Hindoeïsme (eerste artikel)

Die "Vedas" is die heilige geskrifte van die Hindoes. In die politeïsme van hierdie geloof staan drie gode bo die ander uit. Dit is Brahma wat met die skepping verbind word, Wisjnoe wat met die onderhouding van lewe gemoeid is, en Sjiwa wat vir vernietiging verantwoordelik is. Hierdie gode het in die vorm van geestelike meesters (avatars) na die aarde neergedaal. Rama en Krisjna word na aanleiding van dié opvatting as inkarnasies van Wisjnoe beskou.

Die Hindoe godsbegrip is kompleks en teenstrydig. In een opsig word Brahma as 'n panteïstiese god beskou wat in alle dinge en mense teenwoordig is, en in 'n ander opsig as 'n transendente, persoonlike God.

Die Hindoeïste het 'n sterk leerstelling oor reïnkarnasie. Hulle glo dat die menslike siel dikwels in ander liggame op aarde gebore word. Die liggaam word oud en sterf, maar die siel word weer in 'n nuwe liggaam gebore om sodoende sy ontwikkeling na hoër vlakke van goddelikheid voort te sit. 'n Beter karma word deur goeie werke en geregtigheid (dharma) opgebou. Uiteindelik sal die siklus van nuwe geboortes verbreek word wanneer die siel met die universele god saamsmelt. Vroeër of later sal dit met elke mens gebeur – niemand gaan verlore nie. Vir die onkundiges en dwalendes sal dit net langer neem om dié toestand te bereik. 'n Persoon met 'n slegte karma, wat deur negatiewe en selfsugtige dade gekenmerk word, sal in sy volgende lewensiklus gestraf word deur 'n minderwaardiger en moeiliker lewe te lei. Iemand met 'n goeie karma sal voorspoed, aansien en seëninge ervaar.

Joga word beskryf as 'n manier om die siel van materiële dinge los te maak en ook van die siklus van geboortes en sterftes te bevry sodat dit met die panteïstiese god verenig kan word. Oefeninge word gebruik om die gees en liggaam te dissiplineer, asook meditasie vir die bereiking van 'n alternatiewe [kosmiese] bewussynstoestand.

Die term Hindoeïsme verwys nie na 'n enkele religie nie, maar na die vele en uiteenlopende tradisies van die subkontinent van Indië. Hindoe, wat "Indiër" beteken, is die naam wat die Perse gegee het aan die inwoners van die Indus-vallei. Later sou hierdie term uitgebrei word om na die totale bevolking van Indië te verwys.

Die term Hindoe het dus aanvanklik verwys na 'n geografies-bepaalde groep mense, waarmee 'n uiteenlopende verskeidenheid van taal en geloofstradisies saamgevat is. Eers baie later sou inheemse Indiërs die term begin gebruik ten einde hulle etnies en kultureel te onderskei van die invallende kulture van die Moeghals en – later – die Europeërs. Toe die Britte in die laat-negentiende eeu die Vediese geskrifte (die vroegste heilige geskrifte van die Hindoeïsme, waaraan die meeste geloofstradisies steeds status heg) ontdek het, het hulle die woord Hindoeïsme begin identifiseer met die religieuse identiteit van die Ariese bevolkingsgroep van Indië ("Aries" verwys na die Indo-Ariese volke wat hulle in ongeveer 1500 VAE in die Indus-vallei gevestig het). Hierdie spesifiek religieuse gebruik van die woord het gou deurgespoel na Indiese denkers van die tyd en só het Hindoeïsme die term geword waarmee daar na die komplekse geloofstelsels van Indië verwys is in teenstelling met dié van Islam en die Christendom.

Die oorsprong van die konsep Hindoeïsme het implikasies vir baie aspekte van die studie daarvan. Die kategorie religie, soos wat dit 'n oorsprong het in die wetenskaplike denke van die Weste, is hier afgedwing op 'n entiteit wat nie altyd gemaklik daarin pas nie. (Die saamgestelde woord "godsdiens" veronderstel semanties dat daar 'n god of gode is aan wie diens gelewer word. Aangesien hierdie aspekte baie ander gelooftradisies/denkraamwerke uitsluit, word die term "religie" eerder gebruik, wat oorspronklik in beide die Ou en die Nuwe Testament op "verhouding" dui.)

