Mediese laboratorium

In 'n Mediese laboratorium voer 'n mediese tegnoloog analitiese prosedures uit op monsters van menslike oorsprong.

Mediese tegnoloë werk in gespesialiseerde laboratoriums van hospitale en private instellings. Geregistreerde mediese tegnoloë mag ook aansoek doen om 'n lisensie om privaat te praktiseer in hul eie laboratoriums terwyl andere mag verkies om navorsing by 'n akademiese instituut te doen.

Gesofistikeerde instrumente en tegnieke word gebruik vir die akkurate diagnosering van siektes. Die mediese tegnoloog moet dus 'n gesonde kennis hê van die prosedures wat gevolg word asook 'n hoë graad van vaardigheid om die analitiese prosedures korrek uit te voer.

Loopbaanmoontlikhede bestaan in Suid-Afrika in regerings- en provinsiale hospitale, mediese skole aan universiteite, technikons, private patologie praktyke, die Nasionale Gesondheidslaboratoriumdiens, die Suid-Afrikaanse Mediese Navorsingsraad, Veeartskundige praktyk en Farmaseutiese maatskappye.

Met ondersoeke in die mediese laboratorium kan die aard en die erns van 'n siekte bepaal en die verloop van die genesingsproses gevolg word. Verskeie siektetoestande kan in 'n vroeë stadium so opgespoor en gediagnoseer word. Meestal word urien en bloed ondersoek, maar speeksel, maagsap, stoelgang en serebrospinale vog word in sekere gevalle ook benodig vir bevestigende toetse.

Omdat elke individuele hoeveelheid urien wat verkry word wanneer die blaas geledig word, ʼn ander samestelling het as die van ʼn vorige of opvolgende blaaslediging, word ondersoeke meestal gedoen op 'n urien monster wat oor ʼn tydperk van 24 uur versamel is.

Die 24-uurmonster moet so gou moontlik na versameling ondersoek word. Daar word eerstens op die hoeveelheid urien per 24 uur gelet. Die gemiddelde normale hoeveelheid is 1,5 liter per 24 uur. Vervolgens word die kleur, reuk, suurheids- en digtheidsgraad aangeteken. Die digtheid van urien is gewoonlik laag na die in name van 'n groot hoeveelheid vog, maar ook wanneer die nier nie daartoe in staat is om die urien voldoende te konsentreer nie. Tydens 'n roetine-ondersoek word die hoeveelheid proteïene en suiker ook bepaal.

Die aanwesigheid van proteïene in die urien dui op 'n defek van die nierglomeruli (die strukture in die nier wat die bloed filtreer). Suiker in die urien (glukosurie) kom voor by pasiënte wat suikersiekte (diabetes mellitis) het; indien die siekte ernstig is, kan ketone (soos asetoon en asetielasynsuur) ook in die urien voorkom (ketonurie).

Die urien van 'n pasiënt wat geelsug (ikterus) het, kan ook ʼn verhoogde hoeveelheid urobilien bevat. Bilirubien kan ook daarin voorkom. Wanneer die afvoerbuis van die pankreas (alvleisklier) afgesluit is, kan amilase (diastase), ʼn ensiem van die pankreas, in die urien aanwesig wees.

Die hoeveelheid hormone en hul afbraakprodukte kan ook deur middel van urientoetse bepaal word, byvoorbeeld die 17-ketosteroïede, wat 'n afbraakproduk van die manlike geslagshormone is, die 17-hidroksikortisoonsteroïede van die glukokortikoïede (hormone van die bynierkorteks), en 'n amandelsuurverbinding van die bynier-medullahormone, adrenalien en noradrenalien. 'n Swangerskap word bevestig deur die aanwesigheid van choriogonadotropien, ʼn hormoon wat van die begin van swangerskap in groot hoeveelhede deur die baarmoeder (uterus) vervaardig word.

Dit kan aangetoon word met behulp van onder meer ʼn middel met die naam pregnosticon. Vir die mikroskopiese ondersoek van urien is dit nodig om die urien in 'n buisie te sentrifugeer; die onopgeloste stowwe sak dan af en die vloeistof kan afgegooi word. Hierdie neerslag (sediment) word ondersoek vir epiteelselle (afkomstig van die niere, urienweë en vagina), verhoogde aantal wit bloedselle (in die geval van blaas- of nierontsteking), rooi bloedselle (aanwesig weens bloeding in die niere of urienweë), soutkristalle en bakterieë.

