Heckeruffschtand

Als Heckeruffschtand bezeichnèt mò dè Vosuèch vom baddischè Revolutionsfüürer Hecker Fridrich, Struve Guschtav un è baar andrè Radikaldemokratè, im April 1848 im Großherzogdum Baddè d Zyyl vo dè Märzrevolution durrèzsetzè, wo d Monarchy durch è Republik ablöse hèn wellè. I dè Hauptaktion vum Uffschtand, im asè daufte Heckerzug, isch è Freyschar vo wit übber hundert Bewaffnètè unter dè Füürig vum Hecker vo Konschdanz gu Karlsruè zogè, um i dè baddischè Residènzschtadt gmeinsam mit wittèrè Freischärler d Regyrig wèg z fägè. Im Hecker sini Gruppè isch abber schu vor èm Zämmèdrôffè mit dè Truppè vum Dütschè Bund im Gfècht uff dè Scheidegg milidärisch gschtoppt worrè. Dè gschittèrte Heckeruffschtand isch dè èrschte große Uffschtand vo dè Baddischè Revolution gsi un isch zämmè mit sine Aafüürer, zuè nèm bolitischè Mǜthos uffbaut worrè.

Im Großherzogdum Baddè, wo ab 1818 è relatyv liberali Vofassig ghaa hèt, hèn radikaldemokratischi Ideè èn starkè Zulauf ghaa. D Vofassig isch ygfüürt worrè, um s Großherzogdum Baddè, wo èrscht sit 1806 us èm Flèggliteppich vo Chlaischtaatè zämmèglismèt worrè isch, mèè Zämmèhalt z gää. Sèllè Zämmèhalt hèt vo allem im Baddischè Obberland gfäält. S Brobleem a dè Vofassig, wo i dè radikalè Demokraty Vorschub gschleischtet hèt, isch dè begränzte Yfluss vo dè demokratisch gwäälte Zweitè Kammèrè im Großherzogdum gsi, well sèlli nu übber è Vorschlagsrächt für s Budget vofüègt hèt un bis allnè Entscheidigè vo dè Èrschtè Kammèrè, im Obberhuus, blockyrt wörrè hèt chönnè. Für radikali Demokratè inakzeptabel isch au s Waalrächt gsi, wo nu 17 % vum Waalvolk au s Waalrächt zuègschtandè hèt. Dè Yfluss vo dè französischè Februarrevolution, wo 1848 diè Zweiti Französischi Republik ausgruèfè worrè isch, isch z Baddè i dè Nõchbòrschaft zuè Frankrych am gröschtè gsi.

Wèg sellnè drei Gründ hèt dè Wortfüürer vo dè liberal-demokratischè Opposition un begabteschte Rhetoriker i dè Zweitè Kammèrè, dè dòmòls 37-jöhrige Fridrich Hecker, èn Uffschtand aazettlèt, wo nõch ihm dauft worrè isch. Als Advokat uss Monnèm sin sini rhetorische Fähigkeitè kein Zuèfall gsi, un hèn dè Hecker scho vor 1848 als Wortfüürer vo dè radikal-demokratischè Opposition prädeschtinyrt.

Dè Hecker, dè Herwegh Schorsch un dè Struve Guschtav sin diè bekannteschte Vodrètter vo dè republikanischè Linkè im nordbaddischè Ruum gsi. I dè Vorparlament vo dè Märzrevolution sin si abber mit irè witreichèndè, radikal antimonarchistischè Vorschtellungè i dè Minderheit gsi. D Meerheit vo dè bürgerlich-liberalè Abgordnètè vo dè Revolution, wo èn Huufè us èm Großbürgerdum chò sin, hèn è konschtitutionèlli Monarchy unter èm Èrbkaiserdum favorisyrt, i sèllèm hettèt liberali Reformè möglich si söllè.

