Antonie Kock

Antonie François Kock (Antonius of Antoine, plaas Bronkhorstfontein, distrik Potchefstroom, Transvaal, 20 September 1869 – Pretoria, Suid-Afrika, 13 Julie 1948) was ’n regter in die Zuid-Afrikaansche Republiek, maar het die laaste 43 jaar van sy lewe in ’n inrigting vir geestelik versteurdes deurgebring.

Kock was die jongste seun van Johannes Hermanus Michiel Kock, regeringslid van die ZAR en Boeregeneraal, en sy vrou, Catharina Christina Susanna Schoeman, 'n dogter van kmdt.-genl. Stephanus Schoeman. Kock het op Potchefstroom en in Pretoria skoolgegaan en in 1885 'n beurs vir verdere studie in Europa verwerf. Hy het vervolgens in Doetinchem, Rotterdam, Edinburgh en Londen in die regte studeer en op 19 November 1894 is hy as advokaat aan die Middle Temple toegelaat.

Ná sy terugkeer in Suid-Afrika in Junie 1895 is hy toegelaat om van Julie daardie jaar af as advokaat in Pretoria te praktiseer. In September 1897 het hy om 'n amp op die regbank aansoek gedoen, 'n prosedure wat destyds nie heeltemal ongewoon was nie – en in Junie 1898 (volgens ’n ander bron op 8 Junie 1897) is hy op 28-jarige leeftyd as vyfde strafregter van die hooggeregshof van die ZAR aangestel. Kock was een van die jongste mense in Suid-Afrika wat dié amp beklee het. Ses maande later het hy as regter opgetree in die omstrede saak waarin 'n Johannesburgse polisieman, Barend Stephanus Jones, daarvan aangekla is dat hy 'n uitlander, Thomas Jackson Edgar, wederregtelik doodgeskiet het. Jones is vrygespreek, maar weens die uitlander-agitasie teen die regering van pres. Paul Kruger in dié jare, het gemoedere hoog geloop: daar was groot onenigheid oor die korrektheid al dan nie van Kock se uitspraak en die saak is gebruik om gevoelens teen die Boere aan te wakker.

Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog in Oktober 1899 het Kock hom by die Boeremagte aangesluit en as hoof van sy vader se staf die rampspoedige slag by Elandslaagte (21 Oktober 1899) meegemaak waartydens sy vader noodlottig gewond is. Hierna het hy hom by genl. Lucas Meyer gevoeg, op 5 en 6 Januarie 1900 aan die Slag van Platrand deelgeneem en was hy daarna drie maande lank op Colenso gestasioneer. Met die Britse opmars na Pretoria in die herfs van 1900 was Kock aan die Witwatersrand bedrywig en het hy voorgeneem om die goudmyne te vernietig. Die spesiale kommandant van die Witwatersrand, F.E.T. Krause, het dié plan verydel en Kock op 2 Junie in hegtenis laat neem.

Nadat Kock aanvanklik in die Johannesburgse Fort opgesluit was, is hy na Pretoria geneem waar waarnemende president S.W. Burger hom vrygelaat het. Ná die Britte se inname van Pretoria op 5 Junie 1900 het Kock 'n tyd lank aan skermutselinge rondom die stad deelgeneem en daarna met die Boereleiers ooswaarts uitgewyk. Op Machadodorp is hy as president van die militêre hof aangestel, terwyl hy ook op Komatipoort regsaangeleenthede vir die Boerekommando's behartig het. Oor Delagoabaai is hy daarna na Europa waar hy pres. S.J.P. Kruger by geleentheid ontmoet het.

Hy het homself vermom en onder ’n vals naam na Suid-Afrika teruggekeer om verder aan die oorlog deel te neem. By Graaff-Reinet het die Britte hom gevang en aanvanklik as rebel ter dood veroordeel. Dié vonnis is later versag tot lewenslange verbanning, maar Kock kon dit regkry om uit die Umbilokamp in Durban te ontsnap.

Eindelik het hy in 1902 ná die vrede teësinnig die eed van getrouheid afgelê. Hy het in Johannesburg as advokaat begin praktiseer en was ook redakteur van die blad De Transvaler, om so ’n bydrae tot die heropbou van die Boerevolk te lewer.

Benewens sy Verdragen der Zuid-Afrikaansche Republiek (Pretoria, 1897) en Beknopt handboek voor het notaris ambt in de Z.A. Republiek (saam met H.N. de Wilde) (Amsterdam, 1899) het Koch ook 'n digbundel, De geïspireerde gedichten van Antonie François Kock gepubliseer. Ter inleiding van hierdie werk is 'n uitvoerige biografiese skets van die digter verstrek.

Hy was getroud met Gertruida Catharina Kock en 'n dogter, Eleanore, is uit dié huwelik gebore. Volgens 'n verwysing op GenDatabase.com en 'n huweliksertifikaat word Gertruida Catharina Kock se nooiensvan aangedui as Kock. Sy was die dogter van Johan L Kock. Hulle trou op 28 Oktober 1903 te Richmond, Kaapprovinsie.

Reeds voor 1899 het Kock, 'n sensitiewe en godsdienstige man, aan geestesteurings begin ly en in 1905 het hy so 'n ernstige ineenstorting gehad dat hy nie meer in staat was om sy werk voort te sit nie. Die laaste vier dekades van sy lewe het hy in 'n inrigting vir geestelik versteurdes in Pretoria deurgebring, alwaar hy dan ook oorlede is.

• (af) Beyers, C.J. (hoofred.). 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV. Durban: Butterworth & Kie (Edms) Bpk.
• Engelbrecht, prof. S.P., Agar-Hamilton, J.A.I., Pelzer, prof. A.N. en Behrens, H.P.H. 1952. Eeufees-album. Pretoria se eerste eeu in beeld. Pretoria: J.L. van Schaik, Beperk.
• GenDatabase.com - https://www.gendatabase.com
• FamilySearch.org - https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QS7-89S6-6S1B?i=3&cc=1935348