ქართლ-კახეთიშ ომაფე

ქართლ-კახეთიშ ომაფე ქორთ. ქართლ-კახეთის სამეფო ომაფე
← ფაილი:=Coat of arms of Kartli Georgia1.png   ← 1762 — 1801 →
შილა გერბი
ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ ტერიტორია 1801 წანას რუსეთწკჷმა მერსუხფაშ ბორჯის
ნანანოღა	ტიფლისი
უდიდაში ნოღეფი	ტფილისი, გორი, თელავი, სიღნაღი, გურჯაანი
ნინა	ქორთული
რელიგია	მართლმადიდებლობა
დინასტია	ბაგრატიონეფი

ათე სტატია რე ნორთი სერიაშე საქორთუოშ ისტორია
უჯვეშაში ისტორია
დიაოხიშ ომაფე
კოლხეთიშ ომაფე
იბერიაშ ომაფე
ლაზიკა-ეგრისიშ ომაფე
ჯვეში დო ახალი ისტორიეფი
ტაო-კლარჯეთიშ ომაფე
აფხაზეთიშ ომაფე
ჰერეთიშ ომაფე
ქართლიშ ომაფე
კახეთიშ ომაფე
იმერეთიშ ომაფე
ქართლ-კახეთიშ ომაფე
სამცხე-საათაბაგო
ართოიანი ქორთული სახენწჷფო
რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას
უახალაში ისტორია
საქორთუოშ დრ
საქორთუოშ სსრ
საქორთუოშ რესპუბლიკა
საქორთუო
საქორთუოშ პორტალი  ძ • ს • რ

ქართლ-კახეთიშ ომაფე — ქართლიშ დო კახეთიშ ომაფეეფიშ გოართოიანაფაშ შედეგო აკოქიმინელი ფეოდალური სახენწჷფო 1762-1801 წანეფს.

ქართლიშ მაფა თეიმურაზ II-აშ ღურაშ (1762) უკული თიში ქომოლსქუა, კახეთიშ მაფა ერეკლე II-ქ, აკორსხილი ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოშ მაფათ გჷნირთჷ.

ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ მოხარკეეფი რდეს განჯაშ, ერევანიშ დო ნახჭევანიშ სახანეეფი. ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ აკოდგინალუაშა მიშმეშჷ ყაზახიშ დო ბორჩალოშ ჸოფილი სახანოეეფი, ნამუეფსჷთ მაფაშ მოურეეფი მართჷნდეს დო შამშადილი. ქართლ-კახეთიშ ომაფეს ფეოდალური ურთიართობა გოვითარაფაშ მასუმა — გვიანიშ ფეოდალიზმიშ პერიოდის რდჷ. გოპატჷნაფილი კლასიშ პროგრესულ ნორთის ესმებუდჷ დუდიშული, დაქირებული ხანდაშ უმოსობა პატონ-ჭკორალური ანძვილებურ ხანდაწკჷმა ალაზჷმაფათ. ახალაკოქიმინელ მანუფაქტურული ტიპიშ სახენწჷფო დო კერზო საწარმეეფს (ორქო-ვარჩხილიშ დო ლინჯიშ ქარხანეფი ახტალას, ალავერდის დო შამბლუღის; ოღაფურეშეფიი, ზეთმართაფალი, ანგურაშ, ჯიმუშ, სარკეშ, თოფ-ანჯარიშ დო თოფწამალიშ დო შხვა საწარმეეფი) დაქირებულ ხანდასჷთ გჷმირინუანდეს. მოხელეეფი მუნეფიშ პროდუქციას უმენტაშო ბაზარს გიმაჩამალო ამზადენდეს. იფაჩუდჷ დინოხოლენი დო გალენური ვაჭრუა, გიჭყჷ ახალ ნოღეფქ (ანანური, დუშეთი, სიღნაღი). გეშხირჷ ყაზახეფიშ ჭკორალაშე დუდდარსხებაქ, გორჩქინდჷ პიჯულო დუდიშულ ყაზახეფქ. გეტომბარჷ ყაზახეფიშ ოპალური დიფერენციაციაქ, გეშხირჷ ყაზახეფიშ ანტიფეოდალური გიშულეფქ (177 წანაშ არყება ფშავს, ყაზახეფიშა რიებედი 177 წანას ქსანიშ ოერიშდუდეს, 1786 — კახეთის დო შხვა). ნორეფს ინძალიერებუდჷ ბურჯაფი ართჸურე, ვაჭარეფს დო მენაძინეეფს დო, მაჟირაჸურე, ნოღაშ ღარჷბი მახორობაშ შქას 80-იანი წანეფიშ მაჟირა ნორთშე ნტერეფიშ განწე მიშაკათინეფქ დო დინოხფეოდალური რეაქციაშ განძალიერებაქ გჷმიჭანუ ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ ეკონომიკური დო პოლიტიკური დოდაღარაფა, ნამუსჷთ რთული საირქიანო ვითარაფაშ პიჯალეფს ომაფეშ გოუქვაფაქ მაჸუნჷ. 60-იან წანეფს ერეკლე II მოხუჯურო რგებულენდჷ ირანს აკოქიმინელ ვითარაფას. თე ბორჯის ირანს ხეშუულებაშ მაბურჯეეფს შქას გენძალიერჷ ნადირ-შაჰიშ ართ-ართი ჸოფილი სარდალი ქერიმ-ხან ზენდიქ, ნამუქჷთ დახე ნთელ სპარსეთის გეპატჷნ. თის ბჟაეიოლ საქორთუოშა სპარსეთიშ პატჷნალაშ აკოდგინუა ოკოდჷ, მორო ჭყანიერ ქართლ-კახეთიშ ომაფეწკჷმა ურთიართობაშ გოუფრაშაფაშე დუდს იკენდჷ. 1763 წანას, ერეკლექ თის გინოჩჷ ართ-ართი ჭყანიერი აწმარენჯი აზატ-ხანი, ნამუთ 1760 წანაშე ერეკლე II-ს ჭკორო ჸუნდჷ. თე ბორჯიშე სპარსეთის დო ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ შქას თინჩალური ურთიართობა რდჷ — ქერიმ-ხანქ შერიგჷ ქართლ-კახეთიშ გოართოიანაფას დო სომხეთიშ დო აზერბაიჯანიშ სახანოეფიშ ვასალურ დოჸუნალას ერეკლეშოთ. ცენტრალური ხეშუულებაშ განძალიერებაშო მეწურაფილი წოროგეჸუნელი პოლიტიკა ერეკლე II-აშ დიდგვარამ ფეოდალეფიშ ართი ნორთიშ ღვინძგინი გჷმიჭანუანდჷ. თინეფი მაფაშ სააწმარენჯოთ გჷმირინუანდეს თი ფაქტის, ნამჷ-და ქართლიშ ხვისტაშ კანონიერი მონძეეფი ვახტანგ VI-აშ გამნარყეფი რდეს. 1765 წანას, ერეკლეშ სააწმარენჯოთ მანწყუეს აკორაგადი, ნამუშ ღანკი ქართლშა ვახტანგ VI-აშ უკანონე სქუა პაატაშ გომაფაფა რდჷ. აკორაგადიქ გაარგამებულქ იჸუ დო თიშ მაკათურეფი კონწარო დასაჯეს. (ქძ. მარკოზაშვილიშ დარბაზი). 