Guatemala

Republiek Guatemala
República de Guatemala (Spaans)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Libre Crezca Fecundo[1] (Latyn) El País de la Eterna Primavera (Spaans) (Afrikaans: "Die land van die ewige lente"[2])
Volkslied: Himno Nacional de Guatemala (Spaans vir: "Volkslied van Guatemala") Nasionale mars: La Granadera (Spaans vir: "Die lied van die grenadier")
Hoofstad	Guatemalastad 14°38′N 90°30′W / 14.633°N 90.500°W / 14.633; -90.500
Grootste stad	Guatemalastad
Amptelike tale	Spaans
Regering • President • Adjunkpresident	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek Bernardo Arévalo Karin Herrera
Onafhanklikheid • Verklaar van Spanje • Verklaar van die Eerste Meksikaanse Keiserryk • Huidige grondwet	15 September 1821 1 Julie 1823 31 Mei 1985
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	108 889 km2  (105de) 42 042 myl2 0,4
Bevolking  - 2023-skatting  - Digtheid	17 980 803[3] (69ste) 129 / km2 (85ste) 334,1 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $213,134 miljard[4] (77ste) $10 998[4] (121ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $111,384 miljard[4] (70ste) $5 748[4] (108de)
MOI (2021)	0,627[5] (135ste)  –  medium
Gini (2014)	48,3[6] –  hoog
Geldeenheid	Quetzal (GTQ)
Tydsone  - Somertyd	CST (UTC-6) nie toegepas nie (UTC-6)
Internet-TLD	.gt
Skakelkode	+502

Guatemala (Spaans: [gwateˈmala], luister (hulp·inligting)), amptelik die Republiek Guatemala (Spaans: República de Guatemala, [reˈpuβlika ðe ɣwateˈmala]), is 'n land in Sentraal-Amerika. Aangrensend is Meksiko aan die noordweste, die Stille Oseaan aan die suidweste, Belize en die Karibiese See aan die noordooste, en Honduras en El Salvador aan die suidooste.

Die hoofstad en grootste stad is Guatemalastad. Guatemala se oorvloed aan biologies-beduidende en unieke ekosisteme het bydra tot Meso-Amerika se benaming as 'n biodiversiteitbrandkroes.

Guatemala, met 'n oppervlakte van 108 889 km², is een van die onontwikkeldste lande in Sentraal-Amerika. Die naam van die hoofstad is ook Guatemala en die amptelike taal is Spaans. Guatemala eis die suidelike gedeelte van Belize op.^[7]

Die belangrikste sektore van die ekonomie is in buitelandse hande en die landbou, die belangrikste bestaansaktiwiteit van die meeste mense, word deur 'n groep grootgrondbesitters beheer. Die belangrikste uitvoergewasse is piesangs, koffie en katoen. Mynbou, wat heelwat potensiaal inhou omdat daar talle delfstowwe is, asook bosbou is nog swak ontwikkel. Die feitlik voortdurende politieke magstryd in die land sedert dit in 1838 ’n republiek geword het, strem die ekonomiese ontwikkeling.

Guatemala is die noordelikste Sentraal-Amerikaanse staat. In die noorde en weste word dit deur Meksiko begrens, in die ooste deur Belize, die Golf van Honduras, Honduras en El Salvador, en in die suide deur die Stille Oseaan.

Die klimaat word sterk beïnvloed deur die hoogteverskille in die landskap. In die oostelike laagland is die gemiddelde dagtemperatuur sowat 27 °C. In die hoogland, tussen 600 en 1 500 m bo seevlak, is die gemiddelde temperatuur maar 12 °C terwyl die dagtemperatuur in die gebiede bokant 1 500 m gemiddeld 10 °C is. Hoër op is die boomlose streek, bekend as die paramo, geleë, waar sterk winde die hele jaar deur waai. Die reënval word grootliks deur die noordoospassaat bepaal, wat tussen Mel en Oktober vanuit die Atlantiese Oseaan oor die Karibiese See landwaarts waai. In die laagland sak sowat 1200 mm reën per jaar uit en in die berge tussen 2400 mm en 6000 mm. Die kusvlakte langs die Stille Oseaan kry tussen 1 200 en 2400 mm reën tussen Mei en Oktober.

