Wijchen (plaats)

Van oorsprong was Wijchen een agrarisch dorpje waar al bewoning bestond in de steentijd, blijkens enkele archeologische vondsten. Later ontstonden er woonplaatsen van met name rijke Romeinen. Deze periode is dan ook rijkelijk vertegenwoordigd in het gevonden materiaal; met name op de Molenberg - waar nu de Oude Molen staat - zijn Romeinse graven gevonden met daarin vele voorwerpen van glas, metaal en keramiek. Ook in de andere kernen zijn (restanten van) bouwwerken uit de oudheid gevonden.

Het economische en sociale leven voor de Eerste Wereldoorlog werd beheerst door een klein aantal fabrikantenfamilies. Deze fabrikanten hadden zich voornamelijk gespecialiseerd op het gebied van auto's en vrachtauto's.

De Edithbrug bij Ravenstein, daterend uit 1872, is op het grondgebied van Wijchen gelegen. Deze spoorbrug moest, na beschadigd te zijn door oorlogshandelingen, tijdens de oorlog tweemaal hersteld worden, in september 1940 en in februari 1945. Deze spoorbrug over de Maas was van belang om de omgeving van Wijchen en Nijmegen te heroveren, omdat de overige bruggen in de omgeving opgeblazen waren, waaronder die in Nijmegen en Gennep. De reparatie door de geallieerden was provisorisch. De brug werd in 1948 definitief hersteld, zodat er weer zware treinen met hogere snelheid overheen konden rijden, hetgeen nog dagelijks het geval is.

'Wijchen' wordt vaak foutief uitgesproken, zo ook toen de omroepsystemen in de treinen geautomatiseerd werden in 2017.^[2]

De huidige uitspraak van Wijchen (uitspraak: Wie-chen) wordt sinds de middeleeuwen gehanteerd. Destijds werd de ie-klank geschreven door achter de i een "verlengde" i te schrijven.^[3][4] Dit om verwarring met de ii te voorkomen, die werd uitgesproken als een u. Deze uitspraak is gehandhaafd, ondanks de latere verandering van schrijfwijze in een ij (uitspraak: ei). Met de uitspraak en schrijfwijze koesteren de Wijchenaren dus de historische achtergrond van hun dorp.

Midden in het centrum ligt de Markt, waar wekelijks op de donderdag morgen een markt wordt gehouden. Om de Markt ligt een aantal winkelstraten, die samen een middelgroot winkelcentrum vormen. Een deel van de winkels is in een overdekt gedeelte, met de naam Marktpromenade, gelegen. Naast de bekende winkelketens zijn er in het centrum ook een aantal specialistische winkels te vinden, alsmede eet- en drinkgelegenheden.

In het Kasteel van Wijchen met de Kasteeltuin zijn deels zalen van de gemeente, deels een museum gevestigd. Het is in het centrum gelegen, evenals de Antonius Abtkerk.

Er was in Wijchen een eenzijdig winkelaanbod met relatief veel kleding-, schoenen- en elektronicawinkels.^[5] De gemeente Wijchen heeft er vanaf 2007 aan gewerkt om hierin verandering aan te brengen. Er zijn meer warenhuizen en speelgoedwinkels bij gekomen, alsmede nieuwe voorzieningen en nieuwe appartementen. Najaar 2009 werd begonnen met de renovatie van het centrum. De bestrating, beplanting en het straatmeubilair zijn vernieuwd.

In 2013 wint Wijchen de eerste eTown Award die Google in Nederland uitreikt. Uit een inventarisatie van Google, uitgevoerd door The Boston Consulting Group (BCG), blijkt dat gemeente Wijchen en haar ondernemers het beste scoren in het benutten van de economische kansen van het internet.

Naast de winkels in het centrum kent Wijchen nog een drietal kleinere winkelcentra:

• Zuiderpoort
• Homberg
• Tunnelweg

In deze centra zijn winkels die voorzien in producten voor primaire levensbehoeften.

Hieronder staat een overzicht van de buurten in Wijchen zoals deze bij het CBS vastgesteld staan.

