Numeración arabica

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A numeración arabica ye a representación d'os numeros mas emplegada hue. Se li diz «arabica» porque estioron os arabes os que la introducioron en Europa, pero s'inventó en a India.

Ye un sistema de numeración posicional y decimal, ye decir, basau en o numero 10; consta de 10 numeros u cifras ta representar cadagún d'os 10 dichitos. A valura d'o dichito varía seguntes a posición que ocupa adintro d'o numero, ya que se multiplica él mesmo por a base 10 elevada a la posición d'o dichito. Asinas, o primer dichito (prencipiando por a dreita) tien a valura que representa o suyo símbol multiplicau por ${\displaystyle 10^{0}}$(=1); o dichito siguient tien a valura que representa o suyo símbol multiplicada por ${\displaystyle 10^{1}}$(=10); y asinas succesivament. Se puet definir una formula matematica ta un numero de n dichitos d'as siguient traza:

${\displaystyle \sum _{i=1}^{n}x_{i}\cdot 10^{(i-1)}}$

en do ${\displaystyle x_{i}}$ ye o dichito situau en a posición ${\displaystyle i}$ (prencipiando por a dreita).

Eixemplos:

${\displaystyle ''639''=(6\cdot 10^{2})+(3\cdot 10^{1})+(9\cdot 10^{0})=}$ ${\displaystyle (6\cdot 100)+(3\cdot 10)+(9\cdot 1)=600+30+9=639}$

O sistema arabico actual se representa de traza diferent seguntes o sistema d'escritura.

Adintro d'o sistema europeu tamién i hai chicotas diferencias. Dende fa poco, o zero ha pasau d'escribir-se como un cerclo u una elipse, «0», a representar-se a vegadas con una barra (pareixita a la letra danesa Ø), ta diferenciar-lo d'a letra «O». En Europa, o numero siet (7) gosa escribir-se con una barra horizontal ta diferenciar-lo d'o numero uno (1).

A hipotesi mas acceptada ye que a numeración arabica tenió o suyo orichen en a India, entre o 400 aC y o 400 dC. De feito, entre o mundo islamico istos numeros gosan conoixer-sen con o nombre de «numeros indios» (أرقام هندية, arqam hindiiiah). Tamién ye posible que esen naixiu en a China, dadas as semellanzas con o sistema chino Hua Ma, que tamién ye posicional y de base 10.

Os símbols de l'1 dica o 9 d'o sistema Brahmi son un paso intermeyo enta o sistema arabico mas moderno.

O sistema apareix descrito en una obra d'o matematico persa Abu Abdullah Muhammad bin Musa al-Khwarizmi, escrita por as envueltas de l'anyo 825, y traducida en o sieglo XII con o títol Algoritmi de numero Indorum (algoritmi (algorismo), provién d'o nombre d'o debantdito matematico al-Jwarizmi).

Unatro matematico, Al-Kindi, difundió o sistema indio de numeración por l'Orient Meyo con os suyos cuatro volumens de Ketab fi Isti'mal al-'Adad al-Hindi (Guia de numeración india), de l'anyo 830.

A primer inscripción reconoixida d'o numero zero, representau por un punto u una boleta, data d'o sieglo IX y se localiza en Gwalior. Una vegada adoptau por os arabes, recibió o nombre de as-saffr (أَلصِّفْر), d'an que derivó cifra. Manimenos, a existencia d'o zero se remonta a muitos sieglos antes, y pareix que o suyo orichen tamién se troba en a India.

Enta part de l'anyo 952 o sistema arabico adopta as fraccions, tal como se leye en un tractau d'o matematico sirio Abu'l-Hasan al-Uqlidisi.

Ya en a epoca de l'Al-Andalus, o sistema arabico y l'abaco dentroron en Europa, que encara feba servir o sistema de numeración romana. A primer mención a Occident apareix en o Codex Vigilianus (976). O 984, Gerbert d'Auriac demanda a l'astronomo barcelonín Sunifred Llobet (lupitus), una traducción d'un tractau d'astronomía en arabe, o Sententiae astrolabii, traducción que incluyó o sistema de numeración.

Anyos dimpués, Fibonacci, matematico italiano que estudió en Bugia (hue en Alcheria), contrebuyó a la difusión d'o sistema por Europa, gracias a la suya obra Liber Abaci (publicau en 1202). No ye dica o sieglo XV cuan o suyo uso prencipia a normalizar-se por toda Europa.

• 
  Tabla con «apices» en a Edat Meya
• 
  Tabla de numerals