Hauptbaan

Hauptbaanè sin Ysèbaaschtreggè, wo im Gegèsatz zuè dè Näbbèbaan s Grundnetz odder s Rüggròt vom Baansischteem darschtellèd.

È Definition vo Haupt- un Näbbèbaanè git s i dè Ysèbaa-Bau- un Bedrybsordnung (EBO). Dè § 1 Abs. 2 lutet:

„Die Strecken werden entsprechend ihrer Bedeutung nach Hauptbahnen und Nebenbahnen unterschieden. Die Entscheidung darüber, welche Strecken Hauptbahnen und welche Nebenbahnen sind, treffen

1. für die Eisenbahnen des Bundes das jeweilige Unternehmen,
2. für Eisenbahnen, die nicht zum Netz der Eisenbahnen des Bundes gehören (nichtbundeseigene Eisenbahnen), die zuständige Landesbehörde.“

Mit dè Neufassung vo dè Bedrybsordnung (BO) vo 1958 isch die zuèlässigi Gschwindigkeit uff 140 km/h aaghobbè worrè.^[1] Mit dè EBO-Neufassung vom Mai 1967 isch diè zuèlässig Gschwindigkeit uff Näbbèbaanè nõch § 40 (2) EBO vo 60 uff 80 km/h un uff Hauptbaanè vo 140 auf 160 km/h aaghobbè worrè.

Dõdemit sin Uusnaamegenèmmigungè vom Bundesvokeersminischter für d Züüg Rhygold un Rhypfyyl nimmi nötig. Für Faartè mit übber 140 km/h hèt d Bundesbaan 1962 Vorläufige Richtlinien für die Planung und Durchführung von Zugfahrten über 140 km/h bis 160 km/h usègää.^[2] Mit dè Drittè EBO-Änderungsvoordnung isch im Mai 1991 diè zuèlässigi Högschtgschwindigkeit vo Personèzüüg uff Hauptbaanè vo 160 uff 250 km/h uègsetzt worrè. Sèllèwäg isch bsunders für d Intercity-Züüg, wo mit bis zuè 200 km/h vokeerèd, kei Uusnaamezuèlassung mee nötig.^[3]

Hauptbaanè sin im § 4 vom Ysèbaagsetz vo 1957 definyrt:

1. Hauptbaanè sin für dè öffentliche Vokeer bschtimmti Schinnèbaanè vo größerer Vokeersbedütung. Dõdezuè zellèd dièjenigé Schinnèbaanè,
   1. wo gmäß § 1 vom Hochleischtungsschtreggègsetz, BGBl. Nr. 135/1989, für Hochleischtungsschtreggi erklärt sin;
   2. wo dè Bundesminischter für Wǜssèschaft un Vokeer durch Voordnung zuè Hauptbaanè gmacht hèt, well innè è bsunderi Bedütung für èn leischtungsfähigè Vokeer – bsunders mit internationalè Vobindungè odder im Regionalvokeer – zuèchunnt odder si dõdefür uusbaut wörrè söttèd.

Well bis dato kei Voordnung gmäß § 4 Abs 1 Z 2 vom Ysèbaagsetzes erlõ worrè isch, ergit sich d Summè vo dè öschterrychischè Hauptbaanè uss dè uusgääènè 5 Voordnungè vo dè Bundesregyrung gmäß § 1 vom Hochleischtungsstreggègsetz.

Art. 2 vom Ysèbaagsetz lutet bis 2009 (uffghobbè durch Ziff. II 13 vom BG vom 20. März 2009 übber d Baanreform 2, mit Wǜrkung vom 1. Jan. 2010):

1. S schwizerische Ysèbaanetz bschtòt uss Haupt- un Näbbèbaanè. Hauptbaanè sin diè normalschpurigè Baanè, wo im inländischè un internationalè Durchgangsvokeer diènè düèn; Näbbèbaanè sin diè normalschpurigè Baanè, wo i dè Hauptsach nur èm Vokeer in èrè bschtimmtè Landesgegend diènè duèt, fèrner alli Schmalschpurbaanè, Zaaradbaanè, Trams un Funiculaires.

