Şirvan xanlığı

Xanlıq
Şirvan xanlığı
Bayraq Gerb
Şirvan xanlığı, 1901-ci ildə çəkilmiş xəritəsi. Xəritədə Şirvan xanlığının 1805-ci ilə aid ərazisi göstərilir.
←   → 1748 — 1820
Paytaxt	Şamaxı, Ağsu
Ən böyük şəhər	Cavad, Qalaqayın[1]
Dilləri	fars dili, Azərbaycan dili, Tat dili, ərəb dili, erməni dili, ləzgi dili, Udi dili
Rəsmi dilləri	Azərbaycan dili (danışıq dili),[2] fars dili (rəsmi)[3][4]
Dövlət dini	Şiə İslam
İdarəetmə forması	Mütləq monarxiya
Xan
• 1747–1765	Hacı Məhəmmədəli xan Zərnavi
• 1792–1820	Mustafa xan Xançobanlı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan tarixi
Etimologiya  • Xronologiya  • Etnogenez
Ən qədim dövr Daş və Mis dövrü Quruçay mədəniyyəti Azıx mağarası Azıxantrop Tağlar mağarası Damcılı mağarası Zar mağarası Şuşa mağarası Şulaveri-Şomutəpə mədəniyyəti təxm.6500–3400 e.ə. Şomutəpə yaşayış yeri Kür-Araz mədəniyyəti təxm.3400–2000 e.ə. I Kültəpə yaşayış yeri (Babək) Qarğalartəpəsi yaşayış yeri Leylatəpə mədəniyyəti Tunc və Dəmir dövrü Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti təxm.XIII–VII əsrlər e.ə. Boyalı Qablar mədəniyyəti təxm.II minillik e.ə. II Kültəpə yaşayış yeri (Babək) Üzərliktəpə yaşayış yeri Erkən tayfa ittifaqları Aratta III min.I yar. e.ə. Lulubi XXIII əsr-II min. e.ə. Kuti III min.əvv.-III min.son. e.ə. Turukki XX–XIX əsr e.ə. Erkən dövlətlər Manna 850–616 e.ə. Midiya 728—549 e.ə. İşquz 652–625 e.ə. Kiçik Midiya 558–330 e.ə. Küp qəbirləri mədəniyyəti e.ə.IV əsr-b.e. VII əsr
Antik dövr İskəndər imperiyasından sonra Atropatena 328—224 e.ə. Atropatidlər Atropatena Arşakiləri Sasanilər dövrü Qafqaz Albaniyası e.ə.IV əsr—b.e.704 Aranoğulları Roma ilə əlaqələr Alban Arşakiləri Xristianlığın yayılması 301 Satraplıq 252-639 Akilisen sülhü 387 Fars-Göytürk müharibəsi 627-629 Mehranilər Leq çarlığı b.e III əsr Maskut b.e III əsr Kaspiana Şirvan
Orta əsrlər Ərəb dövrü İslamın yayılması VIII-IX əsrlər Arran Ərməniyyə 653–884 Xürrəmilər hərəkatı VIII-IX əsrlər Şəki dövləti VIII əsr—1117 Mehranilər Arevmanelilər Qriqol oğulları Orta əsrlər Azərbaycanı Layzanşahlar 861 — 917 Şirvanşahlar 861 — 1539 Məzyədilər 861-1027 Kəsranilər 1027-1382 Vikinq yürüşləri 914-1041 Gürcü təbəəliyi 1124-1239 Dərbəndilər 1382-1539 Dərbənd əmirliyi 869 — 1075 Sacilər 889-929 Salarilər 919-1062 Şəddadilər 951–1075 Ani əmirliyi 1072-1174 Rəvvadilər 955-1071 Vaspurakan çarlığı 908–1021 Sünik çarlığı 987— 1170 Artsak çarlığı 1000–1261 Xaçın knyazlığı X-XIV əsrlər Dəfnə