Ironie

Henry Watson Fowler skryf in The King's English: "Enige definisie van ironie—alhoewel honderde verskaf mag word en net enkeles aanvaar sou word—moet insluit dat die bolangse betekenis en die onderliggende betekenis van dit wat gesê word, nie dieselfde is nie." Verder skryf Eric Partridge in Usage and Abusage dat "ironie daarin bestaan dat die teenoorgestelde gesê word van dit wat bedoel word."

Volgens die Encyclopædia Britannica het

die term ironie by die Griekse komiese karakter Eiron ontstaan, 'n slim outjie wat aan die kortste ent getrek het, maar sy skerpsinnigheid gebruik het om herhaaldelik oor die bombastiese karakter, Alazon, te triomfeer.

Volgens Richard Whately het

Aristoteles van die term Eironeia melding gemaak. Dit was nie soseer 'n aanduiding dat die teenoorgestelde gesê word van wat bedoel word nie, maar het eerder na gevalle verwys wanneer daar "minder gesê is as wat bedoel word."^[1]

Die woord het sy verskyning in die 16de eeu as 'n stylfiguur in Engels gemaak, soortgelyk aan die Franse ironie. Dit is afgelei van die Latynse ironia en oorspronklik van die Griekse εἰρωνεία eirōneía, wat onder andere geveinsdheid beteken.^[2]

 

Verbale ironie is 'n stelling waarin die betekenis wat 'n spreker oordra, heeltemal verskil van die betekenis wat oënskynlik uitgedruk word. Die ironiese stelling behels gewoonlik die eksplisiete uitdrukking van een gesindheid of waarneming, maar met aanduidings in die algehele spraaksituasie dat die spreker 'n ander, en dikwels teenoorgestelde betekenis wil oordra.^[3]

Verbale ironie word van situasionele en dramatiese ironie onderskei daarin dat dit doelbewus deur sprekers aangewend word.

Ironiese vergelykings is 'n vorm van verbale ironie waar sprekers die teenoorgestelde wil kommunikeer van wat hulle bedoel. Die volgende eksplisiete vergelykings begin byvoorbeeld met 'n misleidende vorm van 'n stelling wat A beteken, maar uiteindelik 'n nie A-betekenis oordra:

• so sag soos beton
• so aangenaam soos 'n wortelkanaal

Die ironie in bogenoemde stellings word slegs duidelik wanneer kennis van die bronkonsepte (m.a.w. dat 'n beton hard is, dat 'n wortelkanaal pynlik is) aangewend word om 'n teenstrydigheid uit te ken.

Daar bestaan heelwat verwarring rondom die verhouding tussen verbale ironie en sarkasme.

In Fowler se A Dictionary of Modern English Usage lees ons:

Sarkasme behels nie noodwendig ironie nie, en ironie het dikwels nie 'n tikkie sarkasme nie.

Die twee konsepte hou dus verband, maar moet afsonderlik bestudeer word.

In die The Psychology of Humour stel die sielkundige Martin dit duidelik: ironie is waar "die letterlike betekenis die teenoorgestelde van die beoogde betekenis is" en sarkasme is "aggressiewe humor wat spot".^[4] Hy verskaf die volgende voorbeelde: vir ironie gebruik hy die stelling: "Wat 'n mooi dag" wanneer die reën. Vir sarkasme verwys hy na 'n insident waarin Winston Churchill, nadat Bessie Braddock vir hom gesê het dat hy dronk is, geantwoord het: "Maar ek sal môre nugter wees, en jy sal nog steeds lelik wees". Alhoewel hy sarkasties was, het hy nie die teenoorgestelde gesê van wat hy bedoel het nie.

Eggoiese toespeling is die hoofkomponent in die oordrag van verbaal ironiese betekenis. Dit kan die beste beskryf word as 'n spraakhandeling waardeur die spreker 'n gedagte, oortuiging of idee voorstel, en hierdie idee tegelykertyd implisiet aan iemand anders toeskryf wat verkeerd of mislei is. Op hierdie manier dissosieer die spreker homself van die idee en kommunikeer hy sy onuitgesproke meningsverskil.