Z Skandinaviè git s i jeddèrè Landessprõch i dè Übbersetzung dè Begriff Stammbaan. Sèlli Definition wörd nit wiè z Dütschland mit dè Gegèübberschtellung vom Begriff Hauptbaan un Näbbèbaan gmacht. In Schwedè, Norwegè un Dänemark sin sèll Streggè, wo nõch dè urschprünglichè Feschtlegung Landesdeile mitènand vobindè.

Si hèn im Normalfall dè Standard vo Hauptbaanè, deggèd abber nit wiè nõch dè dütschè Definition è Grundnetz ab, sondern sin übbergordnèt aazluègè.

Urschprünglich sin d Stammbaanè z Schwedè 1854 durch èn Parlamentsbeschluss vom schwedischè Rychsdaag ygfüürt worrè. Dõmòls isch feschtglait worrè, dass d Hauptstreggè von èm Land vom Staat baut wörrèd, im Gegèsatz zuè andrè Streggè, wo vo brivatè Unternämmè un Konsortiè baut wörrè söttèd. Stammbaanè sin z Schwedè vo 1856 bis 1892 baut worrè. Dõdemit hèt dè Bau vo Hauptstreggè abber nit uffghört. I dé früè 1900er Johr sin vor allem im Nordè neui Streggè entschtandè. Sèlli sin abber wiè d Inlandsbaan nimmi Stammbaanè dauft worrè.

Z Norwegè benamst mò mit Stammbaanè innernorwegischi Fèrnbaanè zwǜschè dè "Landesdeil" (norwäägisch Landsdel).

Banedanmark bruucht z Dänemark zwar dè Begriff Hovedbaner, definyrt èn abber folgendermassè: "Hovedbaner udgør det overordnede banenet, der binder landsdelene sammen." (dytsch "Hovedbaner benamst s übbergordnete Baannetz, wo d Landesdeil mitnand vobindè düèn."). Denäbbè vowendèt Banedanmark d Definition Regionalbaner, wo großi Städt wiè Aalborg un Frederikshavn mit èm z Dütschland gwoontè Standard von èrè Hauptbaan vobindè. Reini Näbbèbaanè wörrèd z Dänemark als Sidebaner benamst.

Diè gsetzlichè Definitioné un d Umgangsschprõch stimmèd öfter nit. È umgangsschprõchlichi Näbbèbaan cha rächtlich gsää è Hauptbaan sy odder s isch umkeert.

• Fèrnzüüg vokeerèd i dè Regel uff Hauptbaanè, mèngi touristisch wichtigi Zyl wörrèd vo Fèrnzüüg abber au nu übber Näbbèbaanè agschtüèrèt (z. B. früèner dè Schluchsee mit dè Dreiseèbaan).
• Villi Hauptbaanè sin zweigleisig, abber s git au eingleisigi Hauptbaanè (z. B. d Sauschwänzlebahn, wo i dè Aafangszit asè ygschtuft gsi isch odder -deilwys- d Hochrhybaan) un zweigleisigi Näbbèbaanè.
• Villi Hauptbaanè sin elegtrifizyrt, degegè nu wènnigi Näbbèbaanè (z. B. d Dreiseèbaan).

1. ↑ Rolf Rückel: InterCity. Zwei-Stunden-Takt auf der Schiene. Im: Dütschi Bundesbaan (Hrsg.): DB Report 72. Heschtra-Volaag, Darmschtadt 1972, ISBN 3-7771-0119-2, S. 197–200.
2. ↑ Ernst Kockelkorn: Auswirkungen der neuen Eisenbahn-Bau- und Betriebsordnung (EBO) auf den Bahnbetrieb. In: D Bundesbaan. Band 41, Nr. 13/14, 1967, ISSN 0007-5876, S. 445–452. 
3. ↑ Walter Mittmann, Fritz Pätzold, Dieter Reuter, Hermann Richter, Klaus-Dieter Wittenberg: Die Dritte Verordnung zur Änderung der Eisenbahn-Bau- und Betriebsordnung (EBO). In: D Bundesbaan. Band 67, Nr. 7-8, 1991, ISSN 0007-5876, S. 759–770. 

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Hauptbahn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.