Daniel Kahneman

Daniel Kahneman (5 Maart 1934 – 27 Maart 2024) was 'n Israeliese sielkundige. Hy is 'n belangrike baanbreker ten opsigte van die koppelvlak tussen die ekonomie en die sielkunde. In sy publikasies het hy die idee van die rasioneel berekenende man wat vir sy eie voordeel optree, verwerp en het die menslike psige in die ekonomie bekendgestel. In 2002 het hy die Sweedse Nasionale Bank se prys vir ekonomie (Nobelprys vir Ekonomiese Wetenskappe) gewen vir 'integrasie van sielkundige insigte in die ekonomiese wetenskap, veral met betrekking tot menslike oordeel en besluitneming onder onsekerheid. Kahneman was getroud met die Amerikaanse sielkundige Anne Treisman.

Kahneman het sy kinderjare in Parys deurgebring. In 1946 verhuis hy saam met sy ouers na die destydse Mandaatgebied Palestina. Hy behaal in 1954 sy baccalaureusgraad in wiskunde en sielkunde aan die Hebreeuse Universiteit van Jerusalem. Toe dien hy in die sielkunde-afdeling van die Israeliese weermag. In 1958 vertrek hy na die Verenigde State en voltooi in 1961 'n doktorsgraad in sielkunde aan die Universiteit van Kalifornië, Berkeley. Daarna het hy in 1961 sielkunde aan die Hebreeuse Universiteit van Jerusalem gegee, waar hy in 1966 as senior lektor aangestel is. Hy is tans professor in sielkundige openbare sake aan die Princeton Universiteit en die Hebreeuse Universiteit van Jerusalem. Kahneman het verskeie belangrike toekennings ontvang vir sy navorsing, waaronder die 'Distinguished Scientific Contribution Award of the American Psychological Society' (1982), die 'Hilgard Award for Lifetime Contribution to General Psychology' (1995) en die Sweedse Nasionale Bank se prys vir ekonomie in 2002. Hy ontvang verskeie van hierdie toekennings saam met sy kollega Amos Tversky. Benewens hierdie toekennings het Kahneman minstens tien eregrade.^[1]

Kahneman se vroeë werk het gefokus op visuele persepsie en aandag. Dit het gelei tot 'n belangrike artikel in die wetenskap in 1966 getiteld "Pupil Diameter and Load on Memory" (Kahneman & Beatty, 1966). Daarna bestudeer hy die belangrikheid van konteks in besluitneming sedert die 1970's. Een van die belangrikste artikels uit hierdie tyd is die artikel wat hy saam met Amos Tversky in Econometrica geskryf het.^[2] Voor hierdie publikasie het ekonome geredeneer met die veronderstelling dat mense rasionele besluite neem. Ekonome het uitgegaan van die uitgangspunt dat die mens 'n homo-oeconomicus is, wat in sy eie belang optree en rasioneel en berekenend daaroor nadink. Kahneman het getoon dat mense hiermee op 'n stelselmatige manier foute maak.

Een voorbeeld is dat mense nie ingewikkelde situasies behoorlik kan ontleed nie, veral as die toekomstige gevolge nie seker is nie. Moet jy byvoorbeeld daardie ekstra versekering insluit as jy 'n wasmasjien koop? Die kans dat dit binne vyf jaar sal breek, is klein, en sou dit gebeur, is dit nie 'n ramp nie.^[3] 'n Droë berekening toon dat duur ekstra versekering nie voordelig is nie. Kahneman het in sy ondersoek na die vooruitsigsteorie getoon dat mense klein kanse oorskat, met die gevolg dat daar in hierdie geval te duur versekering aangegaan word. Kahneman se alternatiewe teorieë verklaar ook waarom mense kilometers aflê om 'n paar rand op 'n klein aankoop te spaar, maar nie vir dieselfde klein afslag op 'n groot aankoop nie.

Kahneman het ook op ons sensitiwiteit vir verandering gewys en met die verwysingvlakteorie vorendag gekom. 'n Voorbeeld hiervan is dat vir huiseienaars die huidige waarde van hul huis amper nie tel nie, want dit is gewoond aan die verwysingsvlak. Afwykings van hierdie verwysingsvlak weeg egter wel swaar - as die waarde daal of toeneem omdat 'n woonstel of park voor hul deur gebou word, is dit baie belangrik in die ervaring.

