'

f -s f :.

b;\ ' ' :.••'• ••

i
f,-

W:'', , •^r„ -'•

rS
^]^i^"?^fel^^^''-^

l' • ' '

"«jf

^^^^'^•'•^••' '• ,' 'f

,:''..^:;>-^.';'-''r

*''''
Ut'^'h.'-

•^^

tmu-

^B'v'?'^V'^-V'-.:.>>f
&^6';^*;^^"(v- •': •••''Vr

is;,'^*::^^:.*

iifKia2g.53- •fji>

i»wr:'ur.xa::''UMB2»'^
 THE LIBRARY
THE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES
TORONTO
PRESENTED BY

— - 5t^ Duxiatiin'3..Collaga
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomnia04isid
.'^ \
^

ST. DUNSTAN'3
"f COLLEGE HJ
 S. ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA.
T MVS IV.
ETYMOLOGIARVM
Libri X. posferiores^^
\
 .

S. ISIDORI
, HISPALENSIS EPISCOPI
HISPANIARVM DOCTORIS

P E R A M^N lA
DENVO CORRECTA ET AVCTA
RECENSENTE FAVSTINO AREVALO
Qui Isidoriana praemisit , variorum praefntiones , notas collationes
,
»
qua edita5,qua aunc primum edendas,collegit,vetere$ editiones»
ct codices mss. Romanos contulit

AVCTORITATE ET IMPENSA
EMINENTI SS. PRINCIPIS D. DOMINI

FRANCISCI LORENZANAE
S. R. E. PRESBYTERI CARDINALIS
TIT. SS. XII. APOSTOLORVM

ROMAE ANNO MDCCCL

APVD ANTONIVM FVLGONIVM,
Eacultate ptaeiidum»
K770
JAN 1 ^ 1949
 « . 1

( VII )

INDEX EORVM
QVAE IN HOC VOLVMINE CONTINENTVR
LIBER VNDECIMVS
De homifie , et porie»iis •

Cap. II. De aetatibus hominis

c aput I.
bus eius
Dc homine , et parti-
1
Cap. III. De Portentis .
Cap. IV. De transformatis .
. 24

57

LIBER DVODECIMVS.
Ve a^imalibui .

Cap. I. D€ PccoribusjCt lumen- Cap. V. De Vermibus . 72

tis. j3 Cap. VI. De Piscibus . 7J
Cap. II. De Bestiis . 50 Cap. VII. De Auibus . 87
Cap. 111. De minutis animanti- Cap. Vill. De minutis volatili-
bus . 60 bus . lOJ
Cap. IV, Dc Serpentibus 63

LIBER DECIMVS TERTIVS.

De mundo , et partibus .

Cap. I. De mundo . 106 Cap. XIII. De diucrsitate aqua-

Cap. II. De Atomis. 107 rum . 121
Cap. III. De Elementis , 108 Cap. XIV. De mari . 125
Cap. IV. De Caelo . 109 Cap. XV. De Oceano . 124
Cap. V. De partibus caeli , 1 10 Cap. XVI. DeMediterraneo ma-
Cap. VI. De circulis caeli . 1 1 ri . ibid.
Cap. VII. De aere , et nube . I iz Cap. XVII. De sinibus maris . 127
Cap Vlll. Detonitruo. Cap. XVIII. De aestibusj ct fre-
Cap. IX. De fulminibus . 1 14 tis . I2g
Cap. X. De Arcu 5 et nubium Cap. XIX. De lacis, et stagnis. 129
effectib*is . ibid» Cap. XX. De Abysso . 131
Cap. XI. De Vcntis . 117 Cap. XXI. De fluminibus 132
.

Cap, XII, De Aquis , 120 Cap. XXII. De Diluuiis . 140

 . . .

( Vlll )

LIBER DEC1M\^S CLVARTVS.

De terra 5 et partlbus ,

Cap. I. De terra . 141 Cap. VII. De Promontoriis.

Cap. n. De Orbe. 142 Cap. Vlll. De Montibus , cetc-
Cap. 111. De Asia . risque terrae vocabulis . 1S4
C;ip. IV. De Europa Cap. IX. De infcrioribus ter-
Cap. V. De Libya . 164 rae. 191
Cap. VI. De InsuJis . 170

LIBER DECIMVS QVINTVS.

T)e aedificih , et agrh ,

Cap. I. De Ciuitatibus» 19J Cap. IX. De munitionibus . 251

Cap. 11. De ae.Iificiis publicis* 2©8 Cap. X. Detentoriis. 2^2
Cap. 111. De Habitaculis • 216 Cap. XI. De sepulcris . 2^j
Cap. IV. De aeJificiis sacris» 219 Cap. XII. De aedificiis rusticis 2^4
Cap. V. De Repositoriis . 22^ Cap. Xlll. De agris 2^J .

Cap. VI. Deoperariis. 224 Cap. XIV. De finibus agrorum 238 .

Cap. Vll. De Aditibus . 226 Cap. XV. De mensuris agro-

Cap. Viii. De partibus aedifi- rum 2^9
ciorum 218 Cap. XVI. De itineribus . 241

LIBER DECIMVS SEXTVS.

De laptdlbus , et metallis .

Cap. I. De Pulueribus, et Gle- Cap. XIII. De Crystallis . 276

bis terrae .
245; Cap. XIV. De ignitis, 278
Cap. De glebis ex aqua
11. 247 . Cap. XV. De aureis . 280
Cap.lll. Dc lapiJibus vulgaribus. 250 Cap. XVI. De vitro . 284
Cap. IV. De lapidibus insignio- Cap. XVII. De Metallis . 285
ribus .
i$l Cap. XVllI. De auro . 286
Cap. V. De marmoribus. 260 Cap. XIX. De argento . 289
Cap. VI. De Gemmis. 265 Cap. XX. De aere •
290
Cap. Vll. De viridioribus gem- Cap. XXI. De ferro •
292
m.is .
264 Cap. XXII. De plumbo .
294
Cap. VIII. De rubris gemmis. 268 Cap. XXllI. De stanno .

Cap. IX. De purpureis . 270 Cap. XXIV. Dc electro . ibid«

Cap. X. De candidis . 271 Cap. XXV, De ponderibus 296
Cap. XI. De nigris .
273 Cap. XXVI. De mensuri» . 502
Cap. X.li. Dc variis . 274 Cap. XXVII, De signis , 307,
 . .. ,

( IX )

LIBER DECIMVS SEPTIMVS.

De rebus ruitkis

Cap. I. De auctoribus rerum ru- bus arborum . 326

sticarum . jo3 Cap. Vlil. De arboribus aroma-
Cap. II. De cultura agrorum . 310 ticis S45
Cap. III. De frumentis . 311 Cap. IX. De berbis aromaticis,
Cap. IV. De leguminibus . 314 siiie communibus ,
J47
Cap. V. De vitibus . 316 Cap. X. Dc olcribus 565
,

Cap. VI. De arboribus . 322 Cap. XI, De odoratis oleribus 369 .

Cap. Vll. Dc propriis nomini-

LIBER DECIMVS OCTAVVS

De bello 5 et ludls ,

Cap. I. De bellis. 371 num ibid.

Cap. II. De triumphis . 373 Cap. XXVII. De Judis circensi-
Cap. III. Dc signis . 376 bus. 395
Cap. IV. De bucinis , 377 Cap' XXVIII. De circo ibid. .

Cap. V. De armis .
373 Cap. XXIX. De ornamentis . g9<>
Cap. VI. De gladiis .
379 Cap. XXX. Dc metis .
597
Cap. VII. De hastis . 381 Cap. XXXI. De obelisco • ibid.
Cap. VIII. Desagittis. 384 Cap. XXXI [. De carceribus ibid. .

Cap. IX. De pharetris. ibid. Cap. XXXIII. De aurigis 398 .

Cap. X. De fundis . 33j Cap. XXXIV. De quadrigis ibid» .

Cap. XI. De ariete . ssr, Cap. XXXV. De curru ^99 .

Cap. Xil. De clypeis • ibid. Cap. XXXVI. De equis, quibus

Cap. Xlil. De Joricis. 388 currunt . ibid»
Cap. XIV. De galeis . ibid. Cap. XXXVII. De septem spa-
Cap. XV. De foro . ,89 tiis. 400
Cap. XVI. De spectaculis .
391 Cap. XXXVI il. Dj equitibus 401 .

Cap. XVII. De ludo Gymnico . 392 Cap. XXXIX. De desultoribus. ibid.

Cap. XVill. De generibus Gy- Cap. XL. De peditibus ibid. .

mnicorum . ibid' Cap. XLI. De coloribus equo-

Cap. XIX. De saltu. ibid. rum . ibid.
Cap. XX. De cursu 393 Cap. XLII. De theatro . 402
Cap. XXI. De iactu . ibid' Cap. XLIII. De scena .
40^
Cap. XXII. De virtute . ibid. Cup. XLIV. De orchestra . 404
Cap. XXIii. De Juctatione . ii/id. Cap. XLV. De tragoedis . ibid*
Cap. XXIV. De palaestra . ,394 Cap. XLVI. De comoedis . ibidr
Cap. XXV. De agone . ibid. Cap. XLVii. De thymelicis . ibid,
Cap. XXVI. De generibus ago- Cap. XLVIIi. De histrionibus . 405

BQ
G090
n^i
 ' . . ..

( X )

Cap. XllX. De mimis . ibiil. Cap. LX. De alea . ibiJ*

Cap. L. De saltatoribus . ibid' Cap. LXI. De pyrgis . ibid»
Cap. Ll. Quid , quo patrono Cap. LXII. De calculis 410 .

agatur . 406 Cap. LXIII. De tcsseris . ibid.

Cap. LII. De amphitheatro ibicl* . Cap. LXIV. De figuris aleae 4U .

Cap. LIII. De ludo equestri 407 . Cap. LXV. Dc vocabulis tesse-

Cap. LIV. De rctiariis ibicl* . rarum . ibid.
Cap. LV^ De secutoribus ibid. Cap. LXVI. De iactu tessera-
Cap. LVI. De laqueariis. 408 rum . 412
Cap. I.VII. De velitibus ibid. . Cap. LXVII. De calculorura mo-
Cap. LVllI. De fcrali certami- tu . ibid.
ne . ibid. Cap. LXVIII. De interdictione
Cap LIX. De horum execratio- aleae. 4»?
ne . 409 Cap. LXiX. De pila . ibid.

LIBER DECIMVS NONVS

Ve Jiaulbus , oedijicih , et vestibus .

Cap. r. De Nauibus .
414 Cap. XX. De inuentione lanifi*
Cap. II. De partibus nauium , cii .
446
et armamentis 419 Cap. XXI. De veste sacerdotali
Cap. III. De velis . 422 in lege. ibid,
Cap. IV. De funibus . 42 j Cap. XXII. De nominibus vesti-
Cap. V. De retibus . 425 um ceterarum 447 .

Cap. VI. De fabrorum fornaci- Cap. XXIII. De proprio quo-

bus. 426 rumdam gentium habitu. 45^
Cap. VII. De instrumentis fa- Cap. XXIV. De palJiis virorum . 455
brorum . 428 Cap. XXV. De palJiis femina-
Cap. Vlil. De fabricis parie- rum .
^ 459
tum. 429 Cap. XXVI. De stratu , et reli-
Cap. IX.De dispositione , 4^0 quis, quae in vsu habentur
. 461
Cap. X. De constructione ibid* . Cap. XXVil. De Janis . 464
Cap. XI. De venustate 4^4 . Cap. XXVIII. De coJoribus ve-
Cap. XII. De Jaqueariis . ibid. stium 4^5^
Cap. XIII. De crustis. 4^5 Cap. XXIX. De instrumentis ve-
Cap. XIV. De lithostrotis. ibid. stium 467
C; p. XV. De plastis ibid.
. Cap. XXX. De ornamentis . 468
Cap. XVI. De pictura. 436 Cap. XXXI. De ornamentis ca-
Cap. XVIf. De coloribus ibid» . pitis feminarum . 470
Cap.. XVJIL De instrumentis Cap. XXXII. De annulis . 475
aedificiorum 44» Cap. XXXIII. De cingulis .
477
Cap, XIX. De lignariis .
442 Cap. XXXIV. De c.ilceamentis , 4S0
 . . j

( XI )

LIBER VIGESIMVS
De pcffu y et f»strume»tss domesticis , et rusticts •

Cap. I. De mensis . 48 Cap. X. De vasisluminariorum' joj

Cap. II. De escis 484 Cap. XI. De lectis, et sellis. 508
Cap. III. De potu . 491 Cap. XII. De vehiculis 511 .

Cap. IV. De vasis escariis . 496 Cap. XIII. De reliquis , quac in

Cap. V. De vasis potoriis . 499 vsu habentur . 512
Cap. VI. De vasis vinariis , et Cap.XlV. De instrumentis ru-
aquariis 500 sticis . Jij
Cap. VII. De vasis oieariis •
502 Cap. XV. De instrumentis hor-
Cap. VIII. De vasis coquina- toruin. 516
riis . ibid* Cap. XVI. De instrumentis c-
Cap. IX. De vasis repositoriis •
503 quorum . 517

APPENDIX XV. jf^dUb, xi. Etymologiarum cap, I. Ex codice Re-

gio-Vaticano 1850. J20
APPENDIX XVI. /^dditio codicis 'vetustissimi Toletani ad cap.2. lib'
XII. Etymologiarum num, j. et seqq. 521
APPENDIX XVII. /4d lib. xii. Etymologiarum cap.y. ex cod. Pa-
/jf. 281. 5^25
APPENDlX XVIII. Fragmentum de nitro ad lib. xvi. cap, 2. ffum, 7.
ex cod, ms, apud Vulcanium . ibid»
APPENDIX XIX. Ad libr,x\i, Etymologiarum cap, zo, num,^, Ex
codice Vaticano 154J. ^24
APPENDIX XX. /id libr. x\i, Etymologiarum cap,2^. n.xi, Frag-
mentum S. Isidori de ponderibus , Ex ms. codice
apud Bignaeum .
ibid*
APPENDIX XXI. Ad libr. xvi. Etymologiarum cap. 26.num. 17.
Fragmentum de mensuris , Ex ms, codice apud
Bignaeum . ^2$
VARIAE LECTIONES /id Libros X. posteriores Etymologiarum , 526
 , .

( XII )

IMPRIMATVR
Si videbitiir Renerendissimo Patri Magistro Sac. Palatii Apostolici

Befiedictus Fenaia Archiep, Philipp, Vicesgerens .

APPROBATIO.
Quod de tribus praecedentibus voluminibusj idem de hoc quar-
to iudicium nostrum esto , Romae Idibus lun. anni MDCCCI.
loseph Canon. Reggi
Vitus Maria Giouenaz.z.ius ^

IMPRIMATVR
Tr. Thomas Vincentius Pani Sacri Palatii Apostolici Magister

DIVI
 . . ,,

DIVI ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
ETYMOLOGIARVM
LIBER VNDECIMVS
DE H0M1NE,ET PORTENTIS.
CAPVT PRIMVM
De homine , et partibus elus

,.N.atura dicta ab eo , quod nasci aliquid faciat Gignendi .

enim , et faciendi potens est . Hanc quidam Deum esse dixerunt

a quo omnia creata sunt, et existunt .

2. Gems a gignendo dictum , cui deriuatum nomen a terrayCX

qua omnia gignuntur*, ^h enim graece terra dicitur .

3. Vita dicta propter vigorem , vel quod vim teneat nascendi

atque crescendi . Vnde et arbores vitam liabere dicuntur , quia ^i'

gnuntur , et crescunt
4. Homo
quia ex humo factus estjsicut dicitur in Gc-
dictus ,

nQsifBt creauit Deus hominem de humo terrae Abusiue aiitem pro- .

nunciatur ex vtraque substantia totus ^homo , id est,ex societate

animae , et corporis .

5. Nam proprie homo ab humo . Graeci autem hominem aK-

Cap. I. n. I. Natura dicta zsx. . Verbct a graeco /3/oc . AREVALVS .

sunt Seruii Georg, 2. ad verba Quippe 4. Hominem

de humo terrae . Ita
solo natura subest . GRIAL , vetustissimi quique libri , secutusque est
Jbid, Hanc quidam £x Lact. lib.i.. ( vt solet ) Lxx. interpr. GRIAL .

f. I. GRIAL . Ib. Vulgata Genes. cap. 2. v.j. Fcr^

Ib. Etsi Etymologiae , vt in fine li- mauit igitur dominus Deus hominem ds
bri praecedentis annotaui , in duas par- limo terrae Isidorus in eandem senten-
.

tes in nonnuUis mss. diuiduntur , tamen tiam disserit lib. i. Sentent. cap. 12.,
libri eodem numerorum ordine procc- quem ad locum pulchra est Loaisae an-
dunt , vt nempe liber hic , qui primus notatio . ARLVALVS .

cst secundae partis , liber vndecimus 5. Nam proprie homoab hum.HiVro».

iicatur . AREVALVS . loel. 2. GRIAL .

3. Vocis vitae origo rectlus ducitur ib. Graeci autem uvd-f.u7r . £.v eod,
Tom. IV. A
 .

a ET\ MOLOG I ARVM

SouTov nppcllaueinnt 5 eo qiiod siirsiim specter subleuatus ab hum^
ad conteinplationem Ouidius poeta designat,
artificis sui . Quod
quum dicit , Pru7iaque qiium spectent animalici cetera terram , - Os ho^
Metam. 1. i. ^'^^ suhlime dedit ^ caelumque videre - lussit^et erectos ad sidera
V. «4. tollere 'vultus . Qui ideo erectus caelum aspicit , vt Deum quaerat,
non vt terram intendat , veluti pecora , quae natura prona, ec ven-
tri obedientia finxit .

Duplex est autem homo, interiorj et exterior Interior ho-

6. .

mo anima exterior homo corpus .

:

7. Anima autem gentilibus nomen acceplt, eo quod ventus sit.

Vnde et ventus graece aigjttos dicitur, quod ore trahentes aerem viuere
videamur Sed apertissime falsum est , quia multo prius gignitur ani-
.

ma, quam concipi ore aer possit : quia iam in genitrjcis vtero viuit#
8. Non est igitur aer anima , quod quidam putauerunt qui ,

non potuerunt incorpoream eius cogitare naturam .

9. Spiritum idem esse,quod animam Euangeh'sta pronunciat ,

lo. 10. 18. dicens , Potestatem habeo ponendi animum meam^ et rursus potesta-
lo. 19. 20.
^^^ haheo sumendi eam . De hac quoque ipsa Domini anima pasr.
sionis tempore memoratus Euangelista ita protulit diccns ^^ Et incli'

nato capite , emisit spiritum . ^

•

10. Quid est enim emittere spiritum^ nisl animam ponere ? sed
'

anima dicta quod viuit: spiritus autem , vel pro spirituali

,
propter
natura, vel pro eo quod inspiret in corpore .

11. Item animum idem esse, quod animam sed anima vitae ,

est animus consib'i Vnde dicunt philosophi, etiam sine animo vi-
, .

tam manere, et sine mente animam durare vnde et amentesjnam :

mentem vocari, vt sciat animum, vt velit : .

I 2. Mens autem vocata, quod emineat in anima vel quod me- ,

Lactant. Inco . GRIAL . 10. Vel pro eo quod inspirct . Erf-

Ib. Veluti pecora . E Sallustio in dem in lib. dc soiritu, et a-nim. c, "^^. ,

Catilin. GRIAL . quod opus jfon esse Hugonis de S. Vict.

6. Duplex est autem homo . Ex Hie- haec , atque alia in codicib. nortris Hu-
ren. £z.ft/i. 14. GRIAL . gone antiquioribus satis ostendunt . GR.
7. Anima autem Gentilib. Ita Goth. 11. Animum ijem esse , quod ani-
€e. vid. Lact. de opif. c. 17. GRIAL . mam . £>; Lact. de opif. c. 18. GRIAL .

9. Euangelistapronunciat . /(?rt«a.f.io. Ib. Sed anima vitae , animus consi-

GRIAL . lii . £ Seru, Aen. 10. ad v. sanguisque ,
Emisit sp. loann. 19. trididitsp.
Jb. animusque seq. funtq. in eod, lib. de
Matthaeits emisit Sei eo.i. modo auctor , spir. et an. GRIAL . .

hbri de sp. et anitn. GRIAt,

 . :
. . .

L I B E R XI. 3
minit . Vndc
immemores amentes quapropter non animajsed
et ,

quod excellit in anima , mens vocatur , tamquam caput eius , vel

oculus Vnde et ipse homo secundum mentem imago Dei dicitur
.

Ita autem haec omnia adiuncta sunt animae , vt vna res sit Pro .

efficientiis enim causarum diuersa nomina sortita est anima .

13. Nam et" memoria mens est , vnde et immemores amentes :

dum dum vult animus est dum

ergo viuificat corpus, anima est : , :

scit mens est dum recolit, memoria est: dum rectum iudicat, ra-
3 :

tio est dum spirat, spiritus est dum aliquid sentit sensus est Nam
: : , .

inde animus sensus dicitur pro iis , quae sentitjvnde et scntentia

nomen accepit
14. Corpus dictum^eo quod corruptum perit . Solubiie enim ,

atque mortale est , et aliquando soluendum . Caro autem a creando

est appellata .

Crementum enim semen est masculi vnde animaHum et

15. , ,

hominum corpora concipiuntur. Hinc etparentes creatores vocantur ,

1 6. Caro autem ex quatuor elementis compacta est nam ter- :

ra in carne est aer in halitu, humor in sanguine , ignis in calore

,

vitali Habent enim in nobis elementa suam quaeque partem , qui-

.

bus quid debetur compage resoluta

17. Caro autem 5 et corpus diuersa significant In carne sem- .

per corpus est,non semper in corpore caro nam caro est , quae :

viuit , idem et corpus Corpus 5 quod non viuitjidem non caro. *

13. Dum ergo viaif--accep. 7« eod. scrihas siqnidem carnls nomine statim
y

lib. de spir. c. 34. GRIAL . dicturus est vitam contineri , corporis

Ib. Quaeciam ex his repetit Isidorus non item Nequc obstat , quod carnem
.

in libro DifFerentiarum rerum , dum ex- et totum , et partem videtur facere , dum
pjicat , quaenam sit differentia inter ani- subdit,mm terra in carne est :,id enim
mam , et animurn ,inter animam , et spi- ita dicitur , vt qiiasi manifestum , et eui-
ritum . AREVAL. dens ponatur , quo ceteris elementis mi~
14. Non melior fortasse opinio est nut aliquanto notas sedes assignare per-
Illorum , qui corpus dictum putant qua- gat GRIAL . .

si carnis opus , aut a corde deducunt Ib. Nam terra ia carn. Lact. lib. 2.
Caro ab aliis dicitur , quod careat vita c. 12, GRIAL .

malim a graeco y.fiet^ . AREV. 17. Caro autem , corp. Ex Hie-

et
15. Crementum . E Placidi glossis , ron. ep. adPammach. aduers.error. loann,
vt supr. lib.g. c. 5. GRIAL . Hierosolymitan. GRIAL .

16. Caro autem ex quatuor elem. 7m Ib. Qui carnem inde vocant , quod
CCO.corpus scribebatChitcon ex Lact.,et careat vita , existimant , carnem proprie
Hieronym. y non recte ,nisi corporznostn dici de mortuo Caro certe est , quae
.

ex Lact. , vel corpora humana ex Hier. viuit , aut vixit , AREVALVS .

A 2
 .

4
ETYMOLOGIARVM
Nam corpiis dicitur aut qiiod post vitam mortuum est , aut sine vi-

ta conditum
est Intcrdum et cum vita corpus , et non caro , vc
.

hcrba, et lignum .

i8. Sensus corporis quinque sunt, visus , auditus odoratus , ,

gustus 5 et tactus . Ex quibus duo aperiuntur , et clauduntur , duo

semper patentes sunt .

19. Ssnsus dictijquia per cos anima subtilissime totum corpus

agitat vi^ore sentiendi . W nde et praesen^ia nuncupantur , quod sint
prae se?isibus , sicut prae oculis , quae praesto sunt oculis .

20. Visus est, qui a philosophis humor vitreus appellatur . Vi*

sum autem fieri quidam asseuerant aut externa aetherea luce , aut
interno spiritu lucido per tenues vias a cerebro venientes , atque
penetratis tunicis in aerem. exeuntes ^ et tunc commixtione simiiis
niaceriae visum dantes .

2 1. Visus dictus, quod viuacior sit ceteris sensibus^ac prae-

stantior , siue velocior , ampliusque vigeat quantum memoria inter
,

cetera mentis officia . Vicinior est enim cerebro vnde omnia ma- ,

nant, ex quo fit, vt eajquae ad alios pertinent scnsus , videre di-

camus 3 veluti quum dicimus : Vide , quomodo sonat , 'uide , quomodo
sapiat 3 sic et cetera .

22. Auditus appellatus 5 quod voces hauriat, hoc estjaere ver-

berato suscipiat sonos. Odoratus ^ quasi aeris odore attactus , Tacto
enim aere sentitur , sic et olfactus ^ quod odoribus ajjiciatur , Gustui
a gutture dictus

19. Scnsus dict. Eod. lih. de Spirit. quod efficientiae plus habeat , accusati'
GRI.^iL . uuin dedere , quo PUtonis opittio adiuua-
Ib. Vnde et praesentia . Sup. lib. 10. ri putatur . GRIAL .

iit, P. GRIAL . Ib. Similis est haec etymologia ,quae

Ib. A
praes , et sum antiqui dixerunt . tantum proprietacem rei explicat ne- :

praesesse, ex quo remanet praesentia . que enim proprie visus dictus , quod
Vcrum alioqnin est , qiiod praesentia viuacior sit ceteris sensibus Vera origo .

nuncupantur ea , quae sunt prae sensi- nominis est ab Ueiv , vt notat Gatake-
bus . AREVALVS . rus in dissert. de stilo noui instrumen-
20. Visum autem
fieri quid . Prioris ti cap. 38., vbi de re ipsa recte pro^
4pinionis auctor Aristoteles \ alterius Em- nunciasse Isidorum censet , quamuis no-
fedocles , et Plato ^ quos Calenus secu- minis notationem ab eo allatam reiiciat,
tus est . GRIAL . Plura ibi Gatakerus de visu pro intel-
Ib.- Per tenues vias
Ai. Venas . GR. . . lectu , et quouis sensu . AREVALVS .

21. Visus dictus, quod viuacior /r^- . 22. Quod voces hauriat . £Ar X,<ifl.
que graeci , cum aliorum sensuum verbis c.2. lib. de opif. GRJAL »
gi^nendi casum tribuant , videndi verbfi^
 . . .

L I B E R XI. 5

23. Tactus eo quod perrractet , et tangat 5 et per omnia mem-

bra vigorem sensus aspergat . Nam tactu probamus, quidquid ce-
teris non possumus
sensibus iudicare . Duo autem tactus genera
sunt, nam aut extrinsecus venit , quod feriat, aut intus in ipso cor-

pore oritur .

24. Vnicuique autem sensui propria natura data est . Nam quod
videndum estjOcuiis capitiir : quod audiendum , auribus : molliajCt
dura tactu aestimantur sapor gustu odor naribus ducitur : , .

25. Prima pars corporis c^/»»/, dacumque illi hoc nomen , eo

quod sensus omnes et nerni inde initium capiant
atque ex eo omnis ,

vigendi causa or.uur . Ibi enim omnessensus apparent Vnde ipsius .

animae 3
quae consuiic corpori - quodanimodo personam gerit
26. Vertex est ea qua capilli capitis colliguntur
pars ; , et m
qua caesaries vertitur, vndQ et nuncupatur .

27. Caluaria ab ossibus caiuis dicta , per defectionem , et neu-

traliter pronunciatur . Occipitium :, capiiis pars posterior ^ quasi Cd^^-

fra capitium , vel quod sit capici retrorsum .

28. Capilli vocati, quasi capitis pili , factij vt et decorem prae-

stent, etcerebrum aduersus trigus muniant , atque a sole defendant.
Pili au^em dicti ^Lpeile^o. qua prodeunt, sicut et pilum dicitur a
pila^ vbi pigmentum contur.ditur .

29. Caesaries , a caedendo vocata, ideoquc tantum virorum est

Virum enim tonsum decet, mulierem non decet

2J. Nam
probamus .Ambros.6,
tactu Ih.Et neutraliter pronunciatur Id .

Hexaem. c.9. Plerumq. n. tactu proba- tst , lion tantum feminino genere Gloss. .

iwus , quae oculis probare non possu- Caluarium y.f^aviov Item , Caluaria kc«- .

inus.GRIAL. vtov . GRIAL .

25. Prima pars corp. cap. datumq. Ib. Capitium est tegumentum pecto-
Ulihoc nom. Litct. de opific. cup.%. In ris muliebre Nonius minus bene inter- :

summo vero caput collocauit , datum- pretatur tegumentum capitis . AREV.

que illi hoc nomen , vt quidem Varro 28. Capilli q. capitis pili . Aug. Dia-
adCiceronem scribit,quod hinc capiant lect. c. 6. GRIAL .

initium sensus , ac nerui . GHIAL . Ib. Sicut et pilum d. a. pila . yarra

Ib. Atque cx eo omnis vigendi cau- a pinsendo : Seruius a Pilumno ducit .

sa oriatur Ambros, ibid. Viciniores ocu-

. GRIAl .

ii sunt cerebro , vnde omnis manat vsus 29. Caesaries - virorum est Verba .

vigendi G.<IAL
. . Seruii Aen. 8. ad v. Namque ipsa de-
27. Per defectionem . Nempe tt cal- coram Caesariem GRIAL . .

uen io , vt calumn a , et cauillatio , teste Ib. Virum enim tonsum Amhros, .

Citio cap. 23^. de verb. si^nif. Ghss. de caesarie Alium sexum crinita , alium
:

Caluor i^oLTrxru , GRIAL . tonsa decet . GRIAL .

 . . . .

6 ETYMOLOGlARViM
Comae sunt propric non caesi capilli , et est graeciis sermo
2 0. .

Nam comas graeci caimos a secando nominant , vnde et icvf^v ton^

^fre* dicunt Vnde et cirri vocantur quod etiam iidem graeci ^aA-
. j

Aoi» vocant .

31. Crines proprle mulierum sunt . Dicti autem m«<rj- eo quod

vittis discernantur . Vnde et discriminalla dicuntur 5 quibus diuisi
religantur .

3 2. "tempora suntjquae caluariae dextra , laeuaque subiacent

Quae ideo nuncupantur, quia mouentur , ipsaque mobilitate
sic

quasi tempora quibusdam interuallis mutantur .

33. Tacies dicta ab effigie Ibi est enim tota figura hominis , .

et vniuscuiusque personae cognitio .

34. Vultus vero dictus , eo quod per eum animi voluntas os-
tenditur : secundum voluntatem enim in varios motus mutatur.
Vnde et differunt sibi vtraque : nam facies simpliciter accipitur de
vniuscuiusque naturali aspectu : vultus autem animorum qualitates

sii^nificat

35. Trons ab oculorum foraminibus nominata est . Haec Ima-

go quaedam animi ^ mentis motum specie sua exprimit , dum vel

laeta , vel tristis est

36. Oculi vocati ^slue qula eos cillorum tegmlna occulunt : ne-
qua incidentis iniuriae oftensione laedantur, siue quia occultum lu-

men habent , id est, secretum, vel intus positum Hi inter omnes .

sensus viciniores animae existunt : in oculis enim omne mentis in-

dicium est , vnde et animi perturbatio , vel hilaritas in oculis ap-

30. Comae Verha . sunt Seruii Aen.'$. Ipse cirrum exponlt quasi in circum tor-
fid V. tonsa coma pressa corona . GRIAL. tum . Editi habent graeco y.v^eiv Pro
a .

Ib. Nam comas graeci caimos . Ita fjiahhov Vulcanius edidit mallonem , et
plerique omnes Cothici libri . Nam cul- ^uspicabatur yu.et^?^ooc . AREVAL.
mos Sahnanticensis eodem referri potest 31. Discriminalia verbum Vulgatae
ex characterum ajjlnitate . Alior. libror. Isaiae cap. 3. v. 20. Confer Ducangium,
monstra , qualia fere occurrunt , quoties et not. ad lib.19. c.3 1. n.8. , et 9. ARLV.
e sermone graeco aliquid petitur , «0» 34. Facies , etc. Atnbros. ibid. Quid
est operae pretium proferre GRIAL . . sine capite est homo?cum totus in ca-
Ib. Graeci mallon. Closs. ^aXXog
'

pite sit , cum caput videris , hominem

cirra , villiis . GRIAL . agnoscis . GRIAL .

Ib. Hadrianus lunius in comment. 35. Frons .ExLact. c.l.et Amhros.

de coma cap. i. zit, cirros capitis pilos loco cit. GRIAL
atronsos a gracco KH^i^aJi manifesto er- 36. Oculi voc. £>? eod. Lact. GR.
rore interprctari Isidorum , et Merulam.
 . . . ,,

L I B E R X I.
7
paret . Oculi aiitem iidem ec lumina . Et dicta lumina , qiiod ex
eis lumen manat, vel quod initio sui clausam teneant lucem , aut
extrinsecus acccptam visuiproponendo refundant
37. Pupilla est vis est videndi medius punctus oculi , in quo
vbi quia paruae imagines nobis videntur, propterea pupillae appel-
lantur . Nam pzruuli pupilli dicuntur. Hanc plerique /^«/'«/^w vo-
cant ; vocatur autem pupilla , quod sit pura , atque impoUuta , vt
sunt puellae . Physici dicunt, easdem pupillas , quas videmus in
oculis 3 morituros ante triduum non habere, quibus non visis, cer-

ta est desperatio .

38. Circulus vero^quo a pupilla partes albae oculi separantur

discreta nigredine 5 corona dicitur , quod rotunditate sui ornent am-
bitum pupillae Voluos autem quidam appellant ipsos vertices ocu-
.

lorum ex similitudine bolborum

39. Palpebrae sunt sinus oculorum a palpitatione dictae,quia ,

semper mouentur Concurrunt enim inuicem, vt assiduo motu re-

.

ficiant obtutum Munitae sunt autem vallo capillorum , vt et aper-

.

tis oculis si quid inciderit , repellatur , et somno conniuentibus

tamquam inuoluti quiescant latentes .

40. In summitate autem palpebrarum locis, quibus se vtraeque

clausae contingunt , extant adnati ordine seruato pili , tutelam ocu-
lis ministrantes , ne irruentes facile iniurias excipiant, et ex eo no-
ceantur^vt pulueris , vel cuiuscumque crassioris materiae arceant
contactum, aut ipsum quoque aerem concidendo mitificent, quo
tenuem , atque serenum faciant visum .

41. Lacrymas quidam 'a laceratione mentis putant dlctas,alii

existimant ideo , quod graeci J^oLKpva, vocant
42. Cilia sunt tegmina , quibus cooperiuntur oculi , et dicta

37. Physici dicunt . Ferba Seruii Aen. Ib, Munitae sunt autem Ex Cic. 2. .

j^. adw. Dat somnos adiraitq. etc. GR. de natur. deor.vel ex Ambros.loco cit.G^R.
38. Voluos autem quidam Lib. 17. . 42. Supercilia . Ambros. Frontena
r. 10. Volui appellati quod sint volu- , geminae rupes superciliorum sequuntur
biles , et rotundi , ab aliis ^oh^ol , et bul- quae oculis munimenta praetend<int GR. .

h\:ab Jsidoro perpetuo vo\\x\ consenticnti- Jb. Et sudorem c. d. depell. Cice-

bus omnib. libris Al. a similitudine val-
. ronis sunt verba . GRIAL .

uar. Addit. Tarr. c. Valuuli folliculi fa- Ib. Originatio ciliorum , qnod celent,
bae , GRIAL . Barthio lib. 49. cap.9. non arridet:sed
39. Palpebrae . £ Sfr-y. Aen, ^. ad v. nihil melius profert Intercilium apud
.

sinum lacrycnis impl. obortis Et Lact. . veteres iatinos non reperitur : inde hi-
c. 10. de opif. GRIAL . spani dicunt entreceja . AREVAL.
 . . . ^

8 ETYMOLOGIARVM
ciliajquod cclent ociilos , tegantque tuta custodia SuperctlU dl- .

cta , quia superposita sunt ciliis , quae iccirco pilis vestita sunt , vt
oculis munimenta praetendant , et sudorem a capite defluentem de-
pellant . Intercilium vero est medium illud inter supercilia, quod
sine pilis est

43. Genae sunt inferiores oculorum partes , vnde barbae in-

choant : nam graece yimav barbae Hinc et genae , quod inde in- .

cipiant gigni barbae

44. Malae sunt eminentes sub oculis partes , ad protectionem
eorum suppositae. Vocatae autem malae j siue quod intra oculos
promineant in rotunditatem , quae graeci jM-wAa appelJant, siue quod
sint super maxillas .

45. Maxillae y pQv diminutionem a malis^ sicut paxilluf 2. pa-

lo^taxillus a talo . Mafjdibulae sunt maxillarum partes , ex quo et
nomen factum . Barbam veteres vocauerunt , quod virorum sit , noii
mulierum .

46. Aurium inditum nomcn a vocibus hauriendis ^vnde et yir^

gilius Vocemque his auribus hausi Aut quia vocem ipsam graeci
: .

dvetiiy vocant, ab auditu Per immutationem enim literae aures .

Acn. 4. 359. quasi audes ^ nuncupatae sunt Vox enlm repercussa per anfractus .

earum sonum facit , quo sensum excipiant audiendi Pinnula^swm- .

ma pars auris, ab acumine dicta. Pi/inum enim antiqui acutum di-

cebant : vnde et bipennis ^ tt pinna ,

47. A^^irfj- iccirco nominantur , quia per eas vel odor , vel spi-

ritus nare non desinitrsiue quia nos odore admonent, vt norimus

ali-

44. Graeci mala appellant /i«Xct : R. et tact. cap. 11. nostri mendose tnz-
hinc ctiam ob similem rotunditatem ma- nare GRIAL. .

las , seu genas /i«?vx dicunt Vide infra . Ib. Quia nos ab odore admon. Eti
num. 74. AREVAL. Doti. in Adelph. GRIAL .
45. Barbae alias etymologias alii pro- Ib, Isaeus quoque in not. ad Lactan-
ferunt , sed quarum nulia idonea sit , tium de opific. Dci cap. xi. obseruauit,
AREVALVS male apud Isidorum legi manare pro
46. Vox enim repercussa . Ambros. nare eaJem enim sunt verba apud Lac-
:

ibii. GRIAL . tantium Etymon ignari a naribus ex-

.

Ib. Pinnula summa pars . Ghss. Sum- positum fuit lib. 10. num. 143. In Te-
ma auricula Trrt^iytcv . GRIAL . rentii quibusdam editis lego At non , ec
Ib. Pinnum enim . Sic lib. 17. Ct 7., caeperit At Priscianus lib. 10. pag.S;^.
.

tt lib. 19. c. 19. GRIAL . Putsch. cum Isidoro habet caeperet ab

47. Nares - nare non desinit . Ita C. antiquo caepio AREVALVS . .
 , . ,,

L I B E R X I. cj

allquid,et sciamiis : viuie e contra inscii , ac riides tgnari i^\z\xx\-

Adelph.^.
tiir . Olfecisse enim veteres scissc dicebant . Terentius : Ac Jtonto-
3-43'
tis sex mensibus prius uifecissem , quixm ille quidquam coeperet ?

48. Narium recta pars , propter quod aequaliter sit longi- m

tudinCjet rotunditate \iOncQtd^^ columna vocatur extremitas eius :

pirula^^z. formula pomi pyti Qliae vero dextra , laeuaque sunt, .

pinnulae ab alarum similitudine , medium autem , interfiniu7n .

49. Os dictum , quod per ipsum quasi per ostium et cibos iii-
tus mittimus,et sputum foras proiicimus vel quia inde ingrediun- :

tur cibi , inde egrediuntur sermones .

50. Lahia a lambendo nominata Quod autem superius est .

labium dicimus,quod inferius , eo quod grossius sit, /^^r«w Alii .

virorum l ab r a ^^mwViQ^^nm labia dicunt

51. cibum putat Varro nomen impositum
Linguae a ligando .

Alii,quod per articulatos sonos verba ligat Sicut enim plectrum .

chordis,ita lingua illiciitur dentibus,et vocalem efficit sonum .

52. vocant,et inde latinum nomen tra-

Dentes graeci It^onai;

here videntur Horum primi praecisores dicuntur, quia omne

.

quod accipitur, ipsi prius 'mciAunx. .Stc[\iQnies canini vocantur, quo-

rum duo in dextra maxilla , et duo in sinistra sunt Et dicti ca* .

«/;;/, quia ad similitudinem caninorum existunt , et canis ex ipsis

48. Pirula . Hanc <r(^a^fiov graeci labia . AREV.

pinnulas TTTipiyix » interfinium i(rd-[j.cv ap- 51. A ligando cibo Lactantius : Ita-
pellant Hoc idem interfinium imbricem
. que Varro a ligando cibo putat linguae
vocauit Amobius Septum voluisse vi- . nomen impositum GRIAL . .

detur Lactantius cum dixit Velut pa« , : Ib. Sicut enim plectrum £.v HierO' .

riete per medium ducto intersepsit , at« nymo in Epitaph. Paulae . GRIAL.
que diuisit : Theophil. lib. 3. Trjp» Tikfta- Ibid. Isaeus in not. ad Lactantium
TaO")t. 710.^01. TOK icLTpcn; {ficii^pctyixcc , 7rst.pcc lib.io. de opif. Dei Isidoro tribuit , quod

^ T0<; TroinTifjq y.iova ^ g-v?\}iv . GRIAL . ex Varrone referat a lingendo cibo , quia
49. Vel quia inde ingred. Sic in E- scilicet editionem Grialii non viderat,
uang. quia inde erat transiturus . Sed sed alias , in quibus est a lingendo ci-
illuc , vel illac ex libris Tarr. legere buin . Lingua plectro comparatur ab Aul-
etiam liceat . GRIAL . to lib. I. V. 88. Vide not. ad Dracon-
50. Quos reprehen-
Alii viror. labra . tium lib. 3. V. 633. AREV.
dit Seru. in Corydone GRIAL . . 52. ColoraeUos . Et ytrro 2. dc re
Ib. Alii contra dicunt , quod supe- rust. columellares appellarri dicit GR, .

rius est , labrum dici , quod inferius , la- Ib. Colomellos hispani nunc vocant
:

bium In prosa oratione frequentius la-

. colmillos . Vgutio , Papias , et alii cx Isi-
brum , quam labium vsurpatur In vetu- . doro explicationem , et nomen sumpsc-
stissimo codice Toletano margini nota runt ; sed alii scribunt columelios , alii
haec est adiecta Granon capillum super
: coUmnellos , AREV.
TomJV. B
 . . . . .

lo ETYMOLOGIARVM
ossa franoit, sicut et homOjet qiiod non possunt priores praeci-
dere,illis tradunt , vt confringant. Hos vulgus pro longitudine , et

rotunditate Colomellos vocant . Vltimi sunt molares,qui concisa

a prioribus,atque confracta subigunt, et molunt, atque immassant,
vnde et molares vocati sunt
53. Dentium autem numerum discernit qualitas sexus . Nam
in viris plures , in feminis pauciores CKistunt
Ghj^iuae a gignendis dentibus nominatae
54. Factae autem .

sunt etiam ad decorem dentium , ne nudi horrori potius , quam or-

namento existerent .

Palatum nostrum , slcut caelum , est posltum , et Inde /7^-

55.
latum a ^olo per deriuationem Sed et graeci similiter palatum .

ov^A.oK appellant , eo quod pro sui concauitate caeli similiiudineni

habeat
56. Fauces n fundendis vocibus nomlnatae , vel quod per eas
£imur voces Arteriae vocatae , siue quod per eas a
. pulmone aer,
hoc est, spiritus fertur seu quod arctis et angustis meatibus spi- : ,

ritum vitalem retineant, vnde vocis sonos emittunt qui soni vno :

modo sonarenc , nisi Jinguae motus distantlas vocls efficeret

57. 'toles gallica lingua dicuntur quas vulgo per dlmlnutio- ,

nem tusillas vocant , quae in faucibus turgescere solent Mentum .

dictum,quod inde mandibulae orlantur , vel quod Ibi iuugantur .

58. Gurzulio a gutture nomen trahit,cuius meatus ad os,et

nares pertendlt , habens vlam , qua vox ad llnguam transmlttltur ^

55. Dentium autem num. ^(j///;/ i^^r- 56. Confundit asperam ar-
Arterhe .

hii c. 4. G:<LAL . teriam cum reliquis , quae per corpus dif-

Ihil. Hunc locum fuse illustrat Sal- fusae vitalem spiritum continent , aptat-
masius in Exercitat. Plinian. pag. 33. que graecae voci latinam notationem iure
AKEVALVS suo . GRIAL .

54. Gingiuae . Lact. c. 10. GRIAL . 57. Toles Gallica ling. Idem scribit
55. P.ilatum nostrura sicut caelum . Festus. Gloss. Tolae , Tolia 7ra.f,i(r3-/jLiet , .

Cic. de Epicur. Sed dum palato quid sit et Tusillae 7rupicd'fj.iA Tosillas , non ton-.

optimum , iudicat , caeli palatium , vt aic silbis Corn. Celsi manuscriptis li"
legi in
Ennius , non suspexit . GRIAL . bris lib. 6. cap. lo. aiebat Chacon , et
Ib^ Iso in gloss. ad Prudent. hymn. tonsilla Festo palus dolatus est . GR.
10. Perist. V. 9^2, Sub testudine ideo Ib. In textii Grialii erat tolles , m
dicit , qiiia FRANON graece latine PA- nota fo/^j" , quae communior est scriptu-
LATFM dicitur ^ eo quod curuum est in ra etiam apud alios Nonnulli praefe- .

similitudine caeli , qui et VRANON di- runt tolae , tolarum AREV. .

citur Hispani palatum vocant

.
el cielo 58. Gurgulio a gutture Vid, Lact, .

de la boca AREVALVS . .
et Seru. Qeorg. i. GRIAL .
 L I B E R XI. II

vt posslt verba coUIdere , vnde et garrire dlclmus .

59. proximuin gurgulioni , quo cibus, et potio deuo-

K«wf// 5

ratiir. Hinc bestiae , quae cibum reuocant , ac remandunt, r«w/-

nare dicuntur S«^//;?^«/«w , operculum gurgulionis , quasi parua

.

linf^uajquae foramen linguae recludit, operitue .

Collum dictum , quod sit rigidum , et

60. teres , vt columna,
baiulans caput,et sustentans, quasi capitolium , cuius anterior pars
gula vocatur, posterior ceruix .
61. Ceruix autem vocata , quod per eam partem cerebrum ad
medullam spinae dirigitur , quasi cerebri via Veteres autem plu- .

rali tantum numero ceruices dicebant primus Hortensius ceruicem :

singulariter dixit Ceruix autem numero singulari membrum ipsum

.

sic^nificat , ( nam pluraliter'contumaciam saepe demonstrat ) . Cicero

in Verr. Praetorem tu accuses frange ceruicem •

62. Humeri dicti,quasi ^rw/ , ad distinctlonem homlnls a pe-

cudibus mutis,vt armos habere dicantnr , nam hi humeros,illi
proprie armi quadrupedum sunt Ola summi humeri pars posterior. .

6"^. Brachia a fortitudine nominata , ^a^t) enim graece graue ,

et forte significat In brachiis enim tori lacertorum sunt , et insi-
.

gne musculorum robur existit Hi sunt tori,id est , muscuh, et .

dicti tori , quod illic viscera torta videantur .

64. C«^///// dictus , quod ad cibos sumendos in ipso cubamus.

59. Riimen . Ex Festo . GRIAL . Ibid. Ante Hortensiuni Pacuuius , et
Ib. Sublinguiuni . Closs. Sub iingua Ennius ceriiicem singulari numero dixe-
vTriy^huxrov . GRIAL . rant Discrimen , quod ex Seruio ad
.

Ib. De rumine , et ruminatione rursus lib. 2. Aen. v. 507. affert Isidorus , cer-

lib. 12. cap. I. AREVAL. iiicem in singulari numero significare col-

60. Rigidum , et teres . Lactaniii lum , seu membrum ipsum , in plurali
verba . GRIAL . vero superbiam , zVus non placet. Cice-
Ib. Quasi
capitolium /? capitulum , roncm ceruicem in singulari numerovn-
vel {vt Isidorus loquitur) capitellum . quam dixisse , multl negant . AREVAL.
Idem namque collo caput , quod columnae 62. Oh.Al. aula . GRIAL ..

fapitulum GRIAL . . 63. In brachiis enim tori lacert £x' .

61. Primus Hortens. , Ex Quinctil. Lact. Ambrosius quoque Succedunt bra- .

lib. 8. c. j. , quamuis et Varro idem re- chia , et validi lacertor. tori . GRIAL
ferat ,lib. n, , et 9. , quo allusit Cic. act. Ib. Et dicti tori . Quia torum Ser-
y. in Verr. Tamenne putamus , patro- uius a tortis herbis dictum scribit , ///-
num tuum in hoc crimine ceruiculam dorus brachiorum toros a tortis viscerib.
jactaturum ? GRIAL . dictos voluit . GRIAL .

Ibid. Nam pluraliter contum . Inter- 64. Horat. Languidus In

Cubitus .

punctione sola factum est , ne sibi ipse cubitum se se conuiua reponat . GR.
aduersaretur hoc loco Isidorus .GRIAL . Ib. Vlna e Seru. Ceorg. j, GRIAL .
B 2
 , .,

,2 ETYMOLOGIARVM
Vhia 5 seciincUim qiiosdam, vtiiusque manus extensio est , secundum
alios, cubitus, quocl magis verum est, quia graece oWivn cubitus dicitur.
65. uilae subbrachia sunt nppellatae , eo quod ex eis in mo-
dum alarum motus brachiorum inchoet , quas quidam ascillas vo-
cant , quod ex his mouentur, vnde et
brachia cilluntur ^ 16. est,

oscilla dicta ab eo,quod cillantur ^id. est, moueantur ora Nam .

cillere est mouere Has quidam subhircos vocant, propter quod iii
.

plerisque hominibus hircorum foetorem reddant.

66. Ma?jus dicta , quod sit totius corporis munus. Ipsa enim
cibum ori ministrat, ipsa operatur omnia , atque dispensat, peream
accipimus, damus Abusiue autem manus etiam ars,vel arti-
et .

fcx , vnde et manupretium dicimus .

67. Dextra vocatur a dando , ipsa enim pignus pacis datur

ipsa fidei testis ntque salutis adhibetur, et hoc est illud apud Tui-
,

lium Fidem publicam iussu senatus dedi , id est , dextram

, Vnde et .

Galat. 2.9. Apostolus Dextras dederunt mihi^et Barnabac societatis'

:

6S. Laeua^ quod aptior sit ad leuandum Sinistra autem vo- .

cnra, quasi sine dextra , siue quod rem fieri sinat A sinendo enim ,

sinistra est nuncupata .

69. Palmay est manus expansis digitis, sicut contractus , pugnus.

Pugnus autem a pugitlo dictus , sicut palma ab expansis palmae ramis
70. Digiti nuncupati, vel quod decem sunt, vel quia decenter
iuncti existunt. Nam habent in se et numerum perfectum,et or-
dinem decentissimum . Primus pollex vocatus , eo quod inter ce*
teros poUeat virtute, et potestate . Secundus salutaris ^squ demoH'
6-j. Ahe ,snhbrzch'ia .Nos quoqueso- pretium Annotator Trekellius vtrum-
.

bacos dicimus . GRIAL . que probat ex nnss. exemplaribus AREV. .

Ib. OscWh ~ n^ouere. E Scrv.Geor.2. 67. Fidei testis Seru. Aen. ^. ad v. .

Vid. Fest. Macrob, Hygin. Arati interpr. Dixerat , et genua amplexus Physici di- :

Ouid. in Fast. GRIAL . cunt , esse consecratas numinibus singu-

Ib. Subhircos . Guibertus lib. 3. de las aurem Memoriae ,
partes corporis ,

vita sua cap. 22. Et ascellarum , quae frontem Genio , dexteram Fidei GR. .

subhircos nominant . AREVAL. 68. Siue quod fieri sinat e Seru. .

66. Manus . Ux Ambros. loco cit. Aen. 2. nid. Fest. in sinistrae aues , et
^^lAh .
sinistrum GRIAL
. .

Ib.- Vnde manupretium y4/. manus- . 70. Digiti Ex . Lact. GRIAL .

prctium, vt apud Vlp. f. 13. de verb. Secundus salutarls

Ib. Ita vocatur .

signifi. GRIaL .
a Sueton. in Aug. hodiequc Romae , cum
Ib. Brissonius
4. cap. 23. Selec- lib. se matronae salutant ,indicem ori admo-
tar. Antiq. apud Isidorum , et alios le- uent Idemq. faciunt in publicis preci-
.

^endum ait manupretium , non mftnus- bus viri , cum Christum salutant . GR.
 : . . :.

L I B E R XI. 13
stratorlus ^ c[uh eo fere salutamus, atque ostendiinus
71. quod plerumque per eum probri inse-
Tertius impudicus ^

ctatio exprimitur. Quartus aniiuiaris qo quod iii ipso annulus ^

reritur idem et medici?iaUs quod eo trita collyria a medicis colli-

: ^

guntur Quintus ^«r/V«/^m pro eo quod eo aureni scalpimus

. j

72. Vngulas^ cx graeco vocamus illi enim has owxcti dicunt :

1'runcus media pars corporis a collo ad inguina De quo Nigidius .

Caput collo 'vehiiur , truncus sustinetur coxis , et genibus , cruribusque ,

73. Thorax a graecis dicitur anterior pars trunciacollo vsque

ad stomachum 5 quam nos dicimus arcam , eo quod ibi arcanum
sit 3 id est ^ secretum quo ceteris arcentur Viide et arca , et ara^
, .

dicta^quasi res secretae , cuius eminentes pulpae mamillae . Intei*

quas pars iila ossea pectus dicitur, dextra aucem , laeuaque costae .

74. vccatum 5 quod sit pexum inter enunentes mamilla-

Pectus
rum partes , vnde et pectinem dicimus , quod pexos capillos taciat.
Ma?nillae vocatae 5 quia rotundae sunt^quasi malaejper diminu-
tionem scilicet .

75. PapiUae capita mammarum-sunt, quas sugentes comprehen-

dimt . Et dictae papillae L\uod eas infantes quasi pappant , dum lac
^

sugunt. Proinde mamilla est omnis emineotia vbetis :,

pa^illa ve-
ro breue illud , vnde lac trahitur.
76. Vbera dicta^vel quia Jacte 'vhertajvd quia vuida ^humo^
re scilicet lactis in morem vuarum plena .

77. Lac vim nominis a colore trahit, quod sit albus Ilquor,
MuKog enim graece album dicunt , cuius natura ex sancruine com-
mutatur : nam post partum siquid sanguinis nondum fuerit vteri

71. Idem et medicinalis Macrob., . coxendicibus . 5"/ in coxendice penultU

tt Agell. quod ab eo sinistrae manus mam producas Aut vt senarius , ex Isi-
.

digito neruus quidam tenuissimus ad cor doro fiat ; caput collo vehitur , truncus
vsq. pertineat : ergo is erit potius medi- coxendicis ,vel coxendicib. GRIAL .

cinalis , quam dexter . GRIAL .

74. Fortasse quasi mala . Quia wala
72. Dequo Nigidiuscaputcollo vehi- rotunda sunt , nomen inde ob rotundi-
tur, etc. Non. in coxendib. coxendicas co- tatem malae , et mamillae trahunt De .

xas, Lucil.caputcoUo sustentatur,truncus malarum origine supra num.44.AREV.

sustinetur a coxendicib. Quare totum 75. Proinde mamilla est E Seriu .

hoc coxis , et genib cruribusq. ex vna Aen.xi.^et Fcst. in voce Vz^\\\ze GR. .

voce coxendicibus non intellecta factum 76. Quia lacte vberta Ead. voce .

suspicamur Septenarius autem siuc Lu-

. vsus Agell. lib.Z. c. 14. GRIAL .

ciliiiSiue Nigidii sic sustentari posset 77. Lac vim nom. a col. Idem /f-
Captit a coUo sustentatur , truncus a petit lib. 20. c, 2. GRIAL .
 . . . . .:

14 ETYMOLOGIARVM
nLitrimento consumptuin , naturali meatu fluit in mammas^eted-
rum virtute albescens, lactis accipit cjualitatem .

78. Cutis est^quae in corpore prima est, appellata, quod ipsa

corpori superposita incisionem prima patitur : >cc7fln enim graece in-

cisio dicitur . Eadem et pellis , quod externas iniurias corporis te-

gendo pellat, pluuiasque , et ventos, solisque ardores perfcrat.
79. Pf//// autem , mox detracta : subacta hm ^coriufn dicitur .

Corium autem per deriuationem caro appellauit , quod eo tegatur

sed hoc in brutis animalibus proprium est
Sc. nomine appellantur qui latine
Pori corporis graeco ,
pro-
prie spiramenta dicuntur^eo quod per eos viuificus spiritus exte-
rius ministretur
Aruina est plnguedo cuti adhaerens Vulpa est caro sine
81. .

pinguedine , dicta quod palpitet i resilit enim saepe Hanc plerique .

ct viscum vocant propter quod gkitinosa sit ,

82. Membra sunt partes corporis. ^r/wx, quibus coUigantur

membra , ab arctando dicti .

83. N
eru i ^raeca. deriuatione appellatij quos illi vivpct vocant .
Alii latine vocatos neruos putant , eo quod artuum coniunctiones
inuicem his inhaereant , id est , ab inhaerendo . Maximam autem
virium substantiam neruos facere ,certissimum est . Nam quanto
fuerint densiores , tanto prdpensius augescere firmitatem
84. Artus dicti, quod colHgatiinuicem neruis arctentur^id est,
stringantur 5 quorum diminutiua sunt articuli . Nam ^r/«i dicimus
membra maiora , vt brachia , articulos minora membra , vt digitos
78. Ko:7T>i enim Graece . ^. /4//^.
7/rt 127. de subtilitate contra Cardanum dis-
cum in omnib. libris , cutis enim grae- putat , eos , qui , vt ait , iatina puritate
cc, nuUo sensu legeretur At Festo cu- . de\ecizv\t\xv,n\xn(\\xzm coriumpro tergo^o-
tis est aTTo T» cy.vTvc , quomodo libenter nere Scaligerum Vulpius ad Catullutn
.

hoc loco legeremus , nisi incisionem in- carm. 62. merito refellit , non solum
terpretaretur Isidorus . GRIAL . quia corium pro tergo Catullus , Ouidius,
Ib. Vulcanii nota ad verbum incisio aliique idonei auctores adhibuerunt , sed
haec est : Alludit fortasse ad etymolo- etiam quia ipse Scaliger a verbo purita-
giam «Tsp/iitTo? . J^am ^i^fict dicitur a.7r$ r/j' non quod nemo bonorum
abstinuit ,
T6t7 Si[.(a , quod significat SCINDO , vel latiniratis auctorum vsurpauit AREV. .

CAEDO .LcgkVulcznms Cutis enimgrae- 81. Aruinii Seru. Aen. 7, Secunduna

.

ce incisio dicitur . Grialius substituit Suetonium aruina est durum pingue,

xoTrnn enim etc. Gothici duo Toletani quod est inter cuiem , et viscus GR. .

postponunt numeros 78., et 79. , et 82. Retineri posset , quod edidit

praemittunt numerum 80. AREVAL. Grialius , ab artando : sed communem
79. lul. Caes. Scaliger exerciiationc scripturam placet exprimere . ARLV.
 . . . :

L I B E R XI. 15
S5. CornpJi^o capita simt osslum : dicta eo,quod sibi coinpa-
cta neruis,velut glutino quodam , adhaereant
86. Ossa suntcorporis solidamenta . In his enim positio omnls,
roburque subslstit. Ossa autem ab vsto dicta , propter quod crc-
marentur ab antiquls, siue, vt alii putant, ab ere ^ quod ibi pateant
nani vbique cute , visceribusque obtecta celantur .

87. Medullae appellatae , quod madefaciant ossa, irrigant enim,

et confortant. Vertibula sunt summae ossium partes nodls cras-
siorlbus conglobatae : dicta ita, eo quod ad inflexionem membro-

rum illa vertantur .

88. Cartilaglnes ossa mollia , et slne medulla,quod genus au-

riculae, et narium discrimen costarum extremitates habent, siue , et

opercula ossium,quae mouentur. Eidici^t cartilagitjes ^ c^woiWtm

attritu carent dolore,dum flectuntur .

^c^, Costas appellari quidam putant,quod ab ipsis interiora cu-

stodiantur, vt tota mollities ventrls vallata saluetur
90. Latus , quia iacentibus nobis latet Est enim laeua pars .

corporis , dextro autem lateri habilior motus est, laeuo fortior,et

oneri ferendo accommodatior Vnde et /^f«^ nuncupata , quod a- .

ptior sit ad leuandum allquld , et portandum . Ipsa cnim gestat cly-

85. Compago . Ita pleriqne Cotth. Originib. morem dicit fuisse . Conditurl
Al. compagia ..GRIAL . enim ciuitates , taurum in dextra, vaccani
87. - Cartilagines . Lact.
Vertibula intrinsecus iungebant . Atque ita interpre-
c. 5. de ossib. Summas «oriim partes tatur etiam Asconius locum apud Ciceronem
crassioribus nodis conglobauit , vt et de Aspendio citharista , omnia intus ca-
subscringi neruis facilius , et verti pos- nente . Vnde illustratur etiam Catulli lo-
sent, vnde sunt vertibula nominata ; eos cus Marrucine Asini, manu sinistra - Non
:

nodos firmiter solidatos leui quodam belle vteris in ioco , atque vino , - Tol-
operculo tcxit , quod dicirur cartilago , lis lintea negligentiorum . Ergo et latus
scilicet vt sine attritu , et sensu doloris tcgere sinistrum ire significat , eiusque
aliquo flecterentur . GRIAL . est , qui laeuum possit latus fodere , quod
Ib. Quod madefaciant etc. Sic Dracon- de nomenclatore dixit Horatius . ScimuSy
tlus lib.j. v.6i^. Humor vt absumptas in- quid tota de re viro eruditissimo pla-
trauerit ayttemedullas . Vide notam . ceat de quo illud dicam , Seruio cur hac
:

AREVALVS de re tantopere saeuiret , non fuisse , cum

90. Est enim laeua pars corp. Uinc Catoni , et Asconio eadem opera succen-
interior sinistra a Seruio dicitur . Is sere posset . GRIAL .

enim Aen.'^. adv. dum proram ad saxa Ib. Dextro lateri habil-accommoda-
suburget - Interior . Interior , id est , si~ tior Verba Solini extremo cap. 5. GR.
.

nisterior , Item Aen.-s.ad v.

interpretatur . Ib. Laeuus melius ducitur a graeco
Vrbem designat aratro quem Gato ia . ^ct|o\ . AREVALVS : .
 . . . .

i6 ETYMOLOCIARVM
peiim ensem, pharetram
5 3 et reliqua onera^vt expedlta sit dextcra
ad agendiim.
91. Dorsum est a ceriiice vsqiie nd renes , dictum autem dor-
////w^quod sit superficies durior corporis in modum saxi , fortis

et ad portandum , et ad perpetiendum .

92. 'Terga^ c[\n:x in ea supini iacemus in terra : quod solus ho-

mo potest : nam muta animalia tantum aut in ventre , aut in late-
re iacent : vnde in animalibus terga abusluc dlcuntur.
c)-^. Scapula . . . bjSerscaplnm j spatium quod inter scapulas est ,

vnde et nomlnatum
94. Palae sunt dorsl dextra , laeuaque emlnentia membra , di-

cta quod in luctando eas premlmus, quod graecl 7rcc?,ai:iv dicunt .

95. Spif2a est iunctura dorsl^dicta eo ,

quod habeat radiolos
acucosjCuius iuncturae spoTidilia appellantur ,
propter partem cere-
bri, quae fertur per eos longo tractu ad ceteras corporis partes .

<)6. ima perpetuae spinae , quam graeci ifpov og-Hv

Sacra spi?ia est
vocant quotilam primum infante concepto nascitur. Ideoque ex
:

hostia id prlmum a gentih'bus dlis suis dabatur , vnde et sacra spi'

na dlcitur
97. Renes Varro dlctos quod rlul ab hls obscoeni humo-
alt ,

ris nascantur. Nam venae^et meduUae tenuem hquorem desudant

in renlbus , qul hquor rursus a renibus calore venereo resolutus
decurrit
p8. Lumbl, ob libidinis lasciuiam dicti, qula In vlris causa cor-
poreae voluptatls in ipsis est,sicut in vmbilico feminis : vnde et ad
lob

91. Dorsum
l^empe quasi durum . 96. Hieron. in Ecclesia'
Sacra splna .

sursum At Fest. Dorsum dictum , quod

. stae. 12. Florem amygdali , qaem nos pro
ea pars corporis deuexa sit deorsum canis posuimus ,quidam sacram spinam
GRIAL . interpretantur : quod decrcscentibus na-
92. Terga . Ex Lact. c. 10. GRIAL . tium carnibus , spina crescar,et floreat.
93. Interscaplium , Al. interscapu- Cael. 4. tard. c. 3. Spina sacra dicitur
ium , aut interscapilium . Interscaplium os sacrum , quod graeci quoq. vocant
flpud Cael. lib. 3, c'. 2. , atqu. ita repo- /«pcV cV^oy GRIAL
. .

nendum in gloss. , vbi legitur , Intersca- Ib. Ideoq. ex hostia . Menander ot )^

pulum ficTa.q>f,ivov GRIAL . . T«i/ cV(j«y a.y.^d.v 3-tjy.civTic . GRIAL .

94. Ptdurum vox pro duobus ossl- 97. Renes Ex Lact. . . c.14. GRIAL
bus scapularum extat apud Cael.
latis 98. Lumbi. Ex Greg.verbis homil.i^.
Aurelianum lib. 3. Acutor. cap. 3. j et notationem qualemcumq. confecit . GRIAL
alibi apud eundem AREVAL. .
 .

L I B E R Xh 17
lob in cxordlo sermonis dictum est : Acchjge ^.sicut "vir ^ lumhos q^^,-^^,^,-^,

tuos : vt in iis esset resistendi praeparatio , in quibus libidinis est

vsitata dominandi occasio . .

^g, Vmbilicus est medius locus corporis dlctus, quod sit f^/f' ,

bo iliorum :vnde et vmbo appellatur locus in medio ciypeija quo

pendct £x eo enim infans in vtero pendet, ex eoetiam etnutritur.
.

loo. Ilium graeco sermone appellatum quod ibi nos obuol- ,

uamus Graece enim «At;«v obuoluere dicitur

.

loi. Clunes vocatae , quodsint iuxta colum, quod est longao.

Nates 5 quod in ipsis innitimur , dum sedemus vnde et conglobata :

cst in eis caro , ne prementis corporis mole ossa dolerent.

102. Genitalia corporls partes ( vt nomcn ipsum docet ) gi-
gnendae sobolis acceperunt vocabulum, quod his procreatur , et
gignitur. Haec et pudenda pro verecundia , siue a pube ^vndt et
indumento operiuntur Dicuntur autem ista et inhonesta, quia noii
.

habent eam speciem decoris , sicut membrajquae in promptu lo-

cata sunt.
103. Idem et 'veretrum , quia vlri est tantum, siue quod ex eo
virus emittitur : nam 'uirus proprie dicitur humor fluens a natura viri.
104. T'ej//f«// 5 per diminutionem a testibus dicti, quorum nu-
merus inclpit a duobus
Hi semen calamo ministrant .
^ quod abspi-
nae medulla 3 et renibus , et lumbls suscipiunt ad gratiam procrean-
di Viscus est pellis , in qua testiculi sunt
. .

105. Posteriora vero vocata, quod retro sunt, et a vultu auer-

sa 5 ne 3 dum aluum purgamus, inquinaremus aspectum Meatus .

inde appellatus ^ quia per eum meantjid est,egeruntur stercora.

106. Femora dicta suntjquod ea parte a femina sexus viri dis-

99. Ex co enim inf. Ex Lact. c.io. lcngabo . AREVALVS .

GRIAL . 103. ^/Vttx dicitur quldem de scmine

Ib. Vmbo
quldquid in plano pro-
est animalis , et de viri semine dici potest,
minet in coni figuram ex graeco a.iiflciv . sed proprie est succus vitalis cuiusquc
AREVALVS . rei : et interdum pro noxio accipitur .

loi. Quod
longao . Gloss. lon-
est AREVALVS .

gao KuXivTifiov . Apud Caelium tum lon- 104. Viscus est pellis . Goth. Fiscus
gao , tum longano , apud Arnobii et Far. per Digammon GRIAL . .

manuscriptos libros longano , apud Fe- 106. Femora ^eifemina snnt ^femur^
get. lib.i. f. 42. de veterinaria longa- quod in genitiuo facit femoris ^ et fre-
non intestinum GRIAL . . quentius feminis Neque verum vUum .

Ib. Nates ,Ex Lact. c. 13. GRIAL . discrimcn inter femora , et femina repe-
Jb. Apud Varronem nonnulli habent ritur . AKEVALVS .

TomdV. C
 . . . ,

i8 ET YMOLOGIARVM
crepet : siint aiitcm ab inguinibus vsque ad genua . Temlna autem
ncr dcriuationem temorum partes sunt, quibus in equitando tergis

cquorum adhaeremus: vnde etproeliatores olim sub feminibus equos

admisisse dicebantur .

107. Cox^f,c]uasi coniunctae axes in ipsis enim femora mo- :

uentur 5
quorum concaua 'vertebra vocantur , quia in tis capita fe-
morum vertuntur . Sujfragines jquld. subtus franguntur, id estjfle-

ctuntur non supra^sicut in brachiis

3
.

108. Genua sunt commissiones femorum 5 et crurum ^ et dicta

genua,eo quod in vtero sint genis opposita Cohaerent enim ibi .

sibi 3 et cognata sunt oculis, lacrymarum indicibus, et misericordiae :

nam a genis genua dicuntur.

109. Denique complicatum gigni, formarique hominem ( di-
cunt ) ita vt genua sursum sint, quibus oculi formantur , vt caui
ac rcconditi fiant Ennius, /4/^«^ genua comprimit arcta gena
: In- .

de est, quod homines, dum ad genua se prosternunt, statim lacry-

mantur. Voluit enim eos natura vterum matcrnum rememorari
vbi quasi in tenebris considebant, antequam venirent ad lucem .

iio. Crura dicta , quia iis currimus, et gressum facunus. Sunt

autem sub genibus vsque ad suras Tibiae vocatae , quasi tubae . :

sunt enim et longitudine , et specie similes.

III.. 'talus dictus a tholo nam thalus est eminens rotundi- :

tasjvnde et fastigium templi rotundi tholus vocatur Talus autem .

sub crure est , sub talo calcanei

112. Pedes ex graeca etymologia nomen sortiti sunt: hos enim
graeci -TroJ^aq dicunt , quia akernis motibus. solo fixi incedunt
113. Plantae z planitie nuncupatvae, quia non rotundae, vt in
quadrupedibus, ne stare non possit bipes homo , sed planae , atque
longiores formatae sunt, vt stabile corpiis efficerent . Sunt autem
plantae anteriores partes ^ quae etiam ex multis ossibus constant

107. Gfwwest flexnra,seu curuatura tur . AREVAL.

supra facta,cui contraria est sufrago ^ iii. Scribo tholus quamuis apud
,
subtus fracta , vt accidit etiam in bra- Grialiam , et alios sit tolus . In gothicis
chiis . AREV. ^
•.
mss. est talus dictus a talo AREVAL. .

108. Nam a genls genua E.it^em re- . 112. Quia alternis motib. Lactantii
petit in libro difcr. , et in Cantic. expo- verba nonnihil detorta . GRIAL .

sitiorie . GRIAL .
,13. vhntzG , Lact. ibid. GR,
Ib. Genu 2. grseco yivM recte duci-
 . .

L I B E R XI. 19
114. prima pars planrae j a callo illi nomcn impositum,
Calcis
quo terram calcamus ^hinc et calcaneus .

115. Solum inferior pars pedis, dictum , quia eo terrae vestigia-

imprimimus sed et solum dicitur omnejquod aliquid sustinet»
:

quasi solidum: wnde et terra solum ^^quod cuncta sustineatjet so-

lum pedis quod totam corporis molem portat
,

116. Viscera non tantum intestina dicimus,sed quidquid sul>

corio est^a visco quod est inter cutem et carnem ,Item viscera^ , .

vitalia , id est circumfusa cordis loca , quasi viscora , eo quod ibi

,

anima contineatur .-
vita, id est,
117. Item 'viscera capita neruorum ex sanguine, et neruis co-
pulata Eadem lacerti , siue mures , quia sic in singulis membris
.

cordis loco sunt, vt sic in media parte totius corporis corjappel-

lanturque a nomine similium animalium sub terra delitescentium .
Nam inde musculi a murium similitudine lidem etiam et tori , .

quod illic viscera torta videantur.

118. C^r a graeca appeliatione deriuatum , quod illi KoLpJ^ioLp

dicunt , siue omnis solicitudo , et scientiac

a cura . In eo enim
causa manet Quod ideo pulmoni vicinum est,vt quum ira ac-
.

cenditur 5 pulmonis humore temperetur Huius duae arteriae sunt, .

e quibus sinistra plus sanguinem habet,dextra plus spiritum vn- :

de et in dextro brachio pulsum inspicimus .

119. Praecordia vero sunt loca cordi vicina quibus sensus per-
,

cipitur , et dicta praecordia^ eo quod ibi sit principium cordis , et

cogitationis .

114. Calcis prlma p. plantae . Cal- Notat Barthius lib.44. Aduersar.

Ib.
cis rectus , vt lancis lib. 20. c. 4. sed cap. 12. in homiliis , quae vulgo Euse-
vtrumq. librariorum putamus erratum . bio Emisseno tribuebantur , linguam quo-
GRIAL . que inter viscera reponi AREVAL. .

Ib. Isidorus , vt puto , scripsit caIccs : 118. Quod ideo pulm. Ex Ambros.6.
ex quo librarii fecerunt f<i/r/i , mutato c. 9. GRIAL .

r in ;, vt in mss. saepe accidit , AREV. Ib. Sinistra plus sanguinem . Ita opti-
115. Solum dicitur Seruii verba . mi quiq. libri , recte opinor , quamuis
Aeneid. 7. ad v. et Cereale solum GR. . paullo insolentior comtructio videri pos-
Ib. De soli significatione vide com- sit . GRIAL .

mentar. ad Prudentium multis in locis 119. Praecordia . £ Seru.Aen.j. adv.

cx indice . AREV. Huic Dea caerulcum v. d. c. angucm .

116. Viscera . Ex eod- Aen, 1. GR. GRIAL .

Ib. A visco , quod est inter cut. , et Ib. Quib. sensus percipitur . Ex Ari'
carn. Seru. Aen, 6. vbi inter ossa , ct stotelis sententia . Nam cerebro id tribuuitt
carnem . GRIAL . medici . GRIAL.
C 2
 . . . .

20 ETYMOLOGIAR VM
120. P/^/i«/ vocatus, quod palpitet j cuiiis indicio aut infirmi-
tatcm intelliginuis, aut salutem Huius duplex est motus . . Simplex
cst,qui ex vno saltu constat Compositus est , qui ex . pluribus
motibus inordinatus , et inaequalis existit Qui motus certa habent .

spatia , dactylicum percussum, quamdiu sinc vitio sunt Siquando .

vero citatiores sunt^vt cropxacTafoms 3 aut lenioresj vt i^v^ixV^^ovm y

mortis signa sunt
121. lenae dictae , eo quod viae sint natantis sanguinls, atque
riui per corpus omne diuisi , quibus vniuersamembra irrigantur .

122. Hafjguis ex graeca ctymologia nomen duxit quod ve- ,

geteturjet sustentetur , et viuat . Sanguis autem estjdum in cor-

pore est,effusus vero ^^
cruor dicitur . Nam cr«o> vocatus, eo.quod
etfusus decurrit , vel ab eo quod currendo corruat . Alii autem

cruorem interpretantur sanguinem corruptum , qui emittitur . Alii

aiunt, vocatum sanguinem quod , suauis sit

123. Sanguis autem non est

integer, nisi in iuuenibus Nam .

dicunt physici 5 minui sanguinem per aetatem , vnde in senibustre-

inor est Proprie autem sanguis animae possessio est inde genas
. :

lacerare in luctu muHeres solent, vnde et purpureae vesteSjCt flo-

res purpurei mortuis praebentur

124. Puh-no ex graeco trahit vocabulum . Graeci enim pul-
inonem 7rA?'jjttova vocant, eo quod cordis flabellum sit, inquo Trviv-
fiot 5 id est , spiritus inest , per quod et agitantur , et mouentur vn- ,

de et pulmones vocati sunt, Nam graece 'zc-vsy/^ct spiritus dicitur,

qui flandOjet agitando aerem admittit , et reiicitja quo mouentur
puhiiones, et palpitantj et aperiendo se , vt flatum capiantj et strin»
gendo 3 vt eiiciant . organum corporis
Est enim
125. lecur nomen habet ^ eo quod ignis ibi habeat sedem 5

121. Atq. riul Ex Lact. cj. GR.

. 124. Graeci enim pulmonem '7r'hiv-
122. Szugwls Sup. lib. ^. €.<$. GR.
. fiovoi vocznf^ 7rhiv{j.b}v est atticis ^ aliis
123. Sanguis noa est integer £ 5^r«. . '7rviv[xuv Alcaeus apud Plutarch. riyye
.

Aen. 2. ad v. Vos o quib. integer acui 7rA£u//,ova? otvo) . GRIAL .

sanguis. GRIAL . jb. Cordis flabellum . Ventilabrum

Ibid. lude genas lacerare . Pleniora cordis dixit auctor lib. de anim.
spir. et
laec apud Seru. Aen. 12. ad v. roseas c.33. GRIAL .
laniata genas, et Aen. 6. ad v. Purpu- 125. lecur eo , quod ignis . Vt sit
reas sup. vest. , et ad v. Purpureos spar- quasi iacens vr : nam vr Isidoro ignis
gnm flores Cautum tamen Ifge xii . tab.
.
non vno in loco . GRIAL .

Muiicr facicm ne carpito . GRIAL .

 . . . ,

L I B E R XI. 21
qul in cerebro snbuoht. Inde ad oculos, ceterosque sensus, ct

membra ditfunditur , et calore suo ad se succuin ex cibo tractum

sanguinem, quem ad vsum pascendi, nutriendique singulis
vertit in
membris praebet. In iecore autem consistit voluptas , et concupi-
scentia, iuxta eos ,
qui de phy<jicis disputant.
126. Fibrae iecoris sunt extremitates : sicut extremae partes
foliorum in intybis , siue quasi linguae eminentes . Dictae autem
fibrae , quod ad Phoebi aras ferebantur ab
apiRl gentiles in sacris
ariolisj quibus oblatis, atque succensis responsa acciperent
127. Splen dictus a snpplemento , ex contraria parte iecoris ^
ne vacua existcret, quem quidam etiam risus causa factum existi-
mant nam splene ridemus, felle irascimur, corde sapimus, iecore
:

amamus . Quibus quatuor elementis constantibus ^ integrum est

animal .

128. Fel appellatum ,

quod sit humorcm, qui
folliculus gestans
vocatur bili': . Stomachus graece os vocatur eo quod ostium ven-
,

tris sit, et cibum atque in intestina transmittat .

excipiat ,

129. Intestina dicuntur^eo quod corporis interiore parte co-

hibentur ,
quae iccirco longis nexibus in circulorum ordinata sunc
modum^vt susceptas escas paulatim egerantjCt superadditis cibis
non impediantur .

130. Owf;;^;;/ 5 membranum 5 quod continet intestinorum ma-

iorem partem , quod «V/Vacuv graeci vocant Disseptum , intesti- .

numjquod discernit ventrem , et cetera intestina a pulmonibus

et a corde .

Caecum tntestinum quod sit sine foramine 5 et exitu , quod

131. ,

graeci TU(pAov Brgjjov dicunt leiunum ^ tenue intestinum, vnde et .

ieiunium dicitur

126. Flbrae iecoris sunt . E Seru» 127. Nam splene rldemus . £a? eod.
Aen. 10. ad Cui pecudum fibrae GR.
v. . Aen. 8. ad v. Exarserat atro fclle dolor.
ih, Sicut extremae partes folior. in- GRIAL .

tyb. Seru. Georg. ad v. amaris iHty-

i. 130. Omentum membranum . Closs.
ba fibris : fibris autem abusiue , quod ra- Omentum i-TrlTrhyi^ Membranum . Cfivv .

dices intyborumhac atq. illac decur- GRIAL .

Tunt , vt fibrae per iecur , id est , vcnae 131. Tt^tpXtV /vTspov Fundulum vo~ .

fluaedam , et nerui Fnde haec male af- . cat Varro , et ieiunum hilum GR. .

fecta sunt ; filorum legebat Chacon. Sed Ib. Hoc idem ieiunii etymon Isido-
quid simile cum linguis eminentibus? rus protulit lib. 6. cap. i^. uumer. 6j.
GRIAL . AREVALVS
 . . ,..

22 ETYxMOLOGIARVM
132. Venter autem , et aluus ^ et 'vterus inter sc differunt. Vcn^
ttr est, qui acceptos cibos digerit^et apparet extrinsecus, pertinet-
que a pectore ad inguina . Et dictus venter ^0^06, per totum cor-
pus vitae alimenta transmittat
'
133. Aluus est, quae cibum reciplt , et purgari solet Sallu- .

smxs Simulans :,sibi aluum purgari

: Et vocatur ^/««j- , quod ab- .

luaturjid enim sordes stercorum defluunt

est, purgetur . Ex ipsa

134. Vterum solae mulieres habent^in quo concipiunt, ad si-

militudinem calyculi Tamen auctores vterum pro vtriuslibet se-
.

xus ventre plerumque ponunt , nec poetae tantummodo , sed et

ceteri .

135. Vocatus autem iz/^rw/^quod duplex sit, etab vtraque in

duas se diuidat partes, quae in diuersum diffusae , ac replexae cir-
cumplicantur in modum cornuum arietis , vel quod interius im-
plcatur foetu . Hinc et vter^c\u.Q(i aliquid intrinsecus habuerit^vt
m.embra, et viscera .

136. Aqualkulus autem proprie porci est , hinc ad ventrem

translatio . Matrix dicitur , quod foetus in ea generetur •, semen
enim receptum confouet , confotum corporat , corporatum in mem-
bra distinguit
137. Vulua vocata , quasi valua , id. est , ianua ventris , vel quod
semen recipiat, vel quod ex ea foetus procedat . Vesica dicta , quia
sicut vas aqua , ita de renibus vrina collecta compietur, et humorc
distenditur ; non habetur
cuius vsus in volucribus .

138. Vrina autem dicta^siue quod fr^/, siue quod'ex reni-

bus egeritur : cuius indicio et salus, et aegritudo futura monstratur
Qui humor vulgo lotium dicitur , quod eo lota^id. est^mundave-
stimenta efficiantur .

132. Venter. £ Seru. Aen. 2. ad v. errorvs lohann. Hierosolymit. GRIAL. '

Vterumq. a. m. c. GRIAL . 138. Lotium a loto , aut lotu dici

135. Ab vtraque in duas . Ex Lact. etsi est quantitas , consentiunt
dispar
12. GRIAL. .alii sednonnulli causam inde repetunt,
:

Ib, Hinc vter^ ^cWiCQlvter ^vtris ^

et quod interiores partes corporis , per quas
vt lib. 20. cap. 6. , vbi etiam vtrem ab lotium meat , hoc humore abluuntur .
vtero Isidorus deriuat AREV. . Vsus quidem , vel abusus lotii in vesti-
136.Aqualiculus autem proprie por- mentis lauandis , et mundandis certus
ci est,h. a. v. transl. Referuntur eadem est GatuUus quoque Carm.36. ad Egnat.,
.

haec verba avetere Persii interprete GR. . et Apuleius in Apolog. indicant , con-
Ib. Semen receptum , etc. Verba sunt sueuisse olim hispanos lotio dentcs fri-
Hierenymi in ep. ad Pammach. contr. care , quo candidiores essent . AREV.
 . .

L I B E R XI. 2$
139. SemfTt est j quod iactuni sumitur aut a terra aut ab vte- ,

ro ad gignendum vel fructus, vcl foetus Est enim iiquor ex ci- .

bi,et corporis decoctione factus^ac diflFusus per venas, atque me-

duUaSjqui inde desudatus in modum sentinae concrescit in reni-
bus, eiectusque per coitum, et in vtero mulieris susceptus , calore
quodammodo viscerum 3 et menstrualis sanguinis irrigatione forma-
tur in corpus
140 mulierum sanguis Dicta autem
yW^;;j/r«^5 superuacuus .

menstrua a circuitu lunaris luminis , quo solet hoc venire proflu-

"uium. Luna enim graece [^^vyi dicitur , haec et muliebria nuncu-
pantur : nam mulier solum animal menstruale est .

141. Cuius cruoris contactu fruges non germinant, acescunt

musta moriuntur herbae 3 amittunt arbores foetus, ferrum rubigo
j

corripitj nigrescunt aera Siqui canes inde ederint , in rabiem ef-

.

ferantur . Glutinum asphalti ,

quod nec ferro ^ nec aquis dissoluitur,
cruore ipso pollutum sponte dispergitur.
142.. Post plurimos autem dies menstruos ideo semen non est
germinabile : quia iam non est menstruah's sanguis , a quo perfusum
irrigetur . Tenue semen non adhaeret labitur
locis muliebribus :

enimjnec habet vim adhaerendi Similiter et crassum vim noii .

habet gignendi , quia muh"ebri sangiiini miscere se non potest pro-

pter nimiam sui spissitudinem Hinc et steriles mareSjCt feminas .

( dicunt ) ficri , vel per nimiam seminis^ vel sanguinis crassitudi-

nem 5 vel propter nimiam raritatem .

143. Primum autem , aiunt, cor hominis fingij quod in eo sit

et vita hominis , et sapientia deinde quadragesimo die totum opus:

cxpleri, quod ex abortionibus j vt fertur , collectum est AHi foe- .

tus a capite sumere dicunt exordium vnde et in auium foetibus :

primum oculos fingi in ouis videmus.

144 Foetus autem nominatus, quod adhuc in vtero foueatur :

cuius secundae dicuntur folliculusj qui simul cum infante nascitur^

continetque eum : dictus ita^quia eum ,
quum edituf , sequitur
145. Nasci autem patribus similes , aiunt , si paternum semen

141. Ferruitt rubigo E. Solin. r. 4. 143. Primum auiem aiunt cor. E^

flin. lib. 7. <r. 15. GRIAL. Lact. c. 12. GRIAL.
141. Germinabile . Cenerabik Cotth, Ih. Alii foetus . Ex eod. c. GR.
11.
#. ct Kab, GRIAL. 145. Nasci autcm . r. 12. GRIAL.
 .

24 ETYMOLOGIARVM
validius sit : matribus matrisihac ratione similes cxprimi vultus.
, si

Qui autem vtriusque parentis figuram rcddunt , aequaliter mixto

paterno, maternoque semine concipiuntur auorum, proauorumque :

similcs fieri 5 quia sicut in terra multa semina occultaj sic et iii
nobis semina celantur , figuras parentum redditura Ex paterno .

autem semine puellas nasci , et ex materno pueros quia omnis par- :

tus constat duplici semine , cuius pars maior quum inualLiit ^ occu-
pat similitudinem sexus .

146. In corpore nostro quaedam tantum vtilitatis causa facta

suntjVt viscera quaedam et vtilitatis , et decoris^vt sensus in fa-
:

cie^et in corpore manus^ac pcdesjquorum membrorum et vtili-

tas magna est, et species decentissima .

147. Quaedam tantum decoriSjVt mamillae in virisjCtin vtro-

que sexu vmbilicus Quaedam discretionis, vt in viris genitalia ,
.

barba promissa, pectus amplum : in mulieribus leues genae , et an-

gustum pectus 3 ad concipiendos autera , et portandos foetus renesj
et latera dilatata. Quod ad hominemjet ad partcs attinet corporis>
ex parte dictum est^ nunc aetates eius subiungam.

C A P V T II.

De Aetatihus hominis .

i.Giradus aetatis sex sunt , infantla , pueritia , adolescentia , luuen-

tusjgrauitas, atque senectus.
2. Prima aetas infantia est pueri nascentis ad luccm, quae por-
rlgitur in septem annis

3. Secunda aetas, pueritianecdum ad generan-

, id est, pura , et
dum apta^tendens vsque ad decimum quartum annum .

4. Tertia adolescentia ad gignendum adulta, quae porrigitur vs-

que ad vigesimum octauum annum .

5. Quar*
147. Quaedam decoris . r. 10. GR. poris humani '^ et caput 5. Quomodo hu-
Ib, In codice Regio-vaticano iH^o.sunt tnana membra ascribuntur diabolo . AR.
Etymologiae cum allegorica expositione . Cap. 11. n. i. Gradus aeizt. f^id. Seru.
Exempli loco proferam inter appendices Aen. $. Ambros. ep. /^9. Philon.de mun-
n.i^.caput 2. huius libri , qui in ms. est li- di opific.
ber 6., inscriptum: De situ , et habitu cor- 4. Ad gignendum adulta . Ncn sun$
 , . ,

L I B E R XI. 1$
5. Quarta iiiuentus , firmissima aetatum omnium , finiens ia
quinquagesimo anno .

6. Quinta aetas qune est declinatio

senioris , id est, grauitas ,

a iuuentute in senectutem , nondum senectus,sed iam non iuuen-

tus , quia senioris aetas est , quam graeci Tr^io-Cvmv vocant Nam se- .

nex apud graecos non presbyter , sed yifa>v dicitur. Quae aetas
quinquagesimo anno incipiens, septuagesimo terminatur .

7. Sexta aetas est senectus quae nulio annorum tempore fini- ,

tur , sed post quinque illas aetates quantumcumque vitae est,sc-

nectuti deputatur.
8. Senium autem pars est vltima senectutls, dicta , quod sit ter-

minus sextae aetatis . In his igitur sex spatiis philosophi vitam de-
scripserunt humanam , in quibus mutatur,et currit,et ad mortis
terminum perucnit. Pergamus ergo breuiter per praedictos gradus
aetatum , etvmologias carum in homine dem.onstrant^s
9. hifafu dicitur homo primae aetatis, dictus autem infans^
quia adhuc fari nescit , id est , loqui non potest nondum enimbe- :

ne ordinatis dentibus, minor est sermonis expressio .

10. Puer 2l puritate vocatus , quia purus est , et necdum lanu-

ginem , floremque genarum habens Hi sunt ephebi, id est, aPhoe- .

bo dicti , necdum viri, sed adolescentuli leues .

11. Puer autem tribus modis dicitur,pro natiuitate, vt Isaias

Fuer natus est 7Jobis , Pro aetate , vt octennis ^ decennis . Vnde est c. p.v.S,
hafc in quibusd. codicib. GRIAL. xLV. vsque ad Lx. annuyn , quod
dicat a
Iterum num. 15. Adolescens .
Ib. . . . tum primum sencscere incipiat corpus ,
ad gignendutn Sex hominis aetates Eu-
. post sexagesimum vero senio iam labo~
genius Toletanus recenset , sed cum ali- ret . GRIAL.
quo discrimine in recapitulatione ad
, Ib. Quem graeci ?rpea-/?vTnv . Ex Aug*
Hexaemeron Dracontii Vide mea pro- . de Gen- contra Manich.»lib. 1. c. 27. GR.
legomena inDracontium pag.18. , et 21. 10. Puer a puritate . Varro apud Cen*
AREVAL. sorin. Pueri , quod sint puri , id est,
Quinta senioris aetas - nondum
6. impuberes GRIAL. .

scnectus Seru. Aen. 5. Tum senior ta-

. Ib. Hi sunt ephebi , id est , a Phoe-
les . Secundum Varronem innior , et se- bo .Immo ab Hebe GKIAL. .

nior comparatiui sunt per diminuitioncm, Ib. Adolesccntuli leues Al. ienes . .

etc. Item Aen. 6. ad v. lam senior : Aut GRIAL.

pro positiuo posuit , aut senior est vi- 11. In Vulgata : Paruulus enim natus
rens senex , vt iunior intra iuuenem est est nobis , Et apud leremiam ioc. cit.
quam rem a Varrone tractatam confir- iSoli dicere : Puer sum . . . Ne timeas etc.
niat etiam Plinius Ita vero distinguit
. Ad hunc enim locum respicere videtur
seniores a senibus Varro apud Censori- Isidorus AREV. .

:ium de die natali , vt seniores vocari

tom.lV, D
 ,, ,,.

25 ETYMOLOGIARVM
illiid : Imi puerile iugttm tenera ceruice gerebat . Pro obseqiilo , et
c- X- \'-7'
({^\q[ Dominiis ad Prophetarn , P«fr meus es ^« , 7ioli ti-
piintate , vt

mere ^ (\w\w iam leremias longe piicritiac excessisset aniios .

I 2. Puella est pariuila , qiiasi pulla vnde et pupillus , non pro :

conditione ,scd pro aetate puerili vocamus Pupilli autem dicti .

quasi sine oculis , hoc est, a parentibus orbi Hi autem vere pu- .

pilli dicuntur quorum patres ante decesserunt, quam ab eis no-

,

men acciperent Ceteri orbi vocantur orpha?ji , iidem , qui et pu-

.

pilli enim nomen graecum est,hoc latinum Nam et in psal-

: illud .

mo vbi legitur , Pupitlo tu eris adiutor Graecus habet op^avca

, : .

13. Puberes a pube , id est, a pudendis corporis nuncupati , quod

haec loca tunc primum hmuginem ducunt Quidam autem ex an- .

nis pubertatem existimant , id est, eum puberem esse, qui quatuor<

decim annos expleuerit, quamuis tardissime pubescat Certissimum .

autem puberem esse , qui et ex habitu corporis pubertatem osten-

dat et generare iam possit
, .

14. Puerperae sunt , quae annis puerihbus pariunt Vnde et .

lib.4. od.5. Horatius Z,^«r/^;7/«r sirnili prole puerperae

: Et dictae puerperae y .

vel quod primo partu grauantur, vel quod primum pueros pariunt
1 5. Adolescens dictus, eo quod sit ad gignendum adultus, siue
a crescere , et augeri .

16. luuenis vocatus , quod iuuare posse incipiat , vt in bubus

12. Puella est paruula , quasi pulla . lect. decretal. r. 7. de despons. irnpub,
Fest. PuUus louis dicebatur Q. Fabius et c. 3. eod.tit. Greg.ix. GRIAL.
cui cognomen Ehurno fuit , propter can- Ib.Fortasse legendum , Pupilli autem
dorem quod eius natis fulmine icta erat
, . dicti orbi , quasi sine oculis . Reposul
Antiqui auteni puerum quem amabant , decessenint ex mss, gothicis pro disces-
pulium eius dicebant GKIAL. . serunt . AREV.
Ib. Hi autem vere pupilli - quam ab 14.Et dictae puerperae Hieronym. .

cis nomen acciperent Praenotnen { in- . in lerem. c. 4. Puerpera interpretatur ,

teliige )
quod ante pubertatem non ac- quae primos parit foetus At Donat. in .

cipiebatur . I^am gentis ,vel familiae no. And. Omnis , quae peperit , puerpera ,
men lustrico die accipiebant , auctoribus quae primum vT^udrorcKat; . Paulus c.i^^-
Fest. Macrob. et Plutarch. in prcblem. de Verb' sign. Puerperas appellant re-
Et lulius Paris ( seu Probus y in epitom. centes ex partu GRIAL. .

lib. X. VaL Max. Pueris , non prius Ib. In antiquis cditionibus , IrtWifrt/wr
quam togam virilem sumerent , puellis , primo prole puerpera nato quod ab Isi- :

non antequam nuberent, praenomina im- doro per lapsum scriptum Munckerus
poni , Q. Scaeaola auctor est Et postea . . existimabat ad Fulgent. Mythol. cap.26.
Publii, qui prius pupilli facti erant, quam lib. i. pag. 61. Grialius verba ipsa Ho-
praenomina haberent Alii ominis causa . ratii restituit . AREV.
cx pube Vid. A. August' in not.i.coU
.
 .

L I B E R XI. 27
luuenci 5
quum a vitLilisdiscesserint . Esc enim iuuenis In ipso aeta-

tis incremento positus^et ad auxilium praeparatus Nam iuuare ho- .

iTiinis est opus aliquod conferentis. Sicut autem tricesimus perfc-

ctae aetatis est annus in hominibuSj ita in pecudibus, ac iumentis
tertius robustissimus .

17. V/r nuncupatus, quod maior in eo vis est ,

quam iivfemi-
na . Vnde et ^virtus nomen accepit , siue quod vi agat feminam .

18. Mulier VQXO a mollitie , tamquam rnoUier detracta litera,

vel mutata, appellata est mulier .

ig. Vtrique enim fortitudine , et imbecillitate corporum sepa-

rantur. Sed ideo virtus maxima viri , mulieris minor , vt patiens vi-
ro esset , scihcet ne feminis repugnantibus libido cogeret viros aliud
appetercjaut in alium sexuin proruere .

20. Dicitur igitur mulier secundum femineum sexum , non se-

cundum corruptionem integritatis , et hoc ex lingua sacrae scriptu-

rae Nam Eua statim
. facta sui^nondum contacta a
de latere viri

vko^mulier appellata est^dicente scriptura^f^ formauit eam /^ 2. Gen.*v.23.

fnulierem .

21. Virgo a viridiore aetate dicta est , sicut virga ^ et vitula ,

Ah*as ab incorruptione , quasi virago ,

quod ignoret femineam pas-
sionem .

22. hoc est , opera virilia fa-

Virago vocata , quia virum agit ,

citjCt mascuhni vigoris cst Antiqui enim fortes feminas ita vo- .

cabant Virgo autem non recte virago dicitur si non viri officio
. ,

fungatur. Mulier vero , si virilia opera facit , recte virago dicitur,

vt Amazon
23. Quae vero nunc femina , antiquitus vira vocabaturjsicut
a seruo serua famulo famula , ita a 'uiro 'uira Hinc et
, sicut a .

'uirginis nomen quidam putant .

24. Femina vero a partibus femorum dicta,vbi sexus species

17. Vir. Ex Lact. c. xi, rae Feminns antiqui ^ qnas nioic dicimus ^
\

20. Viilgata : Et aedificaiiit' Dominus viras appellabant vnde adhuc perma- :

Deus costam y quam tulerat de Adam , nent virgines , et viragines Mariana in .

itt mulierem . AREV. Genesin cap.2. v.2^. ex hebraeo idiomate

21.Virgo a viridiore aet. e Seru. illustrat lusum illum verborum Haec :

Ecloo.^.ad V. Bisvenit ad mulctram. GR. vocabitur virago , quoniam de viro sum-

11. Virago Ex eod. Aen. 12. ad v.
. pta est ARKV. .

luturna virago GRIAL. -

. 24. Alii graeca etymologia An quasi .

2j. Yestns verho i Querquetulanae vi- (p//-ta/i/o^/i/« ? GRIAL.

D 2
 ., . . .

23 ETV MOLO G I ARV M

a viro cllstlngultur feminam ab ignea vi
. Alii graeca etymologia
dictani putant cjuia vehementcr concupiscit, Libidinosiores enim .

viris feminae sunt^tam in nuilieribus, quam in animalibus Vndc .

nimius amor apud antiquos tcmineus vocabatur

25. Senior est adhuc viridior ^ Ouidius in. 6. \ih. Se/i/or .. . ^ .

irjter iuueuemque senemque Terentius Quo iure sum vsus ado^

, . :

lescentior .

26. Adolesccntior non vtique magis adolescens , sed minusj vt

senior minus senex vbi comparatiuus gradus minus significat a po-'
:

siriuo Ergo senior non satis senexjsicut iunior intra iuuenem ,

.

sicut pauperior intra pauperem .

2 7. Senes autem dictos quidam putant a sensus diminutfone ,

co quod iam prae vetustate desipiant Nam physici dicuntjhomi- .

nes stultos esse frigidioris sanguinis ,

prudentes cahdi . Vnde et se-
nesjin quibus iam frigetjet pueri jin quibus necdum calet , minus
sa]>iunt : inde est , quod conuenit sibi infantum aetas , et senum .

