Sailor Malan

Adolf Gysbert (Sailor) Malan
Sailor Malan in uniform
Bynaam(e)	Sailor
Geboortedatum	3 Oktober 1910
Geboorteplek	Wellington
Sterfdatum	17 September 1963 (53 jaar oud)
Lojaliteit	Brits
Jare in diens	1935–1946
Rang	Groepkaptein
Poste beklee	- No. 74 Squadron RAF - 19 Fighter Wing, 2nd TAF - 145 (Free French) Fighter Wing
Veldslae/oorloë	Tweede Wêreldoorlog -- Slag om Brittanje
Toekennings	Distinguished Service Order & Bar - Distinguished Flying Cross & Bar

Kolonel Adolf Gysbert (Sailor) Malan (Wellington, 3 Oktober 1910 – 17 September 1963) was 'n befaamde Suid-Afrikaanse vlieënier en 'n kampvegter vir menseregte.

Hy is in die Boland gebore en ontvang sy skoolonderrig op Wellington en kry daarna opleiding aan boord van die Suid-Afrikaanse opleidingskip Generaal Botha. Hierna het hy diens gedoen op die Union-Castle-Redery tot 1936.

In 1935 het die Britse Lugmag sy vlieënierskorps aansienlik begin uitbrei en Malan was een van die manne wat aangesluit het (1936). Hy het geleer om 'n Tiger Moth te vlieg by 'n elementêre vliegskool naby Bristol, en die eerste keer gevlieg op 6 Januarie 1936. Hy voltooi sy opleiding en op 20 Desember 1936 word hy gestuur om aan te sluit by 74 Eskader. Hy is in Januarie 1937 bevorder tot loodsoffisier en in Augustus aangestel as waarnemende vlugbevelvoerder van die sogenaamde A Flight, wat Spitfires gevlieg het. Kort voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog is hy bevorder tot vlugluitenant.

Eskader 74 het sy eerste aksie net 15 uur ná die uitbreek van die wêreldoorlog beleef. Op 6 September 1939 moes A Flight 'n vermeende aanval van die vyand onderskep, maar wat eintlik die Hurricanes van No. 56 Eskader van die RAF was. Malan het geglo dit is die vyand en 'n bevel gegee om aan te val. In die daaropvolgende, tragiese slag het twee vlieëniers onder Malan se aanvoering twee vliegtuie van die Britse Lugmag afgeskiet en 'n offisier het gesterf. Die voorval sou later bekendstaan as die Slag van Barking Creek. Tydens die gevolglike verhoor oor die voorval het die hof aanvaar dat die hele voorval net 'n ongelukkige misverstand was.

Malan het deelgeneem aan die optrede by Duinkerken in 1940, waarvoor hy later vereer is, en was een van die hoofbevelvoerders van die gevegsmag in die Slag om Brittanje in September 1940. In 1944 word hy die bevelvoerder van 'n afdeling van die Koninklike Lugmag op die Wesfront. Tydens die hele oorlog het hy 35 vliegtuie van die Duitse Luftwaffe afgeskiet wat aan hom bobaasvlieënier status besorg. Op 30-jarige leeftyd was hy een van die jongste groepkapteins in die Koninklike Lugmag.

Malan verlaat die Koninklike Lugmag in 1946 en keer na Suid-Afrika terug. Hy gaan boer in die distrik Kimberley waar hy by die grootste myngroep in die stad aansluit. Hierna werk hy ook vir die oudstryders en in 1951 beklee hy 'n amp in die 'War Veterans' Torch Commando. Dit was 'n gesamentlike projek van die teenfascistiese oudstrydersorganisasie, die Springbok-Legioen, en die Oorlogsveterane-aksiekomitee. Malan word voorsitter van die nuwe organisasie. In sy eie woorde is dit gestig "om die polisiestaat, misbruik van staatsmag, sensuur, rassisme, die verwydering van die Kleurlinge van die algemene kieserslys (die sogenaamde Kleurlingstemregvraagstuk) en ander onderdrukkende vergestaltings van die kruipende Nasionale Party-regime teen te staan". Onder die vooraanstaande lede van die Springbok-Legioen was oudstryders wat later by die African National Congress en Umkhonto we Sizwe onder die leierskap van Nelson Mandela sou aansluit. Dit was onder meer Joe Slovo, Jack Hodgson, Wolfie Kodesh, Brian Bunting en Fred Carneson. Nadat die Nasionale Party in 1948 die bewind by die Verenigde Party oorgeneem het, was die Springbok-Legioen vir baie mense te linksgesind en te radikaal. In 1950 het lede van die Springbok-Legioen begin saamwerk met ander meer liberale organisasies en selfs die Verenigde Party om sodoende nuwe maniere te kry om protes te mobiliseer teen 'n magdom Apartheidwetgewing.