Kahneman het ook getoon dat mense veel meer as verliese swaarder weeg as wat hulle dieselfde waardevermeerdering waardeer. Dit kan byvoorbeeld in vasvraeprogramme gesien word. Dikwels sal daar in die vasvra 'n oomblik wees dat mense moet kies of hulle moet stop (om die bedrag te hou) of om voort te gaan (met die opsie om die bedrag te verdubbel of heeltemal te verloor). Omdat mense gewoond geraak het aan die bedrag - dit is hul verwysingsvlak - en die vooruitsig om te verloor, meer beïndruk as die kans om te wen, hou hulle gewoonlik op. Kahneman se teorie van afkeer van verlies verklaar vasvraegedrag baie beter as die vorige teorieë. Daar is ook kritiek op hierdie teorie. Kahneman hou nie rekening met die feit dat die eerste verdienste geld meer werd is as jou laaste geld verdien.

Navorsing deur Kahneman toon ook aan dat mense 'n voorkeur vir die status quo het. Hy het dit getoon met behulp van 'n (onbedoelde) eksperiment in Amerika. In die Amerikaanse deelstate New Jersey en Pennsilvanië het die regering burgers 'n keuse uit twee voertuigversekeringspolisse gegee as deel van 'n wetswysiging. Opsie 1 was duurder, maar het meer (wettige) opsies aangebied. Opsie 2 was goedkoper en het minder opsies aangebied. Destyds was die bestaande verdeling tussen hierdie opsies in albei state ongeveer dieselfde. In New Jersey is die goedkoopste opsie as standaardopsie aangebied, wat daartoe lei dat 79% van die burgers dit kies. In Pennsilvanië, waar die duurste opsie standaard aangebied is, het slegs 30% die goedkoopste gekies. Hierdie effek speel waarskynlik ook 'n rol in soortgelyke keuse prosesse, soos in die keuse om orgaanskenker te word al dan nie.

Hoofartikel Samevoegingsdwaling

Die volgende voorbeeld van Tversky en Kahneman word gereeld aangehaal vir hierdie oorskatting:

'Linda is 31 jaar oud, enkellopend, baie uitgesproke en slim. Sy studeer af as sielkundige. As student was sy diep betrokke by onderwerpe soos diskriminasie en sosiale geregtigheid en het sy deelgeneem aan anti-kernkrag betogings.

Wat het die groter kans?

1. Linda werk by 'n bank.
2. Linda werk by 'n bank en is aktief in die vrouebeweging.

85% van die respondente in 'n studie het opsie 2. gekies. Statisties is die kans dat die twee feite oor Linda saamval (konjunksie) egter kleiner as die kans dat slegs feit 1 waar is. Mense oorskat die waarskynlikheid van 'n spesifieke saak.

Kahneman en Jonathan Renshon het vroeg in 2007 'n artikel gepubliseer waarin hulle verduidelik waarom die argumente van 'valke' in sielkundige redes dikwels meer oortuigend is in debatte oor oorlog en vrede.^[4] Mense is geneig om hul eie mag in konflik te oorskat. Hulle beskou die gedrag van teenstanders as onfeilbaar vyandig, en dit is maklik om te vergeet dat hulle ook deur die opponent as vyandiggesind beskou word. In beide huweliks- en internasionale konflikte glo albei partye dat hulle bloot op die ander se bose bedoelings reageer.

Sien 'n uitgebreide lys.^[5]

• Kahneman D., J. Knetsch & R. Thaler (1986), Fairness and the assumptions of economics, Journal of Business 59, S285-S300.
• Kahneman D., J. Knetsch & R. Thaler (1990), Experimental tests of the endowment effect and the Coase theorem, Journal of Political Economy 98, 1325-1348.
• Kahneman D. & D. Lovallo (1993), Timid choices and bold forecasts: A cognitive perspective on risk taking, Management Science 39, 17-31.
• Kahneman, D. & A. Tversky (1972), Subjective probability: A judgment of representativeness, Cognitive Psychology 3, 430-454.
• Kahneman, D. & A. Tversky (1973), On the psychology of prediction, Psychological Review 80, 237-251.
• Kahneman, D. & A. Tversky (1979), Prospect theory: An analysis of decision under risk, Econometrica 47, 263-291.
• Kahneman, D. E. Diener and N. Schwarz (red.) Well-Being: Foundations of Hedonic Psychology New York: Russell Sage Foundation Press.
• Kahneman, D. & A. Tversky, eds. (2000), Choices, values and frames Cambridge: Cambridge University Press.
• Kahneman, D. (2003), A perspective on judgment and choice: Mapping bounded rationality. American Psychologist, 58: 9, 2003, 697-720.
• Kahneman, D., A. B. Krueger, D. A. Schkade, N. Schwarz, A. A. Stone (2004) A Survey Method for Characterizing Daily Life Experience: The Day Reconstruction Method Science 3: Vol. 306. no. 5702, pp. 1776 – 1780.
• Kahneman, D. & J. Renshon (2007) Why Hawks Win, Foreign Policy, 158.
• Kahneman, D. (2011), "Ons feilbare denken". Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Business Contact. (Engelstalige titel: Thinking Fast, Thinking Slow)

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.