Graz

Graz
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Oostenryk
Deelstaat	Stiermarke
Koördinate	47°4′N 15°26′O / 47.067°N 15.433°O / 47.067; 15.433
Stigting	1128/29 (eerste verwysing)
Oppervlakte:
- Totaal	127,56 vk km
Hoogte bo seevlak	353 m
Bevolking:
- Totaal (1 Januarie 2016)	280 200
- Bevolkingsdigtheid	2 196,6/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2
Burgemeester	Elke Kahr (KPÖ)
Amptelike Webwerf	Stadt Graz

Graz [graːts] (Sloweens: Gradec IPA: /gra.deʦ/), is die tweede grootste stad in Oostenryk naas Wene met 'n bevolking van 280 200 (soos op 1 Januarie 2016) en is die hoofstad van die federale staat van Stiermarke (Steiermark in Duits). Die stad het 'n lang tradisie as studentestad met vier universiteite en meer as 40 000 studente. Graz se historiese binnestad is in 1999 as 'n Unesco-Wêrelderfenisgebied verklaar. In 2003 was Graz die enigste kultuurhoofstad van Europa.

Die stad is aan die Murrivier in die suidooste van Oostenryk geleë en is ongeveer 2,5 uur suid van Wene per trein of 2 uur per motor. Die stad word aan drie kante deur lae heuwels begrens.

Graz was oorspronklik die terrein van 'n Romeinse fort. Die Slowene het later 'n klein kasteel gebou wat later 'n swaar verdedigde vestiging geword het. Die woord 'Gradec', waaraan Graz sy naam te danke het, het letterlik "klein kasteel" in Sloweens beteken. Die Duitse naam, Graz, is eers in 1128 gebruik. Onder Babenbergse heerskappy het die hertogte die dorp in 'n belangrike handelsentrum omskep. Later het Graz deur Habsburgers besit. In 1281 het Koning Rudolf I besonder voorregte aan Graz toegeken.

In die 14de eeu het Graz die woonplek van die Habsburgs geword, vanwaar hulle Midde-Oostenryk regeer het. Die koninklikes het in die Schlossberg gewoon en oor Stiermarke, Karintië en dele van die hedendaagse Italië en Slowenië regeer. In 1585 is die eerste universiteit gestig. In die 16de eeu is die stad se beplanning hoofsaaklik deur Italiaanse Renaissance-argitekte en kunstenaars behartig. Een van die bekendste geboue, wat in hierdie styl opgerig is, is die Landhaus, wat deur Domenico dell'Allio ontwerp is en deur die plaaslike regeerders as hoofkwartier gebruik is.

In 1797 het die Franse weermag onder Napoléon Bonaparte Graz beset. In 1809 is 'n hernude aanval deur die Franse suksesvol afgeweer, maar met die verdrag van Schönbrunn is Oostenryk gedwing om die vestigings op Graz se Schlossberg, wat die Franse ook nie kon oorneem nie, heeltemal op te skerp. Die Schlossberg is in die 19de eeu soos die gebied om die vroëere stadsmuur (Glacis) in 'n park omskep.

Graz spog met vier universiteite. Hulle is die:

• Karl-Franzensuniversiteit van Graz;
• Universiteit van Musiek- en Dramakunste;
• Universiteit van Toegepaste Wetenskappe, FH Joanneum; en
• die Graz Universiteit van Tegnologie

Karl-Franzens Universität, ook bekend as die Universiteit van Graz, is die stad se oudste universiteit en is in 1585 deur Aartshertog Karel II gestig, waarna dit vir die grootste deel van die bestaan daarvan deur die Katolieke Kerke beheer is en in 1782 deur Josef II gesluit is ten einde groter staatsbeheer oor opvoedkundige instellings te verseker. Josef II het die universiteit in 'n liseum omskep, waar staatsamptenare en mediese personeel opgelei is. In 1827 is dit deur Keiser Franz I weer as universiteit heringestel, vandaar die naam Karl-Franzens Universität. Die universiteit het tans meer as 30 000 studente.

Talle bekendes het verbintenisse met die Universiteite in Graz. Die Serwiese uitvinder, Nikola Tesla, het in 1875 elektroniese ingenieurswese aan die Graz Universiteit van Tegnologie gestudeer1875. Die Nobelpryswenner Otto Loewi het van 1909 tot 1938 aan die Universiteit van Graz doseer. Die wêreldbekende wetenskaplike astroloog, Johannes Kepler, was 'n professor in wiskunde aan die Universiteit van Graz en die fisikus Erwin Schrödinger, (bekend vir sy "kat-eksperiment"), was vir 'n kort tydperk in 1936 kanselier van die Universiteit van Graz.

Graz is 'n tuinstad en meer as 70 persent van die stad se oppervlakte bestaan uit groen ruimtes. Die Stadtpark (Stadspark) strek regom die versterkte Ou Dorp. In die sestiger- en sewentigerjare het toegewyde jong kunstenaars en skrywers die Stadtpark regoor Europa bekend gemaak en later die avantgarde Forum Stadtpark gestig. Graz het ook sy eie botaniese tuine, 'n kunstuin, 'n beeldhouwerktuin en Giovanni se tuine.

