Nebulosa

Nebulosa
Parte de	galaxa

Una nebulosa (del llatín nebula, niebla) ye una nube interestelar de polvu cósmico, hidróxenu, heliu y otros gases ionizaos. Orixinalmente nomábase nebulosa a cualesquier oxetu astronómicu difusu, incluyíes les galaxies sacante la Vía Lláctea. Asina, por exemplu, la galaxa d'Andrómeda yera nomada nebulosa d'Andrómeda (y llamábase nebuloses espirales a toles galaxies espirales) primero de que la verdadera naturaleza de les galaxies fora confirmada, a entamos del sieglu XX, por Vesto Slipher, Edwin Hubble y otros.

La mayoría de les nebuloses son pergrandes, d'hasta millones d'años lluz de diámetru. Contrariamente a lo que vemos nes representaciones ficticies, nes que les naves espaciales escuéndense en nebuloses tan denses como bancos de niebla, lo qu'asocede en realidá ye que una nebulosa que ye malpenes visible pol güeyu humanu dende la Tierra veríase mayor, pero non más brillante, si mos averáramos a ella^[2]. La nebulosa d'Orión, la más brillante del firmamentu, qu'ocupa nelli una rexón del doble de diámetru que'l de la Lluna llena, puede vese a simple vista, pero nun yera conocida polos astrónomos antiguos^[3]. Magar que tienen una densidá mayor que l'espaciu que les arrodia, la mayoría de les nebuloses son muncho menos denses que cualesquier vacíu creáu na Tierra: una nube nebular del tamañu de la Tierra tendría una masa total de namái unos pocos quilogramos. Munches nebuloses son visibles gracies a la fluorescencia que-yos causen les estrelles calientes que tán empotraes nelles, mentantu qu'otres son tan difuses que namái pueden ser detectaes col usu de filtros especiales y en llargues esposiciones al telescopiu. Delles nebuloses tán iluminaes de forma variables por estrelles variables T Tauri. Les nebuloses son, a menudu, rexones de formación d'estrelles, como asocede na zona nomada Pilares de la Creación, na nebulosa de l'Águila. Neses rexones les formaciones de gas, polvu cósmicu y otros materiales amontónense pa formar rexones más denses, qu'atraen cada vegada más materia y que, n'ocasiones, vuélvense lo bastante denses como pa formar estrelles. Créese que'l material sobrante ye'l que forma los planetes y otros oxetos de los sistemes planetarios.

Hai un garapiellu de mecanismos de formación diferentes pa caún de los distintos tipos de nebuloses. Delles fórmense a partir de gas que yá esiste nel mediu interestelar, mentantu qu'otres son producíes por estrelles. Exemplos de lo primeru son les xigantesques nubes moleculares que representen la fase más fría y densa del gas interestelar, que puede formase a partir del enfriamientu y condensación de gas de menor densidá. Exemplos de lo caberu son les nebuloses planetaries formaes a partir de materiales desprendíos d'estrelles que tán nes caberes fases de la so evolución estelar.

Les rexones de formación d'estrelles son un tipu de nebuloses d'emisión asociaes con nubes moleculares pergrandes. Éstes fórmense cuando una nube molecular colapsa pol so propiu pesu, dando llugar a la formación d'estrelles. Nel centru de la nube pueden formase estrelles de gran tamañu, que la radiación ultraviola de so ioniza'l gas que la arrodia, faciéndolu visible nes llonxitúes d'onda que podemos percibir cola vista. La rexón d'hidróxenu ionizáu alredor d'eses estrelles xigantes nómase rexón H II, mentantu que la corteza d'hidróxenu non ionizáu qu'arrodia la rexón H II recibe'l nome de rexón de fotodisociación. Les nebuloses d'Orión, Roseta y Omega son exemplos de rexones de formación d'estrelles. Procesos rellacionaos con esa formación d'estrelles, en forma d'esplosiones estelares, vientu estelar o presencia de radiación ultraviola procedente d'eses estrelles xigantes, y tamién les pérdides de materia sufríes por estrelles de baxa densidá pueden afectar a la nube, causando la destrucción de la nebulosa tres de varios millones d'años.

Otres nebuloses fórmense como resultáu de la esplosión de supernoves, esto ye, de l'agonía d'estrelles xigantes pero de vida corta. Los materiales llanzaos al espaciu como resultáu del españíu son ionizaos entonces pola enerxía del oxetu compactu que se forma a partir del nucleu de la estrella qu'españó. Ún de los meyores exemplos ye la nebulosa del Cámbaru, na constelación de Tauru. L'españíu que-y dio orixe foi rexistráu nel añu 1054, y poro ye nomáu SN 1054. L'oxetu compactu creáu dempués de la esplosión asítiase nel centru de la nebulosa del Cámbaru, que'l so nucleu ye anguaño una estrella de neutrones.

Otres nebuloses más fórmense como nebuloses planetaries, que son la etapa final de la vida de les estrelles de poca masa, como'l nuesu Sol. Les estrelles con una masa d'hasta 8-10 veces la del Sol evolucionen pa convertise en xigantes colloraes, y van perdiendo a poco y a poco les sos capes esternes. Cuando perdieron abondo la so temperatura aumenta, y la radiación ultraviola qu'emite puede ionizar la nebulosa circundante de la que se desprendió. Créese que'l nuestru Sol producirá una nebulosa planetaria, y que'l so nucleu permanecerá en forma de nana blanca.