1768—1774 წანეფს, რუსეთ-თურქეთიშ ლჷმას ქართლ-კახეთიშ ომაფე იმერეთიშ ომაფეწკჷმა ართო რუსეთიჸურე იბურჯუდჷ, საქორთუოშ მაფეფშო თე ლჷმაშ ღანკი რდჷ ჸოფილი სამცხე-საათაბაგეშ (ახალციხეშ საფაშე) დო ჭარ-ბელაქანიშ მერსხუაფა, დაღესტანარეფიშ განწე მიშაკათინეფიშ ლიკვიდაცია დო ცენტრალური ხეშუულებაშ გომანგარაფა, აწმარენჯი ურჯი თავადეფიშ ელაგამუა. 1769 წანას, საქორთუოშა გემშართჷ რუსეთიშ ჯარქ გენერალ გოტლიბ კურტ ჰაინრიხ ტოტლებენიშ დუდალათ. 1770 წანას, ახალციხეშა ოლესქერეს მალჷ ერეკლე II-შ ჯარს აწყურწკჷმა ტოტლებენქ დეთხუ. თეშ უმკუჯინალო, ქორთუეფქ მაბარჩხალე გომორძგუალა მიპალეს თურქეფშა (ასპინძაშ ბურჯაფი), მარა ჯარიშ სიჭიჭაშ გეშა ლესქერუაშ გოგჷნძარაფა უშულებუ რდჷ. ტოტლებენქ ქიმიარსხჷ ერეკლეშ აწმარენჯეეფს, ქჷდეკინჷ ქართლიშ მუსხირენი ჯიხაზურგა დო ქჷდიჭყჷ კათაშ დოფუჩაფა იმპერატორიშ ართგურალაშო. ერეკლე II-აქ ბორჯიშ ქიმინუეფით თე ცადება აკარღჷ გენერალქ აძვილებურქ იჸუ იმერეთშა გჷნურთუმუდკონ (1770 წანაშ მანგი). ტოტლებენქ თექჷთ სოლომონ I-აშ სააწამრენჯო ინტრიგეფი წჷმიჭყჷ. ბოლოს იმპერატორქ ანძვილებურქ იჸუ ტოტლებენი საქორთუოშე გეგმუჭანუდუკონ დო თიშ აბანშა ქჷდოურინუაფუდკო გენერალი სუხოტინი. 1771 წანას, თიში ცადებაქ, გეუჭოფუდუკო ფუთინ, უშედეგეთ გეთუ. 1772 წანას, რუსეთშა იჭანეს დორხველი ჯარეფი საქორთუოშე. თეშნერო ერეკლეშ პოლიტიკური ღანკეფქ უგუხორციელებუქ ქჷდოსქიდჷ. 1772—1773 წანეფს, ერეკლექ ქოთხუ რუსეთიშ თარობას მაფორუობა ქართლ-კახეთიშ ომაფეშა. თე ბორჯის რუსეთიშ დო ოსმალეთიშ შქას ოზეე მორაგადეეფი მიშჷ. თეშ გეშა იმპერატორქ თხულას ვარით უგამჷ. ქართლ-კახეთიშ ომაფეს თინჩალაშ უნარღელჸოფაშო ჭყანიერი ხეშუულებაშ აკაქიმინალო ოხვილური რდჷ რეგულარილი ჯარი, მარა ქიანას ოხვილური საშუალება ვაუღუდჷ. 1774 წანას, ქჷდირსხუ მორანწკე ჯარქ. თე ქიმინუაქ უნარღელჸუ ლეკეფიშ წანწალიშ ელაგამუა, ქიანაშ ეკონომიკური ეშემალობა, მარა თექ ობაღინექ იშენით ვეჸუ. 1774 წანას, ერეკლექ კინ ქოთხუ რუსეთის ფარაშ სხისხი დო უსხირენ წანათ ჯარი, მარა ოსმალეთწკჷმა ზეშ პიჯალეფს რუსეთიქ ერეკლეშ თხუალაშ ოჸია მუშო ორგებელო ვაკოროცხჷ. ერეკლე II წოროგეჸუნელო იბურჯუდჷ ომანგე ხეშუულებაშ განძალიერება-გაჸონიერებაშო დო რეაქციონერ თავადეფიშ ნებეფიშ გოხურგუაშო. 1776 წანას თიქ განეიტრალჷ თიში სააწამრენჯო აკორაგადი, 1777 წანას გაუქვუ ქსანიშ ოერიშდუდე. 