Wanneer die bloed van ʼn pasiënt in die laboratorium ondersoek word, word die hoeveelheid bloedkleurstof, dit wil sê die hemoglobienkonsentrasie (Hb), heel eerste bepaal. So kan vasgestel word of die pasiënt bloedarmoede (anemie) het. Vervolgens kan die bloedbesinkingsnelheid (Bes) bepaal word deur die bloed onstolbaar te maak, dit in 'n glasbuisie van 20 cm lank op te suig en dit vir 'n bepaalde tyd te laat staan. Die bloedselle sak na die bodem van die buisie af.

Die plasmakolom wat gevolglik bo hierdie selle ontstaan, sal in normale omstandighede na een uur nie langer as 1 tot 7 mm wees nie. Baie siektes word deur 'n verhoogde bloedbesinkingsnelheid gekenmerk. Dikwels is die telling van die verskillende bloedseltipes van belang. Dit word gedoen deur ʼn druppel bloed te kleur, dit op ʼn voorwerpglasie uit te sprei en dit dan mikroskopies te ondersoek. By baie ontstekingsreaksies is die witseltelling (leukosiettelling) verhoog en onryp vorme van die wit bloedselle is aanwesig (Iinksverskuiwing).

By allergiese reaksies (oorgevoeligheidsreaksies) is veral die getalle eosinofiele (tipe wit sel) verhoog. Om vas te stel of daar bloedstollingsafwykinge is, word die aantal bloedplaatjies (trombosiete), die stollingstyd en die protrombientyd bepaal. By 'n glukosetoleransietoets drink die pasiënt 'n suikeroplossing en na 'n halfuur word 'n bloedmonster getrek. Deur die styging in die glukosevlak te ondersoek, kan die geneesheer diagnoseer of die pasiënt 'n suikersiektelyer is of tot suikersiekte geneig is.

'n Persoon wat jig het, se bloeduriensuur-konsentrasie is verhoog. Deesdae word ook die cholesterolgehalte van die bloed bepaal. Daar word gemeen dat 'n hoë bloedcholesterolkonsentrasie tot hart- en bloedvatsiektes bydra. Die lipied-inhoud van die bloed kan ook bepaal word. Met behulp van papierelektroforese kan verskillende proteïene in die bloed (albumien en globulien) geskei en deur kleuring sigbaar gemaak word. Die proteïenspektrum wat so gevorm word, vertoon baie verskillend by die onderskeie siektetoestande.

Deur middel van verskillende proewe en gebruikmaking van verskeie stowwe wat in die bloed voorkom, kan die werking van bepaalde organe gekontroleer word. Ureum, 'n afbreekproduk van proteïene, kan slegs deur die niere uit die liggaam verwyder word. Die ureumkonsentrasie in die bloed hang egter af van die soort voedsel in die dieet en van die mate waarin liggaamsproteïene afgebreek word. Die hoeveelheid kreatinien (ook ʼn afbreekproduk van proteïene) is binne bepaalde grense onafhanklik van die hoeveelheid proteïene in die dieet.

Die verhoging van kreatinien in die plasma dui op 'n verminderde nierfunksie. Baie weefsels bevat ensieme wat tydens die afsterf van selle in groter hoeveelhede in die bloed voorkom. By lewer- en hartspiersiektes is die serum-glutamaatoksalaat-transaminase (SGOT) verhoog. Dieselfde geld ook vir serum-gIutamaat-piruvaat -transaminase (SGPT), wat in groot hoeveelhede in die lewer en in klein hoeveelhede in die hart voorkom. Serum-Iaktaatdehidrogenase (LDH) is uit 5 verskillende fraksies opgebou.

Fraksie 5 is verhoog by lewerbeskadiging, terwyl fraksies 1 en 2 by beskadiging van die hartspier verhoog is. Om die funksionering van die lewer te ondersoek, kan die bilirubienkonsentrasie van die bloed deur middel van Hijmans van den Berg se reaksie bepaal word. 'n Verhoogde bilirubienkonsentrasie dui op geelsug. Ander lewerfunksieproewe sluit onder andere in die timolvertroebelingstoets (TTT) en die broomsulfaleïentoets (BSP). By 'n karsinoom van die prostaat is die suur-fosfatase dikwels verhoog.