Net soos ander vorms van verbale ironie steun eggoiese toespeling op semanties verhelderende leidrade om korrek geïnterpreteer te word. Hierdie leidrade is dikwels in die vorm van paralinguistiese merkers soos prosodie (maat en ritme), stemtoon of toonhoogte,^[5] sowel as nieverbale leidrade soos handgebare, gesigsuitdrukking en oë. ^[6]

Hierdie soort ironie kom voor wanneer die toeskouer sekere inligting ontvang waarvan minstens een van die karakters in die narratief onbewus is. Die kyker het dus 'n voorsprong op minstens een van die karakters.

Byvoorbeeld:

• In City Lights weet die kykers dat Charlie Chaplin se karakter nie 'n miljoenêr is nie, maar die blinde blommeverkoopster (Virginia Cherrill) glo dat hy ryk is.^[7]
• In The Truman Show weet die kyker dat Truman op 'n televisieprogram is, maar Truman besef dit eers met verloop van tyd.
• ^[8]
• In Romeo and Juliet dink die meeste karakters dat Juliet dood is, maar die gehoor weet dat sy net 'n slaapdrankie geneem het. Romeo verkeer onder dieselfde wanindruk wanneer hy homself doodmaak.^[9]

Tragiese ironie is 'n spesiale kategorie van dramatiese ironie. In tragiese ironie word die karakters se woorde en optrede deur die werklike situasie weerspreek, en die kykers is ten volle bewus daarvan. Die Oxford English Dictionary definieer dit as:

die strydigheid wat ontstaan wanneer die (tragiese) betekenis van 'n karakter se woorde of optrede aan die gehoor geopenbaar word, maar onbekend is aan die betrokke karakter, 'n literêre tegniek wat oorspronklik in Griekse tragedies gebruik is.

Antieke Griekse dramas is in die besonder deur tragiese ironie gekarakteriseer, want die gehoor was reeds vertroud met die legendes wat in die meeste dramas gedramatiseer is. Colebrook skryf:

Tragiese ironie is by uitstek in antieke dramas aangewend … Die gehoor het die drama sien ontvou, reeds bewus van die voorafbestemde uitkoms … In Sofokles se Oedipus the King, kan "ons" (die gehoor) byvoorbeeld sien waarvoor Oedipus blind is. Die man wat hy vermoor, is sy pa, maar hy weet dit nie.

^[10]

Dit is 'n relatief moderne gebruik van die term en beskryf 'n teenstrydigheid tussen die verwagte resultaat en werklike resultaat in 'n sekere situasie.

Byvoorbeeld:

• In John Hinckley se sluipmoordpoging op Reagan het al sy skote die president aanvanklik gemis; een van die koeëls het egter van die koeëlvaste presidensiële limousine opgeslaan en Reagan in die bors getref. 'n Voertuig wat dus vervaardig is om die president teen koeëls te beskerm, het dus indirek veroorsaak dat die president geskiet is.^[11][12]
• In O. Henry se verhaal "The Gift of the Magi" is 'n jong paartjie te arm om vir mekaar Kersgeskenke te koop. Die vrou sny haar lieflike hare om aan 'n pruikmaker te verkoop sodat sy vir haar man 'n ketting vir sy erfstuk- sakhorlosie kan koop. Sy geskok wanneer sy uitvind dat hy sy horlosie verpand het om vir haar 'n stel kamme vir haar lieflike, lang hare te koop. Die dubbele ironie bestaan in die spesifieke manier waarop hulle verwagtings verydel is."^[13]

Die uitdrukking kosmiese ironie of "ironie van die noodlot" stam uit die idee dat die gode (of die skikgodinne) hulleself vermaak deur op ironiese wyse doelbewus met mense se koppe smokkel. Baie soos situasionele ironie, ontstaan dit uit skerp kontraste tussen die realiteit en menslike ideale, of tussen menslike bedoelinge en werklike resultate. Die voortspruitende situasie is pynlik teenstrydig met wat verwag of bedoel is.

