Moje zaimki to:
unikanie
Niektóre osoby niebinarne preferują używanie form unikających precyzowania płci zamiast tych nacechowanych czy to binarnie czy niebinarnie. Warto też używać ich mówiąc o osobach, których płci nie znamy. Choć w silnie zgenderyzowanym języku polskim jest to względnie trudne do zrobienia i może lekko zmieniać znaczenie zdania, to jednak wcale nie jest niemożliwe.
Zmiana podmiotu zdania
Normatywne
- usłyszałam dzwonek telefonu → zadzwonił telefon
- przestraszyłem się nagłego hałasu → jakiś nagły hałas mnie przestraszył
Użycie czasowników niewłaściwych
Normatywne
- powinieneś skoczyć do sklepu → trzeba by skoczyć do sklepu
- widziałem fajerwerki → widać było fajerwerki
Strona bierna
Normatywne
- zgubił telefon → telefon został zgubiony
- znalazłam telefon → telefon został znaleziony
Forma bezosobowa
Normatywne
- pani w urzędzie powiedziała mi → w urzędzie powiedziano mi
- znalazłam telefon → znaleziono telefon
- jak jesteś zalogowany, to możesz edytować wpisy → jak się jest zalogowanym, można edytować wpisy
- slyszałam dziwne odgłosy → było słychać dziwne odgłosy
Bezosobowe użycie 3. os. mnogiej
Normatywne
- pani w urzędzie powiedziała mi → w urzędzie powiedzieli mi
Podmiot logiczny w celowniku
Normatywne
- przypomniałem sobie → przypomniało mi się
- zmarzłam → zrobiło mi się zimno
- zrobiłem → udało mi się zrobić
- nigdy nie myślałam o tym w ten sposób → nigdy nie zdarzało mi się myśleć o tym w ten sposób
Bezokolicznikowy czas przyszły
Normatywne
- będę robiła → będę robić
- będę jadł → będę jeść
Czas teraźniejszy i przyszły zamiast przeszłego
Normatywne
- gdy robiłem wczoraj obiad, skaleczyłem się nożem → robię wczoraj obiad i jak się nie skaleczę
Imiesłowy
- usiadłem na kanapie → usiadłszy na kanapie
- wypiłam herbatę → wypiwszy herbatę
- posprzątałem mieszkanie → mieszkanie posprzątane
Unikanie trybu przypuszczającego
Normatywne
- czy mógłbyś mi pomóc? → czy możesz mi pomóc?
- może bym tak pojechała na wakacje? → może pojadę na wakacje?
Osobatywy i inne normatywne neutralne rzeczowniki
Normatywne
- zarządca → osoba zarządzająca
- kandydaci i kandydatki → osoby kandydujące
- proszę przyjść do szkoły z mamą lub tatą → proszę przyjść do szkoły z opiekunem
- mama i tata Ani są bardzo mili → rodzice Ani są bardzo mili
- dziennikarze oko.press → redakcja oko.press
- fani Mariny → fandom Mariny
Skrócone zaimki
Choć historycznie formy te są męskie, to współcześnie są na tyle rzadko używanie, że warto próbować je reinterpretować.
- to dla niego → to dlań
- mieszkam u niej → mieszkam uń
Skrócone zaimki + strona bierna
Choć historycznie formy te są męskie, to współcześnie są na tyle rzadko używanie, że warto próbować je reinterpretować.
- zrobiła → było przezeń zrobione
Staropolska, rzeczownikowa odmiana przymiotników
Choć historycznie formy te są męskie, to współcześnie są na tyle rzadko używanie, że warto próbować je reinterpretować.
- jestem szczęśliwa! → jestem szczęśliw!
- czemu jesteś taki zmartwiony? → czemu jesteś tak zmartwion?
Wyrzutnia / elipsa
Normatywne
- coś bym dziś porobiło → coś bym dziś
Sprytne użycie przeczenia
Normatywne
- byłam poza domem → nie było mnie w domu
Skróty
Normatywne
- Katarzyna Nowak → K. Nowak
- Szanowny Pan Białek → Sz. P. Białek
- Towarzyszka Q → Tow. Q
Liczebniki zbiorowe
Normatywne
- dziesięciu pracowników → dziesięcioro pracujących
Ujęcie innymi słowami
Normatywne
- psa się cieszy że wróciłom → psa się cieszy, że jestem z powrotem w domu
- nie chodź samemu → nie chodź samotnie
- nigdy nie będziesz szło samo → nigdy nie będziesz iść samotnie
Przykłady z tekstów kultury:
Fundacja Trans-Fuzja – Niebinarny coming out Demi Lovato, 2021
- „,Przychodzimy do Was z wieściami o coming oucie Demi Lovato jako osoby niebinarnej. Lovato to osoba dwukrotnie nominowana do Nagrody Grammy, reżyserująca teledyski, pisząca teksty piosenek i rozwijająca własną karierę muzyczną, która sławę zdobyła m.in. jako gwiazda Disneya i osoba zasiadająca w jury amerykańskiej edycji programu X Factor.