Senes enim per nimiam aetatem .dehrant, pueri per lasciuiara 5 et

intantiam ignorant, quid agant
28. Senex autem tantum mascuhni generis est , sicut anus fe-
minlni nam anus dicitur sola muher
: Anus autem appehata a mul- .

tls annis, quasi annosa Nam si commune esset nomen , cur dice- .

ret Terencius , senem mulierem Hinc et vetula , quia vetusta

1 . Sicut
autem a sene senectus , ita ab anu anilitas nominata est
25. (^uam verba Terentii sint ex senem neget nomen esse commutte . P^-
proiogo hecyr.ie , vbi Donatus significa- pinius , siue Pomponius apud Varronem
tionem adolescentioris de qiia num- seq. . lib. 6.
cxplicat , videntur coUqcanda iafra post Ridiculum est , quum te cascam tua di-
verba , vt senicr , minus sene:< Teren- . cit amica .

iitiS : quo iuresum vsus adoiescentior : Fili Potoni sesquisenex puerum .

vbi comparatiuus gradus etc. AREV. Dic tu illam pusam : sic fiet , Mutua
16. Minus significat a posiiiuo . /^^r- muli
ha siint Donati in prolog. Hecyr. GR. Nam
vere pusus tu , tua amica se-
27. Nain Physici dicunt e Seru. . nex Et Tibullus. .

Ceorg. 2. ad v. Frigidus obstiterit circum Hanc animo gaudente vident iuuenesq.,

praec. 5. GRIAL. senesque
28. Nam si commune essetnomen, Commemorant merito tot mala fer-
cur Terentius diceret senem mulierem ? re senem . GRIAL.
Assentior Chaconi , qui haec putabat alie- Ib. Martinus Legionensis lib. 2.
S.
na , eiusque , cui Isidori sententia displi- pag. 484. serm. in Dominica secunda post
ceret , itaqne obiiceret , Nisi commune pascha totum hunc Isidori locum pro-
essetnoa.en , etc. Sed frustra laborat fert , scilicet num.27.28. 29. Legit autera
Donatus ( quetn ludorus sequitur ) vt S. Martinus quasi annosa Hinc et vetula .
 . ,

L I B E R XI. 29
29. Camties aiitem vocata a candoie , quasi cayiditles Vnde .

est iWudj riorida iuuentus ^ Uctca canities ^ ^i-out dicerct, candida ,

Senectus autem multa secum et bona atfert, et mala
30. Bo- .

na, quia nos ab impotentissimis dominis liberat, voluptatibus im-

ponit modumjlibidinis frangit impetus, auget sapientiam , dat ma-
turiora consilia Mala autem^quia senium miserrimum est,debili-
.

tate,et odio . Subeunt enim morbi ^tristisque senectus Nain duo . virg. 3. Ge-

sunt quibus minuuntur corporis vires , senectus , et morbus.

,
org. 67.

31. Mors dicta,quod sit amara, vel a Marte^qui est effector

mortium .

32. Tria sunt autem genera mortis, acerba, Immatura, natura-

etc, omissis omnino \\\h\Namsi

verbis tiquior, quare in hac non solum reiectct
commune . . . senem mulierem} quo Cha- est a textu , sed et omnino in margine
conis coniectura comprobatur Aniii- . praetermissa , non videmus . Saepe ita de
tatis vocabulo venuste vsus est CatuUus Grialio queri possemus , qui adco laudein
carm. 60. breuitatis afFectauit , vt varias lectiones
Vsquc dum tremulum mouens non contemnendas , quas in editionc Bi-
Cana tempus anilitas gnacana prae manibus habebat , omnino
Omnia omnibus annuit . AREV. praeteritas voluit , et hac in re editioni
50. Senectus HUtem . £.v Hieron.praef. Bignaeanae magna ex parte concinunt
ad lib. 1. in Amos . GRIAL. duo vetustissimi codices gothici Toleta-
Ib. Nam duo sunt . e Seru. Georg.j. ni , vt in Var. lection. dicam . Non au-
ad V. Subeunt morbi , tristisq. senectus sim tamen scripturani editionis Grialia-
GRIAL. nae , quae in vetustissimis membranis
Horatius in arte poetica
Ib. Multa : extat , reiicere . Sed aduertain , lulianum
senem circumueniunt incomwoda AREV. Toletanum , qui Isidori fere aequalis fuit
51. S. lulianus Toletanus lib. i. Fro- diuersum aliquod exemplum Etymolo-
gnost. cap. 4. ita legit hunc locum : giarum vidisse nam , vt saepe monui ,
:

Mors dicta est ( in ms. meo veteri antequam Isidorus ad Braulionem totum
decst est )
quod sit amara , xel a mor- opus uiisit , plures eius parte? seorsunn
su primi hominis appellata . Nam quum editae circuraferebantur Etymologiana .

primus humani generis parens lignum ve- mortis a Marte Isidorus lib. 8. cap. xi.
titum per incbedientiam contigit , per num. 51. expressit . Ceterum mortem a
morsum mortem incurrit . Vnde et a MOR- graeco [jic^c^ fatutn exi tiale ^ AppeWan ,
-,

SV MORS ipsa vtique appellatur . Tria alii magis probant Vide Vossium , IVlar-
.

sunt genera mortis etc. Sequor codicem tinium , et Guil- lunium in dissertatione
mcum vetustum nam editiones variant : . Lipsiae editam 1743. De cultura morti
Sed non omittenda nota doctissimi Edi- Deae olim exhibita Vindex . Caesellius
coris operum Patrum Toletanorum tom.2. vnam e tribus Parcis Mortam nomina-
pag. XI. Ex hoc loco confirmatur lectio tam fuisse tradidit , quod Gellius lib. 5.
aliquorum codicum mss. S. Isidori , in qui- c?.p. 16. non videtur approbare , AREV.
bus totidem verhis continetur haec alte- 32. Infantium acerbam moriem , et
ra MORTIS etymologia a MORSF du- funus acerbum ex Apuleio , et Virgilio
€ta Quam lectionem auion indicasset
. commemorat Barthius lib. 19. Aduers.
editio Parisiensis S. Isidori ( Bignaeana cap. 5. AREV.
ex Vukanio ) regia nostra editione an-
 30 ETYMOLO GIARVM
lis . Aceiba inraiuimn , iminatura iiuieniim, matura , id est , natura-
lissenum .

55. Mortuus autem ex qua parte orationis declinetur , incer-

tum est. Nam,sicut ait Caesar , ab eo , quod est morior ^in par-
ticipio praeteriti temporis in tus exire debuit ,
pervnum scilicet «,
non per duo . Nam vbi geminata est litera, nomen est, non par-
ticipiurnjVt fatuus Conuenienter itaque factum^vt quem-^ arduus .

admodum id^quod significat , non potest agendo ita et ipsum ,

nomen non possit loquendo declinari Omnis autem mortuus aut .

funus est 3 aut cadauer .

34. Fuftus est 5 si sepeliatur Et dictnm funus 2 funibus accen- .

sisjquos ante feretrum papyris cera circumdatis ferebant .

35. Cadauer autem est , si insepultum iacet . Nam cadauer nO"
minatum cadendOjquia iam stare non potest
a Quod dum por- .

'
tatur 3 exequias dicimus crematum , reliquias conditum iam , sepul- : :

Vi'rg.4.Georg. /«w Corpui autem consuetudine dicitur, vt iWwd ^Tum corpora

.

^^5' Ijice carentum .

-^6. Defunctus vocatus , quia compleuit virae oflficium . Nam

dicimus defunctos officio , qui officia debita compleuerunt , vnde et
honoribus functos.Hinc ergo defunctus, quod ab officio sit vitae
depositus : siue quod sit diem tunctus.
37. Sepultus autem dictus^co quod iam silie pulsu , et palpi-
tatione est jid estjsine motu . Sepe l ir e mtem est condere corpus .

Nam humare obruere clicimusjhoc estjhumum iniicere .

34. Funus . Lx eod. Aen. i. nd v. DO CADAFER renuncietur . Hoc est ,

noctem flammis funalia . v. ead. lib.io. quod innuit Isidorus , quia iam stare
c. 10. GRIAL. non potest neque video , cur Barthius
:

55. Cadauer. Ex eod. Aen. 6. ad v. iib. 54. Aduers. cap. 16. ineptum id di-

belloq. caduci GRIAL. . cat : magis enim ineptum puto , quod ipse
Ib. Quod dum portatur . Ex cod. Aen. tradit , cadauer dictum , quia omnis illius
2. ad V. patrios foedasti s. v. GRIAL. forma , omnis species corruerit . AREV.
Ib. Tertullianus lib. De resurrcct. 37. Sepultus Ex eod. Aen. -^.ad v.
.

carn. cap. i^. Atque adeo caro est , quae parce sepulto . GRIAL.
morre subruitur , vt exinde a CADEN-
 , . .

L I B E R XI. 31

C A P V T III.

De Portentis

I. X Varro^quae contra naturam nata videntur

ortenta esse ait :

sed non suntcontra naturam , quia diuina voluntate fiunt^quum vo-

iuntas creatoris cuiusque conditae rei natura sit . Vnde et ipsi gen-
tiles Deum modo naturam , modo Deum appellant
2. Portentum ergo fit non contra naturamjsed contra quam
est nota natura . Portenta autem , et ostenta, monstra , atque pro-
digia, ideo nuncupantur, quod portendere ^atque ostendere , mon-
strare , atque praedicere aliqua flitura videntur.
3. Nam porterita dicta perhibentur a portendendo ^ id est , prae-
ostendendo . Ostenta autem , quod ostendere quidquam futurum vi-
deantur . Prodigla ^ <:\i\0(^ porro dicant ^ id est, futura praedicant
Monstra vero monitu dicta^quod aliquid significandum demon-
a
strentjsiue quod statim monstrent , quid appareat^et hoc proprie-
tatis estrabusione tamen scriptorum plerumque corrumpitur.

4. Quaedam autem portentorum creationes in signjficationibus

futuris constiturae videntur Vult enim Deus interdum ventura si- .

gnificare per ah'qua nascentium noxiaisicut et per somnosjCtper

oracula, quibus praemoneat , et significet quibusdam vel gentibus,
vel hominibus futuram cladem , quod plurimis etiam experimentis
probatum est .

5. Xerxi quippe lepus ex equa creata ^ dissolui regnum por-

tendit Alexandro ex muh'ere monstrum creatum est , quod supc-
.

riores corporis partes hominisjsed mortuas habuerit, inferiores di-

uersarum bestiarum , sed viuentes : significasse repentinam regis in-
terfectionem, superuixerant enim deteriora mehoribus . Sed haec

Cap. III. n. I. Portenta . Ex Aug-ii, tel. plura exponuntur de slgnis , et mon-

ile ciu. c. 8. GRIAL. stris . AREV.
3. Nam portenta . Cic. 2. cie diuiru 5. Xerxi quippe lepus Lepus scri- .

Quia cnim osienduntur , portendunt , psimus ex Herodoto in Polyhymnia , et

monstrant , praedicunt ; ostcnta , mon- Valer. Max. de prodig. ciim vulpes in-
stra , prodigia dicuntur GRIAL. . uersis literis in omnib. GG. legeretur ,
Ib. Monstra vero a monitu etc. tom.i. GRIAL.
Patruui Apostolic. pag. 60. edition. Go-
 . ,

32 ETYMOLOGIARVM
inonstra ^qiiae in significationibiis dantiir, non diu viLiiint, sed coii-
tiniiOjVt nata tuerint , occidunt
6. Imcr porferiium ^ et ponefjfosum di^QVt . Nam portentasunt,
quae transfigurantur sicut fertur , in Vmbria mulierem peperisse
,

serpentem Vnde huc^nviS^ Matremque suus co?Herruit infans tor-

. ,

tentosa vero lcuein sumunt mutationem .

7. Exempli causa, cum sex digitis nati Portenta igiturjvel .

portentosa existunt , alia magnitudine totius corporis vltra com-

munem hominum modum, quantus fuit Tityon in ncuem iugeri-
bus iacens 5 Homero testante alia paruitate totius corporis^vt na- :

ni 5 vel quos graeci pygmaeos vocant,eo quod sint statura cubi-

tales alii magnitudine partium, veluti
: capite informi aut super- ,

fluis membrorum partibus^vt bicipites, et trimani vel cynodontes, ,

quibus gemini procedunt dentes .

8. Alii a defectu partium , in quibus altera pars plurimum defi-

cit ab altera , vt manus a manu, vel pes a pede , Alii a discissione 5

vt sine manu, aut capite generata : quos graeci steresios vocant.

Alia priuimeria : quando solum caput, aut crus nascitur . Alia, quae
in parte transfigurantur : sicut qui leonis habent vultum,vel canis
vel taurinum caput, aut corpus, vt ex Pasiphae memorant geni-
tum Minotaurum quod graeci iTspofjLOfi^^ixv vocant
, .

9. Alia , quae ex omni parte transfigurantur in alienae creatio-

nis portentum vt ex muliere vitulum dicit
: generatum . historia
Alia , quae sine transfiguratione mutationem habent locorum , vt
oculos in pectore, vel in fronte, aures supra tempora vel sicut Ari- :

stoteles tradidit, quemdam in sinistra parte iecur, in dextera spie-

nem habuisse .

10. Alia secundum connaturationem , vt in alia manu disiti

plures connaturati 5 et cohaerentes reperiuntur , minus,siue
in alia
in pedibus. Alia secundum immaturam , et intemperatam creatio-
nem , sicut ii, qui dentati nascunturjsiue barbati , vel cani . Alia
com-
7. Quantus fuit Tityon. Cui tota no- hisSalmasius in Exercit. Plin. pag.52. AR.
uem per lugera corpus-Porrigitur Aer].6. . 8. Alia priuimeria Ita Rabanus , rje- .

que compositio latinae vocis suspecta esse

Ib. Homero testante,
^

Uvce. ^. debet , quando neque epitogium respuit

Ib, Vel cynodonres e Solin. 4.
, Quim-tilianus . Hos /xovou/f«« vocat AgelL
!(?. Alu maonitiiciine partium etc. De hb. <). c. 4. GRIAL.
 . . ,

L I B E R X I. 3 3

complcxu pluriniarum differentlariim^sicut illudj quod pr^icdiximusj

in AleKandro multiforme portentum .

11. Alia commixtione generis vt dvePf)oyvvoi , qui ififjicfPfoJ^iTct^ ,

vocantur Hermaphroditae autem nuncupati eo quod eis vterque

. ,

sexus appareat €^^>;5 quippe apud graecos Mercurius est rt:ppo/<TM

: :

Venus nuncupatur hi dextram mamillam virilem sinistram mulie-

: ,

brem habentes, vicissim coeundo et gignunt^et pariunt.

12. Sicut autem in singuhs gentibus quaedam monstra sunt
hominum , ita in vniuerso genere humano quaedam monstrn sunt
gentium , vt gigantes , cynocephali , cyclopes , etc.

13. Gigantes dicti iuxta graeci sermonis etymologiam , quieos

yt^yivsig cxistimant, id est ,. terrigenas, eo quod eos fabulose parens
terra immensa mole , et similes sibi genuerit : <),« enim terra appel-

latur : yivog genus , licet et terrae filios vulgus vocet , quorum ge-
nus incertum est

14. Falsb autem opinantur quidam imperiti de scripturis san*

ctis, praeuaricatores angelos cum filiabus hominum ante diiuuium
concubuisse, et exinde natos gigantes,id est , nimium grandes , ct
fortes yiros, de quibus terra completa est .

15. Cyjjocephali appellantur , eo quod canina capita habeant

quosque ipse latratus magis bestias 3 quam hoinines confitetur hi in :

India nascuntur .

16. quoque eadem India gignit, ct dicti cyclopcs, eo

Cycoples
*quod vnum oculum in fronte media habere perhibentur Hi et .

^ypio^yWitf dicuntur 5 propter quod solas ferarum caraes edunt

1 Hermaphroditae Mirumi Herma-

1. . sunthacc ex. ^. de ciuit. cap. 4. fuitve-
phroditae , tton Hennaphroditi in o/nni- ro opinio , quae hic cxploditur grauissi- ,

bus libris le^i y quum dicat Aug. 16. de morum auctorum , Clementis Alexandrini^
ciui. cap.S. consuetudinem loquendi prae- Justini Martyris , Cypriani , Ambrosii ,
ualuisse , vt a meliore , hoc est , a mascu- Lactantii Angustinus quaestionem pro~
.

lino sexu appellarentur Nam nemo . posuit ,quid ipse sentiret y non pronuncia-
( inquitvnqtiam auc Androgynas , ^at
) uit . GRIAL.
Hermaphroditas nuncupauit. Equas tamen Ib. Praeuaricaiores angelos etc. Vide
hermaphroditas dixit Plin. \\. c. ^g. GR. not. ad V. 235. Carminis in Genesin posc
Ib. Hi dextram mamillam e Plin. : luuencum append. i. AREV.
8. c. 2. GRIAL. 15. CynorephaH Augustini verba .

13. Giganres - qui eos gigenas Sic . sunt . \6. de ciu. cap. U. Vid. Aelian.
Callimach. in lauacro Pallad. et Gloss. et Plin. GRIAL.
Terrigenae , ynyivci^ GRIAL. . Hi et agriophagitac . P!in.6. c.^6,
1(5.

14, Falso autem opinantur SumPta . Solinus agriophagos vocat . GRIAL,

Tom.IV,
 . . .^

34 ETYxMOLOGIARVM
17. Libya crediint truncos sine caplte nasci , ct
Blenimv\i^ in

os^et oculos habere in pectore Alios sint ceruicibus gignijocu- .

los habentes in humeris .

/
18. In vltimo autem oricntis monstrosae- gentium facies scri-
buntur. Aliae sine naribus, aequali totius oris phmitie , informes
habentes vultus . Aiiae kibro subteriori adeo prominenti , vt in so-

lis ardoribus totam ex eo faciem contegant dormientes . Aliis coii-

creta ora esse, modico tantum foraraine cahmiis auenarum pastus

haurientes . Nonnulli sine h*nguis esse dicuntur , in vicem sermo-
nis vtentes nutu , siue motu .

19. l^inotios apud Scythiam csse ferunt , tam diffusa aurium

magnitudine, vt omne corpus ex eis contegant : ^rav enim graeco
sermone onme ^utci aures dicuntur .

20. Artabatytae in Aethiopia proni , vt pecora, ambuhire dicun*

tur quadragesimum aeui annum nullus supergredirur
,

21. Satyri homunciones sunt aduncis naribus, cornua in fron-.

tibus ( habent ), et caprarum pedibus similes , qualem ia solitudi-
ne Antonius sanctus vidit (^ui etiam interrogatus, Dei seruo re- .

spondisse fertur, dicens Adorfalis- ego sum vnus ,ex accalis eremi :

quos 'vario delusa errore ge^ttilitas Faufios , Satyrosque colit .

Dicuntur quidam
2 2. et siluestres homines , quos nonnulli
Faunos ficarios vocant
23. Sciopodum gens fertur esse in Aethiopia , singulis cruribus ,

et celeritate mirabili : quos inde QKiOTroJ^ccg graeci vocant , eo quod*

per aestum in terra resupini iacentes, pedum suorum magnitudine
adumbrentur.

17. Blemmyas . Pii.>2. 5. c. 8. Soiin, doriis exprimit , videndus Rosweydus in

c. 3. 4. GRIAL. Onomastico post Vitas Patrum verb.
Ib. Alios sine ceruicib. Ex Plin. 7. FauriHS , S.ttyrus^ incubus AREV. .

c. 2. Vid. Aug. 16. de ciu. c. 8. et Ageli. 22. Dicuntur et quidam siluestres .

lib. 9. .-. 4. GKIAL. Vid. lib.S. clvltim. GRIAL.

18. In vltim. autem orient. Ex So- Ib, Faunos ficarios Fatuos ficarios
.

lin. 32. GRIAL.

c. C. Card. Sirieti , et Compiut. Cottli. , et
2©. Artabatytae . Ita in Piinii emen- lererfi.^o. Hieronymus cum fatuis hcariis
datioribus libris apud Soiinum Artha-
: GRIAL.
bathitae . GRIAL. 23. Quos inde Sciopodas . P///;. //^.7.

21. Satyri . Ex Hieronym. in vita cap.2. Aiig.i6. de, ciu. c. 3. , Ageil.^t.

Pauli ereinitae . GRIAL. c. 4. GRIAL.
Ib. De Hieronyrai loco , quem Isi-
 . . ,,

L I B E R XI. 3 5

24. Antipodes in Libya plantas versas habent post crura , et

octonos digitos in plantis .

25. Hippopodes in Scythia suntjhumanam formam , et equinos

pedes habentes .

26. In India ferunt esse gentem

quae fjuciK^o^m nuncupantur, ,

octo pedum staturam habentes Est et gens ibi statura cubitalis, .

quos graeci a cubito pygmaeos vocant , de qua supra diximus Hi .

montana Indiae tenent , quibus est vicinus Oceanus

27. eadem India esse gentem feminarum quae
Perhibent, et in ,

quinquennes concipiunt, et octauum vitae annum nonexcedunt,

28. Dicuntur autem quae
et alia hominum fabulosa portenta ,

non sunt, sed ficta et in causis rerum interpretantur, vt Geryo-

:

nem Hispaniae regem triplici forma proditum Fuerunt enim tres .

fratres tantae concordiae, vt in rribus corporibus quasi vna anima

esset .

29. Gorgones quoque meretrices crinitas serpentibus ferunt,

quae aspicientes conuertebant in lapides, habentes vnum oculum, quo
inuicem vtebantur Fuerunt autem tres sorores vnius pulchritudinis
.

quasi vnius oculi , quae ita spectatores suos stupescere faciebant

vt vertere eos putarentur in lapides
30. Sirenas tres fingunt fuisse, ex parte virgines, ex parte vo-
lucres , habentes alas,et vngulas : quarum vna voce,altera tibiis

tertia lyra canebat . Quae illectos nauigantes suo cantu in naufra-

gia trahebant .

31. Secundum veritatem autem meretrices fuerunt, quae trans-

euntes, quoniam ad egestatem deducebant, iis fictae sunt inferre

24. Antipodes in Lib. Androphagi in <ies , non duodevim GRIAL. .

Scythia legebat Chacon ex Plin. 7. r. 2. Ib. Quos pygmaeos Ex. . 16. dff
GRIAL. ciu. c. 8. GRIAL.
Ib. Grial edidit octenos . ARF.V. 28. forma proditum
Triph'ci AL .

26. Quae macrobii nuncupantur octo praeditum Sed proditum retinuimus ex

.

ped. Optime restituit hunc locum Chacon, lustino lib. /^^. Porro Geryonem ipsum
quum enim xii. legatur in omnibus li- non triplicis naturae , vt fabuhs proditur
bris i deprehendit , librariorum fuisse erra- fuisse . GRIAL.
tutn,(]ui XII. pro ix.' scripsissent .Nam 29. Gorgones qaoque . e Seru. Aen.6.
horum corpora cubitorum quintim , et bi- GRIAL.
norum palmorum facit Plinius ex Onesi- 30. Ex eod. Aen. 5. GRIAL.
Sirenas .

crito Porro quinos cubitos , qui singuli

.
31. Poetae Venerem mari ortam fin-
sesquipedibus constent , et binos palmos , xerunt , ex c^no ^\ctz Aphrodite, Pontia ,
qui semipedem conficiant , octo esse pe- Marina , Pdagia etc. AREV.
E 2
 . . . ,

5
•

ETV MOLOG ARVM 1

naiifra^ia. Alas autcm habiiisse, et vngulns , qiiia amor ct volat^et

vulnerat. Qune inde in fiuctibus comiiiorassc dicuntur , quia flu-

ctus Venerem creauerunt .

32. Scyllani quoque ferunt femrnam capitibus succinctam ca-

ninis, cummagnis propter fretum Siculi maris^in quo
latraiibus
nauigantes vorticibus in se concurrentium vndarum exterriti , latra-
re cxistimant vndas, quas sorbentis aestus vorago collidit
Fingunt et monstra quaedam irrationalium animantium ,
53.
vt Cerberum inferorum canem , tria capita habentem jsignificantes
pcr eum tres actates , per quas mors hominem deuorat , id estjin-
fantiam , iuuentutem , et senectutem Quem qiiidam ideo dictum .

Cerbcrum j)utant , quasi sit x^so/Sopo? , id est, carnem vorans .

34. Dicunt et Hydram serpentem cum nouem capitibus, quae

latine quod, vno caeso, tria capita excrescebant .
Excetra dicitur ,

Sed constat hydram locum fuisse euonientem aquas , vastantem

,

vicinam ciuitatem,in quo,vno clauso meatu,muiti erumpebant

Quod HercLiles videns, loca ipsa exussit , et sic aquae clausit
meatus .

35. Nam
hydra ab aqua dicta est huius mentlonem faclt Am- :

brosius in simihtudinem haereslum , dlcens: Haeresh otim ^'uelut

quaedam hydra fahularum , vuhieribus suis creuit et dum saepe re- :

ciditur ,
pullulat , igfii debita , incendioque peritura .

3 6. Chlmaeram triformem bestiam ore leonem po-

Flngunt et : ,

stremis partibus draconem media capream Quam quidam physio- , .

logi non animal sed Lyciae montem esse alunt, quibusdam locis
,

leones et capreas nutrlentem qulbusdam ardentem qulbusdam ple-

,
, ,

)Uim serpentibus . Hunc Bellerophontes habitabilem fecit, vnde Chl-

maeram dicitur occrdisse
37. Centauris autem,id est, hominibus equo mixtls , specles
vocabuium dedit quos quidam , fuisse equites thessalorum dicunt 5

32. Scyllatn qiioqnc . Lorus adumbra- hydra cap. 4. lib. 12. AREV.
tus ex Justini lib. /^. GRIAL.' 35. Huius mentionem facit Ambro-
Ib. Scnbhur ethmverticibus . AR. sius . Lib. i. de fid. r. 4. GRIAL.
53.' Quem quidain ideo dictum cer- 36. Fingunt et chim. "Ex eod. Seruii
ber. e Seru. Aen. 6. ad v. Custodem in Joco . GRIAL.
V. p. GRIAL. 57. Duo gothici codices Toletani ita
"^^. Quae latinc cxcetra £.v eod. . id exhibent : Centnuris aurein specigs vo~
A^'i. 6. ad V. Belhia Lernae GRIAL. . cabuluin indidit , id est , hemi em equ9
Ib. Eadem , ct iisdera ht& vcrbis de mi?<tum , qiios quidem etc. ARKV,
 , , .

L I B E R XI. 57
sed quod discurrentes in bello , velut vnum corpus equorum , et ho-
minum inde Ccntauros fictos asseruerunt
viderentur ,
.

3S. Porro Minotaurum nomen sumpsisse ex tauro , et homine,

qiialem bestiam dicunt fabulose in Labyrintho incliisam fuisse . De 2. qc art.
am. 24.
qua Ouidius , Semibouernque virum , semiuirumque bouem .

^g. Onocentaurus autem vocatur^eo quod media hominis spe-

cies 5 media asini esse dicatur , siciit et hyppocentauri , quod equo-
um, hominumque in eis natura coniuncta fuisse putatur

C A P V T IV.

De transformatis

I. v3 autem et quaedam monstrosae hominum transfor-

cribuntcir
mationes,et commutationes in bestias , sicut de iUa maga famo-
sissima Circe,quae socios quoque Vlyssis mutass^ fertur in bestias,
et de arcadibus, qui sorte ducti, transnatabant quoddam stagnum,
atque ibi conuertebantur in lupos .

"^
2. Nam
Diomedis socios in volucres fuisse conuersos, non
et

fabuloso mendacio,sed historica affirmatione confirmant Sed et .

quidam asserunt , strigas ex hominibus fieri Ad multa enim latro- .

cinia figurae sccleratorum mutantur , et siue magicis cantibus , siue

herbarum veneficio , totis corporibus in feras transeunt .

3. Siquidem et per naturam pleraque mutationem recipiunt,

et corrupta in diuersas species transformantur : sicut de vitulorum
carnibus putridis apes : sicut de equis scarabaei : de muhs locustae :

de cancris scorpiones . OmAlns

Concaua litorei si dcmas : bracliia 15.Mct.355>.

cancri j
- Scorpius exibit^ caudaque minabitur vnca

38. De eo Ouidii vcrsu , quein eius Cap. IV. n. 2. Et shic magicis artib.
amici toUi volebant , curiosa" est narra- Oinnia fere ex Aug. 18. de ciuit. c. 16.
tio Senecae in Controuers. lib. 2. contr. et sequentib. GHIAL.
10. versus fin, AREV. Ib, Grialii editio herbarumbeueficio. AR.
Onocentaur
39. Hier. Is. c. 14. .
3. Ouidii versus
habent Conca-
ita :

Porro centauri ( legendum onocentauri ) ua litoreo sidemas brachia cancro , - Ce-

nQiiien ex asinis , ce.ntaurisque compo- tera supponas terrae , de parte sepnlta
situm . At Isidorus \\oir\\n\s pro centauri - Scorpius exiliet , caudaque minabitur
vidctur scripsissc . GRIAly. vnca . AREV.

V
 . ,

j8 ETYMOLOGIARVM
LIBER DVODECIMVS
De aniniallbus .

CA P V T I.

De Pecorlbus y et Itimentis ,

o
pellans vnicuiquc
mnlbiis aiiiniantibus
nomen
Adam primum
ex praesenti institutione
vocabula indidit
, iuxta conditio-
, ap-

nem naturae , cui seruiret

Gentes autem vnicuique animalium ex propria lingua dede-
2.
runt vocabula Non autem secundum latinam linguam , atque grae-
.

cam 5 aut quarumlibet gentium barbararum nomina illa imposuit

Adam :sed illa lingua ,
quae ante diluuium omnium vna fuit , quae
hebraea nuncupatur .

3. Latine autem anlmalia , siue animantia dicta , quod animen-

tiir moueantur spiritu
vita 5 et .

4. Quadrupedia vocata , quia quatuor pedibus gradiuntur, quae,

dum sint similia pecoribus, tamen sub cura humana non sunt^Vt
ceruijdamaej onagrijetc. Sed neque bestiae sunt, vt leones: neque
iumentajVt vsus hominum iuuare possint .

5. Pecus dicimusomne quod humana linguaset effigie ,

caret.
Proprie autem pecorum nomen ils animalibus accomm.odari solet
quae sunt aut ad vescendum apta 5 vt oues j et sues autin vsu ho- :

minum commoda , vt equi , et boues .

6. Diflfert autem inter pecora, et pecudes nam veteres commu- :

niter in significatione omnium animalium pecora dixerunt :pecudes

autem tantum illa animalia 3 quae eduntur , quasi pecuedes Gene- .

Cap. I. num. Omnilnis anlmantibus

1. cos pecus Aen. i. GRIAL.
Adam . Ex TcrtiilL lib. de virg. veland. Ib. Proprie autera pecorum etc. Ex
GPJAL. August. 3. de Getj. ad lit. GRIAL.
2. Sed illa lingua , quae ante diluu. 6. Animalia , qnae eduntur ignota :

Supr. lib. p. c. I. GRIAL. aliis haec proprietas nominis Sic etiam

.

4- Quadrupedia vocata Ex Aug.i.

. multi pecus .a graeco ttcko? , quod est
de Gen. ad lit. c. ii. GRIAL. 7;^//«/ , deducunt , non a pascendo AR. .

5- Pecus . e Seru. adv. ignauum fu-

 . ,

L I B E R XII. 39
raliter aiiteni omne animal pecus a pasccndo vocatur .

lumenta nomina inde traxerunt quod nostrum laborem 3

7. ,

vel onus suo adiutorio subucctando vel arando iuuent. Nam bos ,

carpenta trahit , et durissimas terrae glebas vomcre vertit Equus, .

et asinus portant onera , et hominum in gradiendo laborem tcm-

perant . Vnde et iumerJa appellantur ab eo , quod iuucnt hoiui-

nesi sunt enim magnarum virium animalia.

^S. Eadem quoque armenta vcl quod si^x. apta armis^ldest, ,

bello vel quod his in armis vtimur

: Alii armenra tantum boues .

intelligunt ab arando quasi ara?nenta vel quod sint cornibus ar-

, ^

mata Discretio est autem inter armenta , et greges nam armenta

: :

equorum 5 et boum suntjgreges vero caprarum et ouiuni , .

9. Ouis molle pecus lanis , corpore inermCjanimo placidum,

5

ab oblatione dictum , eo quod apud vereres in initio non tauri

sed oues in sacrificio mactarentur Hx iis quasdam bidentes vo- .

cant eo quod inter octo dentes duos akiores habent quas ma>:ime
3 :

gentiles in sacriiicium orferebant.

10. Veruex dictus^quod ceteris ouibus sit for-
vel a virihus
tior 3 vel quod sit-u/V id est, mascuhis, velquod verme^n in capite ha-
,

beant:quorum excitati pruritu , inuicem se concutiunt , et pugnan-

res cum magno impetu feriunt
11. Aries vel aVo tqx) a^go^ , id est , a Marre vocatus, vnde apud
nos in gregibus masculi mares dicuntur: siue quod hoc pecus a
gentilibus primum ^m est immolatum Aries , quod '^r/j- impone- . seauliuslib.i,
retur Vnde est illud yir/Vj mactatur ad aram
. : . v. iij.

7. Nam bos carpenta . Ex Hieronym. Ib. Apud ma-

Grialiuin erat in nota
in Is. c. i. GRIAL. ctant laetis , quod correxi cx lib. 4.
8. Quod armis
sinte Seru. apta . Aeneid. vers. 57. ; niendum enim puto .

ad V. bellum haec arm. min. Aen. 3. AREV.

Itemq. Georg. j. - Seu quis Olympiacae • 10. Veruex vel a viribus . A natura
GRIAL. versa FiDro. GRIAL.
Ib,' Alii armenta tantum . e Seru. Ib. Prudent. hymn.
Iso in gloss. ad
loco proxime cit. GHIAL. 10. Peristeph. v. 187. VERVEX vocatur
9. Ouis ab oblatione . Ciir non ab a VERME , quem habet in fronte , qui
iic? Saepe gaudet ad rerum ve/ naturas , commouens incitat eum ad pyoelium Ex .

vel vsus magis , quam ad voces respice- Glossario Isidorianodiscimus , hunc ver-
re , quod semel monuimus GRIAL. . mem Simultum vocari Confer notas aci .

Ib. Ex his quasdam bidentes Vid. . hoc verbum . AREV.

Seru. ad v, mactant lectas de morebi- 11. Aries vel a.7ro tou apgo?,idest,
dentes Aen. 4. , et AgelL lib, 16. , et a Marte Varro Aries, quod eum di-
. :

Fest. in bidcntal. GRIAL. cebant ares veteres , nostri aruiga GR. .

\
 . ,

40 ETYMOLOGIARVM
I 2. Aginim quainqiiam ec graeci vocent a-zs-o rau ayva , quasi
pium 5 latininomen habere putant,eo quod prae
tamen ideo lioc

ceteris animantibus matrem agnoscat adeo vt etiam si ih magno :

grege erraueric statim balatu recognoscat vocem parentis

,

Haedi ab edendo vocati parui enim pinguissimi sunt, et

13. *,

saporis iucundi vnde et hede^ae ^ inde et edulium vocatur

: .

14. Hircus, lasciuum animal, et petulcum^et feruens semper

ad coitum,cuius oculi ob libidinem in transuersum aspiciunt , vn-
de et nomen traxit: nam hirqui sunt oculorum anguli secundum
Suctonium Cuius natura adeo calidissima est, vt adamantem lapi-
.

dem , quem w^c ignis, nec ferri domare valet materia , solus huius
cruor dissoluat . Maiores hirci Cinyphii dicuntur a fluuio Cinyphe
in Libya,vbi grandes nascuntur .

15. Capros, et capr^is a carpendis virgultis quiclam dixerunt.

Alii

12. Agn. - aTj-o Tow «5.1'« quasi pium . quidem nonnulli scribunt sed etymon :

Purum fortasse ex Festo . Glossar. agnus poscit haedus , quod probat Varro lib.4.
af,vetov , siue apv</oc , et uyvo^ Hx3-a,i»ci , ling. lat. cap. 19. Hircus , quod Sabini
et c.istas . Varro tamen , quod pecori oui- FlRCFS\ct quod illic FEDFS , in latio
!i ^gnum di'
agnatus- j/r, latiria origine rure HEDVS , quod in Vrbe , vt in mul-
ctiim vult GRIAL. . tis , a addito , FAEDVS . Iderei Grialius »
Ib. Vt si in magno grege erraucr. vt ex nota liquet , in textu edi voluit
Ex Ambros. Hexaem. 6. cap. 4. GR. ederae , vel hederac \ sed re;nansit edere »
13. Haedi ab edendo Faedum pro . quod ad Grialii mentem in hedcrae con-
haedo dixisse antiquos , tradit Festus ; uerti ., Vide praefationem Grialii in no-
atqui digammon pro V. , et contra Go- strisIsidorianis cap. 51. num. 9. Isido-
thos consuesse scribere , ex Isidori codi- rus vt hederarn ab edo , ita heduin , vel
cibus satis constat . Nam et paullo post haedum ab ipso edo duci posse existi-
Cinyui , pro Cinyphii , et tragelaui pro mauit . AREV.
tragelaphi scribitur in omnibus nostris . 14. Nam hirci sunt oculorum angu-
Erit ergo haedus , vel faedus quasi ve* li . e Seru. ad eclog. 3. hirquos autem
dus , vel vescus ( licet enim nobis his : an hircos pro eodem scribas , nihil re-
de rebus cum grauissimis auctoribus in- fert , vt recte monet Pierius Valerianus .
tcrdum argutari ) , idque secutum juisse GRIAL.
Isidorum , ratio , quam subiicit , scttis vi- Ib. Maiores - a fluuio Cinyphe in Li-
detur ostendere \ ea ej?:parui enim pin- bya . Vnde Theocrit. idyl.^. tcv htf^vKov
guissimi sunt , et saporis iucundi Voces . y.vxKava rv y.optj-^>i GR.
(p/Xa^so fxtt .

quoque ilLis vnde et edere , quas alii ex- Ib. In transuersum etc. Inde Virgi-
pu»gendas censuerant , nos (
quum in 0- lius ecl. 3. V.8. Transuersa tuentibus hir-
tnnibus libris legantur ) libentcr retinonuSy cis Grialius in textu Ciniphii . AREV.
.

scribimusque vnde et hederae . Festus Vnde eas crepas Festus Caprae

15. . .

enim hederam , vcl quod haereat , i^el quod dictae,vel quod omne virgultum car-
cdat , Tv'/ quod edita petat , dictam exi- -pant , siue a crepitu crurum , vndc et
jtimat . GRIAL. crepas eas prisci dixerunt .

Ib. Griaiius ediderat hoedus . et ita Ib. Quas graeci pro eo quod acutis-
 . . .

L I B E R XII. 41
Alli , nuod captent aspera . Nonniilli a crepitu crurum ^ vnde eas cre-

pas vocitatas 5 qiiae sunt caprae agrestes, quas graeci pro eo,quod
acutissime videant, 0,7^0 tS 6^u J^epKf<^epov dorcadas appellauerunt
Morantur enim in excelsis montibus^et quamuis de lon-
16.
glnquo, vident tamen omnes,qui veniunt Eaedem autem et ca- .

preae eaedem ibices , quasi auices eo quod ad instar auium ar-

: ,

dua, et excelsa teneant, et in sublimi inhabitent :ita vt de subli-

mitate vix humanis obtutibus pateant
17. Vnde et meridiana pars ibices aues vocat, quae Nili flueii-

tis inhabitant . Haec itaque animah^a, vt diximus,in petris altissimis

commorantur, et siquando ferarum , vel hominum aduersitatem per-

senserint , de altissimis saxorum cacuminibus sqsq praecipitantes in

suis se cornibus illaesa suscipiunt.

Cerui dicti aiTro
18. to^v x.i^arm , id est , a cornibus : Kc^aLrct enira
graece cornua dicuntur Hiserpentium inimici , quum se grauatos
.

in infirmitate persenserint, spiritu narium cos extrahunt de cauer-

nis , et superata pernicie veneni eorum pabulo reparantur . Dicta-
mnum herbam ipsi prodiderunt . Nam ea pasti excutiunt acceptas
sa?ittas
19. Mirantur autem sibihim fistularum . Erectis auribus acute
audiunt, summissis Siquando immensa flumina vel maria
nihil . ,

transnatant, capita clunibus praecedentium superponunt sibique ,

inuicem succedentes nullum laborem ponderis sentiunt.

20. Tragelaphi a graecis nominati, qui dum eadem specic
sint,vt cerui, villosos tamen habent armos, vt hirci, et menta pro-
missis hirta barbis, qui non alibi sunt , quam circa Phasidem .

21. Innuli filii sunt ceruorum, ab innuere dicti quia ad nutum :

matris absconduntur .
sime videant Origen. homiKi. in Cant.
. bet ) e Solin. c. 22. GRIAL.
interpreteHieronym. Caprea ( inquit ) Ib. Vide not. ad
Spiritu nariiim etc.
jd dorcas acutissime videt
est , GR. , v. 639. 640. libr. i. Carminis Dracontii
Vnde et meridiana pars £.v Creg.
17. . de Deo Frontibus arboreis amittunt cor-
:

30. Moral. r. 9. al. 16. GRIAL. nua cerui , ~ Anguibus assumptis sed mox
Cerui dicti e Seru. ad v. tres
18. . palmata resurgunt AREV. .

Htore ceruos Aen.i. GRIAL.

. 19. Siquando immensa flumina .

Ib. Hi serpentum inimici , Ex Orig. e Cregor. 30. Moral. c. 10. al. 9. GR.
homil. 2. in Cant. , ad eclog.i.,
et Seru. 20. Tragelaphi . Solin. c.22. , et Plin,
et Plin. lib.%. c. 32. GRIAL. hb. 8. c.^}- GRIAL.
Ib. Dictamnum Siue Dictamum
. 21. Innuli . Ita scriptum in Gothicis ,
{ vtraq. enim scriptura suos auctores ha- ef in codicibus Horatianis lib.i. od.l^,

TGm.IV. F
 , ,

42 ETYMOLOGIARVM
2 2. Damiila vocata, quod de manu effugiat : tlmldiiin aaimal

libr i^ et imbelle :de quo Martlalis Dente timetur aper : ^ defendunt cornua
cpigr.94. ceruum . - Imhelles damae quld nisi praeda sumus '^.

25. Lepus^quasi leuipes ^ (\\i\d. velociter currit. Vnde et grae-

ce pro cursu Xctywq dicitur enim animal 5 et satis timidum .

: velox est

24. Cuniculi ,
genus agrestium animalium , dicti , quasi caniculiy
eo quod canum indagine capiantur , vel excludantur ab speluncis .
25. 5«/ dicta quod pascua suhigat ^ id estjterra subacta escas
;,

Vitas innuleo me sln:iilis Chloe quos : multa annotantur de lepore , a/iisque anl-
secuti sunt C/tnterus , Lambin. , et Har- malibus , quorum hic fit mentio AREV. .

tung. Ergo aliter fortasse scribendus In- 24. Cuniculi-quasi caniculi , Graocis
nulus v-^pot; , quam hinnulus o' e? iV^rs , id magis in promptu fuit utto tuv y.v
ly cVa (jRIAL.
. V(ov T«e KovUx-^t; ducere , ita euim Polyb,
Ib- Hinnulus , siue innulus filius cer- lib. 12. et Aelian de hist. animal. lib. 13.
ui ex aliorum scntentia ducitur ab iVi^o? f. 15. eos appellant , nisi quod vterque
filius . AREV. Hispanam vocem esse dicit . At Varro
22. Alii a J^eiiict i timor , ^zcwxnx. da- Hb.2' de re rust. (inquit) r. 12. Tertii
ma . AKEV. gcneris est, quod in Hispania nascitur,
2j. Lepus quasi Varr. 3. de leuip. simile nostro lepori , sed humile , quera
re rust. c. 12. Lucius Aelius putabat di- cuniculum appellant Cuniculi dicti ab .

ctum ieporem a celeritudine , quod le- eo quod sub terra cuniculos ipsi facere
tiipes esset ego arbitror , a graeco vo-
:;
solcantjvbi lateant- in agris Farronein .

cabulo antiquo , quod eui» Aeoles Boeo- sequitur Plin. lib. 8. c. 55. Videre licet
thii hiTTo^iv appellabant Vide Agell. y . in Hadriani numismate Hispaniam ra-
et Quinctil. lib. i. c. 6. GRIAL. mum ilicis manu tenentem , ad cuius pe-
Ib. Vnde pro cursu hctycoc
et graeci : des cuniculus . GRIAL.
vt sit (Itj-q -tov "haiv a^yeiv , est enim 'Kuv Ib. Hispaniam nuncupa-
Alii dicunt ,

intensionis particula Alii tcu ^«v ,. «W tam a cuniculis

, quia hi punice Spania
id est , cernendo , quod patentibus eculis vocantur qaam etymologiam reiicit
:

dormiat . GRIAL. amoenissimus scriptor los Franciscus .

Jb. Gellius lib. i. cap. 18. verba alla de Isla in not. ad i, part. Compendii
M. Varronis profert ex lib. 14. Huma- Historiae Hispaniae aDuchesnio gallice
narum , vbi ait, L, Aermm aliquoties er- editi , et a se in sermonem hispanum
rasse nam aliquot verborum antiquorum
: conuersi . AREV.
graecoruyn , perinde atque essent propria 25. Sus-quod pascua subig. Non ine-
7iostra, reddidit causas falsas , In quo . . leganter ^si rem spectes sed graeca est -,

non modo Aelii ingenium non reprehen- vox t)V . GRIAL.

do , sed industriam laudo ; successum enim Ib.Porcus quasi spurcus Nisi grae- .

fortuna , experientiam laus sequitur . . cum mauis cum Varrone

esse GRIAL. .

Ostendit Gtllius , simili raodo Varronem Ib. Varro lib. 2. De re rust. cap. 4.
de fuye crrasse videri sed addit In hac : : Sus graece dicitur v^ , olim THTSVS di-
re de viro tam excellentis doctrinae non ctus , ab illo verbo , quod dicunt 6veiv ,
tneum iudicium est . Ita viri docti , etiam quod est immolare Ab suillo enim ge~ .

quum in huiusmodi no.minum origina- nere pecoris immolandi iniiium primum

tionibus ab aliis , non
dissentiunt inso- sumptum videtur Ouidius lib. 15. Met, .

lenter tamen se gerant Tom.i. Patrum

. v. III. Prima putatur - Hostia sus meruis-
Apostolic. Cotelerii pag-ji. > et seq. se mori , quia semind pando - Eruerit ro-
 . . . .

L I B E R XII. 43
inquirat . Verres j qviod grandcs habeat vares . Porcus j quasi spur-
cus . Ingurgitat enim se coeno^luto immergit , limo illinit . Hora- lib.i.cpist.i.

tius : £/ awica luto /«J:hinc etiam spurcitia , vel spurcus nuncu-

patur .

2 5. Porcoruni pilos setas vocamus, et setas a sue dictas : a qui-

bus et sutores vocantur , quod ex setis suant^id est , consuant
pelles .

Aper a feritate vocatus , ablata / litera , et subrogata p

27. .

Vnde et apud graecos (rvay^og , id est , ferus dicitur Omne enim, .

quod ferum est, et immite, abusiue agreste vocamus .

luuencus dictus,eo quod iuuare incipiat hominum vsus

28.
in excolenda terra,vel quia apud gentiles loui semper vbique iu-
iiencus immolabatur, nunquam taurus Nam in victimis etiam aetas .

considerabatur
29. Taurus graecum nomen est,sicut et bos . Indicis taurisco-
lor fuluus est,volucris pernicitas, pilis in contrarium versis , caput
circumflectunt flexibilitate , qua volunt, tergi duritia omne telum
respuunt immiti feritate

30. Bouem graeci /Sav dicunt . Hunc latini trionem vocant ,

co quod terram terat,quasi terionem Naeuius T^rionum hic mo- . :

derator rusticus. Cuius latitudo pellium a mento ad cnira palearia

dicuntur, a pelle ipsa, quasi pellearia , qviod est generositatis in
boue signum Boum in sociis eximia pietas Nam alter alterum
. .

inquirit,cum quo ducere collo aratra consueuit,et frequenti mu-

gitu pium testatur atfectum,si forte defecerit

stro . Confer dlssertationem lo. Philippl 30. Hunc latlni trionem . Varro lib.
Casselii de sue in sacriticiis gentilium . 6.,et Agell. lib. 2. cap. 2i. GR.
AREVALVS Ib. Boum in socils eximia pietas .

27. Aper a feritate . Farro : Aprl a Ambrosii verba sunt in orat. de morte
locis asperis , nisi a graecis , quod his Syri fratris \Eos bouem requirit , seque
Xai-^po? . GRIAL. non totum putat , et frequenti mugitu
28. Ex Varr. lib. 4. GR.
luiiencus . pium testatur affectum , si forte defece-
Ib.Vel quia apud Gentiles. e Seru.ad v. rit , cum quo ducere collo aratra con-
Caelicolum regi mactabam in litore tau- sueuerat Basil. in orat. in Martyr. lulit.
ram y Aen. 2' ^et Aen. 9. ad v. Statuam Kj TTOTi eidov «5« /2iiv S7n (fixrvn^ &et.~
ante aras aurata fronte iuuencum f^uie KpiovTct T«
.
irvvvcfjii/i , ^ o/xo^oyn TsXiv-
Macrob. de Virgilii versu , Taurum Ne- T»<7uvToz . Virgil. It tristis arator - Moe-
ptuno , taurum tibi , pulcher Apollo . GR. rentem abiungens fraterna morte iu-
29. Indicis tauris . Plin» 8. c. 12., et uencum . GRIAL.
Solin. GRIAL. Ib. Legeapud Grialium Satyrifratris. AR.
F 2
 . . ) .

44 ETYMOLOGIARVM
Vacca dicta 5 qiiasi boacca Est eniin ex qualitate mobi-
31. ,

liiim nominiim siciit leo leaenajdraco dracaena.

:

32 Vitulus,et vitula ^ viriditate vocata sunt^id est aetate ,

viridi jsicut virgo Vitula ergo parua est , nondum enixa

. Nam .

enixa iuuenca est, aut vacca

35. Bubali vocati per deriuationem j quod sint similes boum :

adeo indomitijVt prae feritate iugum ceruicibus non recipiant .

Hos Africa procreat

34. Vri agrestes boues sunt in Germania , habentes cornua iii

tantum protensa, vt regiis mensis insigni capacitate ex eis gerulae

fiant : dicti vri oLTro rm o^m .

35. Camelis causa nomen deditj siue quod quando onerantur,

vt breuioresjet humiles fiant , accubant, quia graeci x^V^^ humile,
et breue dicuntrsiue quia curuus est dorso . Camur twivix verbum
sraecum curuum si^nificat . Hos h"cet et aliae regiones mittantjsed
Arabia plurimos . Differunt autem sibi . Nam Arabici bina tubera
in dorso habent rehquarum regionum singula
: .

^6, Dromeda genus est camelorum , minoris quidem staturae.

51. Vacca-ex qualitate mobil. nom. Salmasium pag. 230. Exercitat. Plinian,
Donatus in arte secund. Sunt ( inquit AREVALVS
genera no'.ninum fixa , sunt mobilia fixa :
35. Graeci ;ica//et/ . Etymologicum
sunt , quae in altcrum genus flecti non graecum . Kaijj.t}Xoc to (!^aov , ot/ Pca/^*!
possuntjVt pater , mater , soror Mobi- . itit^t)fjLiVi) x^pei Tc (f>0TUv , «Vi ;(^c£/x»)Xo? •

lia autem aut propria sunt , et duo ge- irviJLoXoy&iTaj ^ Tta.pat tc ««/iTrTftV tk?
ncra ex se faciunt , vt Caius , Caia , Mar-
cus , Marcia , aut appeliatiua , et tria ge- Sed melius Varro lib. 4. Camelus cum
nera faciunt , vt bonus bona bonum , etc. suo nomine syriaco in latium venit .
GRIAL. Est enim Syris geiwil , Hebraeis gamal.
J2. Vitulus e Seru. eclog. 3. GR.
. GRIAL.
33. Bubali adeo indomit . Ex Hie- Jb. Camur enim : e Seru. Georg. 3.
ron. ad Am. c, 6., et Solin. c. 23. GR. camuris , curuis \ at Fest, Camera , et ca-
34. Exeisgerulae fiant . e Solin.z^. rouri boues a graeco xit/xTrH GRIAL. .

vide Caesar, 6. de bell. Call. , Plin. llb. 8. Ib. Nam Arabici e Solin. c. 52. Sed.

c. 15. , et Seru. ad v. Siluestres vri assid. Bnctrianis hoc tribuit Plin. lib. 8. c. i8.
Ceorg. 2. GRIAL. GRIAL.
Ib. Solinus adiectiue dixit gerula , Ib. Vulcaniuscamor pro ca-
edidit
scilicet cornua potuum gerula . Substan- mur , et coniicit legendum KoLTr^vT^ov .
tiue gerulae ex Hofmanno sunt vasa vi- De voce camuro pro curuo vide com-
jii , aut cuiuslibet humoris capacia Ger- . ment. ad Prudentium hymn. 12. Peri—
las hodie Burgundi vocant vasa ampla steph. V. 53. Tum camuros hyalo insigni
lactis , aut aquae gerula ex ligno facta . varie cucurrit arcus . AREV.
Vide Dictionarium Ducangii auctum , et 36. Dromeda, XJ^r/Dromedarii . iV^t»
 . . . ,.
.

L I B E R XII. 45
scd velocioris Vnde ct nomen habet Nam cPfOf^og graece ciirsus
. .

velocitas appelhtur Centum enim , et amplius milia vno die per- .

gere solet. Quod animaljsicut bos,et ouis , et camelus, ruminat

37. Ruminatio autem dicta est a ruma eminente gutturis
parte : per quam dimissus cibus a certis animalibus reuocatur .

38. Asinus 5 ct asellus a sedendo dictus , quasi assedus : sed hoc

nomen , quod niagis equis conueniebat , ideo hoc animal sumpsit
quia priusquam equos caperent homines 3 huic praesidere coepe-
runt . Animal quippe tardum , et nulla ratione renitens , statim vt
voluitjsibi homo substrauit
Onager interpretatur asinus ferus oVov quippe graeci asinum
39. i

vocant, tt^^tov ferum Hos AtVica habet magnos et indomitosjCt . ,

in deserto vagantes Singuli autem feminarum gregibus praesuat .

Nascentibus mascuh"s zelant, et testiculos eorum morsu detruncant,

quod ;amen cauentes matres , eos in secretis locis occultant
40. Asini Arcadici dicti , quod ab Arcadia primum vecti sint
magnl 5 et alti . Minor autem aselius agro plus necessarius est, quia
laborem tolerat^^et negHgentiam propemodum non recusat.
ct

41. Equi dicti , eo quod quando quadrigis iungebantur, aequa-

bantur, paresque formajet similes cursu copulabantur
42. Caballus a cauando dictus, propter quod gradiens vngula
impressa terram concauet , quod reh*qua animalia non habent inde :

et sunipes j
quod pedibus sonat , ,

dromeda — praecise , creifo , scriptum in colli , qua esca deuoratur . Varroni , No-
Gothicis pro dromedarii . GRIAL. nio , ct Glossar. Ruma est mamma . GR.
Ib. G_'ntam enim et amplius mil. £,v Ib. De rumine supra lib. xi. cap. i.
Hieronytn. in Isai. c.ii. GRIAL. n. 59. AREV.
Ib. Camberonense ms.
Glossarium 29. In deserto v.ngantes . Solin.^ et
apud Ros-weydum in Onomastico post Plin. lib. %. f, 3. GRIAL.
Vitas Patrum Dromedus , et dromas , et : Ib. Nascentibus masculis zelant
Eo- .

dromedariHS idem animal est , minus ca- dem modo loquitur Orosius in hist. prae-
tnelo, sed velocius , atque currentius vn- : fut. Non eos , quos insectantur , oderunt,
de et DROMONES vocantur longae quae- sed his , quos amant , zelant GRIAL. .

dam naues veloces Vide alia ibi de dro- . 40. Minor autcm ascllus agro . Pes-
rnadibus . Latini antiquiores dicebant sume in editis quibusdam , onagro Sunt .

dromas dromadis S.Hieronymus voca-

, : enim Palladii verba lib. 4. cap. 14. idern
uit dromedarios De nauibus dromoni- . Columell. lib.S. c. 1. GRIAL.
hus lib. 19. cap. i. AREV. 42. Respexit ad Virgilium
Caballus . :

37.Ruminatio dicta est a ruma : At duplex agitur per lumbos spina , ca-
e Seru. ad eclog. 6. fVel a rumine, vt uatq. -Tellurem , ct solido grauiter so-
Ugunt editi . Festus : Rumcn cst pars nat vngula cornu . GRIAL.
 . .

46 ETYMOLOGIARVM
43. Viiiacltas enlm in campis odO'
eqiiorum miilta*, exiiltant ,

rantur bellum, excitantur sono tubae ad proelium , voce accensi ad

cursum prouocantur, dolent, quum victi fuerint exultant , quum ,

vicerint Quidam hostes in bello sentiunt , adeo vt aduersarios

.

morsu petant Aliqui etiam proprios dominos recognoscunt , ob-

.

liti mansuetudinis si mutentur aliqui praeter domlnum nullum

, :

dorso recipiunt. Interfectis , vel morientibus dominis multi lacry-

mas effundunt Solius equi . est propter hominem lacrymari , et do-
loris affectum sentire. Vnde et in centauris equorum, et hominum
natura permixta est
/}4. Solent etiam ex equorum moestitia, vel alacritate euentum
futurum dimicaturi coUigere . Aetas longaeua equis persicis , hun-
nicis , eplroticis, ac siculis in annis vltra quinquaginta : breuior au-
tem hispanisjac numidis , et gallicis jfrequens opinio est.
45. In generosis equis,vt aiunt veteres, quatuor spectantur :

forma^pulchritudo , meritum 3 atque color Forma , vt sit vah*dum .

corpus , et sohdum , robori conueniens altitudo , latitudo , latus lon-

gum 5 venter substrictus, maximae, et rotundae clunes ,
pectus late

patens , corpus omne musculorum densitate nodosum , pes siccus,

et cornu concauo soHdatus .

46. Pulchritudo 3 vt sit exlguum caput , et siccum ,

pelle pro-
pe "ossibus adhaerente , aures brcues , et argutae magni , na-
, oculi
res patulae , erecta cerulx , coma densa, et cauda, vngularum soli-
ditate fixa rotunditas .

4j, Voce accensl ad cursum prouo- chrltudo . GRIAL.

cantur . Verior haec lectio , quarn quae Ib. Venter substrlctus Vox venter
.

apud Solinum est Nonnulli etiam accen- •

ntilla erat sed in libris , quum constnnter
sis facibus ad cursum prouocantur . GR. substrictus , non substrictum in Gothicis
Ib. etiam proprios
Aliqui Solin. . omnibus legeretur , non dubitauimus , quin
Aliqui inuenti sunt , qui non nisi pri- haec esset vera scriptura , quam indica-
mos dominos recognoscerent, obliti man- uit Chacon ex Columell. lib. 6. c. 29.
suetudinis , siquando mutassent consue- Palladii vero locum mendosum cum eod.
ta seruitia . GRIAL. Chacone credimus , et ex Isidoro supplen-
Ib. Interfectis , vel morientibusdomin. dum . GRIAL.
"Nota sunt Homeri , et Virgilii de Achil- 4(5. Nares patulae . Qiiae si angustac
lis , et Pallantis eqiUs carmina . GR. si^t , discindi solent , ne longo cursu in~
44. Solent etiam ... euent . Plin.lib.%. calescentes sujfocentur , vt ait Theophil,
c. 42. GRIAL. lib. 4. de homin. fabric. GRIAL.
45. In generos. eq. quatuor Pallad, . Ib. Vngular. soliditare fixa rot. Pallad.
hb. i\. c. i^. In admissario quatuor spe- vngularum solida , et fixa rotunditas
ctantur: forma , color, meritum , pul- GRIAL.
 . . , ,,

L I B E R X 1 1. 47
Meritum , vt sit aniino audax, pedibus alacer treinentibus
47. ,

membris ^quod est fortitudinis indicium , quique ex summa quiete

facile concitetur 3 vel ex citata festinatione non difficile tcneatur.
Motus autern equi in auribus intelligitur , virtus in membris tre-

mentibus
48. Color hic praecipue spectandus : badius , aureus , roseus
myrteus , ceruinus , giluus ,
glaucus , scutulatus , canus , candidus , al-

bus 3
guttatus 3 niger . Sequenti autem ordine , varius ex nigro>
badioque distinctus j reliquus varius color, vel cinereus deterrimus.
49. Badium autem antiqui vadium dicebant quod inter ce- ,

tera animalia fortius vadat. Ipse est et spadix, quem phoe?iicatum

vocant : et dictus spadix a colore palmae ^ quam siculi spadicam
vocant
50. Glaucus vero est, veluti pictos oculos habens , et quodam
splendore peffusos ; nam glaucum veteres dicebant album . Giluus
autem melinus color est siibalbidus . G«//^/«j- , albus nigris inter-

iienientibus punctis.
51. Candidus autem , et albus inuicem sibi differunt . Nam ^/-

bus cum quodam pallore qsx. ^ candidus vero niueus, et pura luce
perfusus quia ex candido colore,et nigroest. Scu»
. Ca^ius dictus ,

tulatus vocatus propter orbes , quos habet candidos niter purpuras.

47. Motus autem equi in auribus splendoreperfusis . GRIAL.

intellig. c. 30. Motus equi in au-
Solin. Ib. Nam veteres glaucum alb. Nam
ribus intelligitur > animos leonum frons glaucum albo caeruleum diluit et . Vnde
et cauda indicat . GRIAL. Virg. Populus , et glauca canentia fron-
48. Color hic praecipue spect. Ex de salicta Scd idem de glanco paulo
.

Pallud. lib. 4. t^arro apud Non. Equi (iliter lib. 19. c. 28. Est tamen in tribus

colore dispares ,ita nati ; liic badius , iste Cothicis lacuna nam glaucum - veteres :

giiuus,ille murimus . nd. Agell, lib. 2. dicunt . GRIAL.

c. 26. , e( lib. 3. cap. 9. , et Alciat. lib.i. Ib. Giluus melinus color . e Seru.
parerg. c.i. GRIaL. GRIAL.
Ib. Baiius . anno-
Vulcanii haec est Ib. Quod glaucum veteres dixerint al-

tatio : a.7r» Tdiv /2ci.Uiv , hoc est , ramis pal- bum , rursus cap. 6. innuitur ex gracca
marum , qui colorem spadiceum refsrunt , etymologia . Melinus est species colo-
et hodie hispani hunc colorem BATO ris natiui candidi . Dicitur etiam ;«f//««i'
vocant . Et VN BAYO equum spadicei color luteus , vel flauus . AREV.
coloris vocant . AREV. 51. Canus dictus , qui ex candido
49. Ipse est spadix e Seru. Georg. . et nigro . Tilesius in lib. de coloribus :

3. quos bayos , f f datilados Hispani di- Nascitur equus nonnunquam canus at- ,

cimus . GRIAL. que albineus , non idem , qui et candi-

50. Glaucus est veluti pictos ocul. dus , aut albus , sed huius non expers :

Seru. Glauci felineis oculis , id est , hos nostri tordillos dicunt . GRIAL.
 , . ,

4$ ETIMOLOGIARVM
52. FWm// , qiiod vias habeat colorum impaiium . Qui autem
albos tantum pedes habcnt , petili appellantur : qui frontem albam
callidi

53. Ceruirms est , quem vulgo gauranem dicunt . Aeranem

idem vulgus vocat , quod in modum aerei sit coloris . Myrteus
autem est pressus in purpura
54. Dosinus autem dictusjquod sit color eius de asino ^ idem
ct cinereus Sunt autem hi de agresti genere orti quos equiferos
, ,

dicimus 5 et proinde ad vrbanam dignitatem transire non possunt.

55. Mauros niger est Nigrum enim graeci jM,ai)»oy vocant . .

Mannus vero equus breuior est, quem vulgo huricum vocant Ve^ .

redos antiqui dixerunt^quod veherent rhedas^id est , ducerent, vel

quod

52. Petiliappellantur. Festus . Peti- ba Seruil ad lib. 3. Georg. v. 82. Quos

lam suram vngulam equi albam dici 9 phoeniciatos vocant , pressos , myrteos :
ait Scaeuola . In glossnrio quoque , vbi ipsi sunt badii . AREV.
Perfilis /iaxfcVjit^»? legitur i Petilis ^/«po- 54. Dosinus . An quia Varro dossua-
miT^ni; puto legendum \ citat ex Plauto No- rios vocat asinos oneribus ferendis aptos}
nius hunc versum , iti Petilis , et in fron- et G/f"//. Dorsuaria jNwToeopat Hunc co- .

te . Nam coloratam frontem habet pe- lorem murinum dicunt Pallad. , et Colu-
tilis . Atque ipse tefjuem , et exilem ex mella . GRIAL.
sua libidinei vt solet , interpretatur . GR. Ib. Salmasius pag. 250. Exercitation.
Ib. Qui frontem albam callidi . Glos- Plinian. dosino equo applicat Virgilii ver-
sar . Callidus ^njKi^irtaTto^ . Habent ta- ba color deterrimus albis , - Et giluo
wen plerique libri calidi . Sed callidus lib. 3. Georg. v. 82. Grialius in textu
probabat A. Augustin. GRIAL. edidit dosinus , in not. dossinus Isido- .

5 j. Gaurancm dicunt , Retinent ean- rus videtur voluisse dosinus , quia dedu-
dem vocem Itali , vna litera mutata , nam cit ex de asino Aliud ctymon dorso ^ . tl

sauro dicunt . GRIAL. quod veteres dicebant dossum , exigeret

Ib.Myrteus est pressus in purpura . dossinus , vt dossuarius . Mentio equife-
Pressum quoque in coloribus equorum nu- rorum , qui sunt equi feri , occurrit apud
merat Palladius, sed quid apud eum pres- Plinium lib. 28. cap. 10. , et 13. AREV.
sus , apud Seru. professus murreum , hoc 55. Quem vulgo buricum Hiero- .

loco pressus in purpura valeat , nondum nym. inEccl. 10. Dignitate praelati vias
satis constitui Opinor tamen , pressi vo-
. publicas mannis terunt,quos vulgo bu~
ce significari densiorem ( vt ita dixerim
)
ricos rocant ad Pammachium Fer-
, et :

colorem , ducta similitudine ab vuis , quae uentes buricos mannos Paulin. ad Senec. .

quo magis pedibus , vel praelo premun^ (ad Seuer.) macro,et viliore asellis burico
tur y-minus liquida , et vel ex albis ru- sedentem : et Glossar. Mannis , •
^«f-/;^*'?
tila , vel ex rubris subnigra vina reddant. At. Porphyrio , Manni , ait , equi dicuntur
GRIAL. pusilli ,quos vulgo burdos vocant , et
Forcellinus verb. wyrteus verba
Ib. Acro : Mannus burdo Illi minores equos , .

Isidori interpretatur , qui est pressus in nos hodie exiguos asellos burricos dicimus.
purpura , hoc est , subniger , aut fuscus GRIAL.
sine splendore , italice baio scuro Ver- . Ib. Veredos . Verba sunt Festi , in
 . ,

L I B E R X 1 1. 49
^uod vias publlcas currant , per quas et rhedas ire solitum erat •

56. Equorum tria sunt genera , vnum generosum , proeliis >

et oneribus aptum : alterum vulgare, atque gregarium,ad vehen-

dum non ad equitandum aptum tertium ex permixtione diuersi
, :

generis ortum , quod etiam bigcnerum dicitur^quia ex diuersis na-

scitur , vt mulus .

57. Muhis autem a graeco tractum vocabulum habet . Quod

iugo pistorum subactus , Tardas woUndo ducat in gyrum molas .

liidaei asserunt , quod Ana

abnepos Esau, equarum greges ab asi- ,

nis in deserto ipse fecerit primus ascendi vt muiorum inde noua ,

contra naturam animaha nascerentur Onagros quoque admissos .

esse ob hoc ad asinas ct ipsum istiusmodi reperisse concubitum:

vt velocissimi ex his asini nascerentur .

5S. Industria quippe humana diuersum animal in coitum coe-

git: sicque adulterinacommixtione genus aliud reperit sicut et la- :

cob contra naturam colorum similitudines procurauit Nam tales .

foetus oues illius concipiebant , quales vmbras arietum desuper

ascendentium in aquarum speculo contemplabantur .

59. Denique et hoc ipsum in equarum gregibus fieri fertur,

vt generosos obiiciant equos visibus concipientium, quo eorum
similes concipere,et creare possint . Nam et columbarum dilecto-
res depictas ponunt pulcherrimas columbas eisdem locis , quibus
illae versantur, quoj rapiente visu , similes generent

quo ex Isidoro restituenda vox , vere- lam tantum latinam Sed quaerendus
.

, quem ne^
dos Procop. lib. 2. de bello Persic,
. ^i auctor non inelegantis senarii
iTTTroi^ ToTc <Prf2,6<riti^ cx^iMiVii; , «c ^*> /3«- mo olfecit : Tardas molendo ducat in
psVxc Kce.heiv vi\'Ofi,^Ka.a-iv . lulian. Ante- gyrum molas . GRIAL.
cessor. in , No-
epitom. Nouell. lustiniani Ib. ludaei asserunt , quod Ana abnep.
nell. quod graece est, ruv S>jfj.ociuv
130. , Ex Hieron. q. in Genes. f. 36. id Pnphla-
rwwwv «Tp^ytiov, veredorum cursum red^ gonibus tribuit Homerus iX. /2. GRIAL.
didit . GRIAL. Ib. In vetustissimo gothico ms. To-
56. Proeliis , et onerib. Honorlbus letano legitur , ludaei asserunt , quod Ha»
tjuidam libri . GRIAL. naan nspos Esau , et in var. lection. Ea-
57. Mulus. fidhov pistrinum , et //Jx» yerius , siue Burrielius annotauit : Ha^
mola : ergo ditorum scripturam retinui- naan pro Chanaan , quod gothis perpe-
musytiam mendose Gothici omnes Mu- : tuum iVt amihi pro amici , maicw pra
lus a. a. G. t. v. h. graecum enim hoc ,. magicus , loicus pro logicus AREV. .

Vel quod iu^o , etc. Nisi Isiderus mu- 58. Nara tales foetus Ex eod. lib. .

lum vocem esse graecam putauit , mo- in c. 30. Gen. GRIAL.

T9m.IV,
 ,

50 ETYMOLOGIARVM
60. Inde cst 5
quod cjuidam grauidas mulieres iubcnt nullos
intueri turpissimos animalium vultus, vt cynocephalos , et simios ,

ne visibus occurrentes similes foetus pariant Hanc enim femina- .

rum ( dicunt ) esse naturam, vt quales prospexerint , siue mente

conceperint in extremo voluptatis aestu^dum concipiuntj talem et
sobolcm procreent . Etenim anima in vsu venerio formas extrin-

secus intus transmittit , eorumque satiata typis , rapit species eorum

in propriam qualitatem .

61. In animantibus ^/^(?;/(fr^ dicuntur, quae ex diuersls nascui>-

tur mulus exequajet asino. Burdo ex equo
5 vt , et asina . Hybri-
dae ex apris, et porcis Tityrus ex ouejet hirco . . Musmo ex capra,
et ariete , est autem dux gregis .

C A P V T II.

De Bestiis .

I. B
-i.-j'

gribus, lupis
cstiarum
, et
vocabulum proprie conuenit leonibus
vulpibus , canibusque, et simiis ac ceteris
, pardis
quae vel
, ti-

5 ,

60. Hanc enim feniinarum dicunt dicuntur ab Strabone lib. j. musomones

esse naturam , Fcrba Hieronymi ibid. a Seru Geor<^. 5. ad v. vdisque aries in
GRIAL. gurgite vill. Nonius Musimones asini 9 .

Ib. Apposui dicunt , quod abest a tex- muli, aut equi breues GRIAL. .

tu Grialii : sed adest in not. , et in aliis Ib. Nonnulli antiquissimi codices,

excusis . Sensus exigeret- eanimque sa~ vt Vat. 623., et Ottob. 477. addunt
tiata , et species earum : nisi intelligas dux gregis Lycisca ex lupo , et catula .
.

eoium viiltuum . AREV. Cap. seq. n. 28. Lycisci autem dicuntur y

61. B.:rdo ex eq. er
as. Varro 7. de vt ait Plinius , ex lupis , et canibus .
re nist. ex equa , et asino fir rnu-
f. 8. Huc faciunt versus Eugenii Toletani
lusjcontra ex equo , et asina hinnus . carm. 22. Haec sunt ambigena ^
lib. 1.
Closiar. ifzicvic, i^ \7r7f^ 3-»Xflac , <^ o"vx . quae nuptu dispare constant - Burdonem .

Mulus , Burd.i rt^iovoc, i^ /'^77« .-^ cV» sonipes generat commixtus asellae . - Mu-
SnXciscg . GRIAL. lus ab arcadicis , et equina matre crea-
Ib. HybriLiiie tx apris , et porcis . tur - Tityrus ex ouibus oritur , hirco-
.

Plin. lib. S. Cj^.Acron lamen ad Sat.-j. que parente . - Musmonem capra verue-
lib.\. tractiim \inquit) ab aquila , quae no semine gignif - Apris atque sue se-
. .,

cx aqaila,et vulture nascitur , siue a ca tosus nascitur hybris . - At lupus , et ca-

nibus , qui nascuniur ex venatico , et tulaformant coeundo Lyciscam Fortas- .

gregario GRIAL. .
se legendum veruecis jemine pro verue-
Ib. Tityrus . Seru. eclog. 1. Laconum no proprie aurem veru.ex pro ariete
:

linguaTityrus dicitur aritjs myior , qui vsurpari nequit . AREV.

grogem anteire consueuit . GRIAL. Cap. II. n.i. Bestiar. - serpentib. Ex
Ib, Musmo. £a. Cothicis , et musinones Au^.2' de Gcn. ad lit. c. 11, GRIAL,
 , ,.

L I B E R X I I. 51
ore,veI vngiiibus saeuiuntj exceptis serpentibus Bestiae autcm di- .

cti a vi j qua saeuiunc.

2. Ferae appellatae, eo quod naturali vtantur libertate, et pro

desiderio suo ferantur Sunt enim liberae earum voluntates et huc . ,

atque illuc quo animus duxerit, eo feruntur

vagantur , et .

2. Leonis vocabulum ex sjraeca ori^ine inflexum est in lati-

num Graece enim Agwv vocatur,et est nomen nothum,quia cx
.

parte corruptum Leaena vero tctum graecum est , sicut et dra-

.

caena Vt autem leaena lea dicatur vsurpatum est a poetis Leo

. , .

autem graece latine rex interpretatur ,eo quod princeps sit o- ,

mnium bestiarum .

4. Cuius gcnus trifarium dicitur . E quibus breues,et iuba

crispa , imbelies sunt : longi , et coma simplici, acres . Animos eo-
rum frons , et cauda indicat. Virtus eorum in pectore, firmitas in

capite . Septi a venatoribus , terram contuentur , quo minus con-

spectis venabulis terreailtur . Rotarum timent strepitus , sed ignes
raagis .

5. Quum dormierint j vigilant oculi : quum ambulant , cauda

sua cooperiunt vestigia sua , ne eos venator inueniat. Quum ge-
nuerint catulum, tribus diebuSjCt tribus noctibus catulus dormire
fertur:tunc deinde patris fremitu, vel rugitu veluti tremefactus cu-
bilis locus , suscitare dicitur catiilum dormientem .

6. hominem leonum natura est benigna, vt nisi laesi

Circa ,

nequeant irasci Patet enim eorum misericordia exemplis assiduis.

.

Prostratis enim parcunt captiuos obuios : repatriare permittunt : ho-

Q. Ferae appellatae e Ser. acl v. pin- genis homil. 17. in Gen. GRIAL.
guisq. ferinae Aen. i. . GRIAL. 6. CJirca hoininem
leonum natura
3. Leaena Ex eod. ad v. catulor.
. Seru. ad v. Tum demum mouet arma
oblita leaena Georg. 3. GRIAL. leo Aen. 12. Haec enim leonum natura
Ib, Vt aiitem leaena dicatur Ex eod. . est , vt nisi lacessiti , irasci nequeant. GR,
Aen.ti. Liicrcrhis . Irritata leae iaciebant Ib. Captiuos obuios repatriare Solin. .

corpora saltu ( l. . 5. v. 13 17. ) GR. quum multi captiuorum aliquot leonibus ,

Ib. Leo autem

graece, latlne rex . obuiis , intacti repatriauerint . GR.
De hoc loco Ant. Augustinus , in veteri Ib. Scymnus proprie est' eatulus leo-
( inqiiit ) libro Graeco post Orionis ety- nis : ac fortasse totum locum Isidorus
mologicon est : Aiuv , Jibl to 'Kiex.ivnv , Lucretii Scymnique leonum
expressit :

nyw vtKoiv GRIAL.

. - Vnguibus , ac pedibus iam tum , mor-
4. Animos eorum frons , et cauda , juque repugnant , - Vix etiam quum sunt
Solin. c. 30. GRIAL. dentes , vnguesque creati Vide A^- .

5. Quum genuerint . Verba sunt Ori- pend. XVI. AREV.

G 2
 .

3 a E T \' M O L O G I A R V M
inincm non nisl in ma^na fame interimunt De . quibus Lucretius:
1.5. v.ioM. ~ ^cymnique leontim , etc,
7. Tlgris vocata propter volucrcm fugam . Ita enim nominant
persae 5 et medi sagittam . Est enim bestia variis distincta inaculisj
virtutejei velocitate mirabllisjex culus nomine flumen Tigris ap-
pellatur, quod is rapidissimus sit omnlum fluuiorum . Has magis
H/rcania gignit .

8. Panther dictus , siue quod omnium animalium amicus sit,

cxcepto draconei siue quia et sui generis societate gaudet , et ad

eandem similitudlnem quidquid accipit , reddit . Uoiv enim graece
omnc dicitiir . Bestia mliiutis orblculis superpicta , ita vt oculatis
ex fiiluo circulis 3 ni^ra, vel alba distineuatur varietate .

9. Haec semel omnino parturit, cuius causae ratio manifesta

cst . Nam quum in vtero matris coaluere catuli , maturisque ad na-
scendum virlbus pollent, odlunt temporum moras . Itaque onera-
tajn vuluam tamquam obstantem partui vngulbus lacerant,
toetibus
effundlt illa partum,seu potius dlmlttit , dolore cogente Ita post- .

ea corruptIs,et cicatrlcosis sedlbus genitale semen infusum noii

1. 8. c. 16. haeret acceptum , sed irritum resillt Nam Plinius dicit, animah'a .

curn acutis vnguibus frequenter parere non posse Vltiantur enini .

intrlnsecus se mouentibus catuHs

10. Pardus 5 secundus post pantherem est , genus varlum , et
velocisslmum , et praeceps ad sanguinem Saltu enim ad morteni .

rult .

Lcopardus ex adulterlo leaenae , et pardi nasciturjet ter-

11.
tiam originem efficit, slcut et Phnius in naturali hlstoria dlcit, leo-
1. c. nem cum parda,aut pardum cum leaena concumbere, et ex vtro-
que coltu degeneres partus creari,vt mulus^et burdo .

7. Tigris. £x Plin. lib.S. cap.i2., tna . GRIAL.

// Solin. Etiam
apud Artnenios tigrim ib. Minutis orblculis Solin. c. 21,
iagittam significare , ait Varro GRIAL. . minutis orbiculis superpictae , ita vt ocu-
8. Siue quod omnium animalium latis ex fuluo circulis , vel caerula , vel
amicus Huic etymo fauent , quae Plin.
. alba distinguatur tergi supellex GR. .

iib. %..c.17., et Aelian. 6. de bist. ani' 9. Nam Plin. dicit. e Seru.Georg. 2,

mal. referunt . Vulgo panthera , quod to- ad v. Saeua leonum-Semina Locus ve- .

ta fera sij , dicta putatur . GR. ro Plin. lib. 8. c. 16. GRIAL.

Ib. vav enim omne dicitur .Aut 10. Pardus secundus post panthe-
(tliquid deest ( «7«^^ visum est A. Aug.) ram . e Solin. ibidem , GR.
Aut hoc potius superfluum inepti alicuius j Vt mulus , et burdo
11. . Ex tribx
^ui id solum nosset , interpretis glosse- fodicib. A, Aug. GRIAL,
 . , ,,
.

L I B E R XII. 53
12. Rhiiioceros a graecis vocatus , latiiie iiuerpretatur In 7tare
cornu . Ideni et Modoceros, id est , Vfiicornis ^ eo quod vnum cor-
nu in niedia tronte habeat pedum quatuor, ita acutum, et validum,
vt cjuidquid impetierit, aut ventilet, aut perforet . Nam et cum ele-

phante saepe certamen habet , et in ventre vuhieratum prosternit.

13. Tantae autem est fortitudinis , vt nuila venantium virtute
capiatur : sed 5 sicut asseruntj qui naturas animalium scripserunt
virgo puella proponitur, quae venienti sinum aperit : in quo ille

omni ferocitatc deposita caput ponit : sicque soporatus, velut iner-

mis 5 capitur
14. Elephantem graeci a magnitudine corporis vocatum putanta

12 Ideiu ct Monoceros . Ex Greg. item idem passim confunduntur

, et
Hb. 31. Moral. c.io. al.i^. Plinius alium Alia tamen est explicatio Roberti de
ct Mofiocerete Rhinocerotem esse vult Sorbona in glossis ad librum Numeror.
lib. 8. c. 20., et 21. hiinc Romae saepe tom. 2. Commentar. Menochii edition.
visum , i/lum negat viuum posse capi . Venet. 1743. pag. 47J. Rhinoceron grae^
Idetn rejert Solmus viiius , inquit , non : ce , latine interpretatur in NARE COR^
vcnit in hominuin potestatem , et in Ba- NF. Eadembestiagraece MONOCERON
learico codice additnr hoc loco , Fertur latinc vocatur, eo quodvnum
FNICORNIS
tantam habere ferocitatem , vt captus cormi habeat in media fronte , pedum
statim moriatur GRIAL. . quatuor Raderus in Comment. ad Mar-
.

Ib. Pedum quatuor Sic etiam Solin. . tial. p. 37. seq. et 51. seq. agit de rhi-
sed Plin. cubitorum duor. Cubiti vnius nocerote , quem
monocerote distinguit. a
Ctesias in Indicis apud Photium sesqui- : Breulius ad marginem indicat Pintura
cubiti Aelian. lib. ^. f. 52. de asinis In- ad cap. yi. Isaiae et Pipinum serm.io. ,

dicis . Est etiam in eius cornu coloris de secretis secretorum . AREV.

magna varietas apud eosdetn . Videtur 13. IVIontfauconius loc. cit. exhibet
autem Plinius eundem monocerotem exi- imaginem ex gemma puellae , aperto si-
stimasse cum asino Indico negat enim : nu vnicornem amplectentis . AREV.
lib. II. c. 46. , aliud esse animal vnicor- 14. Graecis enim mons >^o(po^ . In
ne praeter asinum Indicum , et Orygem. Gothicis elepho nul/a sententia , vt fere
Suinpsitque id ex Arist. lib. 2. c. i. de in graecis vocib. accidit A. Aug. secuti .

hist. animal. De certamine Rhinocerotis sumus cvniecturam non admodum dubiam .

cum Elephante vid. Plin. , Solin. , Ae- Alias ex aliis origines , aut notationes
lian. , Diodor. , Strab. , Agatharchid. in elephantis afferre nihil attinet . GR.
lib. de mari rubro GRIAL. . Rostrum autem promuscis
Ib. . £a?
Ib. Montfauconius tom. 3. Supplem. Ambrot. 9. Hex. c. f. GRIAL.
Antiq. lib i. c^p. 9. ita verba Isidori Et est angui similis
Ib. Lucrettus .

accipit , vt rhinocerotem , et monocerotem anguimanos elephantos India quorum -

duo animalia diuersa esse explicet ; scili- Milibus e multis vallo munitur cburno .
cet , idem et monoceros , hoc significat, ( lib. 2. 536. ) GRIAL.
V.
quod sicut rhinoceros sic appellatur, quia Ib. Gisbertus Cuperus exercit. i.
ia nare cornu habet , ita monoceros sic cap. I. de elephantis , eorumque barritu
vocatur , quia in media fronte cornu agit ex Bocharto reponendum ait apud
: et
Tnum praefert . Ac fortasse legere prae- Isidorura mons ^ccpoc pro mons Clifio ,
«titerii item et monoceros : nam in mss. vt mendose olim legebatur Ex Thoma .
 ., .

54 ETYMOLOGIARVM
qiiod formnm montis mons Ao^o? dicitur praeferat . Graece eiiiin .

ApiKi indos aiitein a voce barrus vocatur Vnde et vox eius bar- .

ritus dicitur, ct dcntcs ebur Rostrum autem proboscis dicitur quo . ,

ille pabulum ori admouet , et est angui similis , vallo munitus cburno .

15. Hos boues lucas dictos ab antiquis romanis : boucs,quia

nuilum animal grandius videbant /«c^x , quia in Lucania illos pri- ;

mus Pyrrhus in proelio obiecit romanis Nam hoc genus animan- .

tis^in rebus bellicis aptum est In eis enim persae , et indijligneis .

turribus collocatis , tamquam de muro iaculis dimicant . Intellectu

autem memoria multa vigent
, et .

I 6. Gregatim incedunt motu , quo valent , salutant murem : :

fugiunt auersi coeunt , quando autem parturiunt , in aquis, vel in-

:

suh's dimittunt foetus propter dracones ,

quia inimicisuntj et ab eis

imph'cati necantur . Biennio autem portant foetus , nec air.pHus quam

semel gignunt, nec plures , sed tantum vnum . Viuunt annos tre-

centos . Apud solam Africam , et Indiam elephanti prius nasceban-

tur : nunc sola eos India i^i^nit

Hyde aduertlt, vulgatlssimum elephantl tis habens incedit bestia mcle vbi for- :

nomen apud Bari , seu Brz indos esse tasse legendum molem pro mole AREV. .

Scriptores
, barrus conimc-qui vocem \^ Hos boues lucas
. Varr. lib.6., .

morant, recenset Bochartus part. 1. Hie- et Phn.S. c. 6. Lucret. lib.i^. Inde bo-
roz. lib.2. cap. 25. Ebur cfuod sit e bar- ues lucas turrito corpore tetros - An-
ro dictum , vt rursus asserit Isidorus lib. guimanos belli docuerunt volnera Poe-
16. cap. 5. , consentiunt plerique . Ara- ni - Suflferre , etc. GRIAL.
bes elephantum appellant fil , dentem
. Ib. Varro lib. 6. ling. lat. elephantos
eius cenal/il '^
cx quo , vt puto , hispani boues lucas dictos putat non tam a Lu-

ebur dixerunt marfil . Vide Becman.de cania , vel a Libya , vt alii opinantur ,
origin. ling. lat. verb. ebur , et Vossium quam a luce, quod longe rclucebant propter
in Etymol. , qui minus recte etymon inauratos regios clypeos , quibus eorum
Isidorianum cinnabaris a dracone , et bar- ornatae erant turres AREV. .

ro reiicit , quia barrus vox latina est , 16. Gregatim incedunt . Ex Plin. 8.
et cinnabaris vox iam a graecis vsurpa- r. 5. Solin. Oberrant agminatim . GR.
ta fuerat . Barri vocem orientalem esse Ib. Motu, quo valent , salutant Solin. .

Isidorus ipse innuit,ac multi alii con- Solis exortus motibus ,.quibus possunt ,
firmant . 'Roit.xvim proboscis ,an promuscis, saiutant . GRIAL.
vt Grialius edidit, dicatur, parum interest: Ib. Viuunt ann. CCC. Est in graeco
mss. codices variant apud Isidorum,et etymologic. ea de re hemislichium GR. .

alios:sed communior scriptura cst pro- Ib. Non satis liquet , cur Isidorus ne-
boicis , qix^m sequi placct Etymon ele- . get,vel vnde hauserit , quod nunc hoc .,

phanti , quod montis formam praeferat estjsuo tempore sola India elephantos
comprobari inde potest , quod a multis genuerit , vt iterum asserit lib.14. cap.?.
aliis monti comparatur , vt a Dracontio num. 12. Nam Africa etiamnum eos gi-
Ub. I. Carm. de Deo v. 286, Instar mon- gnit . De elephantis , vti de aliis quoque
 , .

L I B E R XII. 55
Gryps vocntiir qiiod sit animal peniiatum et quaJrupcs.
17. 3 ,

Hoc genus terarum in Hyperboreis montibus nascitur Omni par- .

te corporis leones sunt : alis^et facie aquilis similes, et equis ve-

hementer infesti . Nam et homines visos discerpunt .

Chamaeleon non habet vnum coloremjsed diuersa varieta-

18.
te conspersus vt pardus Dictus autem ita , ( eo quod cameli si-
, .

miUtudinem habet^et leonis ) huius chnmaeleonis corpusculum ad

colores 3 quos vidct facillima conuersione variatur , quod aliorum
j

animalium non est ita ad conuersionem facilis corpulentia .

19. Camelopardus dictus, quod dum sit, vt pardus albis ma- ,

culis superaspersus, collo equo similis^pedibus bubulis capite ta- ,

men camelo est simiiisrhunc Aethiopia gignit.

20. Lynx dictus 3 quia in luporum genere numeratur : bestia
maculis terga distincta ^ vt pardusjsed similis lupo Vnde . et ille

At^Kog 3 iste lynx . Huius vrinam conuerti in duritiam pretiosi lapi-

dis dicunt, qui lyncurius appellatur , quod et ipsos lynces sentire,
hoc documento probatur. Nam egestum liquorem arenis, in quan-
tum potuerint, contegunt inuidia c]uadam naturaejne talis e^jestio
bestiis , quarum hoc cap. Isidorus me- sensui videtur esse , dictus autem ita ,
minit, accarata descriptio extat in gal- huius chamaeleontis Corpuscidum etc, .

lico dictionario Animalium Parisiis ann. vt indicetur genitiuus chamaeleontis •

1759. AREV. AREVALVS
17. Gryphs vocatur , q'iod sit . Non 19. Camelopardus CameIopardah's
.

etymon red.iit , vt neque Seruius , e quo dicitur a Plinio , et Solin. Vid. Farr,
sunt haic in eclog. 8. GRIAL. lib. 4. GRIAL.
Ib. Grialius in texru Gryphes vocan- Ib. Camelopardus , siue cameloparda'
tiir^quod sit : \n nor. Gryphs vocatur . liSiVt ab Isidoro vocatur lib. 14. cap.j-.
Alii excusi Cryphes
vocatur . Fortasse num. 15., a Capitolino , et Vopisco di-
Isidorus scripsit Gryphis , vt infra in mss. citur camelopardalus . AREV.
est lyncis pro lynx , vel gryphus , vt alii 20. Lynx dictus . Coth. lyncis, vt SU'
ffferunt Interea retinemus Gry/?j , quae
. pra lib. 11. calcis pro calx. GRIAL.
communior est scriptura . Animal cre- Ib. Auyii.^p/ov . Discorid. , Plin. , Solin.y
ditur fabulosum . ARtV. Aelianus . GRIAL.
18. Cameleon - dictus autem . Post Ib. Lynces dicit Plin. e Seru. ad v.
haec verba lacuna est in Gothicis (iR. Degere more ferae , Aen. 4. GR.
Ib. Chawaeleon cst a ;^a{icM , huwi 3 Ib. Nuifieratur ex Solino cap. 2. Jn
:

et >^ici)v , /eo , quasi paruus leo . Grialius hoc animalium gencre numerantur et lyn-
ct alii excusi scribunt catneleon , cui scri- ces Sahnasius tamen pag. 88. Exercit.
.

pturae fauet etymologia ex camelo , et Punianar, praetuht cum hbris mss. no~
lcone t 2\\o(\\x'\n falsa , et quae ne Isidori vnnantur et lynces RefeHit etiam Solini .

quidcm fortasse est N'am ea verba , eo . sententiam , quia lynx hoc tantum si-
quod cameli etc. desunt in ms. Albanio , mile habet lupo ceruario , quod maculis
->n ms. i. .''^rchiuii Vat. , et in aliis et : similiter distjnctus est . AREV.
 . : ,

55 ETYMOLOCIARVM
tianseat in vsum humanum . Lynces dicit Plinlus secundus cxtia
vnum non admittere .

2 1. Castores a castrando dlcti sunt. Nam testiculi eorum apti

sunt medicaminibus, propter quod ,quum praesenserlnt venatorem,

ipsi se castrant, et morsibus vires suas amputant De quibus Ci- .

cero in Scauriana , Redimunt se ea parte corporis ^ propter quam ma-

Sat.i2. V.34.
^y^^ fxpetuntur luuenalis ()«/ jf , :
- Eunuchum ip^e facit^ cupiens

euadere damno - Testiculi Ipsi sunt . et fibri, qui etiam pontici ca-
nes vocantur .

22. Vrsus fertur dictus , quod ore suo formet foetus , quasi orsus .

Nam carnem quamdam na-

aiunt, eos informes generare partus , et

scijquam mater lambendo in membra componit Vnde est illud .

Sic format lingua foetum , quum protulit vrsa Sed hoc immaturi- .

tas partus facif, denique tricesimo die generat Vnde euenlt , vt .

praeclpitata foecundltas informes procreet Vrsorum caput inuali- .

dum vis maxima in brachlis , et in iumbis, vnde interdum erecti

:

inslstunt
23. Lupus graeca derluatione in linguam nostram transfertur •
Lupos enim illi Av;c8$ dicunt AvKog autem graece a morsibus ap- :

pellatur , quod rabie rapacitatis quaeque inuenerlt, trucidet Alii .

iupos vocatos alunt,quasi /(f^/7^/5 quod quasi lconi^ita sit illi vir-

rus in pedibus vnde quidquld pede presserlt, non viuit.

,

24. Rapax autem bestla, et cruoris appetens , de quo rustici aiunt,

vocera

21. Castores a castrand. e Seru. ad v. Lucana orlgo . GRIAL.

virosaque Ponti-Castorea . Ceorg. i. GR. Ib, Vnde est illud Sic format Hng.
,

Ib. Oratio Ciccronis Scauriana, siue Carmen Dracontii , de quo paullo post
pro M. Aemilio Scauro deperdita est . GRIAL.
Extant quaedam eius fragmenta ab Asco' Ib.Versus Sic format etc. non inue-
nio Pediano in commentariis seruata . nitur in carmine Dracontii , quod ex ms,
Confer fragmenta Ciceronis cum not. codice vaticano typis commisi , maxirna
Andreae Patricii Versus luuenalis ita
. ex parte non ante editum AREV. .

se habent Imitatus Castora 5 qui se * Eii-

:
23. Lycos Graece Est enim T^vffffct, .

nuchum ipse jacit , cupiens euadere da- rabies , et hvcro-oiv rabie furere . Vetus
mno Testiculorum adeo tnedicatum in-
- : Orionis liber ^t/x»? S^la. r^ y.etKug hiuv
:

ulligit inguen Versus Virgilii i. Georg.

. hvetv TYiv rrcl/j.vnv , GRIAL.
V. 58. a Grialio laudatus ita legendus , 24. De quo rustici Idem sup. lib.i, .

At chalybes nudi fcrrum , virosaque Pon- c. 40. Vid. Plin. 8. c. 28. Solin. in c. de
tus - Castorea , scilicet mittit . Hinc ca- Ital. Ambros. 6. Hexaem. c. 4. GRIAL.
stores canes pontici dicti . AREV. Ib. Lupi - dieb. xii. coeunt e Solin. .

22. Vrsus , quasi orsus . Varro , Vrsi c. 8. , aut Plia, lib. 8. c. 22. Aristoteles
 . ,.,

L I B E R X II. 57
vocem hominem perdeiejsi eiim prior Iiipiis viderit . Vnde et subi-

to tacenti dicitur : Lupm fahula

est Certe,si se praeuisum
in .

senseric, deponit teritatis audaciam Lupi toco anno non amplius

.

quam dies duodecim , coeunt, famem diu portant , et post longa

ieiunia multum deuorant Lupos Aethiopia mittit ceruice iubatos,
.

et tantum varios^vt nulkim colorem ilHs dicant abesse .

25. Canis nomen Latinum graecam etymologinm videtur habe-

re Graece enim kvcov dicitur licet eum quidam a canore latratus
. :

appellatum aestiment , eo quod insonetjvnde et canere Nihilau- .

tcm sagacius canibusjplus enim sensus ceteris animalibus habent

26. Namque soli sua nomina recognoscunt, dominos suos di-
ligunt dominorum tecta defendunt pro dominis suis se morti
: :

obiiciunt : voluntarie cum domino suo ad praedam currunt : cor-

pus domini sui etiam mortuum non relinquunt . Quorum postre-
mo natura est , extra homines esse non posse . In canibus duosunt
( spectanda ) aut fortitudo , aut velocitas .

27. Catuli abusiue dicuntur quarumlibet bestiarum filii : nam

catuii proprie canum sunt^per diminutionem dicti
28. Lycisci autem dicuntur , vt ait Plinius , canes nati ex lu-
pis, et canibusjquum inter se forte miscentur . Soient et indae
feminae canes noctu in siluis alli^atae admitti ad bestias ti^rres,

a quibus insiliri, et nasci ex eodem foetu cmts adeo acerrimos

non (^ire sed parere omnes diebus an-

, thiop. -Aethiopia mlttit Lycaonem , lu-
ni diiodecim refert , quod ipse fabulosum pus est ceruice iubatus , et tot modis
putat lib. 6. c. 35. de hist. rtnimal. Duo- varius , vt nullum illi colorem dicant
decim dies parturire Aelianus ait lib./^. abesse . GRIAL.
cap. 4. de animalibus , his verbis « p*- 25. (^uidam a canore latratus , Far-
Sicoi 0/ "KvK^t r»v cofP^ivat, a7roXi/'«<r/i' , ctKXd ro lib. 4. Catulus a sagaci sensu , et acu-
tv iifj.ifa.tc ScoSiKx j ^ vv^i roa^oc.uTo.H sVi to Hinc canis \ nisi quod tuba , et cor-
.

TOff«'T&)
XP^'^'!^
'""^ AnTft!' oc AwAov i^ TTrif,- nu signum quum dant , canel dicitur ,
^opiMv ihS-eiv Theodori Aiixtoi (patciv . quod hic item et nocticulus ,in custo-
Gaz.ae interprctatio confirmatur verbis dia, et venandi signum voce dat , ca-
Antigoni mirabilium narrationum cap.6i. nis dictus ybi pro nocticulus , neicta-
.

(^tijlv yeip dvris'; aL7ra.vra.t; iv //3 r'» :V/sti/T« culus qitidam legunt . GRIAL.
riKreiv . Sed
, qui putet xii. dies tan-
est 26. Soli nomina sua recognosc. Ex
tum in vtero fsrre , cui opinioni occa- Plin., et Solin. GRIAL.
sionem praebuit vetus quaedam Aristo- 27. Catuli abusiue . e Seru. Georg.^.
telis Kctrai TToS'» interpretatio . Lege Pier. GRIAL.
Valerian. lib. 11. hieroglyph. in lupo,et 28. Lycisci . e Seru. eclog. 3. GR.
properantia. GRIAL. Ib. Solent et indae . £,v Plin. 8.
Ib. Lupos Aethiop. Sol. c. de Ae- c. 4. , et Selin. GRIAL.
tom.lV, H
 . .

5$ ETYMOLOGIARVM
ec fortes , vt in complexii leoiies prosternant .

29. Vulpcs dicta^quasi volupes . Est enim volubilis pedibus ,

ct nunquam rectis itineribus , sed tortuosis anfractibus currit , frau-

dulentum animal , insidiisque decipiens . Nam , dum non habuerit
escamjflngit mortem , sicque descendentes quasi ad cadauer aues
rapit , et deuorat .

30. Simiae graecum cst nomen , id est , pressis naribus. Vnde

ct simlas dicinuis, quod suppressis naribus sint , et facie foeda , ru-
gis turpiter follicantibus, licet et capellarum sit pressum habere
nasum . Alii simias latino arbitrantur sermone vocatas , eo quod
multa in eis similaudo rationis humanae sentitur ^ sed falsum est
31. Hae elementorum
noua luna exultant , media , et sagaces
caua tristantur. Foetus quos amant,ante se gestant , neglecti cir- ,

ca matrem haerent. Harum genera quinque sunt , ex quibus cer-

copitheci caudas habent Simia enim cum cauda estjquam quidam .

^ticLv vocant
32. Sphinges , villosae sunt comis, mammis prominentibus, do-
ciles ad feritatis obliuionem Cynocephali , et ipsi similes simiis 5 .

sed facie ad modum canis,vnde et nuncupati .

$^. Satyri, facie admodum grata, et gesticulatis motibus inquie-

ti . Callitriches toto pene aspectu a ceteris distant : sunt enim in
facie producta barba , et lata cauda .

