Ragnarök
In die Noorse mitologie is Ragnarök ("Lotsbestemming van die gode") 'n reeks voorvalle, insluitende 'n groot geveg tussen die gode en reuse, waarin die dood van 'n aantal groot figure voorspel word (soos Odin en ander belangrike gode), asook die ondergang van die wêreld. Ná dié gebeure sal die wêreld weer as nuut en vrugbaar herrys, en die oorlewende en terugkerende gode sal ontmoet. Die wêreld sal opnuut deur twee menslike oorlewendes, Líf en Lífþrasir, bevolk word. Ragnarök is 'n belangrike voorval in die Noorse mitologie en die onderwerp van lewendige besprekings onder geleerdes in Germaanse studies.
Die voorval word hoofsaaklik genoem in die Poëtiese Edda, wat in die 13de eeu saamgestel is uit vroeëre tradisionele bronne, en die Prosaïese Edda, wat in die 13de eeu geskryf is. Daar word 'n paar keer na die voorval verwys as Ragnarøkkr ("Skemering van die gode"), 'n vertaling wat gewild gemaak is deur die 19de-eeuse komponis Richard Wagner met die titel van die laaste van sy Der Ring des Nibelungen-operas, Götterdämmerung (1876), wat "Skemering van die gode" in Duits is.
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die Oudnoorse samestelling ragnarök het 'n lang vertolkingsgekiedenis. Die eerste element, ragna, is onproblematies, want dit is die genitief van regin, "die heersers, gode". Die tweede element is moeiliker, omdat dit in twee variante voorkom: -rök en -røkkr. Die 20ste-eeuse Germaanse filoloog Geir Zoëga behandel die twee vorme as aparte samestellings; ragnarök word as "die ondergang of vernietiging van die gode" vertaal en ragnarøkkr as "die skemering van die gode".[2] Die meervoudterm rök het verskeie betekenisse, insluitende "ontwikkeling, oorsprong, oorsaak, verhouding" of "lot". Die woord ragnarök as geheel word dan gewoonlik vertolk as die "finale lotsbestemming van die gode."[3]
Die enkelvoudterm ragnarøk(k)r beteken "skemering" (van die werkwoord røkkva, "om donker te word"), wat dui op die vertaling "skemering van die gode". Dit word gewoonlik beskou as 'n woord wat in die volksmond ontstaan het weens 'n verandering in spelling, en tog het dit aanleiding gegee tot die leenvertaling Götterdämmerung in die Duitse weergawe van die Noorse mitologie.[4].
Ander terme wat verwys na die gebeurtenisse om Ragnarök in die Poëtiese Edda sluit in aldar rök ("einde van 'n era"), tíva rök ("wanneer die gode sterf"), unz um rjúfask regin ("wanneer die gode vernietig sal word"), aldar rof ("vernietiging van die era") en regin þrjóta ("einde van die gode").[3]
Die voorspel
[wysig | wysig bron]Die eerste godeoorlog
[wysig | wysig bron]
Die eerste oorlog in die wêreld was tussen die twee groepe gode, die Ase (die oorlogsgode) en die Wane (die gode van vrugbaarheid en wysheid). Die Ase het geweier om op versoek van die Wane die rykdom van die aarde te verdeel. 'n Oorlog het uitgebreek en Asgard, die Ase se vesting, is verwoes. Nadat die twee partye vir vrede onderhandel het, het die Ase die gode Honir en Mimir na die Wane gestuur, en hulle het weer vir Freyr, Njord en Freya na die Ase gestuur om die vrede te bekragtig.
'n Ysreus het intussen aangebied om Asgard te herbou op voorwaarde dat hy Freya as vrou kry. Die Ase het daartoe ingestem, mits die vesting binne ses maande klaar gebou is. Tot ontsteltenis van die Ase is die vesting drie dae vroeg voltooi; nog net die poort het ontbreek.