Dè Hecker un dè Struve hèn am Frankfurter Vorparlament vom 31. März bis zum 4. April 1848 deilgnõ. Z Frankfurt hèn sy abber è vollschtändigi persönlichi un sachlichi Nidderlaag yschteggè müèsè. Beidnè isch es nit glungè, i dè Fuffzgeruusschuss gwäält z wörrè, wo als Übbergangsregyrig fungyrè hèt söllè, bis è ordèntlichs Nationalparlament gwäält worrè wär. Au iri politischè Vorschtellungè hèn kei Resonanz gfundè. Entdüscht hèt dè Hecker sèllèwäg bschlossè, d Revolution znägscht i sinèrè Heimèt Baddè witter z bringè.

Diè südbaddischi Boddèseeschtadt Konschdanz isch für dè Hecker als idealè Uusgangspungt geignèt gsi. Selli Idee hèt è baar Gründ ghaa. D Hauptschtadt vum Seechrais isch näbbè Fryburg diè gröscht Stadt im Baddischè Obberland gsi, im Gegèsatz zuè Fryburg isch Konschdanz asè maximal wit wäg gsi vo Karlsruè wiè d Aaerkennig vo dè "neuè" Herrschaft in persona vum Großherzog vo Baddè. Diè fäälendi Autoridät vum Großherzog im Obberland isch durch diè gfüült ungerächti Behandlung vum Obberland durch d Hèrrschaft entschtandè. Sèllèwäg sin d Obberländer dè liberalè Ideè gegèübber bsunders offè gsi un dè Hecker hèt èn Huufè Unterschtützer i dè Stadt und im Umland vomuètet. Voschiddèni Chrais vo freisinnigè, liberalè un republikanisch gsinntè Konschdanzer Bürger hèn sich i dè 1830er Johr usèbildèt. Vor Ort hèt scho dè Joseph Fickler im Vormärz als Agitator gwǚrkt, i dèm er d Seeblätter gschtaltet un usègää hèt. D Seeblätter isch è radikali, demokratischi Ziting gsi. Uff Initiativè vum Fickler hèt sich am 31. März èn Turnvorein mit 40 Mitglyder mit èm Zyl gründèt, „ein bewaffnetes, aber freies Korps [zu] bilden“; churz druffhy isch èn national-liberalè Büèzervorein gründèt worrè.^[1] Dè Fickler isch am 8. April 1848 vohaftet worrè, sèllèwäg hèt im Hecker dè Rank gää, uff Konschdanz z gò.

Datsächlich hét im Früéjohr 1848 i dè Konschdanzer Bürgerschaft schu è diffusi republikanischi, aber vo allem milidanti Stimmig ghèrrscht. Sit èm 5. März 1848 hét s è permanents Bürgerkomitee gää, wo von èrè Volksvosammlig yberuèfè worrè isch. S Bürgerkomitee het d Bürgerschaft uff dè vorparlamentarischè Vosammligè z Offèbürg bolitisch vodrèttè söllè. D Laag i dè Stadt isch aagschpannt gsi, wo s Grücht uffchò isch, è paar zeedausend Maa starki Horde vo Franzosè, wo deilwys bewaffnet gsi sy soll, sigèd bi Offèbürg übber d Gränz chò un däted marodyrènd durch s Badnerland ziè. Obwoll sèll Grücht nit gschtimmt hèt, isch es am 26. März z Konschdanz zuè nèrè allgmeinè Volksbewaffnig chò. Dè Sigel Franz hèt als ehemòligé Offizyr dè Rädelsfüürer gää un im Uffdraag vom Konschdanzer Bürgermeischter Karl Hüetlin è Bürgerweer vo 400 Mann bildèt. D Hoffnigè vum Hecker un Struve hèn sich uff sèlli Bürgerweer gschtützt.

