Hamster

Hamsters (familie Cricetidae) is klein tot middelgroot knaagdiere met groot, stewige tande en kort stertjies. Hulle kom veral in die steppes en landbougebiede van Sentraal-Europa en Asië voor waar die grond hom leen tot gatgrawery en waar graan, hul gunsteling-voedsel, volop is.

Die bekendste soort is die gewone hamster (Cricetus cricetus), 'n bontkleurige dier wat in die 19e eeu in Wes-Europa algemeen voorgekom het. Destyds is belonings vir elke dooie hamster uitgeloof omdat hulle groot skade aan landbougewasse aangerig het. Intensiewe jag het meegebring dat hamsters vandag baie skaars is in Wes-Europa. Hamsters is nagdiere wat veral tydens skemer aktief is en bedags meestal in hul gate slaap. In die oestyd word hulle egter ook bedags op die landerye gesien waar hulle graankorrels in hul kieste opgaar.

Groot hoeveelhede kos kan in die wangsakke gebêre word. Daar is byvoorbeeld die geval bekend van 'n hamster wat op 'n keer 43 sojabone in sy kieste geprop het; sy wange het so uitgestaan dat sy kop 'n derde van sy totale liggaamsgrootte uitgemaak het. Hoewel hamsters hoofsaaklik plantaardige voedsel soos graan, lusern en vrugte vreet, is wurms, insekte, slakke, paddas en veldmuise net so deel van hul voedsel. Die plantaardige kos word vir die winter in hul gate gebêre. Hamsters plant vinnig voort.

Omdat die diertjies normaalweg alleenlewend is, moet 'n mannetjie en 'n wyfie eers aan mekaar gewoond raak voordat hulle paar. Dit geskied deur mekaar te besnuffel en te lek. Paring vind altyd in die wyfie se nes plaas en daarna word die mannetjie uitgeskop. Ná 18 tot 20 dae word tussen 4 en 12 kleintjies gebore. As die werpsel te groot is, word 'n paar deur die moeder doodgebyt. Wanneer gevaar dreig, dra die ma die kleintjies in haar wangsakke na 'n ander plek. Die kleintjies is 'n week of meer blind, maar begin reeds na sowat 7 dae self aan graankorrels knaag en is na 3 weke selfstandig. Hulle is ná sowat 8 weke volwasse.

Naas die gewone hamster en die goudhamster bestaan nog sowat 12 ander spesies van 6 genera. Die muishamster (Calomyscus bailwardi) is die enigste verteenwoordiger van sy soort. Hierdie sandkleurige hamster met sy wit pootjies en 'n wit pens is by uitstek 'n bergbewoner en is in sekere sin 'n tussenganger tussen die witvoetmuise van die Nuwe Wêreld en die egte hamsters van die Ou Wêreld. Dwerghamsters kom oor die hele verspreidingsgebied voor en een soort, die tritondwerghamster (Tscherskia triton) lewe in moerasagtige heuwels in digte struike.

 Die Afrika-hamsters lewe net soos dié in Europa en Asië in die steppe, maar het geen wangsakke nie, moontlik omdat hulle net groen plantdele vreet. 'n Ander interessante groep is die molhamsters, wat besonder goed kan grawe en baie goed aangepas is vir 'n lewe onder die grond. Die derde toon van die voorpoot is van 'n lang grounael voorsien. Net soos regte molle verraai molhamsters hul teenwoordigheid deur grondhopies. Hulle kom veral in die Sowjetunie, Noord-China en Mongolië voor.

Die hamster wat algemeen as troeteldier bekend is, is die goudhamster (Mesocricetus auratus). Hy is effens kleiner as die gewone hamster en minder bont. Alle mak goudhamsters is afstammelinge van een wyfie met 12 kleintjies wat in 1930 deur 'n wetenskaplike ekspedisie naby Aleppo in Sirië gevind en na Jerusalem gebring is. In die jare veertig was hierdie hamsters besonder gewild as troeteldiere. Hul gewildheid het in die laaste jare aansienlik afgeneem omdat hulle nagdiere is wat bedags in hul hokke wegkruip. Tog kan goudhamsters wat reg versorg word, ook bedags baie aktief wees.

