Presa d'a Bastilla

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Presa d'a Bastilla
[[]]
A presa d'a Bastilla de París, en un cuadro de Jean-Pierre Houël.
Información cheneral
Calendata: 14 de chulio de 1789
Puesto: Bastilla (París, Francia)
Resultau: Victoria d'os revolucionarios sublevatos.
En conflicto
Reino de Francia	Revolucionarios franceses
Comandants
Bernard-René Jordan de Launay (†)	Pierre-Augustin Hulin
Soldaus
82 invalidos 32 guardias suizos 30 canyons	688 Sans-culottes 61 Guardias franceses 5 canyons

A presa d'a Bastilla, escaicita o 14 de chulio de 1789 en a ciudat de París (alavez en o reino de Francia) ye un escaicimiento mientres a Revolución francesa, con un alto valor simbolico, no nomás por ixas envueltas sino que tamién en o esdevenidero. Asinas, cuan s'escaició a presa d'a Bastilla, estió una sinyal d'a cayita d'o despotismo en Francia, en estar a Bastilla uno d'os suyos simbolos mas conoixitos; a noticia d'a cayita s'estendilló a escape por tota Europa, estando conoixita dende Moscú dica Lisbona. Antiparte, en a tradición historiografica francesa a cayita d'a Bastilla se converte en o momento a on remata l'Antigo Rechimen y prencipia a Revolución francesa. Politicament, iste escaicimiento ye un d'os actuals simbolos de Francia: o 14 de chulio de 1790 s'organizó a Fiesta d'a Federación ta conmemorar-lo, y posteriorment se convertió (oficialment dende 1880 y dica hue) en a fiesta nacional de Francia, encara que en conmemoración no d'a presa d'a Bastilla sino d'a primera Fiesta d'a Federación l'anyada siguient.

Cuasi un sieglo dimpués d'a Revolución francesa, ista calendata se prenió como Fiesta Nacional francesa en 1880 pero no ta celebrar a presa d'a Bastilla en sí, sino ta remerar a Fiesta d'a Federación de 1790, que coincidiba aldredes en a mesma calendata. A importancia d'a presa d'a Bastilla se debe a la suya valura simbolica representando a cayita d'o poder absolutista d'a monarquía francesa, pero no estió un acto tan relevant politicament y estratechica como s'ha gosato presentar por a historiografía romantica.

A Bastilla heba estato mientres anyos o bastión de muitas victimas de l'arbitrariedat monárquica. Astí s'engarcholaban sin de chuicio a os parisiens sinyalatos por o Rei con una simpla Lettre de cachet. Yera una fortaleza medieval en pleno París, sin d'uso militar chustificato. En os Cuadernos de queixas d'a ciudat de París ya se demandaba a suya destrucción, y o ministro Necker pensaba destruir-la dende 1784 por o suyo gran coste de mantenimiento. En 1788 s'heba decidito zarrar-la, lo que explica que bi hese pocos presos en 1789. En l'inte d'a suya cayita, o 14 de chulio de 1789, nomás acubilaba a cuatre falsificadors, a un malauto mental (Auguste Tavernier), a un noble condenato por incesto y a un complice de Robert François Damiens, autor de una tentativa d'asasinato sobre Luis XV.

A imachen revolucionaria amplament espardita d'o mito d'una garchola a on que se podriban as victimas d'a monarquía no corresponde por lo tanto con l'uso d'a fortaleza en l'inte d'a suya presa, ya que a fortaleza heba perdito en parti a suya función de prisión d'Estado.^[1] Pero reflecta una realidat que sí heba existito dende o sieglo XVII, cuan o Cardenal Richelieu prencipió a emplegar-la como garchola d'Estato.^[2]

Prebar a presencia mientres a presa d'a Bastilla suposaba una recompensa por parti de l'Asamblea Nacional. O 19 de chunio de 1790, a propuesta d'o deputato Armand Camus, l'Asamblea Nacional votó por aclamación un decreto en o que se decidió dar un puesto preminent a os "vencedors d'a Bastilla" en os actos d'a primera Fiesta d'a Federación que s'iba a celebrar a o mes venient. Pero un decreto d'o día 25 les quitó ixa honor ta reservar-la a la Guardia Nacional. Se les atorgó una pensión, un uniforme, un fusil y una espata con o suyo nombre gravato, una brazalera y una medalla, y un diploma d'agradecimiento d'a patria.^[3] Una comisión examinó de marzo a chunio de 1790 as prebas aportatas por os candidatos y censó oficialment en ixe momento a 954 combatients, entre civils y guardias franceses. En 1832, baixo a Monarquía de Chulio, se revisó a lista, refusando-se bels expedients por considerar-se "dandalosos" y fixando a cifra final en 630.^[4]