Demi o swoim coming oucie mówi: »Chcę się z wami podzielić czymś bardzo osobistym. Przez ostatnie półtora roku zajmowała mnie praca nad sobą, dbaniem o siebie i poznawaniem osoby, którą jestem. Dzięki temu dotarło do mnie, że jestem osobą niebinarną. W związku z tym oficjalnie zmieniam zaimki na 'they/them'*. Uważam, że to najlepiej oddaje płynność mojej ekspresji płciowej i jest najbardziej autentycznym uzewnętrznieniem tego kim jestem i kogo wciąż jeszcze w sobie odkrywam«.
Lovato dzieli się swoją historią i refleksjami o niebinarności w rozmowie z Alok Vaid-Menon, osobą, która poprzez sztukę kwestionuje binarne wyobrażenia o płci - a to wszystko w nowym podcaście pt. 4D with Demi Lovato.”
- „,Przychodzimy do Was z wieściami o coming oucie Demi Lovato jako osoby niebinarnej. Lovato to osoba dwukrotnie nominowana do Nagrody Grammy, reżyserująca teledyski, pisząca teksty piosenek i rozwijająca własną karierę muzyczną, która sławę zdobyła m.in. jako gwiazda Disneya i osoba zasiadająca w jury amerykańskiej edycji programu X Factor.
Tom Clancy's Rainbow Six Siege: Operation Vector Glare, 2022
- „Ocena osoby znanej jako Néon “Sens” Ngoma była momentami trudna. Ngoma ma zwyczaj kierowania rozmowy ku teoriom psychologii, a nie o ich wpływie na codzienne życie. Udało mi się jednak zdobyć informacje, których szukałem, dzięki rzeczom wypowiadanym pomiędzy słowami. Gdy Ngoma mówi o sposobie rozumienia ludzkich zachowań, często przywołuje wspomnienia z dzieciństwa, w których obserwuje ludzi i rozwiązuje zagadki.”
Tiger & Bunny, sezon 1 odcinek 9 „Spare the Rod and Spoil the Child” (tłumaczenie: Anna Piotrowska) , 2021 ; Pao-Lin Huang aka Dragon Kid - postać femandrogyne, która w japońskim oryginale używa męskich zaimków. W polskiej wersji językowej unikano form nacechowanych płciowo
- „- Dobra, Dragon Kid.
- Ja wam nie pomogę. Potrzebujecie dziewczyny.
- No właśnie.
- Nie znam się na babskich sprawach.” - „- Wzrosłaby ci popularność, gdybyśmy podkreślili twoje walory.
- Zrobię, co w mojej mocy, aby się wyróżnić!
- Prosiłam cię już, nie popisuj się. Zachowuj się jak młoda dama.
- Jak dama?”
- „- Dobra, Dragon Kid.
Anna Rusak – Kim jest Kae Tempest? Niebinarne raperu wystąpi w Nowym Teatrze w Warszawie (Vibez) , 2022
- „Kae Tempest to niebinarne raperu, które wystąpi w Nowym Teatrze w Warszawie. Koncert artystu promuje jenu najnowszą płytę "The Line Is a Curve". Co wiemy o tej osobie?”
- „Wracając jednak do raperu, Kae Temest pochodzi z Wielkiej Brytanii i zasłynęłu tym, że zamiast recytować wiersze w dość znany nam wszystkim sposób, postanowiłu je rapować. Kae ma na koncie już cztery płyty, a jenu najnowszy krążek ukazał się w tym roku.”
Dominik Haak – Niebinarność istnieje od dawna. Niestety wciąż jest obiektem kpin, kontrowersji i dyskryminacji (WysokieObcasy.pl) , 2020
- „W języku polskim niebinarność najczęściej wiąże się z wybraniem imienia neutralnego płciowo (np. Alex) i używaniem zaimków przypisanych płci przeciwnej do metrykalnej. Nie jest tak jednak zawsze. Niektóre osoby niebinarne używają języka neutralnego płciowo, omijając rodzaj, mówiąc np. "Moim miejscem urodzenia jest Białystok". Inne zaś używają nowych form językowych, np.: "byłom", "jadłum" czy "wzięło mi się".”
