Alois Hugo Nellmapius

Alois Hugo Nellmapius (5 Mei 1847 – 27 Julie 1893), was 'n Suid-Afrikaanse sakeman, nyweraar en baanbrekerbewaringskundige.

Hy is op 5 Mei 1847 gebore in Pest,^[1] destyds deel van die Keiserryk Oostenryk. Sy noemnaam was Alois Hugo Neumann, die seun van Albert en Charlotte Neumann, maar toe hy na Suid-Afrika gekom het, het hy sy van om onbekende redes verander. Hy is in Nederland as ingenieur opgelei en in 1873 aan boord van die skip Nathan in Suid-Afrika aangekom – een van sy medepassasiers was John X. Merriman, later Eerste Minister van die Kaapkolonie. Dit was die jaar dat goud vir die eerste keer in die ZAR gevind is. Hy was suksesvol met goudontginning naby Pelgrimsrus in Oos-Transvaal, en het daarin geslaag om die eerste vervoerkonsessie na Delagoabaai in 1875 te verkry. Hy het wat nou bekend staan as die Nellmapiuspad vanaf Mac-Mac en die goudvelde gebou en die Krokodilrivier oorgesteek by Nellmapius Drift naby Hectorspruit na Matalha Poort in Mosambiek. Vir hierdie dienste is aan hom 4 plase toegestaan. Nellmapius het verskeie fortuine in sy leeftyd gemaak en verloor en was 'n goeie vriend van Paul Kruger, daar is 'n gedenkplaat in die Nasionale Krugerwildtuin wat juis hierdie aspek te herdenk. Hy was die eerste delwer op die Transvaalse goudvelde wat van dinamiet gebruik gemaak het.

Nellmapius het in die Sekhukhune-oorloë en die Mapoch-veldtog gedien. Hy het Irene Estate (vernoem na sy dogter) naby Pretoria gestig en 'n aantal plase aan die Hennopsrivier gekoop. Hy het tuinboukundiges Richard Wills Adlam, wat die Kurator van die Pietermaritzburg Botaniese Tuin was, en sy opvolger, Hans Fuchs, in diens geneem. Onder hul bestuur en met 'n gematigde klimaat, oorgenoeg water en vrugbare grond het hulle die land omskep in 'n uitgebreide blom-, vrugte- en groentetuin van wêreldbekendheid. Flora Shaw van "The Times" van Londen, het die Irene Estate in 1892 besoek en was verstom oor die omvang van die plaas en tuine: "Met die uitsondering van kersies, appelliefies en korente, floreer alle Europese vrugte goed. Dwarsdeur die landgoed floreer die water bane, wat die lande verdeel het, is omring deur heinings van kweper, peer, appel, pruim en perske ... hektaar rose, viooltjies en sierplante het die huis omring ..."

Hy het ook die Pretoriase koerant De Pers besit. Weens 'n gebrek aan fondse het hy 'n staatsvervaardigingskontrak by Eerste Fabrieke aan Sammy Marks verloor. Sy eerste onderneming was die Hatherley Distillery wat jenewer en whisky op die plaas Hatherley vervaardig het, wat op 6 Junie 1883 deur president Kruger geopen is en Volkshoop genoem is. Hy het die eerste buskruitfabriek in Suid-Afrika en die Irene Lime Works begin.^[2] Met die dood van Nellmapius het Marks sy konsessies vir die distilleerdery, inmaakvrugte en 'n keramiekfabriek oorgeneem. 'n Portret van Nellmapius is op die tweede verdieping van die Sammy Marksmuseum te sien.

Nellmapius het dikwels in groot styl by Irene onthaal en 'n gereelde gas was Transvaalse president, Paul Kruger. Arnold Theiler se eerste werk in Suid-Afrika was by Nellmapius. Hy is in 1882 met Johanna Corlydia Hoffman getroud, hul seun Ernest Harold is in 1890 gebore.^[3] Nellmapius het op die Irene Estate gewoon tot sy dood in 1893, hy is begrawe in die Golden Acres Cemetery in Kerkstraat in Pretoria waar Paul Kruger en vele ander van daardie tyd begrawe is.

• The Tycoon & The President: The life and times of Alois Hugo Nellmapius, 1847-1893 - Helga Kaye (Macmillan, South Africa 1978) ISBN 978-0-86954-073-2