sülaləsi Həsən-Cəlalyanlar sülaləsi Naxçıvanşahlıq X əsr — XI əsrin 60-cı illəri Əbuduləfilər Türk-Monqol dövrü Türkləşmə Ağsunqurlular 1108–1227 Azərbaycan Atabəyləri 1136-1225 Elxani təbəəliyində 1236–1335 Qarabağ 1230-cu illər Çobanilər 1335–1357 Cəlairilər 1336–1432 Teymurilər Hürufilik Şəki hakimliyi 1384–1551 Orlat sülaləsi Qara keşiş nəsli Qaraqoyunlular 1406–1468 Ağqoyunlular 1468–1508 Ərdəbil hakimliyi
Erkən müasir dövr İmperiyalar dövrü və parçalanma Səfəvilər 1501–1736 Azərbaycan tayfaları Şiələşdirmə Qarabağ bəylərbəyliyi Azərbaycan bəylərbəyliyi Şirvan bəylərbəyliyi Çuxursəəd bəylərbəyliyi Osmanlı ilə müharibələr Habsburqlarla ittifaq Naxçıvan sancağı Ordubadilər Əfşarlar 1736–1747 Xəmsə məlikləri Qacarlar 1796–1925 Azərbaycan xanlıqları 1747–1828 Azərbaycan sultanlıqları XVI əsr–1828 Car-Balakən camaatı XVII əsr–1830 Kürəkçay müqaviləsi Gülüstan müqaviləsi Türkmənçay müqaviləsi Rusiya dövrü Müsəlman əyalətləri rəisliyi 1804–1840 Hərbi dairə rəisliyi 1806–1840 Erməni vilayəti 1828–1840 Xəzər vilayəti 1840–1846 Şamaxı quberniyası 1846–1859 Bakı quberniyası 1859–1917 Yelizavetpol quberniyası 1868–1917 İrəvan quberniyası 1850–1917 Zaqatala dairəsi 1859–1917 Bakı tətili 1903 Milli oyanış Milli Azadlıq Hərəkatı Hümmət 1904 Müsavat 1911 Qafqaz cəbhəsi 1914–1918 Bakı qırğınları 1918 Quba qırğınları 1918 Şamaxı qırğınları 1918 Şuşa qırğınları 1918 Qafqaz İslam Ordusu Bakı döyüşü 1918 Göyçay savaşı 1918 Araz Türk Cümhuriyyəti 1918-1919 Muğan Hərbi Diktaturası 1918-1919 Müasir Azərbaycan İlk Azərbaycan Respublikası 1918–1920 Batum konfransı 1918 Muğan Sovet Respublikası 1919 Ermənistanla müharibə 1918–1920 Azadıstan 1920
Müasir dövr SSRİ dövrü Azərbaycan SSR 1920–1991 Qarabağ üsyanı 1920 Gəncə üsyanı 1920 Moskva müqaviləsi 1921 Qars müqaviləsi 1921 Stalin repressiyaları 1920-1950 Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti 1923 Naxçıvan Sovet Respublikası 1924 Azərbaycan Milli Hökuməti 1945-1946 II Dünya müharibəsi 1941-1945 Azərbaycan legionu Deportasiya 1947–1988 Sumqayıt hadisələri 1988 Meydan hərəkatı 1988-1991 Qarabağ müharibəsi 1989–1994 Qara Yanvar 1990 Müstəqillik dövrü Azərbaycan 1991-ci ildən Naxçıvan 1991-ci ildən Xəzərin statusu 1991-ci ildən Talış-Muğan 1993 Dağlıq Qarabağ 1994-cü ildən Qarabağ müharibəsi 1988-1994 Xocalı soyqırımı 1992 Gəncə hadisələri 1993 Mart hadisələri 1995 İkinci Qarabağ müharibəsi 2020 Böyük Qayıdış Azərbaycan diasporu
Azərbaycan portalı
b m r