• Kunstgarten Geargiveer 6 Julie 2018 op Wayback Machine - Kunstuin met kontemporêre kunstoonstellings.
• Österreichischer Skulpturenpark - Oostenrykse Beeldhoupark.

Die stadsaal pryk sedert 1893 oor Graz se Hauptplatz (hoofplein) en is ontwerp deur die Weense argitekte Wielemans en Reuter.

Die Schlossberg kloktoring is Graz se bekendste landmerk en dateer in sy huidige vorm uit 1560. Die klokhorlosie tel die tyd al sedert 1712 af. Die lang en kort wyser is omgeruil. Drie klokke lui uit die toring, terwyl drie familiewapens ('coat of arms') die mure versier. Die toring is ook vroeër gebruik as 'n brandweersein, omdat die uitsig dit moontlik gemaak het om brande in die stad raak te sien en dan ook die klok te lui.

Graz het ook talle katedrale.

Die Mur Insel is 'n eilandjie op die Murrivier en een van Graz se nuutste landmerke en is deur die Amerikaanse argitek, Vito Acconci ontwerp.

• Kindermuseum FRida & freD FRida & freD is 'n museum vir kinders.
• Österreichisches Luftfahrtmuseum Graz-Thalerhof - Lugvaartmuseum.
• Landesmuseum Joanneum Geargiveer 20 Augustus 2007 op Wayback Machine - Natuurwetenskappe-, Geskiedenis- en volksmuseum. Sluit die Alte {Ou} en Neue (nuwe) Gallereie, die Volkskundemuseum, die Künstlerhaus (Kunsgallery], Schloss Eggenberg (Eggenberg Kasteel) en die beeld en klankargiewe in.
• Das Landeszeughaus - Die wapenkamer van die Staat van Stiermarke.
• Kunsthaus - Moderne kunsmuseum deur die Britse argitek, Peter Cook, ontwerp.
• Opernhaus en Schauspielhaus Geargiveer 5 September 2018 op Wayback Machine - Operahuis en teater.
• Grazer Stadtmuseum - Graz se stadsmuseum.
• Hans Gross Kriminalmuseum Geargiveer 1 Mei 2007 op Wayback Machine - Hans Gross Kriminologiese Museum
• Diözesanmuseum Geargiveer 24 April 2006 op Wayback Machine - Biskopsmuseum van Graz-Seckau.
• Spielzeugmusem - Pichler se speelgoedmuseum
• Tremspoormuseum
• Johann Puch Museum - Johann Puch Motorfiets- en Karmuseum.
• Gotscheer Gedenkstätte - Gottschee Gedenkteken
• Hause der Architektur - Argiktektuurhuis
• Schloss- und Schlüsselmuseum Hans Schnell Slot- en Sleutelmuseum.
• Literaturhaus - Letterkundehuis.
• Mausoleum en Friedrich se Kapel. - Monument in opdrag van Keiser Ferdinand II deur die argitek Pietro de Pomis.
• Museum der Wahrnehmung - Waarnemingsmuseum met die Samadhi bad.
• GKB-StEF-Museum - Graz-Köflach Spoorwegmaatskappymuseum.
• Garnisonsmuseum - Garnisoenmuseum.
• Puppenkabinett - Poppekas.
• Kontemporêre geskiedenislaboratorium.
• Kloktoring.
• Murinsel - Eilandjie op die Murrivier.

'n Uitgebreide vervoernetwerk maak Graz 'n maklike stad om per motor te navigeer. Die stad het ook 'n bus en tremnetwerk. Laasgenoemde bestaan uit 8 tremlyne. Graz se treinstasie verbind die stad per spoor met Wene, Salzburg, Innsbruck, Maribor in Slowenië, Zagreb in Kroasië, Praag in die Tsjeggiese Republiek en Boedapest in Hongarye.

Graz het ook sy eie klein lughawe ongeveer 10km suid van die middestad met 'n spoorwegstasie binne loopafstand daarvan. Die lughawe bedien vlugte elders uit Oostenryk en uit Londen, Zürich, Oslo, Frankfurt am Main, München, Stuttgart en Düsseldorf.

Graz is die geboortestad van die komponis Robert Stolz en die wêreldberoemde dirigent, Nikolaus Harnoncourt, het in dié stad grootgeword. Die Hollywood rolprentstêr en goewerneur van Kalifornië, Arnold Schwarzenegger, het in Graz grootgeword. Die Graz-Liebenau-Stadion, waar die voetbalklubs SK Sturm Graz en Grazer AK gesetel is, het van 1997 tot 2005 as die Arnold Schwarzenegger-stadion bekend gestaan. Schwarzenegger se onbuigsame houding ten gunste van die doodstraf het egter in 2005 'n opskudding veroorsaak en sy naam is op sy aandrang van die stadionnaam verwyder.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Graz.

• Graz Toerismewebtuiste
• 3D-Stadtportal der Landeshauptstadt Graz - 3D stadsportaal
• Stadt Graz - Graz: Amptelike webwerf
• KulturServerGraz - Graz se kultuurportaal
• Graz Geargiveer 10 Maart 2007 op Wayback Machine
• (en) (fr) Amptelike UNESCO bladsy