Pueblu

Pueblu
grupu social y grupu d'humanos

Pueblu (del llatín populus) ye'l conxuntu de persones qu'integren una nación, anque tamién puede entendese como parte d'un país, el d'una rexón o'l d'una llocalidá, ya inclusive asimilase al mesmu conceutu de país o de llocalidá (especialmente pa una población rural).

Sicasí, la definición de pueblu ye bien complexa, polémica y non exenta d'ambigüedá; y #ser dende los oríxenes de los sistemes xurídicos y del pensamientu políticu occidental:

"Dellos homes dicen que pueblu se llama a la xente menudo, según menestrales y llabradores, mas esto nun ye asina , y d'antiguo en Babilonia y en Troya, que fueron llugares bien señalaos y ordenaron toles coses con razón y punxeron nome a caúna según convenía , pueblu llamaron al conceyu de tolos homes a comuña: de los mayores y de los menores y de los medianos, pos toos estos son menester y non pueden escusase, porque s'han d'ayudar unos a otros pa poder bien vivir y ser guardaos y calteníos."

Siete Partíes, Partida Segunda , Títulu 10, Llei 1. Alfonsu X el Sabiu, Corona de Castiella, 1265.

Tal definición básase, como esi propiu testu indica, en conceutos políticos de l'antigüedá clásica; como'l recoyíu por Marcu Tuliu Cicerón, quien definió pueblu como "l'asociación basada nel consentimientu del derechu y na comunidá d'intereses" (añu 54 a. C.).[cita ^{[ensin referencies]} Sicasí inclusive naquelles feches -dende'l tiempu de la República romana- reconocíase'l doble uso del términu, tal como ye reflexáu na frase Senatvs Popvlvsqve Romanvs (SPQR, el Senáu y el Pueblu Romanu) pa designar a la totalidá de la población constituyente del Estáu, en referencia a los patricios (que formaben el Senáu) y a los plebeyos.

La continuidá d'esa influencia tantu del derechu romanu como del medieval permanez nes concepciones sociu-llegales actuales, nes que xeneralmente s'entiende pueblu como'l conceutu humanu del Estáu nel que cada unu de los integrantes tien la titularidá non solo de derechos y obligaciones civiles, sinón qu'amás, de derechos y obligaciones políticos". [cita ^{[ensin referencies]}

Tamién puede entendese como una identificación étnica (racial o cultural), sobremanera n'espresiones como pueblos primitivos o pueblos indíxenes de l'actualidá, o pueblos antiguos en dómines históriques pasaes.

Sicasí, el conceutu de pueblu nes naciones estáu modernes y sobremanera nes naciones de ciudadanos contemporánees (bien plurales y heteroxénees na so composición demográfica, social, antropolóxica, y cultural, y qu'inclusive ponen en valor eses diferencies) correspuende a un términu propiu del derechu constitucional:

We, the people of the United States...

Nosotros, el pueblu de los Estaos Xuníos...

Nos los representantes de los pueblos de Colombia...

Constitución de Cúcuta o de la Gran Colombia (incluía a Venezuela, Colombia, Panamá y Ecuador), Preámbulo. 1821.

Nos, los representantes del pueblo de la Nación Argentina...

Constitución Argentina de 1853, Preámbulo.

La Nación tiene una composición pluricultural sustentada orixinalmente en sus pueblos indígenas...

Es voluntad del pueblo mexicano constituirse en una República...

Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos que reforma la de 5 de febrero de 1857. Artículos 2 y 40. 1917.^[1]

Proteger a todos los españoles y pueblos de España...

La soberanía nacional reside en el pueblo español, del que emanan los poderes del Estado.

Constitución española de 1978, Preámbulo y Artículo 1º, párrafo 2. Véase Pueblo español según la Constitución.

