Laurence Olivier

Laurence Olivier
Laurence Olivier omstreeks 1961.
Geboortenaam	Laurence Kerr Olivier
Geboorte	(1907-05-22)22 Mei 1907 Dorking, Surrey, Engeland
Sterfte	11 Julie 1989 (op 82) Ashurst, West Sussex, Engeland
Nasionaliteit	Brits
Beroep(e)	Akteur, regisseur, vervaardiger, draaiboekskrywer
Aktiewe jare	1926–'88
Internet-rolprentdatabasis-profiel

Laurence Kerr Olivier, baron Olivier (22 Mei 1907 – 11 Julie 1989) was ’n Britse akteur, regisseur en vervaardiger. Hy word algemeen beskou as een van die grootste akteurs van die 20ste eeu.^[1]

Tydens sy loopbaan van ses dekades het Olivier baie rolle op die verhoog en die silwerdoek vertolk. Sy drie Shakespeare-rolprente as akteur-regisseur, Henry V (1944), Hamlet (1948) en Richard III (1955) word as ’n hoogtepunt in die rolprentwese beskou. Sy meer as 120 rolle op die verhoog sluit in Richard III, Macbeth, Romeo, Hamlet en Archie Rice in The Entertainer. Hy het in byna 60 rolprente verskyn, onder meer Wuthering Heights (1939) en Alfred Hitchcock se Rebecca (1940).

Olivier het in 1974 as verhoogakteur uitgetree, maar sy rolprentwerk het voortgeduur tot die jaar voor sy dood in 1989.^[2] TV-produksies waarin hy opgetree het, sluit in Long Day's Journey into Night (1973), The Merchant of Venice (1973), Cat on a Hot Tin Roof (1976), Brideshead Revisited (1981) en King Lear (1983). Sy latere rolprentrolle sluit in Joseph L. Mankiewicz se Sleuth (1972) en John Schlesinger se Marathon Man (1976).

Olivier het altesaam 12 Oscar-benoemings gekry en het twee daarvan gewen, vir beste akteur en beste prent vir die 1948-rolprent Hamlet, asook twee erepryse. Hy het ook vyf Emmys gewen van die nege keer dat hy benoem is, en drie Golden Globes en BAFTA's.

Hy was in 1947 die jongste akteur wat tot ridder geslaan is en twee dekades later die eerste wat tot die adelstand verhef is, as baron.^[3] (Sien Titels.) Hy was drie keer getroud, met die aktrises Jill Esmond, Vivien Leigh en Joan Plowright.

Olivier is in Dorking, Surrey gebore. As die seun van Gerard Kerr Olivier, ’n Anglikaanse priester,^[4] is hy streng en godsdienstig grootgemaak. Sy ma, Agnes Louise, is in 1920 op 48-jarige ouderdom oorlede. In 1918 het die gesin na Hertfordshire getrek; hy het skoolgegaan aan die koorskool van All Saints in Londen,^[5] waar hy op nege al in skoolproduksies gespeel het.^[6] Op 13 is hy na die St Edward's School in Oxford, waar hy weer in skooldramas gespeel het. Dit was sy pa wat besluit het Laurence, of "Kim" soos die familie hom genoem het, moet ’n akteur word.^[7]

Olivier het op 17 die Central School of Speech and Drama bygewoon en in 1926 het hy by die Birmingham-toneelgeselskap aangesluit. Die volgende jaar het hy Hamlet en Macbeth gespeel.^[2] In 1928 het hy kaptein Stanhope in die Apollo-teater se eerste produksie van Journey's End gespeel.

Op 25 Julie 1930 is Olivier getroud met Jill Esmond, ’n opkomende jong ster; hul enigste seun, Simon Tarquin, is op 21 Augustus 1936 gebore. Olivier was egter van die begin af ongelukkig in sy huwelik. Hy het sy godsdienstige grootwordjare daarvoor geblameer dat hy nie op sy huweliksnag seksueel kon fungeer nie. Hy het tydelik van godsdiens afstand gedoen en ook sy vrou begin kwalik neem, hoewel hul huwelik tien jaar gehou het.

