Wet op Naturellengrond

Die Wet op Naturellengrond (Wet Nr. 27 van 1913; soms ook Naturellen Grond Wet) was die hoeksteen van aparte landelike gebiede vir swart mense in die Unie van Suid-Afrika. Die hoof oogmerk van die wet was om naturelle te verhoed om grond wat aan ander rasse behoort, te koop en insgelyks ander rasse te verhoed om grond wat aan naturelle behoort, te koop. Die wet het ook die oor en weer huur van grond verbied. Dit was veral gemik op deelsaaiery, die huur van grond teen "oorbetaling" van 'n deel van die oes of aanwas van vee. Reeds voor 1936 het kritici van die wet woorde gebruik soos: afgryslik, genadeloos, wreedaardig, verderflik, hardvogtig, berug, venynig, giftig en bytend om die wet te beskryf.^[1]

Die taak om die wetsontwerp aan die Volksraad voor te stel, het by J.W. Sauer, die nuwe Minister van Naturellesake, berus. Hy was 'n vooraanstaande liberalis wat, weens die onmin in die kabinet oor die uitlatings van J.B.M. Hertzog, op 23 Januarie 1913 deur Louis Botha as Minister van Justisie en Minister van Naturellesake aangestel is.^[2] Die debat oor die wetsontwerp het op 23 April 1913 'n aanvang geneem.^[3] Die Volksraad het die wetsontwerp weer op 15 Mei 1913 bespreek.^[4] Die debat in die Senaat het op 13 Junie plaasgevind.^[5] Die wet is deur die Goewerneur-generaal op 26 Junie 1913 goedgekeur. Sauer is oorlede op 24 Julie 1913.

Aan die begin van die negentiende eeu het blankes en swartes se regsbeginsels van grondbesit hemelsbreed verskil. Honderd jaar later het eersgenoemdes se stelsel van privaateiendom van grond en die registrasie daarvan geseëvier, hoewel daar steeds gebiede was waar swartes grond gemeenskaplik besit het. Maar die voormalige kolonies het verskillende stelsels gehad ingevolge waarvan swartes grond kon bekom. In die Oranje-Vrystaat is dit hoegenaamd nie toegelaat nie. In Natal en die Kaap is dit wel toegelaat. In Transvaal kon swartes grond koop, op voorwaarde dat dit dan op naam van 'n staatsamptenaar geregistreer word en hy dit dan in trust hou vir die koper. In 1905 het die Hooggeregshof beslis dat hierdie voorbehoud ongeldig was.^[6] Verslae wat by die Beaumontkommissie ingedien is, het aangetoon dat meer as 'n miljoen morg in die hele Unie in die privaatbesit van swartes was.^[7] Dit is dienstig om voortaan swartes naturelle te noem want dit was die woord wat in die wet gebruik was. Die wet het 'n bylae gehad en dit het 'n lys vaste eiendomme bevat. In die wet word na hulle verwys as "in de Bijlage opgenoemde naturellestreek".

"Naturel" word omskryf as 'n persoon, manlik of vroulik, wat behoort aan 'n inboorlingras of stam van Afrika; dit sluit in 'n maatskappy waarin naturelle 'n besturende belang het.^[8]

"Naturellestreek" in die bylae word eerstens in provinsies en daarna in distrikte opgedeel. In die Transvaal, Vrystaat en Natal word die grootte van elke stuk grond aangedui. Nêrens in die Kaapprovinsie word die grootte van 'n stuk grond aangegee nie. Nêrens in die bylae of die wet self word die grootte van die totale "naturellestreek" aangedui nie.

Die wet was nie van toepassing op enige grond geleë binne die magsgebied van 'n munisipale raad, stadsraad, stadsbestuur, dorpsbeheerraad of gesondheidskomitee of ander plaaslike gesag.^[9] Die wet was nie van toepassing op grond wat behoort het aan enige genootskap wat, met die goedkeuring van die regering, sigself gewei het aan die opvoeding van naturelle of sendingwerk onder hulle doen nie.^[10] Die wet was nie van toepassing op erflatings van grond nie.^[11] Die wet was nie van toepassing op die voortsetting of vernuwing van enige kontrak wat voor die inwerkingtreding van die wet aangegaan is nie.^[12][13]