Ib. De lycisco ,seu lycisca vide not. bant moles palearum ceruice cariosa vul-
ad num. vlt. cap. praeced. Alii omittunt nerum putredine follicantes nares lan-
indae , aut Indiae . Pro verbis insiliri , et guidulas Et Hieron. in ep. ad Eustoch.
.

nasci supplendum aiunt 3 aut aliquid si- de custod. virgin. Si pes laxa pelle non
mile. AREV. folleat, et pauUo post , laxae manicae ,
29. Vulpes dicta . ^^jr>'^ Volpes , vt . caligae follicantes GRIAL. .

Aelius dicebat,quod volat pedibus GR. . Quod multa in eis similitud. Enn.
Ib.
Ib,Et nunquam rectis itinerib. Ex Simia quam similis turpissima bestia no-
Cregor. 19. Moral. c. i. GRIAL. bis GRL^L.
.

Ib. Quasi volupes ; aut volipes Dis- .

31. Noua luna r Solin. vid. Arist. :

pl^cet hoc etymon nonnuUis recej^tio- et Plin. GRIAL.

ribus quamuis ab antiquissimis doctis
, Ib. Quam quidam
. Chaconis ^fctv
hominibus adoptatum aliudque in grae- : coniectura non ad si~
, vt ad caudam ,

co nomine quaeriint AREV. . rniam referatur Ad lectiones Vulcanii .

30.Simiae. E Seru. eclog. 10. GR. addas licet ex nostris alias non minus
Ib. Rugis turpiter follicantibus. Vsus ineptas cluram, cram , diuram, cuuram .
est eadem voce Apuleius lib. 9. quales illi GRIAL.
niuli senis , vel cantherii debiles circa 32. Sphinges - Callitriches - lconto»
praesepium capita dcmersi , contrunca- phonos . Ex Solin, GRIAL.
 ,
,,., ,

L 1 B E R XII. 59
34. Lcontophonos bestia modica , et ex eo ita vocata,quia
capta exuritur eiusqiie cinere aspersae carnes, et positae per coin-
:

pita semitarum leones necant 5 si quantulumcumque ex illis sum-

pserint.
35. Histrix, animal in Africa erinaciisimile, vocatum z stridore

spinarum ,quas tergo laxatas emittit , vt canes vulneret insequentes .

3 6. Enhydros bestiola ex eo nuncupata , quod in aquis verse-

tur^etmaxime in Nilo . Quae,si inuenerit dormientem crocodi-
lumjvokitat lutum primum^et intrat per os eius in ven-
se in
trem , et carpens omnia interanea eius , exit viua de visceribus cro-
codili 3 ipso mortuo .

37. Ichneumon graece vocatus , eo quod odore suo et saki-

35. Histrix animal in Africa . Ita doro legi suillus pro sullus asseruit . At
Fiin. 8. f. 5 5'> >^^ Sciin. in Aethiopia . pag. 1^15. tradit silurum ab hispanis vo- ,

C.22. GRIAL. cari Suillo

( solla voluit dicc-
fortasse
36. Enhydros . Solin. , Plin., Amm. re ) et ex Isidoro obseruat , porculuni
Marcellin. lib. 22. hist. , Diodor. Sicid. marinum huius aetate vulgo vccatum
et Plutarch. in lib. Vtrum terrcstria suilium Sed practerquamquod Isidoriis
,

aquatilibus prudentiora .GRIAL. vt dixi , deprauatum codicem Dracontii

Ib.Exit viua de viscerib. crocodili legerat , in quo erat suillus pro Psyllus ,
ipso mortuo
. Pro his verbis in veteri- minime suilluyn , vel suliutn de porcuh
bus libris soia haec leguntur , et sic mo- marino accepit,sed de ichneumone ^ c[\x\
ritur . Vid. Piin. et Solin. GRIAL. vulgo mus indicus dicitur de quo Pli- :

37. Ichneumon , quod odorc lyviv- . nius lib. 8. cap. 24. et 25. An autcm
Twv , hoc est , vestigatorcm , siue indaga- Isidorus ex priore editione Solini quod ,

torem interpretantur Herodot. , Nicander , ait Salmasius pag. 446. , cnhydron ich-
tt Hcsyihius . GRIAL. neumonem vocauerit , dubitari potest :

Ib. De quo
Dracontius . . praedicit . nam quod refert Wmlws Aq ichneumone ^
Al. praecidit .Dracontius opus sex dierum quod luto conuolutus , quum os croco-
carmine composuit , Athanagiido regnan- dili aperiunt , in eorum ventres insilit
te , quod poema Eugenius JII. Tolet. an- etc. de enhydro Isidorus commemo-
, id
tistes sub Cindasuintho , et Reccensuintho rat Verum ita etiam enhydros ab ich-
.

et emendauit , et septimi diei versibus ueumove distingui potest Solinus cap. .

auxit . Hunc librum Gothicis chnracte- 45. de Aegypto Trochilos , ait , auis par-
:

ribus scriptum bibliotheca Martini Rode- uultf est ea dum reduuias escarum af^
:

rici AT^itgrae nunc seruat , GRIAL. fectat , os billuae huiusce ( crocodili )

Ib. Aduersus aspidem pugnat . Plin. puulatim scalpit , et sensim scalpurigine
S. c. 24. GRIAL. blandiente aditum sibi in vsqtie fauces
Ib. Isidorus ii> corruptum aliquem facit Quod enhydrus conspicatus , alte-
.

Dracontii codicem Incidit nam Dracon- : riim ichneumonum genus , penetrat bel-
tius non de ichneumone seu suillo lo- y. luam 5 populatisque vitalibus erosa exit
quitur , sed de Psyllis Atricae populis aluo . De enhydro siue enhydride Pli-
lib. I. carm. de Deo 7.515. Vide rot. nius lib. 30. cap. 3. , et lib. 32. cap. 7.
et prolegom. num.7. Salmasius pag.446. Enhydris vocatur a graecis coluber in
Exercitat. Plinian. vcrsum in Dracontii aquis viuens etc. AREV.
carmine non inuenerat , et male in Isi-

H
 . . ,. . :

6o ETY MOLOG ARVM I

bria venenosa prodantiir

ciborum De qiio Dracontiiis ait
, et .

Praedich Suillus ijim cuiuscumque veneni Suillus aiitem a setis est .

nunciipatus Hic etiain serpentes insequitur , qui , quuni aduersus

.

aspidem pugnat caudam erigit, quam aspis maxime incipit obser-

,

iiare, quasi minantem , ad quam quum vim suam transfcrt dece- ,

pta corripitur
38. Musio appellatus 5
quod muribus infestus sit . Hunc vul-
gus catum a captura vocant. Alii dicunt, quod catat^idi est, vi-
det . Nam tanto acute cernit, vt fulgore luminis noctis tenebras
superet . Vnde et a graeco venit catus , id est , ingeniosiis , a;ro

39. Furo 3. furuo dictus , vnde tx fur . Tenebrosos enim , et

occultos cuniculos effodit, et eiicit praedam , quam inuenerit.

40. Melo 5 quod sit rotundissimo membro , vel quod fauospe-
tatjCt assidue mella captet

C A P V T III.

De minutis animantibus .

..M us pusillum animal, graecum illi nomen est ,quidquid ve-

3g. Alii dicunt , quocl catat , id est fallor Plin. lib. 8. f. 38. ) melem appel-
acute videt , Farro lib. 6, cata , acuta lant . Siue , vt scriptum est in Farrone
hoc enim verbo Sabini dicunt quare : edito a P. Victorio maelem Ceorg. Ale- .

Catus Aelius Sextus non , vt aiunt , sa- xand. in priscar. vocum enarratione ^
piens , sed acutus,simul cata dicta ac- quae in libris veterum de re rustica sunt ,
cipienda , acute dicta . GRIAL. Meles ( inquit ) animal auibus inimi-
Ib. Vv6.e. ct a graecis venit catus cum , puto esse id , quod vulgus foui-
e Seru. ad v. Instant ardcntes Tyrii , num , et maturelum appellant , alii taxum
Ai^f:. I. GRIAL. dicunt . GRIAL.
Ib. In textu Grialii erat cattum , et Ib. Melo
seu melis aliis , est ex ge- ,

Ciittat , cui scripturae fauet vox captura , nere felium siluestrium . Salmasius loc.
ct interpretatio Salmasii pag. 1009. Exer- cit. reiicit interpretationem ex Capro
citat. Plinian. , qui illud cattat ey. captat desumptam , quod ita dicatur, quod mella
factum putat Frequentius catus . scribi- capret , vcl rotundissimo sit memhro .

tur huc faciunt verba Varronis ,

: et pri- AREVALVS
BQa in catus breuis . AREV, Cap. III. Quidquid vero ex co
n. I.
39. Furo a furuo Uodie a nehis . trahitur . Foces , quae a mure ducuntur .

huron : idem cum PUrjii ( vt opinor ) GRIAL.

viuerra .GRIAL. Ib. Nam mus terra . Idem repetit
40. . Melo Quem
Georg, Agricola in lib. 20. c. 3. GRIAL.
Ub. de subterraTt' animalibus , ct ( nisi Ib, His in plenilunio . Cic. in lib.
 . . , :

L I B E R X 1 1. 6 1

ro ex eo trahitur , latinum fic . Alii dicunt mures ^ quod ex luinio-

re terr:?e nascuiitur . Nam mus terra , vnde et humus Hfs . iii ple-
nilunio iecur crescit, sicut quaedam maritima augentur , quac rur-
sus, minuente luna , deficiunt
2. Sorex latinum est , eo quod rodat , et in modum serrae prae-
cidat . Antiqui autcm soricem sauricem dicebant , sicut ec cludutn
claudum .

3. Mustela dicta, quasi mus longus : nam telum a longitudine

dictum Haec ingenio subdola , in domibus, vbi nutrit cacalossuos,
.

transfert 5 mutatque sedem Serpentes etiam , ec mures persequitur: .

duo autem sunt genera mustelarum Alterum enim siluestre esc .

distans magnitudine , quod graeci hTiJ^ctg vocant : alterum in do-

mibus oberrans . Falso autem opinantur ,
qui dicunt, muitelam ore
concipere 5 aure efFundere partum .

4. Mus araneus ... Aranea... Hst in Sardinia animal perexiguum,

araneae forma,quae solifuga dicitur,quod diern fugiat . In metal-
Jis argentariis plurima cst , occulto reptans ^ et per imprudentiam super
sedentibus pestem Lxcix.

de diuinat. musculorum iecuscula bruma mustela , cui fauet etymon Cotelerius .

dicuntiir augeri . It^'m Plin. lib.ii. c.^y. ad Patres Apost. tom. i. pag. 35. aucto-
Murium iecusculis fibrad ad numerum res indicat,qui tradunt, mustelam pcr
lunae m mense congruere dicuntur . os concipere , per aurem parere , et ad-
GRIAL. dit , frustra laborare viros doctos,quan-
Ib. Minuente iuna : de hac phrasi do vulgatam lectionem solicitant
Isidori
ac de re ipsa vidc not. ad lib. i. Dra- Alii contra asserunt , mustelam conci-
contii V. 775. , et 7^6. Et minuantur pere aure , parere ore . AREV,
ttquae , lunet minuente , liquores . Vide 4. Mus araneus Duae hic lacunae .

etiam infra cap.6. n.48. huius libri , AR. in Gothicis , vno Ouetensi excepto »in quo
2. Antiqui Soricem e Siru. Georg. . Musaraneus , cuius m.. a. p. in aliis vel
2. et 3. GRIAL. interimitur , vel moritur vt suspecta :

3. Mustela dicta ESeru. in . illud - prorsus mihi sit interpretatio izvoyccT^n :

at non hoc telum Aen. 9. Vide Fest. in dicitur a Dioscoride . Glossar. fHjoya.7^ii
-Arma-f/-TcIa. , et Cai. c. 23 j. de verh. musaraneus S dm. C. Musaraneus
. , vel
signifi. GRIAL. musaranea GRIAL. .

Jb. Alterum in domibus oberrans . Ib. Est in Sardin. E Solin. 10. GK.
Quam graeci a,7T>oic j,x7^»v , illam a.y^ia.v Ib. De
aranea quod hic deest , sup-
yaihtiv dicunt . GRIAL. pleri potest ex cap. 5. huius libri,et
Ib.Ore concipere aure effundere , . cap. 27. libri 19. Alii excusi ita exhibent :

Contra duo CC. Tarrac, ^ure concipere , Musaraneum , cuius morsu aranea mori'
ore effundere,^«o^/ magis probabat A.Au- tur .Est in S.xrdinia animal etc. Alio-
gust. GRIAL. quin mus araneus apud latinos est ani-
Ib. Scribitur etiam mustella , vt Gri- mal muris magnitudine , mustclina spe-
alius edidit : sed communior scriptura cst cie , quod in Britannia repcritur Quae .
 ,

62 ETYMOLOGIAR VM
5. Tnlpa dicta, quod
damnata caecitate pcrpctua , et tene- sit

bris Est cnim absqiie ociilis , semper terrani fodit , et humiira

.

egeritjatque radices subter frugibus comedit , quam graeci atr^a-

Ka.KOL vocant .

6. Glires dicti sunt ,

quia pingues eos somnus Nam ^//-
efficit .

scerc dicimus crescere. Hieme enim tota dormiunt et immobiles ,

quasi mortui iacent tempore aestiuo reuiuiscunt , .

7. Heritius animal spinis coopertum , quod exinde dicitur no-

minatum , eo quod subrigit se , quando spinis suis clauditur ,
qui-
bus vndique protectus est contra insidias . Nam statim , vt aliquid
praesenseric, primum se subrigit : atque in globum conuersus^in
sua se arma recoUigit . Huius prudentia quaedam est. Nam dum
absciderit vuam de vite , supinus sese volutat super eam , et sic eam
exhibet natis suis .

8. Grillus nomen a sono vocis habet . Hic retro ambulat

terram terebratjStridet noctibus : venatur eum formica circumh'ga-
ta capillo \\\ cauernam eius coniecta , afflato prius puluere, ne se
abscondat , ita formicae complexibus trahitur .

cj, Formica dicta , eo quod ferat micas farris , cuius solertia

multa. Prouidet enim in futurumjet praeparat aestate quod hie- ,

me comedat . In messe autem elisit triticum : hordeum non tangit.

de soJifuga ait Isidorus , petita sunt ex Ib. Tota mi-
Martialis sunt versus
,

iiolino cap. 4. al. 10. ,vbi legitur occul- hi etiam Grialius ex an-
etc. Potuisset
tim reptat etc. Sei viri docti notant , tiquissimo codice gothico Toletano alium
Solinum in vitiosos codices incidisse , versum proferrc slc enim habet reui- : :

aut perperam ipsum bestiolam descri- uiscunt Fnde quidam Dormiunt glires
. :,

psisse , ct rominasse quac ab aliis soli- : hiemem perennem AREV. .

punga , solipuga , salpnga , et solpuga so- 7. Hcritius Ex Ambros. Hexaem.6. .

let nuncupari Vide Festum , et Plinium

. GRIAL.
lib. 19. cap.4. etc. , et cap. seq. huius 8. Hic retro ambulat . Plin. verb.
libri cum nota Grialii num. 33. AR. lib. 19. c. vlt.
5. Talpa-quam graeci . Ex Hier. in 9. dicta . E Seru. Aen. 4.
Formica
Js. c. 2. Glossar. Talpa . a.<:(^x7^a.^ Co-
. Sane ( ) formica
inquit dicta cst ab eo ,
thici xff^dhctKu ( nof^i cis7Ta.haiK.cf. , vt Hie- quod ore ferat micas l^ox farris nihil .

ronymus ) habent . GRIAL. ad etymon , sed hallucinatus est Isidorus ,

6. Glires crescere . ^erba Seru. Aen. qui commentaria Scruii sine versibus Poe-
12. ih priacip. GRIAL. tae habuerit . Vid. Seru. GRIAL.
Reuiuiscunt
Ib. Post haec verba ad- . Ib. Dum pluit . Ai. dum pluit super
scriptum est in Balearico , de quo qui- cius frumentum - totum Qiicit,hoc est ,
tlam Tota mihi dormitur hiems, et pin-
:
ey.ponit soli . GRIAL.
guior illo-Tempore sum , quo me nil nisi Ib. Dicuntur in Acthiopia . e>: So!.
somnus alit . GRIAL,. r. 43. GRIAL.
 . ,

L I B E R XII. 6i
Dum pluit el super frumentiim totum eiicit Dicuntur In Aerliio-
, .

pia esse formicae ad canis formam , quae arenas aureas pedibus

eruunt, quas custodiunt , nequis auferat, captantesque ad necein
persequuntur
lo. Formicoleon ob hoc vocatus j quia est vcl formicarum leo,
vel certe formica pariter et leo Est enim animal paruum,for- , .

micis satis Infestum ,

quod se In puluere abscondit, et formicas fru-

menta portantes Prolnde autem leo, et formlca vocatur,

Interficit.

qula aliis anlmalibus vt formlca est,formicIs autem vt leo est.

C A P V T IV.

De Serpetjtibus

,.A nguls vocabulum omnium scrpentium genus, quod plicari,

ct contorqueri potest Et inde anguis, quod angulosus sit, et nun-
.

quam rtctus. Angues autem apud gentiles pro Geniis locorum erant
habitisemper, vnde tx.VQXsms: Pinge duos a7Jgues\pucri ^sacer est locus . Sat. i.

2. Coluber ab eo dictus, quod colat vnibras vel quod In /«- ,

bricos tractus flexibus slnuosis labatur . Nam lubricufn dicitur ,

quidquid labltur,dum tenetur, vt plscis , et serpens.

5. Serpens autem nomen accepit, quia occultis acccssibus ser-
pit non enim apertis passlbus,sed squammarum mlnutissimis nlsi-
:

bus replt . Ula aurem

quae quatuor pedibus nituntur, sicut lacer-
,

ti , et stelliones, non serpentes , sed reptilla nominantur Serpentes .

autem reptilia sunt , quia ventre,et pectore reptant. Quorum tot

venena,quot genera tot pernlcles , quot species:tot doloresjquot
:

colores habentur.

10. Formicoleon E Greg. Moral.

. mach. r. 444. et seq. cum commenta-
c. 16. , nisi quod apud eiim myraucolcon . rio De . serpentibus
videndi Begerus
GRIAL. De nummis serpentiferis et Spanhemius ,

Cap. IV. n. I. Pro Geniis locorum . De praestant., et vsu numismat. pag.216.,

E Seru. Aen. 5. GRIAL. Ct 219. ARtV.
Ib. Mendose legitur in plerisque ex- 2. Vel quod in lubricos t. /. Ex
cusis pro Geniis lucorum , et sacer est Lact. c. 8. de opif GRIAL.
lucus Pro habiti seujper fortasse melius
.
3. Tot venena , quot genera . Verba
csset habiti saepe . De geniis veterum > Tertull. in lib. aduers. Gnostictnisi quod
qui singulis quibusqae locis ascribeban- illif ingenia , hic genera . GRIAL.
cur» vide Pruder.tiuoa lib.2. contra Sym-
 . . ,:

^4 E T Y Nf O L O G I A R V M
4. Draco maior cunctorum serpendum > siue omniuni animan-
tium super terram . Hunc graeci S^dy.mct vocant . Vndc et deri-

uatum latinumjVt diceretur dracOjqui saepe a speluncis

est in
abstractus fertur in aerem, concitaturque propter eum aer Est au- .

tem cristatus, ore paruo , et arctis fistulis^per quas trahit spiritum,

et linguam exerit Vim autem non in dentibus, sed in cauda ha-
.

betjCt verbere potius^quam rictu nocet .

5. Innoxius autem est a venenis sed ideo huic ad mortem : fa-

ciendam venena non esse necessaria, quia siquem ligauerit , occi-

dit. A quo nec elephas tutus est sui corporis magnitudine . Nam
circa semitas delitescens ,
per quas elephanti solito gradiuntur, cru-
ra eorum nodis illigat, ac suffocatos perimit . Gignitur autem in
Aethiopiajet India in ipso incendio iugis aestiis
6. Basiliscus graece, latine interpretatur regulusjco quod rex
serpentium sit , adeo vt eum videntes fugiant,quia olfactu suo eos
necatjnam et hominem vel si aspiciat , interimit Siquidem ad eius .

aspectum nuUa auis volans illaesa transit,sed quamuis procul sit

cius ore combusta deuoratur .

7. A
4. Qui saepe ab speluncis . £.v Aug. obtrltus ab elephanto . Puto ex Solino
in Pj-. 148. GRIAL. sumptum , quod ait Isidorus , Cignitur
ib. Ore Vide
paru-et linguam exerit . autem in Aethiopia , et India in ipso in-
Solin. c.^i.de Aethiop, Dictus autem draco cendio iugis aestus : ac fortasse legen-
d-rro T» cTfpKf/v , id est ^videndo, Cernit dum et inter ipsa incendia iugis aestus .

enim acutissime Macrob.i. Saturn.yet

: Solinus ait : Aethiopia
meridiana etc. A
Fest. in Dracones GRIAL.
. parte mons editus mari imminet , tngC'
Ib. Coniici potest omnium reptantium nuo igne per aeternum feruidus , et in
super terram . AREV. quiete iugis flagrantibus inter quae in- :

5. Necelephas tutus est Lucan. . cendia iugis aestus Draconum magna co-
Vib. IX. Nectutus spatio est elephas . pia est Porro veris
. draconibus etc.
Sunt enim dracones quoque ipsi ingentcs Isidorus intellexit , inter incendia iugis
Diodor. lib.t^. Tradunt quidam , in deser- aestus magnam draconum copiam esse
tis , ac feris locis , serpentes , qui cutn sed Solinus
, absoluta montis perpetuo
elephantis propter anuas pugnant , ma- igne feruidi descriptione , subiungit , in
gnitudine , mimcroque admirabiles esse, Aethiopia magnam copiam draconum
etc. et Plin. 8. c. 11. GRIAL. esse , non ita vt inter ipsa incendia iu-
Ib.Esie necessaria supple traditur ,
: gis aestus gignantur . Aethiopiae autem
vel quid simile . Pugnam inter draco- nomine antiqui saepe mauros, et omnes
ncs , et elephantes describit Solinus cap. Africae incolas includebant AREV. .

3 8. Vossius de theolog. gent. lib.4. cap.52. 6. Basiliscus . Ex Hieronym. in Is.

duos lulii Caesaris nummos profert , al- c. 14. , et ep. 8j. ad Ocean.\ quaedam
terum , in quo pugna elephanti , et dra- tamen ex Plin. 8. , et Soiin. GRIAL.
conis exprimitur, alterum , in quo draco
 . .. ,

L I B E R XII. 6T
7. A iriiistelis tameii vincitur , qiias illic homines inferiint ca-
iiernisjin quibus delitescit . ItaquCjea visa , fugit , quem illa per-
sequiturjCt occidit . Nihil enini parens ille rerum sine remedio
constituit . Est autem longitudine semipedalis, albis maculis lineatus .

8. Reguli autemjsicut scorpiones, arentia quaeque sectantur,

et postquam ad aquas venerint , JcT^o^o/Sas, et lymphaticos faciunt.
9. Sibikis idem est^qui et regulus Sibilo enim occidit, an« .

tequam mordeat, vel exurat

10. Vipera dicta , quod vi pariat . Nam ,quum venter eius ad
partum ingemuerit, catuli non expectantes naturae maturam solu-
tionenij corrosis eius lateribus vi erumpunt cum matris interitu .

LucanuSj Viperei coeunt ahrupto corpore nodi lil,. v.

11. Fertur autem^quod masculus^ore inserto viperae , semen
expuat lUa autem , ex voluptate libidinis in rabiem versa , caput
.

maris ore receptum praecidat ita fit,vtparens vterque pereat,ma- :

sculus,dum coit , femina, dum parturit Ex vipera autem pastilli . /

fiunt, qui -dnpia^co/ vocantur a graecis.

I 2. Aspis vocata , quod morsu venena immittat , et spargat : <o;

enim graeci venenum dicunt,et inde aspis,quod morsu venenato

interimat. Hnius diuersa genera, et specieSjCt dispares etfectus ad
nocendum . Fertur autem aspis, quum coeperit pati incantatorem,
qui eam quibusdam carminibus propriis euocat , vt eam de ca-

8. Reguli-hydrophobos faciunt Vcr-

. perae partu , et coiiceptione fuse expo-
ha sunt Hieronymi ep. cit. ad Ocean. nit Prudentius in Hamartijienia v. 582.
GRIAL. Sic vipera ^vt aiunt etc. AREV.
9. Sibilusidem , qui et regul. Idem II. Fertur autem , quod masculus .

esse animal sibHum , regulum , et ha- Herodot. , Nicand. , Plin. GRIAL.

siliscum susoicor . De re«ulo aoerte in /57 De pastillis Plinius lib.29. cap.4.
Clossario , /SuffiXnio^ o"(p/c reguliis - et Fiunt ex vipera pastilli , qui theriacivo-
postea ^ayjA/o-x»? regulus . De sibilo Ea- cantur a graecis , exemptis interaneis etc.
silisci PHnius Lucanus GR.
, Solinus , et . Adde Sarisberiensem lib.;. c.io. AREV.
10. Vipera mala tactuai
. e Si^ru.-TLUt 12. Fertur autem aspis Ex Aug. .

Vipera dclituit Georg.^. idem Greg. 15.

. in Ps. 57. GHIAL.
Moral. c. 9. Sed quam commode citetur Ib. Sensus planius ita procederet
a Seruio Lucani carmen , Isidorus non Fertur autem quod aspis etc. S. Marti-
,

examinauit Dicta est tamen 'vipera ,

. nus Legionensis tom. 4. oper. pag.205,
quasi viuipara , quod- non oua , sed ani- in expositione epistolae S. lacobi totum
mal viuum pnriat Fide Arist. lib. i. . hunc locum cxcribit sed eodem modo ,

de hist. an. GRIAL. legit,arque in editis Editor notat , ex-

.

Ingemuerit Ita habent Gothici,

Ib. . tare Calineti dissertationem de excanta-
non intumuerit GRIAL. . tii serpentibus : quae erudita sane est .

Ib, Hnnc vetcrum opinionem de vi- AREVALVS

Tom, IV, I
 . . ,, »

66 ET y MOLOG I ARV M
uerna ediicat': illa qiiiiin exire nohierit , vnam anrem ad terram
prernitj alterani canda obturat , et operit : atque ita voces illas ma-
gicas non audiens, non exit ad incantantem .

I 3 Dipsas gcnus aspidis, quae latine sifula dicitur , quia quem

. , ,

momorderit siti perit. 5

14. Hypnalis genus aspidis , dicta, quod somno necat hanc 5 :

sibi Cleopatra apposuit et ita morte quasi somno sohita est ,

15. Haemorrhois aspis nuncupatur quod sanguinem sudet, , ,

qui ab eo inorsus fuerit ita vt dissohitis venis , quidquid vitae est :

per sanguinem euocet Graecc enim sanguis oU|M.a dicitur. .

I 6. Prester, aspis semper ore patenti, et vaporante currit Cu- .

Lucanus 9. ius Poeta sic meminit Oraque dhtendens auidus fumantia prester :

722.
Hic quem percusserit, distenditur , enormique corpulentia necatur ,
extuberatum enim putredo sequitur .

17. vSeps, tabificus aspis,qui dum momorderit hominem , statim

eum consumit ita vt hquefiat totus in ore serpentis : .

18. Cerastes serpens dictus,eo quod in capite cornua habeat

15. Dipsas , quae latine Situla , Siti- necanir extuberatus AREVALVS . .

cula malim . Glossar. Siticiila Si-^oLc . De ij, Seps tabificus Respexit ad Lu- .

ciipsade Solin. c. 40. , et Aelian. lib. 6. cani carmen lib. 9. Ossaque dissoluens
cap. 50. GRIAL. cum corpore rabificus seps Fide Ni- .

Ib. Lafine situla : ita etiam Martlnus cand. Schol. , et Dioscorid. lib. 2. c. 70.
loc. cit. Rursus de dipsade num. 32. GRIAl.
AKEVALVS Ib. Haec fere eadem iterum num.ji.
14. Hypnalis . Fide Solin. GRIAL . Seps exigua serpens . AREVAL.
15. Haemorrhois Lucan. lib. 9. Im- . 18.Cerastes . £ Solin. i\o. E quo so-
pressis dentibus haemorrhois aspera Tul- llcltata animalia , aues , intelligas , opor-
lo-Magnanimo iuueni , miratoriq, Cato- tet . GRIAL.
nis Vtque solet pariter totis se eftun-
•
Ibid. Verba Solini ex cap. 40. pro-
dere signis-Corycii pressura croci , sic ferenda sunt Grialius caput 30. excitat,
.

omnia membra-Emisere slmul rutilum atque ita saepe ordinem capitum in So-
pro sanguine virus . Ficie Solin. , et Dio- lino mutat , quem interdum ad notiores
scor. GRIAL. editiones redegi Solinus ergo ait Ce-. :

Ib. Per sanguincm euocet : hoc verbo rastae praeferunt quadrigeminn cornicu-
vtitur Solinus cap. 40. al. 27. euocat per la i quorum ostentatione ,veluti esca illi-
cruorem , scilicet haemorrhois euocat . AR. ce , solicitatas aues perimunt . Nam re-
16. Extuberatum e Solin. 30. , ex : liqua corporis de industria arenis tegunt ,

( quoniam
quo loco neque ipse est in^ ncc vllum indicium sui praebent , nisi ea
teger ) nihil hic mutamus . GRIAL. parte , qua inuitatis dolo pastibus , necem
Ib. Scribo prester \ non , vt Grialius , praepetum aucupentur Nonnulli le- .

et zYu ,praester Locus Isidori , et Soli- . gunt passibus pro pastibus Salmasius .

ni mutatione non videntur Indigere So-- . p^g- 339' Exercitat . Plinian. coniicit,
linus ait cap. 40. Prester quem percus- Isidorum apud Solinum legisse inuitutis
serit , distenditur , enormique corpulentia dolo passeribus \ ipse autem corrigit
 . . . ,

L I B E R XII. 67
slmllla ^inctum : Ki^ciTu enini graeci corniia vocant: sunt antem illi

quadrigemina cornicula , quorum ostentationc , veluti esca illice ,

solicitata animalia perimit . Totum enim corpus arenis tegit , nec

yllum indicium sui praebet,nisi ex ea partejqua inuitatas aues
vel-animalia capit . Est auteni flexuosus plusjquam alli serpentes,
ita vt spinam non habere videatur .

19. Scytale serpens vocatus , eo quod tanta praefulgct tergi

varietate , vt notarum gratia aspicientes retardet : et quia reptando
pigrior cst, quos assequi non valet , miraculo sui stupentes capit.
Tanti autem feruoris est^vt etiam hiemis tempore exuuias corporis
lib. 9. V. 717.
feruentis exponat De quo Lucanus . : £^ Scytale sparsis etiamnunc
sola pruinis-Exuuias positura suas ,

20. Amphisbaena dicta 3 eo quod duo capita habeat : vnum in

loco suo 5 alterum in cauda, currens ex vtroque capite, tractu cor-
poris circulato . Haec sola serpentium frigori se committit ,
prima
omnium procedens . De qua idem Lucanus , Et grauis in geminum jj,^ ^,

*uergens caput Amphisbaena Cuius oculi lucent, veluti lucernae

. .

21. Enhydris 3 coluber in aqua viuens Graeci enim 'iJ^coo .

aquam vocant
22. serpensjaquo icii obturgescunt cuius
Hydros, aquatilis ,

quidam morbum Boam dicunt^eo quod fimo bouis remedletur.

23. Hydra, draco multorum capitum, qualis fuit in Lerna pa-
lude prouinciae Arcadiae haec latine excetra dicitur quod vno ,
,

nisi ex ea parte , qiiae inuitantis dolo surgerc in geminiim caput dixit . Fide
pnstus {'\v\ gftnxfmo pastus ) necemprae- iSicand. in theriac. GRIAL.
petum aucupetur . AREV. Ib. Amphisbaenam non ciuobus ca- a
19. Scytale. £x* eod. c. Videtur au- pitibus dictam sed quia ex vtraque par-
,

tem Isidorus a.7ro rov ^v^av ducere , quum te graditur , ante , et retro , multi pu-
mIH oLTTa rric ffy.yTai^hiic , hoc CSt , tcreti vir- tant : qui etiam negant , duo ilii inesse
ga Nota fuit scytale Laconica , qua
. capita , quamuis caudam a capite non
Spartae vtebatur respublica , rie interce- ita facile sit discernere . AREV.
ptae litercte intelligerentur Dioscorid. . 2t. Enhydtis . Ex Plin. 31. c.y. GR.
lib. 7. Ainphisbaenam scytalein, vocat , 22. Hydros aquatil. Ferba Festi ex
intcrpres caeciliayn GRIAL. . Boa . GRIAL.
Ih. Tergi varietatem quam , in Scy- Ib. Eo quod fimo boais . Plin.lib.22.
lale cum
Solino Isidorus agnoscit,ne- c. iS. Boas sanat fimum bubulum ^vnde
gatSalmasius in Exercit. Plinian.pag.339. ft nomen traxcre . GRIAL.
AREVALVS 23.Lerna palude
InE Seruio ad v. .

20. Et grauis in geminum vergens bellua Lernae Aen. 6. GRIAL.

Etiam le^itur sur^cns apud Lucan. , quo- Ib. De hydra dictum lib. xi. cap.j.
modo legiise vidctur Solinus , qui con- num. 34. AREVALVS .

I
 . . ,.

6S ETYMOLOGIARVM
caeso tria cnplta excrescebant , scd hoc flibulosiim est . Nam con-
statj Hydram locum fuisse euomentem aquas , vastantes vicinam ci-

uitatem, in qiio , vno meatu clauso, multi erumpebant Quod Her- .

cules videns 5 loca ipsa exussit , et sic aquae clausit meatus. Nam
Hydra ab aqua dicta est.
24. Chelydros serpens^qui et chcrsydros dicitur , quia et in
nquiSjCt in terris moratur Nam yj^Tov dicunt graeci x.tmm^ve^cdf .

nquam hic , per quam hibitur ^ terram fumare facit^quem sic Ma-
:

lib. 9. V. "11. <^t'* describit Seu terga expirant spumantia 'virus

: - Seu terrae fu- .

mant ^ qua teter labitur anguis . Et Lucanus : Tractique via fuman*

te chelydri .

25. Natrix 5 serpens nquam veneno inficiens . In quocumque

iib.9. V.720. enim fonte fuerit, eum veneno immiscet de quo Lucanus £/ Na- , ,

trix violator aquae .

26. Cenchrisjserpens inflexuosus ,

qui semper iter rectnm ef-

lib. 9. V. 712. ficit . De quo Lucanus:£/ sernper recto lapsurus limite Cenchris
Semper enim dircctus ambuhit. Nam si se torseritjdum currit,
statim crepat .

27. Parias 3 serpens, qui semper in cauda sulcum

ambuLit, et

lib. 9. V. 721. facere videtur . De quo idem Lucanus:£/ contentus iter cauda
sulcare Parias «

28.Boas,angu'S Italiae immensa mole persequ;tur greges ar- :

mentorum , et bubulos et plurimo hacte irriguis vberibus se inne- :

ctit^et sugens interimit , atque inde a boum depopulatione boas

nomen accepit

llb, 9. V. 710.
29. lacuius serpens vohans, de quo Lucanus: laculique volucres .

Exiliunt enim in arboribuSjet dum aUquod nnimal obuium fue-

24. Chelydros Verba sunt Seruii . 26. Cenchris Ita dictus , quod eius .

itd V. Ga!baneo]ue agirare graues nidore maculae millio , quod graeci yJyx^ov di'
chelydros Georg. ^. Quae autem in 0-
. cunt , similes sint . GRIAL.
mnibus libris sequebantur post haec Liica- 27. P.irias . wapa to Tri^vcio/xivet?
ni verbn Semper enim directus , etc.
:
i'X^v T'jt?7raf.€ia.c , ( ait Graecus etymo-
cenchri vt aptaremus , auctor nobis fuit logist. ) hoc est ab inflatis maxillis
A. Aug. I(i , quin rectum sit , dubitatu- Hunc Aesculapii anguem vult esse Aelian»
rum credo neminem (tKIAL. . lib. 5. c. II. GRIAL.
25. Natnx Male in ornnibu^ libris
. Ib. Scribitur etiam pareas AREV. .

Rinatrix , f r/rf/w in Lucani versu: hunc , 28. Boas.E GRIAL. Solin. c.%.
quod anguillete siinilli-nus sit , edentibus 29- lacultjs Ex eod. c. 30. GR.
.

txitio saepe fuisse ferunt . GRIAL, Jb. Slremc Plin. lib. 10. f 49. GR.
. .
 ,,

L I B E R XII. 60
ilt, lactant se vnde et laculi dicti sunt.
super Illud, et perimunt :

In Arabia autem serpentes sunt cum alis, quae sirenae vocantur ,

quae plus currunt ab equisjsed etiam et volare dicuntur , quorum
tantum virus est vt morsum ante mors insequatur, quam dolor , .

30. Ammodyies dicta quod colorcm arenae liabeat De qua ,

.

poeta ; Quam paruu pictus maculis Jhebanus Ophites , - ConColor Lucanus 9.

714.
exustis j atque indiscretus arenis - Ammodytes .

Seps^exigua serpensjquae non solum corpus , sed et ossa

31.
veneno consumit Cuius Poeta sic meminit Ossaque dissoluens cum Lucanus. :
9.
corpore tabificus seps , 723.
3 2. Dipsas 5 serpens tantae exiguitatis fertur, vt quum calcatur ,

non videatur. Cuius venenum ante extinguit, quam sentiatur , vt

facies morre , nec tristitiam induat morituri
praeuenta De quo .
I
Poeta bigniferurn iuuenem , T^yrrheni sanguinis 5 Aulum - "Torta ca- Lucanus
:
9.
put retru dipsas calcata momordit - Vix dolor , aut sensus den- 737- .

tis fuit .

^}. Solpuvga serpens est , quae non vldetur . Caecula dicta ,

eo quod parua sit, et non habeat oculos . Centupeda ^3. multitudi-

ne pedum dicta .

34. LacertuSj reptilis genus est , vocatus itajquod brachia ha-

50. Avnmodytcs . Ita proculdubio le- Salpuga , Solipuga , Salpinga , Scalpiga ,

gendum , dictusque Ammodytes tou utto Scz\^\z , apud Solin. solifuga , in Closs.
(fueiv ToV aLjLfj.ov . f^t autem hic Ophites Solipaga -A^ lOKiVT^U /ut/x? ilSof . Plin. lib.
pro Ammodyte subiret , carmen Lucani 29. Est et genus Ibrmicarum venenatum,
fecit in quo vox vtraque corru^ta erat
: non fere in Itaiia SOLIPVGAS , Cicero
sed Ainirodytes magis \ nam in admotus appellat , SALPVGAS Baetica . Vt non
ynutatus ,serpentis spcciem prorsus exue- mirum sit salpygae nomen retinuisse plc-
rat . Gloss. Harenarius , Animodytes . rosque libros Cothicos , Festus . Sclipunga
GRIAL. genus bestiolae malelicae , quod acrius ,
Ib. Apud Lucanum ex emen- Grotii concitatiiisque fit foruore solis , vude
datione lego . Quam paruis tinctus ma- etiam nomen traxit Lucanus vero Quis
. :

culis etc. , et mox Ammodyes . Plerique calcare tuas metuat salpuga tenebras ?
scribunt ammolytes nonnulli hammody- , Al. solpuga latebras . GRIAL.
tes , alii ammodites AREV. . Ib. Caecula . Clossarium , Caeca .

31. Seps exigua Haec cur repeten- . Columella lib. 6. c. 17. Caecilia . GR.
da fuerint , non video GRIAL. . Ib. Cap. praec. num. 4. dictum de
32. Confer supra num. 13. de dl- solifuga solpunga
, De caecula obser-
al. .

psadc . ARtV. uandum cx nota Grialii num. 19. , scy-

33. Solipunga Mira varietas in hac . talem ab interprete Dioscoridis caeciliiim
voce tum in codicib. Isidori , tum apud nominari . De caecilia agit etiam Plinius
alios etiam auctores Nam est Salpiga . lib. 9. cap. 51. AREV.
 . :

70 ET YMO LO G AR VM I

beat . Genera lacertorum pliira , vt botrax , salamandra , saura,

siellio .

35. Botrax tiictajquod ranae habeat faciem : nam graeci ranam

f-:iTP(tyov vocant
36. Salaniandra vocatajquod contra Incendia valeat, cuius in-
rcr omnia venenata vis maxima est . Cetera enim singulos feriunt
haec pkirimos pariter interimit: nam si arbori irrepserit , omnia po-
nia inficit veneno, et eos , qui edcrint , occidit ,
quin etiam si vel
in puteum cadat, vis veneni eius potantes interficit . Ista contra
incendia repugnans , ignes sola animaHum extinguit . Viuit enim
in mcdiis flammis sine dolore, et consumptione , et non solum quia
non vritur,sed extinguit incendium .

37. Saura lacertus, qni quando ,

senescit, caecantur ocuh eius,
et intrat in foramen parietis aspicientis contra Orientem , et orto
sole intendit, et ilkiminatur.

l^. de colore Inditum nomen habet. Est enim tergo-

Stelko ,

re pictus kicentibus guttis in rrsodum steUariim De quo Ouidius . :

^. h\et2im"\6i. ApiuTTique cclori - Nom€f2 habet variis stellatus corpora guttis Hic .,
.

autem scorpionibus adeo contrarius traditur,vt viso eo pauorem

iis afferat, et torporem .

39. Sunt et aha serpentlum genera^vt Ammodytae , Elephan-

tiae, Chamaedracontes Postremo quantus nominum , tantus mor- .

tium numerus. Omnes autem serpentes natura sua frigidae sunt,

nec percutiunt, nisi quando calescunt nam quando sunt : frigidae,
nullum tangunt ,

35. In excusis erat ^orpst.yj'' ^Tio /Sd- 29. c. 4. GRIAL.

Tfap^sy , quae verior est scribendi ratio . Ib. Festus ex Verrio tradit , Stellio-
Ac fortasse legendum
etiani erit batntx netn potius dictum , quod virus stillet
pro hotrax Batrackns est genus piscis
, cibo , quam a stellarum similitudine . Non
marini aculeati , dc quo Plinius lib. 32. placet AREVALVS . .

cap. xr. De botrace nihil apud alios re- 29. Sunt et alia £x Solino .
genera .

perio , ne apud eos quidem , qui de ser- Sed Ammodytes praetermitti potuit\ nam
pentibus agunt, aut apud lexicographos de eo iam dixerat . At haec in aduer-
graecos , AREV. sariis jerri possunt . GRIAL.
36.- Salamandra vocata , quod contra Ib. In Cod. I. Arch. Vat. pro fri-
incendia Id ( Plinius inquit ) si veriim
. gidae sunt , et sunt frigidae , bis occur-
esset , iam esset experta Roma Sed niin- . rit verbum frigidescunt, quod genuinum
quam ego credam de etymologia cogitasse mihi videtur De similibus
. verbis in
Isidorum in hts i-erbis GRiAL. . escere non ita obuiis vide Comment. ad
38. Hic autem scorpionibus . £ P//«. Prudent.Iib.2.contra Symmach.v.pi^.AR.
 .

L I B E R XII. 71
40. Vnde et venena eoriim pliis die , quam nocte nocent . Toi-
pent enim noctis algore , et merito , quia frigidi sunc nocturno ro-
re . enim adducunt vaporem geiidae pestes , et natura frigi-
In se
dae Vnde et hieme in nodos torpent aestatc soluuntur.
. ,

41. Inde est, quod dum quicumque serpentium veneno per-

cutitur, primum obstupescic et postea, vbi in illo calefactum ipsum :

virus exarserit, statim et hominem extinguit. Venenum autem di-

ctum^eo quod per venas vadit Infusa enim pestis eius per venas .

vegetatione corporis aucta discurrit^et animam exigit.

42. Vnde non
venenum nocere nisi hominis tetigerit
potest ,

sanguinem Lucanus Naxia serpe?itum est admtxto sanguine pe-

. :

stis Omne autem venenum frigidum est et ideo anima quae

. ,
,

ignea est fugit venenum frigidum

, In naturaHbus bonis, quae no- .

bis et irrationabilibus animantibus videmus esse communia

, viua- ,

citate quadam sensus serpens exccUit .

43. Vnde et legitur in Gtntsi :Serpe7is autem erat sapientior cap. ^j. v. i.

omnibus pecoribus terrae Dicit autem Ph*nius , ( ^i creditur ) quod ,

serpentis caput etiam si cum duobus euaserit digitis nihilominus ,

viuit Vnde et totum corpus obiicit pro capite ferientibus

. .

44. Anguibus vniuersis hebes visus est Raro in aduersum .

contuentur , nec frustra , quum oculos non in fronte habeant,sed

in temporibus , adeo vt citius audiant , quam aspiciant . NuHum
autem animal linguam mouet,vt serpens adco
in tanta celeritate :

vt triplicem Hnguam habere videatur, quum vna sit.

45. Serpentium vda sunt corpora , adeo vt,quacumque eunt,

viam humore designent Vestigia serpentium taha sunt,vt quum .

pedibus carere videantur, costis tamen,et squammarum nisibus re-

pant,quas a summo gutture vsque ad imam aluum parili modo
dispositas habent Squammis enim , quasi vnguibus , costis , quasi
.

cruribus , innituntur

41. Venenum aiitem . K Seni. Aen, Ib. Verba Vulgaue sunt :Sed et ser-
i.adw. fallasq. veneno . GRIAL. pens erat callidior cunctis animalibus
Ib. Animam cxxga .QC. ^.Tarraeon, terrae , AREV.
et Raban. GRIAL. 44. Anguib.vniuersis : c Solin.-^o. GR.
43. Dicit autem Plin. £.v eod.adv. Ib. anim. E Seru,
Nullum autem
tumiduiii caput abdidit a!te Geor^.j. GR. . ad v. linguis vibrantib. Aen. 2. GRIAL.
Ib. Vnde et totum corvus . Ex Aug. 45. Serpentum vda E Seru. ad v, .

in ps. 57. GRIAL. vdo sublapsa veneno Aen. 7. GR. ,

 . .

72 ETYMOLO GI ARVM
46. Vnde 3 si in quallbet corpoiis parte ab aluo vsque ad ca-
put ictu aliquo collidatur , debilis reddita cursum habere non pos-
sit:quia vbicumque ictus ille inciderit , spinam soluit , per quam
costarum pedes, et motus corporis agebantur Serpentos autem diu .

viuere dicuntur, adeo vt, deposita vetere tunica, senectutem de-

ponere 5 atque in iuuentam redire perhibeantur
47. Tunicae serpentum exuuiae nuncupantur , eo quod iis, quan-
do senescunt 5 sese exuunt , quibus exuti in iuuentam redeunt. Di-
cuntur autem exuu/ae ^ ei induuiae ^ c[uici exuuntur^et induuntur .
48. Pvthagoras dicit^de medulla hominis mortuijquae in spi-
na est 3 serpentem creari , quod etiam Ouidius in Metamorphoseojn
llb.ij. V. 389. libris commen\orat, dlcens Sunt ^ qui ^ quum clauso putrejacta est
:

spiria sepulcro , - Mutari credant humanas angue medullas Quod .

si creditur , merito euenit , vt sicut per serpcntem mors hominis,

ita mortem serpens Fertur autem quod serpens ho-
per hominis . ,

rainem nuduni non sit ausus contingere .

C A P V T V.

De Vermibus»

I. V ermis est animal^quod plerumque de carne , vel de Jigno,

vel de quacumque re terrena sine vllo concubitu gignitur licet :

nonnunquam et de ouis nascantur,vt scorpio Sunt autem ver- .

mes aut terrae,aut aquae, aut aeris^aut carnium aut frondium , ,

aut lignorum , aut vestimentorum .

2. Aranea , vermis aeris , ab aeris nutrimento cognominata 3

quae

48. Pythagoras dlclt . Ex eod. Aen. 2. In sua arte . Ita Gothici : al. In
5. ad V. Geniumne loci jfamuluimne p. suo labore . GRIAL.
Aen. Vid. Plin. lo. c. 66. Pliitarch. in
5. Ib. De
aranea rursus lib.19. cap.27.
Cletnen. , et Aelian. lib.i. f.53. , et Ouid. In gothico ms. Toletano vetustissimo post
15. Metam. GRIAL. suspendium haec adduntur Haec enim :

Ib. Fertur auten^ quodserpens homin. cum tela pariter immutantur . Vnde qui-
nud. Ex
ep. aA Praesidium de cereo dam : Agrestes tineae ( res obseruata co-
.'Paschali Apud Hieron. tom.9. GRIAL.
. lonis ) - Feralimutant cum papilione fi-
Cap. IV. n. I. Yermis est anim. Aug. guram . Fortasse legendum , immutatur .
in P/. 21. Vermis de carne sine concu- AREVALVS
bitu nascitur . GRIAL.
 . . ,

L I B E R X 1 1. 73
quae exiguo corpore longa fihi deducit : et telne semper intenM
nunquam desinit laborare , perpetuum sustinens in sua arte sus-
pendium .

Sanguisuga, vermis aquatilis , dicta , quia sanguinem sugit

3. .

Potantibus enim insidiatur , quumque illabitur faucibus , vel ibi

vspiam adhaerescit , sanguinem haurit et quum nimio cruore ma- :

dueritjid euomit,quod hausit , vt recentiorem denuo siigat.

4. Scorpio , vermis terrenus , qui potius vermibus ascribitur ,

non serpentibiis animal armatum aculeo et ex eo graece voca-

: :

tum , quod cauda figat , et arcuato vuhiere venena diffundat Pro- .

prium autem est scorpioni, quod nianus pahnam non feriat .

5. Cantharis, vermis terrenus,qui humano corpori statim vt

fuerit apphcatus ,sui adustione vesicas efticit plenas humore .

6. Multipes, vermis terrenus , ex multitudine pedum vocatus

qui contactus , in globulum complicatur . Nascitur sub petris ex
humore , et terra .

7. Limax quod in limo vel de limo na-

, vermis limi dictus , ,

scatur,vnde et sordidus semper,et immundus habetur.

8. Bombyx,frondium vsrmis ex cuius textura bcmbycinum :

conficitur Appellatur autem hoc nomine ab eo, quod euacuctur

.

dum generat,et aer solus in eo remaneat

fila

9. Eruca, frondium vermis, in oleribus,vel pampino inuolu-

ta ab erodendo dicta , de qua meminit Plautus , Imitatus neqtiam
:

bestiam , et maleficam , hniolutam in pampino Implicat se eadem .

nec aduolat,vt locusta,vt huc,iIJucque discurrens, semipasta di-

niittat : sed permanet perituris frugibus , et tardo lapsu , pionsque
morsibus vniuersa consumit .

4. Scorpio - vermlbus jnon serpentib. cam.facuh, GRIAL .

£ Solin. 40. GRIAL .

8. Bombycina in plurali absolute vo-
Ib. Arcuato vulnere . Hieroti, aduers. cantur vestes bombycinae Hoc fere .

Vigilant. Scripsit Tertullianus scorpiacum sensu Isidorus bombycinum accipit pro

rectissimo nomine , quia arcuato vulne- tela bombycina . AREVAL.
re in Ecclesiae corpus venena diffudit Plautus In Cistellar. Imitatur ne-
9. .

Itemque in prolog. losue . GRIAL . quam bestiam ,et damnificam Phi.Quam- .

Ibid. Proprium autem . P//;;. 25). c.±. nam amabo ? La - Inuoluolum quae in ,
GRIAL .
pampini folio intorta implicat se GR. .

6. Multipes cviTKo; vocatur a Crae- Ib. Nec aduolat, vt locusta £ Hie- .

cis Fid. Galen. lib. 11. de simp. medi-

.
rofi. ad Am. r.4. GRIAL .

Tom.IV. K
 . . ,

7.^
ETYMOLOGIAllVM
10. verinesjquod terendo
Terecionns graeci vocant lignorum
edant Hos nos rerniites dicimus Ita enim apud latinos ligni ver-
. .

nies vocantur, quos tempore importuno caesae arbores gignunt.

11. Tinea 3 vestimentorum vermis , dicta, quod teneat , et eo-
iisque insidcat , quoad erodat Inde perrinax , eo quod in eandem .

rem identidem vr.c^eat .

I 2. Vermes carnium , hemicranius , lumbricus , ascaridae , costi

pediculi , pulices , lendes j tarmus, ricinus , vsia, cimex .

13. Hemicranius , vermis capitis vocatur Lumbricus , vermis .

intestinorum dictus quasi lubricus , c]uia labitur, vcl quod in lum-

,

bis sit . Ascaridae -- Costi --

14. Pediculi , vermcs cutis , a pedibus dicti . Vnde 6t pedicu-
losi dicuntur , quibus pediculi in corpore efferuescunt
15. Pulices vero vocati sunt,quod ex puluere magis nutrian-
tur. Lendes -- Tarmus, vermis est lardi . Ricinus , vermis canis ,

vocatus eo quod haeret in auribus canum . Kluv enim graece

canis est .

I 6. Vsia j vermfs est porci , appeliata , quia vrit . Nam vbi mo-
morderit ,adeo locus ardet, vt statim ibi vesicae fiant .
17. Cimex , de similitudine cuiusdam hcrbae vocatus j cuius
foetorem habet
18. Proprie autem vermis in carne putri nascitur _,
tinea in ve-

Hos nos termites dicimus S^crw.

10. . sis . GRIAL .

(iciillud , Aut tempestiu^m siluis euer- Ib. Vtroque modo scribitur hemicra-
tere pinum Nam tempore importuno
. nium , et he<nicraneum , et melius Coisi >
caesae arbores termites faciunt , ita enim quam Costi . AREVAL.
ligni vermes vocantur . GRIAL . 15. Tarmus gcnus . Fest. Tarmes
11. Alii , tineam dictam a putant vermiculi carnem exedens Sed pro ter- .

^bivu) corrumpo AREV.

, . mite quoque accipi ostendunt exemplat
13. Hemicranius. Chacon,Quum Mar- quae ad hunc Festi locum affert Scalig.
cellus ( inquit ) lib. 2. de medicam. ita GKIAL .

jrr/^iz/ , Hemicranium statim curant ver- Ricinus Glossar. Riginus Kporiav ,

Ib. .

mes terreni , pari numero sinistra lecti, et postea y.f.cTO)V (^d-iip ricinus vtitur :

vereor , ne Isidorus hemicranium ver- hac voce Columella in morbis canum

rnem inde eduxerit , quamuis eodem no- lib. 7. c. 13. GRIAL .

mine morbum , et medicinam vocari nihil 16. \'sv.\ . Quoniam s ab r vix distin-
prohibet . GRIAL. guitur in Gothicis characteribus , vrvivn y
Ib, Ascaridae Tipulas reddit pro A- . quam vsiam , magis probabat A. Aug,
scaridis GaT.a Hesychius Aa-KupiJ^ic iiici;
. GRIAL.
cKuT^iiveov de his medicor. libri consu-
:
17. Cimex de similitudine cuiusdam
lendi. GRIAL . herbae . An hyperici ? quando nomen ko-
Ib. Costi , Vid. Fest. et Plin. de Cos- f/5 commnne vtrique . GRIAL .

(^
 .

L I B E R XII. 75
srimentis , eruca in olere , teredo in ligno , tarmus in lardo .

19. non vt serpens, apertis passibus, \'el squammarum

Vermis 5

nisibus repit^quia non est illi spinae rigor, vt colubro sed in di- ,

rectum corpusculi sui partes gradarim porrigendo contractas , con-

trahendo porrectas, motum explicat rsicque agitatus perlabirur .

C A P V T VI.

De pucihtii .

2.
P isces pascendo scilicet
dicti^vnde
Reptilla ideo dicuntur haec , quae natant , eo quod reptan-
et pecus, a

di habeant speciem et naturam,- quamuis se in prohmdum immer-

,

gant , tamen in natando repunt Vnde et ait Dauid Hoc mare . :

Pssim. 103.
magnum , et spatiosiim illic reptilia , quorum non est numerus ; , v. 25.

Amphibia sunt quaedam genera piscium

3. dicta eo quod ,

ambulandi in terris vsum , et natandi in aquis oificium habeant .

AjLti^l etiam graece vtrumque dicitur id esr quia in aquis , et in , ,

terris viuunt , vt phocae , crocodili , hippopotami , hoc est^equi

fluuiales .

4. Pecoribus autem homines no- , et bestiis,et volatilibus ante

mina imposuerunt, quam piscibus quia prius visa suntjet cogni- ,

ta Piscium vero postea paulatim cognitis generibus nomina in-

.

stituta sunt aut ex similitudine terrestrium animalium , aut ex spe-

cie propria^siue moribus, seu coIore,veI figura aut sexu , .

5. Ex similitudine terrestrium , vt ranae, leones , et vituli , et

nigri merulae,et paui diuerso colore, collo , et dorso picti,et tur-

Cap. VI. n. 2. Reptilia . Ex Ainbros, 4. Piscium vero postea . Ambros. 5.

Hexaem. 5. c. i. GRIAL . Hexaem. c. 2. GRIaL .

Ib. Et spatiosui-n . Vox manibus, quae 5. Nigri meruli . Negat Farro t me-
est in eciitis , abest a Gothicis
vt e:ia>n , ruUim dici , sed ter legitur in Clossar.
a Lxx. , quos Isidorus sequitur , vt du- GRIAL .

bium t20n sit , quin ex Hieronymo ma- Ibid. Et turdl albouarii . Aluouarii
fiarit in editionem vulgatam . Nos vocem quoque legitur in aliquibus Isidori , et
hcbraeam exprimim.is , quu^n brazos de Ambrosii libris De turdorum coloribus
.

mar diciinus . Lxx. sntis habuerunt efpJ- Aristoteles y Athenaeus ^ et MaSiarius in

p^wfci» diiere . GR. iis , quae de piscib. ad Plin. GRIAL .
Ib. In Vulgata est et spatiosum ma- Ib. Ex nota Grialii apparet , cum in
nibiis •.illic etc. De piscibus rornanis ex- textu e^ere voluisse meruti sed re vera :

tat libellus Paulii louii . AREVAL. legitur ynerulac . Atque ita dici debere
K 2
 .

76 ETYMOLOGIARVM
tli alboiiarli 5 et cetera,quae sibi iiixta spccies terrestriiim anima-
lium nomina vindicarunt Exmoribus terrestrium , vt canes in mari .

a terrenis canibus nuncupati , quod mordcant Et lupi^quod im- .

proba voracitate alios persequantur .

6. A colore , vt vmbrae , quia colore vmbrae sunt : et aura-
tae , quia in capite auri colorem habent : et varii a varietate , quos
vulgo tructas vocat . A figura , vt orbis ,
quia rotundus est , to-
tusque in capite constat calceamentorum , vt solea , quod sit instar
5oleis A sexu , vt musculus, quod sit balenae masculus: eius enim
.

coitu concipere haec bellua perhibetur Hinc et musculi cochlea- .

rum ,
quorum lacte concipiunt ostreae .

7. Balenae autem sunt immensae magnitudinis bestiae , ab emit-

tendo , et fundeiido aquas vocatae . Ceteris enim bestiis maris al-

tius iaciunt vndas : /SaAAav enim graece emittere dicitur .

8. Cete dicta,To kwtos , ra y.«TM , hoc est,ob immanitatem

^j^tf .

ostendiint non soluni grammatlci , sed Ib. A

Figura , vt orbis Orchls apud .

etiam excmpla ex Piinio , Ouidio, et aliis. P/in. j2. c. 2,,cuius haec sunt vtrum :

Merula etiam est auis genus , siue m?.s, verius , alii iudicent .GRIAL .

siue ts.-nina Niiiilominus auctor carmi-

. Ib. Musculus , quod sit balenae ma-
nis de pliilomela v. 13. ait Et tnerulus : sculus . R:i potius , quam vocis etymon ;
Viodulans tam puhhris concinit odis , magnum enim amicitiae exemplum ba-
AREVALVS lena , et musculus . Ait Plin. lib. 9. c.vl-
Ib. Albouarii , et nluouarii forrasse timo . GRIAL .

rem eandem significant : nam in mss. b Ib. Hinc et musculi cochlearum .

saepe cum v confunditur . Albouarius Plin. y. £".35. GRIAL .

est coloris albi, et varii, vt albogiluus etc, Ib. Apud Plinium loc. cit. a Grialio
sed ita emineat Aluo-
vt albus color : in correctis editionibus legitur orbis ,
uarius poterit accipi pro vario colore non orchis communiori vsu
. Scripsi ex
in aluo Scd illud prius magis rei con-
. calceamentorum soleis pro quo Grialius :

gruit et fortasse turdus marinus albo-

: habet calciamentorum soliis Mallem et- .

uarius ille est , qui a Rayo inter alios iam instar calceaynentorum soleae uam :

turdos marinos nominatur turdus maior instar poscit genitiuum AREV. .

varius Inter pisces , qui a similitudine

. 8. Cete dicta to" mroc, , ^ tsj x»t» .
nomen habent , turdum recenset Quin- £ Seru. Aeneid.'). sedvsum Isidorum Ser~
tilianus lib. 8. cap. 2. , et Varro lib. 4. uii commentariis sine Virgilii verbis , hic
de ling. latin. cap. 12., et alii allegati quoq. locus indicat Nam quod sequi- .

in Dictionario Gallico Animalium verb. tur , hoc est , ob immanitatem , e Serui»

tourd. AREVALVS . se putauit describere , quasi ille cete im-
6. A
colore , vt vmbrae. Huius pi- mania interpretntus esset , quum immania
scis Varro meminit lib. iv. et graeci cete verba sint Virgilii Neque in hac .

trmdivai' vocant. Plin .^l. c.ix. , et Ouid. ceti dejendenda laborandum

etymologia
in Halieutico Clossar. c-y.ioc ix^vi;.GR. . censeo ^quamuis ahas quoque res , vt na-
Jb. Et auratae . Chrysophrys Ouidio . ues ypropter magnitudinem cete dici ,non
GRIAL . ignoro . Keliqua sunt ex Ambros.'). Hex.
 . .

L I B E R XII. 77
Sunt enim ingentia genera bclliiarum , et aequalla montium corpo-
ra^qualis cetus excepit lonam cuius aluus tantae magnitudinisfuit, :

vt instar obtineret inferoi : dicente V]:o^\\q12l: Exaudiuit me de ven- lon. 2. l.

tre inferni .

g.Equi marini,qLiod prima parte equi sunt postrema soluun- ,

tur in piscem Pliocas di:unt esse boues marinos , quasi boacas

.

10. Caerulei a colore appellati nam caeruleum est viridecum :

nigro 5 vt est mare .

11. Delphines certum habent vocabulum , quod voces homi-

num sequantur, vel quod ad symphoniam gregatim conueniant :

nihil in mari velocius istis nam plerumque saiientes, naues trans- ,

uolant . Quando autem praeludunt in fluctibus et vndarum se ,

mohbus saltu praecipiti feriunt , tempestates significare videntur :

hi proprie simones nominantur. Est et delphinum genus in Nilo

dorso serrato , qui crocodilos, tenera ventrium secantes, interimunt.
12. Porci marinijqui vulgo vocantur suiili , qui dum cscam
quaerunt, more suis terram sub aquis fodiiint. Circa guttur enim
habent oris ofticium , et nisi rostrum arenis immergant, pastum noa
colligunt
Corui 3 a cordis voce
15. dicti ,
quia grunniunt pectore, sua-
que voce proditi capiuntur .

cap. 9. GRIAL . linus haec accepit ex Plinio lib.9. cap.8.

Ib. Verba lonae Vulgata sunt ,
in Vocantur autem delphines SIMONES ,

Et exciudiuit me : de ventre inferi cla- quia simum rostrum habent . Quod de

maui AREVALVS
. . crocodilis hic narrarur , iterum num.i^.
9. Phocas Quod bocas manuscripti
. reperitur . AREVALVS .

^uidi:)» habent, e digammo fluxit GR. . Porci marini , qui vulgo vocan-
12.
II. Delphines Quod vocabulum se- . tur suilli . Et nos soUos vulgo dicimus,
quuntur , non delphin , sed simon , vel , Lubenterque assentimur iis , qui siluros
( vt in aliis Solini libris scribitur) sinomon eosdem esse existimant . GRIAL .

est cap. 18. GRIAL . Ib. Salmasius Exercitat . Plinian. pag.

Ib. Delphin. gen. in Nilo
£st et . 336. verba huius nuraeri excribit , et
Solin. f. 35. de Aegypto . Hi delphines addit : Non poterat melius rescribi Cor- .

crocodilos studio alliciunt ad natandum , rigit autem Sahnasius siilli pro suilli,
demersisque astu frauduiento tenera permotus vcrsu Dracontii , vbi ohni lc-
rentrimn subternatantes secant , et in- gebatur, Praecidit suillus \ et ipse , vt
terimunt GRIAL . . metri ratio constet , emendat , Prnecidit
Ib, Verba Solini sunt cap. 12. aL22., sullus Verum iam cap. 2. huius libri
.

apud Grialium cap. 18. Certiim haben: num. 37. ostendi , legendum apud Dra-
vocabulum , quo accepto vocantes sequun- contium , Praedicit Psyllus vim citiuscum-

tur nam proprie simones vocantur So-

: . t[ue veneni . AREVAL.
 . . . . ,

78 ETY MOLOG I ARVM

14. Thvnni nomen graecum habent . Hi ingrediuntur veris

tempore intranc dextro : latere, laeiio exeiint . Hoc inde crediintur

facere , quod dextris oculis acutius videantjquam sinistris.
15. Gladius dicitur, eo quod rostro mucronato sit , ec ob hoc
naues pertossas mergit
16. Serra nuncupata, quia serratam cristam habct , et subter-

natans nauem secac

17. Scorpio dictus ,quia laedit 5 dum manu tollitur . Tradunt,
deccm cancris cum ocimi manipulo alligatisj omnes , qui ibisunt,
scorpiones ad eum locum congregari .

18. Aranea ^,
genus piscis, dictusj quod aure feriat : habet enim
stimuloSj quibus percutit
19. Crocodilus a croceo colore dictus ,
gignitur in NiIo,ani-
mal quadrupes in terra et in aquis valens, longitudine plerumque ,

viginti cubitorum, deniium , et vnguium inimanitate armatum, tan-

taque cutis duritia , vt quamuis fortium ictus lapidum tergo reper-
cussus non sentiat
Nocte in aquis , die humi quiescit
20. oua in terra fo"ec : :

masculusjet femina vices seruant Hunc pisces quidam scrratam .

14. Thynnl-hl ingrediuntur . Pon- quid sibl yelit Isidorus . In not. Grialii
tum intellige e Solin. c. i?,. , apud quem erat de ferendo rcposui de feriendo %
:

ingrediuiitur legitur in mnnuscr. , non il- nam videtur Isidori verba aure feriat
labuntur . Fid. Arist. 8. de hist. anim. rcspicere . AKEV.
i. 1 j. , fr Piin. 9. c. 15. GRIAL . 19. Crocodiius a croceo colore Re- .

Ib. Quod dextris oculis acutius . Ita cte , ii verum est , quod P. Martyr in
Aristot. , Plinius , et Contra Plu-
Solinus . lib.2- de legatione ad Sultanum narrat
tarch, in libro , Vtra prudentiora ani- comperisse se e nautis , flauos esse croco-
\-\\?\. terrcstr. , an aquatil. , acutius thyn- dilos . Sed Eustath. , et etymologic. Grae-
tios oculo sinistro cernere existimat GR. . cum , quod crocum fugiat vnde in apia- ',

15. Giadius . E Plin. 52. c. 2. GR. riis crocum spargitur , sed hoc de terre-
17. Tradunt decero cancris . Ex eod. stri , de tnarino , quod roi^ K^o)iu.^ , hoc
c. 5. GRIAL. est , litora timeat . GRIAL .

Ib. Tradunt etc. Haec eadeni inrta Ib. Animal quadrupes . £ Solin. ci^S.
nuni. 51. AREV. GRIAL .

18. Aranea . Plin. lib. 9. cap. 48. Longitudine plerumque xx, cu-
Ib.
pestiferum ( inquit ) in aquis animal bitor. xviii. Plin. et Herodot GRIAL , . .

araneus , spinae in dorso aculeo noxius:; Ib. Vt quamuis fortium ictus lap.
ctymolcgia e re vtcumque voci aptata , Solin. Vt ictus quouis tormento adactos
nam de feriendo ( quod ad vocem attinet) tergore repercutiat Vid. Arist. Uerod. .

ne cogitasse quidem Isidorum credimus . Plin. GRIAL .

GRIAL . 20. Pisces quidam : hos delphinas

//'. Aure feriat : non satis assequor. esse dixit num. xi. Scd fortasse sunt
 . . . .

L I B E R XII. -9
habentes cristam , tenera ventrium desecantes, inteiimunt . SoIlis c:*

animalibus superiorem maxiilam niouere tUcitur .

2 1. Hippopotamus vocatus^quod sit equo similis dorso , iu-

ba 3 et hinniru, rostro resupinato , aprinis dentibus, cauda tortuosa ,

( vnguhs bifidis ) , die in aquis commoratur nocte segetes depasci- :

tur 3 et hunc Nilus gignit

2 2. Pagrum quem graeci (pa^pov ideo nuncupant, quod duros
5

dentes habeat^ita vt ostreis in mari alatur

23. Dentix, pro nuikitudine, et granditate dentium dictus. Le-
pus , a simihtudine capitis nuncupatus .

24. Lupum^vt dictum est , auiditas appellauit, piscem in ca-

ptura ingeniosum : denique reti circunidatus fertur arenas arare cau-

da , atque ita conditus transire rete .

25. Mullus vocatiis ,quod mollis sit , atque tenerrhnus , cuius

cibo tradunt libidinem inhiberi : oculorum autem aciem hcbetari :

homincs vero , a quibus saepe pastus est ,

piscem olcnt . Muiius in

etiam alii Hic dicuntur

. hi pisces cri- ex vsu quorumdam veterum retineri
stam habere serratain : ibi delphines potest Vide not. ad Sednlium lib. 2.
.

Nili dorsum serratuin , ARZ-VAL. V. 61. MansitiCt angusto Scus in prae-

21. Hippopotai»us . E Solin. ibid. sepe quieuit AREV..

GRIAL . 25. MuUus quod mollis . An quod

11. Pagrum . Strabo lib. ij. ^ocyp^- Plin. ait mullum , silepore vcscatur , tene-
fioc i cv )Cf
(^xy^cv Hot.>aji . Closs. (^uyf.O(; rescere
i et ingratiorem
, vilioremquefieri}

iX^Oi; dentatus . GRIaL , Non defendq , si quidem haec Isidori sunt:

23. Dentix ^siuc Dentex . Dentices de etymo vid. Plin.g. c. 17. et inf.19.
pisces Columell. S. cap. 18. GRLAL . c. ultim. GRIAL .

Ib. Lepus a similicudine cap. Ae- Ib. Libidinem inhibeat . Quod Eche-
lian. lib. 16. cap, 19. Magni maris le- neidi tribuit Plin. lib. 32. r.io. GRIAL .

porem omni parte tid tetreni similitudi- Ib, Oculor. autem aciem hebetari ,

nem ttccedere Ait practer pilos ., ait . Sic Plin. eodem lib. c. 7. GRIAL .

Plin. 9. ,cap. 48. Lepus in nostro mari Ib. Piscem olent. Compl. Coth. hor-
offa inlormis , colore tantum lepori si- rent, hoc si attentius inspicias ^ lcpori y

milis Quare. a similitudinc coloris le- non mullo tribuit idcm lib. ^i- r.i./fi
oebat Chacon . GRIAL . aliter . Homines ( inquit) quib. impa-
Ib. A similitudine capitis : Rondele- ctus est piscem olent
, . GRIAL .

tus lib.15. cap.9. et seq. describit quam- Ib. MuUus in vino - affert Ex . eo^t.
dam speciem leporis marini , qui lepori lib. c. 10. GRIAL .

terrestri in Sed hic

rostro similis est . Ib.Multa exemplaria vetera itaexhi.
lepus marinus videtur diuersus ab eo , hent y Mullus in vino necatus , hi y qui in^
de quo Piinius, aliique veteres agunt , de biberint , taedium vini habent (^uod .

ARLVALVS crediderim ex aeui Isidoriani consuecu-

24. Deniq. reti circundatus . £.v dine procedere nam saepe nomina- :

Plin. GRIAL . tiuiis pro ablatiuo absoluto adhibebacur

Ib. AVii habent ^^ete in ablatiao > quod AREV.
 . . .,

8o ETYMOLOGIAR VM
vino necntiis 5 iis qui inde bibeiint, taediiim vini affert .

26. Mngilis nomen habet, quod sit multum agilis : nam vbi
dispositas senscrit pisCvitorum insidias^ confestim retrorsum rediens,
ira transilit rcte , vt volare piscem videas .

27.Melanurus, eo quod nigram caudam habeat , et nigras pen-

nas et in corpore lineas nigras jusAotv enim graeci nigrum vocant
, :

28. Glaucus a colore dictuSjCO quod albus sit graeci enim :

album XeuKov dicunt Hic aestate raro apparet , nisi tantum in nubilo
. .

29. Thymallus ex flore nomen accepit Thymus quippe flos .

appellatur j nam dum sit specie gratuSjCt sapore iucundus, tamen

sicut flos fragrat , ct corpore odores aspirat
30. Scarus dictus , eo quod solus escam ruminare perhibeturj
(denique alii pisces hunc ingeniosum
non ruminant : tradunt autem ,

esse Namc]ue inclusum nassis , non fronte erumpere , nec infestis

.

viminibus caput inserere , sed auersum caudae ictibus crebris la-

xare fores^atque ita retrorsum redire : quem Juctatum eius si for-

te alius scarus e\trinsecus videat, apprehensa mordicus cauda^ad-

iuuare nisus crumpentis .

31. Sparus a lancea missili nomen quod eiusdem

traxit ,

figurae sit . Terrestria cnim prius inuenta sunt, quam marina nam :

sparus est telum rusticanum missile spargendo dictum , a .

32. Austrahs piscisjsiue quia aquarum vndam suo ore susci-

pit:siue quia tunc hic piscis oritur , quo tempore tendere in oc-
casum PleiadC'» coeperint.

33' Ha-
28. Graeci enim album XsyxeV Se- . Non me Lucrina iuuerint Conchylia
cuti sumus Vulcan. , et Ant. Aiig. , quam- - Magisue Rhombus Siquos , aut Scari , -
uis yMvKov pro yXctvKcv , guod in Go- Eois intonata fluctibus -Hiems ad hoc ver-
thicis est , non reiiciamus Virg. Popu- . tat m?.re . GRIAL .

lus, et glauca canentia frondc salicta Ib. Sed auersum caudae ictib.P//«.32.
GRIAL . r. 2. GRIAL .

Cap.i. huius libri num. 50. G/rtw-

Ib. Hispani literae / praeponere so-
Ib.
cum veteres dicebant album. AREVAL. lent e ; qui vsus iam Isidori tempore
29. Thymallus . Ambr. 5. Hex. c.i. videtur viguisse ; nam ab esca deducit
elegantissimus locus . GRIAL . scarum , quasi scribatur escarus . j\REV.
30. Scarus . £x eodem
neque neceyse :
3 i. Nam sparus telum. E Seru ad v.
^j-r escarum scripsisse Isidorum ,vt ety- Agrestis armat sparus , Aen.ii.GR.
mon conueniat\illud multo durius , qiiod 32. Saepe monui-
Australis piscis .

ait Plinius adeo littoribus Italiae igno»

, mus non contu/isse Isidorum Seruii com-
,

tum , vt nec nomen latinum habeat ra- : mentaria cum Virgilii verbis , idcoque
ros certe satis indicat Horatii versus , declinasse interdum n Seruii mente . Hoc
 . , ,.

L I B E R X1 1. 8 r

3 3
. Hamia , saxatilis , dextra , sinistraque lateribus virgls puniceis
perpetuis , aliisque discoloribus designatur : dictus hamiajquia non
capitur , nisi hamo .

34. Echeneis, paruus 5 et semipedah's pisciculus : nomen sum-

psit,quod nauem adhaerendo retineat Ruant licet venti et sae- . ,

uiant procellae nauis tamen quasi radicata in mari stare videtur

, ,

nec moueri,non retinendo, sed tantummodo adhaerendo Hiinc .

latini remoram appellauerunt , eo qnod cogat stare nauigia .

35. Vranoscopus vocatur ab oculo , quem in capite habet,a

quo semper supra intendit .

36. Miluago nominatns,quia euolat super aquam quoties au- :

tem cernitur extra aquam voHtans, tempestates mutari ostendit.

37. Squatus dictus , quod sit squammis acutis vnde et eius cu- :

te lignum pohtur .

3S. Ciuitas Svriae,quae nunc Tyrus dicitur , ohm Sarra voca-

batur a pisce quodam,qui iihc abundat,queni hngua su a .S-^r;* ap-
pellant ex qao deriuatum est, huius simihtudinis pisciculos sardas,
:

sardinasque vocari .

39. Halec jpisciculus ad hquorem salsamentorum idoneus, vn-

de et nuncupatus .

40. Aphorus,pisciculus , qui propter exiguitatem hamo capi

non potest
igitur loco quum pisces marinos captareti parenthesi inclusum ,quocl indicat dees-
caelcstes inscius inidem rete concluiit se id , aiit simile verbum in ross. In
Ergo deleri haec iubebat Chacon : locus gothico primo toletano est ostendit ,
Seruii ad carmen \ Aut eadem sidus fu- quod restituo. AREVALVS .

giens vbi piscis aquosi , Georg. 4. GR. 37. Squatus . Pli/:.22. c.ii. et c.vlt.
33. Hamia . Ita scribendum ex Plu^ Rhina , quem squatum vocamus , licet
tarcb. lib. vtra prudentior. animal. , qui Ub. 9. eund. squatinam vocet Clossay. .

ab a/za dici vult , id est , simul , quod squatus p«Va s<Vo? ix^voc AfJgli quoq. .

gregatim hipisces incedant GRlAL . . hodie scate appellant , GRIAL .

Ib. Grialius edidit hamio , sed in not. 3«. Ciuitas Syriae , quae nunc Tyr.
ait scribendum hamia , quod propterea E Seru. ad v. Sarrano dormiat ostro .
substitui . ARtVALVS . Georg. 2. Fest. Sarra Tyros Insula
34. Fcheneis . Plin. 32. c.i. GRIAL. quae nunc Epiros,id est , continens
Vranoscopus
35. Qui anthias , cal- . GRIAL .

Honymusq. a quibusd. putatur . Plin.22. /•5. Sardas , Sardinas . P^eteres CC.

c. 7. GRIAL . Sarras fortasse non male , solet. enim
36. Mfluago
tempestates mutari .
- ex duplici r alterum in rar» d non
Plin. ibid. tempestafes tnutari c. 7. Tre- mutari sed sardae hodie nomen etiam
:

bius Niger auctor est Est autem in li- . in vulgari lingua retinent GRIAL . .

bris veterib. Milago , non Miluago GR. . 40. Aphorus Ita scripsisse Isidorum^
.

Ib. Apud Grialium erat designat etymdpgia indicat -^sed Aphros rectnm
TomJV,
 . , . .

«2 ETYMOLOGIARVM
41. Angiiillae similitiido anguis dedic nomen , origo eius ex
limo . Vnde et qiiando capitiir, adeo lenis est, vt quanto fortiiis

presseris, tanto citiiis elabatiir . Ferunt autem , Orientis fluuium Gan-

gem anguillas tricenis pedibus gignere . Anguilla vino necata^qui
ex eo biherint, taedium vini habent .

42. Draco marinus aculeos in branchiis habet ad caudam spe-

ctantesj qui dum percusserit ,
qnaqua ferit, venenum fundit, vnde
et vocatus .

43. Muraenam graeci fxCfdimv vocant,eo quod complicet se

in circulos Hanc teminini tantum sexus esse tradunt, et concipere
.

a serpente,ob id a piscatoribus tamquam a serpente sibilo euoca-

tur 3 autem fustis difficulter interimitur , ferula pro-
et capitur . Ictu
tinus animam in cauda habere certum est
: Nam capite percusso, .

vix eam interimi cauda statim exanimari , .

44. Congrus --PoIypuSjid est, multipes plurimos enim nexus :

habet. Iste ingeniosus hamum appetens brachiis complectitur , non

morsu : nec prius dimittit, quam escam circumroserit .

45.Torpedo vocata , , si eam eo quod corpus torpescere faciat

quisquam viuentem tangat Narrat Plinius Secundus^fA* Indico .

mari torpedo etiam procul et e lo?tginquo , 'vel si hasta , njirgaque ,

attingatur , quamuis praeualidos lacertos torpescere , quamlibet ad cur»

sum veloces ptdes alligari Tanta enim vis eius ^sx. , vt etiam aura .

corporis sui afficiat membra

erat ex Arist. lib. 4. de hist. cap. 15. eadem ratione , qua sparum teJum pisce
Aiherjaeus quoque^lib. 7. toV ya.y.a.TTtov quoque sparo priorem antea dixerat ?
'yovov , oV V[jLeic. [xiv al(^vnv , dhhci )i a(pf J«v Porro fjLvpctivct , siue (r/u.vf,a.ivtt ( nam vtro-
ev6[j.oi^ii(nv , 01 (f: oL<fifiov . GRIAL . que modo effertur) a verbo fMvpu) , id est^
41. Ferunt autem . E Flin.g. r. 3. fluo , dicta est , vt Eustathius putat .
GRIAL. GRIAL .

Ib. Anguilla vin. £a; eod. lib.11. Ib. Hanc feminino geneve Ex , Plin.
(. 10. GRIAL. 32. c. 1. GRIAL .

Ib.Hic rursus in vetustis exempla- Ibid. De muraena tom. i. Patrum

rjbus occurrit nominatiuus absolutus pro Apostolic. pag. 31. in notis disseritur,
ablatiuo , Anguillae virio necatae , qui ex quam coire cum vipera nonnulli negant,
eo biberint i taedimn vini habent AR. . alii asserunt , alii ciubitant AREVALVS. .

4%. Draco marinus Eundem hunc .

44. Tom.
I. Patrum Apostolic. p.32.
videtur cum scorpione facere Vid.Plin. . de polypo ex Athenaeo, et aliis multa
lib. 2. c. vltim. GRIAL . annotantur AREVALVS .

43. Aluraena eo quod complicat se 45. Narrat Plin. ex Indico mar

in circulos . Num ad muraenulas aureas, Lib. 11. Sed AnUco
c. I. iiue Antiaco
-,

quae sunt in Salomonis canticis ,respexit, pro Indico legendum credo nam de eo
:

quas priores pisce Muraena esse voluit loquitur illic Plinius . Nisi dcleri haec
 .

L 1 B E R XII. Sj

Sepia dicltur^quia sepibus inteiclusa facilius capitui' . lu

4($.

coeundo obscenum genus, ore enini concipit, sicut vipera. Cuius

atramenti tanta vis est,vt lucernae addito ^ Aethiopas videri, ablato
priori iumine , quidam tradant.
47. Loligo tradunt , in Oceano Mauritaniae , non procul a Lixo
:

flumine tantam multitudinem loliginum euolare ex aqua vt ctiam ,

naues demergere possint .

48. Conchae, et cochleae hac ex causa vocatae, quia deficientc

luna cauantur,id est , euacuantur Omnium enim chuisorum ma- .

ris animalium, atque concharum incremento lunae membra tur-

gescunt, defectu euacuantur. Luna enim quum in augmento fue-
rit 5 auget humorem quum vero in defectum venerit, humores mi-
:

nuuntur:hoc enim physici dicunt. Conchae autem primae posi-

tionis non\Qn ^cochleae vero per diminutionem, quasi conchulae .

49. Concharum multa genera sunt , inrer quas et mcirgaritife-

rae^quae celoe dicuntur,in quarum carne pretiosus calcuhis so-
lidatur De quibus tradunt ii , qui de animantium scripsere natu-
.

ris 3
quod nocturno tempore litora appetunt , et ex caelesti rore

mauis de Ant. August, sententia . GR. Ib. Quae celoe - et inf. vnde ct ce-

Ib. Dc torpedine extat pulchrum lce Etiam eceloe , oeceloe , ocoele, et

.

Claudiani carmen . AREVAL. cocleae legitur .Ocs\\'\yVel octWiU pla~

46. Sepib. intcrclusa - conclpit Fcr- . ccbat A. Aug. ( sed etynw)} caeii non
ba Plin. lib. 9 r.51. GRIAl^ conuenit) Varro in Marcipor. apud ISo-
.

Ih. Acthiopes videri . Ex Plin. 33. nium: altera exorat patrera libram Ocel-
c. 10. GRIAL. Jatorum , altera virum semodium Alar-
Ib. Sepia , non saepia , vt Grialius gantarum Suet. i/i Aug. ocellatis , nu-
.

edidit graece dicitur crw^ria Tom.i. Pa-

, . cibusq. ludit . Eiymon autem ocellato-
trum Apostolic. pag. 32. notatur , se- rum ex oculorum similitudine . Nam et
piam , persequente piscatore , atramen- Athenaeus lib. j. cap. 8. margaritas bis
tum ex aluo emittere , vt eum eludat . cculis piscium magnis comparat GR. .

AREVALVS . !b. In quar. carne prctiosus calcu-

47. euolare ex aqua VarrOi
Loligo - . lus solidatur Ambros. v. Hex. c. 11»
.

Loligo , quod subuolat , litera commuta- Vnde etiam ostreis pretiosissimam mar-
ta , primo voligo GRIAL . . garitam natura infixerit , quomodo eam
48. Conchae , et concleae . Al. co- inaris aqua in tam molli carne solida-
chleae GRIAL
. . uerit . GRIAL .

Ib. Omnium enim clausorum maris Ib. Salmasius pag. 11 27. Exercitat
animal. Ferba Palladii lib. vlt. c.6. GR. riinian. legendum hoc loco ait caelaCy
Ib, Confer cap. 3. huius libri n.i. non celoe sed neque eam vocem cae-
:

de corporum quorumdam mutatione in Ine recte a caelo , vel coelo deduci , vt

defectu , et incremento lunae . AREV. Isidorus innuit . Nam coelae gracce est
49. Inter quae margaritiferae . Piin. xo/Xttf , scilicet cauae . AREV.
3i. c.vlt. GRIAL.

L 2
 , . .

84 ETYMOLOGIAR VM
inargaritiim conclpiuntj vnde et celoe nominantiir .

50. iMiirex cochlea est maris^dicta ab aciiminejCt asperitate,

qiiae alio nominc conchyliiim nominatnr , propter quod circumci-
sa ferro lachrymas coloris purpurci emittat , ex quibus purpura tia-
gitur, et inde ostrum appellatum , quod hacc tinctura ex testae hu-
more elicitur .

51. Cancri vocantur , quia conchae sunt crura habentes , ini-

mica ostreis animalia eorum enim carnibus viuunt miro ingenio
: , .

Nam quia valida testa eius aperiri non potest , explorat quando ,

ostrea claustra testarum aperiat : tunc cancer latenter lapillum inii-

cit 3 atquc impedita conclusione ostreae carnes erodit . Tradunt qui-

dam decem Cancris cum ocimi manipulo alligatis omnes qui ibi
5 , ,

sunt jscorpiones ad eum locum coiturcs Duo autem sunt genera .

cancrorum fluuiatiies et marini, ,

5 2. Ostrea dicta est a testa quibus mollities interior carnis mu- 3

nitur . Graeci enim testam oTT^ctx,oi, vocant . Ostrea autem neutro,

carnes eius feminino dicuntur ^jenere .

53. xMusculi sunt, vt praediximus , cochleae , a quorum iacte

concipiunt ostreae , et dicti musculi ,
quasi fnasculi .

54. Pelorides a Peloro , promontorio Siciliae , vbi abundant,

cognominatae sunt ( Vnde Virgilius . ddcit ) ^ Ecce autem Boreas
^.Acn. 687. angusta ab sede Pelori ,

55. Vngues a similitudine humanorum vnguium dicti

5 6. Testudo dictus eo , quod tegmiine testae sit adopertus in

50. Murex E Seru. . dd Concus-

v. a testa sine cst^veX dicta sunt a testa^^
sae cautes , et acuto in murice remi . vel potius a testa , qua Nam relatiuuna .

Aen. 5. GRIAL . quibus , non est , cui possit congruere .

Ib. Conchyl. £ Vitruu. lib.-j. f.13. AREVAL.

Ead. repetuntur lib. 19 r. 28. GRIAL . 5'?. (^uorum lacte concipiunt ostreae .

51. Inimica ostreis . Plutarch. dicto Ita Goth, 0. ostrea tamen , si sibi con-
iam , et Ambros. V. Hex, c.S. De
lib. stare , aut Seriiium sequi vellet , dixisse
polypo haec eadem Plin.9. f. 30. GR. dehuit . Plin.g. r.^i.Nuper corapertum
II;. Tradunt quidam etc. Repetun- est in ostreariis huiriorem in iis toeti-

tur haec ex num. 17. AREVAL. ficum modo lactis effluere . GR.
52. Ostrea autem neutro Fid. Seru, .
54. Editiones Virgilii angusta a se-
ad V. ostriferi fauces tentantur Abydi . de : sed Isidorus fortasse inuenit abse^
Georg. j. i et Non. Sed ex iis locis , quos de . AKEV.
citant, contra potius existimare liceat 55. Vngues £ Plin. GRIAL . .

promiscue vtroque genere vsurpasse lati- 56. Testudo Sunt autem quatuoT .

nos . GRIAL . gen. Item e Plin. GR.

Ib. Liccbit reponere j Ostrea dicta Jb, Piinium ex hoc Isidori loco e«
 . . ,

L I B E R XII. 85
camerae modiim . Siint niitem c|uatiior genera , terrestres , mariti-
mae , liitariae, id est,in coeno , et paludibiis viuentes . Quartum
genus fluuiatiles 3 quae in dulci aqua viuunt Tradunt quidam , .

c]uod incredibile est, tardius ire nauigia, testudinis pedem dextrum

vehentia
Echinus a terrestri echino nomen traxit , quem vul^^us he-
57.
ritium vocat. Huius testula duplex, spinis aculeata in modum ca-
stanearum, quando adhuc opertae de arboribus cadunt Caro eius .

moilis 5 et minio simiHs . .Et is modis dicitur , vt testudo

tribus >

ac peloris, et cochlea : nam et quod edimus^et vbi caro inest

vtrumque dicitur peloris .

58. Ranae a garrulitate vocatae,eo quod circa genitales stre-

punt paludes,et sonos vocis importunis clamoribus reddunt Ex .

iis quaedam aquacicae dicuntur , quaedam palustres , quacdam ru-

betae, ob id , quia in vepribus viuunt grandiores cunctarum Aliae .

calamitae vocantur, quoniam inter arundines , fruticesque viuunt,

minimae omnium , et viridissimae, mutae , et sine voce sunt.
5 9. Agredulae ranae paruae in sicco , vel agris morantes, vnde
,

et nuncupatae Negant quidam , canes latrare, quibus in offa rana

.

viua fuerit data

60. Spongia zfingere ^\(\ est , nicidare, et extergere dicta . Afra-

mendari obseruat Salmasius pag. 1122. Plinian. legit acreduhe, et obseruat, hidg-
Exercit. Plinian. AREV. rum acredulas hic exponere ranas paruu-
57. Echinus . Ambros.6. Hex. f. 4. las , alibi ( cap. seq. n.37. ) lusciniam ;

Echinus iste terrenus , quem vulgo he- sed nusquam verum tetigisse ; nam acrc-
ritium vocant Closs Ericus ix^voc £X«-
. dula est vlula , dicta ab acri, et acuta
y*c Erinacius . GRIAL . voce Verum de aue
. acredula plurcs
58. Circa genitales . Ex Amhros. F. sunt opiniones nam alii : putant , vlulam
Hex. c. 10. GRfAL . esse , alii lusciniam alaudam , alii
, alii

Ibid. Et sonos vocis importun. 'Ex rauarinum . Ncque tamen apud omnes
Origen. hom. 4. in Exod. GRIAL , exploratum est , non esse genus quod-
Jb. Quaedam rubetae Plin.^i. c. "). . dam ranae acredulae , siue agredulae
GRIAL . nuncupatae non enim desunt , qui Ci-
:

Ib. Aliae calamitae . Idem c. 10. GR. ceronis versum latinum ex gr?.eco Ara-
Ib. JMutae , ct sine voce . Plin. 3 2. ti lib„ I. de Diuinat. cap. 8. Et matuti"

c. 6. GRIAL. tiis acredula vocibus instat , de rana

Ib. Grandiores cunctarum \
phrasls accipiant siquidem vox graeca Arati
:

sequiori aeuo vsitata pro grandiores cun- c^ho^Kv^av ranam etiam significat . Haec
ctis . AREV. quidem interpretatio inepta multis vi-
59. Agredulae . Ex Coth. alii Agri- detur : sed antiquam eam esse , ex Isi-
dulae . GRIAL. doro colligitur . AKEV.
Ib. Sahnasius pag. 1318. Exercitat. 60. Sfungia a fingere . Sphingiani
 . . ,

86 ETYMOLOGIARVM
nius : Accedo ad te , ijttihi ceruicem fingam Ihiteo , id est , cxtcrgam .

Pro Scxtio
Cicero : r.ffingehatur spongiis sanguis ^ id est, extergebatur . Animal
aiitein Cise, docetur cruore inhaerente petris . Vndc et dum ab-
scinditur , sanguincm remittit .

6i. Nam alia sunt viuentia in aquls , et discurrunt, vt pisces

alia stant fixa , vt ostre.^e , echini, spongiae . Ex his alias mares di-
ci 5 eo quod tenui sunt fistula^ spissioresque : alias feminas , quae ma-
ioribus fistuh's sunt, ac perpetuis : ahas duiiores, quas graeci appel-
possumus ob asperitatem sui
lant Tftayougj ct nos hircGsas dicere .

62. Molhssimum genus carum peniciUi vocantur^ eo quod

aptae sint ad oculorum tumoresjCt ad extergendas h*ppitudines vti-
les Candidae spongiae cura fiunt per aestatem enim ad solem
. :

sternuntur 3 et, sicut cera punica candorem bibunt ,

6^, Animahum omnium in aquis viuentium nomina cxhiijjPH-

nius aitjdiuisain generibus bcnuarumjserj^entium communium
terrae et aquac 5 cancrorum , concharum , locustarum peloridum ,
:
,

polvporum , solcarum , Lacertorum, et lohginum , ethissimiha , ex

quibus nuiha quodam naturae intcHectu temporum suorum ordi-

pro spongia scripsisse aliqtios , indicat lcguntcum Seruio -ad lib.8.Aeneid.v.63 4.

Charisius Spongia ( i.iquit ) sine h. di-
. Vulgo legitur effundi pro effingi . AR.
cenda est.Namgraece -^iT^ac dicitur (fniy- 61, Alia stant fixa . Arist. l./[.de hist-
yoc, Quin etiam graeci vel dTro t« ffyrxv
. c. 6. GR.
ru v)pcc 5 vel a.rrc rS a(pid-iiv Ka.ru t«; 62. Mollissimum genus earuni pe-
iy.d-xi-^sic , hoc est vel ab attrahendo , , nicilli . Verba sunt Plinii , scd in ccdice
vel exprimendo huinere deducunt No- . vetustissimo Plinii Eccl. Toletanae non
tum illud Suet. in Fespas. ,procuratorib. penicilli , if^ penicillis legitur hoc wo-
illum suis pro spongiis vti quod quasi , ric Mollissimum genus earum penicil-
;

siccos madefaceret , et exprimcret humen- lis oculorum tumores leuat Ita for- .

tes. Vt autem ab elfingendo traheret Isi- tasse nullum spongiarum genus penicil-
dorus, Seruius fecit , qui fingere tergere lus a Piinio dictum fuerit scio tairien , :

interprctatur Aen.S. adducto ad id Ci- Festum ita scribcre \ Peniculi spon-

ceronis Ivco e Sextian. Quae de generib. giae longae , propter similitudinem cau-
spongiar. refsruntur , ex Arist. sumpta darum appellatae . GRIAL .

videntur lib. 5. de hist. cap.\6. et Plin. Ib. Grialius scripserat />fr;«/V/7// . AR.
lib. 9. c. 45. GRIAL .
63. Animalium omnium in aq. viu».
Ibid, Animal autem esse docetur nom. 1/34. Idem numerus in codice Plin.
Plin. 31. cap' vlt. GRIAL . Ecclesiae Tolet. in vulgatis 176. Hiero-
Ib. Grialius sfungia , et mox fungiis. nvmus 47. ex Oppiano, et
in Ezech. c.
Restitui communem vbique scripturam aliis, qui dhiivriy.et scripsere , refert ,153.
spongia , quae graeca vox est Neque . esse piscium genera , eaque cmnia capta
obstat etymon a fingere , quod potius v- fuisse vult ab Apostolis loann. 21. GR.
sum rei indicat, vo- quam originationem Ib. Grialius hic t^\A\i luliginum , sn-
cis Verba Ciceronis loc. cit. sunt , E
. pra nnm. 47. lulligo Scriptura com- .

foro spongiis effngi sanguinem , vt multi munior est hligo aut loUigo AREV. , .
 . .

L I B E R XII. 87
nem ngnoscuntj quaedam vcro in suis locis sine mutatione va-
gantur .

64. In piscibus autem feminis aliae commixtione masculi con-

cipiunt, et pariunt catulos : aliae ponunt oua sine masculi commix-
tione suscepta, quae idem insequens sui seminis iactu perfundit :

et quae hoc munere fuerint afBata, fiunt generabilia quae vero per- :

fusa non fuerint , steriiia perseuerant , aut putrescunt

C A P V T VII.

De Auibus

V
.

-.
I. V num nomen auium , sed genus diuersum
.

. Nam
.

sicut spe-
cie sibi differunt , ita et naturae diuersitate : ntim aliae simplices
suntjVt columbae : aliae astutae^vt perdix : aliae ad manum se
subiiciunt, vt accipiter : aliae reformidant, vt garamantes : aliae ho-
minum conuersatione delcctantur , vt hirundo : aliae in desertis se-

cretam vitam diliguntjVt turtur : ah'ae solo semine reperto pascun-

tur 3 vt anser : aHae carnes edunt, et rapinis intendunt, vt miJuus:
aHae, enchoriae, quae manent in locis semper , vt struthio : aHae
a.iuentitiaequae propriis temporibus reuertuntur, vt ciconiae , et
5

hirundines aHae congregae , id est,gregatim volantes^vt sturni,

:

et coturnices : aHae soliuagae , id est, solitariae propter insidiasde-

praedandi , vt aquila, accipiter, et quaecumque ita sunt : aH'ae voci-

bus strepunt, vt hirundo : aliae cantus edunt dulcissimos , vt cy-

gnus, et merula:aH*ae verba , et voces hominum imitantur,vt psit-

cacus , et pica .

64.Masculi commixtlone suscepta quffque omissa putabat Chacon . GR.

Al. susceptione concepta GRIAL . . Ib. Vt garam.intes . De qiiibus Nice-
Ib. Quae iidem insequens . Arist.6. phorus lib. 9, GRIAL .

ic hist. anim. cap.i^' de ouis piscium ^ Ib. Aliae enchoriae voce encu- Ex
3aza interpretc Nec vero haec omnia
: riae, aut encoriae , incolae Jibrarii non
"oecunda sunt , seJ ea , quibus editis , omnino absurde fecerant Basilius , a quo .

nas seuien asperserit genitale Sub par- . Ambrosius y iyxei^t^ GRIAL . •

:u cnim mas insequ-'ns semen ouis a- Ib. Encorius pro indigena , et regio-
;pergit,et quae eo afBantur,iis piscicu- nali vsurpatur etiam a Philargyrio ad 4.
i enascuntur GRIAL . . Georg. V.298. Salmasiu* pag. 170. Exer-
Cap.VII. n. 1. Vnum nomen auium- cit . Plinian. legit aliae enchorae : et ex
psittacus Omnia ex Ambros. 5. Hex.
. Frontino citat enchores lapides , et ex
:, 14. praeter cxempla , quae ab Isidoro Vitis Patrttm> vnus enchoris , S. Hiero"
 . . . . . ,

88 ETYMOLOGIARVM
2. Sed et nlia siciit genere, itaet iiioribiis innumcrabilia Nam
5 .

voliicriim quot genera sint inuenire quisquam non potest nequc , :

enim omnis Indiae , et Aethiopiae, aut Scythiae deserta quis pene-

trare potuit, qui earum genus, vel differentias nosset

3.Aues dictne, eo quod vias certas non habeant : sed per auia
quaeque discurrant Alitcs, quod . alis alta intendant^et ad subli-
mia remi^io ahu*um conscendant .

4. Volucres a volando nam vnde volare, inde et ambularedi- :

cimus. Vola enim dicitur media pars pedis,siue manus, et in aui-

bus 'vola pars media alarum ,
quarum motu pennae agitantur jinde
et volucres

5. Pulli dicuntur omnium auium nati sed et animhlium qua- ,

drupedum nati pulli dicuntur et homo panuis pullus ,Recentes .

igitur nati puUi dicuntur , eo quod polluti sunt : vnde et vestis ni-

gra pulla dicta est .