Paula Szewczyk – Gdy zrozumiałam, że jestem queer, czułam radość. Choć miałam kompleks. Tyle osób odkrywa siebie w bólach, a ja nie (Wysokie Obcasy) , 2021
- „Pamiętam, że dużo myślał.m o dłoniach. Że fajnie byłoby mieć ładne, delikatne, móc malować na nich paznokcie. Zastanawiał.m się też, czemu nie mogę nosić spódnic, kolorowych ubrań, robić makijażu. Nie podobało mi się, że kanon męskości jest tak sztywno określony, wyłamywał.m się, cieszył.m, że do niego nie należę. Miał.m zaokrąglone biodra, chciał.m je podkreślać. Ale nie wszystkim to się podobało. Pamiętam też znęcanie się za to nade mną w szkole.”
- „Większość osób zakłada po moim wyglądzie, że jestem mężczyzną, jestem w związku z mężczyzną, więc gdy na ulicy ktoś nas widzi, zakłada: para gejów. Ale jeśli czuję się z kimś komfortowo, proszę, by zwracał się do mnie bezosobowo. Za granicą jest łatwiej, tam można mówić "they/them" i dla wszystkich to zrozumiałe. U nas? Sam jestem czasem zmuszon. do męskich końcówek.”
- „Kiedy mówię o sobie, że jestem osobą niebinarną, mam na myśli to, że nie identyfikuję się z męską tożsamością. W binarnej skali płci jestem gdzieś pomiędzy. Już długo zanim określił.m się tak pierwszy raz, zanim dowiedział.m się, że w ogóle coś takiego istnieje, nie utożsamiał.m się z klasyczną męskością. Ale też wiem o sobie, że nie utożsamiam się z kobiecością. Nie chciał.bym korekty płci w kierunku "bycia kobietą". Płeć to zagadnienie o wiele bardziej skomplikowane. Kiedy dowiedział.m się o queer, to było jak objawienie.”
Eśka Możejko – Nożyczki (Mlem! 10) , 2022 ; ucinanie końcówek by uniknąć nacechowania płciowego
- „Dominik codzienni obcinał słow. Jedneg dni bywał t bardzie męcząc, inneg mnie, al niestrudzeni chwytał z nożyczk, b skraca wyraz, odrzucają niechcian głosk. Ni był t łatw zadani, wymagał skupieni ora wielkieg upor. Ni brakował m jedna determinacj.”
- „Dlatego stwierdziła, że się poddaje. Dominika raz na zawsze schowała nożyczki do szuflady i nie wyciągnęła ich nigdy więcej. W końcu mogła odpocząć.”
O co chodzi w tej stronie?
Polska gramatyka jest skomplikowana i silnie zgenderyzowana. Nie oznacza to jednak, że niemożliwe jest używanie innych form niż „on” i „ona”.
Udostępniamy tutaj linki do przykładów użycia (w prostych zdaniach oraz w tekstach kultury: literaturze, prasie, filmach, serialach, muzyce) zaimków i innych form płciowych – nie tylko normatywnych „on” i „ona”, lecz także form niebinarnych, takich jak rodzaj neutralny czy postpłciowy.
Dlaczego należy je respektować? Bo zwracanie się do kogoś tak, jak sobie życzy, jest podstawą relacji społecznych. Nie powiesz do Ani „Franku”, nie powiesz „na ty” do osoby, z którą jesteś „na pan”, itp. A są osoby, które nie chcą, by im mówić „on” ani „ona”. Czy to uszanujesz, świadczy wyłącznie o Tobie.
Warto wrzucić link do swoich zaimków na swoje profile na portalach społecznościowych – nawet jeśli jesteś cis (= nie trans) i używasz „on” lub „ona”. – ponieważ dzięki temu pokazujesz wsparcie dla społeczności trans i normalizujesz podawanie zaimków przez osoby, których zaimki nie są oczywiste (więcej powodów tutaj).
Formy neutralne płciowo – jak np. „moi drodzy/drogie”, „drogie osoby”, „wszys* chętn*”, „jesteś wspaniałx”, itp. – są też przydatne, gdy zwracasz się do grupy ludzi lub do osoby, której płci nie znasz.
Już teraz w codziennej polszczyźnie używamy wielu form neutralnych płciowo: „moje kochanie zrobiło mi niespodziankę”, „proszę przyjść do szkoły z rodzicem”, „w urzędzie powiedziano mi, że...”, „dzwonili z gazowni”, „będę robić”, itp. Tutaj idziemy po prostu o krok dalej.