Om vas te stel of die endokriene kliere doeltreffend werk, kan die hormoonvlak in die bloed bepaal word, byvoorbeeld die glukokortikosteroïede (uit die bynierkorteks) en tiroksien (skildklierhormoon). Die proteïengebonde jodium hou ook verband met die hoeveelheid skild klierhormoon. Vir die aantoon van sekere infeksiesiektes is spesifieke serologiese toetse (reaksies) bekend. Widal se toets word byvoorbeeld uitgevoer wanneer siektes soos tifoïed en paratifoïed vermoed word, Paul-Bunnell se toets by Pfeiffer se klierkoors en Sabin-Feldman se toets by toksoplasmose ('n parasitiese siekte).

Bloed in die ontlasting kan aangetoon word deur die faecesbensidienreaksie. Die pasiënt mag voer die ondersoek geen vleis eet of tande borsel nie. Mikrobiologiese kwekings kan ook gedoen word, dit wil sê 'n klein bietjie stoelgang word op ʼn voedingsmedium uitgestryk en na verloop van tyd kan daar gekyk word of daar patogene is wat op die voedingsmedium gegroei het. Wurmeiers kan ook in die stoelgang opgespoor word. Wanneer 'n pasiënt oor maagsiektesimptome kla, word die soutsuurkonsentrasie van sy maagsap gewoonlik bepaal.

Die serebrospinale vog bevat gewoonlik nie meer as 12 selle per 3 mm³ vog nie. Tydens ontstekingsprosesse is die witselgetalle baie verhoog en tydens bloeding die rooi selle. Die hoeveelheid proteïene kan volgens Pandy se reaksie en Nonne se reaksie bepaal word. By suikersiekte is die suikerkonsentrasie van die serebrospinale vog verhoog.

Tydens speekselondersoeke word gelet op die aanwesigheid van bakterieë en kankerverdagte selle. 'n Toenemend belangrike ondersoek in die opsporing van siektes is die sitologiese ondersoek (selondersoek) van die baarmoederwand, waar oppervlakkige selle afgeskraap en op 'n voorwerpglasie uitgestryk, gefikseer, gekleur en in die laboratorium volgens Papanicolau se metode ondersoek word.

Voorbereiding van monsters vir analise - ontvangs, sentrifugering (skeiding van bloedselle en serum vir die geval van bloedmonsters); identifisering, voorbereiding van kontrole monsters, ens.

Groepering van bloed; identifikasie van teenliggame en antigene in bloed produkte, voorbereiding van bloed funksies; kruistoetsing; voorgeboortelike bloedgroepering om te bepaal of die pasgeborene dalk bloedgroep afwykings het en ander bloed en bloed-produkte verwante toetse.

Die kwantitatiewe analise van die chemiese bestanddele van liggaamsvloeistowwe om siektes te kan diagnoseer, behandeling en invloed van die behandeling op die chemiese balans van die liggaam te monitor. Hierdie kategorie van werk behels 'n groot mate van automatisasie.

Die kwantitatiewe en kwalitatiewe bepaling van die konsentrasie van middels en middelmetaboliete in bloed en ander biologiese media; ondersteuning van middelbehandeling van pasiënte en sintese van chemiese samestellings.

Monsters by hierdie afdeling bestaan uit bloed, beenmurg aspirate en trefienbiopsies. Hematologie is die studie van sirkulerende bloedselle, bloedproduserende organe en die stollingsisteem. Bloed word geanaliseer om waardes vir spesifieke parameters bv. hemoglobien, wit bloedsel- en plaatjietellings te verkry en om abnormale bloedselle te identifiseer met behulp van volbloedtellings, differensiële witbloedseltellings en die identifikasie van abnormale selle met behulp van sitochemiese kleurings.

Die voorbereiding van biopsie-materiaal en post mortem weefsel vir mikroskopiese ondersoek.

Die identifikasie van mikro-organismes en parasiete in menslike patologie monsters en openbare gesondheidsmonsters om diagnose en behandeling van siektes te vergemaklik en die voorkoming van aansteeklike siektes.

Die ondersoek van menslike selsmere om kwaadaardige selle te identifiseer, te diagnoseer en behandeling van siektes te vergemaklik.

Die identifikasie van virusse in menslike patologiemonsters om diagnose en behandeling van siektes te vergemaklik.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 88