Die Kaapprovinsie was 'n tameletjie. Hulle was 'n veelrassige demokrasie sedert 1854. Nes Brittanje kon slegs volwasse mans stem. Om te kan stem moes die mans grond van £25 besit of 'n inkomste van £50 per jaar verdien.^[14] Die Kaapse stemreg was deur die verskanste klousules van die grondwet beskerm.^[15] Die Wet op Naturellengrond het bepaal dat dit nie in die Kaap sou geld vir persone indien dit sou verhoed dat daardie persoon as kieser kan geregistreer nie. [5] Die Beaumontverslag stel dit onomwonde: "As a result the Natives Land Act has no practical application in the Cape Province, for it does not prohibit a European or a Native from purchasing or leasing land wherever situated in that Province".^[16]

In die Transvaal en Natal mog geen naturel van plaasgrond afgesit word indien hy of die hoof van sy gesin (toe die wet 'n aanvang geneem het) by die Departement van Naturellesake geregistreer was as woonagtig op daardie plaas nie.^[17]

Die belangrike verbiedinge in die wet is vervat in artikel 1 daarvan. Die artikel verbied die koop en huur van grond in sekere gebiede deur sekere mense. Al die transaksies was egter onderhewig aan die voorbehoud dat die regering hulle kon goedkeur. Daar is getuienis dat die regering dit wel gedoen het. Feinstein het getuienis gevind dat die regering tussen 1913 en 1935 3,000 koopkontrakte en 2,800 huurkontrakte goedgekeur het.^[18] In 'n naturellestreek is ander mense as naturelle verbied om grond te koop of te huur.^[19]In gebiede buite 'n naturellestreek was daar twee bepalings: (a) naturelle was verbied om van mense anders as naturelle grond te koop of te huur en (b) mense ander as naturelle was verbied om van naturelle grond te koop of te huur.^[20] Ingevolge artikel 10 moes 'n deelsaaier as 'n huurder beskou word.

Ingevolge artikel 2 moes 'n kommissie aangestel word om verslag te doen oor welke streke ter syde gesit moes word as streke waarin naturelle geen grond kon koop of huur nie; asook streke waarin ander persone as naturelle geen grond kon koop of huur nie.

Die wet het geen bepaling bevat wat die besetting of bewoning van enige grond deur enigiemand verbied het nie. Die wet het geen meganisme verskaf ingevolge waarvan enigiemand van grond afgesit kon word nie.

Sir William Beaumont is as voorsitter van die kommissie aangestel. Die verslag is in 1916 by die parlement ingedien.^[21]

In sy verslag het die kommissie sekere statistiek bekend gemaak. Sedertdien word hierdie syfers gebruik en misbruik om argumente te ondersteun. Dit lyk asof die volgende syfers belangrik is:

Plekke waar naturelle woon	Grootte in morg	Persentasie van Unie
Reservate	11,164,484	7.13
Sendingstasies	538,343	0.36
Naturelle-eienaars	1,002,039	0.7
Kroongrond	942,280	0.65
Blankegrond	4,156,329

Plekke waar naturelle woon	Getalle
Reservate	1,929,604
Sendingstasies	94,662
Naturelle-eienaars	123,648
Kroongrond	121,105
Blankegrond okkupeer deur blankes	1,286,316
Blankegrond slegs okkupeer deur naturelle	325,179
TOTAAL LANDELIK	3,880,514
Totaal stedelik	537,151
GROOT TOTAAL	4,417,665

Die kommissie het aanbeveel dat sekere gebiede gevoeg word by gebiede waarin slegs naturelle grond kon koop en huur. Die gebiede het in die volgende provinsies geval:

Provinsies waarin gebiede vir naturelle gevoeg moes word	Grootte in morg
Natal	1,861,680
Kaap	1,313,055
Transvaal	5,042,693
Vrystaat	148,316
	8,365,744

Die verslag gee mens 'n insig in sommige van die ekonomiese en maatskaplike probleme waarmee die land destyds geworstel het. In paragrawe 80 tot 89 behandel hulle plase wat in blankes se name geregistreer is, maar waarop slegs naturelle woon. Dit het 325,179 morg beslaan. Sommiges hiervan was reeds vir geslagte lank deur stamme bewoon en hulle moes veel meer huurgeld betaal as wat die grond werd was. Sulke stamme sou eerder die plase wou koop.^[22] Daarbenewens was daar baie plase waarop die inwoners hulself losgemaak het van hul stamverband. Die blanke eienaar het sy plaas aan 'n groot aantal naturelle verhuur om 'n wins te maak. Daar was geen dissipline op sulke plase nie en skelms het ook daarheen getrek. Boere het neerhalend sulke grondeienaars beskuldig dat hulle met kaffers boer.^[23] Sommige swart eienaars het ook 'n klomp huurders op hul plase aangehou.^[24] Die kommissie was bewus daarvan dat die wet honderde deelsaaiers in die Vrystaat benadeel het. Grond moes gevind word om deelsaaiers wat nie bereid was om "labour tenants" te word nie, te akkommodeer.^[25] Weliswaar was die naturelle reservate oorbevolk, maar slegs weens die onekonomiese wyse waarop die grond bewoon en bewerk word en die oorbeweiding deur vee. Tensy hul leefwyse verander word, sou hierdie naturelle in die toekoms meer en meer grond benodig.^[26]

Die regering het nie kans gesien om die nodige wetgewing deur te voer nie en die verslag is op die lange baan geplaas.

