Milli Məclis (Azərbaycan)

İran Azərbaycanındakı Milli Məclis üçün Azərbaycan Milli Məclisi (İran) səhifəsinə baxın.

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi
VI çağırış
Ümumi məlumatlar
Növü	təkpalatalı parlament
Təsis tarixi	24 noyabr 1995
İdarə heyəti
Sədr	Sahibə Qafarova, YAP 10 mart 2020 tarixindən
Sədrin birinci müavini	Əli Hüseynli, YAP 10 mart 2020 tarixindən
Sədr müavini	Fəzail İbrahimli, VHP 10 mart 2020 tarixindən
Sədr müavini	Adil Əliyev, Bitərəf 10 mart 2020 tarixindən
Quruluşu
Üzvlərin sayı	121
siyasi partiyalar	Hökumət (69)      YAP (69) Hökumətə dəstək (2)      AVP (1)      ADMP (1) Bitərəf (36)      Bitərəf (36) Müxalifət (9)      VHP (3)      BQP(1)      BAXCP (1)      DİP (1)      MCP(1)      REAL (1)      VƏHDƏT (1) Vakant (9)      Vakant (9)
Seçkilər
Sonuncu seçkilər	9 fevral 2020
Məclis zalı
Məclisin əsas iclas zalı
Sayt
meclis.gov.az
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi — Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini həyata keçirən dövlət hakimiyyəti orqanı. Birpalatalı orqan olub 125 deputatdan ibarətdir. Deputatlar majoritar seçki sistemi, ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. Milli Məclisin hər çağırışının seçkiləri beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. Milli Məclisdə hər il iki növbəti yaz və payız sessiyaları keçirilir.

Əsas məqalə: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti

İlk dəfə 1918-ci il iyulun 21-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər keçirilməsi haqqında Əsasnamə təsdiqləndi. Qanuna əsasən, məclisin tərkibinə 120 nəfər daxil olmalı idi. Həmçinin, parlament seçkilərində 20 yaşı tamam olmuş hər iki cinsin nümayəndələri iştirak edə bilərdi. İstisna olaraq inzibati vəzifələr tutan şəxslər Milli Məclisə seçilə bilməzdilər, yalnız səs verə bilərdilər. Bundan başqa, dəlilər, karlar və qəyyum altında olanlar səs verə bilməzdilər. Eyni zamanda, həbsdə olanlar və fərarilər də səsvermə hüququndan məhrum idilər. Seçkilərdə iştirak etmək üçün azı 100 imza toplamaq vacib idi.^[1]

Əsas məqalə: Azərbaycan SSR Ali Soveti

Bu bölmə boşdur. Məzmun əlavə edərək kömək edə bilərsiniz.

1991-ci ilin avqustun 30-da Azərbaycan ikinci müstəqillik əldə etdikdən, 18 oktyabr tarixində Müstəqillik haqqında Konstitusiya Aktı keçmiş Ali Sovet tərəfindən qəbul olunduqdan sonra parlamentin fəaliyyətində dəyişikliklər zərurəti yarandı.

Keçmiş Ali Sovetdəki "Demokratik" Blokun üzvləri parlamentin iclaslarının az keçirilməsinə etiraz edərək, onun daha çevik fəaliyyət göstərməsinə nail olunması üçün 50 nəfərdən ibarət Milli Şuranın yaradılması təklifi ilə çıxış etdilər.

Uzun sürən gərgin müzakirələrdən sonra əksəriyyəti keçmiş kommunistlərdən olan Ali Sovet, keçmiş Ayaz Mütəllibov hakimiyyəti 25-i hökumətyönlülərdən, 25-i "demblokçu"lardan olan ibarət olan 50 nəfərlik Milli Şuranın yaradılmasına razılıq verdilər.

Beləliklə, 1991-ci ilin sonlarına yaxın 360 nəfərdən ibarət olan Ali Sovetin daimi fəaliyyət göstərəcək orqanı-Milli Şura yaradıldı və bu tərkibdə ilk Milli Şuranın (sonradan adı dəyişdirilərək Milli Məclis adlandırıldı) üzvləri təsdiqləndilər.

Əsas məqalə: Azərbaycan Ali Sovetinin Milli Şurası

1995-ci ildən etibarən Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Milli Məclis yerinə yetirir və 5 ildə bir dəfə olaraq Milli Məclisə 125 mandat üzrə 125 seçici dairəsində majoritar qaydada seçkilər keçirilir.