Sicasí'l tracamundiu que'l mesmu llibru de Siete Partíes reconoz sigue hasta'l presente. Una definición lexicográfica habitual de pueblu como "tou grupu de persones que constitúin una comunidá o otru grupu en virtú d'una cultura, relixón o elementu similar comunes", cubre non solo'l conxuntu de ciudadanos na so totalidá, sinón cualesquier subsección.^[2] En concretu, el conceutu de lo popular venceyáu a los estratos sociales baxos o pueblu llanu podría ser vistu como un grupu (el constituyíu pola xente menuda, según menestrales y llabradores" qu'indicaben les Partíes, o la xente común y humilde qu'indica'l DRAE); pero un grupu especial que, cuando nun ye ignoráu o despreciáu por vulgar y rústicu, ye idealizáu y valoráu al consideralo portador d'unos teóricos y perennes valores populares; elementos identificadores del conxuntu social (del pueblu en sentíu ampliu) d'una forma más xenuina o menos viciada que los de les clases dirixentes, élites o clases altes (que n'ocasiones son les primeres n'asonsañar les traces más tradicionales de lo popular -casticismu y costumismu-, dacuando como simple moda, dacuando col propósitu de frenar el cambéu social). Tales seríen costumes (costumes populares), cultura (cultura popular) o otros elementos distintivos, incluyendo los relixosos (relixosidá popular, o la condición del cristianu vieyu) y los artísticos (folclor, música popular y arte popular); inclusive los llingüísticos (xíriga, vulgarismu -vistos peyorativamente-), que (vistos apreciativamente) son el mesmu orixe de les llingües modernes como llingua vulgar o popular (casu de les llingües romances frente al llatín).

Vox populi, vox Dei. - La voz del pueblo es la voz de Dios.

Adagio latino medieval.^[3]

La necesidá de #confirmación per aclamación del pueblu de Roma a cada nuevu Papa escoyíu sigui faciéndose na actualidá cola fórmula Habemus Papam, que tien de pronunciase ante l'ensame rexuntáu na Plaza de San Pedro primero que ésti realice'l so primer actu oficial (discursu y bendición Urbi et orbi).

Na Antigua Grecia, el deamos (en griegu δῆμος, traducible por pueblu) yera'l suxetu de la soberanía si la polis (ciudá-estáu) yera demo-crática (democracia griega o ateniense).^[4] Na espresión política d'esi deamos nun intervenía a la mayor parte de la población: nin menores d'edá, nin muyeres, nin estranxeros (metecos), nin esclavos (parte esencial de la fuercia de trabayu na manera de producción esclavista). El deamos taba escluyíu de les decisiones polítiques nes polis aristocrátiques gobernaes polos aristoi (traducible polos meyores), esto ye, les families más poderoses militar y económicamente, que al ser poques (oligo) formaben una oligarquía (polis oligárquiques). La mesma configuración del exércitu espresaba esi fechu: llucha individual (la descrita na Ilíada) de campeones capaces de costear caru armamentu (carros de guerra) o llucha coleutiva (la falanxe compuesta de hoplitas). L'accesu del deamos al gobiernu tuvo en munches ocasiones como mecanismu la elevación al poder de gobernantes illexítimos que se legitimaban pol sofitu popular: los tiranos.^[5]

Bona parte de les reeleiciones de los llexisladores (Licurgo, Solón, Clístenes) y los filósofos griegos (Sócrates, Platón -República-, Aristóteles -Política, Constitución de los atenienses-, Xenofonte -Constitución de los lacedemonios, la República de los atenienses, que se-y atribuyía, anque ye obra d'un Pseudo-Xenofonte-) [cita ^{[ensin referencies]} foi sobre'l significáu y el papel que'l deamos y otros cuerpos sociales teníen o tendríen de tener na polis o comunidá política.

Na Antigua Roma, so les sigles SPQR, #identificar a los dos cuerpos sociales y políticos constituyentes de la República Romana: el Senatus (traducible por senáu) y el Populus (traducible por pueblu, lléase [pópulus]; nun tien de confundir #se con Populus, nome llatín del xéneru d'árbol que'l so nome vulgar ye álamu o chopu). Anque la definición de dambos ye complexa y populus nun ye estrictu sinónimu de plebs (plebe), la so plasmación nes instituciones diba pareya colos conceutos de patricios y plebeyos; los primeres el conxuntu de gens aristocrátiques que dicíen baxar d'antepasaos heroicos ya inclusive divinos (que s'enllazaben colos mitos de la guerra de Troya al traviés la Eneida); y los segundos teóricamente nacíos de la tierra. Los conflictos ente patricios y plebeyos, les reformes #social y #políticu (como les reformes de los Gracos), les guerres sociales y guerres civiles republicanes y darréu la imposición del principáu d'Augusto y l'Altu Imperiu romanu; fueron tresformando de forma radical esa oposición, que pa la dómina del apoderáu (Baxu Imperiu romanu) fuera sustituyida pola oposición ente honestiores y humiliores.