6. Alae sunt , quibus pennae per ordinem fixae volandi

in
exhibent vsum . Vocatae autem aLae , quod iis aues complexos
alant , et foueant puilos .

7. pendendo, id est, a volando dicta , vnde et pen-

Penna a ,

dere vohicres enim pennarum auxiho mouentur , quando se aeri

:

mandant
8. Plumn, quasi /?/7ttw^ nam sicut pili in quadrupedum cor- :

pore,ita pluma in auibus.

9. Auium nomina muha a sono vocis constat esse composlta
vt grus , coruus , cygnus , pauo , miluus vhila cucuius, graculus , etc. , ,

varietas enim vocis eorum docuit homines,quid nominarentur

10. Aquila ab acumine oculorum vocata Tanti enim contui- .

tus esse dicitur, vt quum super maria immobih penna teratur, nec
humanis pateat obtutibus . de tanta subhmitate pisciculos natare
videat.

nymiis epist. 104. dixit enchoria (tuiiim 5. Et homo

paruus , pullo Vt su- .

genera. NonnuUi scribant incores , aut pra ex Festo ostendimus GRIAL . .

encores^^xoenchores.^tt melius enchorii Ih. Pulli originatio ex graeco ttw^c*.

Vide Ducangium AREVAL. . Alia , quae Isidorus passim aftert , ad
2. Neque enim omnis Indiae . £ proprietatem rei aliquam ex alliteratio-
Plin. 33. c. II. GRIAL. ne explicandam , non ad verum etymon
4. Nam vnde volare , inde et am- pertinent . AREV.
bulare . £ Scru. ad Pascentes illae tan- 10. Tanti enim contuitus . ExHier.
tum prodire volando , Aen, 6. GRIAL. in Abd. c. i. GRIAL .
 . ,,

L I B E R XII. %cf

vldeat, ac tormentl instarv ciescendens raptam praedam pennis ad

litus pertrahat
II. Nam et contra radiiim solis fertur obtutum non flectere>
vnde et pullos suos vngue suspensos radiis solis obiicit , et quos
viderit immobilem tenere aciem , vt dignos genere conseruat si- ,

quos vero inflectere obtutum quasi degeneres abiicit , .

12. Vultur a votatu tardo nominata putatur Magnitudine .

quippe corporis praepetes volatus non habet harum quasdam di- :

cunt concubitu non mlsceri^et sine copuhi concipere, et genera-

re, natosque earum pene vsque ad centum annos procedere Vul- .

tures autem sicut et aquilae , etiam vltra maria cadauera sentiunt:

,

altius quippe voLantes muka , quae montium obscuritate cehntur,

ex alto illae conspiciunt.
13. Bradypus apud graecos vocatur, y^a/V apud nos 'tarda^to
quod graui volatu detenta, nequaquam , vt ceterae volucres , attol-

litur velocitate pennarum .

14. Grues vero nomen de propria voce sumpserunt tali enim *,

sono susurrant Hae autem , dum properant, vnam sequuntur or-

.

dine literato De quibus Lucanus-, £/ turbata perit dispersis litera

.

pennis Excelsa autem petunt, quo facillus videant , quas petant

.

terras .

15. Castlgat autem voce quae coglt agmen At vbi raucescit, , .

succedlt alia : nocte autem excubias diuidunt,et ordinem vi^llla-

rum per vlces faclunt , tenentes laplllos suspensls dlgltls , qulbus
somnos arguant quod cauendum erIt,clamor indicat Aetatem iu
•, .

illis color prodlt , nam senectute nigrescunt .

16. Ciconlae vocatae a sono, quo crepitant quasi cicanlae , ,

quem sonum orls potlus esse ( constat ) quam vocis quia eum , ,

II» Nam et contra tz6.\os . Ex Am^ Ih.Auis tarda , nunc hispanis atiu-
hros. 5. Hex. c.xS. et in ps. 11 8. GR. tarda siue abutarda Nonnulli dicunt
, .

12. Harmn quas. dicunt . Amhros. hanc esse auem , quam itali vocant^a/-
C.20. GRIAL . lo di mentagna , gallum montanum alii :

Ib, Vultures autem . Idem in ora- starda italice vocant, gallice outarde ,
tione de obit. Theodos. GRIAL . siue otarde. Vide Dictionarium gallicum
13. Bradypus apud graecos Facilis . iam laudatum De animalibus AREV. .

fuit lapsus ex hac voce in Gradipes , 14. Ordine literato £ Seru. Aen.i. .

quae in plerisque CC, legitur Plin. 10. ad Coetu

. V. cinxere polum . Reliqua
c. 22. Proximae sunt quas Hispania
, aues e Solin. c. de Thracia . GRIAL .

lardas appcUat , Graecia otidas GRIAL. . 16. Quem sonum oris potius . E
Tom,IV, M
 . . .

90 ETYMOLOGIARVM
qiiatlcnte rostro E,iciiint . Hae veris nuncvic, socletntls comites , ser-

pentiinn hostes , niaria transuolant , in Asiam collecto agmine per-

gunt Cornices duces eas praecedunt, et ipsae quasi cxercituspio-

.

sequuntur
17. Eximia illis circa filios pietas nam adeo nidos impensius :

fouent 5 vt assiduo incubitu plumas exuant Quantum autem tem- .

pus impenderint in foetibus educandis , tantum et ipsae inuicem

a puUis suis aluntur
18. Olor auisOlor autem est^quam graeci >cv}cvov appellant .

dlctus 3 quod sit totus plumis albus nuUus enim meminit cygnum :

nigrum cAov enim graece totum dicitur Cygnus autem a canendo

: .

est appellatus, eo quod carminis dulcedinem modulatls vocibus fun-

dit. Ideo autem suauiter eum canere ( dicunt), quia coUum lon-
gum 3 et inflexum habetjCt necesse est ehictantem vocem per lon-
gum 3 et flexuosum iter varias reddere modulationes
19. Ferunt,
Hyperboreis partibus, praecinentlbus citharoe-
in

dis 5 olores plurimos aduolare , apteque admodum concinere Olo- .

res autem latinum nomen est nam graece cygni dicuntur Nautae : .

vero sibi hunc bonam prognosin facere dicunt , sicut ait AemiUus :

Cygnus in auspiciis semper laetissimus ales - Hunc optant nautae , .

quia se non mergit in vndas .

So/i.v. 35. , et Amhros. V. Hex. l'.i6. GR. Aeneid.i.ad Aspice bis senos laet
v. . GR*
Ib. Societatis comites . Sic paulo post Ib. Sicut Aemilius ait Aemilius . Ma-
columbam castitatis comitem dicet GR. . cer in ornithogonia , et ita legendum ceri'
18. Olor autem dictus Olorem la* . sehat Chacon apud Nonium in Prosecta ,
tinam vocem statim faciet , sed e graeca non Licinius Nam quamuis vtriusque.

duci i nihil vetat: nisi aliena haec esse Plinius meminerit , tamen , quum de auihus
cum Chacone mauis . GRIAL . agit , Aemilium citat qui citatur etiam :

Ib. Cygnus . Aliquanto durior nota- a Non. in luculentus \ ita Seru. Aen. i.
tio . GRIAL . ad V. Ignauum fucos pecus a praese-
Ib. Quum num. seq. dlcat Isidorus, pibus arcent GRIAL . .

cygnum esse nomen graecum ,quod nunc Ih. S. Martinus Legionensls tom. r.
ait , esse a canendo , tantum vult ex al- serm. 2. de Natali Domini pag. 444. to-
lasionc literarum proprietatem auis in tum hunc locum de cygno excribit,et
inemoriam reuocari , non veram origi- legit , quia se commergit in vndas . Ser-
nationem agnosci quod identidem re- : uius ad lib. i. Aeneid. 'V^igp^i ita hos
petendum , ne etymologiae tamquam ine- duofi versus refert : Cygnus in anguriis
ptae irrideantur . AREV. nautis gratissimus ales . - Hunc optant
19. Olores autem \2i.t\n\xm .E Seruio semper y quia nunquam mergitur vndis .

ad V. Strymoniamq. gruem , aut album Scriptura , quae ex S. Martino cxposita

deiecit olorem Aea. 11. GRIAL. est , minus vera videtur nam cygni ideo :

Ih, Naiuae bonam prognosin .£ Sern. nautis prospera portendunt , qnia , quum

*•
 . . ,

L 1 B E R XII. 91
•
2 0. Striithio gracco nomine dicitiirjqiiod nnimal in similitii-

dine auis pennas habere videtur , tamen non ele-

de tcrra altius
iiatur . Oua sua fouere negligit , sed proiccta tantummodo fotu
puhieris animantur .

2 I . Ardea vocata , quasi ardua , id est , propter altos volatus . Lu-

canns ,
{)uodque ausa 'vulare Ardea Formidat enim imbres et super
- . ,

nubes euolat, vt procellas nubium sentire non possitrquum autem

altius volauerit 5 sigiTihcat tempestatem . Hanc multi tantalum no-
minant.
2 2. Phoenix, Arabiae auis , dicta, quod colorem phoeniceum
habeatjvel quod sit toto orbe singularis , et vnica . Nam arabes
singularem, et vnicam phoenicem vocant . Haec quingentis et vl-
tra annis viuens , dum se viderit senuisse , collectis aromatum vir-
gulisjrogum sibi instruit, et conuersa ad radium solis alarum plau-
su voluntarium sibi incendium nutrit, sicque iterum de cineribus
suis resurgit
Cinnamolgusj et ipsa Arabiae auis , proinde ita vocata,
23.
quod in excclsis nemoribus texit nidos ex fruticibus cinnami ,
et quoniam non possunt ibi horaines consccndcre propter ra-
morum altitudinem , ec fragilitatem , eosdem nidos plumbatis
appetunt iaculis^ac s\c cinnama illa deponunt^et pretiis ampliori-
bus venduntreo quod cinnamum illud magis , quam aliajmerca-
tores probent

muitui-n natent , nunquam tamem mer- 22. Phoenix auis dicta . Plin. lib.i^.
guntur , vt hos ex Isidoro versus expo- f. 4. a phoenice ,id est , palma GR. .

nit Aldrouandus Ornithol. tom.3. pag.id. 23. Cinnamolgus . Plin. lo. cap. 33.
AREVAL. et Sol. c.^6. idem est cum cinnamomo .

20. Struthio Ex . Greg. 31. Moral. Sed cinnamomum vnico n scrihunt orae-
tid lob. c. 39. GRIAL . ci , atq. ita scrihi praecipit apud latinos
Ih. Struthio : inde hispanice aucstrux.. Nestor antiquus Gramm. GRIAL .

AREV. Ihid. In nota Grialii legendum , vel

21. Qaodq. aiisa volare Ardea . E intelligendum cinnamum idem est cum
Lucan. 5. locus vcro e Seru. Georg I. cinnamomo nam
cinnamolgus est auis
:

et Aen. 7. GRIAL . vt Isidorus explicat

de qua vide nor. :

Ib. Formidat . Ex Amhros. Hex S- ad Dracontii lib. i. carm. de Deo v.326.,

f. 13. GRIAL .
vbi aduerti , similes nidos iis , quos Isi-
Ibid. Tantalum vocant Videndum , .
dorus refert , nunc magno pretio coe-
nnm potius taurum Nain ardeam stel- .
mi ex insulis Phiiippinis exportatos,
,

larem ita appellat Aristoteles . Quod bo- vt deiicatorum hominum mensis appo-
uis mugitum voce imitetur cuius memi- :
nantur AREV. .

vit etiam Plin. lib, 10. c. 42. GR.

M 2
 ^ .

92 ETYMOLOGIARVM
24. Psittnciis ^ in Indiae litoribiis gignitiir , colorc viridi , tor-
qiie piiniceo , grandi lingiiajCt ccteris aiiibus latiore Vnde ct .

articiilata verba exprimit, ita vt si eam non videris , hominem lo-

qiii piites . Ex natura autem salutat dicensj^wf , vel Xa7^s : cetera
nomina institutione discit . Hinc est illud : Psittacui a vobis alio-
Martlalls I

cpigr. 7j.
'^'
rum fjomi}ja discam ,
- Hoc didici per me dicere ^ Caesar ^ aue
2 5. Halcyon , pelagi volucris , dicta , quasi ales cyanea , eo quod
hieme Oceani nidos facit , pullosque educit
in stagnis Qua excu- .

bante , fertur extento aequore pelagus silentibus ventis continua

septem dierum tranquillitate mitescere , et eius foetibus educandis
obsequium ipsam rerum naturam praebere .

26. Pelicanus, auis aegyptia, habitans in solitudine Nili flumi-

nis vnde et nomen sumpsit nam Canopus Aegyptus dicitur Fer-
, : .

tur,siverum est, eam occidere natos suos eosque per triduum ,

lugere , deinde seipsam vulnerare,et aspersione sui sanguinis viui-

ficare filios .

27. Stymphalidae, aues a Stymphadibus insulis appellatae, vbi

24. Psittarus e Solin. c. 55. GR. Ib. Nam Canopus Aegyptus dicitur .
Ilf.Psittacorum praesertim post re- J>iam Pellaeus canopus mallem , vt magis
pertam Indiam occidentalem multa enu- etymon responderet Virgil. Ceorg. Nam .

raerantur genera . De psittaco antiquo- qua Pellaei gens fortunata Canopi. 4.

rum praeter Solinum videndi Aristote- Et tamen lib. 19. c. 5. Nam Ganopaea
les , Plinius , Apuleius , et alii Quid au- . Aegyptus est GRIAL . .

tem sit,quod olim psittaci sine magistro Ib. T>t Pelicano videndi etiam Euse-
scierint proferre vocem aue , vel X'^^- bius, ct pseudo-Hleronymus in psalmum
explicant interpretes Martiahs ad loc.cit., 101. Grialius scribebat pellicanus \ sed.
ct Persii ad huius prologum v. 8. Quis recta scriptura est pelicanus , aut , quod
expediuit psittaco suum yji^fi . AREV. alii malunt , pelecanus , a Tri^hiKav , quia

25. Halcyon quasi auis Oceana Co- rostruin latum habet Multi putant , pe- .

thici Cyanea GR. . licanum esse onocrotalum de quo Pli- ,

Ib. Cyaneus est caer-.ileum colorem nius lib. 10. cap. 47. , atque ita S, Hie-
referens ac proinde rcctius videretur
: ronymus Leuit. xi. vertit onocrotalum
tiles oceanea , nam verba , quae sequun- ex graeco pelicano . Alii alias aues pe-
tur , ad oceanum , non ad colorem cae- licani voce intelligi volunt , vt explicat
ruleum refcruntur Et Grialius quidem . Calmetus in Diction. biblic. , vbi aduer-
in not. indicat , a se scriptum oceanea : tit,veteris philosophiae tantum praeiu-
sed in textu apparet ales cyanea Pli- . dicio credi,quae de filiis pelicani cruorc
nius quidem lib 10.
32. scribit , hal- c. illius vitam reuocatis commemoran-
in
cyones esse colore cyaneo ex parte ma- tur . De onocrotalo n. 32. AREV.
iore . Sed alii tradunt , pro diuersa ad 27. Styniphalides aues ab Stympha-
lucem , aut ad solem conuersione hal- dibus insulis CC. Goth. Stromphalidae
.

cyones colorem variare AREV. . aues ab Strophadib. insulis Vitiosum v- .

16. Pelicanus - fluminis . Verba Au' trumq. Nam neq. Stymphades insulae vllae
gustin. in ps. 101. GRIAL . ( vt opinor ) dicuntur \ neq, Stromphalidite
 .

L I B E R XII. 95
pliirimiim abundant , aducrsiis quas Hercules sagitds est vsus:suat
cnim pelagi volucres in insulis habitantes .

28. Diomedeas aues a sociis Diomedis appellatas, quos ferunt

fabulae m easdem volucres fuisse conuersos, forma fulicae similes,
magnitudine cygnorum, coiore candido duris, et grandibus rostris. ,

Sunt autem circa Apuliam in Insula Diomedea inter scopulos lito-

rumjCt saxa volitantes , iudicant inter suos^et aduenas.
29. Nam si graecus cst, propius accedunt , et blandiuntur : si

alienigena morsu impugnant, et vulnerant, lacrymqsis quasi voci-

5

bus dolentes vel suam mutationem , vel regis interitum Nam Dio- .

medes"ab Illyriis interemptus est Hae aues latine Diomedeae vo- .

cantur, graeci eas y](>cocfUug dicunt.

30. Memnonides, aues Aegvptiae loco^vbi xMe- , appellatae a
mnon periit Nam cateruatim aduolare dicuntur ex Aegypto ad Ilium
.

iuxta Memnonis sepulcrum , et proinde eas Ilienses Memtjonias

vocant. Quinto autem anno ad Ilium veniunt, et quum biduo cir-
cumuolauerint tertia die ineuntes puenam , vicissim se vnguibus ,
,

rostrisque dilacerant
31.Hercyniae aues dictae ab Hercvnio saltu Germaniae, vbi
nascuntur 5 quarum pennae adeo per obscurum emicant, vt quam-
uis nox obtenta densis tenebris sit , ad praesidium itineris dirif^en-
di praeiactae interluceantj cursusque viae pateat indicio plumarum
fukentium .

aues . Est autem Stymphajus Arcadiae liiim temere Stymphalides ^correxisse

palus , itemq. in Epiro Strophades insu- falsum est prima Breulii edi-
: nam in
lae , et vtrobique aues , quarum illas con- tione legitur Styinphalidae aues a Stym-
fxisse sagittis Hercules ^has abegisse Ze- phadibas insulis AREV. .

thus , et Calais Boreae filii memorantur: 28. Diomedeas aues Locus pJuribus .

de illis Lucret. 5. vncisque timendae,- ex auctorib. concinnatus e Seru. ad v.

Vnguib. Arcadiae volucres Stymphala cq- Nunc etiam horribili visu p. s^(\.Aen. 11.,
lentes , de his Virg. 3. Aen. Strophades Aug. 18. de ciu. c. 16. , Solin. cap. 5». ,
Graio stant nomine dictae- Insulae lonio Plin. , et Ouidio . GRIAL .

in magno , quas dira Celaeno-Harpyae- 30. Memnonides , Plin. 10. cap. 26. ,
que &c. GRIAL . Solin. c. Magn. 23. dt ani-
/^-^. , Albert.
Jb. Stymphalas est lacus , et mons mal. , Ouid. 13. Metam Terq. rogum .

eodem nomine altissimus Peloponnesi lustrant , et consonus exit in auras - Ter

jn Arcadia . De auibus stytnphalidibus plangor . GRIAL .

Hyginus fab. 20. , et 30. , et Seruius ad 31. Hercyniae aues . £ Sol. 32. GR.
Aen. lib. 8. v. joo. Munckerus ad Hy- Ib. Quamuis nox obtenta densis te-
ginum fab. 50. defendit scripturam Stym- nebris . Virg. Georg. Semper et obtpr.ta
phalidae pro Stymphalides , vt heroidae densantur nocte lenebrae . GRIAL .

pro hcroidss etc. C^uod autem ait , Breu-

 . . . ,
,

94 ETY MOLO G I A R V N^
32. Onocrotalon graeci vocaiit rostro longo . Qiiorum diio
genera siint : aliiid aquatile , aliud solitudinis .

33. Ibisjauis Nili Huminis, quae semetipsam purgat , rostro in

anuin aquam fundens Haec serpentium ouis vescitur, ex eis escam.

gratissimam nidis suis deportans

34. Meropes 5 eosdem et gaulos , qui parentes suos recondere ,

atque alere dicuntur. Coredulus, genus volatile , quasi cur edens .

35. Monedula, quasi monetula , quae quum aurum inuenit,

aufertj et occultat . Cicero pro Valer. Flacco , Non pius aurum tibi ,

cap. 31. quam monedulae eommittendum , .

36. tempore nomen accepit eo quod- lucem

Vespertilio pro ^^

fugiens crepusculo vespertino circumuolatj praecipiti motu acta

5

et tenuissimis brachiorum membranis suspensa animal murium si- :

mile^non tam voce resonans , quam stridore specie quoquc vola- :

tilis^simul et quadrupes quod in aliis auibus reperiri non solet ,

37. Luscinia auis inde nomcn sumpsit quod cantu suo

,
signi-

ficare solet diei surgentis exortum ,

quasi lucinia Eadem et . acre-
dula^de qua Cicero in Prcgnosticis : Et matutinos exercet acredu-
la cantus

32. Onocrotalon - quorum duo ge- c. 24. GRIAL .

nera £.v Hier. in Soph. 2. Est ctiiis haec

. Ibid. Animal murliim simile . Verba
voracissimci , proitterea Martial. Turpe llicron. in Is. i.cap. GRIAL .

Raucnnatis guttur Onocrotali . Vid. Ne- Ib. Brachiorum membris legebatur in

briss, in lib. de L. locis GHIAL . . excusis antiquis : sed Grialins recte re-
Ib. Vide not. ad naai. 26. De ono- posuit membranis ^ c^vmxxwxxs non desint,
crotalo agit etiam iHinius lib. 10. c.47. qui membris pro membranis retineri pos-
AREV. se putent , et in gothicis Toletanis mem-
33. Ibis auis Niii . Plin. 8. c. 17. , branis legitur , in quorum antiquissimo
AeJian. 2. r. 35. GRIAL . haec est ad marginem additio nam sicut :

Ib, Haec serpentum ouis . E Solin. et mures , iste pullos ex proprio joetu
f. 45. GRIAL. generat AREV. .

34. Meropes - eos. et gaulos . Sic 37. Luscinia Ex Ambros. Hexaem.$. .

xocant Itali y nos auejarucos . GRIAL . c. 11. Diuersa tamen origo placuit Var.
Ib. Quum corediili nomen apud alios roni Lusciola , aut luscinia (inquit)
.

non inueniam , dubitabam , num aliquis quod luctuose canere existimatur , atque
ex carduelej de quo num. 74. , coredu- esse ex Attica Progne in luctu factii auis .
liDn fecisset Nonnulli putant , Isidarum
. GRIAL .

pro corydnlo quae est alauda , coredulum

, Et mat. e. a. c. Et matutinis Acrd-
Ib.
scripsisse . AREV. dula vocibus instat, - Vocib. instat, et as-
35. Quam monedulae committend. siduas iacit ore querelas /. de diui- .

committebant legitur apud Ciccr. Vid. natione ex iisd. prognost. Quinctus fra^
Plin. 10. c. 29. GRIAL . ter . GRIAL .

26. Vcspertilio Ex Ambros. . Hex.jem. Ib. De acredula conferenda sunt

 .

L I B E R XII. 95
38. Vlula auls 3 «57-0 rot; 6\o A'j(^eiv jid estj a planctu 3 et luctu
nominata : quum enim clamat , aut fletum imitaturjaut gemitum :

vnde et apud augures, si lamentatur , tristitiam : tacensj ostendere

fertur prosperitatem .

39. "Bubo a sono vocis compositum nomen habet 5 auis feralis,

onusta quidem plumisjsed graui semper detenta pigritie in sepul- :

cris diejnoctuque versatur , et semper commorans in cauernis :

de qua Ouidius Foedaque fit volucris 'ventiiri nuncia luctus - Igna^

: ^ 5. ]\icr. 549.
uus bubo dirum mortalibus omen
5 Deniquc apud augures malum .

portendere fertur:nam quum in vrbe visa fuerit, solitudinem si-

gnificari dicunt .

40. Noctua diciturjpro eo quod nocte circumuolat , et per

diem non possit videre Nam exorto splendore solisjvisus illius .

hebetatur Hanc autem insuia Cretensis non habet j et si veniat

.

aliundej statim moritur. Noctua autem non est bubojnam bubo

maior est
41. Nycticorax, ipsa est noctua j quia noctem amat est enim :

auis hicifuga,et solem videre non patitur.

42. Strix nocturna auis 5 habens nomen de sono vocis quan-
, :

do enim clamat j stridet de qua Lucanus (^uod trepidus bubo ^ : :

quae ^d cap. praec. n, 59. AREV.

dixi bubo vox proprie significat coruum
:

38. Vlula auis . E Scru. eclog.^.GR. nocturnum Bochartus de animal. sacr.

.

Ibid. Quum enim clamat Seruius . script. part. 2. lib. 2. cap. 20. existimat,
haec de hubone , non de vlula Aen. 4. vocem hebraicam cos , quam Vulgata , et
GRIAL . septuaginta Interpretes nycticoraccm in-
39. De malo
augurio bubonis Pli- terpretantur , esse onocrotalum . AREV.
nius lib. 10. cap. 12. ,et 13. AREV. 42, Strix . Fid. Fest. , sed quod vul-
40. Hanc autem insula Cretens. £ go Animas dici refert ^hinc quidam nu-
Solin. c. 16. GRIAL . trices amas a nostris vocari putant alii :

Ib. Nam exorto splendore . Ambr.'). vero non latinam vocem , sed e Cerma-
Hex. c. 24. GRIAL . nia a Gothis aduectam existimant . Sed,
Ib, Noctua autem non est bub. E qui hebraeam dixerit ^ tninus ,credo j fal^
Seru. Aen. 12. GRIAL . let . GRIAL .

41. Nycticorax ipsa est noctiu^ Hie- Ib. Stridet: ita etiam Ouidius lib.6.
*onym. epist. 135. ad Sunniam , QR. Fastor. v.128. Est illis strigibus nomen :

Ib. Quia noctem amat . ^k^. in Ps, sed nominis huius- Causa , quod horren-
101. GRIAL . dum stridere nocte solent . Alii legunt
Ib. Est enim auis lucifuga £ Seru, . hcrrenda , alii horrenda stridere voce .

Gfijr^.i. fl(/ V. Nequidquam seros e. noct. Plinius lib. xi. cap. 39. in lin. Fabulo-

GRIAL . sum arbitrcr de strigibus ^ vbera cas in-

Ib. Et solem videre non pat. De Ve- fantium labris immulgere Sercnus Sam- .

spertiJione dixit Hieronym. Is. 2. GR. monicus cap. 59. v. 1044. Praeterea si
Jb, 1^'yctiiorax ab aliis creditur essc forte premit strix atra puellos , - Vircsa
 . . , . .

96 ETYMOLOGIARVM
quod strtx nocturna queruntur Haec auis VLilgO amma dicitur , ,

ab amando paruulos vnde et lac praebere fertur nascentibus ,

43. CoruuSjsiue corax nomen a sono gutturis habet, quod

voce coracinet Fertur haec auis, quod editis puUis escam plene
.

non praebeat, priusquam in eis per pennarum nigredinem simi-

litudinem proprii coloris agnoscat Postquam vero eos tetros plu- .

mis aspexerit , in toto agnitos abundantius pascit Hic prior in .

cadaueribus oculum petit

Cornix 5 annosa auis^apud latinos graeco nomine appel-
44.
laturjquam aiunt augures hominum curas significationibus auge-
re, insidiarum vias monstrare , futura praedicere . Magnum nefas
haec credere , vt Deus consilia sua cornicibus mandet . Huic in-

ter multa auspicia tribuunt etiam pluuias portendere vocibus vn- :

Virg.i.Georg. de est illud , T^w^/c cornix plena pluuiam vocat improha 'voce ,
^^^' Graculus^a garrulitate nuncupatus , non^vt quidam vo-
45.
luitjpro eo quod gregatim volentrquum sit manifestum , ex vo-
cc eum nuncupari . Est enim loquacissimum genus , et vocibus
importunum
46. Picae 5 qiiasi poetricae , quod verba in discrimine vocis
expri-

immxilgens exsertis vbera lahris . Oul- Ib. Cornix graece y.opeov» . Horatius
dlus loc. cit. V. 125. Nocte volant ^pue- lib. 3. od. 17. v. 16. Augur aquae an-
rosque petunt nutricis egentes , - Et x>/- nosa cornix AREV. .

tiant cunis corpora rapta suis .- Carpe- 45. Quiclam voluit : hic fuit Varro,
re dicuntur lactentia viscera rostris - : cuius nomini pepercit Isidorus , non
Et plenum poto sanguine guttur habent . Quintilianus cuius verba exprimit ex
,

Ait Isidorus Irtf praebere fertur infan-

: lib. i. cap. 6. al. 10. Cui non post Var-
tibus quia , vt ferebat vulgi opinio , ita
: ronem sit venia ? qui agrum , quod in eo
eos alliciebat , vt eorum sanguinem ex- agatur aliquid ^ et graculos , quia grega-
sugeret . Virgilius lib.12. v. 862. strigem tim volent , dictos , Ciceroni persuadere
describere vidctur , ^///// in paruae su- voluit? quum alterum ex graeco sit ma-
bito coUecta figuram etc. Alii intelli- nifestum diici alterum ex vocibus auium.
,

gunt noctuam . AREV. Plinius xi. cap. 37. sect. 79., et

lib.

43. Coruus - fertur haec auis . E cap. 47. docet, graculos dici a sono vo-
Creg. 10. Moral. r. 9. Al.i'). GRIAL . cis gra , gra Festus vel a sono oris,
.

Ib. Oculum petit Catull. de Cominio . vel a gerendo semina , seu baccas, quasi
-Non equidcm dubito quin primum ini- , geraculos nuncupatos graculos censet.AR.
mica bonorum- Lingua execta auido sit 46. Picae q. poetricae Vel ad Per- .

data vulturio , - Effossos oculos voret sium respexit - Coruos poetas , et poc-
atro gutture coruus , - Intestina canes tridas ^iczs \aut ad fabulam de Pieridi-
cetera membra lupi . GRIAL . bus , in picas mutatis GRIAL . .

44. Signiticationibus augere . Ita so- Ib. Pica loquax . Carmen Martialis
lus Vulcan. , reliqui agerc . GRIAL . GRIAL .
 ,
.

L I B E R XII. 97
exprimant j vt homo
Per nimos eniin arboriim pendiilae impor-
.

tiina garrulitate sonantes , etsi linguas in scrmone neqiieunt ex-

plicnre sonum tamen humanae vocis imitantur, de qua congrue
,

quidam ait ^Pica loquax certa dominum te voce saiuto - Si w^ Martial. i.14. .

fwn videas esse negahis auem ,

cr'g'"- 1^- .

47. Picus a Pico Saturni fih'o nomen sumpsit eo quod ea 5 , ,

in auspiciis vtebatur Nam ferunt hanc aiiem quiddam habere . ,

diuinum illo indicio , quod in c]uacumque arbore nidificauerit

,

chuiuSjvel quidquid ahud ^xum tlierit , diu haerere non possit ,

quin statim excidat, vbi ea insederit . Iste est picus Martius,nam

nha est pica .

Pauo nomen de sono vocis habet, cuius caro tam dura

48.
est 5 v.t putredinem vix sentiat, nec facile coquatur, de quo qui-

dam sic ait , Miraris , quoties gtmmantes explicat alas y - Et /?<?- Martkl. 15.70.
tes hunc saeuo tradere , dure , coco ?

49. Phasianus a Phaside insula Graeciae, vnde primum aspor-

tatus est , appellatur . Testatur id vetus distichon ilhid , Argiua Martial.i^.-^i.
primo sum transportata carina : - Ante mihi nolum , nil nisi Pha-
sis erat .

50. Galhis a castratione vocatus . Inter ceteras enim aues

huic soli testiculi adimuntur . Ve-eres enim abscisos galios voca-
bantrsicut autemaleone leaena, et a dracone dracaena,ita a gal-
lo Cuius membra ferunt quidam , si auro liquescenti mi-
galliua .

sceantur , consumi .

51. Anas ab assiduitate natandi aptum nomen accepit Ex .

quo genere quacdam germanae dicuntur, quod plus ceteris nutrianc

Ib. Apiid Persium in prologo pleri- tiat . Ex Aug. 21. de ciitit c. 4. GRli^L .

c^n^\t^v\ntpoetriaspica5. AR. Ib. De quo om^^Tim Mortialis Q^R. . .

47. In quacumqne arbore nidificauer . 49. A Phaside insula Graeciae . Flu-

E\- Plin. 10. c. 18. GRIAL . uio potius , aut vrbe GR. .

Ib. Iste est picus Martius . E Seru. Ib. In Martialis vcrsu nonnulli ha-
a.i Anrea percuss. virga Aefi. j. GR.
V. bent Argiua primum . AREV.
Ib Diu haerere :?\\n\iii Ub.io. c.ib'. 50. Absciu , seu castrati erant sa-
ita id expiicat Sunt et paruae aues vnco-: cerdotes Cybeles sed Galli dicebnntiir a:

r:im vnguium ^vt pici Martio cognomine Gallo fluuio, non quia c'<iJ/rrtn erant AR- .

insignes , et in aiispicatii tnagni etc. Ib. Consumi . Aurum scilicet . Plin.

Pullos in cauis( arborum ) educant so- 29. c. 4. Si anro liquescenti irallinar.
// Adactcs cauernis eorum a pastore
. membra misceantur , consumunt id in
cuneos admota quadam ab his herba ,
, se ; ita hoc venenum auri est GR. .

elabi creditur vulgo . AREV. Varro

51. lib.4. de ling. lat. cap.13.
48. Pauo - vt putrcdinem vix sen- Anas a nando . AREV.
Tam.lF. N
 . .

98 ETYMOLOGIARVM
52. Anseri nomen anas dedit per deriiiationem vel a slmlli- ,

tiidincjvel quod ct ipsc natandi frequci.tiam habeat Iste vigi- .

lias noctis assidiiitate clangoris testatiir . Nulliim autcm animal ita

odorem hominis sentitjVt anser,vnde et clangore eius Gallorum
ascensus in Capitolio dcprchensus est .

FuHca dicta,quod caro eius leporinara sapiat. Lagos cnim

53.
lepus dicitur , vndc et apud graecos lagois dicitur Est enim auis .

stagnensis, habens nidum in medio aquae, vel in petris , quas aquae

circumdant maritimoque semper delectatur profundo
, (^nae dum .

tempestatem persenserit fugiens in vado ludit , .

54. Mergis ab assiduitate mergendi nomen hoc haesit Saepe .

autem dcmisso in profundum capite aurarum signa sub fluctibus

colhgunt 5 et praeuidentes aequorls tempestatem cum clamore ad
litora tendunt . Nam in pelago iam grauissimam esse tempestatem
( constat ) 5 quum ad h'tora mergi confugerint
55. Accipiter, auis animo phis armata , quam vnguhs, vlrtutem
maiorem minore corpore gestans
In Hic ab accipiendo , id estj .

a capiendo nomen sumpslt Est enim auis rapiendis ahis auibus .

auida , ideoque vocatur accipiter, hoc est^raptor ^ vnde et Paulus

2.Cor.xi. 20. Apostohis Sustinetis enim^si quis vos accipil ^ vt enim diceret , si
:

quis rapit , dixit , si quis accipit

52. Iste vigilias noctis . Ex Ambros, gust. in ps. 10?. GRIAL .

'Hex. 5. f. 13. GRIAL . Ib. Maritimo q. s. di p. Sx Ambros.

Ib. Nullum animal . £ Seruio Aen.S. c. 13. GRIAL •

GRIAL . Ib.Grialius in textu edidit cum cdi-

Ib. Plinius lib. lo. cap. 22. Et anseri tionibus antiquis leporinam sapit , hoc
vigil curct i Capitolio testata defenso ^per est , carnem leporinam : in nota leporem
id tempus canum silentio proditis rebus . sapit . AREV.
Adisis Liuium lib.5. cap. 47. In editio- 54. Mergis ab assid. Ita est in Coth.y
ne Breulii nota huius in textum Isidori et apud Ambros.i reliqua ex Virg. Ceorg.i.
a typographo per errorem immissa est: GRIAL .

ita enim legitur deprehensus est Vt re- : . Ib. Ab assiduitate mergendi : vide
fert Liuius Plutarchus in Camilloy
lib.-j. Varronem lib. 4. de lingua lat. cap. 13.
Florus lib. i. cap. 13. Quae desunt in AREV.
editione Bignaeana , quam Breulius sc- 55. vos arcipit . Ex Gf^^.33^
Si quis
qu.batur . AREV. Moral. c.ii. Al. 16. GRIAL .

53. eo quod caro eius

Fulica dicta , Ib. De accipitre tom.i. Patrum Apo-
leporem sapiat. Fuliginem , credo , aut stolic. p.30. Cotelerius ad verba Barnabae
vliginem sapit se.i quorsum illud lagos: : quaedam curiosa notauit In verbis Apo- .

enim lepus dicitur mirum , ni glossema .''

stoli mss. gothici Tolet. habent , siquis
(st . GRIAL . accipit . Verba Apostoli Sustinetis enim , ;

Ib, £st enim auis stagnens . £;v Au.- si<iuis vos ia struitutem redigit , siquis
 .

L I B E R XII. 99
56. circapuUos suos impios esse
Fertiir Nam
autem, accipitres .

dum viderint eos posse tentare volatus , nuUas eis praebent escas ,
sed verberant pennis , et a nido praecipitant , atque a tenero com-
pellunt ad praedam , ne forte adulti pi^rescant.
5 7. Capys itala lingua dicitur a capiendo . Hunc nostri falco-
nem vocant , eo quod incuruis digitis sit .

58. Miluus, mollis viribus , et volatu,quasi rnoUis auis , vndc

et nuncupatur,"rapacissimus tamen , et semper domesticis auibus
insidiatur .

J9. Ossifragus vulgo appellatur auis, quae ossa ab alto dimit-

tit , et frangit . Vnde et a frarjge^i^o ossa nomen accepit
60. semper in mon-
Turtur de voce vocatur , auis pudica , et

tium iugis , et in desertis solitudinibus commorans Tecta enim .

hominum , et conuersationem fugit , etcommoratur in siluis Quae .

etiam hieme deplumata in truncis arborum concauis habitare per-

hibetur Cuius e contrario columba hospitia humana diligit sem-
.

per domorum blanda habitatrix .

61. Columbae dictae , quod earum colla ad singulas conuer-

siones colores mutent , aues mansuetae , et in hominum mulritudi-
ne conuersantes 3 ac sine felle , quas antiqui K<f«(?r/W nuncupabant,
eo quod nidos frequentent , et osculo amorem concipiant.
62. Palumbes,eo quod sint f.u-tae,a /'^Z^w/f , quas vulgus titos

deuorat , siquis accipit , siquis extol/itur 60. Turtur auis pudica . Hiero», i.
etc. In glossario Isidori accipitcr dicitar contra louinian. Turtur auis pudicissi»
etiam acceptor : videlicet pipiunculus ,
, ma , et Orig. hom. 2. in Cant. Hieron.
nccipiter , acceptor . Lucilius vsus fuit interprete , Turtur semper in montium
voce acceptor pro accipiter apud Cha- iugis , et arborum verticibus commora-
risium lib. i. pag. 76. Putschii . AREV. tur . GRIAL .

56. Fertur autera accipiter . Ex Ain* 61. Ac sine felle . Quod minimum
bros. c. 18. GRIAL . jellis habeat , vt diximus supra : vide
57. Capys ad Carwen - Et
. Seru. Arist. 2. de hist. anim. c. 5. GRIAL.
Capys : hinc nomen Campanae ducitur Quas vulgo titos Seru. eclog.i.
62. .

vrbi : constat ( itiiuit ) Capuam a thuscis Columbae , quas vulgus tetas vocat . GR.
conditam viso falconis augurio , qui thu- Jb. Titos vocant : Varro lib. 4. de
sca lingua capys dicitur : et Fest. in Ca- ling. lat. cap. 15. Sodales Titii dicti ab
puam . GRIAL . TITIIS auibus , quas in auguriis certis
58. Rapacissimus , etc. Verba Hiero- obseruare solent . Palumbem auem non
nymi ad Zachar. 4'. 5. GRIAL . castam , scd salacem alii dicunt Quod .

59. Ossifiagum hispani eadem signi- ait amisso corporali consortio , alioruni
ficatione vocant Quebrantahuesos . ARLV. morem sequitur , qui consortium pro
N 2
 . . .

,00 E TY MOLOG I ARV M

vocant, casta^ex inoribiis appellatiir, qiiod coincs sit castitatis
aiiis

Nam dicitur , qnod 5 amisso corporali consortio , solitaria iucedat j

nec carnalem copiilam vltra rcqiiirat .

65. Perdix de voce nomen habet , auis dolosa^atque immun-

da . Nam masculus masculum insurgit , et
in obliuiscitur sexum
libido praeceps . Adeo autem fraudulenta, vt alteri oua diripiens
foueat j sed fraus fructum non hjrbet i denique dum puUi propriae
vocem genitricis audierint , naturali quodam instinctu hanc, quae
fouita relinquunt , et ad eandem quae genuit , reuertuntur
, .

64. Coturnicesj a sono vocis dictae, quas graeci o^Tvya,g vo-

cant 3 eo quod primum visae fu^rint in Ortygia insula . Hae ad-
ueniendi habent tempora . Nam , aestate depulsa, maria transmeant.
65.Ortygometra dicitur , quae gregem ducit eam : terrae pro-
pinquantcm accipiter videns rapit , ac propterea cura est vniuersis
ducem solicitare externi generis, per quam caueant prima discri-
mina Cibos gratissimos
.
, habent semina venenorum quam ob
causam iis veteres vesci interdixerunt. Solum enim hoc animai ,

slcut et homoj caducum patitur morbum .

66. Vpupam graeci appellant , eo quod stercora humana con-

sideret , et foetenti pascatur fimo , auis spurcissima , cristis extan-
tibus galeata, semper in sepulcris, et humano
commorans stercore .

Cuius sanguine quisquis se inunxerit, dormitum pergens, daemo-

nes suffocantes se videbit
67. Tucosjquos hispani cuculos vocant,a propria voce coii-
stat nominatos . Hi veniendi tempus habent miluorum scapulis

co>}Sorte f coniugium pro coniuge vsurpant. 65. Ortygometra . E Solino . GR.

Vide not. ad luuencum lib. 4. v. 16. Ortygometra est rex , ac veluti
Ib.
AREVAL. dux corturnicum , et ex graeco vertitur
63. Perdix de voce nomen habet mater coturnicum est autem coturnici-
:

Est enim TrifJio-d-a^ fiitgitium {vt ait bus aliquanto maior , et nigrior , et , vt
Plautus ) crepando facere honeste Sta- : multi putant , auis aiterius gcneris . AR.
tius , Quiq. refert iungens iterata vo- 66. Vpupa Ex Hier. in Zach. f.25.
.

cabula perdix . Hieron. tamen ( oratorie vsq ad commorans GRIAL . .

credo , vt causae seruiret ) a pcrdcndo Ib. Cuius sanguine etc. Haec fabulo-
perdicem nominatam dixit ep. 48. GR. sa sunt . AREV
Ib: Adeo autem fraudulenta . Ex Am- 67. Tucos, quos Hispani cuculos . In-
hros. 6. f. ;?., et Hieron. ad lerem. 17. uerso ordine in libris omnib. legerim cum
et ep.si^Z. GRIAL . Chacone , Cuculos quos Hispani cncos. GR«

Ib. Perdix ita quoque graece dicitur. Ib. Pro cuculos duo mss. Toletani
De eius natura conferendus cum Isidoro saepius iaudati exhibent rir«/w , ac for-
Plinius lib. 10. cap. 33. AREV. tasse ita olim vocabant . AREV.
 . . ,.

L I B E R XII. lot
siiscepti 3
propter breues , er pariios volatiis , ne per longa aeris
spatia fatigati deficiant. Horum saliuae cicadas gignuntroua pas-
seris nido reperta comedit ^ et sua obiicic , quae ille suscepta ec
fouet 5 et nutrit
dS. Passeres vero sunt minuta volatilia , a paruitate vocata ,

vnde et pusilli , et pjirui .

69.Merula antiquitus medula vocabatur , eo quod module-

tur Alii merulam vocatam aiunt , quia sola volat , quasi mera
.

volans Haec quum ia omnibus locis nigra sit , in Achaia can-

.

dida est .

70. Hirundo dicta ,

qiiod cibos non sumat residens , sed in
aere capiat escas , et edat ,
garrula auis , et per tortuosos orbes
et flexuosos circuitus peruolans , et m nidis construendis , edu-
candisque foetibus solertissima, habens etiam quiddam praescium,
quod lapsura deserat,nec appetat culmina, a diris quoque auibus
non impetitur, nec vnquam praeda est , maria transuolat j ibique
liieme commoratur .

71. Turdi a tarditate dicti , hiemis enim confinio se referunt

Turdela , quasi maior turdus , cuius stercore viscum generari pu-
tatur . Vnde et prouerbium apud antiquos erat , Aialum sibi
auem cacare .

72. Furfurio vocatus , quod prius farre in farinam redacto

pasceretur

6g. Mcriila - q. mera volans Sic . quod in aere capiat escas et edat seJ , :

Varro , et Festus : sed improbat Quincti- neque alia idonea nominis notatio oc-
litin. lih. I. f.5. GRIAL . currit . (^uod enim hirundinem ex grac-co
Ib. Haec quam in omnibus locis nig. Xi>^t^(ov nonnuHi deriuare tentant non ,

E Solin. GRIAL . placet . De hirundine multa Plinius lib.io.

Ib.In Achaia candicia est Plinius : cap. 24. , et 35. AREV.
sic ait lib. lO. cap. 30. Merulae circa 71. Hiemis erum confin. Ambrcs."^.
Cyllenem Arcadiae , nec vsquam alibi , Hex. c. 14. GRIAL .

candidae nascuntur Et Solinus cap.12. . Ib. Quod turdela sit maior turdus,
de Arcadia loquens Quiim aliis locis : apud alios non inuenio . Turdelix^ et
merula fidua sit , circa Cyllenem candi- turdillus pro paruo turdo a nonnallis
dissima est . Arcadia est pars Achaiae , indicantur . AREV.
in meditullio Peloponnesi ARLV. . 72. Furfurio Siue farfario , vtram- .

70. A diris quoque auibus Ita est . que enim lectiomm admittunt et Gothici
in Gothicis recte Solin. Minime certe . characteres , et ipsa notatio Varro 5. de .

a diris auibus impetuntur, neque vnquam re rust. Diebus xx. antequam qais tol-
praedae sunt , vt sacrae . GR. lcre vult turdos , largius dat cibum,
Ib, Non satis apparet etymi ratio > quod plus ponit , ct farre subtiliore in-
 . .

102 ETYxMOLOGIARVM
7j. Flcedulae dictae ,
quod ficos magis edant . Quod pandi-
Martlalis l.i ?. tur versiculo veteri illo , Quum mc ficus alat , quum pascar dul^
(TPigr. 49. cibus vuis ^ - Cur patius nomen non dedit vua mihi%
74. Carduelis , quod spiniSjCt carduis pascitur , vnde etiam
apud graecos aKay-&.'{ dicta est ab «xaK^S-a/^ , id est , spinis , quibuj
'

alitur . •

75. Augures autem dicunt , et in gestu , et in motu , ct in

voIatu,et i\\ voce auium signa gssq constituta .

76. Oscines aues vocant , quae ore , cantuque auspicium fa-

ciunt , vt coruus , cornix ,

picus
77. Alites , quae volatu ostendere futura videntur : quae si

aduersae sunt,inebrae dicuntur, quod inhibeant , id est , vetfent :

si prosperae , praepetes : et ideo praeperes , quia omnes aues priO"

ra petunt volantes.
78. Tertiam faciunt speciem augurioriim in auibus ,
quam com-
munem vocant,ex vtroque permixtam , id est,quum auesexore,
et volatu non habet .
auguriantur \ sed fidem
79. Omnium autem genera volucrum bis nascuntur Prlmum .

cnim oua gignuntur , inde calore materni corporis formantur , et

animantur.
So. Oua autem Vnde et vua, dicta , ab eo,quod slnt vuida.
eo quod intrinsecus humore sit plena Nam humidum est,quod .

exterius humorem hibQt ^ vuidum quod interius Quidam autem ^ .

cipit alere GRIAL . . petis omina pennae . Aen. 3. Agell. l. 6.

Ib. Hoc etiam nomen , vti alia plura c. 6. et Fest. GRIAL .

Isidori , in lexicis desideratur . AREV. 78. Auguriantur. Ita V. c. id esttau-

74. Carduelis . E Seru.Georg.i. adv. guria faciunt . (jKIAL .
Litoraq. Halcyoncm resonant , achalan* Ib. fidcm non habet Hoc estt
Sed .

tida dumi . GRIAL . ea auguria certa , et rata non sunt , men~

Ib. In editis erat aV.avS-e/? . In Vir- dose omnes libri , sed Bdes hoc , vel hzec
gilii versu melius alii legunt et acan- non habet . Rabanus , sed fides Christi
thida . AREV. hoc non habet , tjuasi mittus superiora
76, Oscines . Ex Festo . GRIAL . fides Christi damnet . GRIAL .

77. Quae si aduersae sunt , inebrae. Ib. Pro auguriantur reponi posset
Fest. Inebrae aues,quae in auguriis ali- augurantur , (^wod magis latinum est In .

quid prohibent , et prorsus omnla

fieri verbis fidem non habet intelligendum erit,
inebraappellantur , quae tardant, vel mo- tertia species fidem non habet, hoc est,
rantur agentem G/oss, Enibra EvavTia. . apud veteres ipsos , qui priora illa duo
Inebra ofviov (laiVTivTDtov . Ember picuS auguria certa , et rata credebant AREV. .

cfivt^ TTcvitfici . Enibrum 7rpdi-yfj.aT0(; iTri' 79. Omnium autem genera volucr,
fihx^i\ . GRIAL . Ex Lactant. de opif. c. 3. GRIAL.
Ib. Praepetes, Vid. Seru. ad v. Prae- 80. Vnde et vua . £ Seru. eclo^.io.GR»
 . ,

L I B E R XII. 103
putain,ouiim graecam habere origiiiem nominis . Isti autem di-
cunc wfltji; litera ablata
81. Oua autem quaedam inani vento concipiuntur, sed non
sunt generabilia 5 nisi quae fuerint concubitu masculino concepta,
et seminali spiritu penetrata . Ouorum vim tantam dicunt , vt li-

gnum perfusum ouo non ardeat , ac ne vestis quidein contacta

aduratur. Admixta quoquc calce glutinare fertur vitri fragmenta»

C A P V T VIII.
De mlnutis volatUlbus .

,.A pes dictaCjVel quod se pedibus inuicem alligent , vel pro

eo quod sine pedibus nascantur Nam postea . et pedes , et pennas
accipiunt . Hae solertes in generandi mellis ofificio , assignatas in-
colunt sedesjdomicilia inenarrabili arte componuntjex variis flo-

ribus fauum condunt , textisque ceris innumera prole castra replent,

exercitum 3 et reges habenr , proelia mouent^fuinum fugiunt>tu-
multu exasperantur .

2. Has plerique experti sunt nasci dc boum cadaueribus. Nam

pro his creandis vitulorum occisorum carnes verberantur ^ vt ex
putrefacto cruore vermes creentur , qui postea efficiuntur apes Pro- .

prie autem apes vocantur ortae de bobus, sicut crabrones de equis,

fuci de mulis , vespae de asinis .

3. Costros graeci appellant, qui in extremis partibus fauorum

maiores creantur ,
quos aliqui reges putant , ( dicti quod castra du-

51. Ouoruna vim . Ex Plin. 29. r.3, Ih» Quod sine pedibus : haec ctymo-
GRIAL . logia satis apud veteres probata fuit :

Ib. Salmasius ad Aelium Spartianum repugnat nihilominus lul. Caes. Scali-

pag. 243. lin. 26. ex luu^nalis interpre- ger . AHEV.
te obseruat , sulfure quoque solere vi- 2. Nam pro his creandis . Seru. ad v,
trum solidari De vitro ductili , et fle-
. caesisq. iuuencis . GRIAL.
xibiliconfcr lib. 16. cap. 16. n.6. AREV. Ib. Proprie tamen apes . Ex eod. ad v.
Cap. VIII. n. I. Apes dictae E Seru. . Ignauum fucos , ^^«. i. GRIAL.
Ccorg. 4. ad carmen , Aut illae pedibus 3.Costros graeci appellant . Castros
connexae . GRIAL. iwpressi libri, Chacon Oestros legebaf
Ib. Nam postea et ped. Ex eod. ad v. quum costros in libris omnibus sit , alie-
Trunca pedum primo . GRIAL. nasque esse illas voces ( dicti quod ca-
Ib. Generandi mellis officium . Ex stra ducant ) Cur enim oraecae voci
.

Lact. lib. 3. c.io. GRIAL. latinum etymon aptaret , quod peruersis*

 . , .

104 ETYMOLOGIARVM
cant) . riiciis cst maior aj^e , crabrone niinor . Dictiis aiitem fucusj

nuod alienos labores cdat,c|uasi f;ig us . Depascitur enim , quod

4. Gcorg.i6}}. non laborauit . De quo Virgilius : Ignauum fucus pecus a praesepi-
bus arcent .

4. Vespae .... Crabrones vocati a cabo , id est , caballo , quod

cx his creentur sicut autem crabrones nascuntur de cquorum car-
:

nibus putridisjita ex eis iterum saepe nascuntur scarabaei , vnde

ct cognominati sunt .

5 Tauri vocantur scarabaei terrestres , ricino simijes . Bupre-

stis 5 animal paruum simillimum scarabaeo longipedi
est in Italia , .

Fallit inter herbas bouem maxime, vnde et ncmen hnbet , deuora-

tumque tacto felle ita inflammat, vt rumpat.
6. Cicindela j scarabaeorum genus est^ eo quod gradiens , vel
volans, lucet.
7. nuncupatae , slquidem et comprehensae ma-
Bhittae a colore
luim tinf^unt , vndc et bLitteum colorcm dicunt Hoc autem ani- .

mal luceiii videre non patitur contrarium niuscae nam musca ki- , :

cipeta, et bLitta kiciluga est , per noctem enim tantum ambuLit .

8. Papih*ones auiculae suntjquae maxime abundant florentibus

mahiis 5 quique vermiculos stercore suo faciunt nasci
9. Locusta, quod pedibus sit longis ^ veluti hasta ^ vndQ et eam
srae-

simum esse Sernius et Charlsius dicunt ? , cap. 16. Nascuntur in exfremis fauis apes
Sumpia enim ejse haec e Valladio l.6.c,io. grandiores i quae cctcras fugant oestrus :

Hoc mense incipiunt aiigeri examina vocatur hoc malum AREV. .

et in e.xtreniis fauonim partibus ni.iio- 4. Crabro^vt alii putant , dicitur ab

res creantur apiculae , quas aliqui reges ingrato eius stridore , vel a rrrtffo , quod
putant , sed gracci c«Vf«? appellant, et est gracilem csse . Scarabaeus graecum
nccari iubent Eadem prope Cchiwella
. nomen est , quin necessarium sit a cra-
lib. 6. c. 10. Sed quum rursus paullo post brone deriuari . AREV.
de ocstris sermo sit , Costros hce loco 5. Tauri vocantur scarab. Ex PUn.^o.
mouere relioio fuit . GKIAL. c. 5. GRIAL.
Ib. Fucus ape mai. crabr. min. Verba Ib. Buprestis . Ex eod. lib. r. 4. GR.
AemiHi Macri apud Seru. loco cit. GR. 6. Yestus Cicindela genus muscarum ,
:

Ib. Sermonem hic esse de oestris quod noctu iucet , videlicet a candore .
cum Chacone credo se.i nihil propterea : Gria'.ius scripsit cicendcla Vulcanius, et :

mutb Nam eiusmodi errores inde exor-

. alii cicendula . AREV.
tos censeo , quod Isidorus , siue antiquior 9. Pedibus sit longis ,velut hasta .

alius , in codices corruptos inciderit , ex Hoc etymon a Becmano, et aliis irri-

quibus deceptusTueri: , ct interdum vnam detur . Recte,siquis veram vocis origi-
eandemque reai in diias ob diuersa duo nem tantuni quaerat ; at veteres non sine
nomina diulserit Plinius de oestris lib.xi.
. aliqua vtilitate proprietatem rei ex no-
 . . . ,
.

L I B E R XII. 105
graecijtam marltlmam , qiiam terrestrem astacon appellant.
10. Clcadae ex CLiculorum nascuntur sputo hae in Italia apud •,

Rheginos multae sunt , nec vsquam aHbi .

11. Musca ex graeco venit , slcut et mus : hae,slcut et apes,

necatae in aqua , aliquoties post vnius horae spatlum reuiuiscunt .

12. Cynomya graece vocatur , id est, musca canina. Nam Kucay

graecc canis vocatur.

13. Culexab aculeo dictus, quod sangulnem sugat : habet enim
in ore fistulam in modum stimulijqua carnem terebrat^vt sangui-
nem bibat
Cyniphes muscae mlnutisslmae suntjsed aculeis permo-
14.
lestae^qua tertla plaga superbus popuUis aegyptlorum caesus est
15. Oestrus , animal armentls aculeis permolestum Oestrum .

autem graecum est quod latlne aslius , vulgo tabanus vocatur

, ,

16. Bibiones sunt,c]ui in vino nascuntur, quos vul?o mustio"

nes a musto appellant, vnde et Afranlus, /f^i me quum spectas ^fa^
bularique incipis , - Ex ore in oculos tuos bibiones inuolant ,

17. Gurgullo dlcltur,quia pene nihil ahud est, nisl guttur

mine ipso exprimere tentabant , vt ex et Kvi(p-.z ab Aetio dicuntur , GRIAL.

Jocustae vocabalo , qiiod pedibiis longis , 15. Oestrum autem graecum . Verba
vt hastct i locusta sic praedita Neqiie . Seruii Georg. j. adv. Ocsirwm graii ver-
alia ratloRe defendi potest originatio, tere vocantes GRIAL.
.

qiiam Becmanus exhibet verbo , vro : Vtroque modo dicitur mascull-

Ib.
quod locustac dicuntur , quia loca omnia, no , et neutro genere , Oestrus , et ee-
quae insidcnt , veluti vstulant , et omnia strum sed frequentius oestrus
: Confer .

frugum genera depascunt AREV. . num. 3. Tabanus etiam a Varrone pro

10. Hae in Italia apud Rhegin. E asilo vsurpatur de rc rustica cap.y,
lib. 2.
Solin. C.8. GRIAL. Plinius lib. xi.cap. 28. Reliquorum qui-
Ib. De cicadis plura Ph'nius lib. xi. busdam aculeus in ore , vt asilo , siue
cap. 26. , et 27. Intellige , nec vsquam TABANFM dici placet , item culicibus
alibi tot . AR. et quibusdam muscis . AREV.
15.Culex ab aculeo Non dubito , . 16. Bibiones . AL bibones . Afranii
quin ex Aug. inps. 148. Quis dcdit acu- senariis nihil clegantiiis . GRIAL.
leum culici , vt sanguinem sugat ? quam Ib,Sahnaslus in not. ad Spartianum
tenuis fistula est,qua sorbet ? GRIAL. in Hadriano cap.i6. \cgit bibones ,ct'm-
Ib. Isidorianum etymon Becmanus terpretatur cuHces Sed ciilex gei^\is est y
.

probat : Culcx , inquit , quasi aculex . Ob- cuius species est bibio ex vino natus
seruat , culici tubam , et lanceam Tertul- Neque cur bibonem potius dicamus
est ,

lianum trlbuere AREV. . Ex vulgari veteri vocabulo mustiones ad

14. Cyniphes Aug. 3. de Trinit. c.j.
. hispanos transiit nomen wosquitos . AR.
Cyniphes musculae sunt breuissimae , qua 17. Gurgul. e Seru. Georg. i. GR.
tertia plaga superbus populus aegyptio- Ib. Proprium vermiculi nomen est
rum caedebatur a graecis tfy.vi^ic , y.vjVtc,
: curculio , qui ita dicitur , vt ex Varronc
Tom.lV. o
 . . . ,

10(5 ETYMOLOGIARVM
LIBER DECIMVSTERTIVS
Dc muiido , et partlbus .

P R AE F A T I O.

/.n hoc libello , quasi in quadam breui tabella ,

quasdam caeli cau-
sas 3 situsque terrarum , et maris spatia annotauimus , 'vt in modico
lector ea percurrat , et compendiosa breuitate etymulogias evrum , cau-
sasque cognoscat
C A P V T I.

De Murido .

o. c.i. V. 10.
,.M, caelum , terra, mareset quae in eis , operaDei,
.undiis est

^g quo dicitur Et mundus per eum factus est

: Mundus latine ,

a philosophis diciturjquod in sempiterno motu sit , vt caelum ,

sol, luna 3 aerj maria Nulla enim requies eius elementis concessa
.

estjideoque semper in motu est

2. Vnde et animalia Varroni videntur elementa, quoniam per
•semetipsa, inquit 3 mouentur Graeci vero nomen mundo de or- .

namento accommodauerunt, propter diuersitatem elementorum , et

pulchritudinem siderum Appellatur enim apud eos xotr/Aos , quod .

significat ornamentum . Nihil enim mundo pulchrius ocuh's car-

nis aspicimus
vult Seruius ad i. Georg. v. 185. ex xit , Mundus appellatur caelum , et terra,
gurgiilione , hoc est , gutture . Ceterum mare , et aer . Mundus eriam dicitur or*
ob literarum siniiiitudinem apuc! anti- natas muliebris , quia non est alius , quam
quos vermiculus eriam wocztur gurguUo . quod moueri potest . f^arro vero , et
In codice veteri Vaticano-Palatino 281. Plinius ab absoluta ,perfectaqu€ elegantia
Itymologiarum inuenio fragmentum mundum ex graecorum imitatione dictum
quoddam de sonitu auium , alioruinque volnnt , et Cicero de Vniu, Vt hunc va-
animalium , quod in eruditorum gratiam , rietate distinctum bene greci ncffijiov
ct ad iiuius libri illustrationem inter ap- nos lucentem mundum nominaremus.
pendices Etymologiarum loc. 17. repo- GRIAL.
nam . AREV. Ib. In Vulgata , Et mundus per ipsum
Cap. I. n. I. Mundus est caelum , et factus est . AREV.
terra . Ex August. tract. 2. in Joann. GR. 2. Nihii enim mundo pulchrius o. C.a»
Ib. Quod in semplterno motu Idem . Verba ler, in lon. c.i. GRIAL.
ttytnon secutiis videiur Festus , quum di-
 . .

L I B E R XIII. 107
3. autem esse ( constat ) climata mundi, id est pla-
QLiatiior ,

gas orientem occidentem , septentiionem 5 et meridiem

: , .

4. Oriens , ab exortu solis est fcncupatus Occidens quod .

,

diem faciat occidere, atque interire Abscondit enim lumen mun- .

do et tenebras superinducit
,

5. Septentrio autem a septem stellis axis vocatur, quae in ipso

reuolutae rotantur. Hic pronrie et vertex dicitur , eo quod verti-
tur^sicut poeta ait, Vertitur interea caelmn .
Aen- 250.
6. Meridies vel quia ibi sol faciat medium diem quasi medi' ,

diei ^ vel quia tunc purius micat aether . Aiertim enim purum dicitur .

7. lanuae caeli duae suntjOriens , et occasus : narn vna porta

sol procedit , alia se recipit
8. Cardines autem mundi duo , septentrio , et meridies j in
ipsis enim voluitur caelum .

C A P V T II.

y
De Atomis .

tes
A tomos philosophi vocant quasdam
tam minutissimas 3 vt nec visui pateant, nec ro/^K>', id est , se-
in mundo corporum par-

ctionem recipiant, vnde et aro^aoj dicti sunt Hi per inane totius .

mundi irrequietis motibus voh'tare , et huc , atquc illuc ferri dicun-

tur,sicut tenuissimi pnlueres, qui infusis per fenestras radiis soHs
videntur,ex iis arbores , et herbas, et fruges omnes oriri, et ex iis

ignem , et aquam , et vniuersa gigni , atque constare , quidam philo-

sophi gentium putauerunt.
2. Sunt autem atomi aut in corpore,aut in tempore , aut in
numero, aut in Jitera . In corpore , vt lapis : diuidis eum in partes,
et partes ipsas diuidis in grana , veluii sunt arenae , rursumque ipsa

3. Quatuor autem esse constat clim. f. 42. , ^/ /.5. r. 30. GRIAL.

eod. modo loqnitHr Hieronymus in nom. 8. Cardines mundi . Supra /.3.C.37,
Uebr. ex Exod. , et in quaest. in Genes. GRIAL.
c. 13. Quatuor ( inquit ) climata mun- Cap. II. n. i. Atonios philosophi . ^/W.
di posuit , orientem et occidentem , se- , Plutarch. i. de placit. philos. f. 3. , et
ptentrionem , et meridieivi . Vid. Seru. Stob. eclog. i. phys. cap. 17., et Seru,
Cccrg. i. ad v. I^lundus vt ad Scythiam , in Sileno . GRIAL.
Kiphaeasquc arduus arces GR. . 2. Sic et in litera . e Seru. in art.
6. Meridies . Eodem modo supraL^. Dcnati . GRIAL.
O 2
 . . ,,

io8 ETYMOLOGIARVM
aienac grana minutissimum puhierem , donec ^ si possis
diiiicie in

peruenias ad aliquam minutiam , quae iam non sit , quae diuidi

vcl secari possit Haec est M)mus in corporibus
. .

5. In tempore vero sic intelligitur atomus annum verbi gra- :

tia diuidis in mcnses: menses in dies dics in horas adhuc partes : :

horarum admittunt diuisionem , quousque venias ad tantum tem-

poris punctum,et quamdam momenti stillam , vt per nuliara mo-
rulam produci possit, et ideo iam diuidi non potest . Haec est ato-

mus temporis .

4. In numerisjVt puta octo diuiduntur in quatuor

rursum ,

quatuor in duo^deinde duo in vnum Vnus autem atomus est .

qiiia insecabiHs est Sic et in Htera, nam orationem diuidis in ver-

.

ba 5 verba autem in syUabas , syllabam autem in hteras Litera pars .

minima atomus est , nec diuidi potest Atomus ergo est , quod di- .

uidi non potestjVt punctus in geometria Nam Toy,ri graece se- .

ctio dicicur , tToy.fi(, indiuisio .

C A P V T III.

De Elementis

.H
lo prorsus
ylen graeci rerumquamdam primam raateriam dicunt nul-
modo formatam sed omnium corporalium formarum ca-
,
,

pacem ex qua visibilia haec elementa formata sunt vnde et ex eius

, :

deriuatione vocabulum acceperunt. Hanc hylen latini materiam ap-

pellauerunt, ideo quia omne informe, vnde aliquid faciendum est,
semper materia nuncupatur Proinde et eam poetae siluam nomi-
.

nauerunt. Nec incongrue , quia materiae siiuarum sunt

Ib. A.i aUqudmmirjutinm . Lactantius Ib. Ex eius deriuatione vccabulum

«•e Dei cap. 10. Pulueris yninutias vi-
ira accep. l^empe vt elementn sint , quasi
demus in sole , quum per fenestram ra- hylementa . GRIAL.
dios immiserit Vtitur autem Isidorus
. Ib. Hanc hylen graeci Seru. Aen,2. .

vocc atomus in mascul. , «t femin. ge- ad V. Aruorum pecorisque Deo GR.

, .

pere , quia vtroque modo vsurpari pot- Ib. Hyle , materia , silua etiam ad ap-
est ; sed frequejicius adhibetur in femin. paratum literarium transferuntur Atte- .

genereiquod proinde recentiores plerique ius philologus apud Suetonium de gram-

retinent . AREV. maticis cap. 10. Hylen nostram aliis me-
Cap. III. n. I. Hylcn. Ex Atigust.2. mento commendare quam omnis gfneris :

(Ontra Faust. c. 14. GRIAL. foe^imusj vti icisjoctingentos in libros .AR«

 . ,

L I B E R XIII. io$?

2. Grneci aiitem elenieina <roix^7ct niincnpant , eo quod sibi

societatis concordia, communione quadam coniieniant nam sic
et ,

ea inter se natiirali quadam ratione iuncta dicuntur ^ modo origi-

nem ab igne repetentes vsque ad terram : modo vsque ad
a tcrra
ignem : vt ignis quidem in aera desinat, aer in aquam densetur ,
aqua in terram crassescat, rursusque terra diluatur in aquam , aqua
aerem , aer in ignem extenuetur
rarescat in .

3. Quapropter omnia elementa omnibus inesse sed vnumquod^ :

que eorum ex eo , quod amplius habet, accepisse vocabulum Sunt .

autem diuiua prouidentia propriis animantibus distributa nam cae- :

lum angelis, aercm volucribus , mare piscibus, terram hominibus,

ceterisque animantibus Creator ipse impleuit

C A P V T IV.

De Caelo .

1. V-i^laehim vocatum eo c]uod tamquam caelatum vas impressa

,

lumina habeat stellarum , veluti signa. Nam caelatum diciturvas,

quod signis eminentioribus refulget . Distinxit enim caekim Deus
claris himinibus,et impleuit :soHs scih'cet,et hmae orbe fuh^enti
et astrorum micanrium splendentibus signis adornauit . Ahas autem
a superiora celando .

Hoc autem graece i^amc, 0,7:0 tS ooa^ot/,id est a videndo,

2. ,

co quod aer perspicuus sit et ad speculandum purior Caelum au- , .

tem in scripturis sanctis ideo firmamentum vocatur^quod sit cur-

su siderumj et ratis legibus , fixisque firmatum .

2. Graeci autem' elem, ^o»;:^«ct .^w- bri de mundo ad Alexandr. , quod super
hros. Hex. ^. f.4. Vnde ct graece 5-0/;^;,«* Ta iifix , montes sit
id est , (}R!AL. .

dicuntur , quod sibi conueniant , et con- Ib. Grialius in nota cum aliis excu-
cinant . GRIAL. sis edidit , H(?r autent graece in textu :

5. Omnibus inesse : supple graeci di- vero Hic autem graece\ nescio, an dc
cunt , aut quid simile . AREV. industra ita variauerit . S. Martinus Le-
Cap. IV. n. I. Caelum vocatum . Ex gionensis , qui tom. 2. serm. 2. in se-
Arnbros. 2. Hex, c. 4. Aliis caelum qaasi ptuag. pag.17. , et 18. tofum hoc capuc
KotXov , ici est , cauum . GRIAL. descrlpsit, exhibet , Hoc autem grasce etc.
Alias autem a superiora celan-
Ib. In aliis verbis nonnihil discrepat , vt n.i.
do Absunt haec a CC. Roin. GRIAL.
. luminaria , et luminaribus pro lumir.a ,
2. Hoc autem graece iif,avoc Ex . et luminibus . AREV.
Ambros. 5. Hex. c. 22. Auctor vero li-
 1 . :

1 ETY MOLOG ARVM I

5. Intcrcluin ct cacliini pro aere accipitiir , vbi venti , et nubesj

procellnc , et lurbincs fiunt . Lucretius : Caelo , qui dicitur aer .

Et Psalmus manifestum sit , aues in

Volucres caeli appcllat : quum
aere volare et nos in consuetudine hunc aerem caelum appellamus
:

nam quum de sereno , vel nubilo quaerimus, aliquando dicimus :

qualis est aer ? aliquando ^ quale est caclum ?

C A P V T V.

De partibus Caeli

I. l\ ether locus est^in quo sidera sunt, etsignificat eum Ignem,

qui a toto mundoinaltum separatus est . Sane ^(?//i^r est ipsum ele-

nicntum aethra vero splendor aetheris, et

: est sermo graecus.

2. Sphncra caeli dicta^eo quod species eius in rotundum for-

inata est , sed et quidquid tale est, a volubilitate sphaera a graecis
dicitur 5 sicut et pilae, quibus ludunt inBntes Nam philosophi di- .

cunt, caelum in sphaerae figuram vndique esse conuexum, omnibus

partibus aequale , concludens terram in media mundi mole libratam .

Hoc moueri dicunt, et cum motu eius sidera in eo fixa ab oriente

vsque ad occidentem circuire 5 septentrionibus breuiores gyros iuxta
cardinem peragentibus .

3. Axis est rectajquae per mediam pilam

septentrionis linea
sphaerae tendit , et dictus axis, quod in ea sphaera,vt rota,volui-
tur,vel quia ibi plaustrum est .

4. Cardines extremae partes sunt axisjCt dicti cardines , eo

quod per eos vertitur caelum .

Lucretius //&. 4. Sum ctiam quse

3. Matth. , ^. Marci^S., 9. et 13. Lucae .

sponte sua gignuntur , et ipsa - Consti- AREVAL\'^ .

tuuntur in hoc caelo , qui dicltur aer . Csp. V. n. I. Aether, Repetitur hoc ca-
GRIAL. put ex lib. 3. r. 32. 36. 38. et 45. GR.
Ib. Et nos 5n consuetudinc 'Ex . Ib» Sane aether est . Verba Seruii
Aug. de agone Christ. c. 5. GRIAL. ad V. iucidus aechra , Aen. 2. GRIAL.
Ib. S. Martinus loc. cit. sic refcrt , Ib. Martinus Legionensis loc. cit.
S.
Dominus etiam in euangelio volucres cneli png. 30, , et seq. hcc caput 5. , et 6. de-
itppellat Vbi eruditus editcr hanc no-
. scribit Fnde Isidorus doctor cximius ait
: :

taui apposuit: Isidorus legit Et psalmus : Aethera Iccus est etc. Recte monuit cdi-
volncres caeli appellat Sed tam
in psal-
. tor 5 legendum Aether locus est AR. .

mis , quarn in euangelio •volucrcs caeli 2. Apud Grialium erat et cum mora
saepe memorantur , vi videre est in psal- eius , quod cx mss. , et aliis editis mu-
mis 'i. ^ et 103.5 et in cetp.S., et 13. taui in ct cum motu eius . AREV.
 . .

L I B E R XIII. m
5. Poli siint circuli^qiii currunt per axcm . Horum alter est

septentrionalis, qui nunquam occidit, appellaturque boreus : alter

australis 5
qui nunquam videturjCt austronotius dicitur Et . dicti

polijquod sint axium cycli ex vsu plaustrorum , a /^(?//>«^o scilicet

nominati, sed polus boreus semper videtur, austronotius nunquam,

quia dextra caeli altiora sunt , pressa austri
6. Conuexa extrema caeli sunt , a curuitate dicta : nam conuexum
curuum est,et inclinatum , et in modum circuli flexum .

7. Lacteus circulus via est , quae in sphaera videtur, a candore

dicta, quia alba est : quam aliqui dicunt viam esse , qua circuit sol,
et ex splendoris ipsius transitu ita lucere .

C A P V T VL
De CirculU caeli .

i.A H: xabltatio ista caeli, circulorum distincta zonls, quasdam par-

tes temperie sua incolere permisit, quasdam negauit , enormitate fri-

goris, aut caloris . Zonae autem quinqne suntrquae ideo zo-

ipsae
nae , vel circuli appellantur , quod in circumductione sphaerae
existunt
2. Quorum primus circulus ideo arcticus appellatur , eo quod
intra ^um arctorum signa inclusa perspiciuntur quae a , nostris in
vrsarum speciem fictaj septentriones appellantur .

3. Secundus circulus ex eo Tpo-z^iKog •^s^ivoi dicitur , quia in eo

circulo sol aquilonis finibus aestatem faciens , vltra eum circulum
non transit : sed statim reuertitur, et inde tropicus appellatur .

4. Tertius circulus <V«^«pno5 5

qui a latinis ideo aequinoctialis
appellatur, eo quod soljquum ad eum orbem peruenerit , aequi-

5. Horum alter est septentrional. Ex Cjip. VL n. 2. Eo quod intra ipsum

commentariis Arati in fine . GRIAL. arctorum signa . Haec quoque ex l. j.
Ih. Haec fere repetuntur in lib. de c. 45. quod est in editis , non
Arcturi ,

nat. rer. cap. 12. , vti plura alia huius diiplicet ( quamuis .\rctoruni sit in Co'
libri in eodera opcre enarrantur , vbi thicis )\sunt enim verba Hygini lib, i.
vberiores notas qui velit , inuenire pote- astronom. ^vt iHic notauimus GRlAL. .

rit . Polus autem cx vero etymo non Ib- Martinus Legioncnsis loc. ci''.
S.
a poliendo deriuari debet , sed a gracco refcrt etiam arctorum , siue , vt ibi eii-
wo^sw , ex quo est tcAoc , c^tdo , poluj . tum fuit , artorum \ quac proinde lcctio
ARhYALVS . vctus est . AR£V,
 112 ETYMOLOGIARVM
noctium flicit : <(r«^«Pivo5 enim huinc dies dicitur aequinox , quo cir-

ciilo dimidiae sphaerae pars constituta perspicitur.

5. Quartus circulus antarcticus vocatur, eo quod contrarius sit

circulo 5
quem arcticum nominamus.
Quintus circulus ;:(^-<ja«puo5 TpoTJ^cos qui alatinis hiemalis, siuc
6. :

brumalis appcUatur , ideo quia sol , quum ad eum circulum perue-

nit,hiemem iis,qui ad aquilonem sunt, facit, aestatem autem iis ,
qui in austri partibus commorantur .

7. Zodiacus autem circulus est, ( qui duodecim continet signa,

dTTo TCrtv l^MooVyid est , animalibus , ita dictus ).

C A P V T VII.

De aere , et nube .

I. Aci ir plurimum habens admixtum raritatis quam

est inanitas , ,

12. Aen. 354. cetera elementa De quo Virgilius , Longum per inane secutus Aer
. .

dictus a,7rh tS a\^z\y ^ ab eo quod ferat terram , vel ab eo quod fe-

ratur Hic autem partim ad caelestem partim ad terrenam mate-
. ,

riam pertinet: nam ille subtilis,vbi ventosi , ac procellpsi motus

non possunt existere 5 ad caelestem pertinent partem,iste vero tur-
bulentior, qui exhalationibus humidis corporescit , terrae deputatur,
quique ex se multas species reddit nam commotus ventos facit : :

vehementius concitatus ignes , et tonitrua contractus nubila con- : :

spissatus pluuiam congelantibus nubilis niuem : turbulentius con- :

gelantibus densioribus nubilis , ?randinem : distentus serenum effi-

cit :

7. Zodiacus circulus est Lacuna est . Cap.Vn. num.i. Quam cetera elemen-
in Gothicis quibusd. post haec verba et ta . Assentior Chaconi , cui adulterinae vi-

hic , et in lib. 3. , quttm impleri nolim , dentur hae voces GRIAL. .

qiium vtrobique dissideant inter se codi- Ib. Longum per inane secutus . Non
ces , qui eam expJent . GRIAL. sunt haec apud Maronem Ergo legas .

Jb. Zodiacus etc. Haec omnlno prae- licebit vel ex Sileno , Magnum per ina-
terrtiissa sunt a S. Martino Legionensi, ne coacta , vel ex xii. Aen. vacuum per
qui' substitit in verbis austri partibus inane volutus GRIAL. .

commorantur : ac videtur nihil aliud in Ib. Nam commotus ventos , etc. Ver-
suo codice S. Isidori legisse \ subdit enim ha sunt Aug-i. de Genes. adlit. c.io. GR.
illico His de sphaera caeli , ac dc quia-
: Ib. Virg. loc. Ante leui iaculo lon-
cit.

que x.onis a beato Isidoro breuiter di- gumper inane secutus quod Grialium fu-
:

ctis etc. AREV. git . ^"ihil ergo mutes ARLV. .

 :
..

L I B E R XIII. 113
cit : nam aerem densiim luibem esse constat : nubem rarefactam , et

solutam aerem .

•2. Nubes dictae ab operiendo caelum,vn- obnubcndo , id est,

de et nuptae j qnod vultus suos velent vnde et Neptunus ^ quod •,

fntbat iid est, mare terram tegat Nubes autem aeris densitas tacit .

Venti enim aerem conglobant , nubemque faciunt , vnde est illud

Atque in nubem cogitur asr .

C A P V T VIII.

De tonitruo .

I.

Qui
T X onitruum dictum , quod sonus eius terreat nam tonus , sonus
ideo interdum tam grauiter concutit omnia ita vt caelum
•,

,
r

discidisse videatur , quia quum procella veheraentissimi venti nubi-

bus se repente immiserit, turbine inualescente , exitumque quaeren-
te, nubem , quam excauauit , irapetu magno perscindit, ac sic cum
horrendo fragore defertur ad aures .

2. Quod rairari quis non debet , quum vesicula , quamuis parua,

magnum tamen sonitum displosa eniittat Cum tonitruo autem .

simul et fulgura exprimit , sed illud celerius videtur , quia clarum

est, hoc autem ad aures tardius peruenit Lux autem , quae ap- .

paret ante tonitruum, fulgetra vocatur Quae , vt diximus,ideo .

Nubes dicrae E Seru. ad v. ar-

21 . cio,ita dlscidisse libentiuf amplector ^vt
surasq. comas obnubit amictu GRIAL. . se discidisse intcUigas , vt saepe alias :

Ib. Vnde et Neptunus Arnob. 3. . nam et Romanus codex ,

discindi leoit
aducrs. Gent. quod aqua nubat terram . et mendose , et praescindit
discissc alii
Putabat Chacon , Isidorum scripsisse vn- : vel perscindit potius , quod sequitur , ter
de et Neptunus , quod nubat terram et : vsurpauit eadem in re Lucretius , quem
mare Neptunus tegzt , ts nubit , glossas imitatur hoc loco Isidorus , et exemplum
fuisse alicnas . GKIAL . d: vesicula displosa magis disciJ.isse vi-
Nubes autem
Ib. aeris densitas . Ex detur postulare . Quod vero ad disces-
eod, Aen. 5. Atque in nubem cogitur sisse attinet , non semel in libris de di~
aer . GRIAL. iiinatione disccssus caeli leoitur . GRIAL.
Cap. VIII. n. I. Nam tonus , sonus . 2. Quod mirari quis non debet , quuni
Tonitruum a Caecina tonum dictum re- vesicula . Lucret. lib. 6. Nec mirum
fert Seneca lib. 2. natural. quaest. , et a quum plcna animae vesiciila parua, -Saepe
priscis quidem tonitruum , aetate sua non ita dat pariter sonitum displosa repente.
nisi tonitrua pluraliter effcrri . GRIAL . GRIAL .

Ib. Ita vt caelum discidisse . Disces- Ib. Fulgetra vocatur Al. fulgetrum
. .

sissequoque i et decidisse legitur , qnarum Sed fulgetra omnino legendum ex Seru.

ego scripturarum , vt nullam prorsus reii- Aen. 8. ad Fulgorcs nunc terrificos , t-

Tom.IV, P
 , , . .

114 ETYMOLOGIARVM
ante videtiir, quia clariim est lumen , tonitruum autem ad aures
tardius peruenit . .

C A P V T IX.

De fulminlbus

1. JTulf^ur^et fulmenjictus caelestis iaculi , a feriendo dicti : ful-

pere enim ferire est, ac percurere Fulmina autem coUisa nubila .

f-Kiunt nam omnium rerum coUisio ignem creat , vt in lapidibus

:

cernimuSjVel attritu rotarum , vel in siluis arborum :_simili modo

in nubibus ignis , vnde et prius nubila sunt^deinde ignes
2. Ex vento autemjetigne fulmina ( certum est ) in nubibus
fieri^et impulsu ventorum emitti ideo autem fulminis ignem vim» :

habere maiorem ad penetrandum , quia subtilioribus elementis factus

est 5 quam noster, id est, qui nobis in vsu est Tria sunt autem .

eius v\om\n^ ^fulgur^fulgor , tx fulmen Tulgur .

, qiiia tangit ifulgor^

quia incendit^et vrit : fulmen :,

c^uh findit : ideo et cum ternis ra-
diis iin^untur.
C A P V T X.

De Arcu , et nubium effectibus .

..A rcus caelestis dictus a similitudine curuati arcus . Iris huic

proprium nomen est. Et dicitur irisjquasi aerts f\di estjquodper
gnemq. , metumque . Vulcanias fulgor Quam noster fluat e t.iedis terrestribus
edidit . GRIAL. ortus Dicere enim possis caelestis ful-
. -
Ib. lyialini iimul et fulgur emicat : minis ignem , - Subtilem magis e paruis
hoc certe clarius est . Fulgetram pro constare figuris . GRIAL .

fulgetro vsurpauit etiam Plinius Senior. Ib. Ex antiquis fulminis effectus prae-
i\REV. ter alios recensent Seneca lib. 2. quaest.
Cap. IX. Fulgere enim ferlre.
n. I. natur. cap.ji.jCt Plinius lib.2. cap.^r.
Fest. Fulgere prisci
pro ferire dicebant AREV.
vnde fulgur dictum est GRIAL . . Cap. X. num. i. Dictus iris q. aeris
Ib. Fulmina autem E Seru. ad v. . Graici ab eipe/v , id est , dicere , quod
laculata e nubibus ignem , Aen. i. GR. sit deorum nuncia . Seruius irin quasi
Ibi Nam omnium rerum coll. - ar- i^tv interpretatur , quod , vt Mercurius ad
borum Seruii Aen. i. ad illud y vnde
.
concordiam , ita iris ad discordiam ple-
imber , ct ignes GRIAL . . rumq. mittatur. GRIAL .

2. Quia subtilioribus elementis Re- . Ex aduerso

Ib. radium solis accip.
spexit ad Lucretii carmina lib. i. Qua- E Seru. ad v. Mille trah. v. a. 6. c. Aen.4.
re fulmincus multo penetralior ignis , - GRIAL .
 .

LIBERXIII. n5
aer^m ad tems desccndit Hic autemasole resplendct, diim caiiac
.

r.iibes ex adtierso radium solis accipiunt^et arcus speciem fingunt,

cui varios colores illa dat res^quia aqua tenuis^aer lucidus , et

nubes caligans, irradiata ista, varios creant colores
2. Pluuiae dictae, quod duant ^
qu^si /luuiae . Nascuntur enim
de terrae 5 et maris anheiitu , quac, quum altius eleuatae fuerint ,

aut solis calore rcsolurae , aut vi ventorum compressae , stillantur

in tcrris .

5. Nimbus est densitas nubis intempesta , et obscura, et inde

nimbus nube
Sunt autem nimbi repentinae, et praecipites plu-
a .

uiae : nam pluuias vocamus lentas , et iuges , quasi fluuias vel quasi ,

fluentes .

4. Imbres autem et ad nubes, et ad pluuias pertinent, dicti a

graeco vocabulo , quod terram inebrient ad germinandum Ex his .

cnim cuncta creantur , vnde et Lucretius,£x igni terra^ atque ,

arjima nascuntur ^et imhri , Est autem nomen graecum .

5. Grando granorum similitudinem

appellata, quod forma eius
habeat Haec autem ventorum rigore durantur in nube , ac soli-
.

dantur in niuem , ruptoque aere soluuntur .

6. Nix a nube , vnde venit Glacies a gelu et aqua , quasi . ,

gelaquies j id est, gelata aqua .

7. Gelu autem , quod eo stringatur tellus;^« quippe terra di-

citur . Tunc aurem maiori gelu stringitur terra ,
quum fuerit nox
screna .

8. Pruina est matutini temporis frigus : quod inde pruinae no-

2. NasciintLir ma- enim de terrae , et Ib. legendum etadnitn-

Crediderim ,

ris anhel. Fcrba sunt Seruii Acn. i.adv. bos , ad pluuias pertinent Vide Seruium .

Vnde imber , et ignes Lucretii vero lo' . ad I. Aeneid. v. 7.17. Vnde imber , et
cus , qtd a Seruio citstur , ex lib.6. Con- ignes y ct ad Aen, 1. 3. v. 194. , et 1. 5.
simili ratione ex omnibus humor,etc. V. 10. Caeruleus supra caput astitit im-
GRIAL. ber . AREV.
Sunt autem nimbi
3. E Sertt.adv. . 8. Vrere vero et ad frigus Vide .

Kimbor. in patriam Aen» i. GRIAL . . Seru. ad penctrabile frigus adurat . Ge-

4. Dicti a graeco vocabulo o^/xy^f oc.GR. org. I. Recte aduertit Chacon , Seruium
Ib. Viide et Lucretius Eod. ynodo . ab Isidoro sine ViroilH cartninibus le-
lcgitur Lucretii versus apud Seruium , e ctum hocloco , vt saepe alias , illi fraudi
q.io sunt hacc
paullo aliter in Lucretia- : fuisse Nam vno sermone duo ( inqtiit
.

tiislibris Et qui quatuor ex rebus pos-

: Seruius ) diuersa conclusit , quia verbum
se omnia rentur - Ex igni , terra , atque adurat et ad pctentiatn sclis , et ad fri-
anima procrescere , et imbri . GRIAL . gus Maro retulit GRIAL . .

P 2
 . . ,,

ii6 ETY M O L 0*G A R V M I

men acccpit, qiiia,sicut ignis, vrit, ttu^ enini ignis : vrerir vero ct
Virg.^Affn.v.^
solem , et vno sermonc duo diuersa
ad tVious nertinet . Nam
9]- significantur , pro eo quod vnum eftectum habent Similis enim .

vis est caloris , et frigoris , vnde et vtraque saxa rumpunt Nam .

calor vrit, vt est , Vritur infelix Dido Item trigus vrit, vt est , Aut .

Boreae penetrahile frigus adurat

g. Ros graecum est, quod illi J^f^oa-og dicunt . Alii ros putant
dictum ,
quia rarus est , non spissus , vt pluuia .

lo. Nebula inde dicta , vnde et uuhila , ab ohnuhendo scilicet,

hoc est , operiendo tcrram , siue quod nuhes 'uolans faciat Exhalant .

enim valles humidae nebulas, et fiunt nubes,inde nuhilum ^ inde

niues Ncbulae autem ima petunt,quum serenitas est , summa ,
.

quum nubihim .

11. Cah"go vmbra est de spissitudine aeris elfecta Et dicta .

cahgo,quod maxime aeris calore gignatur .

12. Tenebrae dicuntur ,

quod teneant 'vmbras . Nihil autem
sunt tenebrae , sqA ipsa lucis absentia tenebrae dicuntur : sicut si-

lentium non ahqua res est,sed vbi sonus non est , silentium dici-
tur s:c tenebrae non ahquid sunt,sed vbi lux non estjtenebrae
:

dicuntur .

15. Vmbra est aer carens sole,dicta autem,quod iiat,quum

soh*s obiicimur radiis .. Est autem mobihs , et incerta , et ex sohs
circuitu , ct ex motu ventorum . Namque quoties mouetur in sole
nobiscum moueri videtur quia vbi quoquo loco a radiis sohs ob- :

stitimus , perinde ilh lumen auferimus sicque ingredi nobiscurn :

vmbra,et gestus nostros videtur imitari .

14. Lux ipsa substantia lumen ^ qucd a luce manat , id est :

candor lucis Sed hoc confundunt auctores .

12. autem sunt tenebrae-dl-

Nihil GRIAL .

cuntur Verha Augustin. in i. deCenes.

. Jb. Aer carens
sole Ita passim ah'i :

contr. Manich. c, 4. GRIAL . vmbram describunt ; sed Becmanus ver-

13. Et ex mota ventoru.na
Seru. . bo vinbra 2.^\xert\t , vmbram aerem non
eclog. V. ai vers. Siue sub incertas zc- esse nam proprie vmbra est in aere
:

phyris-motantibus vmbras GRIAL . . clrTova-la (J«tc? , absentia luminis Et hoc .

Ib. Vbi quoquo loco . Ita Salm. ve- est , quod Isidorus mox innuit , illi lu-
tustissiinus vbiqu. quo loco , Complut.
. men auferimus . AREV.
 . ,
, ,,

L I B E R XIII. 117

C A P V T XI.

De Ventis .

I.
V V entiis tsx. aer commotus,
bus caeli nomlna diuersa sortitur j dicitur autem ventus , quod sit
et agitatus, et pro .•
diuersis • •
parti-

vehemens ^ et violentus Vis enim eius tanta est , vt non solum .

saxa 5 et arbores euellat sed etiam caelum , terramquc conturbet

,

maria commoueat
2. Ventorum quatuor principales spiritus sunt . Quorum pri-

mus ab oriente subsolanus, a meridie auster , ab occidente fauo-

niusja septentrione eiusdem nominis ventus aspirat , habentes ge-
minos hinc inde ventorum spiritus .

3. Subsolanus a latere dextro vulturnum habet, a laeuo eurum :

auster a dextris euroaustrum , a sinistris austroafricum : fiiuonius

a parte dextra africum , a laeua corum Porro septentrio a dextris
.

circium, a aquilonem
sinistris . Hi duodecim venti mundi globum
flatibus circumagunt .

4. Quorum nomina propriis ex causis signata sunt . Nam sub-

solanus vocatus , eo quod sub ortu solis nascatur . Eurus^eo quod
ab Eoo flat 5 id est , ab oriente . Est enim coniunctus subsolano .

Vulturnus, quod alte tonat de quo Lucretius

5. Altitotia7JS : :
lib. 5-
•vuUurnus , et auster fulmine pollens .

6. Auster ab hauriendo aquas vocatus ^.vnde et crassum aerem

Cap. XI. n. I. Ventus . De ventorum Seneca natur. quaestion. cap. \6.
lib. 5.
tiominib. AgelL lib. 2. cap. ii. GRIAL. Isidorus quidem , nescio quem secutus
3. Salmasius pag. 1245. Exercitat. vulturnum diuersum ventum ab euro
Plinian. neji^^it , ViJturnum esse a latere et euronoto statuit , eundemqne esse
dextro subsolani nam plerisque idem
: putat , qui caecias vocatur , vt liquet ex
est vulturunus , atque eurus , qui a latere libro de natura rerum cap. 57. Fultur-
sinistro subsolani collocatur Alii vero . nus ipie-,qui et caecins vocatur , dexte-
medium eurum statuunt in cardme o- rior subsola;n . Et respondent versus
rientis aequinoctiali , vt tauorinus apud de ventis post cit. caput in nonnullis
Gellium Verum , vt Gellius ipse ait
. mss. , et editis dcscripti . AREV.
apud veteres vulgo neque de appella- Notus , quod interdum corrum-
6.
tionibus ventorum , ncque dc finibus , pat Est enim vo^-ineiv corruwpere vn-
. :

neque de numero conuemebat Contra . de Horatius de illegitimis filiis , Foe-

Fauorinum facit Plinius , qui lib.i.cap.^y. cunda culpae secula nuptias primum in-
zxf.Ab oriente aeouinoctiali subsolanus quinauere , et genus, tt domos GRTAL. .

ab oriente btumali vulturnus . Ita etiam Ib. Corruwpat aerem M\i^x Geliius .
 . , . . .,

iiS ETYMOLOGIARVM
f-Kltjet niibila nuriit . Hic graece voTog appclhuur , propter quod
interdum corrumpat nerem . Nam pestilentiam , quae ex corrupto
aere nascitur , auster flans in reliquas regiones transmittit : scd sicut
auster pcstilentiam gignit^sic aquilo repellit Euroauster dictus.
,

quod ex vna parte habeat eurum , ex altera austrum .

7. Austroafricus, quod iunctus sit hinc inde austro et africo ,

Ipse et libonotus, quod sit ei libs hinc et inde notus ,

8. Zcphyrus graeco nomine appellatus, eo quod floresjetger-

mina eius flatu viuificentur Hic latine fauonius dicitur
. propter ,

quod foueat 5 quae nascuntur Austro autem flores soluuntur , ze-

.

phyro fiunt

.9. Africus a proprla regione vocatus . In Africa enim initium

flandi sumit.
10. Corus est, qui ab occidente aestiuo flar , et vocatus corus,
quod ipse ventorum circulum claudat, et quasi chorum faciat Hic .

antea caurus dictus , quem plerique argestem dicunt, noUjVt im-

prudens vulgus , agrestem .

11. Septentrio dictus^eo quod a circulo septem stellarum con-

surgit : quae vertente se mundo resupinato capite ferri videntur .

12. Circius dictus , eo quod coro sit iunctus . Hunc Hispani

Gallaecum vocant, propter quod eis a parte Gallaeciae flat

lib. 2.cap. 22. Is latine anster , grctece communis , qiiam redeuntibus . GRIAL .

viToc nominatur iqiioniam est nebulosus Ib. Scribitur caurus,et cor us , et in-
humectus vcti(; enim graece humor
(itqiie : serta aspiratione chaurus , et chorus : sed
nominatur Ita Gcllius ex Fauorini sen-
. non propterea vera nominis ratio est
tentia . AREV. quod quasi chorum faciat Id enim more .

7, Seneca
Ipse est lihonotus A me- . . suo Isidorus adiicit , vt ex literarum ?.l-

ridiano axe euronotus est > deinde no- lusione intelligamus , corum in ventorum
tus , latine auster , deinde libonotus , qui enumeratione extremum esse , ac veluti
apuvl nos sine nomine est GRIAL . . chorum claudere , nam in libro de na—
8. In primo ms. Toletsiio mirae an- tura rerum a scptentrione incipit, et
tiquitatis haec adduntur , Fauonius nun- desinit in cauro , seu coro AREV. .

cupatus , eo quod foueat fruges , et fiores. 12. Circius hunc Hispani Gallaecum.
-

Hi*jc graece zephyrus, quiaplerumquc vere Al- Gallicum , et a parte Galliae

sed ,

fiat , vnde est illud , Et xephyro putris mendose : nam Gallaeci nomen nos hodie
se gleba resoluit Zephyrus graeco no- . retinemus . GRIAL .

mine.. . . zephyro fiunt

. AREV. . Ib. Circius fortasse est is ventus , qui
10. Caurus , quem pleriq. argesten. hispanice dicitur cierx.o ; qui scilicet ex
Idem 2' natur. quaest. A solstitiali occi- septentrionis parte fiat . Gellius loc. cit.
dente corns venit , qui apud quosdara aduertit , ventum circium , qui ex parte
argestes dicitur Mihi non videtur , quia
. Gailiae flaret , a Varrone,quum de hi-
cori violenta vis,et in vnam partem rapax, spanis scriberet, appellari cercium. Plinius,
arsestes vero mollis est , et tam euntibus Seneca , Fauorinus , et alii circium ven-
 . ,

L I B E R Xlil. 119
13. Aqiiilo dictus 5 eo qiiod aqiias stringat , et nubes dissipct .

Est enim gelidus ventus j et siccus Idem et boreas, quia ab hy- .

perboreis montibus flat Inde enim origo eiusdem venti est,vndc

.

et frigidus est Natura enim omnium septentrionalium ventorum

.

frigida, et sicca est , australium humida et calida , .

14. Ex oranibus autem ventis duo cardinales sunt rseptentrio,

et auster .
^
15. Etesiae autem flabra aquilonis suntjquibus nomen indi-
tum estjquod certo anni tempore Hatus agere incipiunt : iyi^vTog
enim graece, annus latine dicitur . Hae autem cursum rectum a bo-
rea in Aegyptum ferunt ; quibus auster contrarius est .

16. Duo sunt autem extra hos vbique spiritus magis , quam
venti 3 aura, et altanus .

1Aura ab aere dicta quasi aerea , quod lenis sit motus aeris
7. , . llb. i.

Agitatus enim aer auram flKit , vnde et Lucretius , Aereas auras .

18. Altanusj qui in pelago est per deriuationem , ab alto ^ id

est, mari vocatus . Nam alter est flatus in ripis j
quem diximus au-
ram . Nam aura terrae est
19. Turbo turbo dictus a terra
est volubilitas ventorum , et ,

quoties ventus consurgitjet terram in circuitum mittit.

Tempestas aurem pro tempore dicitur , sicut vbique histo-
20.
riographi solent dum dicunt,^^ tempestate aut ab statu caeli 5
, :

quia magnitudine sui multis diebus oritur Verno autem 5 ct au- .

turtipeculiarem Galliae Narbonensis esse auris . GRIAL .

existimare videntur quod confirmare : 18. Altanus Sirrw/rtj- ^^ , Quum ven-

.

potest scripturam Galliciim , ct ex parie ti posuere , omnisquc rcpente resedit -

Ciilliae Confer tamen Salmasium pag.
. Flatus ; omnis ( inquit ) et qui ripae est,
1258. Exercit. Plinian. , et Vossium ad et qui pelagi , qui altanus vocatur : et
Pomponium Melam lib. 2. cap. 5. inter /'///;. 43. Namq. e fluminibus
lib. i. f.
je contrarios AREV. . ac niuibus , et e mari videmus , et qui-
15. Etesiac autem flabra Aquilonis . dem tranquillo , et alios , quos vocant
Lucret. lib.6. Etesia flabra Aquiionum - altanos , e terra consurgere, qui quidem
— Nubila coniiciunt . GRIAL •
quum e mari redeunt , tropaei vocantur ,
Ib. E'v/atiToe . Prcpius aberat iToq , si pergunt , apogaei GRIAL . .

et irtictot; f sed Hyginum secutus est^in 20. Quia magnitudine sua multis ori-
cuius veterib. libris ivia.vro<; legebatur , tur dieb. Quomodo haec verba , quae sunt
vt apparet exloann. Baptista Pio ad Lu- e Seru. ad v. Nimbosus Oxion , Aeo. i.
cretii verba lib. %. Inde loci sequitur huic loco aptentur', amplius quaereudnm.
calor aridus nunc melius iro; , GR.
: GRIAL .

