Eduard von der Heydt

De Eduard von der Heydt (* 26. September 1882 z Elberfeld; † 3. April 1964 z Ascona) isch e tütsche Bänkler us Wuppertal gsii. Er isch e wichtige Chunschtsammler und Mäzen gsii. Sini Sammlig bildet hütt de Grundstock vom Museum Rietberg z Zöri. Noch em isch s Heydt-Museum z Wuppertal binennt. Er isch au de früenrig Bsitzer vom Monte Verità z Ascona gsii, won er em Kantoo Tessin vermacht hett. So wiener no hütt as Chunstsammler gschätzt werd, ase froogwürdig isch sini politischi Iistelig gsii. Er isch Mitgliid vo de NSDAP gsii, het aber nochdem er Schwiizer Bürger woren isch, us dere Partai uustrete. Nochem Zwaite Weltchrieg isch er i de Schwiiz ane 1946 wege Landesveroot aagchlagt woore, aber 1948 fraigsproche wore. De Vorwurf, as sini Sammlig us Naziraubguet bistöchi, isch haltlos, do sini Sammlig scho vorde Machtöbernamm vo de Nationalsozialiste i Büecher guet dokumentiert woren isch und s isch erwise, ass er sini Sammlig rechtmässig erworbe ghaa het.

De Eduard isch em 26. Settember 1882 as Bueb vom August von der Heydt (1851-1929) und vo de Selma (Maitliname: Haarhaus; 1862-1944) z Elberfeld bi Wuppertal uf d Welt choo. Er het z Friiburg im Briisgi studiert und 1905 as Doctor rerum politicorum abgschlosse. Er isch den Bänkler woore und het zerst z New York ufere Bank gschaffet. Ane 1909 het er z London en aigni Bank gründet, d E. von der Heydt & Co. Im Erste Weltchrieg isch er 1917 as tütsche Find vo de Engländer entaignet woore. Er selber het as Offizier bi de Kavallerii aktiiv em Chrieg tailgnoo. Wel er wegeme Buchschuss chriegsuntauglich wooren isch, isch er i de tütsche Bootschaft z Den Haag iigsetzt woore. Ane 1918 het er a de ghaime Verhandlige zwöschet Tütschland und England z Den Haag tailgnoo.

Ane 1919 hett er d Vera von Schwabach (1899-1996) ghüroote. D Ehi isch chinderloos blebe und 1928 gschide woore. Er het sich i verschidnige Bankgschäft bitailiget, abder di staarchi Inflation nochem Chrieg het em z schaffe ggee. Er isch au de Privatbänkler und Vermögesverwalter vom exilierte tütsche Chaiser Wilhelm II. woore.

1923 het er z Ascona di russischi Moolleri Marianne von Werefkin gcheneglernt, won em de Monte Verità zaiget hett. Er het de Ort bsuecht un d Hüser imene völig verlottrete Zuestand gfunde. Drai Joor spööter het em de Bsitzer vom Monte Verità, de William Werner en Agibot vo 320 Tuusig Franke gmacht, de von der Heydt het aber e Gegevorschlag vom halbe Priis vorgschlage und de Monte Verità prompt öberchoo. Er hett denn drufabe d Hüsli renoviere loo und e nois Hotel im Bauhaus-Stil baue loo. S Konzept vo de Naturhailastalt het er ufrechterhalte, aber mit weniger strengere Uuflaage, so sind Milchprodukt und e gringe Flaischkonsum erlaubt gsii. Vor alem aber hett er afange de Monte Verità zomene Zentrum för asiatischi Chunst uufzbaue, mit Seminar asiatischi Chunst und Philosophii.

I de 1920er Joore hett er afange es Sammlig vo asiatische und afrikanische Chunstwerch uufzbaue. Er het d Mainig vertrette, as Chunst nöd national oder regional sai, sondern en aihaitlichs menschlichs Gsamtwerch, wa er ars una gnennt hett. E Tail vo sinere Sammlig hett er i sim Hotel ufem Monte Verità uusgstellt, anderi hett er verschidnige Museje as Laigoob ggee.

Ane 1926 isch er Mitgliid vom paramilitärische Bund vo de Frontsoldaate, em Stahlhelm, woore und 1933 vo de NSDAP woore. Nochdem er aber em 28. April 1937 d Schwiizer Staatsbörgerschaft öberchoo hett, het er müese us de NSDAP uustrette und er isch Mitgliid vom nationalistische Bund Treuer Eidgenossen woore. De Eduard von der Heydt hett sich zwoor mengisch au antisemitisch güsseret, sini Frau isch aber e Jüdin gsii und er hett au vili jüdischei Fründe und Bikannti ghaa und hett au jüdischi Flüchtling i de Schwiiz understützt.