Dè Hecker isch am Õbed vum 11. April z Konschdanz ydroffè. Demit er bis an Boddèsee chunnt un nit vohaftet wörd, isch er via Frankrych un dè Nordschwyz greist. Gmeinsam mit èm Sigel Franz un Struve Guschtav, wo au uff Konschdanz gangè isch, un èm Mögling Theodor hèt dè Hecker èn Blaan gschmyydet: Vyr Marschzüüg söttèt in èm Stèrnmarsch uff Karlsruè gò; ein vu Konschdanz, zwei uff voschiddènè Routè vo Eschingè un èn vyrtè vo Waldshuèt übber St. Bläsy durch dè Süd-/Hochschwarzwald. Mò hèt sèllèwäg uff èn Lawinèeffekt ghofft: Jeddè Zug het unterwägs mee un mee baddischi Lüt aaziè söllè, demit dè fragile baddische Staat schlièßlich wiè-nè Chartèhuus i sich zämmèkait.

D Konschdanzer Republikaner hèn im Hecker sin Blaan abber abglèènt, well sy èn als unrealistisch un z gfôrlich taxyrt hèn. D Truppè vum Dütschè Bund sigèd aageblich übberall schu stationyrt un s Unternää sig schlècht vorbereitet. Èn bewaffnètè Uffschtand hèn d Konschdanzer nit wellè unterschtützè; mò hebbe sich nu bewaffnèt, um sich gegè Feind vo ußerhalb z weerè. Dè Hecker hèt uff è Volksvosammlig drängt, well er ghofft hèt, bim Volk mee Resonanz z chriègè. D Volksvosammlig hèt am 12. April mittags gegè füfi im Stadthuus stattgfundè. Dort hèt dè Hecker sini bolitischi Haltig erklärt un hèt zuè dè Deilnaam a sim Vorhaa uffgruèfè. Er un sini Begleiter hèn abber nit diè begeischterti Resonanz chriègt, wo sy erwartet hèn. I dè tumultartigé Atmosphärè hèt s sogar Drohigè un Aafeindigè geg dè Hecker gää. È Meeheit isch zwar republikanisch gschtimmt gsi, abber mit Gwalt hèn s Komitee, d Volksvosammlig un d Bürgerweer nit durrèziè un au nit sim Revolutionszug aaschlièßè wellè.

Churz druffhy hèt s Grücht d Rundi gmacht, dè Hecker hebbe a sèllèm Õbèd vum Stadthuus-Balkon vor èrè begeischtertè Mengi d Republik uusgruèfè. Keini vo dè drei Zitingè, wo übber sèlli Ereignis brichtet hèn, sin uff sèlli Proklamation ygangè. S Grücht isch trotzdèm langi Zyt am Köchlè ghaaltè worrè, demit d Republikaner Propaganda für iri Revolution machè hèn chönnè.

S Zyl vum Heckerzug isch d Rhyebèni gsi, well mò dört hèt wellè mit èrè republikanischè Freischar zämmègò. Losgangè isch dè Heckerzug am Daag nõch dè Volksvosammlig vo Konschdanz èwäg. Öppè i dè Ortenau isch es blaant gsi, d Freischar z dröffè, wo vum Elsaß hèr übber dè Obberrhy durrè chò isch un è Stärki vo öppè 900 Maa ghaa hèt. Sèlli Freischar isch unter m Fäänle vo dè Dütschè Demokratischè Legion gschtandè un vum Dichter Herwegh Schorsch aagfüürt worrè. Zämmè hèn dè Heckerzug un d Herwegh-Freischar diè baddischi Hauptschtadt Karlsruè ynää wellè, dört dè Großherzog entmachtè un denn è baddischi Republik durrèsetzè wellè.