17. Vnde et Lucret. aerias auras lib.i. Ib.Verno autem , et autumn. Ex eod.
- et aerias auras , roremq. liquorum , et ad i.Georg. Quid tempestates aucunpni,
lib. 4. Aeriis quoniam vicinum tangitur et sidera Uicam ? GRIAL ,
 . ,: .

120 ETIMOLOCIARVM
tumnali tempore qiiam maximae fiiint tempestates quando nec plena :

est nestns, nec plena hiems , vnde mcdium , et confinc vtiiusqne tem-
poris ex coniunctione aerum contrariorum efficiunt tempestatcs .

2 1. Fragor a fractarum rerum nommatus est sonitu quem sic- :

ca quaequc, et arida^quum franguntur, faciunt .

2 2. Proceila abeo, quod percellat /idcst ^ percutiat, et euellat.

Est enim vis ventorum cum pluuia^. Procellae enim aut de fulmi-
nibus 5 aut de ventis fiunt Nihil autem velocius ventis vnde et . :

propter celeritatem tam ventos, quam fulmina alata fingunt poetaej

vt alifis austri :

C A P V T XII.

De Aquii

1. A
L
appeliatum
\, qua
,
dicta , quod
quia aequaliter sursum est
superficies eius aequalis sit . Hinc ct aequor

2. Duo autem ( sunt ) validissima vitae humanae elementa ,

ignis, et aqua^ vnde grauiter damnantur , quibus ignis^et aqua in-

terdicitur
3. Aquarum elementum ceteris cmnibus imperat. Aquae enim
celum teniperant 5 terram foecundant, aerem exhalationibus suis in-

corporant , scandunt in sublime, et caelum sibi vendicant : quid enini

mirabilius aquis, in caelo stantibus ?

4. Parum sit in tantam peruenisse altitudinem : rapiunt eo se-

cuni piscium examina nascentium causa
: effusae , omnium in terra
fiunt . Fruges gignunt, arbores, frutices, herbasque producunt,sor-
des detergunt 3 peccata abluunt , potum cunctis animantibus tri-

buunt. CAP.
ar. a fractar. Ex eod. ad
Fr.igor moniis comprobatur . Vide not. ad Dra-
aridus fragor GRIAL . . contium lib. i. v. 25. et 137. Isidorus
22. Procella Ex ecd. Acn. i, ad. fortasse scripsit , qiiibus igifii -, et aqua
illud , creberq. procellis GRIAL . . interdicitur AREV.
.

ib. Procellae aut de fluininib. E.X 2' Aquarum elementum . Ex Plin.^i-

eod. Aen."^. ad verba , Tres Erycl vltul. f. I. , ex quo lcgendum lidetur \ et ceu
GRIAL . parum sit i. t. p. a. rapiunt eo . GRIAL.
Ib. Alitis austri , Virg. Aen. 8. ru- 4' Peccata abluunt Ambros. 3. Hex- .

tili tres ignis , et alitis austrl . GRIAL . aem. c. 5. Reliqua e Plin. lib, 14. f.22.
Cap. XII. n.2. Haec veterum fuit coni- GRIAL .

munior opinio , aquas in caelo stare Ib. Non male esset , quod habcnt mss.
quae perspicuis sacrac scripturae testi- goth. Tolet. rapiunt et .secum . AR£V.
 .. . .

L I B E R XIII. I2f

C A P V T XIII.

De Aiuersitate aquarum .

..A qiiarum natiirae multa est dluersitas ; aliae enim salis, aliac

nitrijaliae aluminis , aliae sulphuris , aliae bituminis , aliae curam

morborum adhibentes : nam iuxta Romam Albulae aquae vulneri*
bus medentur .

2. In Italia fons Ciceronis oculorum vulnera curat . In Ae-

thiopia lacus est , quo perfusa corpora, velut oleo , nitescunt . Za-
mae fons in Africa canoras voces facit . Ex Clitorio lacu Italiae
qui biberint, vini taedium habent
3. In Chio insula fontem esse ( diciint ), quo hebetes fiunt
In Boeotia duo fontes, aher memoriam alter obliuionem aftert. ,

Cyzici fons amorem Veneris toUit

4. Boeotiae lacus furiaHs est, de quo qui biberit ardore li- ,

bidinis exardescit In Campania sunt aquae, quae sterihtatem fe-

.

minarum et virorum insaniam abolere dicuntur

, In Aethiopiae .

fonte rubro qui biberit , lymphaticus fit

5. Linus 3 fons Arcadiae , abortus fieri non patitur. In Siciha

fontessunt duOjquorum vnus sterilem foecundatj foecundam
alter

sterilem facit . In Thessalia duo sunt flumina : ex vno bibentes

Cap. XIII. n. I. Albulae aquae . Plin. 3. In Chio . Ex Plin. ibid. GRIAL*
31. c.i. GRIAL . Vulcanius notat , aliter apud Pli-
Ib.
2. In Italia fons Cicer. ibid. GR. nium legi //; Cea insulu . Cea , quae etiam
Ib. Velut oleo nitescunt . E Solin. CeoSftx Cia dicitur,est vna Cycladum
f. 4^ GRIAL . prope insulam Hclenam , aquarum copia
Jb. Zamae . Vid. Vitrim. lib.%. c.j. celebrls , de qua Plinius lib. 4. cap. 12.,
Item de Clitorio , ex quo Arcadiae pro et lib. XI. cap. 22.,ad quem locum vi-
Italiae fortasse legendiim . GRIAL . dendus Harduinus in notis , et emenda-
Ib. De Clitorio seu fonte , qui
lacu , tionibus . AREVALVS .

abstemios facit, consentiunt Plinius lib.4. 5. Linus for.s Arcad. Linus scripsi-
cap. 6. , Liuius lib. 39. cap. 35. , et Oui- inus ex Piin, , nam codices non vno mo-
dius 15. Metam. v. 322. Clitor ^ scn Cli- doysed lechnus lecinus, lethinus, le- ,

torium est vrbs Arcadiae , iuxta quam ihnus Etiam Plinii vetustiis liber Ec-
.

lacus Clitorius collocatur ac 'cenum vi- : clesiae Tolet. Leuius habet GRIAL
. .

detur , scrmonem Isidoro esse de Arca- Ib. In Sicilia fontes duo £ Solin. .

diae lacu , non Italiae Totum hoc caput . c. II. GRIAL.

illustrari poterit dissertatione lo. Henri- Ib. In Thessalia . In Boeotla Solin.
ci Schmidii Lipsiae edita 1758. De fon- c. 12. ex Varrone . Plin. iii Hevriaeotide,
tibus ex arte medica claiis . AREV. quaepars est Thessaliae . GRIAL .

ro?n,lV.
 . . .

122 ETYMOLOGIARVM
oues nigras fieri feriint , ex altero albas , ex vtroque varias .

6. Clitiimnus, laciis in Vmbria, maximos boues gignit . Rea-

tinis paludibus iumentorum vngulas indurari dicunt . In Asphal-
tide lacu ludaeae mergi potest, quidquid animam habet.
nihil

7. In Indiis Siden vocatur stagnumjin quo nihil innatat, sed

omnia merguntur. At contra in AFricae lacu Apuscidamo omnia
fluitant 5 nihil mergitur Marsyae fons in Phrygia saxa egerit.In
.

Achaia aqua profluit e saxis , Styx appellata , quod illico potata

interficit

Gelonium stagnum Siciliae tetro odore abigit proximantes,

8.
Tons cst in Africa circa templum Ammonis, qui humoris nexibus
humum stringit . Fauiilas ctiam in cespitem solidat . Fons lob in
Idumaea quater in anno colorem mutare dicitur , id est , pulue-
rulentum , sa-nguineum , viridem , et limpidum , ternis mensibus iii

anno tenens ex his vnum colorem

9. In Troglodytis lacus est amarus , et deinde , ter in die fit

toties dulcis . Fons Siloa ad radicem montis Sion , non iugibus

aquis , sed in certis horis , diebusque ebuUit . In ludaea c]uondam
riiuis sabbatis omnibus siccabatur .

10. In Sardinia fonres calidi oculis medentur, fures arguuntj

nam caecitate detegitur eorum facinus . In Epiro q^^q ( ferunt )

fontemjin quo faces extinguuntur accensae, et acceduntur extin-

6. Clitumnus - qui maxlmos boues tome Strabonis : nos Siden ex Gothicis J:-
Virg. Ceorg. 3. Hinc albi , Clitumne, bris , et Plin. 31. c. 2. GRIAL .

greges , et maxima
Victima 5"/- taurus • . Ib. Apuscedamo - Marsyae fons - in
lius lib.S. Et lauat ingentem perfundens Achaia . Ex eod. Plin. GRIAL .

llumine sacro - Clitumnus tiurmn Ergo . Ib. Grialius in textu cum aliis editis
et albos , et maximos Clitumnus tauros Marsidae , in not. Marsyae . Vulcanius
generat GRIAL . . obseruat , aliter apud Piinium legi , in
Jhid. paludib. Verba Phnii
Reatinis Arcadia ; ac re vera Styx extat in
lib. 31. c.i. GRIAL . Arcadia , quae pars est Achaiae . AR.
Ib. In Asphaltite losephus 5. de bello . 8. Gelonium Stagnum . E Solin. c.ii,
ludaic. r. 5., Hegesipp. lib. 4. c. 18., GRIAL .

Plin. 5. cap. 16. , Solin. f.48. nihil in eo Ib. Fons E Solin.^o.QK.

est in Africa .

mergi ^os^e ^ ([uod et Plin. dixerat lib.i. 9. In Troglod. Ex Plin. GR.

c. 10/. GRIAL . 10. OcTUlis medcntur . £ Solin. 10.
7. In Indiis Siden. Siderin Codex GRIAL.
Toletan. De Silia id prodidit Strabon Ib, In Eplro . Plin, 2. c. 103. et Soh
lib.i^. tv (^^ Tn ofejvti ciy^iuv 7roT:t/xoV c. 12. GRIAL .

s7vact/ , iv eo /xnJ^tv iTTtTrhci . Nunnesius Ib. Apud Garamant . Plin. ibid. , et

zi},av legit e.-K Antigoni historia , et ejji- Selin. c, 42. GRIAL .
 . . . , .

L I B E R XIII. T25
ct7.c . Apud Garamantas fontem esse ( aiiint ) ita algentem die
vt non bibatur 3 ita ardentem noctejVt ncn tangatur .

II. lam vero in multis locis aquae manant perpetim feruen-

tes tanta vi , vt balnea calefaciant . Quaedam cnijn terrae sunt ,

quae multum sulphurisjet aluminis habent itaque quum per ve- :

nas calentes aqua frigida venit , vicino sulphuris calore contacta

cxcandescit nec talis nb origine effluit , sed permutatur ,dum ve-
:

nit Sulphur enim, alumenque secum ferunt aquae, vtramque ma-

.

teriam igne plenam , minimisque motibns incalescentem .

C A P V T XIV.

De mari

M
i.lYXare
gregatio aquarunijsiue salsae sint
est aquarum generalis collectio
, siue dulces, abusiue maria nun-
. Omnis enim con-

cupantur 3 iuxta illud : Et congregationes aquarum vocauit maria ,

Gcns. i. lo.

Proprie autem mare jippellatum , eo quod aquae eius amarae sint.

2. Aequor autem vocatum , quia aequaliter sursum est , et
quamuis aquae fluctuantes, vehit montes, erigantur sedatis rursus ,

tempestatibus, adaequantur Altitudo enim maris diuersa est , in- .

discreta tamen dorsi eius aequalitas

5. Ideo autem mare incrementum non capere , quum omnia
flumina , et omnes fontes recipiat, haec causa est , partim quod ,

influentesvndas ipsa magnitudo eius non sentiat , deinde quod

amara aqua dulce fluentum consumat, vel quod ipsae nubes mui-
tum aquarum ad se attrahant, siue quod iilam partim venti au-
ferant ,
partim soi exsiccet, postremum quod per occulta quaedam
terrae foramina percolatur, et ad caput amnium fontesque i'euo- ,
foi-te ^p^^^^,
lutum recurrat letur

4. Maris autem certum non esse colofem , sed pro qualitate

II. Quum per venas calcntes . Vid. 3. Ideo autem m?.re incrementum
Vitruu. Iib.S. c. 3.GRIAL. non cnpere Totus locus expressus e Lu-
.

Cap.XIV. n. I. Oainis enim congre- cret. 6. Nunc ratio reddencia augmen ,

gatio Ex Aug. i. de Genes. coatra Ma-

. cur nesciat aequor , etc. GRIAL .

vich. c. 12. GRIAL . 4. Maris aatem certum non esse co-

Ib. Vulgata Congrcgationesque aqua- lorem
\ : e Seru. ad v. fluctusq. atro? A-
rum appellauit waria . AREV. quilone secabat , /If^^.S. Luculentum xcro
Q i
 .

124 ETYMOLOGIARVM
ventoriim mutari : nam modo flauum est , modo luculeiitum ,

modo atrum.
C A P V T XV.

De Oceano .

I. o
'v^ceanum et graeci
modo ambiat orbem siue :
, et latini

a ccleritate, eo
ideo nominant,
quod
quod
ocius currat
iti circuli
: item
quia, vt caelumj purpureo colorc nitet . Oceanus, quasi Kuonsog : iste

est 5 qui. oras terrarum amplectitur, alternisque aestibus accedit 5 at-

que recedit . Respirantibus enim in profundum ventis, aut reuomit

maria^aut resorbet .

2. Quique a proxlmis regionibus diuersa vocabula sumpsit,

vt Gallicus ^ Germa/jicus ^ Scythicus , Caspius , Hyrcanus^ Atlatiticus ,
Gaditanus . Nam Gaditanum fretum a Gadibus dictum , vbi primo
nb Oceano Maris magni limen aperitur . Vnde et Hercules quum
Gadibus peruenisset, columnas ibi posuit , sperans^ illic esse orbis
terrarum finem .

C A P V T XVI.
De Mediterraneo rnari .

1. jL^xare magnum est^quod ab occasu ex oceano fiuit 5 et in

merid'em vergit , deinde ad septentrionem tendit. Quod inde ma-
gnum appellatur , quia cetera maria in comparatione eius minora
sunt. Istud est et i^<f^/Vfrr^«f«w , quiaper mediam terram vsque ad
crientem perfunditur , Europam , et Africam 5 Asiamque disterminans .

cx Seruio , et vno Rom. codice , quam lu- mutatur in e AREV. .

tulenturn e nostris Gothicis maluimus ^ 2. Maris magni ^ hoc est , mediterra-

vt luculentmn a luce //; . Fici. AgclL nei , vt Grialius cap. seq. n. i. exponit
tib. 2. c. vltim. Gr^IAL . Latini oceanum vocabant mare exterius,
Jb. Non supple , constat,
esse coloron : niediterraneum , vt abmare magnum
Vt alibi , aut Seruius ait , aut quid si- aliis maribus excepto oceano , et sinibus
mile . .ARLV. intra mediterraneum distinctionem adhi-
Cap. XV. n. I. Siue a celeritate E So- . berent . Quod lexicographi obseruarene-
lin. cap. 16. de Hispnn. GRIAL. glexerunt AREV. .

Ih. \n impressis , et mss. plerisque Cap. XVI. n. 1. Mare magnum . Non

legirur reino.iet pro reuomit , quod re- Oi.ea>jus Sed mare Mediterraneum , vt
.

stituo ex antiquissiino ms. Toletano , saepe in sacris libris , vt in Num. a c.^^-i

vbi est reucmet , quia saepe in mss. / et in lib. losus . GRI AL .
 . ,

LIBERXIIL 125
2. Culus primae partis siiius , qui in Hispa.niis perfunditur ,

Ibericus ^ ec Balearicus appellatur. Deinde Gallicus , qui Narbonen-

sem prouinciam alluit Mox Ligusticus qui iuxta Genuani vTbcni .
,

est proximus Post haec Tyrr/Kfww/ qui Italiam attingit quem grae-
.
, ,

ci lonium , Itali Inferum vocant Inde Siculus , qui a Sicilia vsque .

ad Cretam vadit Deinde Creticus , qui in Pamphyliam , et Aegyptum

.

pertendit
Inde Hellespcntus ^ qul
3. in septentrionem retorquens, anfra-
ctibus magnis iuxta Graecias , ct Ulyricum in angustias septem sta-

diorum stringitur, quo XerxeSjponte nauihus focto in Gracciam ,

commeauit 5 ibi est Abydos Inde diflfusus aequore patente, rursus .

srringitur , et facit Propontidem , qui inox in quingcntos passus

coarctatur , fitque Bosphorus Thracius , quo Darius copias trans-
portauit .

Inde Ponticus sinus amph'ssimus a tergo Maeotidis pahidis,

4.
quod mare ex mukitudine fluminum dulcius,quam cetera , nebu-
losumque,et breuius est , vnde et Ponticum vocatur , quod sitbre-
uius , atque, praeter phocas , et thynnos, atque delphinos, alias bel-
kias maiores non patitur .

5. Sicut autem terra , dum vna sit , pro diuersis locis variis
appellatur vocabulis, ita et pro regionibus hoc mare magnum di-
uersis nominibus nuncupatur: nam Ibericum^QX Asiaticum a pro-
uinciis dictum ab insulis Balearicum , Siculum Creticum ^ Cyprium ^
:
,

2. Qui in Hispaniis perfunditiir . Hi- Ib. Alias belluas maiores non par. e
spanias pcrfundit Solitius . GRIAL . Solino . GR.
3. Pro iuxta Graecias , et Illyricum 5. Sicut autem terra , dum vna sit
coniectura cuiusdam erat luxtaXestum ^ Ex Ambros. 3. Hex. cap. 2- GRIAL .

et Abycium. AREV. Ib, Nam Ibericum , et Asiat. Solinus^

4. Quod mare ex multitudine flu- Causas nominum non vniformis dedit ra-
niin Refert hoc e Sallustio Seru. Aen.n.,
. tio nam Ibericum,et Asiaticum , etc.GR.
,

atque ita esse facile credet , qui apud Ib. Nam Inter Tenedum et Chlurf) , .

Plinium leget Danubium Lx. amnibus ,

., Ex Sol. c. 17., vsl hgemium ex Plinii
•juorum dimidia pars sit nauigabilis , re- emendatioribus lihris ' Tencm , et Ciuin
ceptis lllyricum alluere, deinde in Pon- lib. /^. c. \\.\nam hae Cycladibus nu-
in
tum infiuere sex vastis fuminibus , quam- merantur ab ipso , et Strabone GRIAL . .

uis iciem Plin. lib. ^. cap. 17. Caspio Ib. Sic et Carpath - posita E Seru. .

mari id tribuat GRIAL . . tid v. Carpathium , Libycumque Ser^

Ib. Nebulosumq. et breuius . £ Mela Aen.^. GRIAL .

lib. i. f. 151. GRIAL . Ibid. Etymon Aegei maris non vno

Ib. Vnde et Ponticum Fe/ a Pon- . modo explicatur ab antiquis scriprori-
tone breui nauigio , vel a.7ro -rov ttIvt^ , bus , Strabone , Varrone , Paulo ex Festo ,
id est idngusto aestu , GRIAL . Suida , Ptolemaeo ecc. Solinas , et hido-
 . .

126 E TYMOL OG IARVM

Aegeum-) Ca^-piUhium nam intcr Tcnedum et Chium -.
, snxiim est
in potins5(]uam insulajqiiod visentibus procul caprae simile
ninii
creditur > quam cuyx nuncupant ^ vnde et y4f^f«w mare est dictnm ;

sic ct Carpath/um mare inter Ae^yptum , ct Rhodum ab insula

Carpatho ilh*c jiosita .

6. A i^entibus Gallicum ^Ausonium ^ Dalmaticum ^ Ligusticum .

Ab oppidis Argolicum , Corijithium , 'Tyrium , Adriaticum . Nam

Adria quaedam ciuitas Illyrico mari proxima fuit , quae Adriatico
mari nomcn dcdit
7. A Superum ei Inferum ^ quod sit Oriens
positione caeli , vt ^^

superior, Occidens inferiorjest autem Thuscum , et Adriaticum .

A memoria regis , vt lonium lon quippe rcx fuit Graeciae , vndc .

lones Athenienses. Hoc mare et Tyrrhenum dictum siue quod :

Thusciam alluit,id est Tyrrheniam siue a Tyrrhenis nautis , qui , ,

se in hoc mare praccipitauerunt Et sciendum /^;;/«w sinum esse . ,

immensum , ab lonia vsque ad Siciliam , et huius partes esse Adria^

ticum ^ Achaicum ^ti Bpiroticum , A moribus accolarum Euxinus ^

Axenos antea appellatus .

8. A
hominum qui ceciderunt in mare vt Hellespon-
casibus , ,

ticum^ lcarium^ Myrtoum x\2m Alyrtoum mare dictum a Myrtili :

lapsu cjuod illic ab Oenomao praecipitatus sit

, Icarus vero Cre- .

tcnsis, vt fabulae ferunt, altiora petens ,

pennis solis calore solutis,

mari , in quo cecidit quoque cum Helle

, nomen imposuit . P^hryxus
sorore sua fugiens insidias noucrcales, conscendit nauem signum ,

arietis habentem , qua liberatus est. Helle autem soror eius, per- ,

pessa naufragium decidit in mari,et mortua Hellesponto mari de-

,

clit nomen .

9. Ab ordine fluenti Propontis : nam dicta Propontis ,

quia pon-
tum praeuenit. Item et a transitu , vel angustis meatibus boum
Bosphorus . Aegyptium autem pelagus Asiae d^tur ^ Gallicum Euro-

rus ad Plimum respiciunt , et ex eo re- Ibi:i. Et sciendum lonium sinum E .

forniandi sunt . Plinius lib. 4. cap. xi. Seru.ad v.lnsahelonio \n nrsgno , Aen. 2
vocatum ait a scopulo inter Tenn.n et , GRIAL .

Chium^quem nautcte ulyct appellnnt quo- ^ Ib. A moribus accolarum . E SoUn.

niamprocul visentibus caprae similis cre- GRIAL ,

ditur . AREV. 8. Nam Myrroum . E Seru. Georg.^.

7. lon quippe dux fuit . Euscb. in in princip. GRIAL .

Chron. lon vir fbrtis ex suo nomine 9. Aegyptium autem pelagus Aslae
Athenienses lones vocauit . GRIAL. datur . Ita Solinus ^ et Mela at Ptole- \
 . .

L I E E R XIII. 127
pae i Afrlcunj Libyae : his vt qiiaequc proxima siint , vcnerimt in
partes partium .

lo. Pelagus autem est latitudo , mare sine litore , et portu .

Graeco nomine ass-o th TrAayUv ,\\oc est , a iatitudine dictiUTijVn-

de et plagiayGO quod sint importuosa .

CAPVT XVII.

De sinibus maris .

1. S
v^ lus
ini dicuntur maiores recessus maris^vt in mari magno lo-
nius oceano Caspius ^ Indicus , Perslcus , Arabicus , qui et marc
^ \n

rul>rum,qui oceano ascribitur .

2. Rubrum autem mare vocatum,eo quod sit roseis vndis in-

fectum non tamen talem naturam habet, qualem videtur ostendere,
:

sed vicinis litoribus vitiatur gurges , atque inficitur , quia omnis

terra quae circumstat pelago^rubra est^et sanguineo colori pro-
5

xima ideoque inde minium acutissimum excernitur, et aUi colores ,

:

quibus pictura variatur

5. Ergo quum terra hanc habeat naturam , fluctibus subinde
diluitur et quidquid adesum est
5 in colorem cadit ob hoc etiam , :

jn iis htoribus gemmae rubrae inueniuntur Lapillus cnim huius- .

modi humi inuolutus quum , inter arenas attritus est^et terrae co-
lorem habet , et maris
ynneus de Asia \ ea ( iuquit) Aegypti pars, sinus , Persicum , et Arabicum
Arablcus .

quae vltra Nilum est , ad Asiani perti- oceano ascribitur . Vide Plinium lib. 6.
nere omnes affirmant . GRIAL . cap. 23. , et Melam lib. ?. cap. 16. ec
Ih. Venerunt in partes . Solinus , Ve- seqq. AREV.
nerunt in partes partium . GRIAL . 2. Rubrum autcm mare vocatur .

10. Vnde et plagia , quod sit inipor- yid. Solin, GRIAL .

tuosa . Seruius ad , Statio mal« - fida ca- Ib. Circunstat pelago : sic omnes li»
rinis , Statio ( inquit ) est , quam plagiam bri . GRIAL .

cicunt \et nos playa vocamus GRIAL . . Ib. Minium acutissimum , /^ acceptis-
Ib. Plagiani eodem sensu , quo Ser- simum. GRIAL .

uius. , vsurparunt Gregorius Magnus , isi- Ib. Curtius lib. 8. cap. 9. Ab Erytljra
dorus Pacens s , et alii , quorum verba rege inditum est nomen -.propter ijuod i~
Jegere poteris in Ducangii dictionario . gnari rubere aquas credunt . Illum regem
Itali quoque inde spiaggia vocant AR. . Erythram Esau , qui riifo pilo erat , non-
Cap. XVII. n. I. (^ui oceano Om ad . nulli volunt iuisse . AREV.
sinum refertur ^ non ad mare GRIAL, . 3. Adesum esr . Ita Coth. al. adhe-
Ib. Persicus , Arabicus . Mare Ery- sum est . GRIAL .

thracuiw , seu rubrum in duos diuiditur

 . ; .

128 ETYMOLOGIARVM
4. Hoc mare \\\ tiuos scinditiu- sinus . Ex iis , qui ab oiientc
est, Pfrj/V«i appellatur 5
quia oram illius persae inhabitant . Alter
vero Arabicus dicitur ,
quod sit circa Arabiam .

C A P V T XVIII.

De aestibus , etfretis .

..A estus ad oceanum pertinet , fretum ad vtrumque mare : nam

aestus est maris accessus ^ vel recessus^id est , inquietudo , vnde et
quae mare vicissim tam accedit , quam recedit
aestuaria-i\>t^
2. Fretum autem appellatum , quod ibi semper mare ferueat t

nam fretum est angustum^et quasi feruens marcjab vndarum fer-

1.6. line. lat. tiore nominatum , vt Gaditanum , vel Siculurn : nam freta dicta Var-
c. 2. ro ait, quasi feruida, id est , feruentia, et motum feruoris habentia.

3. Fretum Sicihae , quod Rhegium dicitur , Sallustius ex tali

causa vocari scribit dicens , Italiae olim SiciUam coniunctam fuisse ,

et dum esset vna tellus, medium spatium aut per humiiitatem ab-
ruptum est aquis aut per angustiam scissum Et inde '^Yiyiov nomi-
, .

natum 5 quia graece abrupturn hoc nomine nuncupatur. Est autem

arctissimum, trium mihum spatio Siciliam ab Italia diuidens, fabu*
losis infame monstris, quibus hinc inde Scylla , et Charybdis osten-

ditur
4. Scyllam accolae saxum mari imminens appellant simile ce-
iebratae formae procul visentibus . Vnde et monstrosam speciem
fabuhie ilU dederunt, quasi formam hominis , capitibus succinctam
caninis, quia colUsi ibi fluctus latratus videntur exprimere .

Charybdis dicta , quod gurgitibus occultis naues absorbeat

5.
Est enim mare vorticosum , et inde 3 vbi laniata naufragia , profun-
do
Cap. XVIIl. n. 3. Fretum Siciliae E . Melius videretur , quod exhibet
Ib.
Seru. Aen. 3. Haec loca vi quondam primus cod. Tolet. quasi formam homi-
vast. etc. GRIAL . nis habeat capitibus succincta canihis .

Ib'. Eandem Rhegiani freti originem AREV.

pandunt lustinus , Piinius , Festus , et 5. Vbi laniata naufragia f.e. /3j^r/ /i^f^
alii . AREV. eadem verba Fronto antiquus gramma-
4. Scyllam accolae . Citat^haec e ticus , probans , cmergere se dixisse Sal»
Sallustio Seruius ad v. Dextrum Scylla lustium . GR.
latus, Aen.^' GRIAL . Ib. Erigit fluctus . Respexit ad Fir-
 , . :

L I B E R XIII. 129
do cmergunt Ter autem in die erigit fluctus et ter abscrbet
. ,

nam accipit aquas, vt vomat: vomit, vt rursus accipiat

Syrtes autem sunt arenosa in mari loca Syrtes autem Sal- iugurth.cap.8.
6. .

lustius a tractu vocari dicit, quod omnia ad sc trahant, et appro-

pinquanti vadoso mari haereant. Hae autem ad mare Aegyptium
vicinae sunt, et pariteradmiscentur Vada vero sunt , per quae in ma- .

ri,vel in fluminibus homines, vel animalia pedibus vadunt Quac .

Virgilius breuia appellat ,

graeci (ipcix^oL •

C A P V T XIX.
De lacis , et stagnis .

I. Ount etquaedam maria, quae non miscentur Oceani fluctibus,

aut mari magno , et dicuntur lacus , et stagna .

2. Lacus est receptaculum , in quo aqua retinetur , nec misce-

tur fluctibus Benacus, et Larius, et ceteri,
: vt lacus Asphalti , lacus
quos graeci A(^w«m5 , id est,stagna vocant Nam fontes labunturin .

fluuiis, flumina in iVeta discurrunt Lacus stat in loco, nec profiuit: .

et dictuslacus , quasi aquae locus .

5. Lacus Asphahi, idem et Mare mortuum vocatum , propter

quod nihil gignit viuum , nihil recipit ex genere viuentium Nam .

neque ^iscts habet, neque assuetas aquis , et laetas mergendi vsu

patitur aues : sed et quaecumque viuentia mergenda tentaueris »

gilii verba Aen. 3. Sorbet in abruptimi beHt ; appropinquantia fortasse rsctum

tluctus , rursusq. sub auras- Erigit alter- erat . GRIAL .

nos . GR. Ib. Vada vero , e Seru. Aen. i. In

Ib. Griallus in texta edidit inde ibi^ breuia , et Syrtes . GRIAL .

vt habent alii excusi In not. indicat

. Cap. XIX. n. I. Mari magno , hoc est,
Z'bi pro ibi , et sensus quidem exigit vbi: ruediterraneo , vt iam dixi AREV.
.

scilicet inde emerguiit , vel se emergunt Fortc labuntur in

2. . fluuios AREV.
vaues , naufragium passae , vbi , vel post- 3. Lacus Asphalti . Hegesipp. lib. 4.
quam laniatae sunt , AREV. r. 18. et loseph.^. de beH. lud. GR.

6. Syrtes auteit»sunt arenosa £ . Ib. Nisi quae bitumine illustratur . •

Ssru. ad v. saeuisque vadis inimittice lustin. lib.^6. Nequ;; maceriam vllam sus-
Syrtes, Aen.io. GRIAL . tinet, nisi quae allumine iUinitur . £«-
Ib. Syrtes autem Sallust. /;; lugurth . seb. in Chron. bitumine illita ; sed quutn
GRIAL . illustratur sit in Gothicis omnibus , su-
Ib. Et appropinquanti vadoso marl spicorjsidorum incrustatur scripsisse. GR.
haereant , Omnia scilicet ^ Gothicos secuti Ib. S. IVIartinus Legionensis , qui lo-
suinus y nam editi appropinquantcs ha- cum hnnc excribit tom. 2. serm. in ca-
Tom.lV. R
 ,
.

IjO ETY MOLOG I ARV M

qunciimqiie arte dcinersa , statim resiliiiiu : et qiiamuis vehementer
illisa , neque ventis mouetur
conFestim excutiuntur resistente :sec! ,

turbinibus bituminejquo aqua omnis stagnatur neque nauigatio- :

nis patiens est quia omnia vita carentia in profundum irierguntur

. ;

nec materiam vilam sustinet, nisi quae bitumine iliustratur.

4. Lucernam accensam ferunt supernatare extincto lumine de- ,

mergi Hoc et niare Salinarum dicitur, siue lacus Asphalti , id est

.

bituminis et est in ludaea inter lericho

: et Zoaran Longitudo , .

eius vsque ad Zoaras Arabiae dirigitur stadiis quingentis octogin-

ta Latitudo stadiis centum quinquaginta vsque ad vicina Sodo-
!

moram .

5. Lacus Tiberiadis, ab oppido Tiberiade vocatus , quod quon-

dam Herodes in honorem Tiberii Caesaris condidit. Est autem in
ludaea omnibus lacis snlubrior , et ad sanitatem corporum quo-
dammodo eflicacior. Circuit stadia —
Genesar , lacus amph*ssimiis in ludaea , longitudine centum
6.

quadraginta extenditur stadiis Iatitudi:ie qiiadraginta ciitfunditur , :

crispantibus aquis auram non ventis,sed de seipso sibi excreans

r

y\-\At et Genesar dicitur graeco vocabulo , quasi generans sibi au-

ram denique per
: diffusiora spatia lacus frequentibus auris spiranti-

pite ieiunii pag. 100. legit etiam illu.- nitas anguis spiris cincta , ac monti as-
stratur , Grialius coniicit incrustatur : sed sidens ex ouo dlues aquarum vena de-
,

ex lustino , et Eusebio , quos allegat , re- currit Quo emblemate balnea etiam sa-
.

ctius AR.
coniicere potui«set, illinntur . lubria intelligi possunt . Lacus Tiberiadis,
4.Lucernam accensam Verba Hie- . qui , vt ex nota Grialii num. seq. colli-
ronymi in ep. ad Dardan. GR. gitur,plura nomina iiabuit , et Cer.ereth,
Ib. Hoc et mare Salinarum Hieron. . vel Kinnercth , Genesnreth , vel Genesar
lib. de locis Heb. GR. dicitur , centum stadia in longitudine,
Ib. Longitudo - stadiis quingentls octo- quadraginta vero in latitudine occupabat,
ginta . Hegesippum potius , e quo sunt vt auctor est losephus De bello iud.
haec , et losephum secuti sumus , vnde lib. 3. cap. 18. AREV.
hausit Hegesippus , quam Isidorinnos li' 6. Genesar. Ex Hegesipp. lib 3, c.i6.
hros , in quibus septingentis octoginta Scd,vti tres lacus in ludnea constitue-
comtnnter legitur . GRIAL . ret , Solinus fecit . "Nam reliqui eund. Ge^
Ib. S. Martinus loc. cit. etiam exhi- tinsar , cum Tiberiade fa-
vel Genesareth ,

bet septingentis octogintn sed emendatio : ciunt . ad Dardan. lacum Ge-

Hieron.
Grlalii videtur retinenda ^ nam facile nu- nesareth quae nunc Tiberias appellatur.
,

merorum mutatio in mss. incidit In nota . Beda ad Inc. c, 5. Stagnum Gcnesareth

Grislii erat , S.ilinarum Vere lib. Reposui . idem dicunt esse quod mare Gah'leae , ,

Hieron. pro Vere ; nisi malis Bcdn , AR. vel mare Tiberiadis Neque losephus y .

5. Salubrior etc. Fortasse hacdecau- ?!isi lacuum duorum , meminit GRIAL . .

sa in nummis Tiheriadis vrbis , iinpe- Ib. Auram non vent. s. d. s. i. ex-

ranteTraiano cusis , conspicitur Dea sa- creans . Non putaui to excreans reiicieti'
 . . , ..

L I E E R X 1 1 I. 1 3 r

bus agitatur : vndc et puiior haustus eius , et ad potandum dul-

cis 5 et habilis

7. Benacus 3 lacus Itah*ae in Venetiajde quo fluuius nascitur

Mincius, qui lacus magnitiidine sui tempcstates imitatur marinas
8. Lucrinus 5 et Auernus 5 lacus Campaniae sunt Lucrinus au- .

tem dictus , quia oh'm propter copiam piscium vectigah'a magna

praestabat . Auernus autem lacus vocatuSjquia aues ibi superuola-
re non possent . Nam antea siluarum densitate sic ambiebatur, vt
exhahantis inde per angustias aqUwie sulphureae foetor grauissimus
superuolantes aues hahtu suo necaret Augustus Cae- . Quam rcm
sar intelligens 5 deiectis siluis , ex pestilentibus amoena reddidit loca .

9. Lacus autem 5 idem et stagnum , vbi immensa aqua conue-

nit nam dictum est stagnum ab eo , quod ilhc aqua stet, nec decurrat
:

C A P V T XX.

De Abysso .

..A.„«,p,of„„,,„ ,„,,,» ,„,„.»:„»„.„,,.„,„

aquarum latentium Humina procedunt vel quae
5 e quibus fontes , et :

occulte subter eunt , vnde et abyssus dictus Nam omnes aquae, .

siue torrentes per occulras venas ad matricem abyssum reuertuntur .

2. Fluctus dicti, quod flatibus fiant Ventorum cnim impulsu .

(ium , quamuis excitans apud Hegesippum, quia aquain continct , ne qua manarc
et Bed. legatur . GRIAL . possit . AtlEV.
Centum quadragtnta corrlgi pot-
Ib. :
Cap. XX. n. I. Abyssus profund. £.v
est csntum , vt modo diccbam , omisso Aug, in ps. 12. GRIAL .

quadraginta . Confer Calmctum in Dict. Nam omnes aquae - ad matrlcem

Ih.
bibl. AHEV. abyssum Ex Hieron. in Lccles. 1. Hanc
.

7. tempestatcs Imitatur ma-

Eenacus - matricem abyssum Tartarum vocat Piato
rinas . Virg, Georg. 2. Teq-Fluctibus in Phaedone GRIAL . .

et fremitu assurgens Benace marino . Ib. Fnde et ahyssus dictus . Forcel-

Quo loco vid. Seru. GRIAL . linus ex hoc IsiJori loco colllgit , dictam
Ib. Benacus , nunc lago di Garda ita- ahyssum a graeco intensiuc <*, et ^u<tc\
lis dicitur Vide Plinuim lib.2. capaoj.
. ionice pro/SySe? projunditas . Sed quum
AREVALVS /5ty3-o\ sit etiam fundum , melius in abysso
8. Auernus autem lacus : e Seru. ad a acclpletur pro sinc , hoc est , sine fun-
Diuinosque lacus , et Auerna sonantia do Et hoc innuit Isidorus , profunditas
.

siluis, Aen. 3. GRIAL . aquarum impenetrahilis . W. ^orns abyssum

9. Alii cum Varrone , et Festo sta- masculini generJs facit plerique lemi-
,
gnum dictum putant a graeco 9-^7 i'c\ , nei AREV. .

R 2
 . . .:,.

132 ETY MOLOGIAR VM

aijitatae aqiiae motu aequalls.
fliicriiant. Aqiia est sratiuajet sine
5. Vnda vero eminens liquoi^qui semper in motu est Lu- .

cretius, Acrias 'vndas^ id est motus er corpus illud, quod reflucruat , ,

Nam nec vnda per sc aqua esr scd aqua in moru quodam et agi* : ,

tatione quasi ab eundo, er redeundo vnda vocara

3 .

4. Larex proprie liquor fontis esr Et dicrus Larex j quod in .

\tms rerrae lareat .

5. Gurra esr , quae srar srilla quae cadir Hinc er srillicidiurn » , , .

quasi stilla cadens Stiria enim graecum est id esr gurra . inde , ,
:

fit diminuriuum, vr dicamus stilla--i dum aurem star, aur pendet de

tecrisj vel arboribus , quasi glurinosa ,
gurta esr : dum ceciderir
srilla Fsr

Spuma dicta eo quod spuarur*, sordes enim sunt vndarum

6.
vnde er musrum er ea, quae coquuntur spuma purgantur. Hinc, ,

er spurum
C A P V T XXL
De fluminibus .

I. A-
R luuius esr perennis aquarum decursus , a fluendo perpetim
dictus . Proprie autem fl,umen ipsa aqua ^fluuius cursus aquac . Frius
aurem flunnen , quam fluuius ^ id esr , prior aqua, quam decursus .

Duo sunr fluminum genera vnum torrens, alterum viuum de quo : :

2.Acn.3.v.72p
Virgilius Donec me flumine viuo - Ahluero
, ,

2. Torrens esr aqua veniens cum impetu Dictus autem tor- .

3. Aerias vndas , id e$t,»T]Otus, Nf interesset : gutta ( inquit ) stat ; stilla ca-

minimum quidem dubitandum de hac le- dit . GRIAL .

ctione % elegantissime vndae rationem ex- Ib. Hinc et stillicidium : e Seru. ad

plicat liidorus . Virg. qua plurimus vn- Stiriaq. impexis ind. horr. b. sed Stiriam
dam - Fumus agit Aen, 8. , et alio loco , graecam esse vocem Seruius non dicit
Et iuuat vndancem buxo spectare Cytho- Quare ro graecum est expungi iubebat
rum . GRIAL . Chacon. Glossarium stiria 0'
t» x)Sai.Tc^

Jb. Vndam
ab vdus , et a graeco J'/«p xpwg-aXXsc GRIAL
z(,ilj.a/MV«^ . .

vocari, malti putant AREV. . Cap. XXI. n. 2. Torrens . E Seru, ad

4. Latex proprie liquor e Seru. ad v. : montano flumine torrens , Aen. 2. GR.
laticemque Lyaeum, -^r//. i. , sed vox Ib, De quo Pacuuius . Recte Chacon
fontis apud iJ/um non est GRIAL . . delet voces , de quo ; non enim de tor-
5.Gutta est , quae stat . Hieron. in rente Pacuuius , sed de sole ^ cuius versns
Chronic. ann. Domini 50. Palaemon (in- ideo adducitur, vt ostendatur, torrere essc
^uit) insignis grammaticus quondam in- idem^quod arescere Integer Pacuuii versus •

tcrrogatusj quid inter £utiam,et stillana legitur (ipud Festum in voce torrens :
 . .

LIBERXIII. ijj
rens, qiiia pluuia crescit , siccitate tonescit, id est, arescit . De quo
Pacuuius : FlAmmeo vapore
foetum exusserit Cui grae- torrens terrae . in Antio^a

ci ab hieme nomcii dederunt, nos ab aestate illi a tempore , quo :

succrescit , nos a tempore^quo siccatur .

3. Amnis fluuius est nemore , ac frondibus redimitus , ct ex

ipsa amoenitateamnis vocatur .

4. Decursus proprie finis cursus , siue aquarum sit , seu qua-

rumb"bet rerum Riui dicti , quod deriuentur ad irrigandum , id cst,
.

inducendum aq-uas in agros Nam irrigare inducere est Gurges . .

proprie locus altus in fiumine .

5. Puteus est locus defossus , ex quo hauritur aqua , a pota-

tione dictus Fons caput aquae est nascentis , quasi fundens aquas,
.

6. Quid.uTi autem fluuiorum propriis ex causis nomina acce-

perunt, ex quibus nonnulli notandi sunt, qui in historiis celebres
memorantur .

7. Geon fluuius de paradiso exiens , atque vniuersam Aethio-

piam cingens , vocatus hoc nomine , quod incremento suae inun-
dationis terram Aegypti irriget : ^ij enim graece , latine terram si-

Jammeo vapore torrens terrae foetuin dori verbis cxplicandis magis sint neces-
exusserii, quod de sole dictiim esse con~ saria Recentiores Gehon paradisi fluuiuni
.

stat ex Varrone r. de re rust. \sed siue diuersum a Nilo esse statuunt nam quum :

Varro Pacuuii verba referre voluit , siue Tigris , et Euphrates duo sint certi flauii
sensum tantum tplacet nobis Chacon , cui e quatuor paradisi , Nilus , cuius fons a
adiectae videntur in Varrone voces illae fontibus Tigris , et Euphratis longibiia:ie
aut nox , aut frigore . GRIAL . distat non potest inter paradisi flumiiia
,

Vo. Dc quo : retineri id potest , sed ita computari Veterum cpinioni fauere pos-
.

vt intelligatur , de quo vocabulo torrens sct , quod Nilus ab incolis regni Goian
etc. AREVALVS . nostra adhuc aetate Gihon appellatur ,

3. i4'«/?/j ab aliis deducitur ex graecis A graecis Nilus Melas dicitur , hoc est ,

verbis a/i(?iqula circuroflLiit. AR.

, et vhv , niger , turbidus : quo spectat VirgiVms
7. Vnde et Nilus dictus £ Seru. ad . lib. Georg. v.491. Et viridem Aegy^
4.
V. pingui flumine Nilus , Aen. 9. GRIAL. ptum nigra foecundat arena \ et Seruius
Ib. Nam jnte Nilus Melo . Ex eod. ad hunc locum , l^am antea Nilus Melo
Aen.^. ad v. Nubila , iamq. volans api- diccbatur . Quamquam Melo hebraice
cem , et latera ardua cernit . GRIAL. plenum significat , quod Nilo propter
Ib. De quo
in meridiem versus E . inundationes congruere potest De Ni- .

Solin. de Aegypto ex quo pro Aegy-

c. : lide lacu Solinus cap. 45. Igitur proti>
pto , Aegyptio roari ; et pro retro luctan- nus lacum efficit , quem Nilidem dicnnt
tibus ) in arcto luctantibus viieri possit Non assentior Grialio qui ex Solino re-
,

in Isidoro reponendum . GRIAL . punere vellet , de quo in meridiem ver-

Ib. De quatuorfluminibus paradisi sus excipitur Aegyptio 7nari :,nzm Soli-
conferendi sunt co-ninentatores in Ge- nus haec dixit de Nilo , dum mare in-
ncsin , et Galmetus in Dictionario bibli- greditur . Isidorus alios praeter Solinum
co • Nos pauca delibabinius , quae Isi- legjerat . Siquidem ex probstis historicis
 .

^34 ETYMOLOGIARVM
^Miificat HIc npud acgyptios Niliis vocatur , propter llnuim
. , quem
trahit , qui efHcit tbecunditatem Vnde et Nilus dictus est .
,
quasi
vioLv u^r.v trahcns Nam antea Nilus huine Melo dicebatur . . Appa.
ret autem in Nilide Lacu , dc quo in meridiem versus excipitur
Ae?vpto 5 vbi Aquilonis ilatibus repercussus aquis retro luctantibus
intumcscit, et inundationcm Aegypti facit

8. Ganges cognominat,
fluuius ,
qucm Phison scriptura sacra

exiens dc paradiso , peigit ad Indiae regiones Dictus autem Phi- .

son^id estjcaterua, quia quindecim fluminibus magnis sibi adiun-

ctis impletur,et efficitur vnus Ganges autem vocatus a Gange .

rege Indiae . Fertur autem Nili modo exaltari , et super orieiitis

terras erumpere .

9. Tigris fluuius Mesopotamiae, de paradiso exurgens , et per-

gens contra assyrios , et post multos circuitus in mare rubrum in-

Nilus amplissimum lacum Zaire ege-

ii» leberrimus , non Ganges , qui longe di-
ritur, quem Nilidem , vt puto , Solinus, stat ab Euphrate , et Tigri , quos e pa-
et Isidorus vocant ; inde egrediens
et radisi loco tluere tcstimonio Moysis con-
longo circuitu ad meridiem rertur,et stat . AREV.
plures region:*s aliuens in Aegyptum et- 9. Genesis cap. vero c. v.14. Nomen
funditur . An autem meiior. sit Isidori fiuminis tertii Tigris ipse vadit contra :

scriptura aquis retro luctantibus , r^nzni assyrios Fluuius autem quartus ipse est
.

Solini , aqiiis in arcto luctantibus , dubi- Euphrates In hebraeo apud Moysen est
.

tari Mihi certe Isidoriana lectio

potest . Chidkcl pro Tigris quae vox Tigns me- :

minime displicet Raderus in not. ad . dorum lingua sagittam sl^nificat , vt ve-

IMartialem pag. 2S. et seq. multa affert locitas fluminis denotetur Legebatur .

de Nilo , et SS.Patres indicat , apud quos apud Grialium , et alios in mare mor-
Geon fluuius Paradisi idem est , ac Ni- tuum infiuens correxi nihil haesitans in
:

lus , dissentiente tamen Pererio AREV. . mare rubrum . Isidorus Hieronymum de-
8. Phison , id est , caterua Ex Hier.
. scribit ex Onomastico locor. sacror.
de locis Hebr. GRIAL . Hieronyrni verba sunt Tigris fiuuius de :

Ib. (^uia quindecim fluminib. Totidem paradiso exiens iuxta scripturae fidemy^
tjumerantur ab Arrian. lib.'^. de Alexand., perger}sque contra assyrios , et post mul-
"vndeuiginti vero a Plinio lib, 6. c 18. tos circuitus , vt vult losephus , in tnare
Libri otnnes quia decem , sed plane re- rubrum infiuens Vocatur autem hoc no- .

petitae syllabae sirrtilitudo librarios de- mine propter velocitatem instar bestiae
e^pit . GRIAL . nimia pernicitate currentis Re vera Ti- .

Ib. A rege Gange . Gxi^r;^;^ quoque gris Euphraii mixtus in sinum Persicum
regsm appellant Suidas,et Plutarch. in influit et quamuis ex more sacrae scri-
-^

lib. de Jluminib. Male libri 0. rege Gan- pturae sinus Persicus non dicatur mare
garo . GRIAL . rubrum , idque nomen solum sinui Ara-
Ib. Exakari . Eiiam in tnanuscripto bico tribuatur, tamen historici alii , et
Solino exaltari , ncn exundare , vt in ex- geographi tam sinam Arabicum , quara
cuso legitur GRIAL . . Persicum mare rubrum appellant , vtBon-
II). Phison paradisl fluulus a multis frerius in not. ad Onomasticum Hiero-
creditur etse Phasis Cholcidis amnis ce- nymi cor.firmat. AREV.
 ,. ,

LIBERXIII. iss
fliiens . Vocatur autcm hoc nomine proptcr vclociratcm , instar be-

stiae nimia pernicitate currentis .

Euphrates fluuius Mcsopotamiae, de paradiso exoricns, co-

10.
piosissimus gemmis , qui per m.ediam Babyloniam influit hic a fru- •,

gibus 3 vel ab vbertate nomen accepit . Nam hebraice Ephrata fer-

tilitas interpretatur , Mesopotamiam enim
quibusdam locis ita ir- in

rigat j sicut Nilus Alexandriam Sallustius autem auctor ccrtissimus .

asserit 5 Tigrim et Euphratem vno fonte manare in Arinenia

5 qui ,

per diuersa euntes longius diuiduntur , spario medio reJicto muho-

rum rniHum quae tamen terra , quae ab ipsis ambitur , Mesopota-
•,

mia dicitur. Ex quo Hieronymus animaduertit , ahter de paradisi

fluminibus inteUi-^endum .

11. Indus,fluuius orientis,qui Rubro mari accipirur .

12. Medoruin rex antiquissimus , ex quo amnis

Hvdaspes fuit

orientis nomen accepit,qui nunc Hydaspes dicitur, de quo Luca-

wws iVastis Indus aquis mixtum 7ion sentit Hydaspen ^'Ex ^ qua Me- Hb. 3. v. 235.

10. Nam hebraice Ephrata feftilitas 12. Qui dum sit fluulus persarum,
Ita scribo ex Hieron. , non Euphrata ,
dicitur tamen contra Or. Hoc de Gan~
qtiae vex apiid Hebraeos nulla est . Sed ge , nor! de Hydaspe cecinit Lucanus lib.^.
m3 perath , id est , Euphrates, n3 peri
Mouit et Eoos bellorum fama recessus^
- Qua coh'tur Ganges,qui toto solus ia
hoc est yfnictu . GRIAL . orbe - Ostia nascenti contraria solucre
Ib. Sallustius aiitem certlssimus . Hie- Phoebo - Audet,
aduersum flactus im-
et
ronym. in lib. de locis Hebr. Porro Sal- pellit in Eurum Quae leguiuur in im-
.

lustius auctor certissimus asserit , tam pressis libris Lucani carmina , in Gothi-
Tigris , quam
Euphratis in Armenia fon- cis nulla sunt . GR.
tes demonstrari Ergo aliter legit hi- . Ib. Lucani versus lib.8. v. 227. sunt^
dorus eum Hieronymi locum . Vid. Vibii Qua rapidus Gangcs , et qua Nysaeus Hy-
Sequest. librum de flum. , et quidem di- daspes - Accediint pslago , Phoebi surgen-
uersos vtriusque fontes prodidit Strabo . tis ab igne - lam propior , quam Persis ,
GRIAL . eram . Hinc corrigi
apud Isido- poterit
Ibid. Communcs Euphrati , et Tigri rum Nysaeus pro Medus , Hydaspes di-
fontes afsignarunt veteres, Lucanus , Boe- citur Nysneus a Nysa vrbc , q'iam al-
tius, et alii s?d eos falli , compertum
:
luit . Sed quum hiJorus praemiserit ,
modo esse asserit Calmetus in Dictio- Hydaspen fuisse regem Medorum , for-
nario Bibl^co , et fusius probat Pererius tasse apud Lucanum,vel alium ex
ipse
ad Genes. cap. 2. v. lo. Clericus in not. Lucano legit Medus Hydaspes Virgitius .

ad Onomasticum Hieronymi ex his Isi- certe lib.4. Georg. v. 210. dixit i Lydia
dori verbis argui , locum Hieronymi esse nec populi Parthorum , aut Medus Hy-
nunc decurtatum . Fortasse ita e^t sed : daspes Putant nonnulli , diuersum esse
.

potuit etiam Isidorus simul ex Hierony- fluuium Hydaspen Nysacum de quo Lu- ,

mo , et Saliustio , aut alio , qui Sallustium canus , in regno Pori , ab Hydaspe Adedo,
expressisset , sentcntiam suam excerpcre. de quo Virgilius , et fortasse hac dc causa
AREV. fabulosum Hydaspen ab Horatio dictum
 . .

13 6 ET \' MOLOG I ARVM

lib. S. V. 227. (ius Hydaspes - Accedit peLxgo , Phoebl surgentis ab igne . Qui diiiTi

'slt fluuius pei-sariim tamen contra orientem dccurrere , dicitur .

15. Araris fluuius Germaniae De quo Virgilius yl«/ Ararim . ,

Ecl. I. V. 63» Parthus bibet^aut Germania Tigrim .

14. Bactrus, fluuius orientis, a rege Bactro vocatus fertur , aquo

et Bactrianijet vrbs eorum .

Choaspis, persarum fluuius , vocatus eorum lingua , quod

15.
miram aquae dulcedinem habeat adeo vt persici reges, quamdiu :

inter ripas Persidis fluit, sibi ex eo pocuhi vendicarint Bx hoc .

amne quidam Cydnum, Ciliciae fluuium ^deriuari existimant .

16. Araxis amnis Armeniae^qui ab vno monte cum Euphra-

,

te diuersa specie oritur dictus quod rapacitate cuncta prosternat ,

Vnde et quum Alexander eum transgredi vellet , ponte fabricato,

tanta vi inundauit,vt Hic breuibus interuaUis pontem diruerct .

ab Euphratis ortu caput toUit , ac deinde Caspium fcrtur in mare .

17. Fluuius Syriae , qui vocatur Orontes, iuxta Antiochiaemu-

ros decurrens, qui a sohs ortu oriens,non longe ab vrbe mari
conditur, quem de origlnis suae tractu Orontem veteres latine ap-
pellauerunt, cuius fluentis ex ipso impetu frigidioribus , et zephy-
ris
lib. 1. od. 22. V. 27. , quia nihil certi Tibullus lib. 4. carm. i. v. 140.
Ib.
cie eo apuJ veteres geographos consta- Nec qua vel Nilus , vel , regia lympha ,
rct . Alii existimant , antiqiios siinilitu- Choaspes - Profluit Plinius lib. 31. cap.3.
.

diiie nominis deceptos , Hy.iaspen no- refert Parthorum reges ex Choaspis , et

,

minasse pro Choaspe , de quo infra n.15. Eulaei fluuii aquis tantum bibcre solitos,
AREV. quae quamuis in longinqua illos comi-
13. Ararls fluuius Gernnan. E Scru. tabantur . AREV.
Kclog.i.Quod autem in editis , et quibusd. 16. Vnde et quum Alexander . Me-
ynanusc. est : Currit enim per Parthiam , mini: pontis Curtius lib.'^., inundatio-
et Assyriam , exputtgi maluimus , ( de- nis non meminit . Idem tentatum a Xer-
erant enim in plerisque manuscriptis )
xe refert Seruius ad v. pontem indigna-
cjuam Tigri aptnre , qtiod fecit VuJcanius . tus Araxes , Aen.S. GRIAL .

GRIAL . Ib. Hic breuib. interuallis - raare . E

14. A rege Bactro . losephus noii Ba- Solin. c. 5. GRIAL .

ctrum , sed Cetrum , filium Aram , Ba- 17. Qui vocatur Orontes . Sic est in
ctrianorum primum auctorem facit GR. . Gothicis Hegesipp. lib.2' f. 5. GRIAL .
.

Ib. Plinius lib. 6. cap. 16. Bactti , Ib. Baluzius

cap. 5. libri Lactantil
quorum oppidum Zauaspe , quod pcstea de mort. Pcrsecut. edidit in Orientem
Bactrum u flumine appellatum est Vide . praecipitata est \ quem excusandum ait
Curtium lib, 7. cap. 4. Bactri dicuntur in nota loannes Columbus ex Cupero :

etiam Bactriani , et vrbs Bactra , bactrO' nam Orontem dictum etiam Orientein
rim . AREV. clare docent Hegesippus lib. 3. cap. 5.
15. Adeo vt reges . E Solin. c. de Excidii , et Isidorus hoc loco . In edi-
Cilicia . GRIAL lionibus antiquii Ikidori legitur,<7«/ VO'
 . .

L 1 B E R XIII. 137
ris assidue ibi spirantibus , tota ciuitas momentis prope omnibus
rcfrigeratur .

18. lordanis 5 ludaeae fluuius , a duobus fontibus nominatus :

quoruin alter vocatur lor , alter Da7i . His igitur procul a se di-

stantibus , in vnum alueum toederatis , lordanis deinceps appella-

tur . Nascitur autem sub Libano monte,et diuidit ludaeam , et Ara-
biam,qui per multos circuitus iuxta lericho in Mare mortuum
influit .

19. Phasis, Caucaseis montibus fusus , cum pluribus ahis in

Euxinum se nuncupatur.
praecipitat mare . Vnde et

20. Cydnus,amnis Ciliciae, a Tauro monte progrediens mi" ,

ram aquarum habens suauitatem , et quidquid candidum est , Cyd-

num gentili iingua syri dicunt Vnde amni huic nomen datum , .

quia tumet aestate, quando niues soluuntur reliquis anni tempo- :

ribus tenuis est, et quietus

2 I. Hylas , fluuius Asiae . Pactolus, fluuius Asiae, arenas aureas
trahens de quo Virgilius Pactolusque irrigat auro
: : : quem pro au- 10.Acn.142.
rato fluore alii Chrysorhoam vocant .

2 2 . Hermus , fluuius Asiae , qui Sm yrnaeos secat campos , et ipse

fluctibus aureis^et arenis plenus,a quo Smyrna vocata est.

23. Maeander , amnis Asiae flexuosus, qui, recurrentibus ripis
latur Orontes . Orientem veteres latiue
. . ad iiidicandum intentus , errorem veteris
appellauerunt Grialius vtrobique Oren-
. codicis adoptauerit . De Phaside Plinius
tem legit, quasi ab oriente dictus fucrlt iib.6. cap.4. Eum vnum esse e quatuor
Orontes Neque Isidori consuetudo ab
. paradisi lluminibus , quod P/i;V(7« dicitur,
huiusmodi etymologiis aliena est . AREV. nonnulli arbitrantur , vt num. 8. indica-
18. lordanis ludaeae fluu. Hier. in ui . AREVALVS .

lib. de locis Hebr. GRIAL . 20. Cydnus . 1 Solin, GRIAL.

19. Phasis . Ferba sunt Ambrosii 2. 21. Hylas fluuius Asiae . Fid. Solin.
Hexaem. r. 3. Erat autem in omnib. li- c. de Bithynia et Plin. lib.<j. f.32. GR,
-,

bris Eusis , ni restituisset Chacon , indi- Hermus Plin. lib. 5. cap. 29. a
22. .

cato Ambrosii loco . GRIAL . Smyrna Hermus amnis campos facit ec ,

Ib. Vnde et nuncupatur . Delemus norjiini suo adoptat . Sed haec a Solino
haec cum Chacone . GRIAL. potius . GRIAL .

Ib. Vnde et nuncupatur h^ec :i^po- : Ib. A qiio Smyrnzvocatz est . An quia
sita fuerunt ab aliquo , qui pro Phasis pUnius et nomini ( /«^«/V ) suo adoptat
scriptum reperit £/^j-/V,aut Ekx/V , vnde At idem Plinius ex Hcrodoto ab Smyrna
Euxinum mare dictum existinoauit Sed . Amazone Smyrnam vrbem appellatam
quid , si Isidorus ipse apud S. Ambro- dicit . GRIAL .

sium , aut alium pro Phasis \eg\t EMxis} Ib. Virgilius 2. Georg. 137. Necpul-
Compertum mihi est , eum in corrnptos cker Ganges , atque auro turbidus Her»
codices saepe incidisse neque miran- : mus . AREVALVS .

dum, si ad excerpendum tantum , non 23. In excusis Ouidii legitur , Qui^

"Tom, IK S
 .

ijS ETYMOLOGIARVM
iiuer CnrKim,et loniam , praecipitatur in sinum^qui Miletum dlui-
ditj et Prienen Maeander autem vocatusjquod sit flexuosuSjCt
.

nunquam currat rcctus De quo Ouidius (^ulque recuruatus lu* . :

a. Met. 246. tii^ Maeauder in widis .

24. Tanus fuit rex scytharum primuSja quo Tanais fertur

fluuius nuncupatus, qui ex riphaeis slluis veniens, dirimit Europam
ab Asia 5 inter duas mundf partes medius currens , atque in Pon-
tum fluens .

25. Inachus, Achaiae amnis, argolicos irrigans camposjquem

rex Inachus a se nominauit , qui exordium argiuae genti primus
dedit . Erymanthus ab Erymantho monte demissus
Ibi est ct .

26. Padus, Itahae fluuius , a iugis Alpium fusus ex tribus fon- ,

tibus oritur,ex quibus vni vocabulum est Padus, qui ditfusus in

modum stagni, amnem siau dirigit, aquo et Padus est nuncupatus .

Hic a graecis Eridanus cognominatur , ab Eridano sohs filio , quem

Phaetontem dicunt qui fuhiiine percussus,in eodem fluuio deie-
,

ctus est, et extlnctus Augetur autem exortu Canis liquescentibus

.

niuibus , ct cum accessione triginta fluminum circa Rauennam iii

Adriaticum mare defertur .

27. Tiberis , ItaHae fluuius, a Tiberino regc Albanorum dici-.

tur appellatus, qui in hunc fluuium cecidit, ct de exitu suo no-
men dedit Nam antea Albula antiquum nomen a colore habuit,
.

quod niuibus albus sit Ipse est autem Tibris, qui et Tiberis, sed .

Tiberis in quotidlano sermone, Tibris in versu cilcitur .

28. Danubius, Germaniae fluuius, vocari fertur a niulum co"

que recuruatis ludit Maeandros in vndis tur a Plinio lib. 3. cap. i5. AREV.
De Maeandri ambagibus passim mentio- 27. Qiiod niuib. albus &it . Aliefla
nem iniiciunt poetae AREV. . indetitur Cachoni GRIAL.
.

24. Tanais proprie in paludem Maeo- Ib. Ipse autem est Tibris . E Seru.
tin fluit , quae Ponto Euxino vnitur Vi- . adv. Tuque , o Tibri , tuo genitor cutn
de Plinium , et Melam AREVALVS . . flumine sancto , Aen. GRIAL 8. .

25. Inachus - dedit Ferba sunt So- . Ib. Retinui communem scripturam ,

lini c. de Graecia . GRIAL . quae in vetustis quoque lapidibus appa-

Ib. Soiinus zit , exordium argiuae nO' ret ^Tiberis cum / primo latino . Gria-
hilitati pritnus dedit . AREV. lius ediderat Tyberis : a!ii vellent Thybe-
26. Amnem sinu dirigit . Digerit FF. ris . Etymon Albulaeab albo colore .ib
CC. vnus Rom. Arinem sinum GRIAL . . Isidorigenio non abhorret idque etiam- :

Ih. Augctur autem - defertur £ So- . num alii tenent AREV. .

lin. C. de Italia . GRIAL. 28. Danubius a nubium copia De .

Ib. Apud Solinum desunt verhz circa Lanubii etytno vid. Steph. ^ qui prius jxa-
Rauennam Accuratius Padus describi-
. roaVi hoc est , dUiev » et jclicem , deinde
 . . . ,

L I B E R XIII. 139
pia 5
qiiibus magis au^etur . Iste est, qui in Europa plus omnibus
habet famam . Idem et Ister , quia dum per innumeras vadit gcn-
tes mutat et nomen , et maiores sibi ambiendo colligit vires Ori-
3 .

tur a Germanicis iugis , et occidentalibus partibus barbarorum

pergens contra orientem , sexaginta in se fluuios recipit , septem
ostiis in Pontum influit.

29.Rhodanus, Galliae fluuius^ab oppido Rhodo cognomina-

tus^quem coloni rhodiorum locauerunt , qui rapido concitus cur-
su 5 tyrrheni aequoris freta scindens^non modicum saepe nauigan-
tium facit pericuhim , dum. inter se maris fluctus , et amnis fluenta
decertant
30. Rhenus a Rhodaniquoniam cum societate fertur vocatus :

codem ex vna prouincia oritur. Est autem Germaniae fluuius in- ,

ter trcs Europae maximos fluuios computatus, qui a iugo Alpium

vsque In oceani profunda cursus suos dirigit
31. Iberus amnis^qui quondam ^0tt Hispaniae nomen dedit.
32. Minius 5 fluuius GaUaeciae , nomcn a colore pigmenti sum-
psit 5 qui in eo plurimus inuenitur .

53. Durius a graecis quasi Dor/cwi- Tagum fluuium Carthafo, .

Hispaniae nuncupauit, ex qua ortus procedit, fluuius arenis aurife-

ris copiosus,et ob hoc ceteris fluuiis Hispaniarum praelatus .

34. Baetis fluuius, qui et Baeticae prouinciae nomen dedit, de

J^xv^lSiv
, (tut J^sivi^e-iv ab aduersa fortuna sentlunt , esse hispanam : quo fortasse
appellatum a scythis refert GRIAL. .
alludit Vitruuius lib. 7. cap. 9. Miniumy
Ib. Et occidentalib. partib. barbar. et Indicum nominibus ipsis indicant , qui-
Panllo aliter Ambros. 2. Hex. c. 3. Da- bus in locis procreantur . Minium amnein
rubius de Occidentalibiis partib. barba- a minio pigmento dictum , tradit rursus
roruirj , atque romanos intersecans po- Isidorus lib.19. c.i7.,et lustinus lib.44.
pulos , donec Ponto ipse condatur GR. .
cap. 3. AREV.
29. Qui rapido concit. curs. £.v Atn- 3:?. Durius . Dorius quidam libri .

bros., nisi quod apud illum , non medio- GRIAL

cre fertur nauigantium pericalum . GR. ib. Tagum
Carthago Hisp. nuncup.
-

30. Qui a iugo Alpium Ex eod. . GR. Quod a Tago , ex ficto Beroso , di-
rege
32. Fortasse quod in eo plurimum : ctus fertur ^ nihilo certius duco QRIAL. .

nisi intelligatur qui color . Fiorezi'is Ib. Florezius tom.13. pag.49. et seq.
tom. 15. Hispan. sacr. pag. 37, et seqq. cemet. , Durium potius ita appellatum a
diligenter dc flumine Minio agit , et mul- Doriensibus Phoeniciis , s'mc incolis yrbis
tis Minium non esse fluuium ,
probat , Dor , aut Dori , quam a Doriensibus grae-
qui nunc Mino dicitur , sed alium , qui cis . De Durio aliisque Hispaniae flu-
,
Sil nuncupatur , quique a Minio nunc minibus conferendus Cellarius Geograph.
sic appellato recipitur . Quod autem ait, ant. lib. 2. cap. 1. sect. i. AR.
winiuin yocem esse latinam , alii contra 34. Eo quod ibi lanac . Flin. lib.B.
S 2
 . . .

140 ETY MOLOG I ARV M

lib.x2.ep.20o. ^uo MRTnaVis : Baetls oliuifcra crinem redimite corona^- Aurea^qui
7iitidis 'uellera quod ibi lanae pulchio colore tin-
tingis aquis : eo
guntur. Baetis autem ciictuSjeo quod haiiiili solo decurrat Ba^u .

enim graeci humilejvel mersum vocant.

35. Quaedam autem flumina in dihiuio soluta mole terrarum ,

praechisa sunt quaedam vero^quae non erant abyssi tunc ruptis

:
^

meatibus eruperunt.

CAPVT XXII.

De Diluuiis

i.i-yihiulum dictum 5 quod aquarum clade omniajquae inun-

dauerit , deleat,
2. Primum diluulum extitit sub Noe , quando hominum scele-
rlbus' offensus Omnipotens , toto orbe contecto , delctis cunctis,
vnum spatium caeh fuit , ac pelagi^cuius hactenus indicium vidc-
mus in lapidibus, quos in remotis montibus conchis , et ostreis con-
cretos 3 saepe etiam cauatos aquis visere solemus
3. Secundum diluuium fuit in Achaia , lacob Patriarchae , et
Ogygi temporibus , qui Eleusinae conditor , et rex fuit, nomenque
loco 3 et tempori dedit
Tertium diluuium in Thessalia Moysi , vel Amphictyonis
4.
temporibus , qui tertius post Cecropem regnauit Cuius tempori- .

bus aquarum illuuies maiorem partem populorum Thessahae ab-

sumpsit 3 paucis per refugia montium liberatis maxime in mcnte :

Parnaso , in cuius circuitu Deucahon tunc regno potiebatur qui :

c. 48. GRIAL . Ib. In rsmotis montibus conchis , et

Ib. Graeci enlm ,6a3-y Fel ^J-S-cv , . ostreis etc. Argumentam sane valicUim
GothicibyUn GRIAL. . ad diluuii veritatem confirmanJam , cuiiis
Ib. Lanae pulchro colcre tinguntur -^
vim nonnuUi recentiores critici infirmare
intelligendum id de colore natiuo,non conantur . AREV.
de tinctura , quae arte fieret Vide Pli- . 3. Secundum dihiu. Oros. r. 7. GR.
nium , et alios veteres , qui de lanis bae- 4. Tertium . Idem c.g.^ qui ex Iu~
ticisagunt AREVALVS . . stin. Jib. 2. desuinpiit . GRIAL .

Cap. XXII. n.2. Toto orbe contecto. Ib. post Cccropem regnauit ,
Qui
Pleraque huius capitis ex Orcsii lib. i. Athenis addit Oros. GRIAL .

Haec ex c. 3. GRIAL . Ib. Tria etiam diUiuia enumerat Non-.

Ib. Concretos saepe , et can. Oros, nus lib. 3. Dionys. Confer Lactantium
scabros saepe , et cauatos . GRIAL. lib.2. Instit. cap.xi. AREVALVS .
 .

L I B E R XIII. 141
tunc ad se ratibiis confiigientes susceptos, per gemina Parnasi iuga
fouit^et aluit . A quo propterea genus humanum graecorum fa-
bulae ex lapidibus reparatum ferunt , propter hominum insitam
cordis duritiam .

Sed et flumina cum insolitis aucta imbribus vltra consue-

5.
tudinem , vel diuturnitatem vel magnitudinem rcdundant, multaque ,

prosternunt et ipsa diUiuium dicuntur

, Sciendum autem , flumina , .

quum supra modum crescunt , non tantum ad praesens inferre da-

mna 3 sed etiam et ahqua significare futura

LIBER DECIMVSQVARTVS
De terra , et partibiis .

C A P V T I.

De terra .

I.

caeli
T M^ erra est in
in modum
media mundi regione posita cmnibus partibus
centri aequah' interuallo consistens quae singulari :

numero totum orbem significat plurali vero singulas partes cuius , :

nomina diuersa dat ratio nam terra dicta a superiori parte qua :
,

teritur humus ab inferiore velut humida^wt sub mari

: tellus au- , :

tem 5 quia fructus eius tollimus haec et Ops dicta , eo quod opem :

fert frugibus Eadem et arua^^h arafido^ti colendo vocata

. .

2. Proprie autem terra ad distinctionem aquae arida nuncu-

Cap. I. n.i. Terra est in media . Hy- rtd concutiunt, e Serti. Ceorg. i. ad v.
ginus de ctstron. c. vltim. Terra
lib. i. qua vi maria alta tumescani Sed quod
.

media mundi regione coUocata , omnib. Sallustius hic a Seruio etiam citatur,
partib. aequali dissidens interuallo , cen- mihi non fit verisimile ^ hemistichium cum
trum obtinet sphaerae . GRIAL . integro hexametro a S.tUustio scriptum .
Ibid. Quae Singulari numero totum Venti per caua terrae - Praecipitati , ru-
orb. e S^fu. Ae:j. 6. ad v. medioq. ex pti aljquot montes , tumuliq. sedere . //rt-
hoste recepi . Itemq. ad v. Tot maria que auctor alius quaerendus eorum vcr-
intraui . GRIi\L . borum\pro genitalem 'y^rt? generalem ha-
Ib. Eadem et arua . Farr. //&.4.aruum, bebant Isidoriani omnes libri GRIAL . .

ct arationes ab arando . GRIAL . Ib. Verba Sallustii diuerso modo in

Proprie autem terra . £>; Ambros.
2. veteribus exemplaribus leguntur mihi :

lib. ^.Hexaetn. cap. 4. , apud quem vox placeret Ventis per caua terrae praeci'
:

aquae non legitur GRIAL . . pitatis , rupti aliquot montes , tumulique

Ib. Cuius motuui alii dicunt etc. vsq. sedere Eadem repetit Isidorus lib. de
.
 . »:.

142 ETYMOLOGIARVM
Gen. I. 10. patiir rsiciit Scriptiuaait, quod
Deus tcrtam ari^am Na- vocaiierit .

tiiralis enim proprietas siccitas est terrae nam vt hiimida sit hoc ; ,

aqiiariim affinitate sortitiir Cuiiis motum alii dicunt ventum esse

.

in concauis eius,qui motus eam mouet Sallustius , Venti per ca- .

ua terrae praecipilati j rupti aliquot montes ^tumulique sedere .

3. Alii aquam dicunt genitalem in terris moueri , et eassimul

concutere, sicut vas , vt dicit Lucretius . Alii tr^oy). o^cT^» terram vo-
lunt,cuius plerumque Latentes ruinae superposita cunctaconcutiunt
Terrae quoque hiatus aut motu aquae interioris fit, aut crebris to-
nitruis,aut de concauis terrae erumpentibus ventis .

C A P V T I L

De Orbe

I. o,
v^rbis a rotunditate circuli dictus, quia sicut rota est : vnde
breuis etiam rotella orbicuhis anpcllatur . Vndique enim oceanus
circumfluens eius in circulo ainbit fines . Diuisus autem trifarie
est

ex quibus vna pars Asia , Europa, tertia

altera Africa nuncupatur.
2. Quas tres partes orbis veteres non aequaliter diuiserunt : nam
Asia a meridie per orientem vsque ad septentrionem peruenit . Eu-
ropa vero a septentrione vsque ad occidentem , atque inde Afrlca
ab occidente vsque ad meridiem .

3. Vnde euidenter orbem dimidiam duae tenent Europa , et

natura rerum cap. 45. Quod autcm ait rum est rotuJa , quam rotella . Nunc in-
Grialius , hemistichium cura
iii his verbis uento nouo orbe , quatuor terrae par-
integro hexametro contineri , id admitti tes constituuntur , addita America prio-
nequit , nisi sedere sit infinitum. Ceterum ribus tribus . AREV.
nihil mirandum esset , si Sallustio ziec 3. Quia inter vtramq. ab Oceano
opinanti hemistichium cum integro he. Mare magnum ingreditur Aperte . hic Ma^
xametro excidisset Similia exempla Bar-
. re niagnum Mediterraneum dicitnr GR. .

thius , Lagomarsinus, aliique curiosc col- Ib.Saepe Isidorus simpliciter mare

iegerunt AREVALVS .
. magnum pro mediterraneo vsurpat quod :

3. Et eas concutere , sicut vas , vt di- diserte explicauit lib.15. cap.i6. num.i.
cit Lucretius . Lib.6. Vt vas in terra non In Isidorianis cap. 82. sermonem habui
quit constare, nisi humor - Destltit in de Itinerario sub Antonini nomine falso
dubio flactu iactarier intus GRL\L . . vulgato , siue potius veteri notitia pro-
Ib. Terrae quoq. hiatus f^sqn. ad . uinciarum , quae perperam Antonino tri-
fn. e Seru. Aen.%. ad v. Non secus,ac buitur,quo longe posterior est . Eadem
siqua penitus vi terra dehiicens GR. . Isidoro nostro a nonnuUis ascribitur
Gap. II. n. I. Magis ex vsu latino- quia sumpta est ex coUectionc canonuno
 . ,

L I B E R XIV. 143
Africa 3 Sed ideo istae diiae par-
allum vero dimidiiiin sola Asia .

tes factae suntjqula inter vtramque ab oceano Mare magnum in-

greditur 5 c]uod eas intersecat Quapropter si in duas partes orien- .

tisjCt occidentis orbem diuidas, Asia erit in vna , in altera vcro

Europa , et Africa .

C A P V T III.

Dc Asia ,

..A sia ex nomine cuiusdam mulieris est appellata, quae apud

antiquos imperium tenuit orientis Haec in tertia orbis parte dis- .

posita , ab oriente ortu solisj a meridie oceano ab occiduo nostro *,

mari finitur a septentrione Maeotide lacu , et Tanai fluuio termi-

:

natur. Habet autem prouincias multas, et regiones quarum bre- ,

uiter nomina et sltus expediam , sumpto initlo a Paradiso

5 .

2. Paradlsus est locus in orlentls partibus constltutus, culus vo-

cabulum ex graeco in latinum vertitur hortus : porro hebraice Eden
dicltur 5 quod in nostra lingua deliciae interpretatur . Quod vtrum-
que iunctum facit hortum deliciarum est enim omni genere ligni :

ct pomlferarum arborum consitus habens etiam llgnum vitae:non ,

ibi frigus, non aestus sed perpetua veris temperies , .

3. E culus medlo fons prorumpens, totum nemus Irrigat,di-

uiditurque in quatuor nascentla flumlna , cuius loci post peccatum
homini adlttis interclusus est Septus est enim vndique romphaea flam-
.

majid est,muro igneo acclnctusjita vt eius cum caelo pene iun-

gatur incendium .

Pseudo-Isidori : adeoque confundenda 2. Graeci paradisi vocem ex hebraeo,

non est cum iis , quae Isidorus hoc li- aut chaldaeo sumpserunt Dissertationes .

bro de orbe eiusque partibus , ac re-

, de paradiso plurimas collegit Vgolinus
eionibus edisserit . Vide Pithoeum lib.2. in suo thesauro Antiquit, hebraic. tom.7.
Aduers. subsec. cap. t. Inter hoc caput 3. Pene iungatur Inngat Gothici GR. . .

secundum , et caput tertiura subsequens Ib. Grialius edidit cum aliis excusis
duo codices gothici Toletani exhjbent roynphaea fiamma : restituo romphaca
sphaeram mundi , quae in codice vetu- fiammea . Genes. cap.^. v. 24. Et collo-
stiori intus verbis arabicis exarata e$t cauit ante paradisum voluptatis Cheru-
AREV. bim , et fiammeum gladium , atque ver-
Cap. III. Asiam alii dictam vo-
n. I. satilem-, ad custodie/idam viam ligni vi-
lunt ab Asia nympha , alii ab Asio , Ma- tae . Flammeus gladius atque , versatilij
nei Lydi filio . AREVAL. ab Isidoro dicitur romphaea 3 scu rhoin*
 .

144 ETYMOLOGIARVM
4. Cheriiblin qiioqiie, id est , angeloriim praesldium arcendl^
spiritibus malis super ordlnatum est , vt ho" romphaeae flagraiitiam
mines flammae, angelos vero malos angeli (boni) submoueant , ne-
cui carniiVel spiritui transgressionis aditus Paradisi pateat
5. India vocata ab Indo fiumine, quo ex parte occidentah clau-
ditur : haec a meridiano mari porrecta vsque ad ortum soHs , et a
septentrione vsque ad montem Caucasum peruenit, habens gentes
multasjet oppida , insulam quoque Taprobanam , clephantis refer-
tam i Chrysen, et Argyrem auro, argentoque foecundas, Tylon quo-
que arborum foliis nunquam carentem .

6. Habet et iluuios Gangen , et Indum , et Hypasin , illustran-

tes indos Terra Indiae fauonii spiritu saluberrima , in anno bis
.

metit fruges vice hiemis Etesiis potltur : Gignit autem tincti colo-' .

ris homines elephantes ingentes , monoceron bestiam , psittacum

,

auem , ebenum quoque lignum , et cinnamum , et piper, et calamum

aromaticum .

7. Mittit et ebur 3 lapides quoque" pretiosos berillos, chryso- ,

prasos et adamantem carbunculos , lychnites, margaritas et vnio-

3 , ,

nes, quibus nobilium feminarum ardet ambitio Ibi sunt et mon- .

tes aurei quos adire propter dracones , et gryphas, et immensorum

j

hominum monstra impossibile est .

8. Parchia ab Indiae iinibus vsque ad Mesopotamiam generali-

ter
phaea flammea qui paulo post romphueae
: Ib. De India conferendus quoque Me-
Pagrantiam commemorat Eius vero in- . la . Grialius in textu edidit Tylen , in
terpretatio de muro igneo , quo vndique not. Tylon . Solinus Tylos Indiae insulu
:,

septus fuerit paradisus , non omnibus esT . , . quaccwnque in ea arbos nascitur,

placet . Verum
valde inter se discrepant nunquam caret fclio . Ceterum qui ea ,

interpretum opiniones de gladio illo flam- quae Isidorus his capitibus edisserit , ple-
meo ,atque versatili . Vide Pererlum ad nius cognoscere voluerit , adeat, necesse
eum Genesis locum.AREV. est , scriptores, qui veterem geographiam,
4. Cherubim , id est , angelorum prae- ac chorographiam illustrarunt Eos lon- .

sidium etc, Laudacus Pererius ostendit, go ordine recenset Fabricius cap. 5. Bi-
hcc loco vocabulo Cherubim significari bliograph. antiquar. AREVALVS .

multos angelos etsi enim id nomen : 6. Habet et fluuios . Ex eod. Sol. , t

octauo angelorum ordini proprie tribui- quo Indum pro Nidam , et Hypasin pro
tur,tamen ad omnes angelorum ordincs Hypanim posuimus GRIAL . .

cxtenditur , AREVAL. Ib. Etesiis potitur. Solini verba GR. .

5. Haec a meridiano mari porrecta. Ib. Monoceron bestiam ; forte mono-

£.v Solin. c. 'S's. GRIAL . cerotem bestiam Latini dicunt monoce- .

Ib. Tyion quoque. De qua infr. c.6. ros , monoccrotis AREVAL. .

Vid. Teophrast, , Plin. , Solin. GRIAL . 8. Sunt in ea Arachos— Arbln. £a?

 ,.

L I B E R XIV. i^y
ter nominatur. Propter inuictcim enim virtutem parthorum et assy-
ria^et reliquae proximae regiones in eius nomen transierunt. Sunt
cnim ea Arachosia Parthia , Assyria , Media et Persia quae regio-
, , :

nes inuicem sibi coniunctae , initium ab Indo flumiiie sumunt^Ti-

ari ciauduntur locis montuosis , et asperioribus sitae habentes fluuios
: ,

Hydaspen,et Arbcm sunt enim inter se finibus suis discretac

:

nomina a propriis auctoribus ita trahentes .

9. Arachosia, ab oppido suo nuncupata . Parthiam parthi a Scy-

thia venientes occupauerunt , eamque ex suo nomine vocaucrunt
Huius a meridie rubrum mare est , a septentrione Hyrcanum salum ,

ab occidua solis plaga Media . Regna in ea octodecim sunt , por-

recta a Caspio litore vsque ad terras scytharum .

10. Assyria vocata ab Assur, filio Sem, qui eam regionem post
diluuium primus incoluit haec ab ortu Indiam , a meridie Me- :

diam tangit, ab occiduo Tigrim , a septentrione montem Cauca-

sum , vbi portae Caspiae sunt. In hac regione primus inuentui est
vsus purpurae , inde primum crinium,et corporum vnguenta ve-
nerunt, ac odores , quibus romanorum , atque graecorum effluxit
luxuria .

11. Media , et Persis 5 a regibus Medo , et Perseo cof^nomina-

tae , qui easdem prouincias bellando aggressi sunt ExquibusMe- .

dia ab occasu transuersa Parthia regna amplectitur : a septentrione ^orte p(irthic<t

Armenia circumdatur, ab ortu Caspios videt , a meridie Persiam :
''^S^''^
•

huius terra Medicam arborem gignit quam alia regio minime ,

parturit. Sunt autem Mediae duae , maior et minor. ,

Orosii lib. I. C.2. GRIAL. 10. Ab

Assur fiUo Sem fta docct :

Ib. Vide Plinium lib. 6. cap.15. AR. S. Augustinus Iib.i5. de ciuit. Dei
cap ^
9. A Septcntrione Hyrcan. salum . Reliqua de Assyria vide apud
Plinium^*
£.v Solin. cap. ^9. de Parthia ita enim : Melam Solinum De vngueniis Soli-
, et .

legit Camertes et ita est in m/inuscriptis

: nus Fmie primum romana luxuria
:

fecit
Eccl. Toletan. , nisi Hyrcanii saltus ma^ ingressum ad odores pere^rinos . ARE\'
uis , cuius non semel meminit Solinus , et 11. Ex quib. Media . £>; Solin. ibid
Hyrc.etc. Uyrcznhe SWmc meminit Isid. GRIAL .

sup. lib. 9. cap. 2. GRIAL . Ib. De Media Plfnius lib. 6. cap 25

Ib. Arachosia erat oppidum , et flu-
: De Medica arbore integrum est Solini
men ciusdem nominis Confer Plinium . caput 59. Virgilius 2. Georg
v 126
lib. 6.
cap. 23. Nunc regio est magni Media fert tristes succos , tardumoue sa-
Mogohs Parthia . , de qua num. praec. , porem - Felicis mali Grialius , et alii edlti .

in sensu lation sumpta comprehendit habebant Perso pro Perseo quod rero- ,
Parthiam propnam quae nunc describi- sui qufa
, : is ,quo persae originem ha-
a
rur . AKLV. buerunt , Perseus , aut Perses dicitur AR, .

Tom.lV, T
 . .

I.y6 ETYMOLOGIARVM
I 2. Peisis, tcndens ab ortii vsqiie ad indos : ab occasii Rubrum
mare habet , ab aquiloue vero Mcdiani tangit, ab austro Carma-
nianijquae Peisidi annectitur , quibus est Susa oppidum nobilissi-
mum . In Persia primum orta est ars magica , nd quam Nemrod
gigas post confusionem linguarum abiit , ibique pcrsas ignem colc-
re docuit : nam omnes in illis partibus solem colunt , qui ipsorum
lingua El dicitur .

13. Mesopotamia graecam etymologiam possidet , quod duo-

bus fluuiis ambiatur . Nam ab oriente Tif^rim habet , ab occiduo
Euphratem \ incipit autem a septentrione inter montem Taurum ,

et Caucasum , cuius a meridie sequitur Babylonia, deinde Chaldaea,

nouissime Arabia i\)^ai\t.m .

14. Babyloniae regicnis caput Babylon vrbs est qua nun-

, a
cupatajtam nobilis , vt Chaldaea, et Assyria , et Mesopotamia in
eius nomen aHquando transierint .

15. Arabia appellata, id est^sacra. Hoc enim significare inter-

pretatur ^ eo quod Hinc eam grae- sit regio thuritera, odores creans .

ci evJ^aijxoyd ^ nostri beatam nominauerunt in cuius saltibus et myr- :

rha 5 et cinnamum prouenit ibi nascitur auis phoenix sardonix : ,

gemma, iris, rnalochites 3 et paederotes ibi inueniuntur . Ipsa est et

Saba appellata ^a filio Chus , qui nuncupatus est Saba . Haec autem
angusto terrae tractu ad orientem versus persiciim sinum extenditur ,

cuius septentrionaHa Chaldaea claudit , occasum sinus Arabicus

12. Qui ipsorum llngua £/. dic. E Antiq. GRIAL .

Snu. Aen. i. advers. Per tot ducta vi- Ib. Haec autem angusto - Arabicus .

ros, etc. GRIAL . Ex Oros. lib. i. c. z. GRIAL .

Ib, Persis , et Persia dicitur : scd vsi- Ib. Interpretatur : passiua significa-
tatius est Persis , PersiJis . Qiiod Nemrodt tione Malim tamen ex Solino repoue-
.

seu , vt alii habent , Nemroth , aut Nem- re Arabia appellata est , id est , sacra
:
:

brod persas ignem colere docucrit , for- hoc enim significari interpretantur (^uod .

tassc petitum est ex Eutychio patriar- Arabia Felix Srf^rf appellata fuerit ,S.Hie-
ca alexandrino Adisis Dictionar. bi®lic. . ronymus, Bochartus , aliique censent
Calmeti. AREV. losephus , quem pro hac sententia Gria-
13. Incipit a septent. £.v Oroj. lib.i. lius allegat , si conferantur cap.7. lib.i.,et
c. 2. GRIAL . cap.5. lib.2. ,potius tenet , Sabam , quam
Ib. Infra num. 15. exponltur graeca filius Chus Saba frequentauit , fuisse in.
vox tviPcii /J.UV , scilicet Arabia Beata , seu salam , Meroes nomine celebrem . Hinc
Felix . AREV. etiam controuersia agitur , an Regina
15. Hoc enim significarc interp. Ex Sabae in Aethiopia regnauerit , an in A-
Solin. c. 36. GRIAL. rabia Felice . AREV.
Ihid. Ipsa est et ^tH^^ Aoseph. lib.i.
 . ,

L I B E R XIV. 147
Syriam Syrus qiiidam perhibetiir indigena a suo vocabulo
16.
nuncupasse Haec ab oricntc fluuio Euphrate , ab occasu mari
.

nostro Aegypto terminatur , tangcns a septentrione Armeniam ,

5 et

et Cappadociam a meridie sinum arabicum Situs eius porrectus

5 .

in immensam longitudinem , in lato angustior .

17. Habet autem in se prouincias Commagenam, Phoeniciam ^

et Palaestinam : cuius pars est ludaea absque sarracenis , et naba-

thaeis . Commagena prima prouincia Syriae a vocabulo Comma-
genae vrbis nuncupata, quae quondam ibi metropolis habebatur .

Huius esc a septentrione Armeniaj ab ortu Mesopotamia, a meridie

Syriajab occasu Mare magnum .

18. Phoenix, Cadmi frater^de Thebis aegyptiorum in Syriam

profectus, apud Sidonem regnauitj eamque prouinciam ex nomine
suo Phoeniciam appellauit . Ipsa est, vbi Tyrus est, ad quam Isaias
Toquitur Habet autem ab oriente Arabiam , a meridie mare Rubrum
. .

19. vrbem metropolim habuit

Palacstina prouincia Philistin
quae nu nc dicitur Ascalon , ex qua ciuitate omnis circa eam regio
Pahiestina est nuncupata Huius ab oriente mare Rubrum occur- .

rit 5 a meridiano latere ludaea excipitur , a septentrionali plaga ty-

riorum finibus cLuiditur^ab occasu aegyptio limite terminatur .

20. ludaea rcgio Palaestinae ex nomine ludae appcllata , ex

cuius tribu reges habuit Haec prius Chanaan dicta^a fiho Cham .

siue a decem chananaeorum gentibus, quibus expulsis, eandem ter-

ram iudaei possederunt Initium longitudinis eius a vico Arfavs- .

que ad vicum luliadem porrigitur in quo iudaeorum pariter, et ,

tyriorum communis habitatio est Latitudo autem eius a monte .

16. Haec ab orient. Nabathaels . £x Ib. semper Coinmn-

Grialius in textu
eod. cap. GRIaL . gena cuni duplici m , nor, semper Co-
in
17. A vocabulo Commagenae vrbls magena cum vnico m Dausquio magis .

yetus coJ. Roman. a vocabulo , quo vrbs arridet Commagene , ^ut Commagena. AR.
nuncupata quae quondam , etc. Ergo
, 18. Phoenix Cadmi frater Sup. lib.^. .

Commagena ea vrbs ^ non Comm:ige vo- c.i. ex Euseb. Chron. GRIAL .

cabatiir In Ethici quoq. cosmographia

. 19. Ascalon vrbs fuit in regione Phi-
inter famosa ( sic enim appellat ipse ) listhaeorum inter Azotum , et Gazam :

orientalis oceani oppida Commagenu h/^- sed quod Philistin vocata fuerit , miht
meratur . Gi^JAL . non constat Philisthaei dicebantur etiam
.

Ib. A scpcentrione Armenia . Sic ve- PhiHsthiim, et Phi!:sthini . A Philisthaeis

teres non Capadocia, idq. et Pto-
lib.., Palaestinam nuncupatam communis est
lemaeus tabul. 6. Asiae confirmnt , ct !'.'.• opinio Grialius scribit PaUstina AREV.
. •

uenal. Satyr. 6. Armenios , ct Commage- 20. Inrtium longitudinis - regiones

nos haruspices coniungens . GRIAL . totius Ex Hegcsipo. iib. 3. c. 6. GR,
.

T^2
 , ,

148 ETYMOLOGIARVM
Libani vsque :id Tiberiadis lacLim cxtenditur .

21. In inedio autem ludaeae ciuitas Hicrosolyma est , quasi vm-

bilicus regionis totius . Tcrra variarum opum diues , frugibus fer-

tilisjaquis illustris , opima balsamis . Vnde secundum clementorum

gratiam existimauerunt iudaei eam promissam patribus terram fluen-
tem LictejCt melle , quum hinc illis Deus resurrectionis praeroga-
tiuam polliceretur.
22. Samaria 3 regio Palaestinae 5 ab oppido quodam nomen ac-
cepitjquod vocabatur Samaria , ciuitas quondam regalis in Israel
quae nunc ab Augusti nomine Sebastia nuncupatur Haec regio .

inter ludaeam , et GaliLaeam media iacet, incipiens a vico ^cuino-

men est Eleas, deficiens in terra Agrabat. Situs eius natura consi-
mili^nec vllo differens a ludaea .

23. Galilaea regio PaLiestinae vocata, quod gignat candidiores

hornines, qiiam Palaestina Haec autem duplex est, superior, etyin- .

ferior , sibi tamen connexae , Syriae , et Phoeniciae adhaerentes .

Terra earum opima , et ferax 5 et fructibus satis foecunda.

24. Pentapolis regio in confinio Arabiae , et Palaestinae sita .

Dicta a quinque ciuitatibus impiorum , consum-

quae caelesti igne
ptae sunt : terra amplius olim a Hierosolymis vberrima, nunc autem
Ib. Vnde sccundum elem-pollicere- luntur . AREVALVS .

tur. Haec Hegesipp. d. c. 6. de Sama- 22. Samaria . Ex Hieron. in Os. c.14,

ria . GRIAL . GRIAL .

21. Aquis illustris . Ex 5<7//«.r.;j3.GR. Ib. A vlco, cui nomen est Eleas . Hf-
Ib. De his in primis consulendus Bo- g^^ipp. ibid. GRIAL .

chartus in erudito opere, cui titulum fecit Ib. Sebastia , seu , quod magis in vsii
Chanann lerusalcm ^\mz svLnt nomina ,
. csty Sebaste Augustam significat . Hero-
quac hoc disticho comprehenduntur , So- des id nomen imposuit . Vide losephum
lyma , Luca ,BetheI , Hierosolyma , lebus, lib. 15. Antiquit. cap. xi. AREV.
Helia , - Vrbs sacra ,.Hierusalem dicitury 23. Galilaea - quod gignat candidio-
fttque Salem Extat in Ephemer. Geor-
. res Etymon graecum , quum vox sit he-
.

gii Gemnicensis apud Pezium tom. 2. braea . GRIAL.

col. 575. Fortasse Helia ponitur pro /3f- Ib. Haec autem dupl-foecunda . ibid.
Jia . De lerusalem , eiusque nominibus Hegesipp. GRIAL .
rursus Isidorus lib. 15. cap. i. num.4. Ib. Galilaeae origtnatio est a G<»/-
De fertilitate terrae promissioni.s quidam gala vrbe quod hebraicum nomen ro~ :

recentiores non eas laudes agnoscunt tae reuolutionem significat , Isidorus ety-
quas vetcrcs etiam ethnici protulerunt. raon graecurn accom.modat a lactf , vt
Certum' quidem est , adhuc manere plu- in Calatis , Gallis etc. AREV.
ra veteris fcrtilitatis vestigia , quamuis 24. Vberrima, nuuc autem des. Ea
arua quaedam nunc sterilitate horrcant, Hegesipp. lib. /^. cap. \%.,Solin. c.i^s.,
quia incolarum negligcntia non exco- et August. lib.zi, de ciu. r.5. GRIAL.
 . .

>

L I B E R XIV. 149
deserta, atque exiista . Nam pro sccleie incolarurii de caelo descen-
dit ignis ,
qui regionem illam in cineres aeternos dissoluit
25. Cuius vmbra quaedam 5 et species in fauillis, et arboribus
ipsis etiam adhuc videtur. Nascuntur enim ibi poma virentia sub
tanta specie maturitatis, vt edendi desiderium gignant . Si carpas,
fatiscunt 5 ac resoluuntur in cinerem 5 fumumque exhalant , quasi
adhuc ardeanc .

26. Nabathaea reglo a Nabaioth fiHo Ismael nuncupata. lacet

autem inter ludaeam , et Arabiam et surgens ab Euphrate in ma- ,

re Rubrum porrigitur , et est pars Arabiae v

27. Aegyptus , quae prius Aeria dicebatur,ab Aegypto Danai

fratre ,
postea ibi regnante , nomen accepit Haec ab oriente Sy- .

riae Rubro mari coniuncta ab occasu Libyam habet , a se-

, ac ,

ptentrione Mare magnum a meridie vero introrsus recedit, pcrten- ,

dens vsque ad aethiopes, regio caeli imbribus insueta , et pluuia-

rum ignara .

28. eam circumfluens irrigat

Nilus solus et inundatione sua ,

foecundat, vnde et ferax frugibus multam partem terrarum frumen-

to alit , ceterorum quoque negotiorum adeo copiosa vt impleat ,

necessariis mercibus etiam orbem terrarum Finis Aegypti Cano- .

paea a Canope, Mcnelai gubernatore sepulto in ea insula , quae ,

Libyae principium , et ostium Nili facit .

26. Nabathaea . Sup. lih. g. c.i., et cap, 52. AREV.

Hieron. in quaest. Hebr. ad Genes. f.25. 28. Vnde et ferax - terrarura . Ex
GRIAL . Hegesipp. lib. 4. c. 27. GRIAL .
Ib. In excusls ctiam apud Grialium Ib. Fortasse legendum Canopus , vel
erat Nabath Nubaioth ita enim
. Restitui : Canopaea regio . Solinus cap. 44. Quod
Tocabatur filius primogenitus Ismaelis . ab Atlante ad vsque Canopitanum ostium
Nabath fuit pater leroboami , prlmi re- panditur ,vbi Libyae finis est , et Aegy-
gis Israel : alius eodem nomine conso- ptiutn limen , dictum a Canopo Menelai
brinus Tobiae senioris AREV. . gubernatore ibi sepulto . In ea insula ,

27. Aegyptus - accepit Sup. . lih. 9. quae ostium Nili facit etc. Huc facit
r. 2. } et Euseb. in Chron GRIAL . . Ammianus lib. cap. 41. Clarius Ta-
22.
Ib. Haec ab Orient. Ex Oros. lib.i, citus lib. 2. Annal. ad ann. vrbis 772.
e. 2. GRIAL . cap. 6. Canopum vocat rectorem nauis,
Ib. A meridie . Solin. c.^^' GRIAL. qua Menelaas vehebatur Vrbs Canopus .

Jb. Verba Aegyptus a

Solini sunt : a Menelao condita creditur Plinius lib.5. .

meridie introrsus recedit quoad praeten- cap. 31. haec tantum habet Insularum :

dcint aeihiopes . Grialius allegauerat cap. ante Asiam prima est in Canopico ostio
33. Solini correxit in fin. cap. 53. In
: Nili , a Canopo Menelai gubernatore , vt
me-x cditione est caput 45. Alibi est ferunt , dicta . AREV.
 . .