Sonuncu dəfə 2000-ci il Parlament Seçkilərində 100 millətvəkili majoritar (çoxluq) 25 millətvəkili isə proporsional (nisbi) səsvermə sistemi ilə seçildi. 2002-ci ildə keçirilən referendum ilə proporsional səsvermə ləğv edildi.

Milli Məclis tarixində ilk dəfə V çağırış ərzində, 2019-cu ildə iqtidar partiyası Yeni Azərbaycan Partiyasının tələbi ilə Milli Məclis buraxılmış və ilk dəfə növbədənkənar parlament seçkiləri təyin edilmişdir.

İndiyədək 6 çağırış ərzində Milli Məclis rəhbərliyi Yeni Azərbaycan Partiyası və bitərəflərdən ibarət olub. İlk dəfə VI çağırışda başqa partiyadan-Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasından seçilən millətvəkili Fəzail İbrahimli Mill Məclis rəhbərliyində təmsil olunmuşdur. O Milli Məclisin sədr müavini vəzifəsinə iştirak edən 115 deputatdan 112-sinin təsdiqi ilə seçilmişdir.^[2]

Parlament tarixində ən çox millətvəkili sayına sahib partiya 78 millətvəkili ilə II çağırış ərzində Yeni Azərbaycan Partiyası, ikinci partiya isə 7 millətvəkili ilə II çağırış ərzində Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası (2001) və I çağırış ərzində Azərbaycan Demokrat Partiyası (2000) olmuşdur.

Milli Məclis 125 deputatdan ibarətdir. Onlardan 4-ü rəhbərlikdə təmsil olunur. Deputatlardan təşkil olunan 15 daimi komitə və 2 komissiya (İntizam və Hesablayıcı) var. Milli Məclisin Aparatı rəhbər, 1 müavin, katiblik, 10 şöbə, 23 sektor, işlər müdirinin xidmətindən ibarətdir.^[3]

Qərar	Yetərsay
Referendum	83
Prezident Seçkiləri
Parlament Seçkiləri
Deputatların statusu
Milli Məclisin səlahiyyətlərinin təsdiqi (ilk iclasın təşkili)
Milli Məclisin iclaslarının qapalı keçirilməsi
Bələdiyyə seçkiləri	63
Milli Məclisin sədr və sədr müavinləri seçimi
Milli Məclisin komitələrinə sədr, müavin və üzv seçimi
Millətvəkili toxunulmazlığına xitam verilməsi
Millətvəkillik səlahiyyətinin itirilməsi
Hesablama Palatasına sədr, müavin və auditor təyini
Dövlət təltifi
Ərazi quruluşu və dövlət sərhədləri
Beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi
Dövlət büdcəsinin təsdiqi və nəzarəti
Ombudsman seçilməsi
Hərbi doktrina təsdiqi
Prezident fərmanının təsdiqi
Baş nazir təyinatına razılıq
AR Konstitusiya Məhkəməsi, Ali Məhkəmə və Apelyasiya Məhkəmələri hakimlərinin təyini
Baş Prokurorun vəzifəyə təyinatı və ya vəzifədən azad edilməsinə razılıq
Prezidentin impicmenti
Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması
Nazirlər Kabinetinə etimad
Mərkəzi Bank İdarə Heyətinə üzv təyini və ya vəzifədən azad edilməsi
Müharibə elanı və ya Sülh bağlanması
Amnistiya
Fövqəladə vəziyyət elanı və ya ləğvi
Milli Məclisdə akt qəbulu
Növbədənkənar İclas	42
Fraksiya yaratmaq	25

Əsas məqalə: Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədrlərinin siyahısı

Milli Məclisin növbəti çağırışının birinci iclasını Milli Məclisin ən qocaman deputatı açır, Milli Məclisə seçilmiş deputatların siyahısını oxuyur və Milli Məclisin Sədri seçilənədək birinci iclası aparır. Milli Məclisin birinci iclasına sədrlik edənin təklifi ilə Hesablayıcı komissiya seçilir və bu barədə qərar qəbul edildikdən sonra Milli Məclisin Sədri və onun müavinləri seçilir, bununla da Milli Məclisin növbəti çağırışının birinci iclası işini bitirir.^[3]