Dè èrschte Daag vum Heckerzug isch dè 13. April 1848 un è Desaschter gsi. Nò am Õbèd vo dè Volksvosammlig, wo dè Hecker uff Widderschtand gschtoßè isch. Dè Sigel Franz hèt sini Bürgerweer für dè revolutionäri Zug abkommandyrt, dè Bürgermeischter Karl Hüetlin hèt sèlli Deilnaam abber unterbundè. Uugfäär 150 Mannè hèn sich am Dunnschtigmorgè wǜrklich uff dè Konschdanzer Markschtätti zämmegfundè. Bi dèm regnèrischè Wetter un dè strategischè Uussichtslosigkeit vom Heckerzug hèn sich endlich nu zwǜschè 30 un 50 Mann für dè Zug gfundè. Mit èm Hecker, èm Sigel un èm Mögling isch dè Zug gegè achti morgens us dè Stadt zogè. D Zaal vo dè wunderfitzigè Lüt, wo zuègluègèt hèn, söll dütlich größer gsi sy wiè sèlli vo dè Deilnämmer. Dè Hecker isch nõch èm Sigel dè „Chef der Insurrektion und Oberkommandant“ gsi un hèt sini Revolutionsuniform drait, mit dèrrè er wiè èn romantischè Räuberhäuptling gwǜrkt haa muè: blaui Blusè, Säbbl un Pischtolè am Gürtel un dè markantè, breitkrempigè „Heckerhut“.^[2] Ei Ziiting hèt übber èrschte Daag brichtet:

Dè gwünschte Zuèlauf vum Landvolk im Baddischè Obberland isch uusblibbè. Wôrend dè Hecker übber Allensbach, Radolfzèll, Stockach un Ängè gu Nordweschtè zogè sin, hèn sich è baar wènnigi Freischarè us dè Ortschaftè aagschlossè un dè Zug isch peu à peu größer worrè. In è bbar Ortschaftè wiè Singè isch diè gsamti Bürgerweer dèzuè chò. Au z Konschdanz hèn sich nò Unterschtützer gfundè: Am 14. April hèn sich Nõchzügler vosammlèt un sin als größeri Schar im Heckerug gfolgèd. S isch sogar zuè nèrè bewaffnètè Konfrontation vor dè Konschdanzer Stadtkanzlei chò, wo fascht in èn chlynè Bürgerchrièg uusgartet het. Ußerdèm isch s (falsche) Grücht umgangè, Dausende Buèrè hettèd sich im Heckerzug aaghängt. Am Samschtig, dè 15. April, sin nòmmòl zwǜschè 150 un 250 Freiwilligi mit zwei Kanonè vo Konschdanz us hinterhèr marschyrt, woby aageblich „jubelnden Volksmassen“ Spalyr gschtandè sigèd. Am 16. April hèt dè Wollmatinger Bürgermeischter Thomas Sättele sini Allensbacher Kollegè aufgforderèt, alli Ortsvobänd vum Amtsbezirk uffzfordèrè, mit sämtlichè weerfähigè Männer un allè vofüègbarè Waffè am 17. April 1848 uff Hegne z chò.^[4]

In è baar Dääg isch dè Aufstand abbègschlagè worrè. Schu am 14. April hèn sich milidärischi Einheitè im Uffdraag vum Dütschè Bund unter m Befèèl vum General Fridrich vo Gagèrè uff d Färsè vum Heckerzug gsetzt. Am Sunntig, èm 16. April, hèt dè Hecker vo dè Südbaar-Routè via Donaueschingè gu Südè uuswychè müèsè, demit er èn Zämmèdröffè mit dè schwôbischè Truppè vohindèrè hèt chönnè. Sèllèwäg hèt er d Wuètè übberquèrè müèsè, um übber Stüèlingè un Bõõdorf übber dè Südschwarzwald witter z marschyrè. Dõmit isch er witt èwäg vum Baddischè Unnerland gsi, asè Monnèm un Heidelbärg nu übber Karlsruè z erreichè gsi. S hèt sin Zug dõdemit immer witter gu Südweschtè drängt un vu Karlsruè abdrängt. Bi Kandèrè, è bitzeli nördlich vu Lerrach, hèt sich dè Hecker zwungè gsää, sich sini Häscher z stellè. Am 20. April isch es zum Gfecht uff dè Scheidegg chò. Öppè 800 Aahänger vum Hecker sin öppè 2000 hessischè un baddischè Soldatè gegèübber gschtandè. D Truppè vum Bund sin nit nu i dè Übbermacht gsi, sondern au besser bewaffnèt un uusgbildèt. S hèt Doti uff beidè Sitè gää. Dè General vo Gagèrè sich ein vo dè èrschtè Opfer vum Gfècht gsi. D Freischärler sin letschtlich i d Flucht gschlagè worrè. Dè Hecker un dè Struve sin dèvu chò un hèn sich bi Basl i d Schwyz abgsetzt.