• 
  Oxetos Herbig-Haro HH 161 y HH 164.^[4]
• 
  Nebulosa Omega, un exemplu de nebulosa d'emisión.
• 
  Nebulosa Cabeza de Caballu, un exemplu de nebulosa oscura.
• 
  Nebulosa Güeyu de Gatu, un exemplu de nebulosa planetaria.
• 
  TNebulosa Rectángulu Colloráu, un exemplu de nebulosa protoplanetaria.
• 
  Imaxe de la delicada concha del restu de supernova SNR B0509-67.5
• 
  Restu de la supernova Tycho Supernova vista con rayos X

Los oxetos nomaos nebuloses pertenecen a cuatro grupos principales. Primero de que se conociera y comprendiera la so naturaleza les galaxies y los cúmulos estelares tan alloñaos como pa poder ser confundíos con estrelles yeren nomaos tamién nebuloses, pero anguaño eso yá nun ye así. Los cuatro grupos principales son:

- Rexones H II, grandes nebuloses difuses que contienen hidróxenu ionizáu.

- Nebuloses planetaries.

- Restos de supernova.

- Nebuloses oscures.

Non toles estructures con forma o apariencia de nube son nomaes nebuloses: un exemplu d'ello son los oxetos Herbig-Haro.

La mayoría de les nebuloses pueden describise como nebuloses difuses, esto ye, que tán espardíes y nun tienen llendes bien definíes^[5]. Les nebuloses difuses pueden sodividise'n nebuloses d'emisión, nebuloses de reflexión y nebuloses oscures. Les nebuloses d'emisión son les qu'emiten radiación de la llinia espectral a partir de gas ionizáu (mayormente hidróxenu ionizáu)^[6], y suelen ser nomaes rexones H II. Les nebuloses de reflexión, pela so banda, son visibles principalmente gracies a la lluz que reflexen: nun emiten cantidaes significatives de lluz visible por elles mesmes, pero hai estrelles cercanes a elles y pueden reflexar la so lluz^[6]. Les nebuloses oscures son nebuloses de reflexión que nun tán illuminaes por estrelles y que, poro, nun emiten radiación visible, magar que pueden detectase como nubes opaques que bloqueen la lluz proveniente d'oxetos lluminosos asitiaos detrás d'elles^[6].

Magar qu'estes nebuloses tienen graos de visibilidá diferente nes llonxitúes d'onda de la lluz visible, toes son fonte importante d'emisión d'infrarroxos, que son emitíos pol polvu cósmicu qu'hai nelles^[6].

Les nebuloses planetaries fórmense cuando estrelles con baxa masa na fase de rama asintótica xigante noven. Una estrella que nova puxa les capes esteriores de so hacia l'esterior, formando corteces gaseoses, y caltién el nucleu de la estrella en forma d'una nana blanca^[6]. Esta alluma los gases qu'espulsara produciendo nebuloses d'emisión con espectros asemeyaos a los de les nebuloses d'emisión qu'alcontramos nes rexones de formación d'estrelles^[6]. Téunicamente podíen considerase rexones H II, porque la mayoría del hidróxenu de so ta ionizáu, pero son más denses y compactes que les nebuloses de les rexones de formación d'estrelles^[6]. Estes nebuloses recibieron esi nome polos pioneros de la observación astronómica, que nun podíen estremales de planetes y avezaben a confundiles con estos, que teníen más interés pa ellos naquella dómina. El nuesu Sol piénsase que ha formar una nebulosa planetaria 12.000 millones d'años dempués de la so formación^[7].

Una nebulosa protoplanetaria (NPP) ye un oxetu astronómicu qu'apaez demientres el breve intervalu de tiempu na evolución de la vida d'una estrella que media ente'l final de la fase de rama asintótica xigante y la fase de formación d'una nebulosa planetaria. Demientres la fase de rama asintótica xigante la estrella pierde masa y emite una corteza circunferencial d'hidróxenu: cuando fina esta fase la estrella entra na fase de nebulosa protoplanetaria.

Esta NPP recibe enerxía de la estrella del centru, lo que fai qu'emita gran cantidá de radiación infrarroxo y se convierta nuna nebulosa de reflexión. Los vientos estelares colimaos procedentes de la estrella central faen que la corteza adquiera una forma axialmente simétrica, lo que produz un vientu molecular en rápidu movimientu^[8]. El momentu exautu nel qu'una NPP conviértese nuna nebulosa planetaria defínelo la temperatura de la estrella central: la fase de NPP estiéndese hasta qu'esta alcanza los 30.000 graos Kelvin, momentu nel que'l calor qu'emite ye abondo pa ionizar el gas que l'arrodia^[9].

Una supernova ocurre cuando una estrella de gran masa llega al final de la so vida. Cuando la fusión nuclear del nucleu de la estrella fina la estrella colapsa. El gas que cae dientro d'elli rebota: caliéntase tanto qu'entama a espardise rápidamente dende'l nucleu, provocando l'españíu de la estrella^[6]. La corteza de gas asina espardíu forma un restu de supernova, un tipu especial de nebulosa difusa^[6]. Magar que la mayoría de les sos emisiones, tantu nel espectru de la lluz visible como de rayos X, son producíes pol gas ionizáu, una gran cantidá de la emisión de radio ye una forma no térmica d'emisión nomada radiación de sincrotrón^[6]. Esta produzse a partir d'electrones qu'oscilen a gran velocidá dientro de los campos magnéticos.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Nebulosa.