Milli Məclisin Sədri Milli Məclisin deputatları sırasından gizli (elektron sistemindən istifadə etməklə) səsvermə yolu ilə seçilir. Elektron sistemindən istifadə zamanı nasazlıq yarandıqda gizli səsvermə bülletenlər vasitəsilə keçirilir. Milli Məclisin Sədri vəzifəsinə namizədliyi Milli Məclisin deputatları irəli sürə bilərlər. Hər deputat yalnız bir namizəd göstərə bilər. Səsverməyə azı 10 deputatın tərəfdar çıxdığı namizədlər buraxılır. Milli Məclisin sədrliyinə hər namizəd Hesablayıcı komissiyanın tərkibinə əlavə bir deputat daxil edə bilər. Gizli səsvermə nəticəsində azı 63 deputatın səsini almış namizəd Milli Məclisin Sədri seçilir. Namizədlərin heç biri azı 63 səs almadıqda, bu Daxili Nizamnamənin 27-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş qaydada səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə heç bir namizəd 63 səs ala bilməzsə, Milli Məclisin Sədrinin birinci müavininin seçkiləri keçirilir. Milli Məclisin Sədrinin seçilməsi Milli Məclisin qərarı ilə rəsmiləşdirilir. Bu qərarı Milli Məclisin iclasına sədrlik edən imzalayır.^[3]

Əsas məqalə: Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədr müavinlərinin siyahısı

Milli Məclisin rəhbərliyi 4 nəfərdən ibarətdir:

• Sədr (spiker)
• Sədrin birinci müavini (Birinci vitse-spiker)
• 2 sədr müavini (vitse-spiker)

Komitə və komissiyalar	Sədr	Partiya
Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsi	Hicran Hüseynova		Yeni Azərbaycan Partiyası
Aqrar siyasət komitəsi	Tahir Rzayev
Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsi	Səməd Seyidov
Elm və təhsil komitəsi	Bəxtiyar Əliyev		Bitərəf
Əmək və sosial siyasət komitəsi	Musa Quliyev		Yeni Azərbaycan Partiyası
Gənclər və idman komitəsi	Adil Əliyev		Bitərəf
Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsi	Əli Hüseynli		Yeni Azərbaycan Partiyası
İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsi	Fəzail İbrahimli		Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası
İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsi	Tahir Mirkişili		Yeni Azərbaycan Partiyası
İnsan hüquqları komitəsi	Zahid Oruc		Bitərəf
Mədəniyyət komitəsi
Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsi	Ziyafət Əsgərov		Yeni Azərbaycan Partiyası
Regional məsələlər komitəsi	Siyavuş Novruzov
Səhiyyə komitəsi	Əhliman Əmiraslanov
Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsi	Sadiq Qurbanov
Hesablayıcı komissiya	Eldar Quliyev		Bitərəf
İntizam komissiyası	Eldar İbrahimov		Yeni Azərbaycan Partiyası

Milli Məclisin Aparatına 1997–2022-ci illərdə Səfa Mirzəyev rəhbərlik etmişdir.^[4] 2022-ci ildən isə Fərid Hacıyev Aparata rəhbərlik edir.^[5]

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Daxili Nizamnaməsi 17 may 1996-cı il tarixində qəbul edilmişdir. 17 dekabr 2002-ci il, 12 may 2006-cı il, 14 aprel 2009-cu il, 27 noyabr 2018-ci illərdə Daxili Nizamnaməyə dəyişikliklər edilmişdir.^[6]

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının statusu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 17 may 1996-cı il tarixində qəbul edilmişdir. 19 oktyabr 2001-ci il, 15 noyabr 2001-ci il, 29 iyun 2004-cü il, 1 sentyabr 2004-cü il, 1 fevral 2007-ci il, 17 aprel 2007-ci il, 16 iyun 2007-ci il, 19 oktyabr 2007-ci il, 13 iyun 2008-ci il, 2 oktyabr 2008-ci il, 14 aprel 2009-cu il, 5 mart 2010-cu il, 17 dekabr 2013-cü il, 6 mart 2018-ci il, 4 may 2018-ci il, 27 noyabr 2018-ci il, 9 iyul 2019-cu il, 17 aprel 2020-ci il, 19 may 2020-ci il, 3 dekabr 2021-ci il, 22 iyun 2022-ci il, 29 iyun 2022-ci il və 20 dekabr 2022-ci il tarixlərində qanuna dəyişikliklər edilmişdir.^[7]

Milli Məclisin azı 25 deputatı könüllü birləşərək deputat fraksiyaları (qrupları) yarada bilərlər. Deputat fraksiyasının (qruplarının) yaradılması barədə bəyanat Milli Məclisin iclasında oxunur və deputat fraksiyası (qrupu) Milli Məclisin Aparatında qeydiyyatdan keçirilir. Deputatın fraksiyadan (qrupdan) çıxması nəticəsində deputat fraksiyasının (qrupunun) tərkibi 25 deputatdan az olarsa, deputat fraksiyası (qrupu) ləğv edilmiş sayılır və bu barədə Milli Məclisin iclasında elan edilir. 1995-ci ildən bu yana Milli Məclisdə heç bir rəsmi fraksiya qurulmamışdır.