• Centrum en Valendries
• Wijchen-Noordoost
• Homberg, Heilige Stoel en Kraaijenberg
• Aalsburg en Blauwe Hof
• Wijchen-Zuid
• Bijsterhuizen
• Kerkeveld
• Huurlingsedam

Bovenstaande buurten bestaan uit verschillende wijken.

In het zuidoosten van Wijchen ligt een voormalig MOB-terrein, ten zuiden van Alverna. MOB stond vroeger voor mobilisatiecomplex, tegenwoordig voor Militaire Opslag Bedrijven. Dit terrein werd beheerd door het Ministerie van Defensie en heeft een rol gespeeld in zowel de Koude Oorlog als de Eerste- en Tweede Wereldoorlog. Op het terrein was munitie en voedsel opgeslagen in ongeveer dertig loodsen. Daarnaast was er een ongeveer twee kilometer lange 'tankbaan', bestemd om voertuigen (waaronder tanks) mobiel te houden. Tegenwoordig heeft het terrein geen rol meer voor Defensie en is het omgevormd tot een luxe woonwijk, die bekend staat als ‘de Boskamers’. Daar zijn tussen 2013 en 2019 in vier gebouwen in totaal 35 wooneenheden, bosappartementen en parkwoningen, gerealiseerd.

Naast diverse basisscholen kent Wijchen twee scholen die voortgezet onderwijs bieden. Beide scholen vallen onder het Maaswaal College. De locatie aan de Oosterweg verzorgt de vmbo-richtingen, de locatie aan de Veenseweg verzorgt de havo en het vwo (zowel het atheneum als het gymnasium). Pro College Wijchen is een school in het voortgezet onderwijs die zich richt op de praktijk. Deze school wordt dan ook wel een praktijkschool genoemd.

Wijchen kent jaarlijks veel evenementen. Hieronder een opsomming van de grootste evenementen in Wijchen.

• Emporium. Dit grote festival van verschillende muziekstijlen wordt elk jaar gehouden op de Berendonck. Het wordt in samenwerking met de evenemenenorganisatie The Matrixx georganiseerd.
• Wijchen Schaatst. Een schaatsbaan stond/staat in de maand december van 2010 en 2012 opgesteld in de Kasteeltuin achter het kasteel van Wijchen. Naast een schaatsbaan zijn er ook een restaurant en een café. Tevens treden er diverse artiesten op. Wijchen Schaatst wordt om het jaar gehouden.
• Kasteelfeesten. In een tent in de Kasteeltuin achter het kasteel worden verschillende muziekprogramma's met bekende artiesten gehouden.
• Dag van Wijchen/Nijmeegse Vierdaagse. De wandelaars lopen door de kern van Wijchen. In Wijchen zijn er dan activiteiten en optredens.
• Wijchense Kermis. De kermis wordt elk jaar in het derde weekend van september opgesteld op de Markt en op de Kasteellaan.
• 5 van Wijchen. Jaarlijkse 5 km hardloopwedstrijd voor recreanten en nationale topatleten.
• Oude Voertuigen Dag. Jaarlijks terugkerend evenement tijdens de zondagse monumentendag. Deze dag staat in het teken van een toertocht van voertuigen ouder dan 25 jaar. Aansluitend staan deze opgesteld in de Kasteeltuin.

De Wijchense Kermis (2007) is te zien in de Nederlandse film Het wapen van Geldrop.

Wijchen heeft één spoorwegstation, dat is uitgebreid met een keerspoor om het geschikt te maken voor sprinters.^[7] Tot het najaar van 2011 had het station één perron voor 2 sporen. In het najaar van 2011 is er een perron bij gekomen om de veiligheid in verband met de drukte te kunnen waarborgen. In 2014 is het derde spoor ook in gebruik genomen. Verder ligt Wijchen langs A50 en de A326, die elkaar kruisen bij knooppunt Bankhoef. Tevens loopt de A73 langs Wijchen, bij het industrieterrein Bijsterhuizen en Wijchen-Oost. Wijchen ligt op een centrale plek in het land, grenzend aan Noord-Brabant en dicht bij de grens tussen Nederland en Duitsland.