Nõch è baar Dääg hèt d Nõchricht vum Hecker sinèrè Nidderlaag vobreitet. Glychzitig sin immer nò Gruppè vo Freischärler uffbrochè, um sich im Heckerzug aazschlièßè. Obwoll sy übber d Nidderlaag vum Hecker informyrt gsi sin, hèt am 23. April 1848 è Volksvosammlig z Fryburg èn bewaffnètè Widderschtand gegè die öppè 3000 ydroffènè Soldatè bschlossè; dè Uffschtand isch abber am 23. April (Gfecht bi Güntersdal) un 24. April (Sturm uff Fryburg) bluètig niddergschlagè. Well i dè Däler d Regyrigstruppè uff d Freischärler gwartet hèn, sin sèlli uff d Höchi uègangè un hèn i dè Bärgdörfern Vogelbach un Marzèll s Nachtquartyr bezogè. Am nägschstè Daag sin d Uffschtändler übber dè Sirnitzpass nõch Muldè im Münschterdal abgschtygè.^[9]

Am 26. April isch es bi dè Rhybrugg z Monnèm zuè nèm churzè Füèrgfècht zwǜschè Freikorps un Bürgerweer einersits un Truppè us Bayern un Hessen-Nassau anderersits, woby vyr Mònnèmer un vyr Milidärs vowundet worrè sin.^[10]

Ei Woch nõch èm Gfècht bi Kandèrè (Gfècht uff dè Scheidegg), am 27. April 1848, isch im Herwegh sini Gruppè bi Dossèbach gschlagè worrè. Sini 650 Männer hèn èrscht am 23. April dè Obberrhy übberquert, sèll isch z spòt gsi, demit er im Hecker helfè hèt chönnè.

Im obberelsässischè Hünigè hèn sich sit èm 20. April dütschi Handwärchsgsèllè gsammlèt, wo denn durch Nõchzügler vo dè Dütschè Demokratischè Legion un voschprängtè Freischärler voschtärkt worrè sin. Am 25. April isch è Grüpple uff dütsches Gebièt gangè un hèt sich unter dè Füürig vum Auguscht Willich uff dè sogenenntè Schuèschterinslè bi Wyyl feschtgsetzt. Am 27. April – nõchdèm d Nidderlaag vum Herwegh publik worrè isch – hén sich sèlli Freischärler abber widder i s Elsaß zrugg zogè.^[11]

Schu am 25. April sin bairischi Soldatè z Konschdanz ygruggt; dè See- un Obberrhychrais sin im Chriègszuèschtand gsi. È baar Revolutionsdeilnämmer sin vohaftet worrè. Konschdanz isch bis zum März 1849 bsetzt blibbè.

Dè èrschte größère republikanischi Uffschtand vo dè Baddischè Revolution isch dõdemit gschittèrèt. S Gerücht, dè Hecker dät vo dè Schwyz us èn wittèrè Uffschtand blaanè, hèt sich nò übber zwei Mönèt ghaaltè. Dè Hecker hèt abber nǜmmi rächt a diè baddischi Revolution glaubt un isch übber Frankrych i d USA greist, um sich dört nidderzlõ. Er isch churz nòmmòl zruggchò, wo im Mai 1849 d Revolution nòmmòl churz uffgflammt isch. Dè Struve isch i dè Region blibbè un hèt im Septembèr 1848 z Lerrach mit èm sognanntè Struve-Putsch èn wittèrè Uffschtand aagfangè, wo abber au i d Hosè gangè isch. Dè Herwegh, wo i d Schwyz rübergmacht cha hèt, hèt sich nǜmmi für diè baddischi Revolution ygsetzt. Näbbem Struve, wo 1849 us dè Haft frei chò isch, hèt sich dè Ex-Milidär Franz Sigel nò für d Maiuffschtänd 1849 engagyrt. Dè Sigel isch im Juni 1849 dè Chriègsminischter vo dè churzläbbigè baddischè Republik gsi. Mit dè Ynaam vo Raschtatt durch preußischi Truppè am 23. Juli 1849 isch d provisorischi Republik un dõdemit auch d Revolution z Ènd gangè.