Şirvan xanlığı və ya Şamaxı xanlığı —1747-ci ildən 1820-ci ilədək Azərbaycan ərazisində iqtidarda olmuş dövlət. Paytaxtı Şamaxı şəhəri, arabir Yeni Şamaxı (Ağsu), ən sonda isə Fit dağ şəhəri olub. Xanlıq şimalda Samurçaydan cənubda Kür çayına qədər uzanan geniş ərazini əhatə edirdi. Şərqdə Xəzər dənizi və Bakı xanlığı, qərbdə Şəki xanlığı və Qarabağ xanlığı, cənubda isə Cavad xanlığı və Talış xanlığı ilə həmsərhəd idi. Salyan yarımadası və Muğan düzünün bir hissəsi daxil olmaqla xanlığın ərazisi 14500 kv. verstə çatırdı.^[5]

Şirvan xanlığını 1747-ci ildən Nadir şah Qırxlı-Avşar tərəfindən bu yörəyə vəkil təyin edilmiş Hacı Məhəmmədəli xan Sufi Nəbi oğlu Zərnəvai idarə edirdi.

Hacı Məhəmmədəli xan oturaq əyan-əşrəfin nümayəndəsi idi. Köçəri əmirlər onun başçılığı ilə barışa bilmirdilər. Xançobanlı elindən çıxmış Əsgər bəy Allahverdi bəy oğlu ona qarşı mübarizəyə başladı.

Tarixçi Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır: "Hicri 1178-ci (1765) ildə Əsgər bəyin oğlanları - Məhəmmədsəid xan və Ağası xan elat arasında Vəkildən (Kərim xan Zənddən-Ə. Ç.) xanlıq ləqəbi qazanıb Ağsu şəhərini aldılar və cahi-cəlalı sevib dinc yaşamaq istəyən Hacı Məhəmmədəli xanı öldürdülər".^[6]

Bu iki qardaş qədim zamanlardan Şirvanın paytaxtı olan Şamaxını bərpa edib, ora köçdülər. Lakin, paytaxtlarından nəsiblərini almamış, təcavüzə uğradılar. 1767-ci ildə Quba hakimi Fətəli xan Şəki hakimi Məhəmmədhüseyn xanla birləşib, Şamaxıya hücum etdilər. Şəhərin mühasirəyə tablamayacağını bilən qardaşlar təslim olmağı lazım bildilər. Məhəmmədsəid xan Fətəli xanın, Ağası xan Hüseyn xanın yanına getdi. Hüseyn xan Ağası xanı kor etdi. Fətəli xan isə Məhəmmədsəid xanı dustaq edib Dərbənd şəhərinə göndərdi. Paytaxtı yenidən Ağsuya köçürdülər.

1780-ci ildə Quba xanı Qarabağa hücum etdi. O, bu yürüşə Tarku şamxalını və Şamaxı xanını da qatmışdı. Fətəli xanın 8000 nəfərlik qoşunu Kür çayını keçərək Qarabağ üzərinə yeridi. İbrahimxəlil xan Cavanşir muzdluların haqqını vaxtında ödəmədiyi üçün yardımına yetən olmadı. Birləşmiş qoşunlar xanlığın bir neçə kəndini və obasını qarət edib xeyli mal-heyvanla geri döndülər.

İbrahimxəlil xanın Şirvan xanına yardım etməsi Fətəli xan Qubalı ın xoşuna gəlmirdi. Tarixçi Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır: "Hicri 1198 (1784)-ci ildə Fətəli xan Ağası xana kömək edən İbrahim xanın üzərinə getdi, Ağdamı dağıtdı və Qarabağın aşağı mahallarını talan etdi".^[7]

1785-ci ildə Ağası xanın böyük oğlu Əhməd bəy İbrahimxəlil xanın qardaşı Mehrəli bəy Sarıcalı-Cavanşiri öldürdü. İbrahimxəlil xan qardaşı ilə arası olmasa da, bu hadisə iki xanlıq arasında sərinliyə səbəb oldu. Tarixçi Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır: "Fətəli xan hicri 1199 (1785)-cu ildə Ağası xan və onun muttəfiqi Məhəmmədhəsən xan ilə müharibə etmək qəsdilə Şirvana getmişdi. Bu zaman qardaşı qarabağlı İbrahim xandan üz çevirmiş olan Mehrəli bəy Fətəli xanın yanında idi. Bir gecə Bakıdan Şirvana getdiyi zaman, yolda Ağası xanın böyük oğlu Əhməd bəyə rast gəldi, aralarında müharibə oldu, Mehrəli bəy öldürüldü. Fətəli xan onun cənazəsini kamal-ehtiramla Qarabağa göndərdi. Bu hadisədən sonra İbrahim xanla Fətəli xan dostlaşmağa başladı. Ağası xana qarşı hər iki tərəfdən qoşun göndərildi. Ağası xan məcbur qalıb Fətəli xanın hüzuruna gəldi, oğlanları ilə bəqabəq məhbus olaraq, Qubaya göndərildi".