Hy het sy rolprentdebuut in The Temporary Widow gemaak en sy eerste hoofrol in The Yellow Ticket gespeel. Sy verhoogdeurbraak was in 1930 in Noël Coward se Private Lives, gevolg deur Shakespeare se Romeo and Juliet in 1935. Hy en John Gielgud het die rolle van Romeo en Mercutio alternatiewelik gespeel. Olivier het nie saamgestem met die manier waarop Gielgud Shakespeare gespeel het nie en was geïrriteerd oor die feit dat Gielgud beter resensies as hy gekry het.^[8][9] Die spanning tussen die twee akteurs het in 1940 tot ’n punt gekom toe Olivier die Londense impresario Binkie Beaumont genader het om hom te finansier vir die vier groot Shakespeare-tragedies: Hamlet, Othello, Macbeth en King Lear. Beaumont het ingestem mits Olivier en Gielgud die rolle van Hamlet/Laertes, Othello/Iago, Macbeth/Macduff en Lear/Gloucester alternatiewelik speel en dat Gielgud die regisseur van minstens een van die stukke moes wees. Olivier het dit van die hand gewys.^[10]

In 1939 het Olivier in sy eerste groot Braodway-produksie gespeel: No Time for Comedy.^[11] Hierna het sy rolle as Hamlet en Iago ’n negatiewe reaksie van gehore gekry en sy eerste poging om Macbeth te speel het gemengde resensies gekry. Sy rolle as Hendrik V, Coriolanus en sir Toby Belch in Twelfth Night is egter uitstekend ontvang en teen die einde van die seisoen was hy een van die grootste Shakespeare-akteurs in Engeland. Hy het steeds rolprente gemaak, maar sy eerste liefde was die verhoog. Hy het in 1936 sy eerste Shakespeare-prent, As You Like It gemaak.

Hy het Vivien Leigh vir die eerste keer in 1936 in The Mask of Virtue gesien, en ’n vriendskap het ontwikkel nadat hy haar met haar spel gelukgewens het. Terwyl hulle die rolle van minnaars gespeel het in Fire Over England (1937), het hulle tot mekaar aangetrokke begin voel, en ná die voltooiing van die prent het hulle ’n verhouding begin.^[12]

Olivier het na Hollywood gereis om aan die prent Wuthering Heights te begin werk. Leigh het hom kort daarna gevolg, deels om by hom te wees, maar ook omdat sy graag die rol van Scarlett O'Hara in Gone with the Wind (1939) wou hê.

Die verfilming van Wuthering Heights was vir Olivier moeilik, maar dit was op die ou end ’n keerpunt vir hom – vanweë beide sy sukses in Amerika en die feit dat hy anders na rolprente begin kyk het; hy het aanvanklik op dié medium neergesien. Die prent was ’n groot sukses en Olivier is benoem vir ’n Oscar vir beste akteur. Leigh het die Oscar vir beste aktrise gewen vir haar rol in Gone with the Wind, en skielik was die paartjie regdeur die wêreld beroemd. Hulle wou trou, maar albei se huweliksmaats het geweier om te skei. Hulle is eindelik wel geskei en is op 31 Augustus 1940 getroud.^[13]

Nog suksesvolle optredes deur Olivier het gevolg in Rebecca en Pride and Prejudice (albei 1940).

Ná twee jaar diens in die Britse lugmag tydens die Tweede Wêreldoorlog het Olivier die rang van luitenant gekry, maar nooit aktief diens gedoen nie. Die regisseur Michael Powell wou hê hy moet die hoofrol speel in The Life and Death of Colonel Blimp (1943), maar Winston Churchill het beswaar gehad teen die prent en die lugmag wou Olivier nie laat gaan nie.^[14]

In 1944 is tuberkulose by Leigh gediagnoseer en sy moes verskeie weke in die hospitaal deurbring. In die lente het sy aan Caesar and Cleopatra gewerk toe sy uitvind sy was swanger, maar het ’n miskraam gehad. Sy het erg depressief geraak en dit het sy hoogtepunt bereik toe sy Olivier eendag verbaal en fisiek aanval tot sy op die grond neerval. Dit was een van haar baie ineenstortings weens maniese depressie, of bipolêre gemoedsversteuring.

In 1944 is Olivier en sy mede-akteur Ralph Richardson van hul weermagpligte onthef om die nuwe Old Vic-teatergeselskap by die Nuwe Teater (nou die Noël Coward-teater) te begin. "Verreweg die beste akteur wat ons het", het Noël Coward in sy dagboek geskryf nadat hy Olivier in die hoofrol van Richard III gesien het.^[15] Die tweede seisoen van die teater was ook hoogs suksesvol danksy Olivier se toneelspel.