Am èrschtè Daag hèn sich zwǜschè 30 un 50 Mannè am Heckerzug bedeiligèt.^[12] Öppè 120 bis 250 sin vo Konschdanz hèr am zweitè un drittè Daag nõch chò. Nach èrè Wuchè sigèd bi dè „Schlacht bi Kandèrè" zwüschè 800 un 1.200 Maa zum Heckerzug ghört haa. Näbbè dè Konschdanzer Gruppè sin diè meischtè us Ortschaftè chò, wo dè Heckerzug durrè odder vorby zogè isch. Èn Huufè Lüt hèn sich spontan für dè Heckerzug èntschiddè – meischtens Gruppè von èrè Handvoll Mannè odder lokali Bürgerweerè. Belait sin Deilnämmer us Dettighoffè, Stockach, Singen am Hoèntwyyl, Emmingè ab Egg, Liptingè, Immèdingè, Fryburg im Briisgau, Mööringè, Grimmelzofè, Gisingè, Bärèdal, Falkau, Gurtwyyl, Düèngè, Utzèfäld.^[13] Au nõch dè Ufflösig vum Zug hèt s voeinzlèt nò Bschlüss gää, sich im Zug aazschlièßè, wègè Fäälinformationè odder um gegè d Bsetzig vum Land z proteschtyrè.

Öppè 60 Brozènt vo dè Deilnämmer vum Heckerzug sin Handwärcher (22,5 % Meischter un 35 % Gsellè).^[14] Vill vu dènnè sin voarmt gsi, well sich iri soziali Situation vor allem i dè Hungersnot vo 1846/47 voschlèchtèrèt hèt. Èn Huufè Gsèllè hèn kei Arbèt ghaa un fascht kei Hoffnig, selbscht Meischter wörrè z chönnè. Au Handwärch mit Meischtertitel hèn i dè Johr dèvor kaum d Möglichkeit ghaa, mee wiè s Eksischtenzminimum hèrrè z bringè. Abber au voschuldèti Fabrikantè sin unter dè Deilnämmer gsi wiè au Fryburger Studäntè.

 Commons: Hecker Uprising – Sammlig vo Multimediadateie

• Marliese Hermann: Untersuchungen zur Revolution von 1848/49 in Konstanz. Magischterarbèt, Konschdanz 1999.
• Georg Heym: Die Revolution (Theaterschtugg).
• Gert Zang: Konstanz in der Großherzoglichen Zeit. Restauration, Revolution, Liberale Ära 1806 bis 1870. Stadler, Konschdanz 1994, ISBN 3-7977-0301-5.
• Friedrich Hecker: Die Erhebung des Volkes in Baden für die deutsche Republik im Frühjahr 1848, Schabelitz, Basel 1848 uf books.google.de
• Gustav Struve: Geschichte der drei Volkserhebungen in Baden, Jenni, Bèrn 1849 uf books.google.de
• Paul Siegfried: Die Deutsche Republik auf der Schusterinsel. In: Das Markgräflerland Heft 2/1986, S. 71–74 Digitalisat vo dè UB Fryburg
• Karin Groll: Eine verpasste Chance? Das Gefecht bei Günterstal in Augenzeugenberichten und Erinnerungen, im: Badische Heimat Heftle 3 1990, S. 567–576.
• Merk, Jan; Moehring, Markus; Bürgel, Helmut (Hrsg.): Lörrach 1848/49 – Essays, Biographien, Dokumente, Projekte. Begleitschrift zur Ausstellung „Nationalität trennt, Freiheit verbindet“ vum Huus vo dè Gschicht vo Baddè-Württèbärg un èm Museum am Burghof (hüt Dreiländermuseum) z Lerrach, 19. April 1998 bis 10. Januar 1999. I dè Reiè Lörracher Hefte – Rote Schriftenreihe des Museums am Burghof, Heftle 3, Lerrach 1998.