Ağası xan elçi göndərib İbrahimxəlil xandan üzr istədi. Barışmaqlarını təmənna etdi. Qarabağ xanı onu bağışladı. 1786-cı ildə İbrahimxəlil xan Cavanşir Lənkəran xanı ilə birləşib, Şirvana yürüş etdi. Onlar Məhəmmədsəid xanı kənarlaşdırıb, yerinə kor qardaşı Ağası xanı hakim qoymaq istəyirdilər. Fətəli xan Qubalı bu yürüşü eşidib Salyandan Şamaxıya gəldi. Ibrahimxəlil xana təklif etdi ki, Məhəmmədsəid xana toxunmasın. Təklif rədd olundu. Sonra böyük məbləğdə mükafat verib Qarabağ və Lənkəran xanlarının Şirvandan çəkilməsinə razı saldı. Acığını Ağası xanın üstünə tökən Fətəli xan ondan zorla 10 min manat pul aldı.

Fətəli xanın əlindən canını götürüb, qaçaraq Qarabağ xanlığına pənah gətirmiş olan Əsgər bəy, Qasım bəy və Mustafa bəy Ərəşli Şəhabəddin sultan tərəfindən tutularaq qolları qandallanmış halda Fətəli xanın sərəncamına göndərildilər. Onları Fətəli xanın elçisi Məmmədkərim bəylə Hacı Seyid bəy aparırdı.Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır: "Bu hadisə zamanı Məhımmədsəid xanın oğlanları – Əsgər bəy, Qasım bəy və Ağası xanın oğlu Mustafa bəy Qarabağa qaçmışdılar. Ərəşli Məlikəlinin qardaşı oğlu Şəhabəddin sultan, Məhəmmədhəsən xanın əmrilə onları aldadaraq tutdu. Məhəmmədhəsən xan onların üçünü də buxovlayıb, Fətəli xanin elçisi Məhəmmədkərim bəy Hacı Səfərəli bəy oğlu və öz inanılmış adamı Hacı Seyid bəylə Şirvana göndərdi". (Bax: A. Bakıxanov, Gülüstani-Irəm, Bakı, 2001, səh.198) Tarixçi sonra qeyd edir ki, bir təsadüf nəticəsində Göyçay ərazisində Hacı Seyid bəy əsirləri azad etdi və Məmmədkərim bəyi zəncirləyib geri döndü. Bu 3 nəfər əvvəlcə Cara və oradan da Avarstana getdi. Orada da qala bilməyən xanzadələr Qarabağa və burdan isə Osmanlı dövlətinə yollandılar. 1789-cu ildə Fətəli xanın ölümünü eşidən xanzadələr az sonra Qarabağa qayıtdılar. Onlar Osmanlı sultanından İbrahimxəlil xana mühüm xəbərlər də gətirdilər.

İbrahimxəlil xan Mustafa xanın taxta çıxmasında böyük rol oynamışdı. Bu xanlar bir-birlərinə kömək edirdilər. 1795-ci ildə İbrahimxəlil xan Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacarın Qarabağa yürüşünü eşidib müdafiəyə hazırlaşmağa başladı. Tarixçi Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği yazır: "(Buna görə İbrahim xan) Qarabağ ellərinin bir parasını Tiflisə, bir parasını isə Şirvan vilayətinə özü təyin etdiyi Mustafa xanın yanına göndərdi.^[8]