Əsas məqalə: Azərbaycanda parlament seçkiləri (2020)

Siyasi partiya			Sədr	Başlangıç	Mövcud	Dəyişiklik	Siyasi mövqe
	YAP	Yeni Azərbaycan Partiyası	İlham Əliyev	70 / 125	69 / 116	▼ 1	İqtidar
	-	Bitərəf	-	41 / 125	36 / 116	▼ 5	-
	VHP	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası	Sabir Rüstəmxanlı	3 / 125	3 / 116	▬	Müxalif
	AVP	Ana Vətən Partiyası	Fəzail Ağamalı	1 / 125	1 / 116	▬	İqtidara dəstək
	ADMP	Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası	Elşən Musayev	1 / 125	1 / 116	▬	İqtidara dəstək
	BQP	Böyük Quruluş Partiyası	Fazil Mustafa	1 / 125	1 / 116	▬	Müxalif
	BAXCP	Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası	Qüdrət Həsənquliyev	1 / 125	1 / 116	▬	Müxalif
	DİP	Demokratik İslahatlar Partiyası	Asim Mollazadə	1 / 125	1 / 116	▬	Müxalif
	VƏHDƏT	Vəhdət Partiyası	Tahir Kərimli	1 / 125	1 / 116	▬	Müxalif
	VBP	Vətəndaş Birliyi Partiyası	Sabir Hacıyev	1 / 125	0 / 116	▼ 1	İqtidara dəstək
	MCP	Milli Cəbhə Partiyası	Razi Nurullayev	0 / 125	1 / 116	▲ 1	Müxalif
	REAL	Respublikaçı Alternativ Partiyası	İlqar Məmmədov	0 / 125	1 / 116	▲ 1	Müxalif
Toplam				121	116	▼ 5

Seçkilər	Çağırış	İllər	Qeyd
1990	Azərbaycan SSR Ali Sovetinin XII çağırışı	1990–1991
18 oktyabr 1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini yenidən qazandı.
Keçid dövrü	Azərbaycan Ali Sovetinin Milli Şurası	1992–1995	[a]
Azərbaycan Respublikasının Seçki Qanunu və Parlamentlə bağlı qanunlar qəbul edildi.
1995	Azərbaycan Milli Məclisinin I çağırışı	1995–2000
2000	Azərbaycan Milli Məclisinin II çağırışı	2000–2005
2005	Azərbaycan Milli Məclisinin III çağırışı	2005–2010
2010	Azərbaycan Milli Məclisinin IV çağırışı	2010–2015
2015	Azərbaycan Milli Məclisinin V çağırışı	2015–2020
2020	Azərbaycan Milli Məclisinin VI çağırışı	2020 —	[b]

Milli Məclisin binası 1970-ci illərdə tikilmişdir. Memar Tahir Abdullayev onu Azərbaycan SSR Ali Soveti üçün hazırlamışdı.^[8] 1980-ci illərin sonlarında Tahir Abdullayevin layihəsi əsasında ikinci bina tikildi.