Loki het egter tussenbeide getree. Die reus het die vesting met die hulp van 'n hings gebou, en Loki het die hings in 'n merrie verander. Toe die reus agterkom Loki sit daaragter, was hy woedend. Thor se hulp is ingeroep, en dié het die reus platgeslaan omdat hy nie die hele verhaal geken het nie. Maar die Ase het nou hulle eed verbreek, iets onvergeefliks in die Noorse kultuur, en eindelik sou dit die einde van die wêreld tot gevolg hê.
Balder se dood
[wysig | wysig bron]Dat die wêreld sou vergaan, was 'n voldonge feit sedert die ontstaan van die eerste wesens, in die ou wêreld van ys, leegte en vuur. Deur hulle eed te verbeek het die gode hulle egter by dié lot betrek.
'n Tweede voorval wat die eindtyd sou meebring, was die moord op Balder, seun van Odin en Frigg:[5] 'n wese van lig, onskuld en volmaaktheid. Sy ma wou die kind onkwesbaar maak. Sy het alle wesens, bome en plante gevra om te belowe om nooit haar seun seer te maak nie. Maar sy het die mistel, 'n swak bos, vergeet. Toe gebruik Loki Balder se blinde broer, Hödr, om 'n mistelpyl na Balder te skiet deur Hödr te help mik.
Balder kon hierna nie na Walhalla gaan nie, want hy het nie eerbaar op die slagveld gesterf nie. Hy moes dus na die gewone onderwêreld, of Hel, gaan. Frigg het die wêreld gesmeek om Balder weer te laat terugkeer sodat hy na Walhalla kan gaan. Die voorwaarde van die Hel was dat almal op aarde eers moes rou. Maar daar was 'n reus wat geweier het om te rou, op aanstigting van Loki.
As gevolg van sy rol in Balder se dood word Loki op drie klippe vasgebind met die ingewande van sy seun Narfi. Die gif van 'n slang wat naby hom vasgebind is, drup elke nou en dan op sy gesig. Loki se vrou, Sigyn, vang die gif in 'n beker op, maar as sy dit probeer leegmaak, drup die gif op Loki se gesig. Die pyn wat dit meebring, maak dat hy ruk en dit veroorsaak aardbewings. Hy bly so vasgebind tot met die begin van Ragnarök.[6]
Ná Ragnarök sou Balder weer opstaan en die aanvoerder van die nuwe wêreld word. Waar Loki as 'n beëindiger beskou kan word (hy sal die einde van die wêreld veroorsaak deurdat dit sal afbrand), kan Balder as 'n beginner beskou word. Dit is heel moontlik dat die ooreenkomste tussen hom en Jesus daartoe gelei het dat die Christendom gouer aanvaar is. Balder sou ook weer opstaan.
Voorspelde eindstryd
[wysig | wysig bron]
Ragnarök sal voorafgegaan word deur Fimbulvetr ("Slepende winter"): drie opeenvolgende winters met geen somer tussenin nie. Dit sal veroorsaak dat alle moraliteit verdwyn en konflikte en vetes uitbreek.
Die wolf Sköll (of Skalli) en sy broer Hati sal eindelik Sól (die Son) en haar broer, Mani (die Maan), verslind nadat hulle hulle eeue lank gejag het. Die sterre sal uit die lug verdwyn en die wêreld sal in algehele duisternis gedompel word.
Die wêreld sal so hewig skud dat al die bome ontwortel sal word en al die berge ineenstort. In die chaos wat sal ontstaan, sal Loki loskom en sy wolfseun, Fenrir, sal uit sy kettings bevry word. Sy kwylende bek sal so wyd oopgaap dat sy onderkaak op die grond sleep en sy bokaak aan die lug raak. Vlamme sal in sy oë dans en uit sy neusgate kom.
Die Ase en al die einherjar (gesneuwelde soldate van Walhalla) sal hulle vir die geveg bewapen. Odin sal die pad lei met sy spies, goue helm en pragtige wapenrusting, gevolg deur die leër van 432 000 helde (800 van elk van die 540 poorte van Walhalla).