1796-cı ildə imperatriça II Yekaterina qraf V. A Zubovun baş komandanlığı altında Cənubi Qafqaza, Azərbaycana 30 min nəfərlik qoşun göndərdi. Qraf Zubov Dərbənd və Qubada müəyyən qələbələr əldə etdikdən sonra Bakıya gəldi.Bakı xanı Hüseynqulu xan onun pişvazına çıxdı və təltif edildi. Zubov oradan Mustafa xanın üzərində yeridi. Şirvan hakimi Mustafa xan Xançobanlı ona itaət göstərmədi və öz paytaxtını Ağsudan Fit dağına köçürdü. Onun əleyhinə Şirvanda üsyan başlandı. Xanın əmisioğlu Qasım xan Məmmədsəid xan oğlu öz kürəkəni Yüzbaşı bəy Hövzinin köməkliyi ilə Mustafa xanın üstünə yeridi. Bu iki tərəfli hücum və xəyanətin qarşısında dayana bilməyəcəyini hiss edən Mustafa xan Qarabağa, İbrahimxəlil xanın yanına gedərək ona pənah apardı.

1796-cı ilin noyabr ayının 9-da II Yekaterina vəfat etdi və hakimiyyət kürsüsünə oğlu I Pavel əyləşdi. O rus qoşunun Azərbaycandan geri çağırdı və 1797-ci ilin aprelində qraf Zubovu vəzifədən kənarlaşdırdı. Onda Mustafa xan Şuşadan Şirvana qayıtdı və xanlığı əlinə aldı.

Mustafa xan Xançobanlı Şirvanda olan qarabağlıları geri göndərmədi. Hələ üstəlik Muğandakı Qarabağ torpaqlarını zəbt etdi.

İbrahimxəlil xan Sisianovla aranı düzəldəndən sonra Muğan torpaqlarına və Şirvanda qalan Qarabağ obalarına görə Mustafa xana qarşı iddia irəli sürdü. Knyazla yazışmağa başlayıb, elçi göndərdi. Elçi kimi Vərəndə məliyi Məlik Cümşüdü yolladı. Onunla göndərdiyi məktubunda yazırdı: "Şirvanlı Mustafa xanla danışıqlara və onun sizə ünvanladığı tərs cavablarına gəldikdə onu aydınlaşdırmağa izin verdiyiniz üçün təşəkkür edib, əlahəzrətin məktubunu almaq şəraitinə nail oldum. Hər şey haqqında xəbərim var, yəni, Mustafa xan yazır ki, Şirvanda olan Qarabağ ailələri üç hissəyə bölünüblər. Cavad və Muğan Şirvana məxsusdur. Əgər kimsə kiməsə üç ya dörd il ruzi verirsə, onda onu mənimsəmək olarmı? Əgər mənimsəmək olarsa, onda istər Mustafa xanın atası, istərsə də Mustafa xanın özü bizim süfrəmizin qırağında güzəran keçiriblər. Çünki bu nəinki Mustafa xanı, hətta onun atasını, bütün qohumları ilə birlikdə on, ya da on beş il bizim torpaqda dolanırdıq. Axırda, hətta onlara müavinət verərək onların xanlığı təsdiq edilən Şirvana göndərdim".

Şamaxı xanlığının hərbi-siyasi vəziyyətinə dair müxtəlif maraqlı məlumatlar vardır. Mənbələrə istinad edən E. Məmmədova göstərir ki Şirvan xanlığı çox güclü hərbi qüvvəyə malik idi və 10 min, bəzən isə 12 min nəfərlik qoşun toplaya bilirdi. Məhz hərbi cəhətdən güclü olmasının nəticəsi idi ki, xanlıq səkkiz il Quba xanlığının birləşdirmə siyasətinə qarşı mübarizə aparmışdı. Qubalı Fətəli xan bu məqsədlə dəfələrlə Şirvan xanlığı üzərinə hərbi yürüş etmiş, lakin hər dəfə itki verərək geri çəkilmiş, yalnız 1768-ci ildə şəkili Hüseyn xan ilə birləşərək xanlığın ərazisini Şimal-Şərqi Azərbaycan torpaqlarına daxil edə bilmişdir. Şamaxı xanlığı Quba xanlığının tərkibində 1789-cu ilə kimi qalmasına baxmayaraq öz müstəqilliyinə yenidən nail olmaq üçün davamlı olaraq mübarizə aparmışdır.