Wanneer daar met moderne oë na die geskiedenis gekyk word, is daar dikwels skerp kontraste tussen die manier waarop historiese figure hulle wêreld se toekoms gesien het, en dit wat uiteindelik gebeur het. Gedurende die 1920's het The New York Times herhaaldelik minagtend oor blokkiesraaisels geskryf. In 1924 betreur die koerant die "verkwisting in die vrugtelose opsoek van woorde waarvan die letters in 'n bepaalde patroon pas." In 1925 het hulle geskryf: "Die vraag of blokkiesraaisels voordelig of nadelig is, vereis nie 'n dringende antwoord nie. Die gier is duidelik vinnig besig om oor te waai." Vandag is die The New York Times by uitstek die koerant wat met blokkiesraaisels geassosieer word.^[14]

In 'n meer tragiese voorbeeld van historiese ironie het H.G. Wells die oorlog wat vandag as die Eerste Wêreldoorlog bekendstaan, beskryf as "die oorlog wat alle oorloë sal beëindig".^[15] Historiese ironie is dus 'n ondergroep van kosmiese ironie, maar een waarin die element van tyd 'n rol moet speel.

Buskruit is volgens akademiese konsensus in die 19de eeu deur Chinese alchemiste ontdek terwyl hulle na 'n lewenselikser gesoek het.^[16]

Historiese ironie sluit ook uitvinders in wie se dood uiteindelik deur hulle eie uitvindsels veroorsaak is.

Ander prominente voorbeelde van uitkomste wat terugskouend duidelik in stryd met die verwagting was, sluit in:

• John F. Kennedy se laaste gesprek is ironies in die lig van die gebeure wat sekondes later afgespeel het. Gedurende die motoroptog deur Dallas het mev. Connolly opgemerk: "Meneer die President, u kan nie sê dat Dallas nie mal oor u is nie," waarop Kennedy geantwoord het: "Dis baie duidelik." Hy is oomblikke later noodlottig gewond.^[17]
• In 1974 moes die Amerikaanse Kommissie vir Produkveiligheid 80 000 van hulle eie lapelknopies wat "speelgoedveiligheid" bevorder, herroep aangesien die knopies skerp kante gehad het, met loodverf afgewerk is, en klein knippies gehad het wat maklik kon afbreek en gevolglik ingesluk kon word.^[18]
• Die rietpaddas wat deur Australië ingevoer is om die rietkewers se getalle te beheer, het nie net daarin gefaal nie, maar die paddas self het uiteindelik 'n baie groter pes geword.

Historiese ironie is dus 'n ondergroep van kosmiese ironie, maar een waarin die element van tyd 'n rol moet speel.

• Oksimoron
• Satire

• "The final irony"—a Guardian article about irony, use and misuse of the term
• Article on the etymology of Irony Geargiveer 8 Maart 2005 op Wayback Machine
• "Irony", by Norman D. Knox, in Dictionary of the History of Ideas (1973)
• "Sardonicus Geargiveer 13 Augustus 2015 op Wayback Machine"—a web-resource that provides access to similes, ironic and otherwise, harvested from the web.
• Excerpt on dramatic irony from Yves Lavandier's Writing Drama Writing Drama has a 52-page chapter on dramatic irony (with insights on the three phases (installation-exploitation-resolution), surprise, mystery, suspense, diffuse dramatic irony, etc.)
• "American Irony" Geargiveer 3 September 2010 op Wayback Machine compared with British irony, quoting Stephen Fry
• American and British irony compared by Simon Pegg
• Modern example of ironic writing
• Irony definition by Baldrick (BlackAdder)