Min van wat ons tradisioneel onder religie verstaan, kan van toepassing gemaak word op die verskeidenheid van denke en geloofstelsels wat breedweg as Hindoeïsme bekend staan. As daar dus hier na die Hindoeïsme verwys word, word daar nie na 'n enkele geloofstelsel nie, maar eerder na 'n familie van tradisies verwys, soos wat hierdie tradisies geografies gevind word in die Indiese subkontinent.

Anders as die meeste ander bekende wêreldreligieë, het die Hindoeïsme geen spesifieke stigter, profete, dogma of geloofsbelydenis, leerstellings of enkele praktyk wat sentraal daarin staan nie. Dit het ook geen sentrale stelsel van teologie of etiek nie. Les bes vind ons in die Hindoeïsme geen noodwendige godgesentreerdheid nie.

Die intrinsieke eenheid van die Hindoeïsme lê dus opgesluit in iets heeltemal anders as dié van ander religieë. Dit berus naamlik in die komplekse sosio-religieuse stelsel waarin die rites, mites en reëls van die samelewing veel belangriker is as dogma. Anders gestel, wat van jou 'n vroom Hindoe maak, is nie wat jy glo nie, maar hoe jy leef. Daarom noem die moderne filosoof Radhakrisjnan die Hindoeïsme 'n 'lewenswyse' eerder as 'n 'geloofstelsel'. Vir die vroom Hindoe is religie nooit 'n aparte deel van sy of haar lewe nie, maar vorm 'n integrale deel van die familie, samelewing en politieke stelsel.

Alhoewel daar nie iets soos 'n enkele geloof in die Hindoeïsme is nie, vorm die onderliggende wyse waarop Hindoes die aard van die werklikheid verstaan, nietemin die grondslag van die meeste van hul tradisies. Hierdie werklikheidsbegrip kan met 'n paar begrippe verduidelik word.

Feitlik alle Hindoes glo dat een realiteit, Brahmaan (of – in Oepanisjad – Atman, die heilige krag wat die essensie vorm van alles wat bestaan), die totale sigbare en onsigbare wêreld onderlê. Van hierdie realiteit sê die Oepanisjads (die laaste van die Vediese geskrifte, waarin 'n sterk filosofiese inslag sy verskyning maak), losweg vertaal, die volgende: 'U is Vrou. U is Man … U is die seisoene en die seë. U woon in alles. Uit U word alles gebore.' Brahmaan is dus die ewige, onveranderlike, ongeslagtelike beginsel van die werklikheid. Sowel immanent as transendent aan alles, is Brahmaan die rede vir die bestaan van alles wat is. Filosofies word Brahmaan meestal verstaan as die onpersoonlike Absolute, die Wêreldsiel wat alles deurdring. Binne hierdie verstaan is die verhouding tussen Brahman en wêreld een van noodwendige monisme (die geloof dat die totale werklikheid een, geslote stelsel is).

Vir baie Hindoes is die verhouding egter meer persoonlik en aanbid hulle Brahmaan in die vorm van 'n oppergod, wat óf die dansende Sjiwa óf die dromende Wisjnoe kan wees. Die groot Hindoe-heldegedigte, die Ramajana en die Mahabharata, kan teruggevoer word na die liefde en verering van baie Hindoes vir een van hierdie twee gode.

Hindoes glo verder dat alles nie alleen 'n oorsprong het in Brahmaan nie, maar uiteindelik ook weer daarheen sal terugkeer. Alles wat is, is onverganklik deel van Brahmaan. Daarom is alle lewe, as draers van atman, gebonde aan die wette van samsara en karma.

