Rolprent

'n Rolprent of film is 'n verhaal wat uitgebeeld word deur 'n reeks vinnig opeenvolgende, stilstaande beelde. Die spoed waarteen die beelde geprojekteer word, laat dit lyk of dit 'n vloeiende, aaneenlopende beweging vorm, gedeeltelik vanweë die nawerking van elke beeld op die netvlies van die kyker se oog.

Rolprente is kulturele kunsvoorwerpe wat deur spesifieke kulture geskep word en daardie kulture weerspieël en ook beïnvloed. Dit word as ’n belangrike kunsvorm beskou, en ook 'n bron van vermaak en metode van opvoeding. Die visuele elemente bied 'n universele manier van kommunikasie. Sommige rolprente is wêreldwyd gewild danksy die gebruik van byskrifte wat die dialoog vertaal, of deur die dialoog geheel en al oor te klank.

Daar word ook na rolprente as "flieks" verwys, afkomstig van die Engelse term flick of the flickers, wat na die flikkerende ligte tydens destydse rolprentvertonings verwys, of "films", weens die feit dat dit voorheen altyd deur middel van fotografiese film vervaardig is (tans is die hele proses digitaal).

Die mens se belangstelling in bewegende afbeeldings het langs die weg van 'n reeks uitvindings werklikheid geword toe die broers Lumière in 1895 die eerste openbare geprojekteerde rolprent vertoon het. Sedertdien het die rolprent op tegniese gebied stap vir stap tot ʼn hoogs gespesialiseerde kuns ontwikkel met hoogs gevorderde tegniese apparaat as basis.

Die mens se begeerte om beweging op een of ander manier vas te lê is al eeue oud. Duisende jare voor Christus het die primitiewe mens dit al gedoen deur byvoorbeeld diere af te beeld met hul pote in verskillende posisies sodat die geheelbeeld 'n loopbeweging voorstel.

Dit was egter eers in die 19de eeu, met sy algemene wetenskaplike en tegnologiese ontwaking (waaronder die uitvinding van die fotografie), dat beweging vasgelê en hervertoon kon word.

Die vaslê van beweging is gebaseer op 'n traagheidsbeginsel waarby stilstaande beelde of ligprikkels vinnig voor die oog verbybeweeg. Deurdat die oog 'n beeld behou nadat dit verdwyn het (retensie of nabeeld), ontstaan daar dan die illusie van beweging.

Die rolprent het ontwikkel uit 'n aantal afsonderlike, dog verwante ontdekkings en uitvindings wat mekaar opgevolg het:

• Fotografie het byvoorbeeld algaande ontwikkel tot 'n verfynde opnametegniek (deur die werk van pioniers soos onder andere Louis Daguerre).
• Buigbare en oprolbare selluloïed is ontwikkel en kon gebruik word as draer van die liggevoelige emulsielaag (Hannibal Goodwin en George Eastman).
• Perforasies is in die filmstroke aangebring waardeur dit gelykmatig oor die filmrolle kon draai (Louis de Prince en Thomas Alva Edison).
• Die kinematograwe (Grieks: kinema = beweging + graphein = skryf) van Auguste en Louise Lumière het met 'n spesiale sluitermeganisme gelykmatige projeksie, sonder flikkering, moontlik gemaak.

In 1828 het die Belgiese natuurkundige Joseph Antoine Plateau (1801–1883) die verskynsel van 'n nabeeld (retensie) ontdek. Hierby het lig die uitwerking op die oog se netvlies dat die ligindruk vir 'n tydjie lank behoue bly nadat die lig verdwyn het.

Wanneer die beelde van die verskillende stadia van 'n beweging mekaar dus baie vinnig opvolg (minimaal ongeveer 16 beelde per sekonde), vloei dit vir die oog saam tot 'n bewegende beeld. Tydens die verwisseling van die beelde word die verligting onderbreek, aangesien die nabeeld op die netvlies die periodes opvul. In 1832 het Plateau 'n apparaat gebou waarmee hy die nabeeldverskynsel kon illustreer. Die apparaat bestaan uit 'n ronde skyf met 'n reeks tekeninge op die rand, wat die verskillende bewegingsfases van byvoorbeeld 'n lopende figuur weergee.

Nader aan die middelpunt van die skyf was 'n reeks gleuwe. Die skyf is geroteer voor 'n spieël en die kyker het deur die gleuwe die beeld in die spieël waargeneem as 'n loopbeweging van die figuurtjie. William George Horner (1786–1837) het in 1834 'n verbetering op Plateau se apparaat aangebring deur 'n trom in plaas van 'n skyf te gebruik. Sy uitvinding, wat as ‘n wondertrommel bekend gestaan het, was jare lank 'n gewilde speelding in die 19e eeu.