Seguntes bels autors,^[5] a importancia d'a presa d'a Bastilla ha estato emponderata por os historiadors romanticos, como Jules Michelet, que quisieron fer-la un simbolo fundador d'a Republica. Atros autors afirman que o setio y a capitulación d'a garchola no habió d'estar un feito guaire heroico ya que nomás yera esfendita por un zarpau d'hombres, y que os unicos muertos habrían estato l'alcaide Bernard de Launay y o politico Jacques de Flesselles.^[6]

Pero os documentos d'a epoca deixan constancia de que o 14 de chulio de 1789, a fortaleza yera esfendita por 32 soldatos suizos y 82 "invalidos de guerra", tenendo prous canyons y municions. O setio remató con 98 muertos, 60 feritos y 13 mutilatos, entre os asaltants.^[7]

O escaicimiento tenió una gran resonancia en tota Europa, no tanto por a importancia d'o succeso, sino por a suya valura simbolica, que encara remane como fito en a historia d'as revolucions.

O pueblo de París yera inquieto dende feba bels días, temendo que as tropas foranas que s'estaban en os arredols de París se fesen servir ta reprimir a revolución. Una milicia de 48.000 hombres heba estato constituita, pero sin d'armas.

O maitín d'o domingo 12 chulio de 1789, os parisiens son informatos d'a destitución de Jacques Necker, a notícia s'estendilla por París. A meyodía, en o Palacio Reyal, un avogau y periodista alavez poco conoixito, Camille Desmoulins, puya sobre una tabla y alenta a la multitut de paseyants y grita a prener as armas contra o gubierno d'o rei.

En as carreras de París y en o chardín d'o Palacio Reyal se producen a-saber-las manifestacions, os bustos de Jacques Necker y de Philippe d'Orléans son portiatos en as cabeceras. O rechimiento de caballeria, o Royal-allemand carga contra a multitut que se trobaba en as Tuileries. Se contan diversos feritos, y talment un muerto d'entre os alborotadors.

En prencipiar a tardi, Pierre-Victor de Besenval en cabeza d'as tropas instalatas en París, da a orden a os rechimientos suizos instalatos en o Champ-de-Mars d'intervenir.

A l'una d'a matinada, cuaranta d'as cincuanta barreras que permiten a dentrata en París son crematas. A multitut d'os alborotadors desiche a baixata d'o pre d'o grano y d'o pan.

Una remor circula en París: en o convento de Saint-Lazare yera almadacenato o grano; o convento ye saqueyato a las seis. Dos horas dimpués, una reunión d'os "electors" d'a capital se fa en a Casa d'a Villa. Encabezando-la se i troba o prebost d'os venedors de París, Jacques de Flesselles. En mel meyo d'una multitut desencadenata, deciden formar un «comité permanent» y prenen a decisión de creyar una «milicia burgesa» de 48.000 hombres, ta mirar de controlar os desórdens. Cada hombre portiará como marca distintiva una insignia con as colors de París, royo y azul. Ta armar ista milicia, os alborotadors se fan con o Garde-Meuble a on que son almadacenatas as armas, pero tamién as coleccions antigas. Por orden de Jacques de Flesselles 50.000 picas son forchatas. Obedecindo a multitut as órdens que pareixeban provenir d'o Palacio Reyal, parlaban de prener a Bastilla.

A las 17 horas, una delegación d'os electors parisiens torna a os Invalidos ta reclamar as armas de guerra que i son almadacenatas. O gubernador s'atura. O Tribunal no reacciona. Os electors no obtienen as armas.