Er is een veerpont tussen Demen (gemeente Oss) en Batenburg, die de plaatsjes met elkaar verbindt, alsook de twee gemeenten en de provincies Gelderland en Noord-Brabant.

De oudste lokale omroep van Wijchen is de Wijchense Omroep, die televisieprogramma's uitzendt en tevens een radiostation bezit. De commerciële lokale omroep WijchenTV is enige jaren actief in Wijchen en de gemeente Wijchen geweest. In 2018 kwam de documentairefilm 'Van boerengat tot kleine stad' uit. Deze film ging over de groei van Wijchen in de periode 1960-1980.

• Willem von Wrangel auf Lindenberg (1815–1896), luitenant-generaal
• Gerrit Nicolaas de Voogt (1844–1911), politicus
• Anthonij Moll (1851–1916), jurist en politicus
• Petrus Stornebrink (1853–1910), architect
• Ton Luijten (1939-2015), neerlandicus en publicist
• Jos Verbeeten (1946), politicus
• Harry Keereweer (1949), politicus
• Cor van Kessel (1903-1985), directeur van de Volkskrant
• Ine Lamers (1954), fotograaf
• Dave Donkervoort (1962), radio-dj en producer
• Ralf Elshof (1962), wielrenner
• Rick Hilgers (1962), voetballer
• Fred Rutten (1962), voetballer en voetbaltrainer
• Ronald van der Kemp (1964), modeontwerper
• Marcel Thijsen (1968), politicus
• Chiel Burgers (1975), voetballer
• Roy Makaay (1975), voetballer en voetbaltrainer
• Bjorn Cornelissen (1976), wielrenner
• Didie Schackman (1977), Miss Nederland 1995
• Claudia van Thiel (1977), volleybalster
• Anne Stalman (1981), zangeres
• Pieter Derks (1984), cabaretier
• Fleur de Weerd (1985), journaliste
• Lieke Klaus (1989), BMX'ster
• Sam van der Schot (1990), voetballer
• Mark Roebbers (1992), voetballer
• Julian Willems (1992), voetballer
• Lakshmi Swami Persaud (1993), zangeres
• Bonita Theunissen (1994), voetbalster
• Joël Piroe (1999), voetballer
• Sarah van Aalen (2000), volleybalster
• Koen Jansen (2004), voetballer

• Jan Hendrikx (2024), politicus

• Stargard Szczeciński (Polen)

• Lijst van rijksmonumenten in Wijchen
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Wijchen

Bronnen, noten en/of referenties

1. [1]

   Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
2. [2]

   wijchen, Is Wijchen nu "Wiegen" of Weigen". Wijchen (11 januari 2017). Geraadpleegd op 23 november 2019.
3. [3]

   Waar komen de ij en de ei vandaan?. Tekstschrijverij Linda Welther (11 november 2016). Geraadpleegd op 23 november 2019.
4. [4]

   ij (oorsprong) | Genootschap Onze Taal^{[dode link]}. Onze Taal. Geraadpleegd op 23 november 2019.
5. [5]

   Winkelaanbod Wijchen eenzijdig, De Gelderlander, 5 juni 2007
6. [6]

   Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed KICH Rijksmonumenten Dataset
7. [7]

   Jacqueline de Bekker, Ook Stadsregio laat Station Wijchen-west vallen. Gelderlander (27 juni 2010).

Mediabestanden

Zie de categorie Wijchen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Beluister [[Bestand:{{{1|Nl-Hoogezand-Sappemeer.oga}}}|80px|Ingesproken artikel]] ([[:commons:File:{{{1|Nl-Hoogezand-Sappemeer.oga}}}|info]])

{{{label| [[Bestand:Internet-web-browser.svg|23px|Coördinaten|link=]]}}} [{{MapsServer}}&params={{{1}}}&pagename={{PAGENAMEE}}{{#if: {{{name|}}} | &title={{urlencode:{{{name}}} }} }} {{{2}}}]"},"html":" {{{2}}}"}">