Die noordelike derde van die land bestaan uit 'n plat kalksteengebied, bekend as Petén. In die suidooste strek uitlopers van die Maya-gebergte tot in die vlakte. Die res van die land bestaan uit bergreekse wat oos-wes loop en deel vorm van die Andesgebergte. Aan die grens van Meksiko is 'n bergplato met sowat dertig vulkane, onder meer die Tajamulco (4 220 m), die hoogste piek in Sentraal-Amerika. Die belangrikste riviere is die Rio Montagua en die Rio Polochic. Die riviere langs die kus van die Stille Oseaan is almal kort, maar het ’n sterk val sodat dit vir die ontwikkeling van hidroëlektriese krag gebruik kan word. In die Sierra Madre, 'n berg reeks wat parallel met die kus loop, kom 'n aantal mere voor, waarvan die Lago de Atitlán en die Lago de Amatitlán die grootstes is. In die kalksteenvlakte is ook ’n meer, die Lago de Petén. Die vrugbare vulkaniese grond in die bergland is tans die grootste potensiële rykdom van die land aangesien dit ryk is aan delfstowwe, maar dit word nog net op klein skaal ontgin.

Die bevolking van amper 18 miljoen is saamgestel uit afstammelinge van die Majas, afstammelinge van Spanjaarde en Indiane of Indiane met 'n Westerse lewenstyl (die sogenaamde Ladinos) en 'n klein minderheid Blankes. Die maatskaplike verskille tussen die Ladinos en die ander groepe is baie groot. Die grootste deel van die bevolking woon in die bergland, waar ook die grootste stede, naamlik die hoofstad Guatemala, Quezaltenango, Antigua en Cobán, geleë is.

Ander belangrike stede is die hawestad Puerto Barrios aan die Golf van Honduras en Mazatenango aan die Stille Oseaan. Hoewel alle kinders tussen 6 en 14 jaar leerpligtig is, voorsien die regering gratis onderwysgeriewe vir slegs 'n derde van die kinders. Die talle private skole is vir die arm bevolking te duur, met die gevolg dat 'n groot deel van die bevolking analfabete is. Mediese geriewe is ook gebrekkig, veral op die platteland. Die amptelike taal is Spaans, maar baie van die Indiane praat slegs nul eie taal. Daar is twintig dialekte.

Sowat twee derdes van die bevolking werk in die landbou. Die vernaamste voedselgewasse is mielies, boontjies, rys, koring en aartappels. Die verbouing van gewasse vir plaaslike gebruik op klein landerye en swak grond vorm 'n skerp teenstelling met die verbouing van uitvoergewasse in die vrugbaarste grond in die land. Die uitvoerbedryf is in buitelandse hande, hoofsaaklik Amerikaans. In die kusvlakte langs die Golf van Honduras word suikerriet en piesangs verbou en in die bergland koffie en katoen.

Laasgenoemde drie produkte maak sowat 60 % van die uitvoer uit. Die nywerheid bestaan grotendeels uit die verwerking van landbouprodukte, maar chemikalieë, sement en medisyne word ook vervaardig. Die mynbou- en bosboubedryf is swak ontwikkel. Daar is egter 'n groot aantal delfstowwe wat wel ontgin kan word. Die bosboubedryf word gestrem deur die swak vervoer net na en van die woude.

Hoewel die gemiddelde per capita-inkomste in die afgelope dekade aansienlik gestyg het, het die gaping tussen die verdienstes van die arm en die ryk deel van die bevolking ook groter geword. Meer as 'n halfmiljoen mense is werkloos en nog 'n miljoen is van seisoenarbeid afhanklik. Weens die groot armoede kan die regering geen regstreekse belasting hef nie, ’n vereiste vir die verkryging van groot lenings van die Verenigde State. Gereelde jaarlikse prysstygings word as 'n vorm van onregstreekse belasting beskou, maar die armes word veel meer daardeur geknou as die rykes.

Een van die faktore wat die ekonomiese ontwikkeling in Guatemala egter die meeste strem, is die politieke onstabiliteit in die land en die voortdurende wisseling van militêre diktators.

Voor die koms van die Spaanse veroweraars in 1524 het Guatemala reeds 'n lang bloeityd beleef. Tussen die 4de en die 9de eeu was die land deel van die welvarende Majaryk en tot vandag toe onderskei die Indiane hulle deur hul eie kleredrag, taal en gewoontes. Na die Spaanse verowering van Sentraal-Amerika, is van die Indiane slawe gemaak.

Aan die begin van die 19de eeu het Guatemala en die res van Sentraal-Amerika in opstand gekom teen die bewindhebbers en in 1823 het die Federale Republiek van Sentraal-Amerika hul onafhanklikheid verklaar. Die bondgenootskap het in 1838 vanweë onderlinge onrus tot niet gegaan en afsonderlike republieke het tot stand gekom, onder meer die Republiek Guatemala.

Algemeen

• (en) "Guatemala". Encyclopædia Britannica. Besoek op 15 Januarie 2024.
• (en) "Guatemala". Central Intelligence Agency. Besoek op 15 Januarie 2024.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-50-8

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Guatemala.
• (en) Toerisme-inligting oor Guatemala op Wikivoyage