Debant d'o refuse d'o gubernador en os Invalidos, una multitut graniza (de 40.000 a 50.000 personas) se presentan debant d'os Invalidos ta apoderar-se-ne por a fuerza. Ta esfensar os Invalidos bi ha canyons, pero istos no pareixen preparatos ta ubrir o fuego sobre os parisiens. Bels centenars de metros dillá, diversos rechimientos de caballeria d'infanteria y d'artilleria acampan sobre o plan d'o Champ-de-Mars, baixo a orden de Pierre-Victor de Besenval. Iste reune os chefes d'os cuerpos ta saber si os suyos soldatos luitarían contra os alborotadors. Unanimement, responden no. O escaicimiento capital d'a chornata. A multitut, que dende alavez ya no se podrá aturar, escala os fosos d'os Invalidos, vulca as baranas, baixa a las bodegas y prene entre 30.000 y 40.000 fusils de polvora negra que i son almadacenatos astí, a mas de 12 canyons y d'un mortero. Os parisiens son dende agora entabant armatos.

Precipitatos por a multitut d'alborotadors, os electors d'a ciudat de París en reunión en a Casa d'a Villa, ninvian una delegación a o gubernador d'a Bastilla, M. de Launay, ta demandar a distribución d'a polvora y d'as balas a os parisiens que han de formar una «milicia burgesa». Ista delegación ye recibita con amabilidat, incluso ye convidata a minchar, pero se'n va sin cosa.

A las 11 horas 30 una segunda delegación conducita por Jacques Alexis Thuriot d'a Rozière y Louis Ethis de Corny va a o castiello d'a Bastilla. No puet obtener cosa. A multitut d'alborotadors armata con os fusils presos en os Invalidos s'aglutina debant d'a fortaleza.

Os ueitanta y dos esfensors d'a Bastilla y trenta y dos guardias suizos d'o rechimiento de Salis-Samade a las órdens de René-Bernard Jordan de Launay ubren fuego sobre os alborotadors.

Una tercera delegación va a la Bastilla, en ista se troba l'abat Claude Fauchet.

Una cuatrena delegación va a la Bastilla con Louis Ethis de Corny atra vegata, se presenta debant d'o marqués de Launay pero no obtiene cosa. Os soldatos d'a guarnición d'a Bastilla y os setiadors se lanzan os uns sobre os atros.

Un destacamento de sesanta y un guardias franceses baixo mando de Pierre-Augustin Hulin, antigo sarchento en a Guardia Suiza se presenta debant d'a Bastilla. Han portiato con éls cinco canyons d'os Invalidos. Istos canyons son mesos en batería contra as puertas y o puent levadizo d'o castiello.

A guarnición d'a Bastilla torna a las armas, baixo promesa d'os setiadors de que no se producirá denguna execución si reblan. Os alborotadors invaden a fortaleza, liberando os siet presos que bi yeran engarcholatos y s'apoderan d'a polvora y d'as balas. A guarnición d'a Bastilla, presa, ye levata a la Casa d'a Villa. Por o camín, o marqués de Launay ye masacrato, o suyo tozuelo será tallato con un cuitiello. Bel invalidos troban tamién a muerte mientres o trachecto. Jacques de Flesselles ye asasinato baixo l'acusación de traiduría. Os asitiadors tenioron un centenar de baixas y setanta y tres feritos.

A mas a mas d'os prisioners, a fortaleza aculle l'archivo d'o tenient de policía de París que ye chusmeso a un pillache sistematico. Ye nomas dimpués de dos días cuan as autoridaz prenen mesuras ta conservar istos rastros d'a historia. Nian Beaumarchais, de qui a casa ye situata chusto debant, no heba dandaliato a la hora de furtar bels papels. Denunciato, los ha de restituir.

Ignorando a cayita d'a Bastilla, Loís XVI da a orden a las tropas aparcatas en París d'evacuar a capital. Ista orden será levata a la Casa d'a Villa a las dos d'a matinada.

Os tozuelos d'o marqués de Launay y de Jacques de Flesselles y d'atros fuoron paseyatos penchatos en una pica por as carreras de París, dica o Palacio Reyal.

En Versailles, en rebellar-se, Loís XVI ye informato por o duque de La Rochefoucauld-Liancourt d'a presa d'a Bastilla. O dialogo estió o siguient:

• Se veigan as imáchens de Commons sobre a presa d'a Bastilla.