In 1947 is Olivier ’n "Knight Bachelor" gemaak en teen 1948 was hy op die direkteursraad van die Old Vic-teater. Hy en Leigh het na Australië en Nieu-Seeland vertrek om geld vir die teater in te samel. Tydens hul toer van ses maande het hy in Richard III gespeel asook saam met Leigh in The School for Scandal en The Skin of Our Teeth.

Die toer was ’n groot sukses en hoewel Leigh aan slaaploosheid gely het en ’n week lank siek was, het sy die druk goed hanteer en Olivier het opgelet dat sy "die pers bekoor". Tog het die egpaar verskeie rusies gehad – die ergste was toe hulle mekaar geklap het toe Leigh eenkeer geweier het om op die verhoog te gaan.

Aan die einde van die toer was albei uitgeput en siek, en Olivier sou later erken dat hy Vivien in Australië "verloor het".^[16] Dit kon ’n verwysing wees na Leigh se verhouding met die Australiese akteur Peter Finch, vir wie Olivier op die toer ontmoet en na Engeland genooi het. Daar het Olivier sy mentor geword en vir hom ’n langtermynkontrak gegee. Finch het in 1948 ’n affair met Leigh begin; dit het jare lank af en aan voortgeduur en eindelik tot ’n einde gekom weens die agteruitgang van haar geestelike toestand.^[17]

In 1951 het Leigh die rol van Blanche gekry in die rolprentweergawe van A Streetcar Named Desire, waarvan Elia Kazan die regisseur was. Olivier het ’n rol aanvaar in die rolprent Carrie om haar te vergesel Hollywood toe en na haar te kyk aangesien sy geestelik toe reeds baie kwesbaar was. Sy het die volgende jaar ’n Oscar vir haar spel gewen.

In Januarie 1953 het Leigh na Ceylon gereis vir die verfilming van Elephant Walk, saam met Peter Finch. Kort ná die begin van die verfilming het sy ’n ineenstorting gehad en het Paramount Pictures haar met Elizabeth Taylor vervang. In Engeland het Leigh in tye waarin sy deurmekaar was vir Olivier vertel dat sy verlief is op Finch en dat hulle ’n verhouding het. Sy het eindelik oor ’n tydperk van ’n paar maande herstel. Weens dié voorval het baie van die Oliviers se vriende vir die eerste keer van haar probleme uitgevind.

In Desember 1960 is Leigh en Olivier eindelik geskei. Hy is op 17 Maart 1961 met Joan Plowright getroud.

Nadat Olivier groot sukses in die rolprentbedryf behaal het, het beleggers hom genader om verskeie Shakespeare-prente te maak. As regisseur het Olivier drie suksesvolle prente gemaak: Henry V, Hamlet en Richard III.

Eersgenoemde het Oscar-benoemings gekry vir beste prent en beste akteur. Olivier het nie gewen nie, maar ’n spesiale ereprys gekry. Hy was egter ontevrede hieroor, want hy het gevoel hy het nie gewen nie omdat die Academy nie al die groot pryse aan buitelanders wou gee nie.^[18]

Hamlet het die Oscars vir beste prent en akteur gewen by die 21ste Oscar-toekenningsaand in 1949. Dit was die eerste Britse prent wat aangewys is as beste rolprent en Olivier se enigte Oscar vir beste akteur. Hy was die eerste persoon wat homself regisseer en ’n Oscar vir beste akteur daarvoor wen.

Vir Richard III is Olivier vir die vyfde keer benoem vir die Oscar vir beste akteur.

Olivier was een van die stigters en die eerste direkteur van die National Theatre Company terwyl dit sy basis in die Old Vic gehad het. In die tyd dat hy direkteur was, het hy in 12 toneelstukke opgetree en was hy die regisseur van nege produksies.

Die openingstuk was Hamlet in Oktober 1963, waarvan hy die regisseur was. Hy het ook groot sukses behaal vir sy toneelspel in Othello (1964). Hy moes baie gewig optel om die nodige fisieke eienskappe te kry wat nodig was vir die rol. Franco Zeffirelli het oor Olivier in dié rol gesê: "Dit is ’n keur van alles wat in die laaste drie eeue oor toneelspel uitgevind is." Die 1964-verhoogproduksie is in 1965 verfilm en dit het Olivier sy sesde Oscar-benoeming as beste akteur besorg.