Hiermee saam hang ook die sosiale stelsel van kaste in Indië. Alhoewel wetgewing veral die ekonomiese implikasies van kaste afgewater het, speel hierdie stelsel steeds 'n deurslaggewende rol binne baie Hindoe-gemeenskappe. Elke Hindoe se begeerte is om die sigbare wêreld, wat hulle maja noem en wat sterk verbind word met swaarkry en lyding, te verlaat deur moksja te bereik.

Soos met die meeste dinge in Hindoeïsme, is daar egter nie net een pad waarlangs moksja bereik kan word nie. Afhangende van wie jy is en wat jou persoonlikheid is, het jy 'n keuse van verskillende paaie. Eerstens kan 'n Hindoe moksja bereik deur middel van karma, dit wil sê die regte handeling. Hiermee saam hang die konsep van dharma, waarin wette van korrekte optrede en wette van purifikasie 'n baie sterk rol speel. 'n Tweede pad is dié van jnana, of kennis, wat die pad van die mediterende Jogi en die asketiese Sannjasi is. Hierdie pad word veral sterk met die god Sjiwa verbind. Derdens is daar die baie gewilde pad van bhakti, wat die liefdevolle verering van die gode behels.

Alhoewel daar 'n feitlik onnoembare hoeveelheid tradisies van bhakti binne die Hindoeïsme bestaan, is die meeste Hindoes volgelinge van óf Wisjnoe óf Sjiwa. Wisjnoe, die Onderhouer, word deur sy volgelinge geassosieer met die liefde van God vir sy skepsels.

Die verhaal van Wisjnoe is een van 'n god wat die hele werklikheid droom. Soms droom hy dat die wêreld hom nodig het en dan inkarneer hy hom in 'n menslike gedaante sodat hy sy volgelinge in hul pyn, lyding en verdrukking kan bystaan. Sy bekendste inkarnasies is in die persone van Rama en Krisjna, twee van die mees bekende en geliefde figure in die Hindoe-mitologie. Wisjnoe se volgelinge staan as Wisjnoeïste bekend.

Sjiwa, die Vernietiger, daarenteen, het 'n veel komplekser persoonlikheid. Kenmerkend van hierdie god is dat alle teenoorgesteldes in hom versoen word. Saam met sy vrou, wat in verskillende gedaantes kan verskyn, is Sjiwa verantwoordelik vir die kosmiese dans waarin lewe en dood, donker en lig, orde en chaos in balans gehou word. Sy volgelinge, die Sjiwaïste, glo dat daar geen skepping sonder vernietiging kan wees nie.

Een van die sterkste religieuse tradisies, die sogenaamde Moeder-kultus, het rondom Sjiwa se vrou ontstaan het. Haar volgelinge staan as Sjaktas bekend omdat hulle glo dat sy die sjakti – die kreatiewe energie – van Sjiwa is. Sy neem verskillende gedaantes aan: Parwati is haar beeldskone, vroulike en liefdevolle vorm, maar sy kan ook as die gedugte Doerga verskyn en selfs as die verskriklike Kali, bewoner van begraafplase, met 'n halssnoer van skedels om die nek. As moeder van die totale werklikheid, is sy beide vroedvrou en lykbesorger van die mensdom.

Dit was eers toe hulle met die onverbiddelike monoteïsme van Islam en die Christendom gekonfronteer is, dat die tradisies van Indië 'n eie identiteit, naamlik Hindoeïsme, vir hulle toegeëien het. Tradisioneel het die Hindoeïsme alle tradisies geassimileer. Dít is wat Hindoeïsme vandag nog so uniek maak, naamlik die geweldige teenstellings in verskillende denkstelsels as gevolg van die nie-diskriminerende assimilasie van feitlik alle kulture en geloofstelsels. Watter spesifieke tradisie ook al aangehang word, onderliggend het hulle 'n unieke ervaring van die werklikheid – 'n ervaring wat maak dat hulle hulle as Hindoes identifiseer: volgelinge van 'n religie wat anders en veel ouer is as enige van die ander lewende geloofstelsels van die wêreld.