Im Zwaite Weltchrieg isch er i usuberi Geldgschäft vo de Nazionalsozialiste verwicklet gsii und öber sis Konto bi de Schwizerische Bankgsellschaft sind öber e Millioo Franke för Agente vo de Spionageabweer vo de Tütsche Wehrmacht gflosse.

Nochem Chrieg het d USA de Eduad von der Heydt zom Find vo de USA ernennt und em Bundesroot e Aschuldigung gschickt. Er isch denn im Mai vo de Schwiizer Militärjustiz agchlagt woore und gliichzittig isch e Uusbörgerigsverfaare i Gang choo. Im 19. Mai 1948 isch er aber vom Schwizer Militärgricht fraigsproche wore und sis Uusbörgerigsverfaare isch vom Bundesroot as nichtig erchlärt wore. D USA degege hett a sinere Sicht biharrt und 44 Gmööld us de Sammlig von der Heydt as Vermöge vomene Find vo de USA bischlagnammt, wo doozmol i amerikanische Buffalo Museum of Science as Laigoob ghange sind. Bis hütt d USA die Gmööld nöd zruggee.

Scho 1946 het de Eduard von der Heydt sini asiatischi Sammlig a de Stadt Zöri vermacht, wo no hütt de Grundstock vom Museum Rietberg bildet. Ab 1952 hett er mehriri Gmööld em Städtische Museum Wuppertal vermacht, wo sitt 1961 noi Von der Heydt-Museum haisst. I sim Testament hett er de Monte Verità em Kantoo Tessin vermacht, under de Uflaag, as er e Chünstler- und Kulturrzebtrum bliibi.

De Eduard von der Heydt isch Eerebörger vo Wuppertal und Ascona und hett vo de Uni Zöri de Eeredokter öberchoo. De Kulturpriis vo de Stadt Wuppertal isch ane 1957 noi Eduard von der Heydt-Kulturpriis gnennt woore. Im iigeende 21. Joorhundert hend sich e paar Wuppertaaler starch gmacht, ass de Priiss noch de Wuppertaaler Dichteri Else Lasker-Schüler umbinennt weri, well de Eduard von der Heydt e Nazi gsii sai und drom au immer no Find vo de USA sai. Undersuechige vo Historiker hend aber bilait, as vil Aschuldunge öbertribe saied und si hend nochegwise, as er zwoor Mitloifer vo de Nationalsozialiste gsii sai, au isch aidüttig as er i Geldgschäft mitem "Nazigold" verwicklet gsii isch. Aber er hett au jüdischi Flüchtling understützt und a de Allierte Noochrichte zuechoo loo.

Us de hüttige Sicht, wörkt de Eduard von der Heydt zwispältig und sini politischi Iistelig isch au nöd völig klaar. Er hett zom konservative Grossbörgertum ghört und sich entsprechend verhalte, anderersits isch er au en offnige Weltbörger gsii. As Bänkler isch er vor alem a finanzielle Vortail intressiert gsi, er isch aber au eine vo de grööschte Mäzen und Chunstförderer zo sinere Zitt gsii. Sini Chunstsammlig hett er zom allergrööschte Tail vor de Machtöbernamm vo de Nationalsozialiste fertig ghaa und s gitt meriri Werch, wo da dokumentieret.

• Karl With: Bildwerke Ost-und Südasiens aus der Sammlung Yi Yuan [d. i. Eduard von der Heydt]: Basel 1924.
• Stefan Balazs: Die Inschriften der Sammlung Baron Eduard von der Heydt, Sonderdruck us de Ostasiatische Zittschrift; Berlin 1934.
• Sabine Fehlemann & Rainer Stamm (Hrsg.): Die Von der Heydts. Bankiers, Christen und Mäzene; Wuppertal 2001. ISBN 3-928766-49-X
• Francesco Welti: Der Baron, die Kunst und das Nazigold; Frauefeld 2008. ISBN 978-3-7193-1475-0
• Karl Schem: Wuppertal untersuchte Nazi-Verquickungen seines Ehrenbürgers / NSDAP-Baron ein moderner Till Eulenspiegel? auf der Seite Neue Rheinische Zeitung, Online-Flyer Nr. 94 vom 9. Mai 2007
• Eberhard Illner (Hrsg.): Eduard von der Heydt. Kunstsammler – Bankier – Mäzen. Prestel, München/London/New York 2013, ISBN 978-3-7913-4204-7. (Begleitend zur Ausstellung Von Buddha bis Picasso. Der Sammler Eduard von der Heydt im Museum Rietberg Zürich, 20. April – 18. August 2013 und zu einer weiteren Ausstellung im Von der Heydt-Museum, Wuppertal, vom 13. Oktober 2015 bis 28. Februar 2016.)

 Commons: Eduard von der Heydt – Sammlig vo Multimediadateie