Die parlement het nie enige wysigings aan die wet aangebring nie.

In 1917 het die hoogste hof in die land, die Appèlafdeling van die Hooggeregshof van Suid-Afrika, bevestig dat die wet nie van toepassing was "in de Provincie de Kaap de Goede Hoop" nie. Die beslissing kan aangehaal word as Thompson v Kama, 1917 A.D. 209. Sedertdien kon al die sommetjies wat wonderbaarlik op 7% eindig, in die vullisblik gegooi word. Sedertdien (tot ten minste 1936) kon enige naturel 'n ou wynplasie in Franschhoek koop en selfs 'n vakansiehuisie in Melkbosstrand huur.

Die stigting van die Verenigde Party het aan Hertzog die nodige aantal stemme in die Parlement gegee om met naturelle se stemreg in die Kaapprovinsie in te meng. Op die koop toe kon hy sommer alle naturelle se reg om grond te kry aan bande lê.

Die Naturelletrust en –grond Wet, No. 18 van 1936, is op 13 Junie 1936 deur die Goewerneur-generaal goedgekeur en hy het dit in Afrikaans geteken. Die hele wet, behalwe Hoofstuk IV, is ingevoer op 31 August 1936. Die wet het ’n splinternuwe regime vir die beperking op die reg van naturelle om grond te besit, geskep. Vir hierdie doel moes sekere bepalings van die Wet op Naturellengrond van 1913 herroep word. Ingevolge artikel 50 is die volgende bepalings herroep: Artikel 6 het voorheen bepaal dat geen naturel wat in die Transvaal of Natal op ’n witman se plaas gebly het, gestraf of afgesit kon word as hy by die Departement van Naturellesake geregistreer was nie. Artikel 7, wat sekere uitsondering geskep het ten opsigte van naturelle in die Vrystaat, het weggeval. Artikel 8(1)(a) wat die verlenging en hernuwing van huurkontrakte deur naturelle toegelaat het, is stopgesit. Artikel 8(1)(c) se herroeping het witmense die reg ontneem om grond aan ’n naturel te bemaak in hul testamente. Artikel 8(2), wat toegelaat het dat naturelle oral in die Kaapprovinsie grond kon koop en huur, is summier herroep.

Die Wet tot Wysiging van die Wette op Naturelle, No. 46 van 1937 het, ingevolge van artikel 39 daarvan, artikel 8(1)(g) gewysig deur dit slegs van toepassing te maak op stedelike gebiede, soos omskryf in die Naturellen (Stadsgebieden) Wet van 1923. Daarmee is naturelle se reg om in ander grond geleë binne die magsgebied van ’n munisipale raad, stadsraad, stadsbestuur, dorpsbeheerraad of gesondheidkomitee, te koop of te huur. Die artikel het ook artikel 8(1)(h) van die Wet op Naturellengrond deurgehaal, met die gevolg dat naturelle nie meer grond van genootskappe wat opvoedkundige of sendingwerk onder naturelle doen, kon koop of huur nie.

Die Wet op Groepsgebiede, No. 41 van 1950 het, ingevolge artikel 38(6) daarvan, bepaal dat artikel 1(1) van die Wet op Naturellengrond nie meer ten opsigte van grond,  wat in ’n beheerde gebied of ’n groepsgebied geleë is, van toepassing was nie. Dit het eintlik maar net beteken dat die verbod op naturelle om grond aan te skaf, van toe af deur die Groepsgebiedewet bepaal sou word.

Wet 54 van 1952 was die Wet tot Wysiging van die Naturelle-wette. Artikel 18 het bepaal dat die status van twee stukkies grond in Umlazi verander word.

Die Wysigingswet op Wetgewing op Plurale Betrekkinge en Ontwikkel, No. 16 van 1979, het in artikel 1 bepaal dat die woord "Goeverneur-generaal" in artikel 1 van die Swart Grond Wet, 1913, vervang moes word met die woorde "Minister van Plurale Betrekkingen en Ontwikkeling". Daar word nog gesoek na die wet wat Naturellen in Swartes verander het. Dit is selfs moontlik dat hulle eers in Bantoes verander is.