70-იან წანეფს გემწვავჷ ურთიართობაქ სპარსეთ-ოსმალეთიშ შქას — ჟირხოლო ლჷმაშო იზადუდჷ დო ცადენდჷ ერეკლეშ გურიშ მოგებას. მაფაქ ორიენტაცია ოსმალეთშა გეჭოფჷ — 1776—1777 წანეფს ქიდიდჷ ხეკულუაქ ქართლ-კახეთიშ დო ოსმალეთიშ შქას, ნამუსჷთ სპარსეთწკჷმა ურთიართობაშ გოუფრაშაფაქ მაჸუნჷ. ქერიმ-ხანი საქორთუოშა გიონთხაფალო იზადუდჷ. თიშ ღანკი რდჷ ერეკლეშ ხვისტაშე გჷმოჸოთამა დო გომაფაფა ალექსანდრე ბაქარიშ სქიში (ვახტანგ VI-აშ მოთა), ნამუთ 1767 წანაშე ქერიმ-ხანწკჷმა რდჷ; 1779 წანას, ქერიმ-ხანიშ ღურაქ თე ლესქერუა აკარღჷ. 1779—1780 წანეფს, ერეკლე II გინორინელი ერევანიშ დო განჯაშ სახანეეფიშ დოჸუნაფაშო იბურჯუდჷ; თეთ ირგებეს ერეკლე II-აშ აწმარენჯეფქ, თინეფს შქას სოლომონ I ხოლო რდჷ, ნამუთ ქართლ-კახეთიშ დო ოსმალეთიშ აპიჯალას მუშჭო ოშქურანჯობას ორწყედჷ. 1779 წანას, თიქ ალექსანდრე ბაქარიშ სქი მშა გეგნიჸინჷ. ერეკლე II-ქ ბიწორას დირთჷ ერევანიშ ლესქერუაშე დო აკარღჷ სახენწჷფო გინორთაფაშ მონწყუალაშ ცადება. 80-იანი წანეფიშ დაჭყაფუშე ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ პოლიტიკური დგომარობაქ რეაქციონერი თავადეფიშ ჭყოლოფუათ გეუფრაშჷ. მორანწკე ჯარიშ სისტემაქ მილასჷ. ოსმალეთწკჷმა რსხუქ ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ განძალიერებელო უშედეგოქ იჸუ. თაშნეშე უშედეგოქ იჸუ ერეკლეშ ცადებაქ მეუღებუდუკო ფინანსური მოხვარა ევროპაშ ქიანეფშე. აზერბაიჯანს ყუბაშ ხანიშ ფათალაშ განძალიერება ოშქურანჯი რდჷ ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ გოლინაშო განჯაშ დო ერევანიშ სახანეეფშო. თე ბორჯის გეაქტიურჷ რუსეთიშ თარობაშ პოლიტიკაქ კავკაციას, ნამუთ ყირიმიშ მერსხუაფაშ გოხორციალაფას მითმიარსხუდჷ. რუსეთ-თურქეთიშ მოსალინე ლჷმაშ ვითარაფას დიდი შანულობა მიაჩამუდჷ საქორთუოშ ომაფეეფიშ დო სომეხეფიშ პოზიციაშ უჩა დო კასპიაშ ზუღეფიშ წყარპიჯეფს რუსეთიშ გოპატჷნალაშო. რუსეთიშ თარობაქ ზიტყვასქვილით უგამჷ ერეკლეს რსხუშ აკოქიმინუაშ გეშა მორაგადეფიშ დოჭყაფაშენი, ნამუსჷთ ერეკლექ ხიოლით ქეშეხვადჷ. თის ზიტყვასქვილი მეჩეს ოფიციალურო ქუთხუდკო რუსეთიშ იმპერატორიშ მაფორუობა. 