Hamsters is baie skoon en kan daarom maklik vry binne die huis rondbeweeg. Omdat hulle met hul skerp tande groot skade aan meubels kan aanrig, moet hulle egter verkieslik net onder toesig vrygelaat en andersins in hokke aangehou word. Hokke kan van metaal gemaak word, maar omdat die diere nie van koue hou nie, moet die hok liefs van dik, harde hout gebou word. As die diere dikwels uit die hok gelaat word, hoef die hok nie groter as 45 cm lank, 25 cm wyd en 25 cm hoog te wees nie. As daar met hamsters geteel word, moet die wyfie se hok groter wees sodat daar genoeg plek vir al die kleintjies is. Hamsters gebruik altyd dieselfde plek as toilet en dit is dus 'n goeie idee om 'n smal, plat blik met saagsels in die een hoek neer te sit. Die hok moet liefs in 2 verdeel word waarvan een deel as slaapplek gebruik kan word. Die slaapplek moet met baie hooi (nie strooi nie, want hulle kan hulle bekke beseer as hulle daaraan knibbel) uitgevoer word. As 'n metaalhok gebruik word, moet 'n groterige stuk hout daarin geplaas word waaraan die hamster kan knibbel, anders word sy tande te lank. Hamsters hou nie van geselskap nie en dus moet elkeen sy eie hok hê. Die wyfies is baie groter en sterker as die mannetjies en baie aggressief. 'n Wyfie sal die mannetjie doodbyt as hy saam met haar in dieselfde hok bly en dieselfde geld vir haar kleintjies sodra hulle gespeen is.

Hamsterwyfies kan reeds op die ouderdom van 8 weke dragtig word, maar vir teeldoeleindes is dit beter om haar eers ná 5 of 6 maande by 'n mannetjie te bring. Die kleintjies word reeds 16 dae ná paring gebore en in hierdie tyd moet die wyfie nie gesteur word nie. Sy moet genoeg hooi hê om 'n groot, ronde nes te kan bou. As dit tyd word om te werp, moet die hok donker gehou en die mannetjie verwyder word. Nadat die kleintjies gebore is, moet die hok 'n week lank nie skoongemaak word nie. Die kleintjies moet ook nie deur mense aangeraak word nie. As meer as 4 kleintjies gebore word, moet 'n paar onmiddellik na geboorte van kant gemaak word. Hoewel die kleintjies se oë eers na 16 dae oopgaan, vreet hulle voor die tyd saam met hul moeder gewone kos. Die moeder moet na sowat 4 weke uit die hok verwyder word. Die kleintjies moet altyd in die hok waarin hulle gebore is, agterbly, maar moet ná sowat 6 weke van mekaar geskei word, anders sal hulle baklei.

In vergelyking met ander troeteldiere soos konyne en cavias vreet hamsters baie min. 'n Groot lepel vol kos een keer per dag, verkieslik saans, is genoeg. Hul dieet moet 'n mengsel van vleis soos geblikte katkos, graan en groente wees. Stukkies brood, rou of gekookte groente, appels en rosyntjies kan vir afwisseling by die kos gevoeg word. Daar moet egter gewaak word teen te veel groenvoer op 'n slag. Omdat hamsters daarvan hou om hul voedsel te berg, moet hulle altyd droë broodkorsies en neute kry om in die hok te bêre. Hierdie "voorraadkamer" moet sowat een keer per week skoongemaak word. Hulle moet gereeld water kry en kleintjies kan ook met 'n bietjie melk gevoed word.

In koue streke sal hamsters die winter in 'n winter slaap deurbring as hulle nie warm genoeg kry nie. Hul liggaampies word styf, die pootjies word ingetrek en die oë is toe. Baie kinders het al gedink hul hamsters is dood en het hulle begrawe. As 'n mens 'n hamster tydens sy winterslaap nou keurig dophou, is dit opmerklik dat die snorbaarde elke nou en dan beweeg. As dit baie koud is, kan voorkom word dat die hamster in 'n winterslaap gaan deur hom 'n mengsel warm kos te gee.

• Wêreldspektrum, Volume 9, bl.83-85, ISBN 0908409451