La Edá Media europea occidental empezó col fechu decisivu de les invasiones bárbares, que produció la forzosa convivencia d'ensame de pueblos de llingües, etnia, relixón y derechos marcadamente estremaos. Política y socialmente, n'amplios territorios (sobremanera en Hispania y Galia) producióse la superposición d'una minoría dirixente xermánica sobre la mayoría de la población (hispanorromana o galorromana) nos reinos xermánicos. Esti fechu, sumáu a les concepciones teóriques derivaes del cristianismu primitivu y la patrística (fundamentalmente'l agustinismo políticu) foi formando la teoría triestamental que respondía a la sociedá estamental propia del feudalismu; na que pueblu yera casi siempres equivalente a pueblu llanu, una de les espresiones coles que se designaba al tercer estáu, compuestu na so mayoría por llabradores sometíos a la servidume del réxime señorial, al pie de una exigua y marxinal burguesía urbana pocu estremada por #riqueza, anque en delles ocasiones protagonizó revueltes que se consideren precedentes de les revoluciones burgueses (por casu, nes ciudaes italianes #falar de popolo grosso y popolo minutu -pueblo gordu y delgáu-).^[6]

Tal situación camudó decisivamente cola crisis del sieglu XIV, qu'abrió'l pasu a la dinámica social y política propia del Antiguu Réxime y la Edá Moderna. Frente a la monarquía feudal ensin apenes poder por sigo mesma, que nun yera más que'l cumal de la pirámide del vasallaxe; la concentración de poder en manes del rei y la cada vez más clara separación ente rei y reinu va definir a les monarquíes autoritaries, qu'en dellos casos nun consiguieron superar un pactismo llendador y n'otros llegaron a definise como monarquíes absolutes, teóricamente llibres de toa atadura llegal qu'obligara a respetar peculiaridaes territoriales o estamentales, polo que'l rei considera so él a toos como súbditos.^[7] El despotismu ilustráu del sieglu XVIII va marcar esi paternalismu del rei escontra'l pueblu nun lema tan lapidario como foi:

Tou para el pueblu , pero ensin el pueblu.

^[8]

Un monarca ilustráu como Carlos III d'España, refiriéndose a les resistencies populares al programa modernizador de los sos ministros (motín de Esquilache, 1766), va dicir explícitamente: los pueblos son como los neños, que lloren cuando se-yos llava la cara.^[9]

La Edá Contemporánea, edá histórica en que la historiografía quixo ver un protagonismu más evidente del pueblu que n'otres, #abrir col ciclu de les revoluciones lliberales qu'apliquen políticamente les concepciones intelectuales desenvueltes enantes pola #Ilustración; ente les que destacaba'l conceutu de pueblu en pensadores como Rousseau, y la identificación del Tercer Estáu con pueblu y nación a partir de la Revolución francesa (Sieyès).^[10] El so plasmación llexislativa #realizar en testos como la Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos (1776), la Declaración de los Derechos del Home y del Ciudadanu (1789) y les primeres Constituciones escrites de naciones estáu.^[11]

Pueblu, en teoría política y derechu constitucional, ye'l suxetu de la soberanía nacional entendida como soberanía popular.

Na concepción propia del absolutismu (Bossuet), la soberanía vien de Dios y ye depositada nel rei (derechu divín de los reis). Otres concepciones alternatives consideraben al pueblu depositariu d'esa soberanía, lo que dexaba exercela nel so nome contra'l mesmu rei: por casu na teoría del tiranicidio (Padre Mariana, Escuela de Salamanca) y nes xustificaciones de la revuelta de Flandes^[12] (la condición de revolución moderna de la revuelta de les Comunidaes de Castiella ye un asuntu menos claru, anque tamién aldericáu).^[13]

La Revolución Inglesa del sieglu XVII amenó tamién un intensu programa ideolóxicu, con formulaciones alternatives: el pesimismu antropolóxicu d'Hobbes, qu'identifica al poder absolutu del Leviathan col cuerpu social mesmu; ente que l'optimismu antropolóxicu de Locke empecipia'l desenvolvimientu teóricu del lliberalismu clásicu. Les sos distintes concepciones del estáu de naturaleza (tomáu individualmente, n'ausencia de sociedá, l'home ye naturalmente bonu, o bien un llobu pal home), llevaron, yá en dómina de la Ilustración y xunto con otros conceutos, como'l mitu del bon selvaxe, a les formulaciones de Rousseau (Emilio, El Contratu Social).

Tres la Revolución francesa, mientres el sieglu XIX munches constituciones (como les favorecíos polos moderaos n'España) poníen la soberanía como compartida ente les Cortes y el Rei; pero nes más avanzaes, y práuticamente en toes a partir del sieglu XX, la soberanía mora nel pueblu, siendo los poderes del Estáu, especialmente les cámares llexislatives, el so depositariu temporal, en siendo escoyíos pol pueblu, en que'l so nome tienen d'exercela.

La democracia asamblearia en que cada decisión tien de ser adoptada pol pueblu soberanu direutamente ye una posibilidá teórica, de la que suel ponese como exemplu'l funcionamientu de la democracia ateniense o'l de pequeñes comunidaes (como la Xinebra de la que procedía Rousseau).

Distinta cosa ye la posibilidá, bien esplotada como mecanismu de llexitimación popular, de convocatoria a referendu pa l'aprobación de midíes especialmente importantes.

Otra alternativa son distintes esperiencies de democracia participativa o semidirecta, na que se fomenta la implicación del pueblu en decisiones polítiques cotidianes.

El xuráu popular pa l'alministración de xusticia ye una institución que s'utiliza en dellos sistemes de derechu procesal, fundamentalmente na tradición anglosaxona.

Nel Derechu internacional públicu, los pueblos son el suxetu del derechu de llibre determinación.

L'antigua Xunión Soviética y los estaos que se crean o se reestructuren so la so influencia n'Europa Oriental y otres partes del mundu (dende China hasta Cuba) recibieron la denominación constitucional de república popular (república democrática o democracies populares -popularismo-).

La Segunda República Española, al definise pola Constitución de 1931 como una República de trabayadores de toa clase, acentuaba'l componente popular (nel sentíu de pueblu llanu o pueblu trabayador) de la soberanía.^[14]

Ein Volk, ein Reich, ein Führer! - ¡Un pueblu, un imperiu, un guía!

Eslogan del nazismu.

Libertas – Libertad

Lema medieval (inscrito en una cruz) de los güelfos (partidarios del Papa) contra los gibelinos (partidarios del Emperador, que tenían el de Unitas – Unidad).

Escogido en el siglo XX por la Democracia Cristiana.

El nome pueblo y l'axetivu popular demostraron tener una gran elasticidá pa ser emplegaos por tolos colores del espectru políticu:

El nazismu desenvolvió una teoría etnicista del pueblu alemán (deutsches Volk) escluyente tantu escontra l'interior (pureza racial aria) como escontra l'esterior (necesidá d'un Lebensraum o espaciu vital que xustificaría'l so expansionismo) en que la comunidá del pueblu (Volkgemeinschaft) sustituyiría a la comunidá internacional rexida polos vencedores de la Primer Guerra Mundial y que se consideraba humillante p'Alemaña (Sociedá de Naciones).

El sacerdote italianu Don Sturzo creó en 1919 el Partíu Popular Italianu (Partito Popolare Italianu), precedente de la Democracia Cristiana, y que foi escorríu pol fascismu de Mussolini (un totalitarismu más encontáu teóricamente nel stato -tao-, ente que el de Hitler lo tuvo nel pueblu identificáu cola raza). El Partíu Popular Bávaru (Bayerische VolksPartei, 1919), como'l so antecedente, el Zentrum (1871), tamién teníen una personalidá fuertemente católica y una gran proximidá a la xerarquía eclesiástica, que dende finales del sieglu XIX ufiertaba una visión bien particular de les rellaciones sociales, pretendidamente opuesta tanto al lliberalismu como al socialismu (Doctrina Social de la Ilesia). Sicasí, el Partíu Popular Nacional Alemán (Deutschnationale Volkspartei, 1918) yera un partíu conservador identificáu cola élite social de la luterana Alemaña del norte (industriales y terratenientes aristócrates -junkers-).

El trunfu de los aliaos na Segunda Guerra Mundial significó la oportunidá pal florecimientu de partíos democristianos, que col procesu de reconstrucción y unidá europea (de la que fueron en bona parte protagonistes -Konrad Adenauer, Robert Schuman, Jean Monnet, Alcide De Gasperi-) #federar nel Partíu Popular Européu. En Francia, la peculiaridá de la tradición llaica republicana y de la resistencia mientres la guerra, la identificación del réxime de Vichy con un fascismu clerical, y la personalidá del Xeneral De Gaulle, crearon en redol a este un partíu claramente llaicu, que primeramente se denominó Rassemblement du Peuple Français (Reagrupamientu del Pueblu Francés) y que con distintos nomes y composiciones vieno recibiendo la etiqueta de gaullismo hasta l'actualidá.