 Commons: Heckeraufstand – Sammlig vo Multimediadateie

• Datenbank zur Märzrevolution mit zaalrychè Faktè un Lischtè, spezièll zuè dè Baddischè Revolution, au zum Heckeruffschtand
• Heckerzug mit Heckerlièd un zitgnössischè Zitingsartikel
• Wirkungsschtättè vum Heckeruffschtand, abgschtimmt mit wittèrè Informationè übber dè Hecker selber, PDF-Datei

1. ↑ Zang 1995, S. 167
2. ↑ Franz Sigel in seinen Memoiren, zit. n. Zang 1993, S. 173
3. ↑ Deutschland. Konstanz, 13. April. In: Deutsche Allgemeine Zeitung, 19. April 1848, S. 4 (Online bi ANNO)Vorlage:ANNO/Wartung/dea
4. ↑ Landeszentrale für politische Bildung Baden-Württemberg: Wege der Revolutionäre. Wanderrouten der Deutsche Revolution in Baden 1848/49, 1998, S. 36 (PDF; 608 kB)
5. ↑ Badische Zeitung: Friedrich Kaisers Gemälde entpuppt sich als Revolutionstheater. Abgruefen am 12. Januar 2023. 
6. ↑ Gustav Struve: Geschichte der drei Volkserhebungen in Baden 1848/ 1849; Fryburg, 1980, S. 67f., Zitat: „Um so schnell als möglich die Verbindung mit der Heckerschen Schar herzustellen, zog die Weißhaar-Struve’sche Colonne, etwa 700 Mann stark, am folgenden Morgen, Gründonnerstag, den 20. April, nach Lörrach. Daselbst sollte Rast gehalten werden.“
7. ↑ Willy Real: Die Revolution in Baden 1848/49 (Stuègètt, 1983), Abb. 3 (zw. S. 64 u. 65)
8. ↑ Carola Hoécker: Vom Freischärler zum Parlamentarier. Briefe des Reichstagsabgeordneten Marcus Pflüger (1824–1907). Info Volaag, Karlsruè / Brättè 2019, ISBN 978-3-96308-064-7, S. 26–34 (Dütig von èm Revolutionsgmälde). 
9. ↑ Landeszentrale für politische Bildung Baden-Württemberg: Informationè zum Heckeruffschtand (PDF; 276 kB), S. 3, zletscht uffgruèfè am 26. April 2019
10. ↑ s. Max Oeser: Geschichte der Stadt Mannheim. Neue, bis zur Gegenwart ergänzte Ausgabe. Mònnèm 1908, S. 571–572 Digitalisat im Internet Archive un Fridrich Walter: Mannheim in Vergangenheit und Gegenwart. Band 2: Geschichte Mannheims vom Übergang an Baden (1802) bis zur Gründung des Reiches. Mònnèm 1907, S. 341–342 Digitalisat im Internet Archive
11. ↑ Luèg Paul Siegfried: Die Deutsche Republik auf der Schusterinsel. In: Das Markgräflerland Heft 2/1986, S. 71–74 Digitalisat vo dè UB Fryburg
12. ↑ 30 bim Zang 1994, S. 171; 50 lut èm Hermann 1999
13. ↑ Archivlink (Memento vom 19. Juli 2011 im Internet Archive)
14. ↑ Zang 1993, S. 162

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Heckeraufstand“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.