1782 წანაშ 21 ქირსეთუთას, ერეკლექ ქოთხუ რუსეთიშ მაფორუობაშა მიშულა ომაფე ხვისტაშა თიში დო თიში მონძეეფიშ ჩინებაშ, განჯა-ერევანიშ სახანოეფშა თიშ ნებეფიშ აღიარაფაშ, საქორთუოშ ისტორიული ტერიტორიეფიშ (სამცხე-საათაბაგე, ბჟაეიოლი კახეთი) დორთინაფაშ საქმეს მოხვარაშ პიჯალათ. თე ნერჩიშა 1782 წანაშ 24 კვირკვეს, გეორგიევსკიშ ჯიხაზუგას (ოორუე კავკაცია, ასეიანი სტავროპოლიაშ აკანი) ქჷდიდჷ ხეკულუქ რუსეთიშ დო ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ შქას „ომაჸალე ტრაქტატი“ — ომაჸალე ხეკულუა რსხუშ დო მაფორუობაშ გეშა. 1784 წანაშ 23 ღურთუთას, ერეკლექ იმპერატორიშ ართგურობაშ დოფუჩაფა მიღჷ, 24 ღურთუთას — დორხველი ხეშმოჭარუათ დანტიკუცჷ ტრაქტატი (გეორგიევსკიშ ტრაქტატი 1783). ტრაქტატიქ, ნამუთ გოხოლუაშ ბჟაეიოლს ცარიზმიშ გოპატჷნაფაშ ართ-ართი ოსხირი რდჷ, დიდი ღვინძგინი გჷმიჭანუ მუჭოთ ბჟაეიოლიშ, თეშ ბჟადალიშ ქიანეფს. ოსმალეთიშ პროტესტიშ გეშა რუსეთიქ ანძვილებურქ იჸუ ვარი ქუთქუალუდკო მოგვენი ტრაქტატიშ დოდვალაშე იმერეთიშ ომაფეწკჷმა. ოსმალეთი აქტიურ ზჷმეფს ღებულენდჷ ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ დო რუსეთიშ აწმარენჯი ოორუე კავკაციაშ, სომხეთ-აზერბაიჯანიშ დო ირანიშ სახანეეფიშ დორანწკუაშო. ოსმალეთის ათმარაგადანდეს დო ხეს უნწყუნდეს საფრანგეთი დო ინგლისი. ახალი ნძალათ გეახალჷ დაღესტნალ ფეოდალეფიშ გენთხაფეფქ ქართლ-კახეთშა, ერეკლეს ეჸერნჯალეს ერევანიშ დო განჯაშ სახანეეფქ. ომაფე მახორობაშე იჩოლუდჷ. ერეკლექ მოხვარა ქოთხუ მაფორუს, მარა მოხვარაქ ვამკორჩქინდჷ. 1787 წანაშ კვირკვეს, ოსმალეთიქ რუსეთის ქოთხუ საქორთუოშე ჯარიშ გიშაჸონაფა (ნამუქჷთ 1783 წანაშ 3 ნოემბერს მიშართჷ ტრაქტატიშ ნძალათ) დო ქართლ-კახეთიშ სახელმწიფოშ ოსმალეთიშ ვასალო ჩინება, მარაშინათუთას — რუსეთის ლჷმა გჷმუცხადჷ. თიმ წანაშ ეკენიას რუსეთიქ ულებუო გეგმიჭანჷ ჯარი საქორთუოშე. თენა ტრაქტატიშ აკორციება რდჷ. ერეკლე უშედეგოთ თხულენდჷ რუსეთიშ თარობაშე გამას — უპირებუდჷ დო ვარი თის ტრაქტატიშ თხილუა. რუსეთ-თურქეთიშ 1787—1791 წანეფიშ ლჷმაშ ბორჯის, საქორთუოშ პროგრესულ მოღალეეფქ ცადეს ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოშ დო იმერეთიშ ომაფეეფიშ გოართოიანაფა, ნამუქჷთ ვემიხუჯინჷ, მარა 1790 წანას, საქორთუოშ ომაფე-სათარეეფს შქას ქჷდიდჷ ხეკულუაქ საართე ნტერეფიშ სააწმარენჯოთ ართობური ბურჯაფიშ გეშა (საქორთუოშ ომაფე-სათარეეფიშ ტრაქტატი 1790).