150 E TY MO L O G A RV I M
29.Scres, oppiciiini oiientis^a qiio et genus Sericiim , et reglo
niincupata est Haec a Scythico oceano , et mari Caspio ad ocea-
.

luim orientalcm inflectitur , nobilibus fertilis frondibus , a quibiis

vellera decerpuntur , quae, ceterarum gcntium commercia abnuen-
tes Seres 5ad vsum vestium vendunt.
30. Bactriae regioni proprius amnis Bactrus vocabuhim dedit
Partes eius , cjuae pone sunt, Paropamisi iugis ambiuntur : quae ad-

uersac sunt , Indi fluuii fontibus terminantur . Reliqua includit

Ochus fluuius . Mittit Bactria fortissimos camelos , nunquam atte-

rentes pcdes
31. Magog filio lapheth fertur cog-
Scythia, sicut et Gothia , a
nominata cuius terra olim ingens fuit nam ab oriente India a
: ^ j

septentrione per paludes Maeotides inter Danubium, et oceanum

vsque ad Germaniae fines porrigebatur . Postea vero minor erfe-

cta j a qua oceanus Sericus tenditur vsque ad

dextra orientis parte ,

mare Caspium,quod est ad occasum dehinc a meridie vsque ad :

Caucasi iuinim dcducta est cui subiacet Hvrcania,ab occasu ha- :

hcns parirer gentcs multas propter terrarum infbecunditatem late

va^antes .

32. Ex quibus quaedam agros incolunt, quaedam portentosae,

ac truces carnibus humanis , et eorum sanguine viuunt . Scythiae
plures terrae sunt locupletes : inhabitabiles tanien plures j nam dum
in plerisque locis auro,et gemmis affluant, gryphorum immanitate
29. Scythico oc. Totu^ locus
Haec a tfiisi ambiuntur ; quae aduersa , /;/-
iugis
ex Solin. c. 43. , e quo roces duas com- di fontibus tcrminantur , reliqua includit
mercia abnuentes suppleuimus , quum ce- Oxus fiumen Curtius I.7. c.4. iiiontem vc-
.

terar. gentium legatur in yi^.CC.,non cat Paramisum Grialius Paropanisum.AR, .

ceteris gcntib. , x-/ quidam edidere GR. . 31. A dextra Orient- vagantes . Ex
Jb. Fortassc supertiuum est genus : Oros. hb. 1. c. 1. GRIAL .

nam sericum simpliciter dicitur de se- Ib. Magog, , scytharum, filium laphet
rico vellcre , aiit serica veste . Solinus siue tartarorum patrem fuisse ,Iobephus,
cap. 63. de Seribus Hot iUud est se- : Hieronymus , Theodoretus , Enstathius,
ricum in vsurn publicum damno seucri— et multi alii opinantur Et sane inter .

tatis admissu\n etc. AREV. getas gothos , massagetas etc. multa sunt
,

30. Partes eius , quae pone . ^4/. pro- nomina quae originem ex Gog et jMa-
, ,

nae . Al. planae ; vid. Solin. , ct Plin, gog indicant Scytharum autem vocabu- .

iib. 6. c. 16. GRIAL . lum aliunde petendum est . Ab Scytha ,

Ib. De Baaris
supra cap. 21. lib.13. Hcrculis tilio , nonnulli scythas appellatos
Verba Solini cap.62. s\.\v\t Bnctris prae- : existimant AREV. .

terea est proprius amnis Bactros , vnde 92. Scythiae plures - rarus est . Ex
et oppidiim , quod incolunt , Bactrum . Solin. c. 2"). GRIAL .

Centes huiusce , quae pene sunt Paropa^ Ib, IVloschorum Phasidem , Arax. 5"^-
 .

L I B E R XIV. 151
accessus hominum rarus est . Smaragdis autem optlmis hacc patria
est. Cyaneus quoque lapis, et crystallus purissimus Scythiae est .

Habet et flumina magna Moschorum Phasiden, atque Araxen .

33. Hyrcania dicta a silua Hyrcana , quae Scythiae subiacet :

habens ab oriente mare Caspiumja meridie Armeniam , a scptcn-

trione Albaniam ab occasu Iberiam Est autem siluis aspera, co-
, .

f)iosaimmanibus feris , tigribus, pantherisque , ac pardis de qua Vir- :

4. Aen. 367.
i^\\[\xs jHyrcanaeque admorunt vbera T^igres »

34. Albania a colore popuH nunciipata , eo quod albo crine

nascantur haec ab oriente sub mare Caspium surgens , per oram
:

oceani septentrionalis vsque ad iMaeotides paludes per deserta, et

inculta Huic terrae canes ingentcs sunt, tantaeque fe-
extenditur .

ritatiSjVt tauros premant, leones perimant

35. Armenia nuncupata ab Armeno , lasonis Thessali comite ,
quijamisso rege lasone , collecta multitudine eius , quae passim va-
gabatur j Armeniam condidit^et ex suo nomine nuncupauit Sita .

esr inter Taurum , et Caucasum, a Cappadocia vsque ad Caspium

mare protensa , habens a septentrione Ceraunios montes, ex cuius
lin. Heniochorum montes Araxem , Mo- tatur de Arabia , vbi Hyrcaniam , siluam
schorum , PhasiJem fundunt Isid. lib. 0- . nempe sic vocatam , existere asserit .

7n<jes Oscorum GRIAL . . AREVALVS.

Ib. Verba Solini ita refert Grialius , ^4. Albania a colore populi . F. ca-
Vt interpunctionem apponat inter Mo- piili . GRIAL .

schorum ,et Phasidcm : atque hoc scnsu Ib. Haec ab orient. Ex Oros. lib. i.
vicietur Isiiiorus ea accepisse • In mea c. 2. GRIAL .

Solini editione it.t Henichorum mon-

lego : Ib. Vsq.
ad Maeotides paludes Vs- .

tes Araxem , Moschorum Phasidem fun- que ad Tanaim fluuium , et Moeotides :

dunt, vt duo sint fluuii , quorum Araxes Oros. GRIAL .

ex Henichorum , vel potius Heniochoruin Ib. Vt tauros premant , leones perim.

montibus , Phasis ex Moschorum fundi- SoHn. f. 25. Apud Albanos nati canes feris
ditur . Ac re vcra Phasis in iMoschis o- omnibas anteponuntur frangunt tauros, •,

ritur Yide Plinium lib.6. cap. 4. AREV.

. leones perimunt \ ex quo frangant male-
53. Hyrcania dicta a silu. Idem sup, bat Chacon GRIAL. .

lib. 9. crtp, 2. ^.v Siru. Aen. 7. GRIAL. Ib. A colore populi vt cap. seq. GalH :

Ib. Est autem silu. asp. Solin. c.zi. a candore populi , et cap.5. Mauri a co-
GRIAL . lore populorum Non ergo placct capilli
.

Ib. Rationi magis consentaneum est pro populi AREVALVS . .

crcdere , Hytcanam siluam dictam ita 35. Armenia nuncupata Supra lib.g, .

esse ab Hi/rf<j«/d,quam contra. Hyrcaniae c. 2. , et lustinus lib. 42. GRIAL .

siluae celebres sunt Lucanus lib-^. v.268.

. Ib. Strabo scribit , Armeniam ab Ar-
Vastisque Hyrcania siluis . Valerius Fiac- meo , seu Armenio Thessalo , lasonis
cus lib. 6. V.114. tiyycani luci . Seruius comite , nuncupatam Stephanus ex An- :

citatum Virgilii versum , Hyrcanaeque ad- tiparri sententia ab A.rmeno Rhodio Ar- .

morunt vbera r/p^f; , perperam interpre- menia ab aliis diuiditur in maiorem , et

 ,. ,,

152 ETYMOLOGIARVM
collibus Tigris fluuius nascitur : et in cuius montibus arca post di-
luuium sedisse perhibetur. Duplex est autem Armenia superior ,

et inferior, sicut duae Pannoniae .

96. Hiberia regio Asiac est, prope Pontum Armeniae iuncta :

in hac herbae tincturae vtiies nascuntur .

37. Cappadociam vrbs propria nominauit haec in capite Sy- :

riae sita, ab oriente Anneniam tangit , ab occasu Asiam minorem

ab aquilone mare Cimmericum , et Themiscirios campos quos ha- ,

buere Amazones , a meridie vero Taurum montem , cui subiacet

Cilicia^et Isauria vsque ad CiHcium sinum, qui spectat contra in-
sulam Cyprum Terra eius ante alias nutrix equorum
. Halys a- .

mnis per eam fluit 5 qui quondam Lydiae regna disiunxit apersis.
38. Asia minor ab oriente Cappadocia attingitur , ab aliis par-
tibus vndique mari circumdatur Nam a septentrione pontum Eu- .

xinum habet , ab occasu Propontidem, a meridie Aegyptium mare .

Habet prouincias Bithyniam , Phrygiam Galatiam , Lydiam , Cariam ,

Pamphyham , Isauriam , Lyciam atque CiHciam , .

^9.Prima Asiae minoris Bithynia in Ponti cxordio ad solis

orientis partem, aduersa Thraciae iacet , multis antea nominibus ap-
pellata Nam prius Bebrycia dicta , deinde Mygdonia , mox a Bi-
.

thyno rege Bithynia nuncupata , ipsa est et maior Phrygia Nico- .

me*
minorem maior vltra Euphratem , nunc
: Duplex a ForceUIno distinguitur amnis
Turcomania i et Curdistan, minor inter Halys apud veteres hoc nomine dictus,
Cappadociam , et Euphratem , nunc Atia- alter ingens , qui Paphlagoniam a Cap-
duole Vide Pliniura lib.6. cap.9. AREV.
. padocia dirimit , de quo Plinius Vib. 6.
36. Hiberia nunc Georgia , aut Itali- cap. 2. , et 3., aiter in Lydia , de quo
ce Giorgia dicitur . Scribitur et Iberia : Lucanus lib. 3. v. 272. Qna Craeso fa-
quod ita scriptum nomen Hispaniae etiam talis Haiys Sed re vera , vnus , idem-
.

proprium est hinc nonnunquam in ve-

; que amnis est Halys Paphlngcniae
teribus scriptoribus explicandis quaedam amnis Lydiam terminans Vide Cella- .

ambiguitas suborta est . AREVAL. rium lib. 3. cap. 8. num. 57. AREVAL.
37. Haec in c. Syr - Cyprum . £.v 38. Asia minor - mare Ex Oros. .

Oros. lib. I. ex Salluytio ,

c. 1. Orosius lib. I. cap.2. , apud quem Cappadocia at-
quem citat Seru. Aen.xi. eid v. Quales tingitur , non cingitur , vt in Isidorianis
Threiciae quum fulmina Thermod. GR. lib. GRIAL .

Ib. Terra eius a. a. n. e^^uor. Ex So- 39. Namprius Bcbrycia . SoJin. r.44.
lin. f. 57. GRIAL . GRIAL .

Ib. Cappadociae nomen desumptum Ib. Ipsa est et maior Phrygia . Ex

fuit ex paruo fluuio Cappadoce , de quo Seru. Aen. ad v. Bebrycia ven. A.
5.
Plinius lib. 6. cap. 3. Alii a Cappadoce d. g. f. , npud quem Sallust. Igitur intror-
Nini filio , originem nominis deducunt sus prima Asiae Bithynia est, mullis an-
 . : .

L I B E R XIV. 153
inedia vrbs iii ea est, vbi Haiinibal fugieiis veneni haustu animam
expiranit
40. Galatia dicta a priscis Gallorum gentibus, a quibus exti-
tit occupata Nam Galli in auxiliam a rege Bithyniae eiiocati ,
.

regnum cum eo pacta victoria diuiserunt sicque deinde graecis :

admixti primum Gallograeci , nunc ex antiquo Gallorum nominc

j

Galatae dicunturjet eorum regio Galatia nuncupatur .

41. Phrygia dicta a Phrygia Aesopi filia Haec Dardania a Dar- , .

dano, louis fiiio, dicta de quo Homerus ait (^uem primum genuit : :

caelesti lupiter arce . Hic enim profectus de Corito ciuitate primus

venit in Phrygiam . Est autem regio Troadi superiecta ab aquilo-
nis parte Galatiae : a meridiana vicina tst Lycaoniae : ab oriente
Lydiae adhaeret ab occidente Hellesponto mari terminatur. Huius
:

regio Troia est , quam ex suo nomine appelJauit Tros , Troianorum

rex, Ganymedis pater Duae sunt autem Phrygiae, maior , et mi- .

nor Maior Phrygia Smyrnam habet minor vero Ilium

. :

42. Lycaonia - Cariam Hermus fluuius discernit a Phrygia .

43. Lydia 5 sedes antiqua regum , quam Pactoli vnda extulit

in diuitias , torrentibus aureis : haec antea Maconia dicebatur, quac
dum pro breuitate duos fratres reges Lydum , et Tyrrhenum ferre

tea nominlbus appellata , ipsa est et maior ab sede profectum GRIAL . .

Phrygia . GRIAL . Ib. Troadi superiecta , e Solin. f

.4J.
Ib.Hannibal - animam expirauit Ex- . de Asia minore . GRIAL .

pulit Sol. r.44. exhalauit Margarin. Virg. Ib. Huius regio Troia : e Seru,Georg.
lib. XI. Confixi expirant animas GRIAL. .
3. ad V. Trosque parens , et Troiae Cy. a.
40. Galatia . £ Soliri. c. 43.,^/^/ ex GRIAL .

Uierort. in lot. Hebr. ex Actib. GRIAL ; Ib. Minor vero Ilium . Ex d. lib. de
Ib. Nam Galli . Ex lustin. libr. 25. locis Hebr. Act. GRIAL .
ift lib. de locis Hsbr. ex Act. Apost. in- Ib De phrygibus confer dicta lib.p.
.

ler Hieron. opera GRIAL . . cap. 2. num. 33. Phrygiae nomen ex

Ib. De Galatarum origine haec eadem aliorum scntentia deducitur ex Phryge
lib. 9. cap. 2. num. 68. AREVALVS . fluuio , vel ex Phrygio oppido Macedo-
41. Phrygia Aesopi f. - sic veteres niae , vnde colonia ducta creditur irx
hb. et Messnlla Coruin. in lib. df pro- Phrygiam , vel ex Phrygia , filia Cecro-
genie Augusti GRIAL . . pis . Ex Dardaniae vero , seu Dardanii
Ib. Haec Dardania . E Seru. Aen. 2. oppidi vocabulo appellatio nunc manot
GRIAL . Dardanellorum, vt vulgo vocant AREV. .

Ib. De quo Hom^rus ait , etc. Verba 42, Gariam . E Solin. f. 45. GR.
Eusebii in Chronic. GRIAL .
43. Loca Itahae occup. e Seru. im-
Hic enh-n profectus de Corito
Ib. pressis : veteres lib.o. GaUiae . GRIAL .

e Seru. Aen. 3. ad verswn 170. Cori- Ibid. A Lydo regis fratre . Vocem
tum , terrasq. req., et Virg. Aen. 7. de regis delebat Chacon videntur autetn
:

Dardano Hinc illum Coriti Tyrrhena

: haec e Seriiio stmpta Aen, viii. adVt'
J'om,IV. V
 , ,
.

154 ETYMOLOGIARVM
11011 possetjCJ^ sorte Tyrrhenus cum ingenti multitudine profectusj

loca Italiae occupauit , et Tyrrheniam nuncupauit . Lydia autem

a Lydo regis tVatre, qui in prouincia remanserat, cognorninata est
Coniungitur ab occidente minori Phrygiae ab ortu Smyrnam vr- :

bem habet, quam Meles fluuius cingit, cuius campos Puctolus , et

Hermus circumfluunt, arenis aureis ditissimi .

44. Pamphyha — Isauria ex situ loci perhibetur cognominata

quod vndique aurarum aperta flatibus pateat Merropolim vrbem .

Seleuciam habet .

45. Ciiicia a Cilice quodam nomeii traxit, quem ortum Phoe-

nice dicunt, et antiquiorem loue fuisse asserunt Plurima iacet cam- .

pis, recipiens ab occiduo Lyciam , a meridie mare Issicum , a tergo

montis Tauri iu£!a.Hanc Cvdnus amnis intersecat, matrern vrbium
habet Tarsum . In ea et Corycus oppidum est , vnde crocum plii-

rimum .3 et optimum venit 3 spiramine fragrantius ^ et colore plus

aureo .

46. Lycia nuncupata , quod ab oriente adiuncta Ciliciae sit .

Nam habet ab ortu Ciliciam , ab occasu , et meridie mare , a septen-

trione Cariam . Ibi est mons Chimaera, qui nocturnis aestibus ignem
exhalat : sicut in Sicilia Aetna, et Vesuuius in Campania.

bis Agylllnae sedes , vbi Lydia quon- tialis versum , Et cilices nimbis hic ma^
dam . GRIAL . duere suis
, auctores indicat
, qui refe-
Ib. Meles fluu. Sic vet. lib. , de quo runt , Ciliciam dictam a Cilice , Agenoris
superiori lib. Vid. Plin. lib. 5. cap. zy. Phoenicis filio. Isidorus Solinum excribit.
GlilAL. AREVAL.
Ibid. A Lydo regis fratre : fortasse a 46. Ibi est mons Chimaera . Ex So-
Lydo rege fratre \ nam praecessit , ^«c7j- lin. cap. Ofi. , ex quo Vesuuius
de Lycia
fratres reges etc. AREVALVS . hic legendum fuit , non Vesulus , vt est

45. Cilicia a Cilic. £ Solin. c. de in manuscriptis \vid' Seru. Aen.xi. ad

€ilic. GRIAL . Multos Vesulus quem p. a. , et Georg.2.
Ib. Matrem vrb. h. Tarson , hanc ad V. Talem diues arat Gapua , ct vici-
Cydn. etc. Ex Solino . Nam inuerso or- na Veseuo GRIAL . .

dine haec leguntur in codicib. Isid. , et Ib,Lycia nuncupata creditur vel a

in d. Hb. de locis Hebr. ex Act. Apost. Lyco rege , Pandionis filio , vel a Lyce
GRIAL . nympha Isidorus ex nomine ipso Lyciaff
.

Ib. A Cilice quodam , Agenorls fillo in memoriam reuocari vult , quod Cili-
yt nonnulli putant Vide Seruium ad^. . ciae ab oriente adiuncta sit AREV. .

Aeneid. v.88. Raderus pag. 30. ad Mar-

 .

L I B E R XIV. 155

C A P V T IV.

De Europa .

I. X ost Asiam ad Eiiropam stiliim vertimiis . Europa quippe Age-

rwris, regis Libyae 3 filia fuit, quam louis ab Africa raptam Creta
aduexit, et tertiam partem orbis ex eius nomine appellauit . Iste autem
est Agenor Libyae filius, ex qua et Libya, id est, Africa fertur cog-
nominata Vnde. apparet, prius Libyam accepisse vocabulum , po-
stea Europam
2. Europa autem in tertiam partem orbis diuisa , incipit aflu-

mine Tanai , descendens ad occasum per septentrionalem oceanum

vsque ad fines Hispaniae , cuius pars orientalis , et meridiana a Ponto
consurgensjtota mari magno coniungitur, et in insula Gadibus finitur .

3.Prima Europae regio Scythia inferior quae a Maeotidis palu- ,

dibus incipiensj inter Danubium. ^et oceanum septentrionalem vs-

que ad Germaniam porrigirur quae terra generaliter propter bar- :

baras gentes , quibus inhabitatur , Barbaria dicitur Huius pars pii- .

ma Alania est quae ad Maeotidas paludes pertingit Post hanc Da-

, .

cia 3 vbi et Gothia deinde Germania ^ vbi plurimam partem sueui

:

incoluerunt .

4. Germania ,
post Scythiam inferiorem a Danubio inter Rhe-
num oceanumque conclusa cingitur a septentrione et
fluuium 5 , ,

occasu 3 oceano ab ortu vero Danubio a meridie Rheno flumine

: :

dirimitur: terra diues virorum ac populis numerosis et immani- , ,

Cap. IV. n. 1. louis Jta 0. cod., vt . c. i. GRIAL .

ante quoque adnotauimus GRIAL . . Ib. Priina Europae regio etc. Ita etlarn

Ih. Iste autem est Agenor Libyae fil. Mela Est alia Scythia Asiae AR.
lib. 1. .

Apollodorus de /igenore t^hi^uii^ Je cro- 4. Terra diues viror. Al, virium i .

«•icTaJvo? yiyvtvra] 7rd\ii^ SiJvfiot aynvop, Viroruin Solin. c. 23. GHIAL .

}i ^tihoc . GRIAL. ib. Et iinmanibus frequens Frequens .

2. Mari magno coniungitur . Gon- ex Solin. reposuimus . GRIAL .

tingitur Chac. GRIAL . Ib. Gignit aues Ex Solin. ibid.GR. .

Ib. Tertiam partem etc. Ouidius Fa- Ib. Bisontas quoq. feras ,et Vros , at-
stor. lib. 5. Taurus init caelum^ te , Si- que Alces Solin. ibid. , Plin. lib.2. f.15.
.

doni jlupiter implet,'- Parsque tuum ter- Caesar lib.6.de bell. Gall.y Seru. Cecrg.2.
rae tertia nomen habet Eleganter hunc . GRIAL .

raptum descripsit Theocritus Idyll. 20. Ib. Callaicum quoqu. : Callalm Plin.
De Europa fuse Plinius , Strabo etc. AR. lib. ^y. c. 8. GRIAL .

3. Prima Europae reg. £^ &>oj-. ///.M. ib. Propter jecunditatem etc. Dis-
V 2
 .

156 ET\'MOLOGlARVM
biis frequens . Vnde
gigncndorum popu- et propter fecunditatcm
lorum Germania dicta est gignit aues Hercynia silua, quarum pen- :

nac noctu perlucent Blsontes quoque feras ct Vros atque Alces . , ,

parturit. Mittit et gemmas crystallum et succinum, callaicum , ,

quoque viridemjet ceraunium candidum Duae sunt autem Ger- .

maniae superior iuxta septentrionalem pceanum , inferior circa

,

Rhenum .

Prouinciarum autem 5 quas Danubius a Barbarico ad Medi-

5.
terraneum mare seclusit, prima est Moesia, a messium prauentu vo-
cata Vnde eam veteres Ccreris horreum nuncupabant. Haec autem
.

ab oriente ostiis Danubii iungitur ab Euro vero Thraciae a me- : :

ridieMacedoniae ab occasu Istriae copulatur Post Moesiam

: .

autem Pannonia est Inde Noricus ager frigiduSjCt parcius fructuO!*

.

sus.Post qux Rhaeticus ferax frugibus , qui excipit GaHiam Bel-

gicam .

6. Thraciae Thiras laphet filius vcniens nomen dedisse perhi-

betur . AHi
incolarum Thraciam appeliatam dixerunt
a saeuitia
Huic ab oriente Propontis , et vrbs Constantinopolis opposita est:
a septentrione vero Ister obtendirur a meridie vero Aegaeo mari :

adhaeret ab occasu Macedonia iUi subiacet Cuius re^ionem olim

: .

crepantes alias origines vocis Cermama Sed origo a messibus tracta Moesiam «
inuestigat Becmanus lib. De orig. lat. siue Mesiam potius ab Isidoro dictam ar-
ling. verb. Ascenas
, pag. 249. seq. Cal- guit , quod Chaconi quoque magis pla-
laicum semmam
Solinus vocat callaicamy cebat . Nam quod fj.va-oc , aut pva-nv apud
Plinius callaidem , siue callain. Vide Sal- Lydos 5 auctoribus Eustathio ad Dionys.
raasium Exercit. Plinian. pag. 236. seq. Afrum , et Hesychio , signifcat , nihil ad
AREV. Isidorum . GRIAL .

5. Prouinciarum autcm . Ex Oros. Ibid. Haec autem ab Oriente ostiis

ibid. GRIAL . Danub. ex Oros. lib. i. c.i. GRIAL .

Ib. Prima est Moesia . Moesia , an Ib. Moesia a messium prouentu etc.
"Mysia , verior scripturationdum sa- sit , Hoc nihil aliud sonat , nisi quod ex vo-
tis constitui . Nam
et ScUni , Isidori , cabulo Moesia in memoriam reuocare
cuius haec sunt , Codices variant apud :, possumus messium prouentura etc. De
Orosium Mocsia perpetuo Seru, Georg.i. . Moesia Plinius lib.3. cap.vlt. Nunc Bul-
ad , nullo tantum se Moesia cultu , Mae- garia i&t Seruia ibi sunt De Mysia du- .

$ia , inquit , ciuitas Phrygiae Mysia pro- . plici maiori , et minori idem Plinius
uincia Verum , rem ipsam si spe-
cst . lib. 5. cap. 32. Moesia Pannoniae adia-
ctesyMys\:im minore periculo scripseris . cens dicebatur etiam Mysia , sed latini
Constdt enim , Mysiam a geographis et saepius Moesiam efferebant , vt a Mysia
in Asia , et in Europa collocari Quin . Asiae distinj^uerent AREV. .

(tiam apud yirgilium ( si Pierio credi. 6. Huic ab Oriente Propontis . Ex

mus ) vt Mocsia legatur , inuitis manu- Oros. ibid. GRIAL .

scriptii libris 3 Siruii auftorifas fecit . Ibidi A saeuitia incolarum graece

 . . . .

L I 13 E R XIV. 157
bessorum populiis., inassageta^ , sarmatae , scythae , et aliae pluri-

mae nationes incohierunt . Ampla est enim,ideoque plurimas con-

tinuit gentes . Hebrum fluuium Thracia fundic , qui etiam gentcs
barbarorum phirimas tangit
7. Graecia a Graeco regc vocata , qui cunctam eam regionem
regno incohiit Sunt autem prouinciae Graeciae septem quarum
. :

prima ab occidente Dahnatia, inde Epirusjinde Hellasj inde Thes-

saHa 5 inde Macedonia, inde Achaia, et duae in mari Creta 3 et Cy-
clades lUyricum autem generahter omnis Graecia est
.

8. Dahnatiam a Dehni maxima eiusdem prouinciae ciuitate tra-

xisse nojnen , existimatur Adhaeret ab oriente Macedoniae a se- . :

ptentrione Moesiae ab occasu Istria terminatur a meridie vcro : :

Adriatico sinu chuiditur .

9. cognominata , cuius pars Chao-

Epirus a Pyrrho , Achilhs fih^o,

nia, quae ante Molossia dicta est a Molosso filio Pyrrhi , quem de An-
dromacha habuit Sed postquam occisu^" est Pyrrhus Orestis insi-
.

diis, Andromacham Helenus suscepit, tenuitque regnum priuigni.

Tfictxvi » immitis , asper . Alii a Thrace , Ib. A tuto legere possumus

Delmi :

Martis filio , cognominatam Thraciam a Delminio Nam Isidorus id desumpsit

.

Volunt. AREV. a Velio Longo , vcl a Cassiodorio potius,

7. A
Graeco rege scilicet Thessaliae : qui in iibello de orthographia cx Velio
Vide Plinium lib. 4. cap. 7. Et duae in Longo sic refert : Placet etiamDELMA'
tnari etc. , scilicet duae prouinciae : sed TIAM y non scribamus: DALMATIAM
ita sunt octo Corrij^i posset inde Hel-
. quoniam a DELMINIO maxima eiusdem
las id est, Thessalia
, Conter Plinium . prouinciae ciuitate tractum nomcn exi-
loc. cit. Obstat , quod paulo post Hellas stimatur . Quae scribendi ratio cx ve-
a r/if/j^//Vi clare discernitur . Illyriciim , teribus inscriptioiiibus, et nummis com-
seu Illyria , nunc Esclauonia hispanis , probatur . Sed vsus obtinuit , vt Dalma'
Schianonia Italis , Liburniam , et Dalma- tia nunc In altero
vbique retineatur .

tiam complectitur Alii ampliores ter- . ex mss. goth. Tolet. post clauditur haec
noinos Illyrico assignant . Plinius lib. 3. adduntur : Illyria regio iuxta Adriati-
cap. 20. , et 21. in conuentus iu-tres cum mare , in qua dardani sedes ha-
ridicos Illyricum diuisit, Augustus in duas bent . Ipsa est et Dardania etc. , vt
prouincias , superiorem , et inferiorem . indicat Grialius in not. ad hunc num.
AREV. Pro eiferati in ms. est efferata . ARE-
8. Adhaeret ab Oriente — clau- VALVS
ditur . Ex eod. Post haec verba legnntur 9. Epirus a Pyrrho - extlncti \ e Serii.
in quibusdam Gothicis fjr^ , Illyrica re- pleraq. Aen. 3. ad v. patrio Androina-
gio iuxta Adriaticum mare, in qua Dardani chen iterum cessisse marito : apud quem
sedes habent,ipsa est et Dardania a Dardano in libr. impressis a Rob. Steph. positacn
rege cognominata , homines ex Troiana a fratre Chaone legitur . De qiia lectio-
prosapia in mores barbaros efferati ; qiiae ne alii iudicabunt . GRIAL .

fortasse reiicienda non sunt . Vid. Pli- Ib. Alii putant , Epirum a Corcyraeis
nium lib.^. c.i.,et Solin» f.S. GRIAL. dictam proximara terram continentem j
 .

,58 ET^'MOLOGIARVM
qui successernt patri quo Molossia dicta pars Epiri^quam He- , a

lenus postea a fratre Chaone quem in venatu per ignorantiam di- ,

citur occidisscj Chaoniam nominauit , quasi ad solatium fratris ex-

tincti

10. Hellas dicta a rege Hellene, Deucah^onis, et Pyrrhae fiho,

a quo etprius graeci Hcllencs nuncupati sunt . Ipsa est et Attica ter-
ra^Actc prius dicta . Nam Cranaus quidam Graeciae indigena fuit,

ex cuius nomine Attica terra vocata est Haec inter Ma-

fiha Attis .

cedoniam , et Achaiam media iacet , Arcadivie a septentrionah partc

coniuncta Ipsa est et vera Graecia , vbi fuit Athenae ciuitas, nia-
.

ter hberahum literarum, et philosophorum nucrix , qua nihil ha-

buit Graecia clarius , atque nobihus . In ea est et Marathonius
campus opinione quondam proehi cruentissimus .

1 1. Hehadis autem duae sunt prouinciae, Boeotia, et Pelopon-

nesus .Boeotia autem dicta hac ex causa Dum Cadmus, Agenoris .

quia graecc «Tf/|jcc terram continentem fillo Xutho Peloponnesum , Doro tcrras
significat . Inde nomen hoc ipsum alii vltra Peloponnesum Aeolo finitimas ,

vsurpariint AREV. . Thessaliae, et fortasse Achaco Achaiam

lo. Hcllas dicta a rege Ex Eusehii . diuisisse . De ctymo Atticae regionis
Chron.,et Seru. eclog. i. ad v. Actaeo alii putant , ab «ktw , litore , Atticam
i\racyntho. GRIAL . dictam , quia maxima pars litoralis est,
Ib. Nam Cranaus indigena , etc. F^er- et Acte etiam appellatur Vidc Plinium .

ba sunt Eusebii . GRIAL . lib. 4. cap. 7, In cod. i. Vat. Arch. , et

Ib. Ipsa est et vera Graecia . Haec aliis vetcribus cxemplaribus pro , vbi fiiit

omnia carptim sumpta e Solin. c. de Athenae ciuitas , imienio vbi fuit Athe-
Craecia . GRIAL . nas ciuitas: quae scriptura non est con-
Ib. Mater liberal nobiliiis . Ex An£. temnenda , vt Athenas sit velut indccli-
18. de ciuit. c. 9. GRIAL . nabile Sic alia nomina similia , vt Cf«-
.

Ibid. Ab
Hellene etc. , scilicet rege tumcellas oppidum in nominatiuo , Veios
Thessaliae , a quo Thessalia proprie Hel- colonia etc. Celebrem pugnam Maratho-
las cognominata fuit sed tribuitur etiam : niam inter Athenas , et oram litoream
id Helladis nomen Graeciae toti , ct praeter alios describit Nepos in Miltia-
praccipue illi parti , quae spatiosior est, de cap. 4. , et 5. AREV.
et a mari recedit , Peloponneso excUisa . II Vbi nati sunt ApolL et Herc. At
Vide Ph'nium lib. 4. cap. 7. , jMelam Solin. 13. de Thebis , Vrbs ista nu-
c,

lib.2.,et Solinum Exercit.

Plinian. pag. minibus apud se ortis gloriatur , vt pcr-
142. , recentiores
qui aduertit Pclopon- , hibent , qui sacris carminibus Herculem,
nesum quoque Helladis nomine com- et Liberum celebrant , e quo pro Apol-
prehendissc , vt ex Isidoro constat Cel- . line Liberum substituebat Chacon , inui-
Liriusde Hellade agit lib. 2. cap. 13. , tis omnibus libris . GRIAL .

ad cuius sectionem 5. Schwartzius in Ib. Eadem Aonia

est et : e Seru.eclog.
not. aduertit , originem opinionis de 10. ad V. Aonia Aganippe . GRIAL .

Hellenibus tamquam fommuni stirpe, Ib.Et Peloponnesus ex quorumdam :

et cognatis repetendam esse ex Apollo- scilicet opinione nam , vt dixi , alii Pe-
:

tiori lib. i. cap.7 , vbi docetur , Helien loponnesum ab Hellade excludebantV

 , ,

L I B E R XIV. 159
filius, Eiiropam sororem
raptam ex praecepto genitorls quae- a loiie

reret, nec reperiret , patris iram formidans, confirmato animo , ele-

git exilium Nam bouis forte conspectae secutus vestigia , ample-
.

xus est sedem vbi illa recubuerat sicque locum de nomine bouis
, :

Boeotiam nominauit vbi et Thebas vrbem construxit , in qua olim :

ciuilia bella detonucrunt : et vbi nati sunt ApoUo, et Hercules ma-

ior ille Thebanus . Eadem
Aonia vocata a fonte quodam,Apol- est

lini,et Musis consecrato, qui in eadem Boeotia est. Peloponncsus,

secunda pars Helladis, a Pelope regnata atque vocata. ,

12. Thessalia,a Thcssalo rege cognominata, quae a meridiana

plaga Macedoniae coniuncta est cuius a tergo Pieria est Multa , .

in Thessalia flumina et oppida, inter quae praeclpue Thessalonica,

,

et Thebae Ibi est mons Parnassus, quondam Apollini consecra-

.

Fabulam de Tliebis Boeotiis a Cadmo fons Acnius dictus sit,a fonte Aoiio ,
conditis narrat OuiJius initio lib.j. Me- vel potius ab ipsis montibus Eoeotia Ao-
tam . Boeotiam dictam putant ex
Alii nia vocata fuer.t . Peloponnesus est ve-
Boeoto , filio Neptuni , vt tradit Hyginus hiti Pelopis v»o-o? , hoc est , insula : est
fab. 186. Thebas patriam Libcri , et Her- autem peninsula, et latiori sensu insu-
culis fuisse ante Solinum docuit Piinius la \ nunc la Morea dicitur . Pelops , eius
lib.4. ApoUinem quidem in
cap. 7. Et rex , fuit filius Tantali Phrygum regis
insula Delo natum communis fert opi- Conradus Samucl Schurzfleschius in Dis-
nio. Sed fortasse Isidorus cx Aristote- putat. histor. ciuil. disp. 48. num. 2.in
lis , aliorumque sententia locutus est nota asserit , Isidorum treccntis sexagin-
qui tradunt , Apollinem , et Libcrum v- ta trikus ynil. passibus ambitum huius
num eundemque , esse deum , vt multls peninsulae definire,quum quingentorum
probat Macrobius 18., et lib. i. cap. qiiinquaginta milia passuutn circuitu pa-
Seruius ad eclog. 5.v. 66.,et ad Aeneid. teat Non inuenio , vbinam Isidorus il-
.

6. V. 78. Verba Isidori , in qua olim W- lam opinionem cxprcsserit . Verba illa
uilia bella detonuerunt , non pertinent huius num. In qua olim ille Theba' . . .

ad Thebas aut Boeotiam

sed ad Phar-
, , nus in mss. goth. Tolet. reiiciuntur ad
salicos campos in Tessalia , de quibus num. scq. post vcrba , Tessahnica , et
Solinus cap. r j. Thcssaliae sunt Pnarsa' Thebae . AREV.
lici campi , in quibus ciuilium bellorum 12. Cuius a tergo Pieria est . Ita
detonuerunt procellae . Grialius in not. Solin. c. de Thessalia sed paullo aliter:

habet , Eadem Aonia , cst et sed in textu Plinius lib. 4. c. 8. GRIAL.

omittit et , vt alii etiam omittunt Gel- . Ib. De
quibus fcrrur , quod hi prim.
lius iib.14. cap.6. intcr doctrinas, quae yirg. Ceorg, 2. Frena Peletronii Lapy-
neque delectant , neque vtiles sunt , re- thae gyrosq. dedere et Seru. GRIAL . :

ponit cognitionem de vocabulis vrbium, Ib. A Solino vrbes in Thessaha me-

regionumque immutatis , quod Boeotia \worzni\ixThessalia , et Thebae zique ita :

ante appellata fuerit Aonia tqucd Aegy- fortasse legendum est apud Isidorum,
ptus Aeria etc. Sed prodest certe ali- non Thessalonica quae vrbs esi Mace- ,

quando id nouisse neque vtiliora sunt : doniae, ita appellata , quasi victoria de
multa alia , quae ipse in Noctcs snas con- Thessalis , quia Phihppus
Sta-trxT^uv vinn :

gessit . Verum Isidorus ita explicandus rex Macedoniaein eo agro Thessalos bello
«st , vt ab Aonibus montibus Aganippe prostrauit . Sed nec de Thcssglia vrbe
 .

1 ^o ETY MOLOG I ARVM

tus. Thessalia patria Achillis, et origo Lapithanim fiiit, de qiiibiis

fertur,qiiod hi primo equos frenis domuerint vnde et Centauri :

dicti sunt. In Thessalia primum solidi aurei facti sunt , domando-

rum quoque equorum vsus primum repertus est
Macedoniae in exordio ab Emathio rege Emathiae nomen
15.
erat^scd Macedo , DeucaUonis maternus nepos , postquam ibi ac-
cepit principatum mutauit vocabuhim,Macedoniamque a suo nomine,

dixit Est autem confinis ab oriente Aeeaeo mari^a meridie Acha-

.

iae , ab occasu Dahnatiae, a septentrione Moesiae patria Alexandri :

Magni, et regio aureis venis argcnteisque opima Lapidem , quem , .

Paeantidem vocant , ista gignit. Mons Olympus in ea est , qui ex-

cellenti vertice tantus attoUitur, vtincacumine eius nec nubes , nec
venti scntiantur .

Achaia ab Achaeo rege etvrbs, et prouincia appellata haec

14. :

pcne insula est Nam absque septentrionah parte , qua Macedoniae

.

iungitur, vndique septa est mari Ab oriente enim habet Myrteum .

mare ab euro Creticum a meridie lonium ab africo , et occasu

: : :

Cephaloniam , et Cassiopam insulas : a sola septentrionaH parte Ma-

cedoniae 5 vel Atticae terrae adiungitur , huius caput est vrbs Co-
rinthus, Graeciae dccus. Inachus cst Achaiae fluuius.
15. Ar-
celebri in Thessalia prouincia aliunde mi- lium Aurorae , fratrefn Memnonis Ema- .

hi constat (^uod autem Thebas Soli-

. thia proprie pars erat Macedoniae; sed
nus , et Isidorus in Thessalia coUocant , accipi solet praesertim a poetis pro tota
intelligendum de Thebis Phthiis\ nam Macedonia , immo et pro Pharsalia, et
Thebae aliae celebriores in Boeotia ab Thessalia . Vnde Lucanus , Bella per E-
Isidoro num. praec. recte collocatac fue- mathios plusquam ciuilia campos etc. AR.
runt Parnassum quoque non in Thes-
. 14. Achaia ab Ach. Ex Chron. Eu-
salia,vt Isidorus rursus cap. 8. num.xi. sehii . GRIAL .

ex Seruio affirmat, fortasse cum Pindo Cassiopam Insulas

Ib. Oros. ib. 1, .

Parnassum confundens , sed in Pliocide ,

c.z. ab Africo,et Occasu Gephaloniam,
regione Achaiae, existere ,geographi con- et Cassiopam insulas, a Septentrione si-
scntiunt . AREV. num Gorinthium , ad Aquilone angustum
13. Macedo Deucal. e SoL c. de terrae dorsum , quo Macedoniae coniun-
Macedonia , GRIAL . gitur , vcl potius Atticae , qui locus Isth-
Ib. Est autem confin. Mysiae . Ex rnos vocatur , vbi est Gorinthus . GRIAL.
Oros. lib. I. c. 2. GRIAL . Ib. Achaeos ab Achaeo , louis , et Pi-
Ih. Et regio . £ Solin. GRIAL . thiae , cognominatos , tradit Seruius
filio

Ib. Qui
excellenti vertice tantus . ad I. Aen. v. 442. Alii ab Achaeo , Zu-
Ex de Thessalia
eod. GRIAL .
c. . thi filio , qui homicidii reus in Laconiam
' Ib. Solinus Emathium regem ignotum profugit Achaia sumi solet pro tota
.

hominem , ac veluti terrae filium sta- Graecia,sed proprie est regio Pelopon-
tuir . Ah'i huuc vocant Emathioncm , fi- nesi , cuius caput est Corinthus AREV. .
 . , ,,

r. I B E R XIV. i6i
15. Arcadia sinus Achaiae est^vt plataiii foliiim , inter loniiimj

et Aegaeiim mare exposita, quam Arcas, louis , et Calistae filias,

Pelasgis in ditionem redactis , ex suo noinine Arcadiam nuncupa-
uit Ipsa est et Sicyonia a Sicyone regc, a quo et regnum Sicyo-
.

niorum est dictum Habet autcm Arcadia fluuium ma^num Eriman- .

thum asbeston quoque lapidem , qui semel accensus , nunquam ex-

:

tinguitur Candidissimae etiam merulae ibi nascuntur.

.

16. Lacedaemonia - - Pannonia ab Alpibus Paeninis est nun-

cupata, quibus ab Italia secernitur : regio viro fortis, et solo laeta
duobus satis acribus fluuiis Drabo, Saboque vallata Coniungitur .

autem cum Norico,et Rhaetia habens ab oriente Moesiam ab euro , :

Istriam : ab africo vero ab occasu Galliam Bel- Alpes Apenninas :

gicam : aseptentrione Danubii fontem, vellimitem ,qui Germaniam,

Galliamque secernit .

17. Istriam Ister amnis vocauit,qui eius terram influit : ipse est
Danubius . Habet autem Istria a Pannoniam scptentrione .

i8. Italia olim a graecis popuHs occupata, magna Graecia ap^

pellata est : deinde a regis nomine Saturnia, mox et Latium dicta ,
eo quod idem Saturnius , a loue sedibus suis pulsus, ibi latuerit :

15. Arcadla sliuis - vt platani maHemuf GRIAL . .

folium . Confusa sunt haec . Arcadia in Ib. De Pannonia Plinius lib.3. cap.25.
si*ju est Peloponnesi , id est , in medio i- Quum Pannoniam esse
Isidorus
, dicat
piius Peloponnesus vero , vt platani fo-
. nuncupatnm ab Alpibus Paeninis , vix
lium , extenditur GRIAL . . dubium siiperest , quin infra legendum
Ih, Qaam Arcas lou , etc. Ex Chron. sit ab ajrico vero Alpes Paenir.as , non
Euseb. GRIAL. Alpes Apenninas ,z\\t yVKGrhVwxs edidit,
Ib. Et Calistae : Isidorus fortasse scri- Appeninas Alpes Poeninae , siue , vt alii
.

psit Calistus iVel Calistonis , vt Seruius scribunt , Penninae sunt in confinio Gal-
ad I. Georg. v. 67. quod librarii non
, liae Narbonensi? , ct Italiae qua Annl- :

intelligentes , in Calistae commutarunt balem transiisse creditur , quum bellum

reloponnesus , in cuius medituUio est romanis Intulit Alpes vero de multis .

Arcadia , a Mela lib. 2. dicitur Platani montibus dici soiet , vt Alpes Rhaeticae,
folio similliina Arcadia dicta fue- . Quod Noricae , Bastarnicae , Graiae etc. Liuius
rit Sicyonia , et regnum Sicyonioriun a lib. 21. cap. 38. Alpes Psnninas vocat
Sicyone rege , mihi non liquet nao-j : non Poeninas , quia a Pennino deo no-
apud veteres geographos solum inuenio, men habuerunt non a , transitu poeno-
Sicyonem vrbem fuisse Peloponnesi in rum Confer Cellarium
. hb. 2. cap. 9.
Achaia , cuius incolae Sycionii appelia- AREV.
bantur. AREVAL. 18. Italia - magna Graecia . Seru.
16. Pannonia . Ex Oros. ihid. GR. Aen. I, ad v. Seu vos Hesperiam ma-
Ib. Viro fortis . Ita veter. lib. , et gnam , etc. pi-^aX» ih>.aq nppellata est
Solin. c. de Gallia . GRIAL . quia a Tarento vsq. ad Cumas omnes
Ib. Ab Euro Istriano . A meridie ,

T6?n.lV, X
 .

i62 ETYMOLOGIARVM
postremo ab Iralo , Siculoriim rege ibi regnante , Italia nunciipata
est Cuius situs longitudine amplius , quam latitudine^a circio in
.

eurum cxtenditur a meridie Tyrrheno mari ab aquiione Adriatico : :

clauditur : ab occiduo Alpium iugis finitur : terra in rebus omnibus

pulcherrima : soli tertilitate ,
pabuli vbertate gratissima.
Habet iacus Benacum , Auernum atque Lucrinum fluuios
19. , :

Eridanum, et Tiberim , et tepentes fontibus Baias.Gignit gemmas

syrtitem iyncurium et coralium
, boam quoque serpentem iyn- , : ,

cem feram et Diomedeas aues Italia autem et Hispanla iccirco

, . ,

Hesperiae dictae quod graeci Hespero stella nauigent et in Italia, ,

et in Hispania, quae hac ratione discernuntur aut enim Hesperiam :

solam dicis et significas Italiam aut addis vlrimam , et significas

, :

Hispaniam , quia in occidentis est fine .

20. Tuscia pars Italiae Vmbria vero pars Tusciae Tuscia autem , .

2 frequentia sacrorum, et turis vocata , 0,7^0 tS 6t/«y

21. Vmbriam vero historiae narrant , eo quod tempore aquo-
sae cladis imbribus superfuerit, ob hoc Vmbriam graece cognomi-
natam Est enim in iugis Apennini montis sita, in parte Italiae iux-
.

ta meridiem .

22. Etruria pars Italiae dictajquod eius fines tendebantur, vs-

que ad ripam Tiberis, quasi mpos o^og Nam iTs^oc, alter , 0^05 finis ,

ciuitates graeci condiderunt : vid. lust. Thuscia , vt Grialius cum aliis scribc-
lib. 20. GRIAL . bat. Sed communior scriptura est sine
Ib. Cuius situs longitudine ampl. E aspiratione Seruius ad 6.
, vt in tus .

Solin. c. de Italia , Proceritate amplior, Aeneid. v. 4. , ORCHVS vete- THFS et

quam latitudine . GRIAL . res dicebant , quibus sequens aetas de-
Ib. A circio in eurum-finitur . Ex traxit aspirationem Innumera sunt alia .

Oros. GRIAL . huiusmodi Num. 22, redit iterum ser-

.

19. Quae hac ratione discernuntur, mo de Tuscia AREV. .

etc. E Seru. Aen. i. ad v. Est locus 21. Graecs cognominatam Solinus :

Hesperiam , e( lib. ^. ab Hespero {in- omittit graece: sic enim habet A/^irfMj :

quit) Hispaniae rege , vel a stella , quam Antonius asseuerat , h.os eosdem , quod
intuentur petentes Italiam GRIAL . . tempore aquosae cladis imbribus super-
20. Vmbria vero pars Tusciae Ex . fuerint , VMBROS esse nominatos . Isi-
eod. Aen. 12. GRIAL . dorus graece addidit quia imber est^x ,

Ib. Vmbria vero dicitur , vt hist. E graeco CM/?foc AREV. .

Solin. c. 8. GRIAL . 22.Hetruria pars Italiae E Seru. .

Ib.' Plinius Iib.3. cap. 5. Lydi a quo- Aen. i\. Hetrusciq. duces , f ? 2. Ad ter-
rum rege Tyrrheni , mox a sacrifico ritu ram Hesp. venies . GRIAL .

lingua graecorum Tusci sunt cognomina- Ib. Lydium hoc loco Grialius voca-
ti . Adde Seruium ad 2. Aeneid. v.781. bat quem cap. 3 num. ^•j. iion semel .
,

Haec originatio argueret , scribendum Lydum dixit Negat Isidorus , dici de-
.
 . . . .

L 1 B E R XIV. 163
vocatur . Romae enim fines aiitea vnam tantum Tiberls ripam tene-
bant.Alii Etruriam ab Etrusco principe putant. Item et Tyrrhenia a
Tyrrheno jLydi fratre , qui ex sorte cum populi parte de Maeonia venit
ad Italiam Haec est et Tuscia, sed Tusciam dicere non debemus,
.

quia nusquam legimus Tuscia autem a frequentia sacrificii , et tu-

.

ris dicta est aVo to x>v(-iv : iUic ct haruspicinam dicunt esse re-
pertam
23. Apulia 3 vbi Brundisium situm est , quam Aetoli , secuti
Diomedem ducem condiderunt ,

24. Campania habct

hieme , atque acstate vernantes
terras , .

Sol ibi mitis, grata temperies, aer purus, et blandus

25. Gallia a candore populi nuncupata est:ya\ct enim graece
lac dicitur Montes enim, et rigor caeli ab ea parte solis ardorem
.

excludunt, quo Ht vt candor corporum non coloretur Hanc ab

, .

oriente Alpium iuga tuentur, ab occasu oceanus includit , a me-

ridie praerupta Pyrenaeija septcntrione Rheni fluenta , atque Ger-
maniaj cuius initium Belgica , finis Aquitania est regio gleba vbe- •,

ri^ac pabulosa ad vsuni animantium apta , fluminibus quoque ,

et fontibus irrigua , perfusa duobus magnis Rheno , et Rhodano
fluuiis

26. Belgis GaHiae, a qua Belgica prouincia

autem ciuitas est
dicta est. Cisalpina, quia citra Alpes Traiisalpina , id est , trans Al- ,

pes , contra septentrionem Rhaetia vero quodsit iuxta Rhenum .

,
.

27. Aquitania autem ab obliquis aquis Ligeri fluminis appella-

ta, quia ex plurima parte terminus elus est , eamque pene in orbem
cingit .

20. Hispania prius ab Ibero amne Iberia nuncupata. Postea ab

Hispalo Hispania cognominata est . Ipsa est et vere Hesperia,ab
bere Tiisciam quia apud anti-
, fortasse Gallorum expendit Becmanus pag. 492.
quos non facile inuenitur Tuscia , sed AREV.
Tuscoruin regio ymt aliquid aliud simile. 26. Belgis . Belgium dicitnr a CaC'
AREV. sare . GRIAL .

23. Apulia, vbl Brundis. ..quam Aeto- Ib. Quaenam fuerit ciuitas Belgis di-
li verba sunt lustini lib.
: 12. GR. cta , ex aliis non liquet neque Caesar :

Scribitur Apulia , et Appulia

Ibid. : Belgium ciuitatem dicit , sed prouinciam,
necnon Brundusium , et Brundisium , sed seu regionem , quae pars erat Belgicae,
in veteribus monumentis frequentius et proprie natale solum Belgarum .

Brundisium . AREV. AREV.

25. A candore populi: confer cap.j. 27. Aqnitania £v Oros. GR.
.

num.34. cum nota . Alias ctymologias 28. Hispania Exlustin. //^.44.

. GR.
X 2
 . ,

i64 ETYMOLOGIARVM
hespero j stclla autem inter Afiicam et
occidentali 3 dicta . Sita est ,

Galliam 5 a septentrione Pyrenaeis montibus clausa a reliquis par- ,

tibus vndique mari conclusa , salubritate caeli aequalis , omnium fru-

gum generibus fecunda , gemmarum metallorumque copiis di- ,

lissima
29. Interfluunt flumina magna, Baetis, Minius , Iberus, et Ta-
gus, aurum trahens, vt Pactolus. Habet prouincias sex, Tarraconen-
sem, Carthaginensem, Lusitaniam , Gallaeciam , Baeticam , et trans
freta in regione Africae Tingitaniam .

30. Duae sunt autem Hispaniae , citerior , quae in septentrio-

nis plaga aPyrenaeo vsque ad Carthaginem porrigitur vlterior :

quae in meridiem a celtiberis vsque ad gaditanum frctum extenditur .

Citerior autem et vlterior dicta , quasic/Vr<« , et vltra

, sed citra :
,

quasi circa terras : et vltra , vel quod vltima, vel quod non sit post
hanc vUa , hoc est 5 aha terra .

C A P V T V.

De Libya .

i.l_^ibya dicta,quod inde hbsflat^hoc est , africus Ahi aiunt, .

Epaphum louis filium , qui Memphim in Aegypto condiditj ex Cas-

siopa vxore procreasse filiam Libyam , quae postea in Africa regnum
possedit, cuius ex nomine terra Libya est appellata .

2. Africam autem nominatam quidam ii%de existimant, quasi

apricam , quod sit aperta caelo , vel soh, et sine horrore frigoris .

Ibid. Ipsa esf ct vera Hesperia : e Ib. Alii aiunt Epaphum . Hyginus
Seru. Aen. i. ad vers. Est locus Hesp. in fabulis c. 149. , et Plucidus ad The-
GRIAL . baid, 4. GRIAL .

30. Duae sunt Hispan. Ex Oros. GR. Ib» Hyginus fab. 160. Libyam non
Ib. Isidorus non explicat , quid sit Epaphi , sed Palamedis filiam dicit , ni-
Hispania citerior , ei vlterior , sed vocum si apud Hyginum rescribendum sit Epa-

(itra , et vltra etymon tentat inuesti- phi pro Palamedis , quod Munckerus su-
gare , aut aliquam rationem reddere . spicabatur Alii putant , Libyam ita no-
.

Vera autem originatio est a cis , et vls : minatam a Lihye fih'o Herculis Vide .

quae in v^su erant apud veteres pro ci- Martianum Capellam lib. 6. AREV.
tra ,etvltra ,vt tradit Gellius lib. 12. 2. Alii dicunt Africam . Hieronym.
cap. 13. AREV. in quaest, in Genes. ad cap.2^. GR.
Cap. V. n. I. Libya , quod inde iibs Ib, De quo supra Lib. 9. f 2 GR. . . •

fiAt. : e Seru. Aen. \. ad v. Venturum Ib. Afer, vel Apherus a losepho lib.i i
cicid. Libyae . GKIAL . Antiq. cap. 12. 3 ct 23. dicitur nepos
 . .

L I B E R XIV. i6s
Alii dicunt , Afcicam appellari ab vno ex posteiis Abrahae de Cc-
thura 5
qui vocatus est Afer^de quo supra meminimus.
3. Incipit autem a finibus Aegypti pergens iuxta meridiem pcr
Aethiopiam vsque ad Atlantem montem A septentrionali vero par- .

te mediterraneo mari coniuncta clauditurjet in gatidano frcto fi-

nitur, habens prouincias Libyam Cyrenensem , Pentapolim , Tripo-
lim j Byzacium , Carthaginem , Numidiam , Mauritaniam Sitifensem ,
Mauritaniam Tingitanam , et circa solis ardorem Aethiopiam
4. Libya Cyrenensis in parte Africae prima est Cyrene vrbe
, a
metropoli, quae est in eius finibus , nuncupata . Huic ab oriente
Aegvptus est , ab occasu syrtes maiores et troglodytae , a septen- ,

trione mare Libycum a meridie Aethiopia , et barbarorum variae :

nationes, et solitudines inaccessibiles , quae etiam basiliscos serpen-

tes creant .

5. Pentapolis , graeca lingua a quinque vrbibus nuncupata , id

est, Cyrene , Berenice , Teuchira , Apollonia, Ptolemaide . Ex qui-
bus Ptolemais, et Berenice a regibus nominatae sunt Est autem .

Pentapolis Libyae Cyrenensi adiuncta,et in eius finibus deputata .

6. Tripolitanam quoque prouinciam graeci lingua sua signant

de numero trium magnarum vrbium, Oea, Sabratae , Leptis ma-
gnae: haec habet ab orience syrtes maiores, et troglodytas, a septen-
Abrahae ex Madian filio , a Sollno cap.57. mur ;
quando ex eodem, et Isidoro pauU
Libys Herculis filius NonnuUi existi- . lo post Caesariensem , et Sitifensem , vel
mant , cognominatam Africam ex graeca etiam Sitifensem , et Tiijgitanam ex con-
priuatiua a, et (ppiH» , quasi sine hor- cil. Carthag.vii. constat esse coniunctas,

rore frigoris . Eochartus Chan. i. 25. vt Caesariensis alterutrius quasi appen-

videndus de Africa praeter Cellarium dix sit ita tamen vt pro Tingitana in
:

lib. 4. in praefat. , vbi diuersa Africae Conciliis saepe ponatur . GRJAL .

nomina explicat . AREV. 4. Libya Cyren. - pertcndentes Ex .

3. Byzacium . Byzancium legitur in Oros. lib. i. c.i. GRIAL .

antiquissiynis lihrismarmoribus , et , et Ib. In primo ms. goth. Tolet. su-
apud Stephanum Veram tamen scriptu- . fTi Syrtes maiores est glossa vetus,w£J«-
ram Byzacium existimabat Chacon ex tes ^vel rupes AREV. .

vetustis Varronis codicib. lib. i. de re 5. Theuchira . Mendose 0. l. Ceu-

rttst. cap. ^^. i et Plin. lib.^. r.
4. , et tria . Vid. Ptolemaei tabul. 4. GRIAL .

lib. 17. c. 5.,</ lib. 18. c. 10., et Aug. Ih. Grialius in textu edidit Teuchira^
inps.^6. concione 2. , quam etiamvul- in not. Theuchira Vera scriptura est .

gati Isidori libri , et plerique ex Ccthi- Teuchira , aut Tauchira , quz? a reginae
cis retinent . GRIAL . nomine Arsinoe quoque vocata fuit
Mauritaniam Sitifensem,Mauritan.
Ib. AREV.
Ting. Quod Caesariensem addunt qui» 6. Oea , Leptis magn. So-
Sabratae ,

dam libri , tresque Mauritanias videntur lin. c. 50. Achaei Tripoiim lingua sua
(X Orosio facere , tiihil est , quod wc/^^- signaat dc trium vrbium numcro Ta-
 ,

ice ETYMOLOGIARVM
trione mare adriaticiim : ab occasii Byzaciiim; a meridie gctulos, et
garamantes vsqiie ad oceanum aethiopiciim pertendentes .

7. Byzacena regio ex diiobiis nobilissimis oppidis nomen sor-

tita vniim Adriimetiis vocatiir (alteriim Byzacium)
estj ex qiiibiis .

Haec sub Tripoli est , patens passuum ducenta vcl amplius milia , ,

fecunda oleis , et glebis ita praepinguis , vt iacta ibi semina , in-

cremento pene centesimo frugis renascantur .

S. Zeugis 5 vbi Carthago magna , ipsa est et vcra Africa inter

Byzacium , et Numidiam sita , a septentrione mari siculo iuncta, et a
mcridie vsquead getulorum regionem porrecta, cuius proxima quae-
que frugifera sunt , vlteriora autem bestiis , et serpentibus plena,
atque onagris magnis in deserto vagantibus Getulia autem Afri- .

cae pars mediterranea est.

9. Numidia ab incolis passim vagantibus sic vbcata ,
quod nul-
lam certam haberent sedem . N.im hneua eorum incertae sedes
et vagae Numidia dicuntur . Incipit autem a flumine Ampsaga ,

in Zeugitanum hmitem desinit, habens ab orru syrtes minores a se- :

ptentrione mare , quod intendit Sardiniam ab occasu Mauritaniam :

Sitifensem a meridie aethiopum gentes Regio campis praepinguis

: . .

vbi autem siluestris est , feras cducatj vbi iugis ardua, equos,et

phrae , , Leptis magnae .

Abrotnni Nostri 8. Zeugis , vbi Carthago magna . Ver'
codices partim Oetabrate , partim Oea ba iunt Oros. GRIAL .

Tabrace , partim Oea Sabrete. 5/7. lib.^. Ib. vbi Carthago etc. Con-
Zeugis ,

Sabrata , tum Tyriinn viilgus , Sarra- sonat Isidoro Victor Vitensis ; coniicit-
naqu. Lepris , - Aeaq. Trinacrios Afris que Salmasius pag 318. Exercit. Plinian.
permixta Colonos Vbi Oeaq. ex Isido-
. non aliter exponendum Plinium,quem
ro lubentius legerim . GRIAL . fortasse male accepit Solinus,qni Zeu-
Ib. loco edidit Bizan-
Grialius l:oc gitanam prouinciam inter Numidiam , et
//«w,paulo Tposi Byx.atiiim . Sed num.:?. Africam collocat . Harduinus , et cum
quamuis in textu posuerit Bizaauin , \n eo Cellarius ex Isidoro , et aliis verba
not. recte praetulit cum Chacone By~ Plinii sic accipiunt , Zeugitana regio ,
macium Bochartus Chan. 1. x. C.I4. le-
. et quae proprie vocatur Africa , hoc est,
git , Vrbium Oeae , Sabratae Vereres . Zeugitana regio , eademque proprie Afri-
ediuones valde in his vocabulis errant. ca vocitata . AREV.
AREVAL. 9. Numidia
ab incolis passim vag.
7. Patens passuum ducen. £ Soliri. Sallust. in lugurth. Et quia saepe ten-
e. 30. GRIAL . tantes agros , alia , deinde alia loca pe-
Ib. De Byzacena regione Bochartus tiuerant , semetipsi Numidas appellaue-
Chan. 24. et 25., et Cellarius lib. 4.
I. re Idem Plin. lib. 5, f. 3. Paullo ta-
.

cap. 4. Metropolis Byzacenae prouinciae men aliter Festus . GRIAL .

Adrumetum erat , siue Hadrumetum . Ib. Habens ab ortu syrt. inin. Or^S.
AREVAL. ibid. GRIAL.
 . .

L I B E R XI V. 167
onagros procreat : eximio etiam maimore praedicatur, quod Numi-
"
dicum dicitur. Habet autem vrbes praecipuas Hipponem regium,
et Rusicadam .

ic. Mnuritania vocata a colore populorum Graeci enim ni- .

grum /zat/^of vocant Sicut enim Gallia a candore populi,ita Mau- .

ritania a nigredine non.en sortita est. Cuius prima prouincia Mau-

ritania Sitifensis est quae Sitifi habet oppidum , a quo et vocabu- ,

lum traxisse regio perhibetur .

II. Mauricania vero Caesariensis colonla, Caesaria ciuitas fuit,

et nomen prouinciae ex ea datum . Vtraeque igitur sibi coniunctae
ab oriente Numidiam habent a septentrione mare magnum ab , ,

occasu flumen Mahiam a meridie montem Astrixim qui discernit :

,

inter fecundam terram et arenas iacentes vsque ad oceanum , .

I 2. Mauritania Tingitana metropohtana huius prouin- , a Tingi

ciae ciuitate vocata. Haec vhima Africae exurgit a montibus se-
ptem , habens ab oriente flumen Mahiam a septentrione frctum ga- :

ditanum ab occiduo oceanum atlanticum

: a Ineridie Gaulahim :

gentes vsque ad oceanum hesperium pererrantes Regio gignens fe- .

ras, simias , dracones, et struthiones , ohm etiam et elephantis ple-

na fuit, quos soLi nunc India parturit

Ib, Hipponem , Reg. et Rusicem , midia est , Masinissae clara nomine .

Idem Oros. GRIAL . ARLYALVS

Ib, Cauendum ab scrip.tura vulgata, 10. Ita cap. 3. num. 34. Alhanin a
ctiam Grialii , Hipponem Rhegium etc. ,
, colore populi . Vide ijiiVa num. 14. AR.
quasl duae sint vrbes , Hippo , et Rhegium, 11. Vtraeq. igitur . Oios. GRIAL .

vel Regium nam Grialius in textu habet

: Ib. Qui discernit inter fecund. ter-
Rhegium , in iiot. Regium , sed cum inter- nm.Oyos. qui diuidit inter viuam t^r-
punctione inter Hipponem , et Regium . ram , et iacentes arcnas vsque ad oc«a-
Hippo regius , S. Augustini episcopatu num . GKIAL .

celeberrimus, vocabatur , vt ab aliis

ita 12. Haec vltima Africae
pererrnn- -
cognominibus vrbibus discernererur De . tcs £.v Orosio
. illa tamen , exurgit a :

eo Silius lib. 3. v. 259. Tum Vaga , et montibus seprem , Soiini sunt cap. de
antiquis dilectus regibus Hippo Graeci . Mauritania GRIAL . .

Numidas vocunt 'Nomades a vo^« , pa- Ib. A Septentrione fretum gadita-

bulum : quia saepe permutant pabulum, num , a
. septentrione mare no-
Orosius
vel quia pecoribus negotiantur , vel quia strum fretum gaditanum
, ct GRIAL . .

herbis , vt pecora , aluntur . Vulcanius Ib. A meridie Gaulalum gentes ; Oro-

notat V Ampsagam flumen a Plinio in sius,z meridie Autoiolum gentes,qua8
Tingitania statui Sed locum non indi- . nunc Gaulales vocant GRIAL . .

cat , et Plinius lib.5. cap. 2. Ampsagam Ib' Elephantos etiamnum non in sola
in Cacsariensi Mauritania censet vlti- India gigni , sed alicubl in Africa qiioque ,

raum , et cap.3. ait Ab : Ampsaga Nu- dixi ad lib. 12, cap. 2. nuai.i6. AKLV.
 : ,.

rdS ETYMOLOGIARVM
13. Garamantls regionis capiit Garama oppidiim fLiIt. Est autem
inter Cyrenenseiii , et Aethiopiam vbi est fons, qui riget calore diei ,

et calet frii:;ore noctis .

14. Aethiopia , dlcta a colore populorum ,

qiios soHs vicinitas
torret . Denique vim sideris prodit hominum coior , est enim ibi

iugis aestus . Nam

quidquid eius est , sub meridiano cardine cst
Circa occiduum autem montuosa est, arenosa in medio , ad orien-
talem vero plagam deserta cuius situs ab occiduo Atlantis montis :

ad orientem vsque in Aegypti Rnes porrigitur: a meridie oceano :

a septentrione Nilo flumine clauditur, phirimas habens gentesjdi^

uerso vuhu , et monstrosa specie horribiles .

15. Ferarumquoque, et serpentium referta est multitudine. Illic

quippe rhinoceros bestia,et camelopardalis, baslliscus, dracones iu-

gentes 5 ex quorum cerebro gemraae extrahuntur , hlacynthus quo-
que, et chrysoprasus ibi reperiuntur . Cinnamomum ibi colHgitur .

16. Duae sunt^utem Aethlopiae, vna circa solis ortum : alte-

ra circa occasum in Mauritania .

17. autem partes orbls , quarta pars trans oceanum

Extra tres

interior est in meridie,quae soHs ardore nobis incognita est , in cu-

ius finibus Antipodes fabulose inhabitare produntur. Proxima autem
Hispaniae Mauritania est, deinde Numidia, inde reglo Carthaginen-
sis,post quae Getuham accepimus, postea Aethiopiam, inde loca
cxusta sohs ardoribus.
iS. Sciendum sane,quod quaedam prouinciae primum de no-
mine auctoris appellatae sunt : postea a prouincia gentis nomen est

fagtum : nam ab Italo Italia , et rursus ab Italia Italus , et sic vti-

mur ipso nomine gentis , quomodo fuit ipsurn noraen auctoris :

vnde deriuatum est nomen prouinclae Ex quo . accidit , ex vno ho«

mine
15. Garam. reg. JE Solin. GRIAL. Ib. Nam quidquid Me-
elus est sub
Ib. Qui riget cal. Ita Cothici , triget rid. card. E Solin. c. de Aethiop. GR.
Solinus . GRIAL. Ib. A colorc populorum ^ vx. num.io.
Ib. Solinus in mea editione yeterl AREV.
Garamanicae regionis caput est Gara- 15. Lib. 12. cap. 2. num. 19. came-
mana Sed nomen
. vrbis ab aliis dicitur lopardus dicitur , qui hoc loco camelo-
Garama Isidorus . fortasse scripsit Ga- pardalis nominatur . Confer notam •
ramantidis regionis : quamquam etiam AREV.
m w%\xtst Garamas ,garamantis AKEN. . 17. Antipodes fabul. Sequitur La-
14. Denique vim. s. p. h. c. Verba ctantium , et Augustinum . GRIAL.
sunt Solini cap. de India . GRIAL .
 , .

L 1 B E R XIV. 169
mine nominari et ciultatem, et regionem, et gentem .

19. Prouinciae autem ex causa vocabulum acceperunt . Princi-

patus namque geatium, qui ad reges alios pertinebant quum in ,

ius suum romani vincendo redigereiit, procul positas regiones pro-

uincias appellaueruut Patria autem vocata,quod communis sit 0-
.

mnium, qui in ea nati sunt .

20. Terram autem significare praediximus elementum : terras

vero singulas partes, vt Atrica, Italia. Eademetloca. Namloca', et
terraespatiain orbe terrarum multas in se continentprouincias : sicut
in corpore locus est pars vna,multa in se continens membra : sicut
et domus multa in se habens cubicula : sic terrae , et loca dicun-
tur terrarum spatia , quorum partes sunt prouinciae : sicut in Asia
Phrygia : in GalHa Rhaetia: in Hispania Baetica .

21. Nam Asia locus est ,

prouincia Asiae Phrygia, Troia regio
Phrygiae , Diurn ciuitas Troiae
Item regiones partes sunt prouin- .

ciarum, quas vulgus Conuentus vocat sicut in Phrygia Troia, sicut :

in Gallaecia Cantabria, Asturia. A rectoribus autem re^io nuncu-

pata est , cuius partes territoria sunt
22. Territorium autem vocatum ,
quasi tauritoritim ^ tritum bo-
bus , Antiqui enim sulco ducto et possessionum, et
et aratro . ter-
ritoriorum limites designabant.

20.Terrain autem significare prae- taurltorium retinuimiis ex Goth. lib. ,

dixim . ex Seru. Aen. 6. GR.
Sup. c.i. nisi territerium mauis ex Vulcanii edi-
21. Gallaecia olim , vt prouincia tionc,aiit territaurium GRIAL. .

cantabros , et astures comprehendebat . Ib, Alii putant , territorium dictum

Orosius lib. 6. cap. 21. Cantabri , et a- a terrendo inde hostes . Plura de,.his
stures Gallaeciae prouinciae partes sunt. Vossius in Etymolog. Seruius in mca
Idem coUigitur ex Itinerario Antonini, editione ad lib. 5. Aen. v. 755. habet :

et ex Plmio lib. 19 cap. i. Vide Flo- f^nde et TERRITORIFM dictum est qua-
rezium tom. 15. Hispan. sacr. pag. 12. si TRITORIVM tritum bubus et, , aratro.
AREV. Crellius in dissert. de caeremonia , qua
22. Territorium vocatum . Seru. vrbes condebantur , sententiam Isidori
Aen. 5. ad v. Vrbem designat aratro . probat, quod antiqui non solum vrbium,
Vnde et territorium dictum quasi ter- sed etiam territoriorum limites , flnesque
fibouium , tritum bobus , et aratro Sed . ciuitatis aratro dcsignarent . AREV.

tom.iy.
 .

lyo HTYMOLOGIARVM
C A P V T VI.

De Insulis .

..T nsiilae dictae , quod in salo sint, id est in mari.Ex iis quo- ,

qiie notissimae, et maximae quas plurimi veterum solerti studio

,

Indacrauerunt , notandae sunt .

2. Britannia 5 oceani insula, interfuso marijtoto orbe diuisa ,

a vocahulo suae gentis cognominata . Haec in auersa Galliarum

parte ad prospectum Hispaniae sita est : circuitus eius quadragies
octies septuaginta quinque milia •
multa, et magna flumina in ea,
fontes calidi 3 metallorum larga , et varia copia. Gagates lapis ibi
plurimus , et Margaritae .

3. Thanatos insula oceanijfreto gallico

, a Britannia aestuario
tenui separata , frumentariis campis , et gleba vberi . Dicta autem
Thanatos a morte serpentum , quos dum ipsa nesciat, asportata in-
de terra, quoquo gentium vecta sit , angues illico perimit
4. Thule 3 vltima insula oceani inter septentrionalem, et occi-
dentalem plagam vltra Britanniamja sole nomen habens, quia in ea

Cap. VI. n. I. Quod in salo sint:v\- dori locum , a Britania est varia , te-
detur id ex Festo petitum verb. insu- nuis separata iS\xhms\\xs pag. 247.Exer-
l(ie Suntque in salo positae
: AREV* . cit. Plinian. ex Solino corrtxit : sed eum
2. Britannia oceani insula , etc. He- iam Grialius praeuenerat ARF.V. .

gesipp. lib.'). c. 15. Quid attexam Bri- 4. Thule,vltima insula oceani Z.(?- .

tannias interfuso mari , toto orbc diui- cus e Scru. Geoyc. i. ad v. tibi seruiat
sas?f/ Oros. lib.x. c.\. Britannia ocea- vltima Thule , et e Solin. c. de Britan-
ni insula . GRIAL . nia sumptus Horum verba flpponemus\ .

Ih. Haec in auersa Gall. Oros. ibid, ex his,qui volet , medicinam faciet Thule .

Et quoniam oceanus habet insulas , quas (

ait Seru. ) insula est oceani inter se-
Britanniam , et Hiberniam vocant , quae ptentrionalem , et occidentalem plagana
in auersa Galliarum parte ad prospe- vltra Britanniam , et Hiberniam , et Or-
ctum Hispaniite sitae sunt . GRIAL . chadas Est autem insula in oceano
.

Ib. Circuitus eius - plurimus . Ex. vltima , in qua , quum sol in Cancro
Solin. cap. de Britannia . GRIAL. est , perpetui dies sine noctib. esse di-
5. Thanatos . Solin. Athanatis . GR, cuntur Solinus Multae , et aliae circum
. :

Jb. A Britannia aestuario tenui sep. Britanniam insuiae , e quibus Thule vl«
£ Solin. , e quo restitutus est hic
ibid. tima , in qua aestiuo solstitio , sole de
locuf » inendosus in omnibus libris GR. . Cancri sidere faciente transitum , nox
Jb. Thanatos , non Athanatis legitur pene nuUa \ brumali solstitio , perinde
in correctis editionibus Solini , etiam nullus dies , vt ortus iunctus sit occa-
Grialio antiquioribus . Corriiptum Isi- sui Viira Thulem accepimus pigrum
.
 .

L I B E R XIV. 171
nesdiuim solstitiiim sol tacit , et nuUiis vltra eam dies est : vndc
pi<7rum 5 et concretum est eius mare .

5. Orchades 3 insulae oceani , vltra Britanniam positae,HU-

mero triginta tres , quarum viginti desertae sunt , tredecim co-
luntur
6. Scotia, eadem et Hibernia, proxima Britanniae insula^spa-
tio terrarum angustior , sed situ foecundior; haec ab africo in bo-
ream porrigitur, cuius partes priores Iberiam Cantabricum oce*
, et

anum intendunt. Vnde et Hibernia dicta . Scotia autem , quod ab

Scotorum gentibuscoHtur , appellata . Illic nullus anguis,auis rara,
apis nulla adeo vt aduectos inde pulueres, seu Japillos siquis ali-
:

bi sparserit inter aluearia, examina fauos deserant .

7. Gades, insula in fine Baeticae prouinciae sita, quae dirimit

Europam ab qua Herculis cohimnae visuntur, et vnde
Africa , in
Tyrrheni maris faucibus oceani aestus immittitur. Est autem a con-
tinenti terra centum viginti passibus diuisa Quam tyrii a Rubro .

profecti mare occupantes j lingua sua Ga^ir ^id est,sepem nomina-

esse , et roncretiim nure Chacon

. ita circiter triginta , Plinius quadraginta .

legebat , inter sept. , et occ. plagam , in Multi scribunt Orcades . AREW.

qua quum brumale solstitium sol facit, 6. Scotia , eadem et Hibern. Ex eod.,
nullus dies est , vnde pigrum , et con- quamuis non prcrsus eadem . GRIAL.
cretum est vltra mare Scd a sole Thu- . Ibid. Illic nuUus anguis . Ex Solin,
lem nomcn habere dicit , non vt Thule Vid. Bed. in Angl. hist. GRIAL .

(opifior) sed vt vltima , propter caus- Ib. Scotia nunc est pars septentrio-
sam a Seruio , et Solino relatam , dica- nalis Britanniae maioris Olim Scotiae .

tur . GRIAL . nomen Hiberniqe tribuebatur Dixi de .

Ib. Verba Soiini in mea editione haec hac veterum consuctudine in prolegom.
sunt : Multae etc. brumali solstitio dies ad Sedulium cap. i. num. xi. AREV.
adeo conductus vt ortus iunctus sint ,
, 7. In qua Herculis column - immit-
et occasus . Grialius scribebat Thyle re- \ titur . Ex Oros. GRIAL .

tineo Thule iC\\\ze communior est scri- Ib. A

continenti terra cxx. passus .
ptura . De eadem insula consulendi Pli- CxL. emendarat Chacon ex Solini ma-
nius , MelaRecentiores geogra- , et alii . nuscriptis libris , vbi septirgentis pedi-
phi inter se non consentiunt, de qua bus legitur^ non passib. , vt in vulgatis.
insula veteres scriptores loquantur Cel- . Sed vetant codices , resq. ipsa , Isidoro
larius lib. 2. Geogr. antiq. cap. 4. n.87. Gadib. ipsis vicino , vt par fuit , satis
putat , Thulem esse cam , quae nunc di- explorata GRIAL . .

citur Schetlandia , Schetland , siue Hit- Ib. In lingua saa Gadir Est quoq. .

land , aut insulam Fero Plerique Thu- . "nj ghadar hebraeis sepire , ex Solin.
lcm Islandam esse affirmant . AREV. c. de Hispauia GRIAL . .

5. Quarum vig. des. E.v Oros. ibid. Ib. Solinus , A rubro profecti tnari :

GRIAL . et tacile quidem est , vt librarii cx mari

Pomponius Mela lib. 5. ait , Or-
Ib. fecerint mare , quum passim in mss. <,
chades numero esse triginta Ptolemaeus , ct / confundantur Sed poterit etiam re- .

Y 2
 . . ,

172 E 1 YM OLOGIARVM
ueriintj pro eo qiiod circiimsepta sit mari , Nascitiir h\ ea arbor
similis palmae , cuiiis gummi inkctum vitrum ceraunium gemmam
leddit
8. Fortunatae insulae vocabulo suo significant omnia ferre bo-
na^quasi felicesj et beatac fructuum vbertatc . Suapte enim natura
pretiosarum poma siluarum parturiunt . Fortuitis vitibus iuga col-
Jium vestiuntur : ad herbarum vicem messis, et olus vulgo est r

vnde gentilium error^et secularium carmina poetarum propter soli

fecunditatem easdem esse paradisum putauerunt. Sitae sunt autem
in oceano contra laeuam Mauritaniae , occiduo proximae et inter ,

se interiecto mari discretae .

9. Gorgades , insulae oceani, obuersae promontorio , quod vo-

catur Hesperuceras, quas incoluerunt Gorgones feminae aliti per-
nicitate , hirsuto,et aspero corpore^ex iis insulae cognominatae :

distant autem a C0'uinenti terra bidui naui^atione .

10. Hesperidum insulae vocatae a ciuitate Hesperide, quae fuit

in fine Mauiitaniae sunt enim vltra Gorgadas sitae sub atlanteum :

litus in intimis maris sinibus , in quarum hortis fingunt fabulae

draconem peruigilem aurea mala seruantem Fertur . ibi esse maris

tineri mare in ablatiuo , vt praesepe etc. non Goroadas , vt Griallus edidit Pro .

De Gaiibus Bocnartus Ch. lib.i. cap.54., Hespcruceras meus Solinus refert quod ,

vbi legit , linoua siia Ga.iir , corrigens vocamus Hesperionceras, Ac fortasse apud
Ca ics i Tpront iam Grialius correxerat Isidorum legere etiarii praestabit quod
i^REV. vocamus , non quo.i vocatur Vulcanius .

8. Fortunatae - easd. esse Par?.di- , pro Hespuccras

tiotznxt aliter apud Pli-
sum . Seru. Aen. 5. ad v. Elysiumque nium legi Hesperion ceras . Plinius
colo , secuncium Vhilosophos Elysium vtroque modo dixit Hesperion ceras ,
cst insulae forrunatae . GRIAL . et Hesperu ceras ita enim latinis:

/^. iicae sunt autem, e Solin.c.vlt.QR. literis graecum 'Eo-Tr/pou n.i^Q.^y

scripsit
Ib. Nunc
Citniriae dicuntur , quia Hesperi cornu Promontorium , quod
.

vna earum canibus ingentis magnitu-

a nunc yiride vocatur creditur esse He- ,

liinis ibi repertis Canaria vocabatur de : speru ceras . AREV.

qua Plinius lib. 6. cap. 22. , et Solinus 10. Dc Hesperidum insulis Plinius
prope finem sui operis , qui conchiJit, lib. 6. cap. ji. Dc explicatione fabulae
non periitus ad nuncupationem suam Draconis idem Plinius cap.i.,et lib. 5.

( Forrunatarum ) congruere insulurum Solinus cap. 24. al. 36. Insulae, et hor-
tfunlitatem Conferendus Harduinus ad
. ti Hesperidum a tribus fiiiabus Hesperi,

Flinium.' AREVALVS . fratris Atlantis , nomen habuerunt Isi- .

9. Gorgades . Ita v. libri , et Pliniiy dorus etymon deducit ab Hesperide vr-

«t Solini manuscripti . GRIAL . be , quae Hesperide primum dicta fuit
Ib. Alii editi apud Melim , Solinam, et postea Berenice , sita in Cyrcnaica
Plinjum j etc. habent Gorgones insulas , prouincia . AREV.
 ,: :,

L I B E R XIV. 173
aestuariiimadeo siniiosis lateribus rortiiosiim , vt visentibiis procul
lapsus angueos imitetur .

1 1. Chrysej et Argyre insulae in Indico oceano sitae, adeo fe-

cundae copia metallor.im vt plerique eas auream superficicm et, ,

argenteam habere prodiderint vndo et vocabula sortitae sunt , .

I 2. Taprobana insula Indiae subiacens ad eurum , ex qua oce-

,

anus liidicus incipit , patens in longitudine octingentis septuaginta

quinque mih'bus passuum, ia latitudiiie sexcentis viginti quinque
milibus . Scinditur amne interfluo , tota margaritis repleta , et gem"«

mis. Pars eius bestiis , et elephantis repleta est, partem vero homi-
nes tenentrin hac insuhi dicunt in vno anno duas esse aestates
et duas hiemes,et bis locum vernare floribus .

15. Tvlos insuhi est Indiae , terens omni tempore foh*a .

Hucusque insuiae oceani .

14. quae ab Hellesponto vsque ad Gades in mari

Item insuhie ,

Magno sunt coiistltatae Cyprus insulaa ciuitate Cypro quae in ea.

,

est, nomen accepit ipsa est et Paphos , Veneri consecrata in Carpa-

:

thio mari, vicina austro famosa quondam diuitiis, et maxime aeris

,

ibi enim prima huins metaUi inuentio et vtihtas fuit , .

15. Creta Graeciae pars est ingens contra Peloponnesum :

haec primum a temperie caeli Macaronesum appellata est , deinde

Creta dicta a Crcte quodam indigena, quem aiunt vnum Curetuni

11. Chryse , et Argyr. Solin. ^ PJin.y quaecumque in ea arhos ttascitur , nun-

et Mela. GpIIaL . quam caret folio . AREV.
12. Sexcenris viginti quinq. milibus: 14. Ipsa est et Paphos . Hoc non
vocem , stadionim , ex SoHno , PUnio , et referri ad Cyprum iasulam , sed ad vr-
Chacone auctorib. expunximus GRIAL. . bem in ea , quae olim Cypros dicebatur,
Ib. Taprobana ; alii efferunt , Tapro- et Paphos , rt/>^rt/ Chacon . GRIAL .

bane Ea nunc a nonnuUis Sumatra , a

. Ib, Ibi enim prima huius metall. inu.
plerisque rectius Zeilan essc creditur Plin. lib.%, c.<s6. et /ib. 24. c. 2. GR,
de qua multa geographi tum veteres Ib. In mari Magno ; hoc est , in me-
tum recentes ARiiV. . diterraneo , vt s.iepe aduerti . Paphos ci-
13. Tyios - ferens omni tempore fol. uitas erat ; an autem eadem vocata fue-
Al. virens o. t. f. GRIAL . ricCyprus , non liquet aliunde De aere .

Fortasse vera est lectio veterum

Ib. cyprio rursus Isidorus lib. 16. cap. 20,
codicuin , virens omni tempore folia ^ Videndus Meursius in libro De Cypro j
quam etiam exhibent duo goth. Tolct. Amstelodami edito 1675. AREV.
saepius laudati nam sequior aetas dice-
: 15. Haec primum a tcmperie caeh*.
hit fplia ^foliae , ex quo in vulgares lin- £ Solin. c. 17. GRIAL .

guas italicam , et hispanam pcrmanauit Ib. Macaronesum melius Macaronesos,

;

fogli/i y hoja . Nisi mauis /p//o cum So- hoc est ,insula beata Solinus c. 16. Do-
.

iino cap.65. Tylos Indiae insula est... siades eam a Crete nympha , Hcsperides
 .. .

174 ETY M O L () G I ARVM

fuisseja qiiibiis lupiter ibi absconditiis cst^et eiuitnciis . Esr aiitem
insLila Graeciae inter ortum , et occasum longissimo tractu porrcctaj
a septentrionc Graeciae acstibus ab austro aegvptiis vndis perfusa
, .

Fuit autem quondam centum vrbibus nobilis, vnde et Hecatom-

polis dicta est .

I 6. Prima etiam rcmis et sagittis claruit prima literis iura fi- , :

xit , equestres turmas prima docuit Studium musicum ab Idaeis .

dactvlis in ea coeptum : capris copiosa, ceruis eget , lupos , et vul-

pes,aliaque ferarum noxia nusquam gignit, serpens ibi nullus^no-

ctua nulla,et,si inuehatur , statim moritur Larga est autem viti- .

bus, et arboribus. Dictamnus herba in Creta na^cirur^ct alimus,

quae admorsa diurnam famem prohibet Phalangos autem vencna- :

tos gignit, et lapidem ,

qui Idaeus dactylus dicitur.
17. Abvdos insula in Europa super Hellespontum posita ,

angusto , et periculoso mari separata , a(2uJ^og graece dicta , quod

sit introitus Hellesponti maris , in quo Xerxes pontem ex nauibus
fecit , et in Graeciam rransiir.

18. Coos insula adiacens prouinciae Articae, in qua Hippocra-

tes medicus natus quae , vt Varro tesris est,arte
est , lanificii pri-

ma in ornamentum feminarum inclaruit

filia , Anaximander a Crete rege Curetum langios : Ita enim scribit . Apud Isido-
CRETAM AERIAM , prius dictam , mox rum legi potcrit phalangios . AREV.
CVRETIM nonnulli etiam a temperie
: 17. Abydos insula . Abydos neq. iri'

caeli fj.aLy.aLf.cvria-ov appellatam prodiderunt sula , neq. in Europa est sed , vt ait So-
,

AREV. linus de Hellesponto loquens Abydos :

16. Prima etiam rem . Ex eod. GR. Asiae est , et Sestos Europae Seru. ad v. .

Ib. lura fixit . Solinus ^\nx:i iunxit fauces tentantur Abydi , Georg. i. Se-
Vid. Plato in Minoe . GRIAL. stos, et Abydos ciuitates sunt Heiles-
Ib. Ceruis eget . Ex Solin. Plin. l. 8. ponti, quae angusto , et periculoso mari
r.58. mirabilius in ead. insula ( Creta )
segregantur , Nos haec aliis concinnanda
ceruos , praeterquam in Cydoniatarum relinquimus GRIAL . .

regione , non esse GRIAL . . Abydos , et Sestos nunc Dardu'

Ib.
Ib. Phalan5;os autem Sic v, l. So- . nellivocantur Isidorus insulam Aby- .

linus i Phalangium aranei genus est,si don perperam facit Alia fuit vrbs Aby- .

nisum quaerat , , nulla vis est si potesta- dos in Aegypto,et in ea Memnonis re-
tem , ictum hominem veneno interficit » gia mirifice structa , et celebre Osiris
GRIAL . templum AR. .

lura Jixit (ortzsse Isidorus ver-

Ib. : 18. Coos Solinus . , Multae quidcm
bum sumpsit ex Virgilio 6. Aeneid. v. Insulae obiacent Atticae continenti , sed
622. Fixit leges pretio , atque refixit . suburbanae ferme sunt Salamis , Sunium,
Apud Piinium , et Celsum occurrit Pha- Cos , Ceos , et cetera . Quae , vt Varro
langium in recto casu , apud Vegetium testis est , subtilioris vestis amicula arte
vero de re veter. lib. 3. cap. 81. Spha- lanificae scientiae prima in ornatum fe-
 . .

L I B E R XIV. 175
19. Cyclades insulae antiquitus Graeciae fuerunt , quas inde
Cycladas autumant dictas quod licet spatiis longioribus a Dclo ,

proiectae, in orbem tamen circa Delum sitae sint nam orben» kC)c?.ov :

graii loquuntur Quidam vero non quod in orbem digesrae sed

. ,

propter scopuios, qui circa eandem sunt^dictas putant Cyclades .

20. Hae in Hellesponto inter Aegaeum et Maleum mare con- ,

stitutae circumdantur etiam pelago Myrtoo Sunt autem omnes nu- .

mero quinquaginta tres , tenentes a septentrione 'n\ meridiem mi-

lia quingenta , ab oriente in occasum milia ducenta : metropolis
earum Rhodos
21. Delos insula, in medio Cycladum
Et dicta Delos fer- sita .

tur 5 quod post diiuuium , quod Ogygii temporibus notatur , quum

orbem multis mensibus continua nox inumbrasset, ante onines ter-
ras radiis solis illuminata est , sortitaque ex eo nomen , quod pri-

ma manifestata fuisset visibus . Nam J^riAov ^raeci manifestum dicunt

Ipsa esc et Ortygia, eo quod primum ibi visae sunt coturnices aues,

minarum dedit . //; Solhi. mnnusc. ec- Ib. Quidam vero non quod in orb.
clesiae Tolet. libro , Ceos , Cos , legirur : Vid. Seru. Aeneid.:}. ad v. Cycladas , et
et quidem iatnpriAem questus est Her~ creb. 1. t: c. t. GKIAL .

niolaus Barbarus , harum vocum afpriita- Ib. Circa eandem : scilicet Delum .

te saepe pcccatum a librariis in bonis au- Malim tamen easdem Sentcntia

circa .

ctoribus , ita vt iam prope vsucapta sint certe haec est , dictas Cycladas , quia
a Coo , quae Ceos erant fortasse propria^ eas circuire longo ordinc nauigando nec-
sed lanificium fuerit , Plinio auctore , v- esse est ex Seruio loc. cit. a Grialio
trique commune . Hippocrates tamen com- Plinius lib. promontorio
4. cap. 12. A
tnunis esse non potuit , quem fuisse con- Ceresto circa Delum in orbem sitae ( vn-
stat Coum Sed Coos , Hippocratis pa-
. de et nomen traxere ) Cyclades . AREV,
Iria , norj obiacet Atticae in mari Aegaco, 20. Sunt autem omnes num. £x
sed Rhodo in Icario pelago . GR. Oros. GRIaL.
Ib. In mea Solini editione legitiir Ib. Tenentes
Ita Goth. 0. ; tenden- .

Coos i Ceos \sed Isidorus videtur legisse tes rion ex Fulc. GRIAL
displicet , .

Ceos , Coos i vt aduertit Salmasius Exer- Ib. Quinquaginta tres , Hyginus no-
cit. Plinian. pag.i4^.,qui apud Solinum uem tantum numerat fab. 276. Strabo
quum inuenisset Ceos i Coos , correxit, lib. 10. Initio duodecim numerabantur
Coos , Ceos : errorem Isi-
et obseruauit , ( Cyc/ades ; ) accesserunt autern plures .

doro cum Solino communem esse , quod Vide etiam Velleium lib. i. cap, 4. , et
Coos dicatur obiaccre Atticae , Coos scri- Munckerum in not. ad Hyginum . AREV.
bitur etiam Cos , ct Ceos , Cea De con- . 21. N.im /h.Xov Graeci . Ferha sunt
fusione harum vocum , et insularum Seru. Aen. 3. GRIAL .
consulendus Harduinus in not. , et emen- Ib. Jpsa est et Ortygia , £ Solin,
dat. ad lib. xi. Plinii cap. 22. num. 42., c. 17. GRIAL .

et Gellarius lib.5. cap.2. num.26. AR£V. Ib. In hac insula Latona . Verba Seru.
19. Cyclades - quas inde Cycl. aut= Aen. 3. ad y. Sacra mari colitur med.
E Solin. GRIAL. GRIAL .
 ,

ijO ETY MOLOG I A RV M

qiias gniecl o^ruyoLq vocant.Iii hac insiila Latona enix.i est Apol-
linem Dianam Delos aiitem et ciuitas dicitur, et insula
, ct . .

2 2. Rhodos, Cvciadum prima ab oriente iw qua rosae capi- ,

tuhim dicitur esse inuentum, dum ibi ciuitas conderetur ex quo :

et vrbs,et insula Rhodo> est appellata In hic vrbe soHs colossus .

fuit aereus septuaginia cubitorum akitudine . Fuerunt et alii cen-

tuni numero in eadem insula colossi minores .

23.Tenedos vna ex Cycladibus ad septenrrionem sita , in qua

Ohm ciuitas a Tene quodam condita est Vnde nomen vrbis ilhus, .

vel potius insulae fuit. Nam Teaes iste infamatus quod cum no- ,

iierca sua concubuisset, fugiens hanc insulam vacuam cultoribus ,

obtinuit: vnde et Tenedos iasula dicta est sic Cicero, Tenen ipsumy :

cuiiis ex nomine 1 enedos nominatur ,

24. Carpathos , vna ex Cychuiibus a meridie posita contra

Ae-
Jb, Quod post dilttuium etc. ex So- et Tenedos inter Cycladas recensetur
lino cap. 17. AREVAL. etiam ab Ampelio cap.6. Dissentit Mun-
22. KhodosCycladiim prim. Ex Oros. ckerus ad Hyginum fab.276. , apud quem
GRIAL . corrigit , Tenos pro Tcnedos Et Tenon .

Rosae capituUxm Al. capitolium,

Ib. . etiam vocant Artcmidorus , Strabo , Oui-

al. capulum , al. cupulum cohiuum , /.'

dius , Stephanus , et Plinius . Alia est Te-
vel colamm Gloss. coiiium , Kuhv^ poSa
. nedos vrbs , et insula troiano agro oppo-
fjLiftvzii; . GRIAL . sita , de qua Virgilius lib. 2. Aen. v.21.
Ib.Gisbertus Cuperus in Apotheos . Isidorus Teno tribuit , quod de Tenedo
Homeri §. Serapidem , pro rosae capitu- a plerisque narratur , et vtramque in-
lum, 2ut capitolium ,vt alicubi legitur , sulam confundit . De Tene , Cycni filio,
corrigit rcsae caput olim dicittir ctc. Isi- Tenedi conditore, alii alia narrant, euin
dorus calycem rosae videtur caput vo- scilicet statuisse , vt qni in adulterio de»
care proprie autem caput rosae est
: prehenderetur , a deprehendente statim
globulus inferior lanugine refertus De . occidi Tenedia securis in pro-
posset .

colosso a Rhodiis soli dicato Turnebus uerbium abiit , de quo Erasmus in Adag.
lib. 8. Aduersar. cap.24. De aliis colos- Tenes apud tenedios sanctissimus deus
sis Paulus Voetius ad Herodianum pag. habebatur , vt ait Cicero 3. in Verreni
186. seq. , et Raderus ad Martialem cap. 19. ,et lib. 3. de nat. deor. lam
pag. 23. De Rhodo Bochartus Ph. 5. 6. vero in Graecia multos habent ex ho-
Diodorus lib.5. Grammat. a Rhodo puel- minibus deos , Alabandum Alabandi , Te-
la nomen Rhodi deducit , alii a rosis po- nedii Tenedum etc. AREVALVS .

tius, quae magna copia succreuisse di- 24. Carpathos . £x Oros. GRIAL .

cuntur AREV. . Ib. Contra Aegyp. a. q. C. m. Acro

23. Tenedos Es Oros. GRIAL . . in Hor. GRIAL .

Ib: Nam Tenes iste - dicta est E . Ib. Est enim inter Acgyptum , et
Seru. Aen. 2. ad v. Tenedos notissima Rhod. £ Seru. Aen. 3. GRIAL .

fama GRIAL .. Ib. Propter celerem fructuum ma-

Ib. Sic Cicero Verr.'^. GRIAL .
. turitatem : quia Ketf,7roc graece est fra-
Ib. Tenedos legitur apud Isidorum ctus . Bochartus Chan. i. 7. id tam fu-
 . :

L I B E R XIV. 177
Aegvptiim , a qu.i Carpathium mare appelLitum est , vocata propter
celerem fructuum maturitatem Est eiiim inter Aegypturrijet Rho- .

dum Ex . hac insula dicuntur et Carpasiae naues magnae, et spa^

tiosae
Cythera insula, vna ex Cycladibus a parte occidua sita
25. :

cuius Porphyris antea nomen tuit Cythera autem vocata,quodibi .

Venus sit orta .

26. Icaria insula , vna de Cycladibus , quae Icario mari nomei*

dedit. Haec inter Samum , et Myconum procurrentibus saxis iii-

hospitalis est , et nuUis sinibus portuosa . Dicitur autem , Icarura

Cretensem ibi naufragio interiisse , et de exitu hominis impositum
nomen loco .

27. Naxos insula, ante Dionysias dicta, quasi Dionaxos ^ quod

fertih'tate vitium vincat ceteras est autem a Delo xviii. milia pas- :

suum separata, ex qua ohm louis fertur aduersus Titanas fuisse

profectus .

Melos, ex numero Cycladum, vna oranium insularum ro-

28.
tundissima , vnde et nuncupata .

tile esse dicit , quam quod sequltar,ex cladas . GRIAL .

hac insula dici Carpasias naues magnas, Ib. Icaria insula Icaros dlcltur a So-
et spatiosas . Ipse Carpathum dictam lino , et Plinio lib. 4. cap. 12. , qui eam
putat a carpath , quia est ad oram Ga- etiam inter Sporades enumerat . Icaria
riae . AREV. vocatur a Mela lib. 2. , qui pariter eam
25. Cytfiera . E>: Oros. , et SoHno : inter Sporades recenset . Icariam quo-
licebit etiam Cytheream appellare . Ste- que dicunt Strabo , et Ptolemaeus AR, .

phanuS , T^sytretj ;^ » ;'«(70? , ;^ » 'ycVD 27. Naxos insula ante Dionysias di-
kod-ipxlx . Seru. Aen. i. ad iiliid , At cta Solinus
. Naxos Dionysias prius, :

Cytherea nouas artes Cytherea ab insula, : quam Naxos , dicta ^ quod hospita
vel
(
inquit ) quae plurali tantum numero Libcro patri , vel quod fertllitatc vitium
dicitur , vt sunt alta Cythera, Aen.io.GR. vincat ceteras . Quare autcm Naxos di'
Ib. Cythera , Cytherae pro insula oc- cta sit , Diod. Sicul. lib. 6. Illud vero ,
corrit apud Tacitum ^.Annal. cap. 69. quasi Dionaxos , adulterinum duco GR- .

Vt Cythcram potiits concederet Sed alii . Ih. De Naxo Plinius lib. 4. cap. 12.,
hanc lectionem solicitant Esse autem . et Bochartus Ghan. i. 30. In meo Soli-
Cytheram insulam oppido Boiae , et pro» no scribitur Dionysia , non Dionysias .
montorio Maleae oppositam cum oppido A ?Un'\o Dionysias vocitiir . Extantnum-
eiusdem nominis , ct portu , idoneis te- mi inscripti NASinN, qui ad hanc in-
stimoniis Cellarius contirmat lib.2, cap. sulam videntur pertinere . AREVAL.
14., ct lib. 3. cap. 7. AREV. 2«. Melos,f Solin. GRIAL .