In 1951 het die Springbok-Legioen saam met die Oorlogsveterane-aksiekomitee 'n protesgroep gestig om die steun te werf van 'n breër basis oudstryders, wat hulle die Torch Commando genoem het. Dit was veral om die Nasionale Party se pogings teen te staan om die Kleurlingkiesers van die algemene kieserslys te verwyder. Harry Schwartz, 'n oudstryder, latere leier van die Reformiste Party en uiteindelik Suid-Afrikaanse ambassadeur, was 'n stigter van die organisasie. Die Torch Commando se stryd het meer as vyf jaar gewoed en op sy hoogtepunt het hy 250 000 lede gehad. Die regering was omgekrap oor die groot aantal regters, staatsamptenare en militêre offisiere wat hulle by die Torch Commando aangesluit het, en aanvaar daarom 'n wet wat dit onwettig gemaak het vir enige staatsamptenaar of lid van die Weermag om daaraan te behoort. Die Nasionale Party het seker gemaak dat die nagedagtenis van die Torch Commando en van Sailor Malan uit die geskiedenis gewis is, want hulle was bang dat veral jong Afrikaners in Malan se voetspore sou wou volg. Hy is deur die regering verag vir sy uitgesproke standpunte teen die apartheidsbeleid. Dienende lede van die Suid-Afrikaanse Weermag is verbied om sy begrafnis in uniform by te woon. Hy is ook nie 'n inskrywing werd geag in Afrikaner-Nasionalistiese publikasies soos die 10-volume Ensiklopedie van die Wêreld (byna twee volle bladsye is aan dr. Daniël Francois Malan afgestaan) of die beknopte Afrikaanse Kernensiklopedie nie.

Aan die Torch Commando se grootste optog, 'n sogenaamde fakkelloop, het 75 000 mense deelgeneem. In 'n toespraak tydens 'n fakkelloop buite die Johannesburgse stadsaal het Malan verwys na die ideale waarvoor baie hul lewe in die Tweede Wêreldoorlog verloor het: "Die mag van hierdie saamtrek getuig daarvan dat mans en vroue wat in die Oorlog vir vryheid geveg het, steeds die ideale koester waarvoor hulle gestry het. Ons is vasbeslote dat die vrugte van daardie oorwinning ons nie ontneem word nie."

Nadat die Torch Commando daarin geslaag het om vir 'n ruk veral Engelssprekende Suid-Afrikaners op te sweep, het belangstelling in die beweging gekwyn ná die Nasionale Party se oortuigende oorwinning in die verkiesing van 1953.

Oorlogstydse ontberings het sy gesondheid ondermyn en hy sterf op 17 September 1963 in die ouderdom van 53 aan Parkinsonsiekte. Dit was destyds 'n seldsame en grotendeels onbekende siekte. 'n Aansienlike bedrag geld is ná sy dood in sy naam ingesamel om die siekte te bestudeer en dié fonds bestaan vandag nog. Hy is oorleef deur sy vrou, Lynda Irene (gebore Fraser), sy seun, Jonathan, en dogter, Valerie.

In 1969 is die rolprent Battle of Britain uitgereik, waarin die akteur Robert Shaw die rol vertolk van Squadron Leader Skipper, wat uitdruklik gegrond is op Malan, volgens 'n mededeling van Guy Hamilton in die dokumentêr A Film for the Few, wat ingesluit is by die spesiale DVD-uitgawe van 2004.

Sailor Malan is vereer met onder meer die Britse D.S.O., D.F.C., die Belgiese Croix de Guerre, en die Franse Croix de Guerre, 'n orde van die Erelegioen en die Militêre Kruis van Tsjeggo-Slowakye.

• Van Rooyen, M. Steyn. 1972. MALAN, Adolph Gysbert (Sailor Malan). Potgieter, D.J. (hoofred.) Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasou Limited.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Adolph Malan.

• Britse History Journal
• Battleofbritainblog.com
• Life.com^{[dooie skakel]}
• RAF Hornchurch Project
• Redelike volledige biografie Geargiveer 22 Julie 2011 op Wayback Machine
• (en) 'n Nuusvideo oor die Torch Commando met beeldmateriaal van Malan. URL besoek op 17 September 2015.
• (en) Nog 'n nuusvideo oor die Torch Commando se bedrywighede. URL besoek op 17 September 2015.