90-იანი წანეფიშ დაჭყაფუშე, ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოს დიდი ოშქურანჯობაქ აშუ სპარსეთის გოჭყანიარაფილი აღა-მაჰმად-ხანიშე. ერეკლექ რუსეთიშ იმპერატორს ტრაქტატით გოთოლიშწორაფილი ჯარიშ მოჸონაფა ქოთხუ. 1793—1794 წანეფს, ერეკლექ მუსხირენშახ მოუჭანუ რუსეთიშ მთავრობას მოგვენი თხუალეფით, მარა თე ეკონია (რუსეთი) ხვილაფას ვარზენდჷ ქართლ-კახეთიშ მაფაშ კარშა მორინელ რეალურ ოშქურანჯობას. 1795 წანას, აღა-მაჰმად-ხანქ ომაფეს გემშაკათჷ, გეჭოფჷ, გოხირჷ დო გეგნოჭჷ ქართი, მოჯალაგუ ქართლიშ ოფუტეეფი დო ნოღეფი, გოჭყვიდჷ დო ჭკორო გინირთინუ მახორობა (კრწანისიშ ბურჯაფი 1795). 1795 წანაშ ქირსეთუთას, ომაფეშა რუსეთიშ 2 ბატალიონქ გემშართ, მარა უკვე გვიანი რდჷ. ომაფექ კატასტროფული მარცხი გჷნიცადჷ. 1796 წანას, რუსეთიქ საქორთუოშ აორხებაშო აღა-მაჰმად-ხანიშ საჯებაშ სამანჯელით სპარსეთის ლჷმა გჷმუცხადჷ, ნამშ ნანდული დო უმაართაში ღანკი რუსეთიშ ეკონომიური დო პოლიტიკური ეშაჩინებეფიშ გჷნოჭყვიდირი რდჷ (რუსეთ-ირანიშ, სპარსეთიშ დო რუსეთ-ინდოეთიშ ვაჭრუაშ ინტერესეფიშ თხილუა, სპარსეთიშ შაჰიშ ხვისტაშა ოკორინე კანდიდატურაშ დოხუნაფა). რუსეთიშ ჯარეფქ გეჭოფეს დარუბანდი, შემახა, ბაქო. ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ დგომარობაქ გეუჯგუშჷ, კერზოთ, განჯაქ კინ მოხარკეთ გჷნირთჷ, მაგრამ ეკატერინე II-აშ ღურაწკჷმა (1796) ართო ირფელქ დითირუ. 1797 წანას, პავლე I-ქ ლჷმა მიოტუ დო მუში ჯარეფი უკახალე მიჭანუ. აღა-მაჰმად-ხანქ თე ფაქტი მუში გომორძგუალათ მირჩქინუ დო ერეკლეს კატეგორიულო მოთხუ დოჸუნალა, აწმარენჯი შვანს — ომაფეშ მოჯალაგუათ ომურქუდჷ. ქართლ-კახეთიშ ომაფეს მოხვალამაქ გინატუ — 1797 ანას აღა-მაჰმად-ხანი აკორაგადილეფქ დოჸვილეს. თიმ წანაშეკენიას, იმპერატორქ ქართლ-კახეთიშ ომაფეშე გეგმიჭანუ თი 2 ბატალიონით, ნამუთ ტრაქტატიშ ნძალათ თაქ ირო ოკო ჸოფედკო. თეჯგურა ვითარაფას, 1798 წანაშ 11 ღურთუთას ერელე II-ქ დოღურჷ. ხვისტაშა გეშართჷ თიშ ქომოლსქუა — ლეხი გიორგი XII-ქ. თიმ წანას ახალი შაჰი ბაბა-ხანქ (აღა-მაჰმად-ხანიშ ჯიმასქუაქ) გიორგის დოჸუნალა მოთხუ. გიორგიქ აძლებურქ იჸუ შაჰწკჷმა მორგადაფი ქჷდუჭყაფუდკონ. თე ბორჯის თიქ რუსეთიშ თარობას ქუგაგჷ, ნამჷ-და დო თინა ტრაქტატიშ პიჯალეფს ვათხილანდ-და დდო ვემეხვარებუდ-და, ზოხორინელი გალენურ პოლიტიკაშ რზას ქეგიოდირთუდჷ. იმპერატორქ ტრაქტატიშ აკოდგინუა გინოჭყვიდჷ — 1799 წანას თიქ გიორგი დანტკიცჷ მაფათ, თიშ სქუა დავითი — მონძეთ. თეწკჷმა ტრაქტატით გოთოლშწორაფილი ჯარით ქჷმიჸინჷ. თეს მაჸუნჷ გიორგიშ აწამრენჯი ბატონიშვილეფიშ აბუძოლქ, ალექსანდრე ბატონიშვილქ (ერეკლეშ სქი) ბაბა-ხანშა ირტუ. უგშული დგომარობას მარენჯი მაფა გიორგიქ რუსეთიშ ტარობაშ უმოსო დაინტერესაფალო, 1799 წანაშ 