26. vna de Cycladib. Solinus ,

Icaria Ib. Melos inter Sporadas a Mela eol-
de Sporadibus est Icaros . Sed Cycladas locatur lib. 2. Incolae Melii dicuntur
quoque Sporadas fecisse videtur VirgiHus, inde Diagoras Melius , de quo Minutius
quutn dixit , Sparsasq. per aequor - Cy- Felix cap. 8. AREVAL.
TomJV,
 . . . ,

17S ETYMOLOGI AR VM
29. natum fiiisse Philcmelum et PIii-
HI«>tori:i dicit, ex lasone ,

tum ex Pailomelo Pareantum genitum e]ui de suo nomine Paron

: :

insulam , et oppidumappellauiti prius autem Minoia, deinde Paros

3- Aen.i26. dicta De qua Virg^Wins : f^iueamqNe pjron
. Gignit enim marmor .

candidissimum quod Parium dicunt Mitrit et sardam lapidem

5 .

marmorihus quidem praestantiorem sed inter gemmas vilissimum , .

Chios insula svra iingua appellatur

50. , eo quod ibi mastix
gignitur Syri enim mastichem Chio vocant
.

51. Samos insula est mari Aegaeo , vbi nata est luno cx qua :

fuit Sibylla Samia et Pythagoras Samius, a quo philosophiae no-

,

men inuentum est.In hac insula reperta prius fictilia vasa tradun-
tur . Vnde et vasa Samia appellata sunt
^2, Sicilia a Sicano rege Sicania cognominata est : deinde a
Siculo, Itali fratre, Sicilia . Priusautem Trinacria dicta propter tria
d
ax^a, id est j
promontoria , Pelorum, Pachynum , et Lilybaeum .Tri-
nacria enim graecum est, quod latine 'Triquetra dicitur , quasi in
tres quadras diuisa . Haec ab Italia exiguo freto discreta , africum
mare prospectans , terris frugifera, auro abundans : cauernis tamen ,

et fistulis penetrabilis, ventisque , et s'ilphure plena . Vnde et ibi

Aetnae montis extant incendia in cuius freto Scylla est : , et Cha-
rybdis, quibus nauigia aut absorbeatur , aut colliduntur

29. De qua Virg. niueamq. Paron . 32. Trinacria - quod htine Trique-
Aen. 3. GRIAL . tra . Plinius , et Solin. triquetra ; sed tri-

Ib. Sardam lapidem : ex Solino c.20, quadram scripsisse hidorum verisimile

AREV. est ex etymologia , et ex Qitinctiliano ,

30. Syri enim nnastichem. Ead. le* qui lib, I. c. 5. Etymologia (inquit)
guntur in libell. de locis Hebr. ex Act. nonnunquam barbara ab emendatis co-
Apost. inter Hieronymi opera . GRIAL. natur discernere , vt quum tnquetram di-
Ib. Traditur , solam Chium inter in- ci Siciliam , an triquadram oporteat,etc.
sulas mastichem gignere Vide Plinium . GRIAL .

lib. 5. cap.31. Etymologia ex graeco ab Ib. In editionibus correctis Quinti-

aliis petitur ob niuis copiam » vel a Chio- liani lib. i. cap. 6. al. 10. non triqua-
ne nympha , aut filia Daedalionis Bo- . dra legitur , sed triquedra : desumit enitn
chartus Ch. i. 9. Chii nomen syriim etymon huius vocis a tribus sedibus t
csse docet , sed deducit a Chiuia , ser- seu locis nara sVpa
: sedes est . Ac for-
pente quia historiae chiorum referunt,
: tasse apud Isidorum legendum , latine
sub monte eius insulae Pelinaeo quon- triqiiedra dicitur , quasi in tres hedras
dam latuisse draconem portentosae ma- diuisa . i. 30. de pri-
Bochartus Chan.
gnitudinis , qui sibilis suis insulares ali- mis , seu priscis Siciliae incolis late dis-
quandiu territauerit Negat vero , quod . , et
scrit veterum fabulas apud Thucy-
syri mastichcm chion vocauerint AREV. . didem , et alios reiicit Sicihae nomen :

31. Forte , rjr in mgri , AREV. cx hcbraea origine repetit AREV, .

 L I E E R XIV. 179
^^, Fult aiitem cyclopumjet postca nutiijv
qiioadam patria
tyrannorum fVugum fcitilis ac primum terris omnibus commissis
5 ,

seminibus aratro proscissa Principem vrbium Syracusas habet fon-. :

tem Arethusam , et Alphaeum fluuium magnorum generatorem ,

equorum. In ea insula primum est inuenta comoedia .

54. Achntem lapidem ipsa primum ex Achate flumine dedit .

Parturit et mare eius corahum gignit et sales Agrigentinos in igne : ,

solubiles 5 crepitantes in aquis.Omnis ambitus eius claudicur sta-

diorum tribus milibus Sallustius autem dicitjltahae coniunctam
.

fuisse Siciliam : sed medium spatium impetu maris diuisum , et per

an2;ustiam scissum .

35. Tapsus insula, stadiis decem a Sicilia remota, iacens , et

planior , vnde et nuncupata i de qua Virgilius, Tapfumque iacentem. 3. Aen. 389.

^6, Aeohae Aeolo , Hippotae fi-

insulae Siciliae, appellatae ab
iio :quem poetae fiaxerunt regem fuisse ventorum , sed vt Varro ,

dicit rector fuit istarum insularum, et quia ex earum nebulis

5 et ,

fumo futuros praedicebat flatus ventorum,ab imperltis visus est ven-

tos sua potestate retinuisse. Eaedem insulae et Vulcaniae vocantur,
quod et ipsae , sicut Aetna , ardeant .

37. Sunt autcm nouem , habentes propria nomina , quarum pri-

mam Liparus quidarn Liparem vocauit , qui eam ante Aeohim re-
quod sit colhbus eminentissimis reliquae
xit. Altera Hiera vocatur, j

vero , id est, Strongyle Didyme Ericusa Hephaestlas, Phaenicu-

, , ,

sa, Euonymos, Erlcodes, Phaenicodes quae quoniam nocte ardent, :

Ib. Haec ab Italiae exig. fret . £.v vsurpant ^ita vti >jos , graeci ^ siuc^vt
lustin. lib. 4. in princip. GRIAL . ait Solinus , quod sit f^ulcano praecipue
3j. Fuit autem quondam patria . £x sacra . Gl^IAL.
Oros. lih. I. c. 4. GRIAL . Ib. Hephaestias . Haec in editione
Ib. Primum est inuenta Comoedia . Margarini non est , et quidem sine ea
E Solin. GRIAL . numerus constat Solinus , et Plinius se-
.

34. Gignit et sales Agrig. £.v eod. ptem tantum esse dicunt GRIAL . .

Idem infr. lib. 16. c. 2. GRIAL. Ib. Solinus cap. xi. In freto ^ inquit,
Ib. Et per angustiam scissum . Idem siculo K<^aj\<^icn insulae etc. Fortasse riinc
supr. lib. 13. c. 18. GRIAL . Hephestias apud Isidorum immissum cst,
35. Virg. Tapsumq. iacentem . ybi ac legi posset, Ericusa Hephaestia , vt
Seru. insula non longe a Syracusis flu- vna tantum sit insula A graecis hae .

etibus pene par. GRIAL . insulae dicuntur Hephaestiades Hephae- .

36. Hippotae fil. E Seru.

Aeolo , stia , vel Hephaestias est etiam vrbs me-
Aen. i. ad V. Aeoliam venit GRIAL . . tropolis insulae Lemni Vide Plinium .

37. Hiera quod sit collib. emin. Siue lib. 3. cap. 8.,et 9. , vbi docet , Lipa-
quod /«f cv , hoc est , sacrum pro magno rarn dictam a Liparo , Ausonis filio , qui
Z 2
 . ,

iSo ETYMOLOGIARVM
Aeoliae 3 siiie Vulcaniae (iiciintur ; ex iis quacdam ab initlo uon
fuerunt ,
postea mari editae vsque nunc permanent .

38. Stoechades, insulae Massiliensium , sexaginta milium spatio

a continenti in frontc Narboncnsis prouinciae 5 qua Rhodanus flu-

iiius marc exic

in Dictae autem graece Stoechadcs .
, quasi opere
in ordincm sint positae.
39. Sardus, Hercule procreatus, cum magna multitudine a Li-
bya profectus , Sardiniam occupauit , et ex suo vocabulo insulae
nomen dedit. Haec in africo mari f-icie vestigii humani , in orien-
tem quam in occidentem ^latior prominet ferme paribus
5 : lateribus,
c]uae in meridie]n , et scptentrionem vertunt, ex quo ante commer-
cium a nauigantibus graecorum r/yoq appellata est

40. Terra patet in longitudine milia cxl. , latltudine xl. In ea

neque serpens gignitur , neque lupus , scd solifuga tantum , animal
exiguum 5 hominibus perniciosum Venenum quoque ibi non nasci- .

turjnisi herba per scriptores plurimos, et poetas memorata , apia-

stro similis , quae hominibus rictus contrahit, et quasi ridentes in-
terimit Fontes habet Sardinia caUdos , infirmis medelam prae-
.

bentes , furibus caecitatem , si sacramento dato ocuios aquis teti-

^erint .

41. Corsicae insulae exordium incolae Ligures dederunt , ap-

successit Aeolo . Alii dicunt , Aeolum alii . A graecis antea vocabatur I^tvo^uc-a,
Liparo successisse . Adisis Cellarium ab efT^gie soleae , siue imae pedis hu-
lib. 2. cap. 12. AREV. mani partis . Bochartus Chan. i. 3 i. quod
38. In fronte Narbon. prou. Oros, dc Sardo , Herculis Maceridis filio , ab
lib. I. c. 1. GRIAL . Isidoro , et aliis antiquioribus dicitur,
Ib. Stoechades insulae, nunc de Uye- lam suspectum esse arbitratur , quam
Ycs nuncnpatae , tres numero sunt,de quod a Cyrno , Herculis itidem filio
quibus vide Plinium lib. ^. cap. 5. Std Corsicae graecum nomen Cyrnon ab Isi-
tribus nobilioribus aiiae paruae , minus- doro etiam , et Seruio deducitur Ipse .

ue notae accensentur AREV. . hebraeam origineni nominis Sardiniae

39. In Orientem quam in Occiden- , excogitat . AREV.
tem latior : locus est ex lib. 2. histor. 40. Sed solifug. sup. lib. 12. f. 3.

Sallustii , citatus ab Agell. lib. 1?. r.28., GRIAL .

(ui ex Isidoro addi haec possunt , Ferme Ib, Nisi herba . Ex Isidoro emen'
paribus lateribus , quae in meridiem , et dandus Seruii locus eclog. 8. , vnds sunt
septentrionem vertunt. Corrigendus idcm haec . GRIAL .

apud Nou. in Facies Voces autem , an- . Ib. Fontes habet . Ex Solin. GRIAL.
fc commercium , Chaconi suspectae eraat. Ib. De solifuga , et herba Sardonia ,

GRIAL. aut Sardoa , quae homines quasi ridentes

Jb. Sardus ab Hercule procreatus: interimit , Solinus loc. cit. AREV.
'it% Solinus cap. 10., ^trabo 3 Silius , ec 41. Ligur mulier . Citat haec Pri-
 . . ,

L I B E R XIV. i3i
peilantes eam ex nomine dLicis.Nam qiiaedam Corsa nomlne , Li-
gur mulier, quum taurum ex grege , quem prope litora regebat
transnatare solitum, atque per interualla corporc aucto remeare vi-

deret , cupiens scire incognita sibi pabula, taurum a ceteris digre-

dientem vsque ad insulam nauigio prosecuta est Cuius regressu .

insulae fertilitatem cognoscentes Ligures, ratibus ibi profecti sunt,

eamque nomine mulieris auctoris, et ducis appellauerunt.
42. Haec autem insula graece Kv^v^i dicitur, a Cyrno Herculis
filio habitata , de qua Virgilius Cy/^w^f^/ taxos , . Diuidirur autem ecl. 9. v. 50.
a Sardinia xx. milium treto,cincta ligustici aequoris sinu ad pro-
spectum Italiae . Est autem multis promontoriis angulosa , gignens
iaetissima pabula , et iapidem , quem catochitem graeci vocant
43. Ebosus , insula Hispaniae dicta , quod a Zanio non pro-
cui sit, quasi ehozos . Nam lxx. stadiis ab ea distat : cuius terram
serpentes fugiunt . Huic contraria est Colubraria, quae referta est
anguibus
44.. Baieares insulae Hispaniae, duae sunt Aphrosiade , et Gy-
mnasie , et Maior , et Minor. Vnde et eas vuic^us Maioricam , et

scian. lib. 6. ex SaUustii lib. 2. histor. Ib. Ebosus , vel Ebnsus , vel Ehosia ,
Sed ip.«i ferunt , taurum ex grege , quem vel Ebusia , nunc Iuix.a Bochartus .

prope lirora regebat 'Cors'i noinine , Li- Chan. 1. 35. ex hebraica lingua origi-
gur mulier > ex qno intelligitur ^ totum nationem accersit ab lebuso , e.xsiccataCy
hufjc locum esse Snllustii GRIAL . . id est , ficus s:cc2tae j quibus Ebusus ce-
Ibid. De Corsica agit Bochartus lebrabatur. AREV.
Chan. I. 31. 32. , qui asserit, Corsicae no- 44. Baleares insulae duae s. Apro-
men esse punicum , quo siluosus locus siades , et Gymnasides ./.' Aphrodisiadae,
indicatur quia ex omnibus insulis nulla
: sic dictae, quod (vt ait Arist. lib. Tnti
est alia siiuosior Isidoro fauent Eusta- . d-xvf^cta-. etK^i7fjLd.rcov ) apud hos tnaiori
thius ad Dionysii versum 458., et By- in pretio feminac sint quam viri De , .

zantius chorographus in Kopo/c Verius . Gymnasiis Plin. 3. c. 5. Baleares funda

Seneca censet de huius insulae diuers.is bellicosas graeci Gymnasias dixcre Dio- .

habiratoribus cap.8. ad Heluiam . ARtV. dor. Siculus lib. 6. c. i. Gymnasias di-

42. Diuiditur autem a Sardin, Oros. ctas ait quodaestate nudi ^ quasipalae-
.,

ihi . GRIAL . stritae incedant . GRIAL .

Graece Kv^vti
Jb. : melius KJpog . Ib. Poi?>X«i/ enim graec. eod. mod.
Cyrnos etiam scribitur a Plinio lib. 3. infr. lib. i8, c. 10. GRIAL .

cap. 6. , et in epigranmiat's , quae Sene- Ib. Vnde ballista ,

quasi miss. , et fun-
cae tribuuntur , contra Corsicam Ser- . dibalum . Ita veteres lib. hic .^ et lib. 18.
uius autem ad loc. cit. Virgilii Cyrnem c. 10. , et apud Aug. in ps. 54., et Ve-
vocat Vide nct. ad n. 39. AREV.
. get. lib.i. c.\6. Teietes lapides de fan-
Ebosus
43. Otos. ibid. Ceterum de
. da , vel de fustibalo ; et lib. 2. cap. 15.
stymo , quod non procul a Zanio , am- funditores > qji ad fundas vel fustibalos; ,
plius qutterendum , siue Zzd'\o ^siue Dia- et Iib.^. c. /\. fustibalus fustis est lon-
nio le^as GRIAL . . gus : </«flrrfundibalum omnino legendumi
 , .

i82 HTYMOLO GIARVM

Minoricam nuncupant In iis prinuim insulis inuenta cst funda . .,

qua lapides emittuntur vnde et Baleares dictae /3aAA«>' enim grae- , :

ce mittere dicitur vnde et baUista quasi missa , et fundibalum Vii*-

: .

Gcorg.jop. giliiis Balearis 'uerbera fundae

: .
I.

C A P V T VII.

De Promontoriis .

I. cx^ommune
Promontoria dicuntur
est insulis
.
, promineant
vt inde et loca earum
Sic Sallustius de Sardinia In orientem la-
:

tior prominet , quam in occidentem .

2. promontorium Asiae, vbi Hellespontus apertius di-

S/^f«w 3

latatur Dictum autem Sigeum propter Herculls taciturnitatem ,

.

quia prohibitus hospitio a Laomedonte , troianorum rege , simula-

uit abscessum , et inde contra Troiam cum silentio venit , quod
dicitur o-i^Ji .

^ 3. promoatorium Graeciae, quod intrat mare, et per

iV/^/f^^m j

milia quinquaginta protenditur , vbi vnda ita saeua est, vt perse-

qui nauigantes videatur Hoc autem promontorium a Maleo , rege .

argiuorum^ nomen accepit.

non fundibulum . GRIAL . Et loca earum fortasse et colla

Ib. :

Ih. Isidorus ita Baleares descrlbit , earum Cap. seq. n.19. Colles sunt prae-
.

vt Maiorica Aphrosiade videatur dicta eminentiora iuga tnontium , quasi colla .

Minorica Cyinnasie Grialius in not. . ARLV.

ambasnuncLipari indicat Aphrosiades aut , 2. Sigeum prom-c-/>» . E Seru. Aen.
Aprosiades y-^et ex coniectura Aphrodi- 2. ad, Sigea igni freta lata reluc,
illud
siadas , ambas etiam Gymnasides . Plinius vbi codex Seruii Vaticanus , q. d. <r/>>)'
lib.3. cap.5. testatur , has insulas a grae- GRIAL .

cis vocari Gymnasias , quia incolae nudi Ib. Sigeum Grialius scribebat cum :

aestate sese fundae iactu exercebant . diphthongo Signeum ; quod probari ne-
Bochartus Chan. i. 35. non a lin^ua quit . Graece Xi-)-etez Sigeius , aut Sigeuf.
graeca , sed a punica , aut phoenicia ety- AREV.
mon Balearium , hoc est , peritorum ia- 3. Vt persequi naulg. Seruius Aen.$.
culandi i deducit . Eustathius ad Diony- ad illud , Maleaeq. sequacibus vndis , se-
sium V. 457. Ideo BALEARES dicuntur, quaces , inquit , id est ,
persecutrices .

hoc est, FFNDITORES y secundum ipso- GRIAL .

rum vtrnaculam linguam . AREV. Ib. Malea estnomen promontoril :

Cap. VII. Sallustius de Sardin.

n. I. maleum est adiectiuum Maleam descri- .

Qui citatur ( vt superiori capite dixi- bit Statius Theb. lib. 2. v. 32. ct seqq. ,

mus ) ab Agellio , et Non. ex lib, 2. hist. vt ab'os omittam . AREV.

GRIAL .
 .

L I B E R XIV. 1S3
4. P(f/^r«;;7 5 proinontorium Siciliac , respiciens ad aquiloncm ,

secundum Sallusriiim dictum a gubernacore Hannibalis illic sc-

pulto .

5. Pachy^inm l pvomontoniim Siciliae , austrum spectans ab ac-

ris crassitudine dictum . Nam ttx^v^ est pinguis, et crassusiaustro
enim perflatur
LHyhaeum , promontorium Siciliae, solis occasum intcndens,
6.
vocatum ab eiusdem nominis ciuitate, quae ibi est sita .

7. J3oWo«5 promontorium Numidiae vocatum, eo quod aqui-

lonem intendat Hoc Hipponem Rhegium postea dictum , pro eo
.

quod sit aequore interruptum .

8. Calpe Hispaniae promontorium .

4. Pelorum prom. £.v eod. Aen. 3. Solino ,sed non erant huius loci , tantuw
ad illiid : rarescent claustra Pelori ; illud abest , vt superioribus fuerint annectenda.
/<iwf« > respiciens aquilonem , Oros. est GRIAL.
lib. I. r. 2. GRIAL. Ib. Grialius in textu cum aliis ex-
ibid. Orosiuni lib. i. cap. 2.
Apiid cusis edidit Borio Borion Verba
: in not. .

etiam legitur Pelorum neutrum , scilicet Solini sunt Externos in ea ( Africa )plu-
:

promontorium Plerumque dicltur Pe-

. rimos conuentasse , argumento de locis , et
lorus , nempe mons , aliquando muliebri zrbibus dabimus B^^rion promontorium
.
,

forma Peloris , et Pelorias Pelorum di- . quod aquilone cae.iitur , graeci aduenae
ctum a Pcloro , qui Hannibalis classem sic vocauerunt Hipponem REGIVM po-
.

giibernauit , confirmant Mela lib. 2. , et stea dictum , item Hipponem alterum , de

Val. Maximus lib. 9. cap. 8. vbi hibto- interjJuente freto DIARRTrHON nuncw
riam Pelori interfecti , et in hoc pro- patum , nobilissima oppida
, equites grae-

roontorio sepulti narrat . AREV. ci condiderunt Scilicet vt graeci a bo-

.

5. Pachynum Seru. Ae». j. . Item e rea , seu aquilone , promontorium Bo-

ad V. proiectaque saxa Pachyni , et vo- rium , aut Bonon appeljarunt , ita ab e-
ces jpinguis et , alienae videbantur Cha- quis dnos Hipponcs ^Q^uorum alter verbo
coni tneqiie immerito . GRIAL . latino 2iSS\xo Hippo Regius postea dictus
Ib. Pachynum,
Hoc promontorium et fuit . Isidorus siue alius, ex quo ipse
,

et Pachynus , aut Pachynos dicitur AR. . sumpsit,ex pcruersa inrerpunctione So-

6. Lilybacum Ex Oros. ibid. GR. . lini,quae nonnullis editis adhuc ex-
in

Ib. Lilybaeum ciuitas nunc Marsala est: tat, intellexit ,Bcrion postca appellsrum
deea Cicero Diuin. in Verr. cap.17. AR. fuisi-e Hipponem Rhe^ium , et interpreca-

7. Borion prom, Solin. c. 40. Eo- tionem adiecit verbi graeci Rhegium
,
rion promontorium , quod aquilone cae- vt de Rhegio in Calabria dicitur , quod
ditur ,
graeci vocauerunt
aduenae sic •
ind»? oliin iicilia vi fluctuum terrae fra-

Quae vero sequuntur de Hippone , Rhe- ct ooe auulsa firrit Le Hippone Regio .

«io postea dicto , sunt quidem ex eodem vide cap. 5. num.9. huius libri ARLW .
 1 .,

t84 ETYMOLOGIARVM
C A P V T V1 L
De Montibus , ceterisquc terrae vocalulis .

X J. ontes sunt tumores terrarum altissimi , dicti , quod sinc

cminentes . Quidam autem propriis ex causis vocati sunt,ex qui-

bus notandi sunt^qui opinione maximi celebrantur .

2. Mons Caucasus ab India vsque ad Taurum porrectus, pro

gentium , ac linguarum varietate quoquouersum vadit , diuersis no-
minibus nuncupatur Vbi autem ad orientem in excelsiorem con-
.

s<iirgit sublimitatem, propter niuium candorem Caucasus nuncupa-

tur . Nam orientali lin?ua Caucasum si^nificat candidum , id est,

niiiibus densissimis candicantem Vnde . et eum scythae, qui eidem
monti iunguntur, Croacasim vocauerunt Casim enim apud eos .

candor, siue nix dicitur.

3. Mons "Taurus a plerisque idem vocatur,qui et Caucasus
4. Libanus , mons phoenicum altissimus , cuius meminerunt
prophetae dictus a ture , quia ibi colligitur, cuius eapars, quae
:

est super cum ad , orientalem plagam respiciensa Antilibanus appel-

latur, id est, contra Libanum .

5. Ararath j mons Armeniae,in quo arcam historiae post di-

luuium resedisse testantur Vnde et vsque hodie ibidem lignorum
.

eius videntur vestigia .

6. Acro'
Cap. VIII. n.2. Croacaslm . Al. Grau- quibiis leremias , Tacitus etc. AREV.
casum . Vid. Plin. lib.6. c. 1%. , et So- 5. Ararath Ex Hieron. de locis He-
.

lin. c. 52. GRIAL . s braic. Cen. c. 8. GRIAL .

Ib. De Caucaso confer Salmasium In Ib. loannes Siruis in suis itineribus

Exercit. Plinian. Raderus in comment. narrat , se verticem montis Arararh con-
ad Martial. pag. 36., et 584. auctorcs scendisse , ac de reliquiis arcae Noemi
etiam indicat , qui de Caucaso roonte quae adhuc permanent, certum redditum.
bicipiti scripserunt . AREV. Tournefortius , qui locum inuisit , nihil
3. Caucasus ipse est pars Taurl mon- simile ibi reperiri testatus fuit , consen-
tis . AREV. tiuntque viri alii docti , verticem mon-
Libanus - dictus a ture
4. . Est enim tis eius perpetuis niuibus obsideri Adi- .

Hebraeis nJ13^ lebona , tus . GRIAL . sis Calmet. in Diction. biblic , et Bo-
chart. Phal. lib. cap. 3. , qui obseruat,
i.
Ib. Calmetus in Dlction. bibl. exi- arabes , et hebraeos scriptores affirmare,
stiroat , Libanum dictum ex hebraeo U- arcae reliquias asseruatas fuisse in Gor-
ban , siue laban quod album significat
: . diaeorum montibuK Ararath . AREV.
Perpetuis enim niuibus candescit , de
 .

L I B E R XIV. i8)

6. mowiQS propter altitiidinem et rulminiim iactus

Acrocffraunii ,

vocatisunt Graece enim fulmen K^^xuvoq dicitur.Sunt autem inter

.

Armeniam ct Hiberiam incipientes a portis Caspiis vsque ad fontcm

, ,

Ti^ridis fluuii .

7. Hyperborei montes Scythiae dicti , quod supra, id est , vl-

tra eos fiat Boreas .

8. Riphaei montes in capite Germaniae sunt a perpetuo ven-

torum flatu nominati. Nam pi:pn graece impetus, et opctii dicitur, aTri

9.Olympus ^vaons Macedoniae nimium praecelsus , ita vt sub

illo nubes esse dicantur. (De quo Virgiiius, Niibes excedit Olym- Lucanus 1.

pus ) Dictus autem Olympus, quasi Ololampus ( id est, quasi cae-

.
271.

lum.)Hic mons Macedoniam diuidit a Thracia

10. Athos ^mons Macedoniae, et ipse altior nubibus, tantoque
sublimis, vt in Lemnum vmbra eius pertendat, quae ab eo lxxsi.

milibus separatur .

11. Parnassus mons est Thessaliae iuxta Boeotiam , qui gemi-

no vertice est erectus in caelum . Hic in duo finditur iu^a , Cyr^
6. Acroceraunil e Scru. Aen.z. ad v. : impetum signific.int AREV. .

Vicina Ceraunia iuxta , et Georg. x. ad v. De quo Virgilius , nubes excessit

9.
aka Ceraunia telo - Deiicit . GRIAL . Olympus Apud Maronem haec nusqitam
.

Ib. Acroccraiiuii est nomen adiectl- sunt . GRIAL .

uum : nomen subitantiuum Acroceraii- Olympus, quasi ololamp. E.v eod.

Ib,
nia , vel Ceraiinia . Pro fulmitium iactus Aen. 4, ad illud , Ipse Dcum tibi m. c.
malim fulminum ictus Seruius etiam . Olympo GRIAL. .

habet iactus in mea editione ad 3. Ae- Ib. Quasi caelum , Hoc Isidori pro»
neid. 506. Ceraunia montes Epiri a
v. fecto non est . GRIAL .

crebris fulminibns propter altitudinem no- Ib. Hemistichium estLucani loc. cit.,
minati . Vnde Horatius expressius dixit, non Virgilii , Restitui excedit pro px-
ACROCERAyNIA , propter altitudinem, cessit apud Grialium , et alios . AREV«
et fulminum iactus AREV. . 10. Athos - qui ab eo Lxxvi. Ita
7. Hyperborei populi a Plinio locan- Solin. r. 21. GRIAL .
tur lib. 4. cap. 12. pone Riphaeos mon- Ib. Solinus cap. 21, in mea editio-
tes ) vltraque borcano , siue aquilonem . ne , Quum Athos a Lemno sex , et octo-
An autem aliqui sint montes proprie ginta milibus passuum separetur . Plinius
Hyperborei nuncupati , mihi incertum est, lib. 2. cap. 7. Ab ea (imbro) Lemnos
nisi quod Ptolemaeus montes Hyperbo- XXII. M. , quae ab Atho LXXXVII. M.
reos Riphaeis distinguit , cui contra
a P. Circuitu patet CXX. M. P. ARF.V.
alios Cellarius fauet lib. 2. Geograph. 11. Parnassus. 5f?"/<.^fw.io.Parnassus
ant. cap. 6. num. 27. AREVALVS . mons est Thessaliae iuxta Boeotiam , qui
8. Riphaei montes e Seru. Georg.-^. : in duo finditur iuga Citheronem Libe-
,

Md illud , Gens effrena virum Riphaeo ri , et Hehconem et Musarum,

ApoUinis,
tunditur euro . GRIAL . itemque lib. 7. Cyrrha autem , et Nys»
Ib. Impetus , et op/iw : pi?» , et op/^« vrbes sunt sub eisdem iugis sitae • GR»-
T^Gm.lV. Aa
 . . ..

iS6 ETYMOLOGIARVM
rham Nissam vnde et nuncupatiis, eo quod in singulis iugis
, et :

colebantur Apollo , et Liber. Haec iuga a duobus fratribus Cythe-

ron,et Helicon appellantur Nam Helicon dictus ab Hclicone fra-
.

tre Citheronis .

12. Item Ce r aun li swwx. montes Epiri , a crebris dicti fulmini-

bus Graece enim fuhnen K?^a,vvoq dicitur.
.

I j. Apenninuf mons appellatus , quasi Alpes Paeninae quia :

Hannibal veniens ad Italiam , easdem Alpes aperuit vnde et Vir- ^

10. Acn.v.i^. giiius, Alpes immittet Has enim Hannibal post bella Hi-
apertas ,

spaniae aceto rupit. Iuuenah"s, Et montem rupit aceto Et inde loca .

ipsa , quae rupit, Paeninae Alpes vocantur

14. Mons Aetna igne , et sulphure dictus: vnde et Gehenna.
Constat autem, hunc ab ea parte , qua eurus , et africus flat , ha-
bere speluncas plenas sulphuris, et vsque ad mare deductas quae :

speluncae recipientes in se fluctus , ventum creant^qui agitatus

ignem gignit ex sulphure , vnde fit , quod videtur incendium .
15. Pyrenaeus et ipse a crebris fulminum ignibus nuncupatus
Graece enim ignis Tryp vocatur Iste est, qui inter Galliam , atque
.

Hispaniam quasi de industria muniraentum interiacet .

16. S<?/d>r/«/ a singularitate dicitur , quod omnibus Hispaniae

montibus solus altior videatur , siue quod oriente sole , ante ra-
dius eius in eo, quam ipse cernatur
ly* Calpe mons in vltimis finibus oceani , qui dirimit Euro-
pam ab Africa , quem Atlantis finem esse dicunt, de quo Lucanus,
llb. I.
Hesperiam Calpen , summumque impleuit Atlantem Atlas Promethei .

Jh. FarnaKSum non esse montem Thes- 14. Vnde et Gehenna . lloc quam
saliae dixi ad cap.4. num. 12. Non lon- vim habeat , nescio GRIAL » .

ge a Delphis in Phocide est Parnassus, Ib. Gehennam vocem hebraicam esse,

de cuius duplici verticc plura Cellarius non ignorabat Isidorus,qui cap. 9. n.p.
lib. 2. cap. 13. sect.p. AKEV. rem ipsam ex S. Hieronymo explicat
12. Ceraunii montes sunt \^sn AcrO' Voluit tamen , ex alliteratione ^^/«^^ ,
ceraunia , siue Ctraunia , de quibus n.6. et gehennae in memoriam hominum re-
AREV. uocari ignem inferorum AREV. .

13. Post bellaHispaniae . E Seru. 16. Solorius . Vid. Plin. lib.i.c.i.

Aen. 10. ad v. exitium magn. a. Alpes GRIAL .

imm. ap. GRIAL . Solorius in Hispania mons altis-

Ib.
Ib. NonnuUi
volunt scribi Apoeni^ simus a Plinio lib. 3. cap.i. commemo-
nus yVt origina io a Poeno Yiznmbiic in- ratur, sed hoc quidcm nomine a Ma-
dicetur Repugnat communis vsus De
. . riana inter celebriores Hispaniae mon-
AlpibuJ Paeninis dictun^ iam ad cap. 4. tes non exprimitur AREV. .

num. 16. AREV. 17. De quo Lucanus Lib. . i. GR.

 . ,
. . . ,.

L I B E H XIV. 187
frater fiiit , et rcx Africae, :\ qiio astrologiae artcmprius dicunt ex-
cQf^itatain, ideoqiie dictus est sustinuisse caelum . Ob eruditionem
if^itur eius disciplinae, et scicntiam caeli , nomen eius in montem Afri-

cae deriuatum est qui nunc Atlas cognominatur , qui propter altitu-
:

dinem suam quasi caeli machinam ^atque astra sustentare videtur.

18. Alpfs autem propc montesquibus Vir- Galliae sunt , de
i-G^o''».^;^.
gilius. Aerias Alpts . Et dicendo aerias , verbum expressit a verbo .

Nam Gallorum lingua Alpes montes alti vocantur. Hae sunt enim ,
quae Italiae murorum exhibent vicem .

19. Colles suiit praeminentiora iuga montium , quasi calla

20. luga autem montium ex eo appellata sunt^quod propin-
quitate sui iungantur
ai. 'tumulus est mons breuis , quasi tumens tellus . Item tumu-
lus terra congesta, vbi nulla memoria est

22 Valles sunt humilia loca,quasi vulsa . Hinc et conualles

depressa loca terrarum inter montes .

Ib. Lucaniis in mea rdltlone imple- V. 64^. vocauit frondea colla Parnassi
tiit Atlanta . Calpe hispanice nunc cst i'iga vertici subiecta Vide not. ad cap. .

Cibraltar . AREV. praec. num. i. Pro praeminentiora , aut

18. Nam
Gallorum lingua Alpes m. praeeminentiora , ( vtroque enim modo
a. E Seru. Aen. 4. ad illud , Alpini Bo- scribitur ,
) malim prominentiora : et ita

reae n. h. n. f. i. At Festus . Album quod scribitur lib.i.n.376. DifTerentiar . AREV.

nos dicirnus , a graeco , quod est aXcpoi/ luga montium praecipue dicun-
20.
est appellatum - Sabini tamen Alpiim tur de continuato montis cacumine .

dixerunt . Vnde credi potest , nomen Caesar lib. i. Bell. ciuil. cap. 70. Vt
Alpium a candorc niuium vocitatum mutato itinere , iugis Octogesam perue-
GRIAL . niret . AREVAL.
Ib.Ouidius 2. Metam. 226. Aeriae- 21. Item tumulus terra congesta
que Alpes Pro quouis monte excelso
. Deesse videtur aliquid Seru. Aen. 3. .

Alpes tCt Alpen in singulari multivsur- rt//v. Forte fuit iuxta tumulus , etc. Hcc
pant , Silius , Prudentius , Sidonius , Au- sermone (inquit) et collem, et sepul-
sonius , Fortunatus , et alii , plena manu crum fuisse significat. GRIAL .

congesti a Ducangio in suo Dictiona- Ib. Quia tumulus saepe pro sepulcro
rio . Bochartus Chan. lib. i. cap. 42. n.7. ponitur, Isidorus aduertit, tumulttm etiam
aduertit , plerisque yisum , Alpes dici ab esse terram congestam , vbi nulla me-
albedine niuium , non tamen de nihilo moria est Vide lib.15. cap. xi. num.2.,
.

alios Alpen montem excelsam explica- et notam Vulpii ad TibuUum lib. 4.

re , quum et Al celsum gallice sonue- carm. i. v- 204. Quin etiam mea quum
rit , et pen collem , aut verticem mon- tumulus contexerit ossa . AREV.
tis . AREV. 22. Quasi vulsa i(\\x\z vallis reducl-
19. Colles z\\\ censent a colendo nun- tur , et quasi dissecatur a monte hinc :

cupari . Etymologiam Isidori confirmat vallis reducta apud Virgilium , Horatiumj

Statius , qui pcr similitudinem 9. Theb. ct alios . AREVALVS .

Aa 2
 . . ' .

i8S ETYMOLOGIARVM
23. Campus cst terrariim planities . Dictiis aiitcm campus j

quod breiiis sit pedibus , ncc ercctus , vt montesrsed patenSjCt

spatio suo porrectus , et iacens : vnde et graece 7ri<^\ov dicitur .

Sumpsit autem nomen ex graeca etymologia : p^ctaa/ enim graeci

breue dicunt
Solum est omne , quod sustinet, a soliditate dictum
24. scili-

j. Aen. ipp. cet, vnde et de mari Virgilius ait j Subtrahiiurque solum .

25. S^//«J- sunt vasta, et siluestria loca , vbi arbores exiliunt

in altum .

26. Fauces sunt angustorum locorum aditus inter duos mon-

tes, loca angusta 3 et peruia, dicta a faucium similitudine , quasi
foces .

27. Confrages loca , in quae vndique venti currunt^ac stst

franguntj vt Naeuius ait, hi montes ^ vbi venti frangebant locum .

28. Scabra svwix. loca situ aspera , vnde et scabies dicitur , a

corporis asperitate .

29. obscura latibula ferarum,et luporum cubilia sunt,

Lustra j

vnde et lupanaria lustra dicuntur , per contrarium videlicet , quia

parum illustrantur
30. Lucus est locus densis arboribus septus , solo lucem detra-
hens . Potest et a collucendo crebris luminibus dici, qiiae ibi pro-
pter religionem gentilium , cultumque fiebant

23, Xai[xajj enim . yid. siipr. lib. 12. Apud Festum nonnuUi legunt conflant
in voce Caaiel.,^? inf. lib. 20. c. 11. pro confluunt , Aliud sunt confluges ^ dc
ifi Cama . GRIAL . quibus Nonius cap. i. num. 311., et
Ib. Alias etymologias campi Becma- Liuius apud eundem Confluges , vbi con- :

twxs fuse explicat . AREV. uentum campum totum inhumigant . Al.

24. SoUim est , quoJ sustinet . E vbi conuentu . AREV.
Seru. Aen. 7. ad v. Cereale solum . Lo- 28. Scabra sunt loca s. a. e Seru.
cus vero ab Isid. citatus Aen. 5. GR. ad V. Scabra rubigine , Georg. i.,sed
25. Arbores exiliunt in altum alii : vox ioca apud eum non legitur . GR.
ex Varrone lib. 4. de ling. hu. cap. 4. 29. Lustra Idem Aen. i.ad v. Lu- .

colligunt , saltum dici , quoi in eo pe- strabunt, conuexa pol. d.s.p. Lustra,et fe-
cora saliant Alii nomen deriuant ex
. rarum cubilia,et lupanaria per contrarium
graeco a^hcoc AREV. . dicimus parum illustrantur GR.
, quia .

26. Fauces sunt E Seru, Vt "oiuias . 30. Idem ad v. Lucus in

Lucus .

armato obsidam milite fauces, Aen.i i.GR. vrbe fuit summ. Aen. i. Lucus autera
27. Confrages . Festus Conflages lo- . dicitur , quod non luceat non quod. ,

ca dicuntur , in quae vndiq. confluunt sint ibi lumina causa rcligionis GR. .

venti Nonius
. Confluges ^oca , in quae
. Ib. Videri potest loannis Rbodii De-
diuersi confluunt riui . GRIAL .
scriptio luci antiquissimi sacrificiis df"
}b. Fortasse vbi venti frangebantur. stinati . AREV.
 :

L 1 B E R XI V. 1S9
:j I. Deserta vocata, qiiia non seiiintur, et ideo qurisi deseiuntur
vt sunt loca siluaium , et moiuium > coutraria vberrimarum terrarum ,

quae sunt vberrimae glebae .

32. Dcuia sunt loca secreta, et abdita, quasi extra viam ipsa :

sunt et inuia.Inde ct auiaria secreta locajCt a vm remota , auc

tantum adibilia auibus vnde est illud Inculta ruhe?n auiaria : : virg. 2.

baccis ,
Georg. 4J0

33. AmoeKa loca Verrius Flaccus dicta aitquod solum

, eo
amorem praestenr , et ad se amanda alliciant. VarrOjquod sine mu-
nere sunt, nec quidquam in his oiTicii , quasi ^/wtt^;/;^ , hoc est , si-

ne fructUjVnde nullus tiuctus exoluitur Inde etiam . nihil praestan-

tes immunes vocantnr.
34. Aprica loca quae sole gaudent , quasi , ciyiu (p^ncwi; , id est,
fortv,' npfrta
sine frigore , siue quod
4 sint aperto caelo
P .
,

caelo ,

35. Opac.i vero loca ,

quasi operta caelo , aprico contraria .

36.Lubricum dici ( constat ) locum , ab eo quod ibi quis labi-

tur et lubricum dicicur 5 non quod labitur, sed in quo labitur.
!

37. Aestiua sunt loca vmbrosa, in quibus per aestatem vitant

pecora solis ardorem Statius Et vmhrosi patuere aestiua Lycasi . : .
silu. v.

38. iV^wj//^ sunt loca, vbi naues fabricantur . Hoc et Textri-

num vocatur.
32. Auiaria Iciem Ceorg.z. Aularia . dicitur,quod labitur, dum tenetur , vt
&ecrctanemora,(]uae aues frequentant.GR. piscis et in quo labimur , vt Sese cp-
:

3j. Amoena
loca Varro Hic t^er- . posuit Salio per lubrica surgens : et Isi-
rius , Varro > dlter
et alterius sedem oc- dorus ipse ab eo , quod
lib, x. lubricus
cupauerat , vt constat cx Fcsto , et Scru. labitur . Quare hihil hic opus vlla cor-
Aen. 6. ad v. amoena vireta , et Aen. 5. rectione , consentientibus praesertim libris
«^ Tartara habent - sed amoena piorum. omnibus \ tantum qua de re sit sermo ,
GRIAL . attendisse oportuit . GRIAL .

Ib, Quod
sine munere quia olim moe- : Ib. Isidorus fortasse scripsit lubricum
r.ia , moencra pro muriia , et munera
et dicitur non solum quod labitur , sed etc. ,

scnbebatur ARilV. . Grialius tamen vulgatam lectionenj tue-

24. Aprica loca e Seru. Aen, 6. : tur . AREV.
Trans pontum fugat , et terris immittit 37. Acstiua . £ Seru. Georg. 2- GR.
apricis . GRTAL . 38. Aen. 11. GR.
Naualia . Ex eod.
35. Ncn mala est origlnatio aliorum, Ib. Hoc et textrinum Seru. Aen.2. .

quod opacum sit ab Ops , Opis , quae ad V. Aedihcnnt , sectaque intex. abiete
terra est , filia Caeli , et Vestae , vt in costas Transbtio .( /w^«/V ) a nauibus,
.

fabulis narratur . AR£V. vt Cicero , nauem tibi aedificatam esse

36. Et lubricum dicltur , non quod Messanae Item intexunt , vt , Bisdenas
.

labitur , Quod quidem ad locum atiinct: Italo texamus robore naufs ad hanc :

alioqui lubricum dicitur et quod labitur, videtur tcxtrini notionem respexisse Cice^
it in quo labmur . Sou. Aen. 2. lubricam io lib. 4. act. 2. i« yerrem dicens : In-
 . .

ipo nrVMOLOGIARVM
^9. Sfafio est, vbi ad tempiis stant miies . Portuf ^ vbi hlcmant,
importunum autemjvbi nulUim refugium ,
quasi nullus portus .

40. Portus autem locus est ab accessu ventorum remotus ,

vbi hiberna opponere solent . Et portus ciictus a deportandis com-

merciis: hunc veteres a baiulandis mercibus baias vocabant , illa

dcclinatione a baia balas ^ vt a famllia famllias .

41. Lifus est terra aquae, et mari vicina. Et dictum litus ,

quia
fluctu eliditur , vel quod aqua alluitur. Cic. in Top. Lifus esf, qua
Jluctus eludit .

42. Circumluulum locus, quem aqua circumluit Alluuium con- .

sumptio riparum ex aquis Margo est pars cuiuslibet loci , vt puta .

maris , vnde et nomen accepit Marltima quasi maris infima . .

_,

43. Osfla ab ingressu , et exitu fluminis dicta in mari Con- .

tlnens ,
perpctua terra , nec vllo mari discreta : quem graeci »»V«fov
vocant

sula , iudices jMellta est satis Uto a Si- iarum vero quae prope Cumas , alia est
,

cilia mari « periculosoque disiuncta , in ratio , dictae enim a Baio y Vlyssis so-
qua esteodem nomine oppidum , quo cio t ilfic sepulto , vt ait Scru. Aen. 3.
iste nunquam accessit , quod tamen isti ad V. Huc vbi delatus Cumaeam acces-
textrinum per triennium ad muliebrem serisvrbem Silius ; Docet ille tepen-
.

vestcm conficiendam fuit Ludens sci- . tes -Vnde ferant nomen Baiae , comi-
licet in voce ambigua . GRIAL . temque dedisse - Dulichiae puppis sta-
Ib, Nauale metaphorice dicitur tex- gno sua nomina monstrat GRIAL .

trinum , quia ibi veluti texuntur naues . Ib. Non

inuenio apud lexicographos
Seruius ad Aen.xi.v. 326. citat versum baia , Atqui Isidorus id ex anti-
baias .

Ennii in hanc sententiam . AREV. quiore aliquo sumpsit. In auctario Du-

39. Statio est £ Seru. Aen. 2. GR. . cangii cst baia , sinus , ex iiistrumento
Ib. Importunum est . Seru. Aen.ii. seculi XIII. AREV.
Importunum autem est , quod caret por- 41. Litus est terr. a. e. m. v. Et

tu , id est , quietc , vbi nullus est portus. quidem Seruius modo litus definit terram
GRIAL . aquae vicinam , modo terram mari vi-
Ib. Qualiacumque loca etiam inCul- cinam , quod vtrumque inclusit Jsidorus.
ta , nauibus ad quicscendum apta , statio- GRIAL .

nes vocabantur Vide Schefferum De

. Ib. Quia fluctu eliditur . Al. eludi-
milit. naual. pag. 210. AREV. tur . GRIAL .

40. Portus autem locus ab acc. v. r. Ib. Vel quod aqua alluitur . Al. ad-
Haec tx margine assumpta credo Sunt . liditur . GRIAL .

autem Virgilii verba Aen.^' Portus ab Ib. Cic. qua fluctus eludit Al. eli- .

accessu ventorum immotus Nec minus . dit , de quo hb. 2. f.jo. Non est autem
il!tf,quae sequuntur,quae sunt ex 3. Georg. Ciceronis definitio , sed Aquilii GRIAL. .

Et stabuU a ventis hyberno opponere 42. Margo est pars fortasse deest :

soli . GRIAL . cxtrema , scilicet Margo est pars extre-

Jb. A baiulandis mercibus Ealas . B<?- ina cuiuslibet rei etc. AREV.
 . ,

L I B E R XIV. 191

C A P V T IX.

De inferioribus terrae .

..s pecus est fossa sub terra , quae perspici potest : a-Try^Xodtt grac-
ce 5 spelunca latine .

2. omnia loca pestiferi spiritus, quae graeci

Spiracula appellata
XAfcoveta, appellant, vel acherontea Etiam Varro spiraculum dicit .

huiuscemodi locum , et spiracula ex eo dicuntur loca , qua terra

spiritum edit
3. Hiatus praeruptio terrae profunda, quasi /V«/ : proprie autem
hiatus est omnis oris apertio , translata a feris , quarum auiditas
oris adapertione monstratur .

4. Profundum proprie , quasi cuius porro sit fundus abusiue :

autem profundum vel sursumjvel deorsum dicitur vt Maria ^ ac :

virg. i.
terras , caelumque profundum . Aen.62.

5. Barathrum nimiae altitudinis nomen est , et dictuin bara-

thrum yC[U^si vorago atra ^ scilicet a profunditate .

6. Erebus inferorum profunditas, atque recessus . Styx 0,710 tou

^'jytpQ , id est, a tristitia dicta, eo quod tristes faciat, vel quod tri-

5titiam gignat .

7. Cocytus locus inferi. Cocytus autem nomen accepit graeca

interpretatione , a luctu , et gemitu .

8. Tartarus vel quia omnia illic turbata sunt , d-zs-o Ttig rct-

§a^>i5 3 vel, quod est verius, a^ro tov TrtfTa^/f«v, id est , a tremore frigo-
Cap. IX. num. i. Specus - quae perspi- Ib. Maria ac terras caelumq. profun.
c\ p. Nempe ab aspiciendo dicitur . De verba Virg. Aen,i. GRIAL .

genere i et declinatione huius nominis vi- 5. Baraihrum nim. a. n. E Seru.

de Seru. ad verba Firg. Aen. 6. Hic y^f«. 3. obsidet , atque imo Barathri , etc.
specus horrendum , et Priscian. lib. 6. GRIAL.
GRIAL . Ib. Barathrum graeca vox est,a la-
Ib. Spelaca graec. spelunc. lat. E tinis deinde adoptat» . AREVALVS .

Seru. eclog. 10. GRIAL . 6. Ereb. Ex eod.Aen. 4. GRIAL .

2. Quae Graeci ;yap6)v«at . Grt/f ««j. Ib. Styx a.7ro t« erv^i^v . Ex Seru,
nohXacKi^ (Ps etTTc Toy 7rviVfj.aLro^ povev Aen. 6. GRIAL .

)t-xTflc Tcv Ho-TTvotiv » 0XclP^ "^ivirct^ , Kcfc- Cocytus

7. Seru. Aen. 6. Cocytus
.

^at^rip zv T9?c ^ciiitaveioiQ oveij.a.(r[iivoi^ fluuius inferorum dictus aVc t« x&)xy«v

X^fioic . GRIAL . id est , lugere . GRIAL .

4. Profundum proprlc £ Seru.Aen.i. . 8. Tartarus Ex eod. Aen.6. ad illud^

.

GRIAL . Tum Tartarus if$e - Bis patet, etc. GR.

 . . .

t92 ETYMOLOGIARVM
risqiiod est algere ^ et rigere , scilicet quia luce , soleque caret
,
.

Nam neque illic vapores sunt, qui ex solis luce ijignuntur, neque fla-
tus qui eiusdein niotibus incitantur, sed perpetuus stupor T(f^Tupi^c-iv
,
:

enini horrere ^ et tremere apud graecos le Jitur Illic enim fletus,et .

stridor dentium
9. Gehen^ij est. locus ignis, et su^phuris , quem appellari pu-
tant a valle idolis consecraca ,
quae est iuxta murum lerusalem ,
repleta olim cadaueribus mortuorum . Ibi enim hebraei filios suos
immolabant daemonibus , et appellabatur locus ipse Gehe^jr/on .Vu-
turiergo supplicii locus,vbi peccatores cruciandi sunt, huius loci

vocabulo designatur. Duplicem autem esse gehennam, et ignis , et

fric^oris ( in lob legimus ) .

10. Inferus appelhuur , eo quod infra sit . Sicut autem secun-

dum corpusjsi pondcris sui ordinem teneant, inferiora sunt omnia
orauiora,ita secundum spiritum inferiora sunt omnia tristiora Vn- .

de et in graeca lingua origo nominis , quo appeiiatur inferus, ex

eo quod nihil suaue habeat , resonare perhibetur
11. Sicut autem cor animalis in medio est , ita et infernus in

medio terrae esse perhibetur . Vnde et in Euangeiio legimus , In

iviatth. 12. /m-^f Philosophi autem dicunt, quod
40. cc^r^c . inferi pro eo dican-
tur^quod animae hinc ibi ferantur.
UBER
9. Gehenna . Ex Hieronym. in Matth. Seru. ad v. telluris operta subire . Aen. 6.

c. 10. GRIAL. GRIAL.

10. Infernus - perhlbetur Ex Aug. . Ib, NonnuUi editi hinc illic Genui-
.

lib. 1-2. de Cenes. ad lit. c. 34. GR. num videtur hinc ibi , quamuis minus
Ib. Vnde et in graeca ling. orig. n. latinum sit ibi pro illuc , aut illic , aut
quod nihil suaue . Nempe a/»? , quasi du- eo . Antiquus codex Vat. 623. pro eo di^
/^? . GRIAL . cuntur , quod animae hinc ibi feruntur .
11. Sicut autem cor. animal. Ex Isidori sententiam de inferorum sede in
Uieron. in lon. c.i. ^qui locus restituen- medio terrae probat Petauius tom. 3.
dus ex hoc loco GRIAL . • Theol. lib. 3. cap. 5. num. 6. AREV,
Ib, Ita Infernus in medio terrae
 . :

1^1

LIBER DECIMVSQVINTVS
De aedificus , et agrls .

C A P V T I.

De Ciuitatlbus .

,D
ueniturradeo
e auctoribus
vt
conditarum vrbium plerumquc
ne vrbis quidem Romae origo possit
dissensio
diligenter
in-

ngnosci . Nam Sallustius dicit *, Vrbem Romam , sicuti ego ^c ^ ^y;/ ,

luit.Bell.CatU.

condidere ^atque habuere initio troiani^et cum iis aborigines , Alii

dicunt ab Euandro , secundum quod Virgilius : Tunc rex Euan- ^. Aen- ^i j*

druSj Romanae conditor arcis . Alii a Romulo , vt , En huius , nate , ^ ^^^^^ „3^^
auspiciis illa inclyta Roma .

2. Si igitur tantae ciuitatis certa ratio non apparet^non mi-

rum 5 si in aliarum opinione dubitatur . Vnde nec historicos , nec
commentatores condemnare debemuso
3 varia dicentes, imperitiae
quia antiquitas ipsa creauit errorem Sane quasdam , de quibus .

aut sanctae scripturae, aut historiae gentium certam originem rcte-

runt^paucis admodum verbis retexere oportet .

3. Primus ante diluuium Cain ciuitatem Enoch ex nomine filii Gcn.4. 17.

sui in Naid condidit quam vrbem sola multitudine suae posteri-

:

tatis impleuit
4. Primus post diluuium Nemrod gigas Eabylonem vrbem Me- Qen. 10, 10.

Cap. I. num.i. Sallustliis loc. cit. ait LXX. £^)iX5-£ ^ Ka.iv (i.7ro TCv rrc)0(ra?r^
Vrhem Romam .... troiani , qui , Aenea T«V d-iH , ^ doH.tjTOLV iv yn tioitj^ KetTiVaivTl
duce , profugi sedibus incertis vagaban- Tou sViV . Et loseph. lib. i. Antiq. r. 4.
tur , ciimque his aborigenes AREV. . TTOhhtfV ^ iTnhd-CeV ^ttV vJ^pViTO^ fXiTU th<;
2. De auctorib. - errorem . E Seru. yvvdU{x.oc Kcciv vai<Pa. tcttov iTU) KctT^ovLLivov.
Aen. 7. ad illud , Nec Praenestinae fun- Quod autem eo loco Hieronymus Nod ali-
dator defuit vrbis . GRIAL . ter interpretetur , nihil ad Isidorum , qui
Ih. Nec historicos etc. Eadem sen- Lxx. , vt solet , secutus esi . Adde quod ,

tentia lib. 9. cap. i. num. 38. Isidorus idem Hieronymus in lib. de locis Heb.
cx Seruio non solum hanc scntentiam, Nald , terra ( inquit ) in qua habitauic
sed etiam ca , quae nunn. i. praccedunt, Cain. Nisi Edem pro India cum Chacone
sumpsit. AREV. mauis . GRIAL .

3. Naid condidit In 0. l. per~

In .
4. Primus post diL £.v Oros. lib.i.
mutatis literis ex Naid India euaserat . c. 6. GRJAL .

Tom. IK Bb
 .

•194 ETYMOLOC I ARVM

sopotamine fiituiauit . Hanc Semiramis regiiia assyrioriim nmplia-
iiit , niiiriimqiR' vrbis^bitaminej et cocto iatere fecit . Vocabuliim
aiitem siinipsit a coiitusionej eo quod ibi confusae sint , atque per-
mixtae linguae aedlficantium turrim .

5. ludaei asseruntj Sem , filium Noe , quem dicunt Melchise-

dech,primum post dihiuium in Syria condidisse vrbem Salem \\\ :

qua regnum fuit eiusdem Melchisedech Hanc postea tenuerunc .

iebusaei ex quibus et sortita est vocabulum lebus :s\cq[WQ duobus

:

nominibus copulatis, lebus ^ et Salem^ vocata est Hierusalem quae ,

postea a Salomone Hierosolyma , quasi Hierosolomojiia , dicta est .

Haec et corrupte a poetis Solyma nuncupata est ^ et postmodum

ab Aeho Adriano Aelia vocitata est Ipsa est Sion quae hebraice .
,

speculatio interpretatur , eo quod in sublimi constructa sit^et de

longe venientia contempletur . Hierusalem autcm pacifica in no-
stro sermone transfertur .

Oppida nobilia qui 3 vel quae constituerunt .

6. Dionysius ,
qui et Liber pater , quum Indiam victor per-
ambulasset 3 ZV^/^w vrbem ex suo nomine iuxta Indum fluuium
condidit 3 et quinquaginta miUbus hominum adimpleuit .

7. Medus autem Aegaei (il\i\s Mediam , -, construxit : vnde et

fegio eius Mediae nomen sortita est
8. Persepolim vrbem , caput Persici regni , Perseus , Danaes
Ib. Scriptores profani aliam originem prlora capita aliquot sunt de rebus , mo-
Eabyloni tribuunt , vt videri potest apud ribusque iudaeorum AREV. .

Calmetum in Dict. bibl. Raderus in com- 6. Dionys-condidit.EA; Eus Chron.GR.

ment. aJ Martialem pzg. 19. vari.is au- Ib. lustinus 1.1 i.cap.y. Bacchum Ny-
ctorum sententias coUigit , ac confert , sae conditorem vocat . Alii Bacchum in
de conditore , scu conditoribus Babylo- ca vrbe genitum , atque inde etiam Dio-
nis . AREV. nysium vocatum asserunt . AKEV.
5. ludaei asser. Ex Hieron. lib. de 7. Medus autem Aegaei iilius . Et
locis Hebr. GRIAL . Medeae , vt ait Diodor. lib. 5. GRIAL.
Ib. Quae postea a Saldmone Hiero- Ib. Media de qua lib.14.
est rcgio ,

solym. Jdem dlxit Euseb. lib.9. de Praep. cap. 3. num.xi. De Media vrbe Bochar-
euang. GRIAL . tus Phal. lib. 3. cap. 14. videndus , qui
Ib. Quae hebr. speculatio , S. 0. l. obseruat , fuisse vrbem prouinciae cog-
speculam Hieronymus GRIAL . . nominis , dictam etiam Medenam , et
Ib. De riOm\mh\xs lerusalem videnot. Hnmme.iena , hodie Hamadan AREV. .

ad cap-j. lib.14. num. 21. De vera eius 8. Perseus Danaes . Quum libri Athaei,
etymologia multa , quae per- viri eruditi Athe, Audiae , et Andiae , haberent , cur
sequi non vacat
Vide Exercitationem, ipse sibi Isidorus non auxiliaretur , qui
Georgii Gasparis Kirchmaieri Vitteber- paullo post Tarsum Ciliciae a Perseo ,

gae editam annu 1676. lib. 5. > cuius Danaes prole , aedificatam dicit ? Fid, Hy-
 . . .

L I B E R X V. 195
filiiis , condidit famosissimam , confertissimamque opibus, a quo et

Persida dicta est .

9. Ctesiphontem quoque parthi apud Parthiam condiderunt , in

^emulationem Babyloniae vrbis

10. S«//V oppidum Persidae aiunt Memnonis patrem constituis-

se . Dictum autem Susis , quod immineat Susae fluuio . Ibi est re-

gia Cyrijlapide candido , et vario cum columnis aureis , et lacu-

naribus ,
gemmisque distincta , continens etiam simulacrum caeli,
stellis micantibus praesignatum , et cetera humanis mentibus in-
credibilia .

Bactrum oppidum Bactriani condiderunt , ex proprio amne

11.
eum cognominantes, qui Bactrus vocatur .

12. C^r/*^ 5 ciuitas Mesopotamiae trans Edessam, condita a par-

thisjvbi quondam romanus est caesus exercitus , et Crassus dux
captus
13. Edessam vrbem Mesopotamiae condidit Nembroth , filius

gin. fabul.iys. GRIAL . error typographicus est ; ideo restitui

Ib. A quo
Persida RHjfnu! et . in Msmnonis . Nunc Susorum nomen est
translations losephi Susan Pnrsidae ms- Tousther , vel S^'housther , metropolis Ku-
tropolim vocat . (jRIAL . jistan.AREy.
Ib. Persepolis vrbs siue Persaepolis >
, 11. De Bactro lib. 14. cap.3. num.30.
Persidis propriae caput fuit Persidae . AREVALVS .

vocabulum apud antiquiores geograpiios 12. Carra . Ex Hier. dc locis Hebr.

non inuenio AREV. . GRIAL.
9. Ctesiphonte;w . Plin. lib. 6. c.i6. Ib. Nomen magis vsitatum in plurali
GRIAL . est Carrarwn De Carris , vrbe
Carrae , .

10. Susis oppiduni Haec vrbs et . Mesopotamiae , Lucanus lib. i. v. 107.

Susis , et Susa , et Susae a Hieronymo Carras vrbem Arabiae dixit Plinius lib.5.
dicitur , Daniel, c. 8. et 9. ,de qua Plin. cap. 24. Arabia , supra dicta , habet op-
lib. 6. c. 27. Memnonis patrem habent pida Edessam Carras caede Crassi . . .

gothici ,quos vidimus , non fratrem , x^? nobilcs . Intelligit partem Mesopotamiae,
impressi . GRIAL quam arabes incolebant , cui asserit iun-
Ib. Latine dici solet Susa , Susorum, gi praefecturam Mesopotamiae , hoc est,
cuius vrbis nouum conditorem fuisse Mesopotamiam proprie dictam . In sa-
Darium Hystaspis filium tradit Plinius cra scnptura scribitur Charan , Charran,
lib. 6. cap. 27. (^uod ait Isidoru> S^isis et Vulgata Haran
in Sed multi tamen .

cppidum , accipi potest eo sensu , quo negant , Haran esse Carras Mcsopota-
nomina vrbium aeuo velut in- sequiori miae Varias hinc inde sententias ad
.

declinabilia interdum enunciabantur per examen reuocat Cellarius lib. j. cap.15.

sextum casum > aut per quartum op- , M AREV.
pidum Prudentiana
Centumcellis . Vi.de 13. Ipse construxit et Chalannem .

mea pag. 185. num. 212. in not. Gria- Quam eandem esse cum Ctesiphonte ait
lius in not. ediderat ex mss. 8;othicis Hieronytn. ia quaest. in Cenei, , et in,
Menonis patrem ^ sed liUnonis fortasse Am. c. 6. vidend. idem in locis Hebrai"
B b 2
 . , . ,

196 HTYMOLOGIARVM
Chiis, postquam de Babylone migrauli , in qua et regnauit , quac
ante Arach cognominata est . Ipse construxit et Chalannem , quae
postea verso nomine a Seleuco rege dicta est Seleucia . Philadel-
phiam vrbem Arabiae condidit Kaphaim gens antiquissima > quam
interfecerunt filii Loth
i^. vnus ex pueris Alexandri, post niortem eiusdeni
Seleucus 3

Alexandri occupato regno orientis, vrbem in Syria condidit, eam-

que ex Antiochi patris sui nomine Antiochiam nuncupauit et Sy- ,

riae caput insiituit Ipse quoque Laodiciam y et Seleuciam , ipse

.

Apamiam ^tx. Edessam vrbes construxit.

Damascus Syriae condita, et nuncupata a Damasco , dis-
15. :

pensatoris Abrahae filio Haec antea in omni Syria tenuit prin- .

cipatum Necdum enim florebant ibi Antiochia, Laodicia , et Apa-

.

mia quas vrbes post Alexandrum constructas esse cognoscimus

: .

Hic est Damascus, quem Abraham futurum sibi heredem dixerat

antequam esset illi promissus Isaac
16. G^2;^;« oppidum Palaestinae, condiderunt heuaei , In qua
3

habitauerunt cappadoces , pristinis cultoribus interfectis Vocata .

autem Gaza eo quod ibi Cambyses rex persarum , thesauros suos

, ,

posuitjquum bellum aegyptiis intulisset Persarum enim Jingua .

thesaurus ^^;^^ nominatur.

cis . GRIAL. Berceam , et Pellam vrbes condldit GR. .

Ib. Philadelph. E.v eod. Jibr. GRIAL. 15. Damascus Ex Hieron. in quaest. .

Ib. EdessaiTi a Seleuco Magno, Syriae in Genes . GRIAL .

rege , conditam Hicronymus in Chroni- Ib. De conditore Damascl incerta

co 'estatur Arach vrbs a Nembroth
. est fama lustinus lib. 36. hanc yrbem
.

condita ex Genes. 10. 10. , a nonnuUis a Dnmasco conditam narrat , cui in re-
creditur csse Aracca in Susiana ad Ti- gni administratione Abrahamus secundu*
grim. Chalaunem nonnuUi eruditi fuisse successit . Alii conditorcm Abrahamum
putant Callinicum Philadelphia aliquan- . dicunt , qui nomen fecerit ex Damasco
do Arabiae ,aliquando Coele-Syriae tri- filio sui dispensatoris , siue oeconomi :

buitur metropolis fuit Ammonicarum .

: de quo Genes. cap. 15. v. 2. Dixitque
Raphaim , seu Rephaim erant gigantes Abram Filius procuratoris domus
in quos Abrahami aetate Chodorlahomor meae iste Damascus Elie7.er . Aiii alia
exercitum mouit ex Genes. c. 14. Cur coniiciunt , vt videre poteris in Exer-
autem dicat Isidorus , gentem hanc Ra- citatione supra laudata Kirchmaieri . Scri-
phaim a filiis Loth interfectam , non vi- bitur etiam Laodicea , Apamea . AR.
deo AREV.
. 1 6. Gaza . Ex eod. in locis Hebr. et
14. Ipse quoque Laodiciam Euseb. . in Ezech. c. 40. GRIAL .
in Chron. Seleucus Antiochiam , Seleu- Ga7,a nomen est hebraeum Aiay
Ib. :

ciam , Lao<licianQ , Apamiam , Edessam , seu Hasa , cx quo factum Gaxn AREV. .
 . . , ,
»

L l B E R XV. ij?7

17. vrbem condiderunt allophyli

Philistim ^psa est Ascalon •

de qua superius memorauimus nuncupata ex nomine Chasluim , :

qui tuit nepos Cham , et filius Mesraim .

18. Dor vrbs fuit quondam potentissima, et versa vicc Stra-

tonis turris : postea ab Herode , rege ludaeaejin honorem Caesaris
Augusti Caesarea nuncupata In qua Cornehi domum Christi vi- .

dit Ecclesia 5 et Phihppi aediculas , et cubiculum quatuor virginum

prophetarum .

19. hppe 5 oppidum Palaestinae maritimum , iidem Palaestini

aedificauerunt, vbi saxum ostenditur^ quod vinculorum Androme-
dae adhuc vestigia retinet : cuius belluae forma eminentior ele-
phantis fuit
20. lericho a iebusaeis condita tradltur : a quibus et nomen
traxisse perhibetur j hanc subuertit lesus Pro qua extruxit aham
.

Ozam de Bethel ex tribu Ephraim . Sed et haec eo tempore ,

quo lerusalem oppugnabatur a romanls , propter perfidiam ciuiura
capca,atque destructa est , pro qua tertia aedificata est vrbsj quae
hodie vsque permanet
21. Sichem Samariae vrbem , quae latine , et graece Sichlma
vocatur, aedificauit Emor, appeilauitque eam nomine Sichem , fihi

17. D<; qua superius? For- : vbinam 19. Vbi saxum ostenditur , Ex Solin.
tasse Isidorus sumpsit ex
haec verba c. 47. , ex quo restitutus est hic locus
aliquo , cuius nomen inrercidit vt saepe : GRIAL .

ab ipso factum suspicor . Philischim ^ loppem nonnulli conditam putant

Ib.
aut Philischii>n non vrbis nomen est a Gephaeo , qui nomen ex vxore sua
sed ita vocantur septua-philisthaei » a lope imposuit . Hieronymus in cap. i.
ginta interpretibus allophyli nuncupati . lonae , ct in Epitaph. Paulae testatur
Ascalon vrbs fuit in regione philisthaeo- etiam de vestigiis vinculorum Androme-
rum . Apud Grialium erat Cesloim re- : dae , quod losephus , Iviela, Plinius , ec
posui Chasluim , secutus Vulgatam , Ge. alii simili modo
confirmant, sed ita vc
nes. cap. 10. v. 14. Et Phetrusim^et rem fabulosam esse agnoscant AREV. .

Chasluim , de quibus egressi sunt Phi- 20. lericho . Ex Hier. de locis Hebr.
listhii>nyet Caphtorim Vide lib. 9.C.2. . GRIAL .

n. 20. , et 58. ARtV. Ib.Bonfrerius in not. ad Hieronym,

18. Dor . Ex Hieronym. in epitaph, aduertit,non recte Ozam de Eethel zp^
Paulae . locum Hieronymi in pa-
Sed pellari, qui fuit Hiel de Bethel , ex 3.
limpsesto relictum ab Isid. Braulio non Reg. cap. 16. vcrs. 34. AREV.
expoliuit . GRIAL . 21. Sichem , ipsa cst nunc Neap. Hier,
Ib. Dor vrbs ab Hleronymo in Epi- ibid. , et in epitaph. Paulae GRIAL . .

taph. Paulae commemoratur : Mirata Ib. Sichima in Euangelio corrupta

:

fuinas Dor , vrbis quondam potentissimae. voce Sichar dicitur . Emor alibi scribi-
AREVAL. tur Emmor ,et in Vulgata Hemor Gen.
 ,, . . ,

19S ETYMOLOGIARVM
siii . Ipsa est niinc Neapolis ^ ciukas Samaritanorum .

22. Bethel vrbcm Samariae condideriint iebusaei : quae prius

vocabatur Lu/.a , sed postquam dormiens ibi lacob vidit scalam
Gen. 28. 17. inniccntem caelo , et dixit />rf liic domus Dei est ^ et porta caeli : :

\uc ex causa nomen lccus accepit Bethel , id est , domus Dei .

Quando autem ibi ab leroboam vituli aurei fabricati sunt , voca-
ta est Eethauen , id est , domus idoli , quae antea vocabatur do-
mus Dei .

23. Bethlehem luda , ciuitas Dauid , quae mundi genuit Sal-

uatorem^a iebusaeis condita fertur , et vocata primum Ephrata .

Quando autem lacob ibi pecorasua pauit , eidem loco Bethlehem

nomen quodain vaticinio futuri imposuit , quod domus panis iii-
terpretatur 5
propter eum panemjqui ibi de caelo descendit .

24. Chebron , ciuitas ludaeae ,

quae quondam vocabatur Arbee
condita est a gigantibus ante septem annos, quam ab eis Tanis
vrbs Aeoypti conderetur Ipsa est Arbee a numero ita vocata , .

quod ibi tres Patriarchae sepulti suntjCt quartus Adam . Ipsa est
et Mambre vocata ex vno amico Abrahae
,

25. Samariam ^ a qua omnis regio , quae circa eam no-

fuit ,

men accepit , Sennacherib rex assyriorum construxit , vocauitque

cap. 34. V.2. Hieronymiis in Onomast. filio viri Ephratae , cuius fit mentio i.

indicat, Neapolim a veteri Sichem ali- Parah'p. cap. 2. , et 4. AREV.

quantulum loco disiunctam tuisse cui : 24.Chebron quomodo etiam : scribit
recentiores nonnulli consentiunt . AR. Hieronym. Al. Hebron GR. .

22. Bethel . Ex lib. de locis Hebr. Ib. Ipsa est et Ex q. Mambre . in

GRIAL . Gen. c. 35. GRIAL .

Vulgata
Ib. Non est hic aliud , nisi
: Ib. Ipsa est et Mambre non ipsa : ci-
domiiS Dei , et porta caeli Bonfrerius in . uitas Chebron , siue Hcbron , sed vallis
not. ad libr. Hieronym. de loc. hebr, subiecta Mambre
dicebatur , vt Bonfre-
siue Onomast. censet , iuisse duo loca rius , aliique censent Vide interpretes ad .

vicina , ijf //if/ , quae prius Lux,a diceba- cap. 35. V. 27. Genes. Venit etiam ad
tur,fortasse in tribu Ephrairo , et Bc//if/ Isaac patrem suiim in Mambre , ciuita-
jn tribu Beniamin , vbi lacob visioiiem tem Arbee ^ haec est Hebron Ciuitas .

scalae habuit . AREVALVS . Arbee appcllabatur Chariatharbe , quod

23. Bethlehem , etc. Hier. in prol. idem sonat , scilicet ciuitas Arbee y &ut
in Am. Sexmilibus abest a sancta Be- ciuitas trium . AREVALVS .

thlehem, quae mundi genuit Saluatorem . 25. Samariam , etc. Vid. Hieronym.
Et in epitaph. Paiil. Salue Bethlehcm in Isai. c. /6. GRIAL
domus panis , in qua natus est ille pa- Ib. Sennacherib rex etc. Haec refor-
nis, de caelo descendit
qui GRIAL . . manda sunt nam Samariam vrbem con- :

Ib. Bethlehem nomen etc. Bonfrerius didit Amni rex Israel, empto monte a
In not. ad Onomastic Hieron. coniicit, Scmer montis domino a quo et nomen
, ,

nomen hoc inditum fuisse a Bethlehemy vrbi imposuit , vt constat ex lib.3. Reg.
 ,

L I B E R XV. 1^9
Sainarlam , id est, custociiam , qiiia quando Israel transtulit , Medos
ibi CListodes constituit . Hanc obsidione captam Antiochus solo
coaequauit . Quam postea Herodes a fundamcntls instaurans , ia
honorem Augusti , Augustam , id est , Sebastiam
graeco sermone
vocauit . Ibi siti sunt Elisaeus, et Abdias prophetae jCt, quo maior
inter natos mujierum non iuit, Baptista loannes.
26. Tiheriadem vero Herodes alius in ludaea \\\ nomine Ti-
berii Caesaris condldlt.

27. Tyrus ^ vrbs Phoenicum condita a Phoenlclbus fuit. Hacc

,

est ,ex qua aurum

ciuitas regi Salomoni deferebatur , in qua opti-
ma purpura tingltur. Vnde et Tyria dicitur nobilis purpura.
28. Phoenices, a Rubro profecti
Sidonem vrbem opu- iwdLn ^

lentlssimam condlderunt quam a plscium copia Sidon appellaue- :

runt. Nam plscem Phoenices Sidon vocant Ipsi etlam Tyrum .

m
Syria Ipsi Vticam in Africa , Hipponem , Leptim , allasque vrbes Iii
:

ora maritima condiderunt .

29. Ipsi Thebas m Boeotla, duce Cadmo Ipsi postr<5mo In vl- :

tima orbls tendentes , vrbem in oceano construxeruiu , eamque lln-

gua sua Gades nominauerunt Nam mos erat antiquus Phoenicum .

gentis multos simul mercandi causa a domo proficisci , et quum

,

incolarum animos commercio rerum iis ante incognltarum sibi con-

ciliassent, loca, quae condendls vrbibus idonea videbantur, capere.

30. Ex IIs profecta et Dido in litus Africae, vrbem condidit,

et Carthadam nominault, quod phoenicla lingua exprlmit ciuitatem

cap. 16. v.i.\. , et losepho lib.8. Antiq. nummos Cadibus quae Phoenicum Colo-
,
IiiJaic. cap. 18. Pro Sebastiam rcponi nia fuit , , quorum vna
repertos in parte
porerit Sebastem nam Sebaste nomen : Ilerculis Sidoniorum deus , in altera duo
est graecuni pro Augusta impositum . pisces inerant . GRIAL .

Vide J^ahnetum in dict. bibl. , et Bon- 29. Phnius lib. 5. cap. 19. S'don
frcrium in not. ad Onomast. Hieron. artifex vitri , Thebarumque Boeotiarum
AREVALVS . parens . AREV.
26. Tiberias sb Herode Antipa con- 30. Carthadam nominauit e Solin. :

dita fuit . Vide losephum Antiq. lud. lib. c. 40. , et Carthaginem a CJartha dictam
18. cap. T. AREVALVS . ait etiam Seru, Aen. ^, ad illud , Car-
27. Tyrus . Vid. idem in f. 3^. GR. thago , aut antiqua Tyros GRIAL . .

Ib. Tyrus condita fuit post Sidonem, Ib. Carthago autem ante Byrsa E .

de qua num. seq. , ab ipsis Sidoniis Phoe- Seru. ibid. yirgilius Aen. i. Mercatique
nicibus . AREVALVS . solum f. d. n. Byrsam GRIAL . .

28. Phoenices . Ex lustin. lib. 1%. Ib. Seruii verba ad 4. Aen. v. 670.
GRIAL . sunt Carthago ante BTRSA , post TY-
:

Ib. Quam a pisciuna copla . Vidi ego ROS dicta est,post CARTHACO a Car-
 . .

-soo ETYMOLOCIARVM
noiiamtmox sermone verso Carthago hanc Scipio delc- est dicta :

uit. Qiiae aiitem nunc est, postea a romanis condita est Cartha- .

oo autem antea Byr(a^\>os,i Tyrus dicta estjdeinde Carthago .

31. y}^fw/>/2/w 5 ciuitatem Aegvpti , aedificauit Epaphus louis

filius,quum in secunda Aegypto regiiaret Haec est vrbs, vbichar- .

ta nascitur , vbi etiam optimi mathematici fuerunt Nam hanc vr- .

bem , magicis artibus deditam , pristini vsque ad praesens tempus

vestigia erroris ostendunt.
32. T'^w/j , metropolis Aegypti , vbi Pharao fuit , et Moyses
cuncta signa fecit ,
quae in Exodo scribuntur . Hanc construxisse
perhibentur Titanes , id est , gigantes, et ex suo noniine nuncu-
pauerunt
33. HeliopoHs ^ vrbs Aegypti , quae latine interpretatur solis ci-
uitasjsicut Ixx. Interpreres arbitrantur. Aedificata est autemafiliis
Israel,in qua Petephres sacerdos fuit, cuius meminit Ezechiel
^ 34. Vrbem Alexatidriam condidit Alexander magnus, cuius et
nomen detinet . Hanc enim idem in terminis Africae , et Aegypti
constituitj et caput esse regionis Aegypti iussit . Iiueriacet autem
inter

thrt Solinus allud Innuit , sciii-

oppido . locis llehr. in On. GRIAL .

cet ab Elissa Carthadam , seu ciuitatem Ib. Sicut Lxx. interpretes Sic enim
.

nouam vocatam , quum primum condita illi Exod. i.!^ eoKcJ^o/jma-stv {filii Israel)

fuit Mox , ait , sermone verso in verbum

.

punicv.m , et haec ELISSA , et illa CAR- ^ f-ifj.iffit, ^ &V , i^tv »r^/s TTCA/?
»' .

THACO dicta est . AREVAL. Sed verba haec >tj & v , « i^tv «^/cuTre-
31. Memphim - regnaret . Verba sunt ?v/? , neque in hehraeis , neque in latinis
Eusebii in Chronico . GRIAL . libris leg:mtur . GRIAL .

Ib. Nam hanc vrbem Ex. llicron. in Ib. Petephres . Sic etiam Hierony-
Jsai. c. 1 9. GRIAL . mus Vulgat. Putiphares Quam varie-
. .

Ib. Vestigia erroris : fortasse intelli- tatem hehraica scriptura vocalibus de-
git pyramides Memphjs Raderus ad . stituta saepe creat . GRIAL .

Martialem pag. 18. et seq. ex Bellonio, Ih. Solis ciuitas : quia templum solis
ct aliis plurima de pyramidum forma , habebat , vt ait Strabo lib. 17. De ea
et causis aftert . AREVALVS . Ptolemaeus , Stephanus De vrbibus , Pli-
32.Tanis . Ex eod. in Is. c^. GR. nius , et alii praeter scriptores sacros .

Ibid. Tanis de prodigiis Moysis in

: AREV.
campo Taneos psalm. 77. v. 12. ,et 43. 34. Vrbem Alexandr. Ex Hegesipp.
Bonfrerius in not. ad Onomast. Hieron. lib.4. f. 27. Fid. Strab. lib. 17. GR.
asserit 9 Tanin eandem esse vrbem , ac Ib. vrbs Aegypti , etc. Hie-
Haec est
Taphnin , de qua leremias cap. 43. v.9. ronym. in Epitaph. Paulae , et vrbem
Calmetus in diction. bibl. duas diuersas No , quae postea versa est In Alexan-
vrbes statuit AREVAL. . driam . GRIAL .

33. Heliopolis . Ex eod. in lib. de

 . . ,
.. ,,

L I B E R XV. 2ot
intcr Aegyptiim et mare , quasi claustrum importuosa Haec est
j , .

vrbs Aegypti Noo postea versa m Alexandriam ,

.

35. "thebas Aegyptias condidit Cadmus , quae inter aegyptias

vrbes numero portarum nobiliores habentur , ad quas comiiiercia
Arabes vndique subuehunt. Hinc regio Aegypti Thebais dictaest.
Thebae autem et Boeotiae suntjCt Aegyptiae , vno tamen aucto-
re conditae .

36. Ptolema/s ^ QtBerenice a.re9^[bus acgyptiis nominatae , a qui-

bus et aedificatae fuerunt

37. Caesaream C.ipp:idoci3.e ' - Tarsum Ciliciae Danaes proles

Act. Apost.
Perseus aedificauit de qua ciuitate fuit Paulus Apostolus A/^/«/
: ,

C.22.V.3.
inqiik jT^arso Ciliciae Quidam etiam locus Indiae Tharsis vocatur.
.

38. Seleuciam Isauriae condidit Seleiicus : qui et Antiochiam .

Ilus autem, ApolHnis fihus , in Phrygia llium condidit Amazones .

Ephesum in Asia construxerunt

39. Theseus vero Smyrnam construxit, quae Homero poetae
patria extitit , et Smyrna vocata^quod eius campos Hermus fluuius
secat
40. Dioscoriam Amphytus, et Tilchius
, Colchorum vrbem , ,

auriaae CastoriSjCt Pollucis, fabricauerunt, ex eorum nomine eam

cof^nominantes Nam Castor et PoHux graece cTtoV^ca^oi appellantur
. , .

41. Nicomedia a Nicomede , rege Bithyniae aedificata est , .

35. Quae inter Aegyptias vrbes num. ep. 133. reprehendit losephum y quodTiz-
port. £.v Solin. c. de Aegypt. 35. GK. sum , ct Tharsin candem esse putet QR. .

Ib. locurn allegauit

Grialius Solini 38. Amazones Ephesum £ Solin.GR-. .

ex cap. 45.,in erratis corrigendis nota- 39. Smyrna vocata Idem siip. lib.i^. .

uit legendum 35. nota , vti in eius c. num.22. GRIaL

21. .

edo . Sed in me:i editione cst caput Ib. Homero poetae patria ^ ita pleri-
ipsum 45. ,quod Grialius mutari iussit que poetae sentiunt , Lucanus , Silius
De Cadmo , Thebarum conditore , supra Claudianus , Et Smyr-
Sidonius , et alii .

num. 29. , et infra num. 46. AREV. nei quidem delubrum Homeri in oppido
37. Cacsaream Cappadociae . Post suo dedicarunt . Sed multi aiii Gracci.ie
haec verba lacuna est in meliorib. hb. populi Homerum ciuem suum sibi vindi-
ineptissime a recentiorib. expleta . GR. cant.et adhuc sub iudice lis cst.Extat Leo-
Ib. Quidam
locus Indiae Tharsis vo- nis Allatii De patria Homeri AREV.
liber .

catur . proculdubio legendum , non

Ita 40. Amphytus , et Tilchius Plin. .

Tarsus Hieron. Is. 66. Tharsis lingua

. lib. 6. c. 5. Ammian. lib. 22. , et Solin.
,

hebraea mare appellatur , et , vt aiunt Circius verOy qui in plerisque libris esty
Indiae regio est , licet losephus litera ex Tilcius , quod etiam in codice Plinii
commutr.ta Tarsum putet nuncupari pro ecclesiae Toletanae legitur , fiuxit . GR.
Th.trsis , vrbera Cilici:ie , ad quam lonas ^.i. Nicomedia a Nicomede Euseb. .

de ioppe fugiens ire cupiebat . Rursusq. in Chron. Nicomedes , rex Bitliyniaej

Tom.LV. C c
 . ,

2 02 ETYMOLOGIARVM
Bilhynia condita a Phoenice primum Mariandyna vocabatur , qiiae .

42. C&;/jri<w//;7^/?6//w, vrbem Thraciae, Constantinus ex nominc

suo instituit, solam Romae meritis , et potentia adacquatam Haec .

condita primum a Pausania, rege Spartanorum et vocata Byzantium ,

,

vel quod tantum pateat inter Adriaticum mare et Propontidem , ,

vel quod sit receptaculum tcrrae, marisque copiis Vnde et eam .

Constantinus aptissimam condere iudicauit , vt receptaculum sibi

terra, marique fieret . Vnde et nunc romani imperii sedes^ et totius

caput est orientis, sicut Roma occidentis.
43. Pyrrho,et cognominata
Epirus Thraciae condita est a .

44. Athenas in Hellade Cecrops condidit et ex suo nomine ,

Cecropiam nominauit^ hanc Amphictyon qui in Graecia tertius ,

post Cecropem regnauit, Mineruae sacrauit, et nomen ciuitati Athe-

nas dedit Nam Minerua graece A-&kV)i dicitur vnde et Mineruam
. :

graeci inuentricem multarum artium asserunt , quia et literae,et

arres diuersorum studiorum , et ipsa philosophia veiuti templum
Athenas habuerunt .

45. Corinthum in Achaia condidit Corinthus , Orestis filius .

Hanc graeci Corintheam vocant,hoc est, administrationem reipu-

blicae .

46. Thebas Bueotiae Cadmus, veniens aPhoenicibuSj condidit

Thebis Aegyptiis prius ab eo constructis.
Astaciim vrbcni amplians Nicomediam aptissimam iudicauit , vt receptaculum
ouncupauit GRIaL . . sibi terra ^ marique fieret y eamque abji-
Ib. Bithynia cond. Jdem Euseb. Bt- stentom illico obsidione linxit . Orosius
thynia condita a Phoenice , quae prius loc. cit. a Grialio pauca ?.lia habet de
Mariandyna vocabatur GRIAL . . Constantinopoli De Byz.antii nomine .

42. Constantinopolim. Ex Oros.lib.j. vide Eustathium in Dionysium v. 804.

*. 28. totidem fere verbis . GR. Byzas dux Megarensium Byzantii condi-
Ib. Condita primum a Pausania . Ex tor creditur et in nonnuUis veteribus
:

lustin. lib. 9. GRIAL . Byzantiorurr» nummis apparet nomen

Ib. Vel quod tantum pateat . Vid. BYZAG cum senili capite galeato AR. .

Plin. lib. /if. c. II. i Solin. , et Capell. Neq. 44. Hanc Amphictyon - dedit Ex .

tamen adhuc de etymologia liquebit . eod. lib. 2. GRIAL

GRIAL . Ib. Qula et literae - habuerunt . Ex
Ib. Vel quod sit receptaculum , etc. eod. GRIAL .

Ex lustin. lib. 9. GRIAL . 45. Condidit Corlnthus , Orestis fi-

Ib. yt receptaculnm
. sibi etc Haec llus Strabo conditam ait a Sysipho , et
.

verba Orosius lib.3. cap. 13. de Philip- Corcyram primo vocatam , deinde Ephy^
po , rege Macedonum , refert Vtili emo- : rem ab Ephyrty Oceani filia , postremf
lumento necessariam maritimam vrbem euersam , et instauratam a Corintho Ore-
ratus ByT^antium , nobilem duitaiem » stis filio . GRIAL .
 . . .

L I B E R XV. 205
47. Mycefias ' - Laeeciaemonia^condita a Laced.iemone , Seme-
les filio . Sparra^a Sp^utOjfilio Plioronei, vocata qui fuit filius :

Inachi . Ipsam autem esse Spartam , quam et Lacedaemoniam ci-

uitatcm 5 atque inde Lacedaemonios Spartanos dici
48. Achaia ab Achaeo constructa . Pelops , qui apud Argos
regnauit Cecrops in insula Rho-
, Peloponne^jsem vrbem condidit .

do Rhodum aedificauit Carpathus Coum Aeos, Typhonis filius, . .

Paphum Angaeus 5 Lycurgi HVms-i Samum Dardanus autem con-

. .

didit Dardaniam . Thessalonicam Thessalus j Graeci filius , aedifi-

cauic qua etiam regnauit

3 in

49. Brundisium construxerunt graeci Brundisium autem di- .

ctum est graece quod brunda caput cerui dicatur:sic est enim, :

vt et cornua videantur, et caput^et lingua m positione ipsius ci-

uitatis

50. autem In Italia a lano laniculum ^ a Saturno Saturnia ,

atque Latium conditum , et quod ibi fugiens latuisset , cognomi-

natum .

47. Ipsam autem esse Sp?.rtam , etc. Cassandro conditam Stephanus GR. , ait .

£.v Oros. lib. i. c. vltim. GRIAL . Ib. A Pelope quidem Peloponnesus

Ib. Nomen vrbis est etiam Lacedae- cst dicta : an autem aliqua vrbs ab eo
mon inde ciuitas Lacedaemor.ia , Apud
: condita fuerit Peleponncnsis voczta. , non
Oiosium praecedunt haec verba Scien- : liquet , neque apud veteres geographos
diitn tainen est maxime , ipsam esse Spar- vocabulum vrbis Peleponnensis mihi re-
tam etc. AKEV. perirc contigit . Rhodum vrbem circa
48. Achaia ab Achaeo . £^' Euseb. Peleponncsiacum bellum ab eodem ar-
Chronic. GRIAL . chitecto , a quo conditus fuit Piraeus ,
Ib. Pelopsq. a. A. r. Pelopennonsem . Strabo lib.14. conditam refert , in quam
Euseb. Pelops apud Argos regnauit «n- ciues lalysi , Camiri , et Lindi fere omnes
nos Lin.,3 quo Peloponnesus vocata GK. . coiuerunt . De
Thessalonica lib.14. c.4.
Ib. Cecrops Sic 0. l. Sed Cercapus . n. 12. Thessalia vrbs a Thessalo condita
malim , cuius filii Lindum , lalyson , et nulla mihi occurrit ac sokim notan- :

Camiron condidere AiVJ^s?^ autem ( ait . dum discrimen , quod Thessalia aliquan-
Stephan. ) tto^.iz bv potTw nsfiyu^pii- tou do vniuersam regionem significat , ali-
quando partem eius , quae proprie Thcs-
P^id. Strab. lib. 14., et Diodor. Ub, 11. salia , et Thessaliotis dicitur . AREV,
GRIAL .
49. Erundisiuin , hoc . Bpsv/ov i>a.<^av
Ib. Carpathus Coum . Haec integra est , ceruum
significare , auctorHesychius.
non sunt , suppleri autem .ex Diodoro , Et fifiivJ^tcv ,vt ait Stephanus ^siue ^psv-
et Stephano possent ita \ Carpathum lo- Tjfciov , vt est apud Strabonem , capnt
clus,ftIero}-s Coum . GKIAL . cerui a Messapiis dicebatur GRIAL . .

Ib. Dardanus c. Dard;inijim . Ex Eu- Ib. De BrundusiOjsea Brundisio lib.14.

seb. Chron. GRIAL . cap.4. '
um.23. AREV.
Thcssalonicam Thessalus Thes-
Ib. . 50. In Italia autem a lano lanicul,
saliam velim , nam Thessaloni,cam a e Solin. c, de Kalia . GRIAL .

CC 2
 . . . ,,

204 ETY MOLOG ARVM I

5 1. Ab Herciile iii Campania Pompeia ^ qiii victor ex Hispa-

nia pompam boum diixerat.
52. Aeneas aiitem , post excidiiim Troiae in candcin Itaiiam
vcniens 5 ab vxoris nomine Lauinium condidit.
53. Ascanius vero , relicto Lauiniac nouercae suae regno ,

Alham Longam acdificauit . Alha autem vocata propter coiorem

suis : Longa j
quia Jongum oppidum est, iuxta prolixitatem collis ,
in quo sita est . Ex hiac etiam vrbe reges Aibanorum appeilari "

coeperunt
54. Capuam Capys Syluius^rex Albanorum , construxit , ap-
pellatam nomine conditoris : licet et sint, qui dicant , a capacitate

eam Capuam dictam, quod eius terra omnem vitae fructum capiat:
alii a locis campestiibus , in quibus sita est . Est autem caput vr-
bium Campaniae , inter rres maximas Romam , Carthaginemque
numerata : ex qua Campania dicta est
et prouincia Italiae

55. Romulus, quum interfecto apud Albam Amulio , auum ,

Numitorem in regnum restituisset , in eum locum,vbi nunc Ro-

ma esr, deuenit ibique sedes posuit, moenia construxit vrbemque
: ,

ex nomine suo Romam vocauit Hanc autcm ante Euander di- .

Virg.S. Aen. citur condidisse , vnde est illud Tunc pater Euandrus , Romanae :

v.3ii.
conditor arcis .

56. Ancus Martius ex filia Numae Pompilii natus , hic vrbem

in exitu Tiberis condidit quae et peregrinas merces exciperet
,

ec hostem moraretur , quam ab ipso situ Ostiam appellauit

57. Galli quidam , intestiiiadiscordia, etassiduis dissensionlbus

51. Ab Herc. i. C. Pomptfia Pom- . atque ita etiam Isidorus num. i. huius
reii apud Solln. ibid. , Poinpeia apud cap. AREV.
Strabon, lib. 5. GRIAL . 56. Hostem moraretur fortasse quia :

Ib. Praestiterit leg?re cum Solino a nonnuUis scribitur Hostia Sed ve- .

cap. 8. quia victor etc. Nam Solinus rior scriptura est Ostia : et initio qui-
Pompcios oppidiim dictum ait ex pompa dein , vt videtur , Ostia Ostiorum tan-
,

houm quo 1 , imperatore Nerone , terrae

: tum dicebatur : deindc etiam ieminine
mofu deseui'- , imperatore Tito , Vesuuii genere Ostia , Ostiae . AREV.
cineribus prorsus obrutum fuit.AREV. 57. Galli quidam intestina discordia.
54. Capuam Capys . Seruius Aen. x. Ex Liuii lib. 5. GRIAL .

ad illud , Et Gapys , hinc nomen Cam- Ib. Vocatum autem Mediol. ab eo

panae ducitur vrbi ; Iste quidem dicit quod ibi sus . Claudianus de nuptiis
a Cap/ dictam esse Campaniam , sed Honorii \ lam Ligurum terris spumanti
Liuius vult , a locis campestribus dictani, pectore Triton - Appulerat , lassosque
in quibjs sita est • GRL\L . fretis extenderat orbes, - Continuo su-

Jb. Vir^ilius ait, tutn rex Euandrus : bllme volans ad aioenia Gallis - Condi-
 . .

L I B E R XV. Joj
suorum permoti nouas quaerentes , Italiam profectl sunt,
5 sedes
sedibusque propriis Tuscis expulsis , Mediolafium , atque alias vr-
bes condiderunt. Vocatum autem MediolanHW , ab eo quod ibi
sus medio lanea perhibetur inuenta.
58. Historiis placet a Messapo graeco Messapiae datam , ori-

ginem*, versa postmodum iiomen Calabriae ^ in quam in exordio

Oenotri frater Peuceiius Peucetiam nominauerat .

59. Manto, Tiresiae filia , post interitum Thebanorum dicitur

delata in Italiam Mantuam condidisse . Estautem in Venetia, quae
Gallia Cisalpina dicitur Mantua dicta quod manes tuetur
. Et , .

60. Parthenopia , a Panhenope virgiiie quadam illic sepulta ,

Parthenopea appellata :quod oppidum postea Augustus Neapolini

esse maluit
6r. Ad promontorlum Leucatem quo , in Actil Apollinls tem-
pUim fuit , beilum Augustus contra Antonium (Juo victo ,
gessit .

vrbem in Actiaco sinu condidit , quam a victoria Nicopolim ap-

peliauit .

62. Phalantus Partheniorum dux , Parthenios constitult Taras ,

, .

Neptuni filius fuitja quo Tarentum ciuitas et condita , et appel-

lata est

ta ) lanigerae suis ostentantia pellem , - Ib. dlcunt , Ocnum , filium Man-

Alii
Peruenit . Visitur etiam nunc sus mar- tus , Mantuam condidisse Vide Vir;:,!- .

tnorca in Mediolanensi curia . Al. me- lium lib. 10. V. T99. , et Seruium ibid..
dia lanea . GRIAL . Ocnus Bianor quoque dictus fuit . Vir-
58. Fort.isse versae postmodum etc. gilius ecL 9. v. 59. Namque sepulcrum-
Seruius ad 8. Aen. v.9. tradic , ApuLae huipit apparere Bianoris In mss, co- .

partem , quam Diomedes tenuit , Messa- dicibus facile m , et in intcr se commu-

piam ) et Peucetiam a duobus fr.itribus tantur , et confunduntur : hinc manes
dictam . Plinius lib. 3. cap. xi. innuit, pro inanes , et contra , Hoc tamen loco
Calabriam vocatam Peucetiam a Peuce- Mantus ,ve\ Mantuae etymologia exigit
tio Oenotri fratre . AREV. manes potius , quam />?^«f/ , quod extat
59. Manto Tirciiae filia e Seru, : in editis. AREVALVS .

Aen. X. ad illud Fatidicae Mantus , et

. 60. Vrbis vsitatum nomen erat Pnr-
T. f. amnis GRIAL . . thenope , quae ab vna Sirenum Parthe-
Ib. Et Mantua dicta , quod inanes nope ita vocata fuit Neapolis vocabu- .

tuetur . Sic veteres lib. , et recte fortas- lum vrbi accessit nouis colonis auctae,
se . Natn lib. 4. roaniam morbum ab cui respondet PaJaepoIis , pars , vt ride-.
inankate dictam dixit , quam graeci fj.it- tur , vetustae Parthenopes , de qua Liuius
vioiv vocant , et mane qunsi fj.oLvoi> , id lib. 8. cap. 22. AREVALVS .

est , rarum , et vacuum Id autem pul" . 62. Phalantus Taras . t^id. Seru. Ae-
chre conuenit cttm historia de Mantone neid. 5. Hic genus }Ierculei., si vera est
fiitidica eo confugiente : manes siquis ma- fama,Tarenti . GRIAL .

lit , molesti non erimiis . GRIAL . Ib. Lx Seruio ad lib.3. Aen. v.55-i.
 ..

jo6 ETV xM OLOG ARV I M

63. Qiuim Cyrus inaritimns vrbes Graeciae occuparet, et pho-
cacenses ab eo cxpiignati omnibus angustiis premerentur , iuraue-
runc,vt profuoerent quam longissime ab imperio persarum , vbi nc
nomeu quidem eorum audlrent : atque ita in vltimos Galliae sinus na-
iiibus profecti, armisquese aduersus Gallicam feritatem tuentes, Massi
liam condiderunt, et ex nomine ducis nuncupauerunt . Hos Varro tri-

lingues esse ait : quod et graece loquantur , et iatine , et gallice .

NarboTiam QX. Jrelatum^ct Pictauium coloni proprii con-

64. ^

diderunt. Burdegalim appellatam ferunt,quod Burgos Gallos pri-

nnim colonos habuerit quibus antea cultoribus adimpleta est. :

65. Tarraconam in Hispania Scipiones construxerunt : ideo ca-

put est Tarraconensis prouinciae.
66. Caesaraugufta :,
Tavraconensis Hispaniae oppidum a Caesa-
re Augusto et situm , et nominatum , loci amoenitate , et deh'ciis

praestantius ciuitatibus Hispaniae cunctis , atque illustrius , florens

sanctorum martyrum sepuhuris
67. Afri^sub Hannibale maritima Hispaniae occupantes ^ Car-

haec ita reformanda , aut cxplicanda sunt. tatar . Lib. 9. cap. 2.num. 101. Fran-
Phalantiis , octauus ab Hercule , Parthe- corum feritas : et num. 105. Galli na-
nios , seu Parthenias duxit in oppidum , tura feroces dicuntur . AREV.
quod Taras Nepruni filius fabricauerat , 65. Tarraconem etc. ex Solino c.i6.
Tarentum inde appellatum . De Parthe- AREVAL.
niis vide lib.p. cap. 2. num.81. AREV. 66. Caesaraugusta - sepulturis . Abest
63. QuuiTj Cyrus Eadem . Ammian. totuio hoc a iibro Cnrd. Sirleti , et vno

Marcell. lib.xv. GRIAL . ex Toletanis GRL^^L , .