Olivier was in 1967 die regisseur van Three Sisters deur Anton Tsjechof. Hy self het gedink dit was sy beste regie. Dit het die basis gevorm van sy laaste rolprent as regisseur toe hy die 1970-produksie verfilm het met John Sichel as mederegisseur. Dit is in 1970 uitgereik.^[7] Nog rolprentrolle waarin hy groot sukses behaal het, was in The Dance of Death (1967), The Merchant of Venice (1970) en Long Day's Journey into Night (1971).^[19]

Olivier se laaste verskyning op die verhoog was op 21 Maart 1974 as John Tagg in John Dexter se produksie van Trevor Griffiths se The Party.

In 1966 het Olivier die rol van Mahommed Ahmed gespeel teenoor Charlton Heston as generaal Charles Gordon in die prent Khartoum.

In 1967 het hy bestraling gekry teen prostaatkanker en was hy in die hospitaal vir longontsteking. Hy het vir die res van sy lewe verskeie gesondheidsprobleme gehad, onder meer brongitis, geheueverlies en long- en borsvliesontsteking. In 1974, op 67, is hy gediagnoseer met ’n spierversteuring en hy is amper die volgende jaar dood, maar het nog ’n dekade lank oorleef.

Nadat hy die verhoog verlaat het, het hy in meer rolprente gespeel. Hy het nou meer karakterrolle vertolk eerder as die romantiese hoofrolle van sy vroeë loopbaan. Vir Sleuth (1972) en The Boys from Brazil (1978) het hy Oscar-benoemings vir beste akteur gekry en vir Marathon Man (1976) vir beste manlike byspeler. Hy het in die 1970's en 1980's ook in verskeie TV-produksies gespeel, waarvoor hy Emmys gewen en vir verskeie pryse benoem is.

Een van Olivier se laaste rolprente was Wild Geese II (1985), waarin hy op 77 die rol van Rudolf Hess gespeel het in ’n opvolg van The Wild Geese (1978). Volgens die biografie Olivier deur Francis Beckett (Haus Publishing, 2005) het Hess se seun Wolf Hess gesê Olivier het sy pa "angswekkend akkuraat" uitgebeeld. In 1988 het Olivier op 81 sy laaste rol gespeel, as ’n ou soldaat in ’n rolstoel in die prent War Requiem.

Hy is op 11 Julie 1989 in sy huis Ashurst, West Sussex, aan nierversaking oorlede.^[20] Sy as is in Poets' Corner in die Westminster-abdy in Londen.

Vyftien jaar ná sy dood het Olivier weer in ’n rolprent verskyn. Deur rekenaargrafika is tonele waarin hy as jong man voorkom, ingemeng in die 2004-rolprent Sky Captain and the World of Tomorrow, waarin Olivier die rol van ’n skurk "speel".

Olivier is op 12 Junie 1947 tot ridder (Knight Bachelor) geslaan,^[21] die jongste akteur wat dié eer te beurt val.^[3][22] Op 13 Junie 1970 het hy ’n nie-oorerflike adellike titel gekry: baron Olivier, van Brighton in die graafskap Sussex, die eerste akteur met so ’n titel.^[23][24] In 1981 is hy toegelaat tot die Order of Merit,^[25] ook die eerste akteur met wie dit gebeur het.^[26] Die Laurence Olivier-prys, wat deur die Society of London Theatre ingestel is, is in 1984 na hom hernoem.

Hoewel hy ’n ridder, ’n adellike en een van die mees gerespekteerde akteurs was, het Olivier daarop aangedring dat mense hom "Larry" noem, eerder as "sir Laurence" of "lord Olivier".^[2]

• Coleman, Terry (2005). Olivier: The authorised biography. Bloomsbury. ISBN 0-7475-7798-6.
• Croall, Jonathan (2002). Gielgud: A Theatrical Life 1904–2000. Continuum. ISBN 0-8264-1403-6.
• Holden, Anthony (2008). Olivier. Weidenfeld. ISBN 1-904435-89-0.
• Olivier, Laurence (1982). Confessions of an Actor. Simon and Schuster. ISBN 0-14-006888-0.
• Olivier, Laurence (1986). On Acting. Weidenfeld. ISBN 0-297-78864-7.
• Plowright, Joan (2001). And That's Not All: The Memoirs of Joan Plowright. Weidenfeld. ISBN 0-297-64594-3.
• Saint-Denis, Michel; Olivier, Laurence (1949). Five Seasons of the Old Vic Theatre Company. Londen: Saturn Press.

• Hall, Lyn, editor (1989). Olivier at Work: The National Years. Nick Hern Books/National Theatre. ISBN 1-85459-037-5

• Laurence Olivier in die Internet-rolprentdatabasis
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Laurence Olivier.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia