Toksikologie
Toksikologie is ’n dissipline wat die nadelige uitwerking van chemiese stowwe op lewende organismes bestudeer[1] en die praktyk om blootstelling aan giftige stowwe te diagnoseer en behandel. Dit oorvleuel met biologie, chemie, farmakologie en medisyne. Faktore wat chemiese giftigheid beïnvloed, sluit in die dosis, manier van blootstelling, spesie, ouderdom, geslag en omgewing. Toksikoloë is kenners op die gebied van gif en vergifting.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Dioscorides, ’n Griekse geneeskundige aan die hof van die Romeinse keiser Nero, het die eerste poging aangewend om plante volgens hul giftige en terapeutiese waarde te klassifiseer.[2] Ibn Wahshiyya, ’n Arabiese alchemis en toksiloog, het in die 9de of 10de eeu die Boek oor Gifstowwe geskryf.[3] Dit is in 1360 opgevolg deur die geskrif Khagendra Mani Darpana.[4]
Die Spaanse toksikoloog Mathieu Orfila word beskou as die moderne vader van toksikologie; hy het die vakgebied in 1813 die eerste keer formeel benader in sy Traité des poisons, ook genoem Toxicologie générale.[5]
Die Belgiese chemis Jean Stas was in 1850 die eerste persoon wat plantgifstowwe suksesvol van menslike weefsel geïsoleer het. So het hy nikotien as ’n gifstof geïdentifiseer in die bekende Bocarmé-moordsaak en daarmee getuienis verskaf wat gelei het tot die skuldigbevinding van graaf Hippolyte Visart de Bocarmé aan die moord op sy swaer.[6]
Theophrastus Phillipus Auroleus Bombastus von Hohenheim (1493-1541; ook bekend as Paracelsus vanweë sy geloof dat hy die gelyke of meerdere was van Celsus, ’n Romeinse geneeskundige uit die 1ste eeu) word ook beskou as ’n vader van toksikologie.[7] Hy kry krediet vir die klassieke toksikologiese spreekwoord Alle Dinge sind Gift und nichts ist ohne Gift; allein die Dosis macht, dass ein Ding kein Gift ist. Dit kan vertaal word as "Alle dinge is gif en niks is sonder gif nie; net die dosis maak dat iets nie giftig is nie." Dit word dikwels verkort tot "Die dosis maak die gif", of in Latyn: "Sola dosis facit venenum."[8]:30
Basiese beginsels
[wysig | wysig bron]Die doel van die bepaling van giftigheid is om die nadelige uitwerking van ’n stof te identifiseer.[9] Faktore wat chemiese giftigheid bepaal, is:[8]
- Dosis
- Beide enkele, lang blootstellings en aanhoudende, kort blootstellings word bestudeer.
- Roete van blootstelling
- Ingestie, inaseming of velabsorpsie
- Ander faktore
- Spesie
- Ouderdom
- Geslag
- Gesondheid
- Omgewing
- Individuele eienskappe
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Schrager, TF (4 Oktober 2006). "What is Toxicology". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Maart 2007.
- ↑ Hodgson, Ernest (2010). A Textbook of Modern Toxicology. John Wiley and Sons. p. 10. ISBN 978-0-470-46206-5.
- ↑ Levey, Martin (1966). Medieval Arabic Toxicology: The Book on Poisons of ibn Wahshiyya and its Relation to Early Native American and Greek Texts.
- ↑ Bhat, Sathyanarayana; Udupa, Kumaraswamy (1 Augustus 2013). "Taxonomical outlines of bio-diversity of Karnataka in a 14th century Kannada toxicology text Khagendra Mani Darpana". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 3 (8): 668–672. doi:10.1016/S2221-1691(13)60134-3. PMC 3703563. PMID 23905027.
- ↑ "Biography of Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787–1853)" (in Engels). U.S. National Library of Medicine. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 April 2019.
- ↑ Wennig, Robert (April 2009). "Back to the roots of modern analytical toxicology: Jean Servais Stas and the Bocarmé murder case". Drug Testing and Analysis. 1 (4): 153–155. doi:10.1002/dta.32. PMID 20355192.
{{cite journal}}: Cite has empty unknown parameters:|laysource=,|laydate=, en|laysummary=(hulp) - ↑ "Paracelsus Dose Response in the Handbook of Pesticide Toxicology William C Krieger / Academic Press". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Augustus 2016. Besoek op 5 November 2018.
- ↑ 8,0 8,1 Ottoboni, M. Alice (1991). The dose makes the poison : a plain-language guide to toxicology (2de uitg.). New York, N.Y: Van Nostrand Reinhold. ISBN 978-0-442-00660-0.
- ↑ Committee on Risk Assessment of Hazardous Air Pollutants, Commission on Life Sciences, National Research Council (1994). Science and judgement in risk assessment. The National Academic Press. p. 56. ISBN 978-0-309-07490-2.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- National Library of Medicine se "Toxicology Tutor" Geargiveer 20 Mei 2016 op Wayback Machine verskaf basiese inligting oor toksikologie.
- Toxipedia
- Information Toxicology International
- Society of Toxicology
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Toksikologie.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