Die Wysigingswet op Wetgewing op Plurale Betrekkinge en Ontwikkel, No. 102 van 1983, het in artikel 1 nog ’n subartikel by artikel 1 gevoeg wat soos volg gelees het: "(3) Bij de toepassing van subartikel (1)(b) of (2) betekent 'Swarte' ook de Kleinsake-ontwikkelingskorporasie, Beperk, in de Kleinsake-ontwikkelingswet, 1981 (Wet No. 112 van 1981), beoogd.".

Die Wysigingswet op Wetgewing op Ontwikkelingshulp, No. 57 van 1986, het artikel 1(2) van die Swart Grond Wet, 1913, gewysig. Dit was die artikel wat ander mense verbied het om grond in naturellegebiede te koop of te huur. Die nuwe artikel (in Hollands natuurlik) kon hulle nie sulke grond aanskaf sonder die goedkeuring van "de Minister van Onderwijs en Ontwikkelingshulp" nie.

Wet 57 van 1986

Die Wet op die Afskaffing van Rasgebaseerde Grondreëlings, No. 108 van 1991, het, onder andere, die Swart Grond Wet, 1913, (Wet No. 27 van 1913) herroep.

Een van die vroeë kritici van die wet was Sol Plaatje, 'n begaafde joernalis wat sy eie koerant kort na die Anglo-Boereoorlog uitgegee het. In die tweede dekade van die eeu het hy hom tot die politiek gewend. Professor Neil Parsons, Professor van Geskiedenis in Botswana, skryf dat Plaatje aktief geword het in die "native congress"-beweging en dat hierdie beweging die belange van die opgevoede en vermoënde swartes gedien het.^[27] Die inisiatief het gekom van 'n jong prokureur, P. Ka I. Seme. Hy het soos volg aan die koerant Imvo geskryf: "The demon of racialism, the aberrations of Xhosa-Fingo feud, the animosity that exists between the Zulus and the Tongas, between the Basuto and every other Native must be buried and forgotten. … We are one people. These divisions, these jealousies, are the cause of all our woes and of all our backwardness and ignorance today." Seme het die stigting van 'n Suid-Afrikaanse naturellekongres voorgestel en 'n agenda vir die stigtingsvergadering voorgestel.^[28]

Die stigtingsvergadering van die South African Native National Congress het in Bloemfontein plaasgevind in Januarie 1912.^[29] Plaatje is tot sekretaris verkies.^[30] Dit lyk nie asof die kongres in sy aanvangsjare ’n grondwet, lede, plaaslike komitees, geaffilieerdes, afgevaardigdes of diesulkes gehad het nie. Iemand het dan en wan kongresse byeen geroep en mense seker genooi om dit by te woon. Een sodanige kongres het byeengekom in Maart 1913. Op daardie geleentheid is ’n deputasie verkies om na Kaapstad te reis om die regering te vertel van hul besware teen die wet.^[31] In Mei 1913 het die deputasie vier onderhoude met die Minister van Naturellesake gehad.^[32] Aldus Plaatje het hulle aangedring dat sekere regeringsplase opsygesit word sodat afgesette naturelle daarop kon gaan woon.^[33] So nie, het hulle gevra dat die werking van die wet uitgestel word totdat die kommissie verslag gedoen het.^[34] As Plaatje geglo moet word, het die deputasie geen beswaar teen die wet self gehad nie.

Op 25 Julie 1913 het ’n "meeting of natives" (om die woorde van Plaatje te gebruik) in Johannesburg plaasgevind.^[35] Daar is besluit om ’n afvaardiging na Brittanje te stuur om die Britse regering en volk in te lig oor die gevolge van die aanstootlike wet.^[36] Nog ’n kongres is op 27 Februarie 1914 in Kimberley gehou om afgevaardigdes te kies.^[37] Op die ou end het vyf afgevaardigdes, Dube, Rubusana, Msane, Mapikela en Plaatje het na Mei 1914 na Engeland vertrek.^[38] Op pad Engeland toe het Plaatje begin skryf aan sy boek "Native Life in South Africa". Toe die afvaardiging na Suid-Afrika terugkeer, het Plaatje agtergebly en nog aan sy boek gewerk. Dit is in 1916 voltooi en in Londen uitgegee.^[39] In 1921 het Plaatje die Verenigde State besoek. Die volgende jaar is sy boek ook daar uitgegee.^[40]

Mens kan 'n paar algemene stellings oor die boek maak. (1) "It was written as a work of impassioned political propaganda", skryf professor Parsons in sy inleiding tot die boek.^[41] (2) Toe hy die boek skryf, het Plaatje 'n afskrif van die Wet op Naturellengrond^[42] sowel as transskripsies van die parlementêre debatte gehad.^[43] Hy het ook die verslag van die Beaumontkommissie gehad.^[44]

In die eerste paragraaf van die eerste hoofstuk skryf Plaatje dat die wet naturelle uitgeworpenes ("pariahs") in hul eie land gemaak het.