2007-ci il noyabrın 3-də Milli Məclisin deputatlarının iş şəraitinin daha da yaxşılaşdırılması məqsədi ilə yeni korpusun təməli qoyulub və onbeşmərtəbəli yeni korpusun inşası vaxtından əvvəl memar Musəddin Əhməd oğlu Namazovun layihəsi ilə başa çatdırılıb. Yeni korpusun layihəsini "Azərdövlətlayihə" İnstitutu hazırlayıb, tikinti işlərini əsasən yerli mütəxəssislər həyata keçiriblər. Korpusun tikintisində 700-dək işçi çalışıb. Binanın inşası zamanı milli ornamentlərdən geniş istifadə olunub. Korpusun fasadı Yaponiyadan gətirilmiş alkapon materialı ilə üzlənib. İlk üç mərtəbə qranit tipli, qalan hissə isə metallik rəngli alkaponla örtülüb. Bu da yeni inzibati binanı parlamentin əsas binasının və digər korpusunun ümumi görünüşünə uyğunlaşdırıb. Yeni inzibati binada sürətli liftlər quraşdırılıb.^[9] Yeni korpus parlamentin əsas binasının foyesi ilə birləşdirilib. Birinci mərtəbədə korpusları əlaqələndirən şüşəli salon var. Salonda quraşdırılan monitordan Milli Məclisin geniş iclaslarını izləmək mümkündür. Birinci mərtəbədə Milli Məclisin arxivinin saxlanması üçün hər cür şərait yaradılıb, yanğından mühafizə və müasir havalandırma sistemi quraşdırılıb. Binanın ikinci mərtəbəsi müasir kitabxana üçün nəzərdə tutulub. Kompyuterləşdirilmiş iki oxu zalı olan yeni kitabxanada 100 mindən çox kitabın və 2000 qovluğun saxlanması üçün xaricdən zəruri avadanlıq gətirilib.^[9] İkinci mərtəbədə Milli Məclisin komitə iclaslarının və müxtəlif görüşlərin keçirilməsi üçün üç salon, üçüncü mərtəbədə isə komitələrin birgə iclaslarının, həmçinin ayrı-ayrı görüşlərin keçirilməsini nəzərdə tutan böyük iclas salonu var. Böyük salonda tədbirlərin sinxron tərcüməsi, videoçəkilişlərin aparılması üçün müasir avadanlıq quraşdırılıb. Bundan əlavə, üçüncü mərtəbədə 13 xidməti otaq var. Bu mərtəbədən də Milli Məclisin əsas binasına və keçmiş deputat korpusuna keçid inşa olunub.^[9] Yeni korpusun qalan mərtəbələri isə bütünlüklə deputatlar üçün nəzərdə tutulub. On dörd otaqdan ibarət hər mərtəbədə bir komitə yerləel və nadir bitkilərlə bəzədilib. İndi binada fıstıq ağacından bəzədilmiş 125 geniş (deputatlar üçün) ofis mövcuddur. Bina "Sovet modernizmi" memarlıq abidəsidir və dövlət tərəfindən qorunur.^[10]

Milli Məclisin kitabxanası 1997-ci ilin mart ayından fəaliyyət göstərir. Bu kitabxanada Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə bir hədiyyəsidir. Bütün inventar və avadanlıqlar, kitab rəfləri, oxucu stolları və kompüterləri TBMM-yə hədiyyə etmişdir.^[11]

Kitabxananın kitab fondu 6600 nüsxə kitab və kitabçadan ibarətdir. Bunlardan: 3500 nüsxə azərbaycan dilində, 2200 nüsxə rus dilində olan çap məhsullarıdır. Kitab fondunun komplektləşdirilməsi məcburi nüsxələr və yeni ədəbiyyatın alınması yolu ilə aparılır. Kitabxana cari ildə 42 adda dövri mətbuata, 77 adda jurnala abunə olmuşdur ki, bütün bu çap məhsulları oxucuların istifadəsinə verilmişdir. Kitabxana fondunun 80% hüquqi ədəbiyyat , qanunvericilik aktları, sorğu ədəbiyyatı təşkil edir. Bundan başqa kitabxananın fonduna bədii ədəbiyyatda öz əksini tapmışdır. Kitab fondu elm sahələri üzrə düzülmüşdür.

Parlament kitabxanası Milli Məclisin rəhbərliyinə, millət vəkillərinə, aparatın əməkdaşlarına xidmət göstərir. Kitabxanaya daxil olan oxucu sorğuları araşdırılır və operativ şəkildə öz həllini tapır. Kitabxana il ərzində 1000–1200 oxucu sorğusu ödəyir. Əlamətdar hadisələrlə əlaqədar kitabxanada tez-tez kitab sərgiləri, stendlər təşkil olunur.

Kitabxana İnternet şəbəkəsinə qoşulmuşdur. Bu məqsədlə oxucu zalında kompüterlər oxucuların istifadəsinə verilmişdir ki, daxil olan sorğunu tam ödəməkdə müsbət rol oynayır.

Parlament kitabxanası öz əlaqələrini daima genişləndirir. Belə ki, MDB respublikaları parlament kitabxana müdirlərinin 2000-ci il may ayında Sankt-Peterburq şəhərində keçirilən konfransında MDB Parlamentlər arası Assambleyasının rəhbərliyinə "MDB dövlətləri parlament kitabxanaları arasında informasiya kitab mübadiləsinin təmini" üçün müraciət imzalamışlar. Bu məqsədlə MDB dövlətlərinin parlament kitabxanaları arasında rəsmi sənədlərin, kitab və digər çap məhsullarının mübadiləsi üçün koordinasiya mərkəzi yaradılmışdır. Kitabxanamız RF- nın Duma kitabxanası, Ukrayna, Belorus, Moldova, Qazaxıstan, Tacikistan respublikalarının parlament kitabxanaları ilə rəsmi sənədlərin və çap əsərlərinin mübadiləsini həyata keçirir.

• Rəsmi sayti