N. Dubrovin haqlı olaraq göstərir ki, xanlıqların bir-birinə münasibəti tez-tez dəyişirdi. Bunun isə yeganə səbəbi xanlıqların yarandığı ilk illərdə hər hansı bir ərazi üstündə mənafe toqquşmaları idi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu münasibətlər beynəlxalq şəraitdən də asılı olaraq tez-tez istiqamətini dəyişirdi. Məsələyə bir qədər aydınlıq gətirmək üçün Şamaxı xanlığının qonşu Qacarlar,Osmanlı dövləti və çar Rusiyası ilə münasibətlərinə nəzər salaq. Nadir şah imperiyasının dağılmasından sonra İranda taxt-tac uğrunda Qacarlarla Zəndlər arasında qarşıdurma baş verən zaman Şamaxıda ikihakimiyyətlilik dövrü idi. Bu zaman Hacı Məhəmmədli xan Qacarlara qarşı idisə, Zəndilər Qacarların Azərbaycanın şimal torpaqlarına olan iddiası ilə əlaqədar olaraq əks tərəflə – yəni Köhnə Şamaxıda Sərkərlərlə ittifaqa üstünlük verirdilər.

Ümumiyyətlə, 1761-ci ilə qədər davam edən ikihakimiyyətlilik şəraitində Şamaxı xanlığının İran ilə münasibətləri xeyli ziddiyyətli olmuşdur. 1792-ci ildə Şirvan xanlığında hakimiyyətə sahib olan Mustafa xan isə Qacarlarla münasibətində diplomatik manevr edərək tabe olmaqdan həmişə imtina etmişdir.

Ağa Məhəmməd Qacarın 1795-ci ildə Cənubi Qafqaza olan yürüşü zamanı rus tarixçisi N. Dubrovin Şəki, Şamaxı və Bakı xanlıqlarının tərəddüd etdiklərini göstərir. Onlar son nəticədə öz mülklərini İran ordusunun talanlarından xilas etmək naminə Qacardan vassal asılılığını qəbul etdiklərini bildirirlər. O. P. Butkov göstərir ki, Mustafa xan Qacara tabe olmaqdan imtina edərək Rusiyadan kömək almaq üçün yollar axtarmışdır. Əslində isə o Fitdağ qalasında möhkəmlənməyə hazırlaşırdı. İbrahim Yüksel isə göstərir ki, Azərbaycanın Şimal xanlıqlarının bəziləri Qacara qarşı Osmanlı dövlətindən yardım istəmişdir. Həmin məlumat Türkiyə Respublikasının Baş Bakanlıq Arxivinin "Xəttin-Humayın" fondundan əldə etdiyimiz bir sənədlə təsdiqlənir. Mustafa xanın eyni zamanda həm Rusiyaya, həm də Osmanlı dövlətinə müraciət etməsi xanlığın müstəqilliyini qoruması üçün onun manevr etdiyini göstərir. Mustafa xan Qarabağ, Gəncə, Şəki və Quba xanlıqlarından fərqli olaraq Fətəli şahın (1797–1834) da tabe olmaq haqqında tələbini rədd edir və "şah qələmi elə mənim özümdə də var" deyə şahın hakimiyyətini tanımır.

Şirvan xanlığının Osmanlı dövləti ilə münasibətləri haqqında həm rus, həm də Osmanlı mənbələri məlumat verir. Qacarın hücum təhlükəsi ilə bağlı qarabağla İbrahimxəlil xan öz nümayəndəsi Seyid Abdulla Çələbi vasitəsilə Osmanlı sultanına məktub göndərir. Burada İbrahimxəlil xan, gəncəli Cavad xanın, şəkili Məhəmmədhəsən xanın, dağıstanlı Ümmə xanın, Kartli-Kaxeti çarı II İraklinin, o cümlədən şamaxılı Mustafa xanın adından türk sultanına müraciəti öz əksini tapmışdır. Şamaxı xanlığının müstəqil siyasət yeritməsi beynəlxalq münasibətlərdə müstəmləkəsilik siyasəti ilə daha çox fərqlənən çar Rusiyasını qane etmirdi.