In die daaropvolgende geveg sal Freyr teen die vuurreus Surtr veeg en verloor omdat hy (in 'n ander mite) sy swaard aan Skirnir gegee het. Surtr sal die ongewapende Freyr doodmaak. Garm die helhond sal Tyr gryp en Tyr sal hom doodmaak, maar erg gewond word en later sterf. Thor sal 'n slang met sy hamer doodmaak, maar skaars nege tree daarvandaan van die slang se gif sterf.
Odin sal lank met sy lans teen Fenrir veg, maar deur die wolf ingesluk word. Uiteindelik sal die vuurreus Surtr se vuur versprei en alles in 'n allesomvattende wêreldbrand vernietig.[6] Die aardstruktuur sal uiteindelik heeltemal onder die oersee wegsak.
Eindelik sal die balans tussen orde en chaos egter terugkeer en 'n hele nuwe wêreld geskep word wat ooreenstem met die voormalige Asgard. Balder en Hödr sal ook uit die Hel terugkeer. Twee mense, Lif en Liftrasir ("Lewe" en "Lewenslus"), sal oorleef deur weg te kruip en die mensewêreld herbevolk.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Fazio, Moffett & Wodehouse 2003, p. 201.
- ↑ Zoëga 2004, p. 345.
- ↑ 3,0 3,1 Simek 2007, p. 259.
- ↑ Lindow 2001, p. 254.
- ↑ Larrington, Carolyne (vert.) (1999). The Poetic Edda. Oxford World's Classics. ISBN 0-19-283946-2.
- ↑ 6,0 6,1 Jesse Byock (vert.) (2005). The Prose Edda. Penguin Classics. Penguin Books. ISBN 0-14-044755-5.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Fazio, Michael W.; Moffett, Marian; Wodehouse, Lawrence (2003). A World History of Architecture. McGraw-Hill Professional. ISBN 0-07-141751-6.
- Lindow, John (2001). Norse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs. Oxford University Press. ISBN 0-19-515382-0.
- Simek, Rudolf (2007). Dictionary of Northern Mythology. vertaal deur Angela Hall. D.S. Brewer. ISBN 978-0-85991-513-7.
- Zoëga, Geir (2004) [1910]. A Concise Dictionary of Old Icelandic. University of Toronto. ISBN 0-8020-8659-4.
Verdere leesstof
[wysig | wysig bron]- Bellows, Henry Adams (2004). The Poetic Edda: The Mythological Poems. Dover Publications. ISBN 0-486-43710-8.
- Bjordvand, Harald; Lindeman, Fredrik Otto (2007). Våre arveord. Novus. ISBN 978-82-7099-467-0.
- Dronke, Ursula (vert.) (1997). The Poetic Edda: Volume II: Mythological Poems. Oxford University Press. ISBN 0-19-811181-9.
- Davidson, H. R. Ellis (1990). Gods and Myths of Northern Europe. Penguin Books. ISBN 0-14-013627-4.
- Hopkins, Joseph S. (2014). "The 'Viking Apocalypse' of 22nd February 2014: An Analysis of the Jorvik Viking Center's Ragnarök and Its Media Reception". RMN Newsletter. University of Helsinki. 8: 7–12. ISSN 2324-0636.
- Jansson, Sven B. (1987). Runes in Sweden. Stockholm, Gidlund. ISBN 91-7844-067-X.
- MacLeod, Mindy; Mees, Bernard (2006). Runic Amulets and Magic Objects. Boydell Press. ISBN 1-84383-205-4.
- Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. ISBN 1-884964-98-2.
- Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend. Cassell. ISBN 0-304-34520-2.
- Phillpotts, Bertha (1905). "Surt". Arkiv för Nordisk Filologi. 21: 14 ff.
- Wilson, David M. (1984). Anglo-Saxon Art: From the Seventh Century to the Norman Conquest. Overlook Press. ISBN 978-0-87951-976-6.
Skakels
[wysig | wysig bron]Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ragnarök.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