Die Oostenryker Franz von Uchatius het 'n betekenisvolle bydrae gelewer toe hy daarin geslaag het om tekenbeelde op 'n skerm te projekteer. Tot dusver het alle bewegende beelde egter bestaan uit tekeninge van een of ander aard. Bewegende beelde met behulp van foto's is vir die eerste keer verkry deur die Amerikaanse uitvinder Coleman Sellers, wat 'n reeks foto's geneem het van sy seun wat 'n spyker in 'n kis inslaan. Elke beweging is afsonderlik gefotografeer, en dit was vir 'n tyd lank die enigste suksesvolle manier waarop die vroeëre kameras en ongevoelige filmemulsies hierdie bewegende beeld kon vasvang.

Gaandeweg het die filmemulsies egter sodanig verbeter dat Pierre-Jules-César Janssen (1824–1907) in 1874 die baan van Venus voor die son verby met sy fotografiese "rewolwer" kon fotografeer. Die Fransman Etienne Jules Marey (1830–1904) het Janssen se rewolwer verbeter en in 1882 'n fusil photografphique (fotografiese geweer) gebou waarmee 'n groot aantal foto's baie kort na mekaar geneem kon word. In 1877 het Eadweard Muybridge (1830–1904) in Kalifornië 24 kameras in 'n ry opgestel en 'n perd wat galop deur middel van 'n ingewikkelde stelsel van toutjies oor die renbaan gefotografeer.

Hy het daarin geslaag om 'n stel foto's te neem wat die galopbewegings van 'n perd pragtig kon illustreer. Muybridge het 'n spesiale projektor vir sy foto's ontwerp, en dit was 'n belangrike voorloper van hedendaagse rolprentapparaat. In 1887 het 'n Amerikaanse predikant, Hannibal Goodwin, rolfilm uitgevind.

Sy landgenoot George Eastman (1854–1932) het die Kodak-onderneming gestig en rolfilms begin vervaardig. In dieselfde jaar het Thomas Alva Edison (1847–1931) met bewegende beelde begin eksperimenteer, en sy medewerker W.K.L. Dickson het 'n kyktoestel ontwerp wat hy die kinetoskoop genoem het. Dit was nie 'n projektor in die ware sin van die woord nie, maar het goed gewerk en in 1894 is die eerste paar vervaardig en aan 'n onderneming in New York verkoop. Die eerste films wat met die kinetoskoop vertoon is, is in Edison se eie ateljee vervaardig.

In Engeland het Robert W. Paul (1869–1943) en sy vennoot Birt Acres (1854–1918) Edison se kinetoskoop gepatenteer en die Edison-ontwerp aangepas om hul eie kamera en projektor te bou wat bewegende beelde op 'n skerm kon projekteer. Die Lumiere-broers het hulle egter voor gespring en was die eerste wat 'n soortgelyke toestel aan die publiek gedemonstreer het. Reeds in 1894 het die broers Auguste (1862–1954) en Louis Lumière (1864–1948), wat vervaardigers van fotografiese apparaat was, 'n projektor vir Edison se films gebou en in 1895 het hulle die cinematographe gepatenteer.

Op Saterdag, 28 Desember 1895, in die kelder van 'n kafee in Parys, het die Lumière-broers hulle projektor aan die publiek gedemonstreer. 'n Week later is die kafee in 'n rolprentteater omskep wat vandag nog bestaan.

Van die eerste beelde wat in Suid-Afrika op film vasgelê is, is dié van president Paul Kruger wat in 1895 in sy koets voor sy huis in Pretoria op pad Raadsaal toe is. Die Britte het ook dele van die Anglo-Boereoorlog verfilm. Dit maak Suid-Afrika die eerste land met 'n oorlog waarna mense in ander lande gekyk het.

Die eerste Afrikaanse rolprent was De Voortrekkers in 1916. Dit was 'n stilprent, maar Afrikaanse en Nederlandse flitskaarte is op die skerm vertoon.

Die eerste Suid-Afrikaanse rolprent met klank was Sarie Marais in 1931. Dit was 'n musiekspel waarin Afrikaanse liedjies gehoor kon word. Die eerste vollengterolprent met Afrikaanse dialoog, Moedertjie, is in dieselfde jaar uitgereik.^[1]

Baie rolprente het 'n ouderdomsperk. Dit bestaan uit 'n syfer wat die minimum ouderdom aandui, asook 'n stel letters om die inhoud te klassifiseer, soos:

• T – taal;
• G – geweld;
• S – seks;
• N – naaktheid;
• OL – ouerleiding;
• D – dwelms;
• V – volwasse kykstof

'n Rolprent met ’n 16TNS-perk, kan byvoorbeeld slegs deur mense van 16 jaar en ouer gesien word; die rede hiervoor is taalgebruik, naak- en sekstonele.

• Lys van Afrikaanse rolprente
• Suid-Afrikaanse filmbedryf
• Hollywood, die Amerikaanse filmbedryf
• Nollywood, Nigerië se filmbedryf
• Bollywood, Indië se filmbedryf

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 41-46

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Rolprent.

Sien rolprent in Wiktionary, die vrye woordeboek.