Şamaxı Niyazabad xəttilə Rusiyanın cənub sərhədlərinə yaxın olduğu üçün Azərbaycan-Rusiya ticarətində mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Eyni zamanda gələcəkdə Xəzərsahili əraziləri ələ keçirmək üçün hərbi qüvvələrin Şamaxı ərazisindən keçməsi daha əlverişli idi. Şamaxı xanlıqlar dövründə də rus-Azərbaycan ticarətinin mərkəzi idi. Bu isə qubalı Fətəli xanı qane etmədiyindən Şamaxıda yerləşən rus ticarət mərkəzinin Salyana köçürülməsini rus hökumətinin diqqətinə çatdırırdı. Rəşt müqaviləsinin (1732-ci il) şərtlərinə görə Azər-baycanda gömrüksüz ticarət hüququnu alan rus tacirləri xanlıqlar dövründə də bu hüququ saxlayırdılar. Quba xanlığının təsir dairəsindən çıxdıqdan sonra Şirvan xanları Fətəli xandan fərqli olaraq Rəşt müqaviləsinin şərtlərinə məhəl qoymurdular.

Qacarın Azərbaycanın Arazdan şimaldakı torpaqlarına və Tiflisə qoşun yeritməsinə cavab olaraq II Yekaterina hökuməti Cənubi Qafqaza hücum etmək haqqında qərar qəbul edir və A. Bakıxanovun təbirincə desək, imperatriçə İran ilə müharibəyə başlayır. O. Markova isə göstərir ki, bu yürüşdə əsas məqsəd Xəzərsahili bölgələrdə rus ticarətinin üstünlüyünü qoruyub saxlamaq üçün Ağa Məhəmməd xan Qacarı cəzalandırmaq idi. Qeyd edək ki, həmin ticarətdə Şamaxı mühüm rol oynadığı üçün Şamaxı xanlığının zəbt edilməsi xüsusilə diqqət mərkəzində idi.

Cənubi Qafqaza yürüş edən rus qoşunlarına Valerian Zubov komandan təyin edilir. Yürüş 1796-cı ilin aprelində başlayır. Avqustda Şamaxı yaxınlığında yerləşən rus qoşunları Yeni Şamaxıya doğru hərəkət edərkən Mustafa xan şəhərdən çıxaraq Fitdağ qalasında sığıncaq tapır. Mustafa xan Hacı Qədir adlı naibinə tapşırır ki, rus qoşunları Şamaxıdan keçib gedənə qədər onlara qarşı heç bir müqavimət göstərməsin. Digər tərəfdən Mustafa xan Zubova qarşı təşkil olunmuş sui-qəsd-də iştirak edir.

• 
  Şirvan xanlığı gümüş sikkə 1770-ci il.
• 
  Şirvan xanlığı gümüş sikkə 1770-ci il.
• 
  Şirvan xanlığı gümüş sikkə 1770-ci il.
• 
  Şirvan xanlığı gümüş sikkə 1770-ci il.

1. Xançoban mahalı
2. Həsən mahalı
3. Hövz mahalı
4. Sədənrud mahalı
5. Elat mahalı
6. Qoşun mahalı
7. Qarasubasar mahalı
8. Qəssan mahalı
9. Əkərət mahalı
10. Qəbristan mahalı
11. Lahıc mahalı
12. Rudbar mahalı
13. Navahı mahalı
14. Qarabağlar mahalı
15. Bölükət mahalı
16. Xazarud mahalı
17. Salyan mahalı
18. Muğan mahalı

• Azərbaycan xanlıqları

• İkihakimiyyətli Şamaxı xanlığı Arxivləşdirilib 2015-01-25 at the Wayback Machine
• Fariz Xəlilli. Şirvan xanlığının süqutu: özündən sonra qalanlar… axar.az, 3. aprel 2017 (az.)