In die tweede paragraaf van die eerste hoofstuk beweer Plaatje dat amper 'n miljoen naturelle as plakkers op blanke plase gebly het.^[45] Hierdie bewering is gewoon onwaar.^[46] Sy eiesoortige omskrywing van 'n plakker in Suid-Afrika is egter 'n naturel wat plaasgrond van 'n blanke huur om daarop te boer.^[47] Hy het versuim om die arme Engelse te vertel dat die wet nie op bestaande ooreenkomste of die hernuwing daarvan van toepassing was nie.^[48] Hy het vergeet om te meld dat die wet nie sogenaamde "labour tenant" (woonvolk) ooreenkomste geraak het nie.^[49] Hy niks gemeld dat die wet nie in die Kaapprovinsie van toepassing was nie.^[50]  In paragraaf vier skryf Plaatje dat sommige huurders aan die einde van Junie 1913 na ander plase getrek en dan daar nuwe huurkontrakte aangegaan het. Maar, skryf hy, as die huurders dan hul nuwe kontrakte wou registreer, het staatsamptenare hulle die wolhaarstorie vertel het dat dit verbode was om verblyf aan 'n naturel te verskaf.^[51] Plaatje het mos geweet die Wet op Naturellengrond het geen bepaling bevat dat enige kontrak geregisteer moes word nie. Plaatje het mos geweet dat die wet niemand verbied het om verblyf aan ’n naturel te verskaf.

In hoofstuk IV vertel Plaatje 'n paar hartroerende verhale.^[52] Sy eerste verhaal vertel van gebeure wat in Bloemhof, Transvaal, plaasgevind het in Julie 1913. Die storie begin reeds voor die wet 'n wet geword het. 'n Blanke boer het met gretige oë die geleentheid gesien om slawe van huurders te maak en sommer op hul vee beslag te lê. Hy het toe sy huurders vertel dat die nuwe wet die verhuur van grond verbied het, maar dat naturelle kon aanbly as bediendes, maar dat die bediende se vee (seker darem net sy trekosse) verniet vir die boer moes werk. Die huurder het toe met sy vee oor die grens gevlug.^[53] Die boer se bedrieglike plan het klaarblyklik nie gewerk nie. Mens wonder of die Vrystaatse boer toe sonder huurders en arbeiders gesit het.

Plaatje se tweede storie is ook oor die uitsetting van 'n naturelle deelsaaier. Die deelsaaier was 'n suksesvolle boer wat 'n goeie verdienste vir homself en sy blanke verhuurder verdien het. Die blanke verhuurder sou toe sy deelsaaiers die leuen vertel het dat die nuwe wet bepaal het dat die deelsaaier se vee nou aan die blanke eienaar van die plaas behoort het en dat die deelsaaier omtrent verniet vir die blanke moes werk. Die naturelle deelsaaier het natuurlik sy goed gevat en getrek. Plaatje vergeet om sy leser te vertel dat die blanke toe sonder deelsaaiers en arbeiders gesit het.^[54] Plaatje se stories is nie tot die Vrystaat beperk nie en hy brei hulle uit tot die Transvaal.^[55] Dan skryf hy van die siekmakende prosedure van uitwissing wat die Suid-Afrikaanse parlement gepleeg het.^[56] Later skryf hy dat kinders die slagoffers van die gemeenheid (victims of the turpitude) van die parlement was.^[57] Dit is te uitputtend om elke leuen en elke oortreffende byvoeglike naamwoord wat hy gebruik, aan te stip. Die belangrikheid van die boek is dat dit die fondament van meeste latere kritiek op die wet is. Meeste mense lees nie eers die wet wat hulle so maklik kritiseer nie.

• L.M. Thompson, A History of South Africa
• C.F.J Muller (ed), 500 Years, History of South Africa

• Charles van Onselen, The Seed Is Mine, David Philip, Kaapstad, 1996, ISBN 0-86486-251-2

• Text: Natives' Land Act Geargiveer 24 November 2002 op Wayback Machine