7 ეკენიას, გეორგიევსკიშ ტრაქტატიშ მიშათინუა მითხუ — ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ რუსეთიშ მარდიელობაშა მიშმეშჷ, თინა მუჭოთ გალენური, თეშ დინოხოლენ საქმეეფს რუსეთიშ თარობაშ ბატატია იჸუაფუდჷ, ოღონც გიორგიშ დო ტიში მონძეეფიშ მაფაშ წოდება ქასქილადესკონ ოკო. თეშ ოსხირშა ქორთუ ელჩეფქ — გ. ჭავჭავაძექ, გ. ავალიშვილქ დო ე. ფალავანდიშვილქ — 1800 წანაშ 24 მანგის, რუსეთიშ თარობას წჷმურინეს ნოტა ახალი ხეკულუაშ ოსხირეფიშ გეშა. ხეკულუაშ პროექტი 1800 წანაშ 19 გერგობათუთას მიწონჷ იმპერატორქ დო 23 გჷმათუთას სიგელით ოჩინებაფუ თეშენი გიორგი XII-ს. გიორგიშით პროექტიშ დანტკიცაფაშ უკული მოხვალამედკო ოკო ახალი ხეშუულებაშ საბოლა გოფორმაფა. თე ღანკით ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოშა გუტეს ქორთუ ელჩეფი გ. ავალიშვილი დო ე. ფალავანდიშვილი. თიმ ბორჯის რუსეთიშ ტარობას თიშო ხეონწყუე ოერეფოშქაშე ვითრაფაშ პიჯალეფს (საფრანგეთ-რუსეთიშ დახოლება), გინოჭვიდილი აფჷდეს ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოშ გოუქვაფა დო რუსეთწკჷმა მერსხუაფა. 18 ქირსეთუთას, პავლე I-ქ ხე ქჷმაჭარჷ ომანგე მანიფესტის, ნამუსჷთ დიო ნოფულო ჩუანდეს. 28 ღურთუთას, მანიფესტი პეტერბურგის გეგმაბჟინეს. ქართის, 1801 წანაშ ღურთუთას, მოული ჟილეშე ეშანილი ელჩეფქ წჷმუდირთეს დავით გიორგიშ სქის, ნამუთ მუმაშ ღურაშ უკული მართჷნდჷ ომაფეს. თიქ თინეფი ხეკულუაშ გაფორმაფალო პეტერბურგშა გუტუ, მარა თინეფს პავლე I-ქ შურდგუმილქ ვადოხვადჷ (თინა აკორაგადილეფქ დოჸვილესს 1801 წანაშ 11 მელახის). ქორთუ რწუმებულეფქ რუსეთიშ თარობას წჷმურინეს ნოტა, ნამუსჷთ ნერჩო გაჭყჷ 1800 წანაშ 19 გერგობათუთაშ პავლე I-შით მჷნაწონა ხეკულუაშ პროექტი. ნოტაშ მეჯინათ ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოშ მამართალი ოკო ჸოფედკო მაფაშ ართ-ართი სქუა, ნამუთ იმპერატორიშ მოაკანე იჸუაფუდჷ კანონმადვალე ხეშუულებას მორკებული მაფაშ ტიტულით, თიში წორომოხანდე ჸოფედკო ოკო რუსეთიშ თარობაშით დორინაფილი დიდმოხელე, ნამუთ მაჟირა პიჯი იჸუაფუდჷ მაფაშ უკული. ფაქტობურო, რუსეთიშ თარობაქ ქორთუ ელჩეფი 1800 წანაშე საქმეს ჩუთხინეს დო თინეფიშ თხუალას ანგარიშის ვაუწიენდეს. ფორმალური ხასიათიშ ქიმინუეფიშ მაჯნებაშ უკული, 1801 წანაშ 12 ეკენიას, გეგმიბჟინჷ ალექსანდრე I-აშ მანიფესტი ქართლ-კახეთიშ სახენწჷფოშ გოუქვაფაშ დო რუსეთშა მერსხუაფაშ გეშა. თიმ დღას იმპერატორქ დანტკიცჷ დებულება ახალმერსხუაფილი ქიანაშ მართუალაშ გეშა. თე დებულებაქ ნძალაშა მიშართჷ 1802 წანაშ მესის.

• ერეკლე II 1762-1798
• გიორგი XII 1798-1800

• ქსე-ის ტომში საქართველოს სსრ. ისტორია.

• გუჩუა ვ., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 10, ხს. 470-472, ქართი, 1986 წანა.