Şuşa tətilləri

Şuşa tətilləri — Şuşa qəzası fəhlələrinin iqtisadi və siyasi tətilləri. 1903, 1905, 1907, 1912 və 1917-ci illərdə keçirilmişdir.

Bakı proletarlarının iyul ümumi tətilinin təsiri ilə baş vermişdir və tezliklə bir neçə müəssisəni, real məktəbini bürümüşdür. Şuşaya gizli ədəbiyyat, "İskra"nın nömrələri, RSDFP Qafqaz Komitəsinin çap olunmuş vərəqələri göndərilmişdir. Tətilçilər polis dəstələrinə ciddi müqavimət göstərmişdilər. Rusiya imperator hökuməti polis idarəsini qüvvətləndirmişdir. "İskra", hökumətin bu tədbiri haqqında yazmışdır ki, "ölkəni ram etmək üçün hökumət Zaqafqaziyanın 4 şəhərində, o cümlədən Şuşada güclü polis nəzarəti həyata keçirmişdir. Tətilin yatırılmasına baxmayaraq, o fəhlələrin gələcək mütəşəkkil mübarizəsinə mühüm təsir göstərmişdir".^[1]

Şuşada 1905-ci il tətili 9 yanvar hadisələri ilə əlaqədar başlanmışdır. 10 fevralda Şuşa real məktəbinin tələbələri tətil etmişdilər. Onlara şəhərin zəhmətkeşləri də qoşulmuşdur. 13 iyulda Şuşa yaxınlıqlarındakı ipək emalı fabrikləri və digər müəssisələrin fəhlələrinin ümumi tətili keçirilmişdir. Tətilçilər daxilində 8 saatlıq iş günü, şəxsiyyətin toxunulmazığı, vicdan, söz, mətbuat və s. azadlıqlar, bütün vətəndaşların hüquq bərabərliyi, silki qanunun ləğvi və s. olan 17 maddətən ibarət tələblər irəli sürmüşdülər. Tətilin genişlənməsində və bütün qəzaya yayılmasında RSDFP "Şuşa qrupu" böyük fəaliyyət göstərmiş, Şuşada partiya mətbəəsində "Çağırış", "Bütün zəhmətkeşlərə", "Tətil oyunu" başlığı altında bir sıra vərəqələr buraxmışdır. Buna baxmayaraq, hələ təzə yaradılmış "Şuşa qrupu" bütün fəhlələri öz tərəfinə çakə bilməmişdi. "Daşnaksütyun" partiyasının Şuşa komitəsinin üzvləri fəhlələrin xeyli hissəsini aldadaraq tətilin rəhbərliyinə soxulmuş, bu da tətilin zəifləməsinə və uğursuz qurtarmasına səbəb olmuşdur. Bu münasibətlə RSDFP "Şuşa qrupu"nun buraxdığı intibahnamədə deyilirdi ki, "yoldaşlar, daşnakların çox baha başa gələn dərsindən nətiçə çıxarın, hər yanda və hər yerdə şüurlara aşılayın ki, ançaq sosial-demokratlar fəhlələrin dostu və onların mənafelərinin müdafiəçisidir". Oktyabr və noyabr aylarında çar manifesti əleyhinə keçirilən tətil Şuşanın bütün ipək emalı müəssisələrini bürümüşdür. Tətil silah gücü ilə yatırılmışdır.^[1]

Şuşada 1907-ci il tətili fevral ayında ipəkəyirmə və ipəksarıma müəssisələrində başlamış, bir həftədən çox davam etmişdir. Fəhlələr 8 saatlıq iş günü, əmək haqqının 20–25% artırılması, həmkarlar ittifaqlarının azad fəaliyyət göstərməsi və s. tələblər irəli sürmüşdülər. 10 iyunda ipək emalı müəssisələrində işlər dayandırılmış, 11 iyunda demək olar ki, Şuşanın bütün fəhlələri tətilə qoşulmuş və tətilçilərin sayı təqribən 2,000 nəfərə çatmışdır. Tətilin getdikcə ciddi xarakter aldığını və fəhlələrin qətiyyətliyini görən sahibkarlar 19 iyunda tətilçilərin tələblərini qəbul etməyə məcbur olmuşdular. İyun tətili fəhlələrin qələbəsi ilə qurtarmışdır.^[1]

3 iyulda Şuşa qəzası ipək emalı müəssisələrini yenidən tətil hərəkatı bürümüşdür. Tətil Şuşa şəhərində, habelə Daşaltı, Kərkicahan, Ballıca, Seyidbəyli, Tuğ, Arakül, Xırmancıq və s. kəndlərdə daha ciddi şəkil almışdı. 28-dən artıq müəssisəni əhatə edən tətilçilərin sayı 14 iyulda 2,500 nəfərə çatmışdı və onların əksəriyyəti qadınlar idi. Tətilçilər daxilində iş gününün qısaldılması, əmək haqqının artırılması, cərimələrin ləğvi, həmkarlar ittifaqlarının fəhlələrin səlahiyyətli təşkilatı kimi tanınması və s. olan 31 maddədən ibarət tələblər irəli sürmüşdülər. Tətilin getdikcə genişlənməsindən qorxuya düşən sahibkarlar 6 avqustda fəhlələrin bəzi tələblərini yerinə yetirməyə məçbur olmuşdular. 7 avqustda fəhlələr işə başlamışdılar.^[1]

Lena fəhlələrinin qətliama məruz qalmasından sonra Şuşada da ipək emalı sənayesi fəhlələrinin inqilabi hərəkatı geniş vüsət almışdır. 13 sentyabrda Şuşa fəhlələri işi dayandıraraq bir sıra iqtisadi tələblər irəli sürmüşdülər. Tətil 21 sentyabra qədər davam etmişdir. Fəhlələr yalnız tələblər qəbul edildikdən sonra işə başlamışdılar.^[1]

Şuşada fəhlələrin və zəhmətkeşlərin ilk azad 1 May nümayişi keçirilmişdir. İyunun axırlarında Şuşa ipək fabriklərindən birində fəhlələrin tətili baş vermişdir. Onlar 8 saatlıq iş günü, əmək haqqının artırılmasını tələb etmişdilər. Sahibkardar tətili dayandırmaq məqsədilə fabrikləri bağlamışdılar. Buna çavab olaraq fəhlələr tətili davam etdirmişdilər. Şuşanın başqa ipək fabriklərin fəhlələri də tətətilçilərə qoşulmuşdur. Bu zaman Şuşanın hər yerində mitinqlər, iclaslar keçirilmiş, fəhlələr hakimiyyətin Şuşa fəhlə, əsgər və kəndli deputatları Sovetinə verilməsini təklif etmişdilər.^[1]