Ib. Atque Ita in vUimos condiderant Ib. In nonnuUis etiam ex nostris

E.v Iust:>j. lib. 4J. GRIAL . mss. deest hoc Caesaraugustae elogium :

Ib. Hos Varro triling. esse ait. Ex ac probabile mihi est , a Braulione ad sul
Hicr. prolog. lib. 2. in epist. ad Galat. exemplaris marginem adiectum \
quod
GRIAL . alii deinde in textum coniecerint . Co-
Ib. In libris editis erat phocenses : dices quidem duo Toietani cum editione
phocaeenses
restitui £tsi enim Lucanas . Grialii consentiunt , vti etiam Palatinus
non semel phocaeentes , seu phocacos 281. antiquissimus , Palat. 282. , et 283.,
confundit cum phocensibus , et Massiliac Vrbinas 100. , et alii . Desideratur elo-
originem phocensibus tribuit , tamcn ple- gium Caesaraugustae in Regio-Vat. 212.
rique veteres clare phocaeensibus , iioc et 1953., in Vrbin.479. , in Ottob.34^.,
est , ciuibus Phocaeae vrbis Asiae in lo- er 404. Quod dicitur Caesaraugusta
nia hanc laudem ascribunt. Vide \'aie- florens sanctorum martyrum sepulturis ,
sium .ad Ammianum lib. 15. cap. 9., petitum id videtur ex Prudcntio Peri-
Cellarium etc. De massilicnsibus trilin- steph. hymn. iv. , vbi 18. martyres Cae-
guibus commentatio Chrlstiani Guil. saraiigustani concelebrantur AREVAL. .

Franc. Walchii edita fuit tom.^.Actor. ^'j. Sub Hannibale Florez.ius corri- :

Soc. Lat. lenensis Ab Isidoro hoc lo-

. gebat sub Hasdrubale , vt dixi in Isi-
co Gallica , seu Gallorum feritas no- dorianis cap. 17. num. 23.,vbi totum
 .

L I B E R XV. 207
thaginem Spartariam constriixerunt ,
quae mox a Romanls capta
et colonia factaj nomen etiam prouinciae dedit . Nunc autem a
gothis subuersa 5 atque in desolationem redacta est.
6^^. Sagufitum graeci , ex insula Zacvntho profecti in Hispa-
niam 5 condiderunt : quam afri postea belio impetitam deleuerunt .

69. Emeritam Cacsar Augustus aedificauit , postquam Lusita-

niam , et quasdam oceani insulas cepit dans : ei nomen ab eo ,

quod ibi milites veteranos constituisset . Nam emeriti dicunturve-

terani , solutique militia .

yc. Olyssipona ab Vlysse est condita^et nuncupata : quo lo-

cOjsicut historiographi dicunt , caelum a terra , et maria distin-
guuntur a terris .

71. Hispalim Caesar lulius condidit quam ex suo nomine , :

et Romae vrbis vocabulo luliam Romulam nuncupauit Hispalis .

autem a situ cognominata est^eo quod in solo palustri suffixis in

profundo paiis locata sitjue lubrico , atque instabiii fundamento
cederet .

72. Gades oppidiim a poenis conditum : qui etiam Carthagi-

nem Spartariam condiderunt .

73. Septa oppidum a montibus septem : qui a similitudine Fra-

tres vocati gaditano imminent freto .

hiinc locum explicui . Mss. constanter yiyssipona ad sequiora tempora perti.

sub Hannibale AREVALVS . . net. AREV.
6??. SaguntuvTj £.v Hieronym. lib.z.. 71. Hispalis - eo quod in solo palusc.
in ep. ad Galat. GRIAL . Uihilo certiora proferunt alii GRIAL . .

69. Emeritai-n Caesar August. Dion. Ib. Ex palis videtur Isidorus nomea
lih. 5j. GRIAL. Hispalis deducere . Florezius tom. 9.
Ib.Correxi dicuntur pro dicunt , quod Hisp, sacr. pag. 8. cum Aria Montano,
per errorem , vt puto , Grialius edidit et Bocharto praefert etymologiam H:-
AREV. spalis ex voce phoenicia sephela , vel
70. Quo
loco , sicut historiogr, Plin. spelu , planitie . Olim scribebatur Spalis
lib. ^. c.2\. Excurrit deinde in altum pro Hispalis , vti Spania pro Hispania ,

vasto cornu promontorium , quod alii AREV.

Artabrum appellauere , alii Magnum , 72. Bofhartus lib. 3. Phal. cap. 7.
multi Olyssiponense , ab oppido terras, aduertit , Gadira septum , vel sepem ex-
maria , caelum disterminans Eadem pro- . plicare Plinium , Solinum « Auienum , ec
pe Solinus , et Capella , quae nimis ar~ Hesychium . AREV.
ctauit Isidorus . GRIAL .
73. oppid Septem montium
Septa .

Ib. In veteribus inscriptionibus apud fratrum moninere Plin. lib.^. c. 2., ef

Gruterum scribitur Olisipo . Alii prae- Capella Ptolemaeus quoque «VT«t«r«A<p«<
•

ferunt Flyssipo ,
quia ab Vlysse cum <os vocat GRIAL . .

Solino tenent condiiam . Olyssipona , auC

 . .

•ftoS ET YMOLOGIARVM
74. Tingts ciuiratis, et L/x/j Antaeus auctor est , quem Her-
cules fertur luctae certaniine superatuin intertecisse . hlx autem a

Lixo fluinine Mauritaniae nuncupata , vbi Antaci regia fuit •, et

^alci ^ quod immineat Salae flumini .

75. C^f/^/rd-^w, Mauritaniae oppiduin , luba rex maurorum iii

honorem Caesaris Augusti condidit quam ex : eius nomine Caesa-

ream appeUauit sicut Herodes aliam Caesaream : in PaLaestina^ quae
nunc vrbs est cLirissiraa .

76. /foj-/«w 3 Caesariensis Mauritaniae oppidum , Hercule illic

transeunte 5 viginti a comitatu eius discedentes construxerunt , ac

nequis imposito nomine priuatim gloriaretur, de condentiuma se
numero vrbi Icosio nomen est datum .

77. Cyreve regiua fuit Libyaejquae ex suo nomine ciuitatem

Cyrenem condidit a qua et Libyam Cyrenensem vocauit : .

C A P V T I I.

De aedificiis publicis ,

I. V^ iuitas est hominum multitudo societatis vinculo adunata,

dicta a ciuibus, id est, ab ipsisincolis vrbisj pro eo quod plurimo-
rum consciscat 5 et contineat vitas . Nam ijrbs ipsa moenia sunt:
ciuitas autem non saxa , sed habitatores vocantur .

2. Tres autem sunt societates familiarum , vrbium :

, gentium .

3. Vrbs vocata ab orbe quod antiquitus ciuirates in orbem

,

fiebant : vel ab vrbo parte aratri , quo muri designabantur vnde ,

est

74. Et Lixis . Haec a Solino quoq, Silio Italico etc. Vide Cellarium . Dicitur
Lix , a Vlinio Lixos , ah aliis Lixa di' etiam Cyrenae , Cyrenarum . AREV.
citur . GRIAL . i \ii ^i.v..u\> Cap. II. n.i. Ciuitas est . Aug. i'). de
Ib. Solinus cap. 37. oppidum Sala ciu. c. 8. Ciuitas nihil aiiud est , quam
imminet Salae fiu.mini AREV. . hominum muUitudo aliquo societatis
'y6. Icosium E Solin. cap. de Mau-
. vincuio colligata GRIAL . .

ritania . GRIAL 3. Vel ab vrbo . Farr. lib. 4. GR,

77. Cyrene regina f. Lib. Seruius Ib. Optauitque locum f^irg. Aen.i. .

Aeneid. 4. Cyrene., et Barce reginae fue- Pars optare locum tecto , et conclude-
runt,quae singulis dederunt ciuitatibus re sulco . Idem lib.j. Optauitq. locum
riomina . GRIAL •• regno , nondum Ilium,et arces haec :

Cyrenes conditor creditur fuisse

Ib. coniunxit Isid. GRIAL .
Battus ex Strabone, Pausania , lustino , Jb. Cato , qui -vrbem . Htsr^c locum
 . .

L I B E R XV. 209
est lllud . Optauitque locum regno^ Locus enim et concludere sulco .

futurae ciuitatis sulco designabatur id est , aiatro Cato (>///" ^r- in Origlnib. , . :

bem j inquit nouam condet , tauro , et vacca aret 'vhi arauerit w«-
, , ,

rum jaciat vbi portam njult esse , aratrum sustollat , et portet , et

:

portam 'vocet .
4. Ideo autem vrbs aratro circumdabatur dispari sexu iuuenco-
rum 3 propter commixtionem familiarum, et imagincm sercntis, hu-
ctumque reddentis Vrbs autem aratro conditur, aratro euertitur
. .

lib.i. oJ.i5.
Vnde Horatius , Imprimeretque muris hostile aratrum .

5. Oppidum quidam ab oppositione murorum dixerunt alii ab ,

opibus recondendis, eo quod sit munitumjalii, quod sibi in eo con-

uentus habitantium opem det mutuam contra hostem Nam primum .

homines tamquam nudi, et inermes, nec contra belkias praesidia ha-

bebant, nec receptacuhi frigoris , et caloris, nec ipsi inter se ho-
mines ab hominibus satis erant tuti
6. Tandem naturaU solertia speJuncis, sikiestribusque tegumen-
tis tuguria sibi , et casas virgukis, arundinibusque contexuerunt,
quo esset vita tutior ne , iis ,
qui nocere possent , aditus esset .

Haec est origo oppidorum , quae , quod opem darent, iccirco op-
pida nominata dixerunt . Oppidum autem magnitudine , et moeni-
bus discrepat a vico, et castello , et pago .

7. Ciuitates autem , aut coloniae, aut municipia , aut vici , aut

castella, aut pagi appellantur .

8. Ciuitas proprie dicitur , quam non aduenae,sed eodem in-

nati kleoque vrbes , a propriis ciuibus condi-

solo condiderunt .

tae ciuitates, non coloniae , nuncupantur

,

9. Colonia vero est, quae defectu indigenarum nouis cukoribus

adimpletur . Vnde et colonia a cuku agri est dicta.

innuere videtur Seruius lih. 5. Aen. nd Extat Crellii disscrtatio super pu-
Ib.
illud , vrbem designat aratro . Vidend. blicacaeremonia , qua vrbes condcban-
Varr. lib. 4. ling. lat. GRIAL. tur,edita Lipsiae 1745., qui Isidorum,
Ib. Ab orbe etc. cx Seruio ad i. Aen. argumcntumque hoc illustrat . AREV. .

V. 16. AREV. 5. Ab oppositione murorum: ex Ser-

4. Vrbs autem aratro cond. aratro uio ad 9. Aen. v. 608. AREV.
euert. Acron ad locum Hcr. Condcndis, 6.Oppidum autcm magnitudine etc.
atque euertendis ciuitatib. haec consue- ex Seruio loc. cit. Idem docent Varro,
tudo fuit , vt aratro fieret , f/ Caius tit. Tullius , et alii Quod autcm oppidum
.

de vsufruct. Carthagini euersae aratrum sit ab ope , Varro quoquc , et Pompo-

iii:)pressum ait. GRIAL . uius lureconsultus comprobant AREV. .

Tom.IV. D d
 . . ,

2 10 ETY MOLOG I ARV M

10. Municipium est ,
qiiod , manente stntu cluitacis , Iiis aliqiiod
jninoris, aut niaioris ofticii a principe iinpetrat Dictum autem mu-
.

nicipium a muniis, id est , officiis , quod tantum munia, id est

tributa debita , vel munera reddant Nam liberjles et famosis- . ,

simae causae, et quae ex principe proficiscuntur ibi- non aguntur , .

Haec enim ad dignitatem ciuitatum pertinent .

11. Vici ^ et castella^Qt pagi ii sunt,quae nulla dignitate ci-

uitatis ornantur 3 sed vulgari hominum conuentu incoluntur, et

propter paruitatem sul maioribus ciuitatibus attrlbuuntur .

12. Vicus autem dictus a vicinis tantum habitatoribus, vel quod

vias habeat tantum sine muris . Est aucem sine munitione murorum .

Licet et vici dicantur ipsae habltationes vrbis . Dictus autem vicus,

eo quod sit vice ciuitatis, vel quod vias habeat tantum sine muris .

Castrum antiqul dicebant oppidum loco altisslmo situm

15.
quasi casam altam cwm^i plurah's numerus castra^ diminutluum ca-
:

stellum est ; siue quod castrabatur licentia inlbi habitancium , ne

passim vaga hosti pateret
14. Pagi sunt apta aedificiis loca, inter agros habitantibus . Haec
et conciiiabuhi dicta 5 a conuentu,et societare muitorum invnum.
15. Compita sunt, vbi vsus est conuentus fieri rusticorum , et
dicta compita ^ qula multa loca in agris eodem competunt , er quo
conuenitur a rusticis .

16. Suburbana sunt circumiecta ciuitatis aedificia ,

quasi sub
vrbe .

- Moenia sunt muri cluitatis dicta ab eo quod munlant ci-

17. , ,

uitatem quasi munimenta ciuitatis, id est tutamenta.

, ,

18. Munium autem dlctum,quasi manu factum sic et muri :

a munitione dicti quasi munitl , quod muniant, et tueantur interio-

,

ra vrbis Moenia autem dupHcem habent significationem Nam in-

. .

10. In municipio definienclo non sa- via deriuat . AREVALVS .

tis inter se consentiunt veceres , Festus, 13. Casam altaw non magisplacet, :

Gellius,et alii . AREV. quod alii d\cuvA ^ castruin esse a casum^

12. Vicus a vicinls t. h. Ita impr. vt domicilium non stabile notet AR. .

ab ipsis tantum habitationib. Coth. PLj- 16. Malim Suhurbia , et ciuitati .

cuit editorum scriptura , quia paullo post AREV.

ipsas habitationes vicos dici ajjlrmat 18. Seruius ad xi. Aen. v. 567.
GRIAL . Sciendum autem , moenia abtisiue dici
Jb. Recentiores vlci originem hebrai- omnia etc. AREV.
cam , aut graecam inuestigant : Varro a
 L I B E R XV. 211
terdiim moenia abusiue ciici (solent ) oinnia aedlficia publica ciuita-
tis, vt Diuidimus muros , et moenia pandimus vrbis Proprie autem
5 . vir^T.i
Aen.2_54'
moenia sunt tantum muri .

19. Aiurus autem turribus , propugnaculisque ornatur. Turres

vocatae , quod teretes sint , et longae Teres enim est aliquid ro- .

tundum cum proceritate vt columna Nam quamuis quadratae , aut

, .

latae construantur procul tamen videntibus rotundae existimantur ,

,

ideo quia omne cuiusque anguli simulacrum per longum acris spa«
tium euanescit 3 atque consumitur , et rotundum videtur .

20. Propugnacula pinnae murorum sunt, dicta^quia ex his pro-

pugnatur .

21. Promurale vero 5 eo quod sit pro munitione muri . Est enim
muro proximum 3 id est, ante murum .

22. Porta dicitur, qua potest vel importari , vel exportari ali-

quid. Proprie autem porta aut vrbis, aiit castrorum vocatur , sicut
superius dictum est Vicus , vt praedictum est , ipsae habitationes
.

vrbis suntjvnde et vicini dicti . Viae ipsa spatia angusta , quae in^

ter vicos sunt .

25. Plateae perpetuae , ac latiores ciuitatum viae sunt : iuxta

proprietatem linguae graecae a latitudine nuncupatac : TrKaroq enim
graeci latum dicunt.
24. Quintana pars plateae quinta est , qua carpentum progredi
potest .

25. Cloacae dictae , quod iis percolantur aquae . Has primum

Romae fecisse dicunt Tarquinium Priscum, vt quoties pluuiarum
inundatio existeret, per eas aquae extra ciuitatem emitterentur, ne
maximis jperpetuisque tempestatibus planiiiem , vel fundamenta vr-
bium strages aquarum subuerteret.

19. Teres est aliquid rotnnd. Seru, Ib. Turris graecum quoque est .

Aet}. 6. Teres est rotundum aiiquid ciim ARLVAL.

proceritate Et Eclog. 8. Teres est ob-
. 22. Porta dicitur , qua potest , etc.
longum , et rotundum , vt cohunna . Scru. Aen. 1. Omnis exitus porta dici-
GRIAL . tur , quasi qua potest vel importari , vel
Ib, Nam
qaamuls quadratae Locus . exportari aliquid . GRIAL .

ex Lucret. 4. Quadratasque pro-

libro. Porta dicitur etc. Confer Cato-
Ib.
cul turres quum cernimus vrbis , - Fro- nis verba num. 3. AREV.
pterea tit , vti videantur saepe rotundae, - 25. Plateae . Aug. inps.iiS. Serm.io.
Angulus obtusus , etc. GRIAL . GRIAL .

Dd 2
 . ,

212 ETYMOLOGIARVM
26. Imboli ^ vel quia siibiiolamina sunt, vel qula sub iis am-
bulant : sunt enim porticus hinc inde platearum .

27. Forus Gst exercendarum litium \oc us ^ a Jando dictuSjsiue

a Fhuroneo regCj qul primus graecis leges dedit .Haec loca et Pro rostris
vocantur, ideo quod ex bello punico captis nauibus carthaginen-
sium,rostra ablata suntjet foro romano praefixa , vt esset hu- m
ius insigne victoriae .

28. Curia dicitur , eo quod ibi cura per Senatnm de cunctis

administretur
29. PraeioriuWyGO quod ibi Praetor sedeat ad discutiendum .

3 o. Gymnasium generalis est exerciriorum locusrtamen apud Athe-

naslocus erat, vbi discebatur philosophia, etsapientiae exercebaturstu*
dium Nam . ^U|tAvio-/oi' graece vocatur, quodlatine exercitium dicitur,

26. laiboli . $: Vet. lilm : puto le- nere diximus , tantum monebo , ne has
gendu)n emboli , et subuolamina , signifi- quidem contemnendas videri , TJam cuf
cnriq. illa , quiie Asconius in Diuinat. non forum a fando , siue oltio 7» ^w, quum
prouolantia tdbulata dixit . Notum qiiid a;j9pa airro tov aiyofiviiv ? In Phoronei
ff^,/2oXov sit apud graeiOS GRIAL . . vero mentione diligens quaedam negli-
Ib. Grialius in textu quoque edidit gentia est communis Isidoro cum aliis
suhuolamina , quoi ex coniectura in not. grauissimis auctoribus GR. .

restituendum putat Excusi veteres ha- . Ib. Rostra vocantur Ita ctiam lib. .

bent subuolumina , al. subuelamina . Pa- 18. c. 15. GRIAL .

pias , vel quia sub voJiunine sunt Du- . Ib. Eignaeus hanc fori definitionem
cangius itnbolum , vel embolum ait esse tuetur , vt ex eius verbis patet , productis
vrbis angiportum qua vocc Byzantini : in Isidorianis cap,^^. num. 8. Haec fere
porticus, quae in vrbe sparsim erant , ipsa repetita sunt lib. 18. cap. i5.,vbi
appellabant vt plurimum mox vox ipsa : mentio Phoronei regis omittitur , et scri-
regionibus , in quibus eae porticus erant, bitur Prorostra . Grialius in not. exhi-
attributa fuit . AREV. bet Rostra vocantur quum in textu
, edi-
27, Forus est exercendarum litium derit Prorostris . Nomen est Rostra : sed
iocus . Qui Isidorum de genere huius no- aliquando additur praepositio pro , quae
rninis audacter jccusarunt ,ipsi se deri- seorsum scribenda est , vt sedens pro
dendos praebuerunt . Charisius lib.i. Fo- Rostris etc. Sic in Rostra , e Rostris , de
rum neutro genere dicimus locum reb. Rostris etc. Schwartzius in dissertatione
agendis destinatum aut quum commer- , de rostris fori romani ex hoc Isidori
cium significamus Lucil. quum illa fo- : loco , aliisque aliorum disputat contra
ra itant autem tabulata na-
. JYlaJculine eos , qui putant , non idem esse dicere
uium semper pluraliter , quamuis
, et pro rostris , ac dicere in rostris , seu
Gellius /(7r-.t nauium neutraliter dixerit super rostra , qui etiam rostrorum , siue
et Lucilius negoriorum forum masculine loci , qui rostra dicebatur, formam ex
cxtulcrit , Forus
lib. 5. oli>n ornatus lu- veteri nummo illustrat. AREV.
cernis . Et Fictonn. in lib. de orthogr. 29Sedet ad discutiendum Al. ad .

Forus status tam roro,quam in na-

in disputandum f. ad disceptandum
: vt :

ui , et torculari . Quod vero ad etymol. lib. ^. c. 4. y et lib. 18. c. 15. iudcx di-
attinet , qHoniam semel toto hoc de ge- ctus, quod iure disceptet . GRIAL.
 . . ,

L I B E R X V. 2is
hoc est meditatio Sed et balnea, . et loca cursorum , et athletaruin
gymnasia sunt, eo quod illic omnes in suae artis studio exercitentur .

31. C^/?//c//«w Romae vocatum, eo quod fuerit Romanac vrbisi

et religionis caput summum . Alii aiunt : quum Tarquinius Priscus
Capitolii fundamenta Romae aperiretjin loco fundamenti caput
hominis literis Tuscis notatum inuenit, et proinde Capitolium ap-
pellauit .

32. Arces sunt partcs vrbis excelsae , atque munitae : nam

quaecumque tutissima vrbiumsunt, ab arcendo hostem arces vocan-
tur vnde et arcus, et arca .
:

^^. Circum Romani dictum putant a circuitu equorum , eo

quod ibi circum metas equi currant .

34. Theatrum autem a spectaculo nominatum , aVo tm? dea^piai ^

quod eo popukis stans desuper, atque spectans

in , ludos sceni-
cos contemplaretur
35. Amphitheatrum vero vocatum , quod ex duobus sit thea-
tris coinpositum nam amphitheatrum rotundum cst , theatrum ve-
:

ro ex medio amphitheatri est, semicircuU figuram habens .

^6. Labyrinthus est perplexis parietibus aedificium quaHs est

,

apud Cretam Daedalo factus,vbi fuit Minotaurus

a inclusus^in
quo siquis introierit sine glomere hnl,exitum inuenire non va-
let cuius aedificii talis est situs , vt aperientibus fores tonitruum
:

intus terribile audiatar Descenditur centcnis vltra gradibus , intus .

simulacra , et monstrificae etfigies,in partes diuersas transitus in-

numeri per tenebras , et cetera ad errorem ingredientium facta
ita vt de tenebris eius ad lucem venire impossibile videatur. Qua-

tuor sunt autem Labyrinthi primus aegyptius, secundus creticus, :

tertius in Lemno , quartus in Italia , omnes ita constructi , vt dis-

soluere eos nec secula quidem possint
37. Pharus turris est maxima , quam graeci , et latini in com-

52. Nam quaecumq. tiitissiiiia . Ktr- Ib. De 18.cap.42. AR.

theatro lib. cit.

ro lib, 4. Arx ab arcendo , quod is locus 36. Ldbyrinthus £ Seru. Aen. 5. ad .

munitissimus vrbis , a quo facillime pos- illudiVt quondam Creta fertur labyrin-
set hostis prohiberi . GRIAL .
thus in alta . Fid. Plin. lib. ^6. c. 13.

33. Circum Roman. Repetuntur haec GKIAL .

lib. 18. c. 28. GKIAL . 37- Pharus . Ex Hegesipp. lib.^. t'.27.,

34. Theatraoi aW t>7c Bntc^lxq . E et Plin. lib. ^6. c. 12., et Solin. f. 45.
Seru. Aen.^y. ad illud : mediaq. in valie GRIAL .

theatri . GRIAL . Ib. Nam Alexandri^ fall. etc. £ Sj-

 . .

3 14 ETY MOLOG I ARVM

iniine cx ipsiiis rei vsii PharLim appellauerunt , eo quod flamma-
iiim intiicio longe qualem Ptolemaeus
videatur a nauigantibus ,

iuxta Alesandriam construxisse octingentis talentis traditur Vsus .

eius est nocturno nauium cursui ignes ostendere ad praenuncian- ,

da vada , portusque introitus , ne decepti tenebris nauigantes in

scopulos incidant nam Alexandria fallacibus vadis insidiosos ac-
:

ccssus l.abet Hinc igitur in portibus, machinas ad praelucendi mi-

.

nisterium fabricatas , Pharos dicunt : nam (pw? lux cst , o^a^nq visio

diciturt vnde et Lucifer graece (D«a-?opo5 appellatur .

38. Cochleae sunt altae, et rotundae turres,et dictac cochleae>

quasi cycleae , quod tamquamper circulum , orbemque con-
in eis

scondatur, qualis est Romae CLxxv. ped.

^g. T^/id^/vwjtf appeliatae quod caieant graeci enim &5^f*ov ca-

,
:

lorem vocant
40. Balneis vero nomen inditum a leuatione moeroris nam :

graeci l3aAciv.^Qv dixerunt, quod anxietatem animi toilat Haec et .

gymnasia dicuntur, quia ibi athletae vncto corpore,et perfricato

manibus exercitantur nam -^vuvaa-iov graece, latine exercitium dici-
:

XWY y yv^voq enim nudus

41. Apodyterium ^ vbi lauantium vestimenta ponuntur^ab exu-
endo dictum aTrMnv enim graece exuere dicitur
: .

//«. c. 35. Al. 35. GRIAL . ihid. Romae celebrior est columna
Ihid. Pharus etc. Haec eadem repe- Traiani de qua Eutropius , vbi de Tra-
,

tuntur lib. 20. cap. 10. Monttauccuius iano loquitar Ossa collata in vrnam
:

toiT). 3. Supplem. Antiquit. expiic. lib.4. auream in foro , quod aedijicauit , sub
cap. 3. contra etymologias Phnri ab Li- columnci sua sunt , cuius altitudo CXL.
doro , Liceto , et Isaaco Vossio produ- pedes habet Isidorus loqui videtur de
.

ctas , contendit , turrim Pharon ita vo- columna Antonini , cui plerique scri-
catam ab insula Pharo sic nomine ae- ptores antiqui , et recentes , ipsos 175.
gyptio appellata , antequam turris , vel pedes assignant , vt notat Eschinardus
ignis accensus in conspiceretur Ho- illa . in descriptione Romae p?.rt. 2. cap. i.
merus meminit Phari insulae Nic. An- . Cochleae vero dicuntur > quia graece
tonius lib.5. bibl. veter, Hisp. num 95. Kcyjhixi est limax . AREV.
l^idorianum Phari ttymon quod loannes , 40. Balneis - tollat. ExAugust. lib.g.
Schefferus lib. 3. De re nauali in A^" confess. c. ii. GRIAL .

dendis png. 337. repiehendit , non sper- Ib. loachimus Kuhnius in dissertat.
nendum esse ex Martinii opinione in de lotionibus , et balneis graecorum reii-

Lexico ostendit . AREV. cit etymologiam balnei ab Augustino ,

38. Romae 175. Apparet ^hanc esse et Isidoro prolatam : nam , vt existimat,
columnam Antonini ,
quam CLxxvi. pedes graeci dicere debuissent (laSKa.viov , non
altam affirmat Philander ad yitruu. lib.^. ^xha.veiov . Confcr Suidam . AREV.
i.2. GRIAL .
 . . , ,

L I B E R 5CV. 21 j

42. PopJna gracciis senno est,qui apiid nos corriiptc propina

dicitiir . Est autem locus iuxta balnea publica , vbi post lauacruin
a fame 5 et siti reficiuntur , vnde et proplna^ et prupinare dicitur :

'Triivci enim graece famem significat eo quod hic locus famem ,

tollat

43. Tabernae olim vocabantur aediculae plebeiorum paruae

et simplices 'n\ vicis , asseribus, et tabulis clausae , vnde et taberna-
riae,quod ibi solebant considere : dictae autem tabernae quod ex ,

tabulis, lignisque erant constructae : quae nunc,etsi non speciem,

nomen tamen pristinum retinent .

44. Macellum dictum ,

quod ibi mactentur pecora , quae mer-
cantibus venundantur.
45. Mercatum autem a commercio nominatum ibi cnim res :

vendere, vel emere solitum est, sicut et telonium dicitur, vbi mer-
ces nauium, et nautarum emolumenra redduntur. Ibi enim vecti-
galis exactor sedet, pretium rebus impositurus, et voce a mercato-
ribus flagitans
46. Carcer Qsx.^ a quo prohibemur exire,et dictus carcer a co-
ercendo , Hinc Fronto : Ff pergraecari potius amoenis locis , qnam
coerceri carcere viderentur

42. Alii pophiam dictam censent a 46. Carcer , a q;io prohibemur exi-
popa y c\m erat sacririculus , victimarLiin re . Seruius Aen. i. Carcer est vnde-
venditor . Certe propino est graecum cumque prohibemur exirc , dictus quasi
•jTfoTriva , praebibo , praegusto leuiter vi- arcer ab arcendo Ceorg.
. Sed libro 3.
num , alterique cffiro . De veteram popi- ad illud , Ruuntque eftusi carcere cur-
nis extat comiuentatio tom.3. Act. Soc. rus yvbi in vulgatis legitur y qui ab ar-
lat. lenens. pag. 268. AREV. cendo dicti sunt , Vaticanus codex ha-
43. Asseribus , et tab. Al. axibus . bet , qui a coercendo d. s. , vt emendan-
GKIAL . dus videatur Seru. ex Isid. Varro quo-
45. Vbi merces nauium . Respexisse que libro 4. Carcer a coercendo , quod
ad Ambrosii verba in Luc. c^. ostendunt exire prohibentur GRIAL . .

illa verba nautarum emolumenta GR. . Ib. Seruius suam carceris etymolo-
Ibid. Apud TertulUanum de idol. giara z\> arcendo repetit ad lib.5. v.145.
xap. 12., ct de baptism. cap.12. occur- Carcercs ostia , quibus equi arcentur,
. . .

rit etiam vox telonium sed nonnuUi : vnde et carceres , quasi ARCERES se-
legunt teloneum y vti apud Nonium c.i. cundum Farronem . Vcramque notationem
num. 65. telonearius , pro quo alii ha- Isidorus coniunxit lib. 5. cap. 27, n. ij,
bent telonurius . AREV. AREV.
 . ,

ii6 ETY-^OLOGIARVM
C A P V T III.

De HabitACulis

i. jn abitatio ab habendo vocata , vt habitare casas . Domus ex

graeca appellatione vocata, nam e^oifjLctTa graeci tecta diciint . Est
aiitem donuis vnius familiae habitatio , siciit vrbs vniiis populi ,

sicut orbis domicilium totius generis humani.

2. Omne aedem
aedificium antiqui aedem appellauerunt . Alii
ab edendo quidem sumpsisse nomen existimant dantes exemplum ,

de Plauto .S/ 'uocassem 'vos in aedem ad prandium

: Hinc et aedi- .

ficium ^ eo quod fuerit prius ad edendum factum .

3.Aula domus est regia , siue spatiosum habitacukim, portici-

bus quatuor conclusum .

4. Atrium magna aedes est, siue amplior, et spatiosa domus.

Et dictum est atrium , eo quod addantur ei tres porticus extrinse-
cus Alii atrium,quasi ab ignc
. et lychno atrum dixerunt ^ ^^r«;« ,

enim fit ex fumo .

5. Pa-

Cap. III. n. I. Habltatio ab hab. E porticus . Aug. in q. in Exod. Ibi erat

Seru. Eclog. 2. , nisi quod ynore suo ali- illa, tamquam , quae conclu-
triporticus
quid mutaiiit . GRIAL . debat spatium atrii . Et in ps. 133. Ha-
Ibid. Nam SufietTx graeci tecta d. bebat atrium decem columnas , non ta-
Ferba sunt IJieronymi in c. 6. DanicL men recto ordine dispositas , sed sicut
Vid. et ep. ad Sun. et Fret. GRIAL . ostendimus , tamquam triporticum . GR.
2. Becmanus , Aedes , ait , Scruio ab Ib. Aliis atrum q. ab igne , etc. E
EDENDO , Varroni lib. 4. ab ADI- Seru. Aen. i. ad illud . Vocemq. per
TFyFesto ab EDITO , aliis , quod ini- ampla volutant Atria Lyciino autem
- .

bi AEVyM agatur . Haec , aliaque reii- scripsimus ex Cod. Rom. Al. ligno , a]^^
cit , neque meliora ipse expromit ex lignis . GRIAL .

hebraea , et graeca lingua AREV. . Ih. Florezius tom. 13. Hisp. sacr.

3. Aula domus regia Aug. in quaest. . ^ract. 41. cap. 9. num. 9. et seqq. ob-
sup, Exod. prope fin. Quam graeci vo- seruat atrium episcopi a Paulo Diacono
,

cant at/X«v , nostri aulam vocauerunt sacpe adhiberi pro aedibus episcopali-
Sed iam non atrium isto nomine , sed bus et hanc significationem a Ducangio
:

domus re[iia significatur in lingua lati- praetermissam ex hoc Isidori loco com-
na . , Vt ait Athenaeus lib.'S.,
Et ingraeca probat . Per synecdochen ab Ouidio
Menandrum , et Diphilutn citans . GR. quoque atrium de totis aedibus accipi-
4. Atrium magna aed. siue amplior, tur ep. 16. Heroid. v. 184, Hec capient
spatiosa . Aug. in ps. i^^.Atria aropliora phrygias atria nostra nurus Atrium .

spatia domus intelliguntur . GRIAL . quidem proprie erat locus intra spatio-
Ib. Atrium-eo quod addantur ei tres- sas , aut nobiies aedes porticibus cin-
 L I B E R XV. 217
5. Palatium a Pdllaiue princlpe arcaduin dictum , iii cuius
honore arcades PwUlanteum oppidum construxerunt , et regiam in
ipsius nomine conditam palatium vocauerunt .

6. Thalamum hac ex causa vocatum ferunt Quum enim raptac .

fuissent a romanisSabinae, exquibus quum vna ante aliasspecie no-

bilis cum magna omnium admiratione raperetur, Talassioni duci
eam oraculo responsum est dari, et quoniam hae nuptiae fcliciter
ccsserant, institutum est, vC in omnibus nuptiis Talassii nomen ite-
retur . Aegyptii quoque lingua sua loca , inquibus nubentes succe-
dunt 5 et incubantj thalamum nominant .

7. Coenacuhm dictum a communione vescendi , vn^Q et coe-

nobium congregatio . Antiqui enim publice 5 et in commune ve-

scebantur 3 nec vllius conuiuium singulare erat , ne in occulto de-
liciae luxuriam gignerent .

8. coenaculum ,
Tricli?}ium est a tribus lectulis discumbentium
dictum apud veteres enim in loco
: , vbi conuiuii apparatus expo-

ctus , et aream habens sub dlo patentem . sed quum Talamoni in nostris lib. lege-
Seruius docet ad 1. Aen. v^ 730. , in atriis retur , Talassioni e Semio reposuitnus ,

fuisse culinain Ibi et culina erat

: vn- : nain et Talassium , et Talassionem ///«?«
de et ATRIVM dictutn est , quod ATRVM vocat . GRIAL .

erat exfumo . Isidorus addidit et lychno , Ib. vox graeca est De

Thalamus .

fortasse quia Seruiuspost expli- paulo Talasso , seu Talassione mira est dissen-
cat hanc vocem interpretatur enim ver-
: sio inter veteres Nuptiarum deum prac- .

sum xWxim , Atria dependent lychni la- : sidem fuisse nonnuUi opinantur Cum .

quearibiis altis . Ego praeterea existi- aspiratione quidam scribunt Thalassum .

mo , atria fuisse atra ex igne , quem AREVAL.

hiemis tempore serui accendebant , vt 8. Triclinium est coenaculum RC' .

vt se calefacerent quod colligitur ex : cte Isidorus . Non recte Aen. i. ad illud

euangelio Marci cap. 14 v. 54. Petrus Aurea composuit sponda Seruius , qui
autem a longe secutus est eum vsque errare eos dicat , qui tricliniurn vocant
intro in atrium summi saccrdotis , et se- ipsum basiHcam , aut coenationem . Ci-
debat cum ministris ad ignem , et cale- cero 2. de Orat. Seru. Galba quum iu-
faciebat se . Raderus ad Martial. pag.25. dici L. Scribonio Liboni Tribuno pleb.
docet ex quorumdam sententia , atrium ferret familiares suos , et dixisset Libo :

dictum , quod atrum esset ex fumo pro- (^uando tandem , Galba , de triclinio tuo
pter focum , et culinam , quae apud ro- exibis ? quam tu ( inquit ) de cubiculo
manos in acrio erant . AREV. alieno Et ad Att. lib:ij. ep.^jO. Quum
.

5. Palatium proprie erat mons Pa- secundis Saturnalibus ad Philippum ve-

latinus de cuius originatione plura Var-
, speri venisset , villa ita completa mili-
ro , Seruius , Scaliger , et alii. Aedes in eo tibus est , vt vix triclinium , vbi coena-
sumptuosiores similibus domibus nomen turus ipse Caesar csset , vacaret; ^r Vi-
palatii dederunt . AREV. truuius lib.6. c. 5. Tricliniorum quanta
6. Quum enim raptae fuissent a Rom. latitudo fuerit , bis tanta longitudo fieri
Sib.Vid. Liu. lihro i., et Fest, //;Taiassio : debct Et Sueton. in Tiberio
. Ac Mi- :

tom.lV, Ee
 . : . . ,

2i8 ETYMOLOGIARVM
nebatur 5 tres lectiiH strati erantjin qiiibiis discumbentes epulaban-
tur : axiyyt enim graece lectus, vel accubitus dicitur , ex quo confe-
ctum estjVt triclinium diceretur
9. Cella dicta Cubiculum vero ,
,
qiiod nos occultet , et celet .

quod eo cubemus, ibique dormientes requiescamus Cubile autem .

cubandi locus est Secesjus, quod sit locus secretus, id est, sine acccssu
. .

10. Diuersorium dictum , eo quod ex diuersis viis ibi con-

ueniatur Ilospitium sermo graecus est , vbi quis ad tempus
.

hospitali iure inhabitat , et iterum inde transiens migrat inde et :

meiatum ^ quia mutatur Vnde et legitur et castra metati sunt pro .

mutauerunt Non enim illic permanet exercitus , sed pertransit

.

Maenius, collega Crassi 3 in foro proiecit materies , vt es-

11.
sent loca , in quibus spectantes insisterent , quae ex nomine eius
maeniana appellata Haec et solaria, quia patent soH post haec . :

ahi lapide,alii materia aedificauere porticibus maeniana , et fori-

bus , et domibus adiecerunt

seni cinis e fauilla , et carbonibus ad ca- tium quo comprobatur diuersitas

: ex
lcfaciendum triclinium illatus . GRIAL . exemplarium editionis Grialianae in non«
Ih. In vcrbis Seruii reposui ipsam nullis , quam antea indicaui Etymolo- •

hasilicam ex mea editione Grialius c-

. gia verbi metor , metaris rectius petitur
didit ipsum . AREV. a ynetior : nam metator agmen praegres-
Cella dicta q. n. o. Seru. Acn, i.
9. sus , locum ponendis castris nietiiur .
, Distendunt
ctd ///«i ncctare cellas,vel AREVAL.
a celando ( irjquit ) , vnde cellam appel- II. Maenius colleg. Crassi Festus .

iauerunt . GRIAL . Maeniana aedificia a Maenio sunt appel-

Ib. Apud Grialium erat cellas ap- lata Is enim primus vltra columnas
.

pellauerunt in mea Seruii editione

: cel- cxtendit tigna , quo ampliarentur superio-
lam . Cubile aliquando dicitur de cubi- ra :et Asconius in Diuinat. de columna
culo , in quo cubamus , et dormimus Maenia Maenius , quum domum suam
:

cubiculum vero interdum sumitur etiam veuderet Catoni Flacco Gensoribus , et

pro conclaui , in quo per diem mane- vt ibi basilica iedificaretur , exceperat
mus . AREV. ius sibi vnius coluranae , super quam
10. Hospitium sermo graecus est . tectum proiiceret ex prouolantibus ta-
An quia cTriB-i pro domo vsurpant} Vn- bulatis Ergo vocem tabulata hoc loco
.

de illud xa^« ]ifj.ica iig JtaXou xo^^rap» superioribus annectendam censebat Cha-
ffTriS-i . GRIAL . con . GRIAL .

Inde et metarum
Ib. Vcietius lib.i. . Ib. Maeniana haec fere sunt , quae :

f. 7. metatores ait dictos , qui diuerso- nunc romani vocant mignani Isidorus .

riorum , et hospitiorum desi^nant loca.GR. 7nateries ,se\i materias, et mox materia

Ib. In altero ex duobus meis exem- accipit de lignis , vt clarum est : nam
plaribus editionis Grialianae est hospitu)/7, distinguit a lapide . Hispani vocant mrt-
vti etiamexemplari , quocum collaii
in dera Hanc materiae significationem a-
.

sunt mss. gothici Tolctani Verum in . pud Plinium Golumellam , et alios rc«
,

altero meo exemplari rccte cst hospi- perire licet , AREV.

 .

L I B E R XV. 219
12. Tabulata ^ oVim lingneae domiis fiebantrinde nomen per-
manet tabulatoriim Hypogaeum est consrrucriim sub terris aedi-
.

ficium 5 quod nos antrum,vel speluncam dicimus 5(//^r/V/7W quod .

,

soli, et auris pateat, qualis fuit locus in quo Dauid Bethsabee la- ,

uantem aspexit , et adamauit

13. Quum
Hierosolymam Antiochus obsideret, Hyrcanus prin-
ceps iudaeorum, reserato Dauid sepulcro , tria milia auri talenta
inde abstraxit, ex quibus CCC. Antiocho dedit vt obsidionem ,

relinqueret, atque vt tacti inuidiam demeret, fertur ex reliqua pe-

cunia instituisse primu> xenodochia, quibus aduentum susciperet
pauperum peregrinorum , vnde et vocabulum sumpsit Nam cx .

graeco in latinum ^ivaJ^QyJxav peregrinorum susceptio nuncupatur Vbi .

autem aegrotantes de plateis colliguntur Koro^tOjtfcv^oi^graece dicitur , , in

quo consumpta languoribus, atque inedia miserorum membra fo-
uentur .

C A P V T IV.

De aedijiciis sacris .

1. O^acra sunt loca diuinis culribus instituta , vtpote ea , in qui-

bus altaria , litantibus de more pontificibus, consecrantur . Sancta
iuxta veteres exteriora templi sunt.
2. Sancta autem sanctorum locus templi secretior , ad quem
nulli erat accessus , nisi tantum sacerdoti . Dicta autem Sancta
sanctorum :,
c[um exteriori oraculo sanctiora sunt , vel quia sancto-
rum comparatione sanctiora sunt , sicut Cantica canticorum ,

quia cantica vniuersa praecellunt Sanctum autem a sangui-

.

ne hostiae nuncupatum : nihil enim sanctum apud veteres di-

12. Lauantem : hoc est , se lauanrem. platcis , et consumpta languoribus , et
Nam lauo actiua voce pro passiun saepe inedia miserorum membra foueret GR. .

vsurpatur , quod exemplis veterum con- Ib. Apud Grialium Hieronymi verba
stat . AREV. ita exhibebantur languoribus et media ,

13. Quum Hierosolymam - pcregri- misericor. membra feueret . AREV.

norum . Ex
Hegesipp, lib.j. c. 6. Vid. Cap. IV. n. 2. Quia sanctor. compar.
loseph.i. de bell. lud, c.i.iet lib.i^. praecellunt . £.v Hier. in ep. ad Galat.
Anfiq. f. 15. GRIAL . f. i. GRIAL .

Ib. Vbi autem aegrotantes , etc. H/V- Ib. Sic muri Sic
leges sanctae » et .

ron. in ep. ad Oceanum , de Fabiola , Cothici libri y recte c. i. D. derer.di^ :

Prima (inquit) omnium vo(roKo,u«ov in- uisione Sanctze quoqu. res veluti muri,
:

stituit , in quo aegrotantes colligeret de et portac et in c. sanctum , eod. tit. In

:

E e 2
 .

220 ETYMOLOGIARVM
cebatur , nisi qiiod hostiae sanguine esset consecratum , aut con-
spersum . Item sanctum , quod extat asse sancitum . Sancire autem
est confirmare , et irrogatione poenae ab iniuria defendere , sic et
leges sanctae , et muri sancti qssq dicuntur .

5. PropiTiatorium ^ quasi propitiationis oratorium : propitiatio

enim placatio est OracuU . dicta , eo quod inde responsa rcd-
duntur et oracula ab ore
, .

4. Penetralia secreta sunt oraculorum , et penctralia dicta ab

eo quod est pcnitus,hoc pene intus. Oraiorium orationi tan-
est ,

tum est consecratum in , quo nemo aliquid agere debet , nisi ad

quod est factum , vnde nomen accepit.
5. Alonasterium ^wmm monachi habitatlo . Aionos enim apud
graecos so\\xs •> sterium statio , id est , solitarii habitatio .

Coenobium ex graeco , et kitino videtur esse composltum

6. .

Est enim habitacuhim phirimorum in commune viuentium kodov :

enim ^raece commune dicitur .

7. Templi nomen generale ^ pro locis enim qulbuscumque ma-

gnis antiqui templa dicebant Et templa dicta quasl tecta ampla . ,
.

Sed et locus designatus ad orientem a contempLatione temphim

dicebatur. Cuius partes quatuor erant,antica ad ortum , postica
ad occasum , sinistra ad septentrionem , dextra ad meridicm spectans
Vnde et quando templum construebant, orientem spectabant aequi-
Municipiis quoque muros esse sanctos, In terris dictum templum locus augurii,
Sabinum recte respondisse , Cassius re- aut auspicii causa quibusdam verbis fi-
fert . Et Zonar, to.2. aaiyy.ret ya.fi Tra^a nitus , etc. Vid. Seru. eclog.S.y et Liu.
^oixojfoii; Tu reix^ GRIAL • . lib. 1. de Nutnae inauguratione GR. .

Ib. Sancta sanctornm , cantica canti- Ib. Vnde et quando templum con-
corum i hebraismus est , quo excellentia strueb. Ex Vitruu. lib.Of. f. 5. GRIAL .

sanctorumytt canticorum Atnox.At\xv kK. . Ib. etymologiam graecam alii

T^w/?//
4. Penetralia Seru. Aen. 6. Pene-
. quaerunt alii a tuendo deducunt
: Nara .

tralia secreta templorum . GRIAL. contemplatio potius a templo originem

Ib. Oratorium - accepit Ex Aug, . trahit Destructa idololatria » templi no-
.

ep. 109. ad monachas GRIAL . . men ecclesiis christianorum accommo-

5. Discrimen inter monasteriuw y et datum fait Forma templi christiano-
.

eoenobium ab Isidoro ex Cassiano tra- rum eadem esse solcbat , atque illa, quac
ditur lib. 2. cap. 16. Consentiunt S.Hie- a Vitruuio describitur Cardinalis Bona .

ronymus , S. Anastasius , S. Nilus , a Du- Rer. liturg. lib. i. cap. 20. Vsus fre-
cangio indicati AREV. . quentior y et rationi vicinior habebat-yin
7. Sed et locus designatus ad orien- orientem orantes conuerti Huc pertinet .

tem . ^if (7. /. Designatus augurio , ^-c/ ad cap. 57. lib. 2. Constit. Apostolic. Qui
augurium legebat Chacon. Festus Tesca : antiquitatesChristianas exponunt exem- ,

loca augurio designata. Varro libro 6. plis adductis probant,non omnes vete-
 . . .

L I B E R XV. 22 1

noctialem , ita vt lineae ab ortii ad occidentem missae fierent par-

tes caeli dextra, atque sinistra aeqiiales,vt qui consulerct , ac de-
precaretur rectum aspiceret orientem
, .

8. Fa^ia dicta a Faunis , quibus templa error gentilium con-

struebat, vnde consulentes daemonum responsa audirent
9. Delubra veteres dicebant templa , fontes habentia , quibus
ante ingressum diluebantur , et appeliantur delubra a diluendo .

Ipsa nunc sunt aedes cum sacris fontibus , in quibus fidcles rege-
nerati purificantur et bene quodam praesagio delubra sunt appel-
,

lata sunt enim in ablutionem peccatorum

: .

10. Fons autem in delubris locus regeneratorum est, in quo

septem gradus in Spiritus sancti mysterio formantur , tres in de-
scensu , et tres in ascensu . Scptimus vero is cst, qui et quartus,
similis filio hominis : extintiuens fornacem ip;nis , stabiHmentum
pedum fundamentum aquae
, , in quo omnis plenitudo diuinitatis
habitat corporaliter

rum christlanoruirj ecclesias in eam for- adoraturi manus ante abluerent . His
mam constructas fuisse AREVALVS . . fontibus successit aqua lustralis , scu be-
8. A Fnunis fortasse hac de causa
: ncdicta. ARFV.
christiani ikni vocabulum suis ecclesiis xo. Fons autem in delubr. corpora-
imponere noluerunt Quomquam Varro , . liter . 0>nnia repetuntur Ubr. OJflc. 2.
et Fostus fanum a fando dcducunt , quod c. 25. GRIAL .

pontifex in dedicatione templi certa ver- Ib. Quartus hominis

simiiis filio

ba praeftxri soleret AREV. . Tertull. lib. 4. contra Marcionem ; Hic

9. Delubra veteres dic. Seru. Aen.2. crat visus Babylonio re^i in fornacc cuni
Alii dicunt , delubrum esse locum ante martyrib. suis quartus , tamquam filius
templum , diluendo
vbi aqua currit a : hominis. Et rursus: Vrospicc igitur et tii
et lib. 4. Eelubrum dictum propter la- cum rege Babylonio fornacem eius ar-
cum , in quo manus abluuntur GRIAL. . dentem, et inuen-es illic tanquam fih'um
Ib. In d(.lubri etymo explicando Var- hominis F? suspicari liceat , totum lo~
.

ro , Festus , Cornelius Fronto , Asco- ciim s Tertull. libro aliquo , qui non ex-
nius , et alii in varias abeunt sententias. tet , desumptum . GRIAL .

Christiani certe a delubri nomine in suis Ib. occas'one delubri agit

In delubris :

appellandis ccclesiis fere semper absti- de fonte bapti^matis , seu baptisterio ,

nuerunt . Schurzfleischius disput. histor. quod a nonnullis delubrum vocabatur,
ciuil. 55. num. i. apud Isidorum , vti vt ex Ducsngii dictionario apparet . Loc.
apud Asconium Pedianum ,et Seruium, cit. apud'Gr:alium lib. 2. Offirior. c,25.
legendum ait a deluendo , non a diluen- ( male crat apud Grialium cap. 24. ) deest

do vt alii codices habent

, Praepositiones . verbiim in delubris Reliqua scntentia , .

rf^ , et di in compositis passim confun- vt ex not. ad eum locum liquet , de-

duntur neque saepe vnam potius , quam
: sumpta est ex epist. ad Rusticum Nar-
alteram asserere licet Vsus aurem sta- . bonen. de septem gradibus ecclesiae
tuendi fontes ante ingressum templorum S. Hieronymi tom. 9. , vt necessc non
mansit etiam apud christianos , vt deum sit ad Tertullianum ^Touocare . De ba-
 . ,

222 ETVMOLO GIARVM

11. Eaiilicae priiis vocabantiir regiim habitacuhj vnde et no-
meii habeiic : iiam l3a<riXevi rex, et basilicae regiae habitationes .

Nunc autem ideo diuina templa basilicae nominantur , quia ibi

re^^i omnium Deo cultus, et sacrificia otferuntur .

12. Alarfyrium :, locus martyrum , graeca deriuatione, eo quod

inmemoriam martyris sit constructum vel quod sepulcra sancto- ,

rum ibi sint martyrum .

13. Aram quidam vocatam dixerunt quod ibi incensae victi- ,

mae ardeant Alii aras dicunt a precationibus, id est quas graeci

. ,

apag vocant , vnde contra imprecatio Kura^a, dicirur . Alii volunt ab

altitudine aras , sed male
14. Altare autem ab altitudine constat esse nominatum , quasi
alta ara .

15. Pulpitum j (\uod in eo lector, vel psahnisra positus in pii-

bhco conspici a populo possit , quo liberius audiatur .

16. Tribu^ialj eo quod inde a sacerdote tribuantur praecepta

viuendi . Est enim locus in sublimi constitutus, vnde vniuersi exau-
dlre AHas tribunal
possint . a tribubus denoininatum , quod ad
illum tribus conuocentur .

ptisterils christlanorum quaedam indica- Ihid. Legebatur olim imprecatio Sa^

ui in commentar. ad hymn. viii. Peri- tura dicitur . Locum Grialius restituit,
steph. , vt aliis in locis ad Prudentium . vti apud Seruium extat : neque erat
Isidorus ex Hieronymo astruit tres gra- , cur nostro demum tempore
Arntzenius
dus in descensu ad baptisterium fuisse . cap.6. Miscellan. cum losepho Wase ad
AREV. Sailustii fragm. histor. pag. 224. in ve-
1 1 . NonnuHi putant , basilicas no- teribus Isidori editionibus emendandis
men ccclesiis adhaesisse , qu'a Constan- laboraret . Sed plerique , editionis Gria-
tinus multas basilicas in ecclesiarum vsum lianae ignari , inanem operam interduni
concessit . AREV. sumunt , vt actum agant Aram autem .

12. Martyrium grzecc , Mcmoria la- pro altitudine , et eminentia loci ali-
tine erat ecclesia super alicuius , vel aii- quando accipi , Becmanus ex Tertulliano
quorum martyrum sepulcrum constru- probat cum losepho Scaligero ad Auson.
cia Sed proprie locus ipse sub altari
. lib. 2. cap. 22. Confer cap.13. num.i6.
principe,in quo corpora Ss. martyrum huius libri. AREV.
requiescunt, martyrium , seu confessio ap- 16. A Tribuno sedes cius dicta fult
pellatur . Hinc confessio Ss Apostolorum tribunal . Inde tribunal sacerdotis , siue
in templo vaticano , confessio S.Lauren- episcopiin ecclesiis , de quo hic Isido-
tii etc. Vide comment. ad hymn.2. Pe- rus, Prudentius
ct hymn.xi. Peristeph.
risteph. Prudentii vers. 527. 528. AREV. V. 225. Fronte sub aduersa gradibus su-
13. Alii aras dicunt a precat Ser^ . blime tribunal - Tollitur , antistes prue-
uiiis Aen. l. ad illud , Nequidquam al- dicat vnde deum Vide meum com- .

taria circum GRIAL . . ment. ad hunc loc. AREVAL.

 . , .

L I B E R XV. 225
Analogium dictuni , qiiod sermo inde praedlcetur
17. nam
Xoyoi graece sermo dicituri quod et ipsum altius situm est .

C A P V T V.

De Repositoriis

I. <D acrarium proprie est locus templi , in quo sacra reponuntur,

sicut donarium est in quo collocantur oblata, sicut lectisternia di-
,

cuntur,vbi homines sedere consueuerunt ab inferendis igitur , et :

deportandis sacris Sacrarium nuncupatur .

2. Doyiaria vero eo quod ibi dona reponantur, quae in tem-

,

plis offerri consueuerunt .

5. Aerarium vocatum quia prius aes signatum ibi reconde- ,

batur Hoc enim olim in vsu erat , auro, argentoque nondum si-
.

gnato , ex quorum metailis quamuis postea facta fuisset pecunia,

nomen tamen aerarii permansit ab eo metallo , vnde pecunia ini-
tium sumpsit
Armarium locus est, vbi quarumcumque artium instrumen-
4.
ta ponuntur. Armamentarium vero vbi tantum tela armorum , .

Vnde luuenalis (^uidquid habent telorum armamentaria caeli Dicta

: .

autem vtraque ab armis, id est , brachiis , quibus exerccntur .

17. An^logmm In regula S. Bene-

. rebantur,epuUimque apponebatur Neque .

dicti c. 9. Super analogmm legantur tres Seruii opinionem grauiori aliquo teste
lectiones . GRIAL . comprobatam video Confer Ezechie- .

Ib. Balbulus in Cathol. PuJpitum a lem Spauhemium de vsu numismatum

publico dicitur , nnalogium lectrum , le-
, pag.ipj. tom. 2. , et Philippum a turrc
gitorium , quia ibi publice legunt , vt veter. Antii pag. 318. /iREVALVS .

possint conspici a popnlo Walafridus

. 2. Donaria. Ex eod. Ceorg. ^. ad il~
Strabo De reb. eccics. cap. 6, Analo- lud , donaria currus . GRIAL
alta ad . ,

gium , quod in eo veibum dei legatur , Ib. Donaria dicebantur etiam dona,
efannuncietur Ex hi$,aliisque Ducn»
. praesertim templis oblata AREV. .

gius colligit , analogium esse ambonem, 4. Armarium hinc vox hispanica, :

qui etiam pulpitum dicebatur AREV. . et italica cadem fere significa-

armario
Cap. V. n. 1. Sacrariuro - consueue- tione Armamentayium praecipue de
.

runt .Ferba Seruii Aen, 12. ad illud loco dicirur,vbi arma naualia , seu iu-
Et diri sacraria Ditis GRIAL . . strumenta nauaha reponuntur . In ver-
Ib. Seruius ad lib. I2. Aen. v. 199. bis , quibus exercentur , supplendum , aut
vbi homines in templo sedere etc. Pro- intelligendum arma . Seruius ad Acn.4.
prie autem lectistcrnium crat sacrifi- V. 495. Ptoprie enim arma sunt , quae
cium , quo diis puluiiiaria > seu kcti sier- arifios tegunt . AREV.

y
 . .

2 24 ETYMOLOGIARVM
5. Bibliotheca est locus , vbi repoiuintiir libri , ^'ifiXct; enim grnc-
ce liber 5 -&MKM repositoriiim dicitur .

6. Promptuarium dictumjeo quod inde necessaria victui pro-

muntur,id est, proferuntur .

7. Cellarium , quod in co colligantur ministeria mensarum , vel

quae necessaria viciui supersunt Intcr promptuarium autem , et .

cellarium hoc interest, quod cellarium est paucorum dierum , prom-

ptuarium vero temporis longi
S. Apotheca autem , vel horrea a graeco verbum ex verbo
, ,

repositoria, vel reconditoria dici possunt,eo quod in iis homines

claboratas fruges reponunt enthecam graeco
. Vnde et sermone
repositam rei copiosam substantiam appellamus .

C A P V T VI.

De operariis

I. Jld rgasterium locus est, vbi opus aliquod fit. Graeco enim ser-
inone erga opera , sterion statio , id est , operaria statio .

2. Brgastula quoque et ipsa graeco vocabulo nuncupantur,

vbi deputantur noxii ad aliquod opus faciendum, vt solent gladia-
tores.

6. Scribitur etiam promptarium sed : bis enim siquis forte sub annua rema-
neutro modo apud antiquiores bonae nebit expensa , electo idoneo ab vtraq.
latinitatis auctores reperitur , nisi adie- parte custode , credatur enthecis . GR.
ctiue . Apuleius , Ausonius , ct alii ae- Ib. Entheca non solum pro reposita
quales substantiue vsurpant AREV. . rei substantia sumitur , sed etiam pro
7. Inter Promptuar - longe £.v eod. . ipso loco 5 vbl reponitur S. Augustinus .

Aert.i. ad , cura penum struere GR. . serm. 42. de diuers. Enthecam nobis ha-
Ib. MiiJisteria mensarum : ita vasa e- bere non licet Non enim est episcopi
.

scaria , et potoria , quibus in mensa mi- seruare aurum Vbi entheca videtur ac-
.

ristratur vocat Lampridius cap. 34.

, cipi pro pecuniae repositorio . AREV.

in Alex. Seu. ,et Paulus sentent. lib.5. Cap. VI. num. I. Ergasterium in c6d.
cap. 7. Seruius ad lib. i. Aeneid. v.708. Theodos. est officina artificum operan-
non inter promptuarium , et cellarium , tium . AREV.
sed inter penum , et cellarium discrimen 2. Ergastula - vbl deputantur noxii .
assignat . AREV. Vide Lips. elect. 2. c. 15. GRIAL .

8: Vnde enthecam . Vtuntur hac Ib. Non omittenda sunt Lipsii verba
voce saepe scriptores ecclesiastici . Cas- loc. cit. a Grialio , quibus Isidori sen-
sian. lib.de instit. monach. c.4. (^uumq. tentia corrigitur , et explicatur : Primum
totam enthecam coenobii suam esse cre- non solum noxii , sed etiam empti Serui
dat substantiam Gelas. 12. q* 2. c. Vo-
. innoxii ad ergastulum deputati Deindc .
 . ;

L I B E R XV. 225
tores,et exules,qui marmora secant, et taincn vinculornm custo- ,

diis alligati sunt.

3. Gy?iaeceum graece dictum , eo quod ibi conuentus femina-

rum ad opus lanificii exerccndum conueniat . Mulier cnim grae-
ce yvynyv\ nuncupatur .

4. Pistrinum , quasi pilistrinum quia pilo antea tundebant gra- ,

num . Vnde et apud veteres non molitores, sed pistores dictisunt,

quasi pinsores , a pinsejidis granis frumenti ^ molae enim nondum

granum pilo pinsebant vnde Virgilius, iV««c ^* ^«org.idT
vsus erat,sed i
/c/rrf-

te igni fruges , nunc frangite saxo .

5. Clibanus a cliuo dictus , ab eo quod in erectione sit col-

lectus . Cliuum enim ascensum dicimus,siue flexuosum .

6. Furnus per deriuationem a farre dictus , quoniam panis ex

eo factus ibi coquitur .

7. Torcuiar dictum , eo quod ibi vuae calcentur , atque extor-

tae exprimantur
8. Forus est locus , vbi vua calcatur , dictus quod ibi feratur
,

vuajvel propter quod ibi pedibus feriatur. Vnde et calcatorium

dicitur sed hoc nomen multa significat. Prima species
: fori locus
est in ciuitate ad cxercendas nundinas relictus Secunda . , vbi ma-
gistratus iudicare solet . Tertia ,
quam supra diximus, quam calcato-

gladiittores niDiquam Scd nec de exu- . Festus: Cliuia auspicia dicebant , quae
libus assentior Denique praecipuus er- . aliquid fieri prohibebant , omnia enim
gastuli finis ngricultio \ sed et lapidum , difficilia cliaia vocabant , vnde et diui
et pistrini , etfortasse aquae hauriendae loca ardua . GRIAL .

labor Eorum quidem , qui ergastulo

. Ib. Clibanus verbum graecum est .

detinebantur , proprium erat,vt essent Species quaedam furni mobilis ex aere,

vincti Apuleius in Apolog. Quindecim
. ferro , aut testa clibanus dicebatur Isi- .

liberi homines populus est totidem •

serui dorus ex figura notationem nominis os-
familia totidem vincti ergastulum
:, . AR. tendit : crat enim clibanus in parte in-
3. Gynaeceum erat pars secretior feriori latior , in superiori angustior
domus , in qua mulieres a viris secretae adeoque in erectione colligebatur , cliui-
degebant . Isidorus peculiarem aliam si- que formam referebat . AREVAL.
gnificationem indicat . AREVAL. 6. Furnus a farre . A furuo Por-
4. Vnde et apud veteres saxo - . E phurion . GRIAL .

Seru. Aen. i. ad illud ,Et torrere p. f. Ib.Ex aliorum sententia furnus est
e. f. s. GRIAL . a formo nam antiqui formum calidum
:

4. A pinsendis granis . A findendls dicebant AREV. .

granis , Goth. 0. , et mox , findebant ipro 8. Forus

locus, vbi vun Victo- est .

pinsebant sed Seruium , et editionem ve-

: rinus in fine lib. de orthograph. Forus
terem sutnus secuti GRIAL. . autem status tam in foro , quam in na-
5. Cliuum enim asccnsum dicim . ui , et torculari . Columell. lib. 12. c,\Z.

Tom.lV. Ff

-^
 ,

226 ETYMOLOGIARVM
rium nominnmus . Qiiarta , spatia plana in nauibiis , de quibus Vlr-
en.412,
giiiiij^ hxatqtie foros . Lacus dictus j quia ibi decurrit frugum liquor.

C A P V T VII.

De Aditibus .

,.A ditus ab adeundo dictus ^

per quem ingredimur , et admit-
timur.
2. Vestibulum est vel aditus domus priuatae , vel spatium ad-
iacens aedibus publicis Et vestibulum dictum , eo quod vestiun-
.

tur fores , aut quod aditum tecto vestiat , aut a stando .

3. Porticus ^ (^wod. transitus slt magis , quain vbi standum sit

quasi porta quod sit aperta

, et porticus eo , .

4. Ia?iua a lano quodam appellatur cui gentiles omnem in- ,

troitn.im , vel exitum sacrauerunt Vnde I.ucanus Terrea belligeri . ,

compescat limina lani Est autem primus domus ingressus cetera

. :

intra ianuarn ostia vocantur generaliter. Ostium est per quod ab ,

aliquo arcemur ingressu , ab obstando dictum , siue ostium , quia osten-

dit aliquid intus . Alii aiunt, (?///« w appellari , quia hostem mora-
tur . Ibi enim nos aduersariis obiicinuis, hinc et Ostia Tiberina,

Tiim lacus vinarii , et torcularia , et fo- imminutionem Vestae limen est

. Nam
ra omniaq. vasa , si vicinum est mare,
, consecratum . Alii dicunt ab eo , quod
aqua marina , sin minus , dulci eluenda nullus illic stet . In limine enim solus
sunt . De reliquis fori significationibus est transitus , quomodo vcsanus dicitur
vide Festum . GRIAL . non sanus , sic vestibulum , quasi non sta-
Ib. Lacus i^st a ha.Ky.ec fossa . Trans- bulum . GRIAL .

lare pro vase amplo , in quo

accipitur Ibid. De vestibuli significatione , et
mustum expressum , aut in olei confe- etymologia fuse Gellius lib. 16. cap. 5.
ctlone amurca recipitur . AREV. Ad rem nostram ait Vestibula appella^ :

Cap. VII. num. i. Aditus ab adeund. ta sunt spatia , sicut diximus , grandia
Seru. Aen. 6. ad iUud
, (^uo laci ducunt ante fores aedium relicta , in quibus sta-
aditus ; Quumab aliquo arcemur ingres- rent , qui venissent , priusquam in domuin
su , id ostium dicitur ab obstnndo ; quum intromitterentur Praemiserat Gellius ,.

ingredimur , aditus ab adeutido GRIAL. . quod ve particula tum intentionem , vt

2. Vestibulum Seru. Aen. 6. ad , . vetus , vehemens , significat , tum minu-
vestibulum ante ipsum Vestibulum ( in- . tionem Seruius contrario modo veiti-
.

quit)'yt Varro dicit , etymologiae non bulum explicuit per minutionem . AR.
babet proprietatem , sed fit pro captu 4. A lano , cui gentiles omnem in-
ingenii . Nam vestibulum , vt supra di- troit Ipse apud Ouid. lib.i. Fast.VnLC-
.

ximus , dictum ab eo , quod ianuam ve- sideo foribus caeli cum mitibus horis,-
^tiat . Alii dicunt , a Yesta diccum per Et redit officio luppiter ipse nico GR. .
 . . . ,,

L 1 B E R XV. 227
quia hostibus sunt opposit^ . Fores^ et valuae claustra sunt . SQ(\fores
dicuntur , quae foras : 'valuae ,
quae intus reuoluuntur , et dupliccs,
complicabilesque sunt . Sed generaliter vsus vocabula ista corrupit
5. Claustra ab eo quod claudantur dicta . /•>wfj-/r^f sunt , (]ui-

bus pars exterior angusta , et interior diflfusa est , quales in horrcis

vidcmus dictae, eo quod lucem fenerent
: lux enim graece (^coq :

dicitur \ vel quia per eas intus positus homo toras videt . Alii te-

nestram putant dictam^eo quod domui lucem ministrat, composi-

tum nomen ex graecojlatinoque sermone <^£q enim graecehix est. :

6. Cardo est locus in quo ostium vertitur et semper mouetur5 ,

dictus ctTTO T«5 KUjiJ^lui , quod quasi cor hominem totum ita ille ,

cuneus ianuam regat , ac moueat. Vnde et prouerbiale est , /« car-

dine rem esse .

7. Limijia ostiorum dicta , eo c]uod transuersa sint , vt limes

et per ea,sicut in agro , aut introeatur, aut foras eatur .

8. Postes^Qt antae quasi post , et ante . Et antae,quia ante

stant , accedimus , priusquam
vel quia antea ad eas domum ingre-
diamur. Postes eo^quod post ostium stent
Ib. Vnde Lucanus . Lih. i. GRIAL infundunt yVt in horreis cemimus . Isido-
Ib, Getera intra iannam. Seru. Aen.x. rus ibrtasse putauit , fenestras proprie
, Foribus
ifd illud cardo stridcbat ahenis, esse illas , quae lumen ex obliquo in-
lanua est primus domus ingressus , dicta, fundunt ; nam post descriptionem addit,
quia lano consecratum est omne prin- eo qiiod lucemfenerent ARilV. .

cipium . Getera intra ianuam ostia vo- 6. Gardo cit. . Seru. Aen. i. loco
cantur generaliter, siue valuae sint, siue Cardo dictus , quasi cor ianuae , quo
fores quamuis vsus ista corruperit GR.
,
. mouetur \ et eod. lib. ad illud , haud
Ib. Ostium - ab obstando E S^'ru. . tanto cessabit cardine rerum vt sit , ,

Aen.6. ndillud^ Qno lati ducunt adit.GR. inquit , de prouerbio tractum , res in
Ib. Sed fores dicuntur Seru. Aen.i. . cardine est . GRIAL .

loco citato , Fores ( inquit) proprie di- 7. Lnnen verbum graecum est , a
cuntur,quae foras aperiunrur , sicut apud quo limitem nonnuli deducunt Con- .

veteres fuit Valuae autem sunt,vtdi-

. fer infra cap. 14. n. 2. AREV.
cit Varro , quae reuoiuuntur , et se ve- 8.' Postes , et Antes . Festus:, An-
lant . GRIAL . tes sunt extremi ordinis vinearum , vn-
5. Fenestrae . £ Seru. Ceoro. 4. ad de etiam nomen trahunt antae , quae
illud , Quatuor a ventis obliqua lure fe- sunt latera ostiorum y^id. Seru. Georg. .

nestras Sed Seruius non fcnestras tan-

. 2. ad illud , lam canit extremos effbe-
tum , sed obliqua luce fenesrras , inter- tus vinitor antes . GRIAL .

pretatus est , quod non aduertit IsidoruS) Ib. Grialius tn tcxtu edidit Postes ,

qui coinoientaria Seriiii sitie Firgilii ver- et antae i ir\ not. Postes , et antes . Scd
sibus , 1'/ saepe diximus , legebat . GR. distingui debent antae ab antihus Ar- .

Ib. Seruius ad haec Virgilii verba tae sunt pilae lapideae , aut columnae
4. Georg. V.298. Qhliqua luce fenestras, structiles quadratae ad latera ostiorum
tantum habet-, quae ex obliquo lumen in frontibus aedium . AREV.
Ff 2
 . . . ,
.

22S ETYMOLOGIARVM
C A P V T VIII.

De partibus aedijiciorum .

.F.undamentum dictum , qiiod fiindiis slt domui . Idem et cae-

mentum a caedendo dictum^quod crasso lapide surgat .

2. Paries nuncupatus, quia semper duo sunt pares vel a fron- ,

te 3 vel a Jatere . Siue enim tetragonum siue hexagonum sit qui , ,

se conspiciunt 5 ex pari erunt . Aliter enim structura facta defor-

mis est

3. Parietinas dicimus, quasi parietum rufnas . Sunt enim pa-

rietes stantes sine tecto, sine habitantibus .

4. Angul us ^c\uodi duos parietes in vnum coniungat . Culmina

dicta suntjquia apud antiquos tccta cuhno tegebantur , vt nunc
rustica Hinc tecti summitas cuhnen dicitur
.

5. Camerae sunt vohuTiina , introrsum respicientia , appehatae

a curuo i Tfa/^fe^p enim graece curuum est .

6. Laquearia sunt, quae cameram subtegunt, et ornant, quae

et lacunaria dicuntur PrincipaHter autem lacus dicittir 3 vt Luci-.

lius 3 Resultant aedesque , lacusque Cuius diminutio lacmiar facit , .

od. 18. vt Hormiis , Neque aureum mea renidet in domo lacunar 1 nde fit .

aha diminutio lacunarium -^tx. per avT<V'%ov laquearium .

7. Ahsida graeco sermone, latine interpretatur hicida, eo quod

Cap. VIII. n. I. Caementum - quoJ 5. Camera , scu camara graecum ver-

crasso lap. Sic 0. l. , quod caeso lap. bum est , et vtroque raodo latine scri-
tnalim . GRIAL . bitur. AREV.
Jb. caementum Ita vsurpant
Idew et : 6. Laquearia
sunt . Repetitus totus
hispani cimiento pro fundamento At . hic locus auctior etiam aliquanto , quam
caementum latinis proprie non erat fun- hic in optimis libris , legitur infra lib.i^.
damenruni , sed hpis caesus in lapidici- cap. 12. GRIAL .

nis , , ex maioribus saxis

aut fragmenta Ib. autem - laquearium.
Principaliter
excisa , ad muros extruendos , aut far- Vcrba sunt Seruii ad v. pendent lychni
ciendos Nonius cap. 2. num. 179. Cae-
. laquearib. aureis , Aen. i. GRIAL .

menta lapides non magni modi , quibus 7. Latine interpretatur LVCIT>A\

aedificia consurgunt , ARF.V. negat id Salmasius Exercit. Plinian.
2. Paries ex quorumdam sententia pag. 1219. quamuis fateatur , verum es-
,

est a paro , ex i^liorum a pareo Non- . se , quod hoc est

absis ecclesiarum
,

nulli ex graeco originem repetunt sacrarium lumen per arcum acceperit

AREV. Certe graece a.-\)<; significat conncxio.
4. Culmina : e Seru. eclog. i. GR. nem , et inde curuaturam rotae , seu cir-
 ,

L 1 B E R XV. 229
lumine accepto per arcuni resplendeat . Sed vtrum abildam , an
absidem dicere debeamus , hoc verbi genus ambiguum quidam
doctorum existimant .

8. Testudo est camera templi obliqua : n?.m in modum testu-

dinis veterestemplorum tecta faciebant, quae ideo sic fiebant , vt
caeli imasinem redderet quod constat esse conuexum Alii i^- .
^ortzy redde-
,

studinem volunt esse locum in parte atrii aduersum venientibus .

9. Arcus dicti 3 quod sint arcta conclusione curuati , ipsi et

fornices .

10. Pauimenta originem apud graecos habent elaborata arte

picturae. ( Lithostrota paruulis crustisjac tessellis tinctis in varios

Culum illum ligneum y quo radii infi- ditur . Quidamperinde quasi haec
etc. ,

guntur . Sed Isidorus fortasse deduxit etiam sint Ciceronis Cicero in Bruto .

ab ol.Trrtd , quod est accendo Interpre- . cap. 22. Omnibus exclusis commentatum
tationem Isidori , ac fere verba expri- in quadarn testudine cum seruis literatis
munt Walafridus Strabo de reb. eccle- fuisse . Arntzenius ad lib. 4. Sedulii
siast. cap. 6. , et Glossarium Cambero- V. 233. Dumque sui media residens te~
nense ms. apud Rosweydum in Ono- studine templi , Isidorum reprehendit ,
mastico post Vitas Patrum,qui fuse de quasi suo nomine venditet , quae Seruio
hoc verbo ahsis disserit , et quatuor eius debet Non igitur Arntzenius legerat
.

significationes exponit , curuaturam ro- Isidori praefationem , siue episiolam dc-

tae , arcum , cui aliqua fit inscriptio , lo- dicatoriam Etymologiarum . Notandum
cum editiorem , vbi sedet episcopus , et vero , quod Seduiius in prosa mediam
camernm , in qua reliquiae Sanctorum testudinem templi exponit moenia tem-
conduntur Absis , an absida dicatur ,
. pli . AREV.
dubitabat Pauiinus epist, 12, ad Seuerum, 9. et fornices
Ipsi Idcm Aen.6. ad .

quem fortasse Isidorus respexit : In qua illud , atque aduerso fornice portas
aeque absidem factam indicauit Sed de . 'FoTn\cc , {inquit) arcu. Cicero Vidit :

hoc ABSIDAM , aui ABSIDEM wagis ad ipsum fornicem Fabianum GRIAL . .

dicere debnerim , tu videris Ego nesci- . Ib. Arcus , vt alii malunt , ab arceo ,
re me fateor ^quia hoc vcrbi genus nec quia propellit . AREV.
lepsse reminiscor Vtrumque fuit in vsu
. 10. Pauinienta orisinem - colores .

apud scriptores ecclesiasticos sed prae- : Plin. lib. 36. r.25. Pauimenta criginem
ferendum videtur absis AREV. . apud graecos habent elaborata artc pi-
8. Testudo est camera - conuexum. cturae ratione , donec lithostrota expu-
E Seru. Aen. 1. ad v. media testudine lere eam . Celeberrimus fuit in hoc ge-
tcmpli . GRIAL . nere Sosus , qui Pergami strauit , quara
Ib. Alii testudinem etc. Etiam id vocant Asarotonoecon , quoniam purga-
ex Seruio sumptum , qui Ciceronis in menta coenae in pauimento , quaeque
Bruto vcrba refert , et addit Quidam : euerri solcnt , veluti relicta fecerat par-
TESTVDWEM locum in parte atrii vo- uis e testulis tinctis in varios colores .

lunt aduersum venientibus Editi apud . GRIAL.

Isidorum , etiam Grialius , habent in par- Ib. Vocztd autem pauim. - quod pa-
tem jpro in parte Seruius in mea editione
. uiantur,id est , caed. Fidetur respicere
iocum Ciceronis imperfectum reliquit:Ci- ad Virgilii verba , corda pauor pulsans ,
cero jn Bruto Commentatim in * ^ et ad-
: Aen.^S' Vid. sup. lib. 10. in voce , Pa-
 .,

230 ETYMOLOGIAKVM
colores ). Vocata aiitem pauimenta, eo quod paulantur , id est,
caedantLir. Vndc ct pauor ^ quia caedit cor .

11. Ostracus est pauimentum testaceumjeo quod fractis testib

calce admixta feriatur. Testam enim graeci o^^ako. dicunt.

12. Compluuium dictum , quia aquae partes, quae circa suntj
eo conueniant Tessellae sunt , e quibus domiciiia sternuntur , a
.

tesseris nominatajid cst, quadratis lapiilis, per diminutionem .

13. Bases fulturae sunt columnarum, quae a fundamento con-

surgunt, et superpositae fabricae sustinent pondus Bases autem .

nomen petrae est fortissimae syro sermone .

14. Calumnae pro longitudine et rotunditate vocatae in quibus , :

totius fabricae pondus crigitur Antiqua ratio columnarum erat altitu- .

dinis j tertia pars latitudlnis (delubri) Genera rotundarum quatuor, .

Doricae , lonicae , Tuscanicae Corinthiae mensura crassitudinis, et , ,

altitudinis inter se distantes Quintum genus est earum,quae vocantur .

Atticae, quaternis angulis , aut amplius ,

paribus larerum interuallis
15. Capitella dicta^quod sint columnarum capita:sicut super
coUum caput . Epistylia sunt , quae super capitella columnarum
ponuntur, et cst graecum, id est , super missa . Tegulae , quod te-

gant aedes 5 et imbrices ^(\\.\od accipiant imbres .

16. Lateres^et iaterculi ^quod latiformentur , circumactis vn-

dique quatuor tabulis. Ca?ialis ^ ^h eo quod caua sit in modum
uidus. Reperitiir totus hic locus infr. Ib. Tertia pars altitudinis . Adde tem-
lib. 19. c. 10. GRIAL . pli^vel delubri ex f^itruu. lib.^. c.y. , et
II. Ostraci pro pauimento testaceo Plin. lib.26. r. 23. GRIAL .

exemplum non inuenio . Apud Ducan- Ib. Aut amplius . Haud quidem Piinio
gium Ostracarii sunt , qui testas ex h- auctore . Propterea deleri has voces vo-
gulina terra conficiunt 5 tegcndis tectis lebat Chacon . GRIAL .

idoneas . AREV. 15. Capiteila . F//r«r /jrtc voce D.Au-

r^. Bases autem nomen petrae est f. gujt. , et alii . GRIAL .

f. Basaltes , aut Basanites Tiam Plin. . Ib. Epistylia non sunt super missa ,

lib. 36. c. 7. inuenit eadem Aegyptus in sed super columnas ab sVi super , et g-J>v» ,

Aethiopia , quem vocant Basaltem , fer- columna tst autem epi,stylium trabs
.

rei , atque
coloris duritiae, <7«fw locum quae super columnaruni capitula trans-
simens Isidorus lib. 16. r.5. Basanitem, uersa imponitur , et alias tecti trabes
scribit , non Basaltem Plinius quoq. eoJ.
. sustinet , et in lapideis architecturis la-
lib, cap. 22. Medici ( inquit ) ad morta- pis, quitrabem refert AREV.
eaiii .

ria praetulere Basanitem enim hpis , hic 16. Sane canalem melius genere fe-
nihil ex sese remittit . GRIAL . min. Ferba sunt Seruii Ceorg. 3. , quae
Ib. Basis efymologia e grteco ser- etiam repetuntut inf. lib. 19. c. 10. Vid.
mone peti solet . AREV. fion. Marcell. GRIAL .
14. Golumnae.£^^./«/.7/^.i9.f.io.GR. Ib. Varro lib. 7. De ling. lat. sub
 . . ,

L I B E R XV. 251
cannae . Sane canalem meliiis genere feminino , quam masculino
proferimus .

17. Fistulae aquarum sunt dictac, quod aquas fundant et mit- ,

tant . Nam r^AA«v graece mitttre est . Formae earum pro magni-
tudine aquae^et capacitatis modo fiunt .

C A P V T IX.

De munitionihus .

,.M unitum ^st\ munimentum dictum , quia manu est factum .

Cors vocata 5 vel quod coarctet cuncta^quae interius suntjidest,
concludat vel quod coerceat obiectu suo extraneos , et adire pro-
:

hibeat
2. Vallum est 5 quod mole terrae erigitur , vt custodia prae-
dictum autem vallum a vallis
tendatur : Nam valli fustes sunt , .

quibus vallum munitur Et valli dicti , quod figantur, et vellan- .

tur Interualla spatia sunt inter capita vallorum , id est, stipitum ,

.

quibus vallum fit, vnde et cetera quoque spatia dicuntur^a stipi-

tibus scilicet .

5. Agger Qsi cuiuslibet rei aceruatio, vnde fossae , aut valles

possunt repleri Agger proprie dicitur terra agge-
, ab aggregando .

sta 3 quae vallo facto propius ponitur Sed abusiue et muroSjCt .

munimenta omnia aogerem dicimus.

Maceriae sunt parietes longi^quibus vineae ^aliaque clau-
4.
duntur Longum enim graeci [juaKfov dicunt
.

fin. negat , hanc vocem c^piteHum in lat. cap.3 i. ait, /^<7//«w a volatu , quod
consiietudine latina esse . Vsi ea deinde quum id iactant , volant inde leuia .

fuerunt Apuleius , et Plinius Senior , apud AREVALVS .

quem tamen pro capitella nonnuUi le- 3. Agger est Eiusdem ad v. fossas
.

gunt capitula . ARKV. ag^icre complent , Aen. 9. GRIAL .

Cap. IX. n. 1. Munitiim 3i munio i oWm ib. Agger prop. - dicimus Eiusd, .

tnanio , quod est a manibus , nisi hoc sit Aen. 10. adv. Aggenbus murorum GR. .

a manio . Cors ^xtl cohors deduci etiam 4. Quibus vineae aliquae clauduntur.
potest a coercendo Alii ex gracco ser- . Idem Georg. 2. ad v. lam canit exire-
mone deriuant . AREV. mos eftbetus vinitor antes Antes (/«• .

2. Nam valli f. s. q. m. Verba Seruii qmt) alii cxtremos vinearum ordines

iunt ad V. ferro quis scindere valium , accipiunt , alii macerias , quibus vineta
Aen.g. GRIAL . clauduntur . GRIAL.
Ib. Vallum a vallis : hoc melius , et Ib. Maceria ab alils deducitur ex
clarius , quam quod Varro lib.4. de liiig. yJ.Kihh(ii , scpta e maccrUs . AREV.
 . :

2^2 ETYMOLOGIARVM
5. Tormatum 3 formatium in AfricajVel Hlspania parietes
siiiQ

de terra appelbnt, quoniam in forma circumdatis duabiis vtrimque

tabulis inferciuntur verius, quam struuntur . Aeuis durant incor-
rupti ,ignibus, omni caemento fortiores .
ventis ,

6. Saepes munimenta satorum sunt , vnde et appellatae Cau- .

lae munlmenta ouium,vel saepimenta oullium Est autem grae- .

cum nomen 5 c detracta.. Nam graeci ai^Aas vocant animalium re-

ceptacula.
C A P V T X.

De tentoriis .

I. Labernacula tentoria sunt militum , quibus in itinere solis ar-

dores, tempestatesque imbrium , frigorisque iniurias vitant. Dicta
autem tabernacula, quod cortinae distentae funibus , tabulis inter-
stantibus appenderentur , quae tcntoria susrinerent
2. T^entorinm vocatum quod tendatur funibus, atque palis ,

vnde hodie praetendere dicitur

et .

3. Vafiliones vocantur a similitudine paruuli animalis volan-

tis, quod maxime abundat fiOrentibus maluis Hae sunt auiculae , .

quae lumine accenso conueniunt , et circa volitantes ab igne pro-

ximo interire coguntur.
CAP.
5. Formatum , siue formatium : e illud V. Quum fremlt ad caulas . GR,
\ib. 35. f.i4- ?Umi ^qui emendandus est Ib. Saepes , et sepes scribitur, vti sae-
ex hoc loco Isidori Retinemus nos ho-
. pio , et sepio . Vtraque scriptura suos pa-
die idem nomen , nam formatium Hispa- tronos habet . AREV.
ni hormigon dicimus . GRIAL . Ib, Seruius ad Aen. lib. 9. v. 6. in
Ib. Parietes de terra : si de sola tcrra mea editione habet, c detracto AREV. .

si ex minu- Cap. X. nu. 2. Lipsius plenissime agit

fiant, hispani vocant tapia :

tis commixtis , hormigon ,

lapidibus calce de tentoriis lib.5. de milit. rom. dial.5.
quasi formigon ex latino formatio In . AREVALVS .

quodam exemplari Etymologiarum no- 3. Tentoria mllitaria papiliones vo-

tatum ad marginem reperio , in agro Se- cant Vegetius , Plinius , Lampridius , Tre-
nensi rusticos huiusmodi parieiibus de bellius Pollio , TertuUianus , et nonnulli

lerra vti . AREV. alii Eadem vox nonnihil corrupta in lin"

.

6. Caulae etc. £ Seruio Aen. 9. ad guas vulgares transiit AREVAL. .

 . ,,

L I B E R XV. 233

C A P V T XI.

De sepulcris .

i, i^ epulcrum ^ sepulto dictum . Piius autem quisquc in domo

•
sua sepeliebatur Postea vctitum est legibus , ne foetore ipso cor-
.

pora viuentium contacta inficerentur. Monumentum ideo nuncupa-

tur^eo quod mentem moneat ad defuncti memoriam Quum enim .

non videris monumentum illud est, quod scriptum tsx. Excidit y

, ^

tamquam mortuus a corde Quum autem videris monet mentem,

^ . ,

et ad memoriam te reducit,vt mortuum recorderis Monumenta .

itaque,et memoriae , pro mentis admonitione dictae .

2. 'tumulus dictus^quasi tumens tellus Sarcopbagus graecum .

nomen est^eo quod ibi corpora absumantur, ff-aaj enim graece ,

caro , <^ayc-iv comedere dicitur .

3. Mausolea sunt sepulcra , seu monumenta regum , a Mau-

soleo , rcge (Cariae , dicta . Nam eo defuncto , vxor eius mirne
maf^nitudinis, et pulchiitudinis sepulcrum extruxittantum vt , in ,

vsque hodie omnia monumenta pretiosa ex nomine eius mausolea

nuncupentur

Cap. XI. n.i. Prlus qulsque in domo cra , quae omnl famillae , posterlsque
s. Verba sunt Seru, <tdv. Sedlbus hunc fieri solebant : nam
quae pri- sepulcra ,

refer ante i\x\s , Aen. 6. GRIAL . uatis hominibus , aut conlugibus desti-
Ib. Postea vetltum est legibus Idem . nabantur , potius requietoria , aut sim-
Aen. II. ad illud , Vrbiq. remittunt pliciter loci vocari consueuerunt Vide .

Ante , inquit , homlnes in ciuitate sepe* Taubmannum ad Plautum Cas. pag.365.

liebantur , quod postea , Duillio Consule, seq. , Kirchmannum etc. AREV.
Senatus prohibuit , et lege cauit , nequis 2. De tumiilo lib.14. cap.8. num.21.
in vrbe sepeliretur . GRIAL . Barthius lib. 4. Aduers. cap. 3. etj^mo-
Ib. Monumentum . £.v eod. in ex- logiam comprobat ex Fulgentio ad Chal-
tremo lib. xii. GRIAL . cidium Qua locus ti-mesceret , vnde tU'
:

Ib. Quod mentem moneat Seruius : mulus Ita ex suo codice correxit , quum
.

ad 2- Aen, v. 486. Monumenta autem a antea corrupte legeretur , vnde Rutilius.

mentis admonitione sunt dicta De con- . Sarcophagus nomen est lapidis , e quo
suetudine sepeliendi intra , aut extra Vr- sepulcra fieri consueuerunt . Vide lib-
bera , vide commentar. ad Prudent. lib.i. 16. cap. 4. AREV.
contra Symm. v.190. Plebs , quae agris, 3. Vxor eius , etc. Locus expressus
fundisquc carebat , in loco communi €.< Hieronym. lib.i. aduers. louin. GR.
sepulturae destinato , sepeliebatur et : Forte a Mausolo nam Mausolus
Ib. :

hoc dicebatur sepulcrum commune AUo . rex iste vocari solet , vxor eius Arte-
sensu loci communes dicebantur sepul- misia Dc mausoleo Plinius lib. 35.
.

Tom.lV. Gg
 . ,

234 ETYMOLOGIARVM
4. Vyramis ^
genus sepulcrorum quadratum , et rnstlgintum vltra

omnem excelsitatem , quae manu possit vnde et mensuram

fieri :

vmbrarum egressae , nuUam habere vmbram dicuntur Tali autem .

aedificio surgunt angustum finiantur

5 vt a lato incipiant,et in
sicut ignis Uv^ enim dicitur ignis
. Has Aegyptus habet Apud . .

maiores enim potentes aut sub montibus, aut in domibus sepe-

,

liebantur . Inde tractum est , vt super cadauera aut pyramides fis»

rent, aut ingentes cohimnac collocarentur

C A P V T XII.

De aedificiis rusticis .

,c
busque contextum
asa est agreste habitacuUim paHs
quibus possint homines tueri
, atque virgultis, arundini-
a vi frigorisjvel
j

caloris iniuria .

2. Tugurium casula est ,

quam faciunt sibi custodes vinearum
ad tegimen suijquasi tegurium ^^
siue propter ardorem solis , et ra-

dios declinandoSj siue vt inde vel homines , vel bestiolas , quae in-
5idiari solent natis frugibus, abigant . Hanc rustici capannam vo-
cant : quod vnum tantum capiat .

cap. 5. , Gellius lib. 10. cap. i§., Rade- pyramidis deprehendit. De pyramidum
xus ad Martialem pag. 22. et 371. , vbi forma, et magnitudine , tum de eo quod
de mausoleo quoque Augusti edisserit . vmbram, licet altissimae , non praebe-
AREV. rent , Fabricius cap. 23. Bibliograph. al-
4. Pyramis, e Solin. f. 35. al. 45. legat lo. Grauium , Nordeniun , Kirche-

J^on ergo Isidoro obesse debent , quae de rum , Petrum Bellonium , et alios . Mun-
vmbris dicuntur GRIAL . . ckerus cum Scheffero ad Hyginum fab.
Ibid. Tali autem aedif. Vid. Amm, 223. Pyramides in Aegypto , quarum
Marcellin. lib. 11. GRIAL . vmbra non videtur , id accidisse inter-
Ib. Apud maiores enim potent . pretatur solstitii tempore , et die medio.
Seruiui Aen.ii. ad illud ,ingens
fuit AREV.
monte sub alto : Apud maiores , No- Cap. XII. n. I. Quibus possint homi-
biles aut sub montibus , aut in domibus nes tueri . Tueri dixit passiue , vt Vi-
sepeliebantur . Vnde natum est , vt super truuius , et alii . GRIAL .

cadauera aut pyramides fiercnt, aut in- Ib. Tueri passiue ex Varrone etiam ,
gentes locarentur columnae GRIAL. . et lureconsukis veteribus . AREV.
Ib. Pyramidum , et columnarum in 2. Hanc rustici capannam . Ita ho-
sepulcris ratig erat attoUi super ceteros die Itali , ct nostri cabaiia . GRIAL .

rnortales,vt docet Plinius lib.34. cap.6, Ib. Capannam vocant : ita fere cx
Raderus ad Martialem pag. 16. et seq. Isidoro Papias , et loannes de lanua .

Piinii errorera duplicem in dimensionc Antiquiorum exempla non ir.uenio , re-

 ,

L I B E R XV. 235
3. Tesqiia qiifdam putant esse tiiguria jqulciam loca piaerupta,
ct aspera .

4. Magalia, aedificia numidarum agrestium oblonga 3 incuruis

lateribus tecta^quasi nauium carinae sint : siuc rotunda in moduni
furnorum Et magalia dicta , quasi magaria
.
, quia magur punici
nouam villam dicunt , vna litera commutata , / pro r magaria ,

tuguna .

C A P V T XIII.

De agris .

..A.ger latine appellari diciturjeo quod in co agatur aliqiiid .

Alli agrum ex graeco nominari manifcstiuscredunt . Vnde et villa

graece choragros dicitur .

2. ]'illa a vallo 3 id est , aggere terrae nuncupata ,

quod pro
limite constitui solet .

3. Possessiones swni agri late patentes, j^ubllci, priuatique : quos

initio non mancipatione, sed quisque , vt potuit, occupauit , atque
posscdit jvnde et nuncupati .

centiorum profert Ducangius , qui ex Poen. V. 86. est nomen proprium loci
graeco atTraivi) capctntiam dictaiii cuiu in vrbe Carthagine . Bochartus Chan.
nonnullis suspicatur . AREV. lib. I. cap. 24. docei ,ynagalia corrupte
3. Tcsqua quidam putant esse tugu- dici pro ynagaria , et esse , portu ,et ar*
ria . Sic 0. libri , Sabinum verhum ait ce Carthaginis demptis , reliquum vrbis
esse Acron. GRIAL . ciuium habitationi destinatum Origi- .

Ih. Quidani loca praerupta, etc. Glos- nem v6cis deducit ex hebraco magur
sar. Tesqua , siuc Tesc. y.xTuy.ftjfzvoi , hahitatio . Codex Alb.,et nonnuUi alii

)(L cd^iic fc. ipii[ioi Tr<Vc/ . GRIAL . pro villam dicunt exhibent cellam dicunt.
Ib. Varro lib. 6. de ling. lat. cap.2. AREV.
tesca dicit esse loca agrestia , quae ali- Cap. XIII. n. I. Ager huine , etc. Ita
cuius dei sunt tuendo Festus tesca, a . Varro lib./\.,sed reprchenditur a Quin-
docet esse loca augurio dcsignata Alii . ctiliano . GRIAL .

tesca , vel tesqua inteiligunt loca aspe- Ih. Ager vcrbum graecum est . Etiam
ra , vmbrosa , dilficilia aditu . ARLV. sic ab ago deduci potest : sed Varro lib.4.
4. Magalia aedif. Num. etc. Verba de ling. !at. cap.4. alio modo ait : Ager
suHt Sallustii in lugurth. de mapalibus, dictus est , in quam tcrram quid agebant,
quae idem sunt , quod magalia , vt ait et vnde quid agebant fructus causa id :

Seruius . GRIAL . graeci dicunt et^poi; AREV. .

Et magalia dicta q. magaria , etc.

Ib. ;j. Possessiones , etc. Omnia e Festo
E Seru. Aen. i. ad iilud , Miratur m. in Possessiones . GKIxlL .
Ae. m. q. Noua r» addidit Isidorus , for- Ih. Festus ait quia nnn mancipa- :

tasse linguae punicae magis sciens GR. . tione , sed vsu tenebantur , et vt quisque
Ib. Magaria apud Plautum in prol. occupauerat , collibchat , Coufer Brisso-
Gg 2
 . . . .,

23 6 ETYMOLOGIARVM
4. Fundus dlctus , qiiod eo fiindatiir , vel stabiliatur patrimo-
nium . Fundus autem et vrbanum acdificium , et rusticum intelli-

gendum est .

5. Praedium ^ c\wOi\ ex omnibus patrifamilias maxime praeuide-

tur , id est, apparet, (\\\7[s\ praeuidium ^ vcl quod antiqui agros, quos
bello ceperant , vt praedae nomine habebant
6. Oninis autem ager , vt Varro docet ,
quadrifariam diuiditur .

Aut enim aruus est ager , id est , sationalis : aut con.^itus , id est

aptus arboribus : aut pascuus, qui herbis tantum,et animalibus va-

cat : aut floreus , in quo sunt horti apibus congruentes, et floribus.
Quod etiam Virgilius in quatuor libris Georg. secutus est

Rura veteres incultos agros dicebant , id est , siluas, et pa-

7.
scua, agrum vero , qui colebatur Nam rus est , quo mel, quo lac, .

quo pecus haberi potest Vnde et rusticus nominatur haec agre- . ;

stium prima , et otiosa felicitas

8. 6>^^j ager est , in quo seritur, vnde et Virgilius : IlU seges
i.Georg.v.47. demum votis resp07idet auari - Agricolae .

9. Compascuus ager dictus,qui a diuisoribus agrorum relictus

est ad pascendum communiter vicinis .

10. Alluuius ager est,quem paulatim fluuius in agrum reddit.

11. Arcifinius ager dictus est ,
quia certis linearum mensuris
non continetur sed arcentur fines eius obiectu fluminum , mon-
:

tium arborum vnde et in iis agris nihil subseciuorum interuenit

, ,

12. Noualis ager est primum proscissus jsiue qui alternis an-

nium lib. 4. Select. Antlq. c. i.AREV. 11. Arcifinius ager , etc. Frontinus de
4. Fundus dictus Seru. Ceorp. 2. . agror. qualitate Ager est arcifinius, :

Fundus dictus ab eo, quod sit rer.omniuin quia nulla mensura continetur finitur :

fundamentum . GRIAL . secundum antiquam obseruationem flu-

'
Praedium melius deducitur z praes,
5. minibus , fossis , montibus , viis , arbori-
praedis jqnod a praestando Varro vulc bus , antemissis aquarum diuortiis , etc.
Uictum AREV. . er^^o pro voce vnde , viarum fortasse
6. Omnis ager ; Seru. ia princip. hgendum hoc loco GRIAL . .

Ceorg. ex Vnrron. GRIAL . ih. De arcifinio seu arcifinali agro ,

7. Rura veteres etc. ex Seruio ad videndi Siculus Flaccus de condition.

2. Georg. V. 412. , qui Catonem aucto- agror. pag. 3. , et Aggeus Vrbicus pag.45.
rem laudat . AREV. Goes. edition. De subseciuis paulo post
5. Se^es est . Seruius ibidem . GR. redit sermo . AREV.
9. Compascuus ager etc. ex Festo . 12. Noualis ager . Verba sunt Seruii
AREV. Ceorg. 1. GRIAL .

10. AUuuius ager etc. ex Var. au- Ib. Non est idem ager primum pro-
ctor. de limit. a£,ror. pag.a^j. Goes . AR. s ciss us , ci qui alternis annis vacat .
 : . ,,,

L I B E R XV. 25 7
nis vacat , nouandarum sibi virium causa Noiialia enim semel
cum fructu erant^et semel vacua .

13. Squalidus ^^(?r ,

quasi excolidus , eo quod iam a cultura
exierit 5 sicut exconsul, quod a consulatu discesserit
14. Vliginosus ager est semper vuidus . Nam humidus dicitur
qui aliquando siccatur . Vligo enim humor terrae naturalis est
ab ea nunquam recedens.
15. Subseciua sunt propricjquae de materia praecidens sutor
quasi superuacua abiicit. Inde et subseciui agri , quos in pertica
diuisos recusant 5
quasi steriles , vel palustres . Item subseciua, quae
in diuisura agri non efficiunt centuriam , id est , iugera cc.
16. Area dicitur tabularum aequalitas dicta autem area : a pla-

Ager primum proscissus est , cui primiim Flaccus ) agrum ex hoste captum victori
imiTiissum est aratrum , quum antea es- populo pcr bina iugera partiti sunt , ccu-
set silua , aut terra inculta
ct haec est : tenis hominibus ducenta iiigera dederunt,
propria sij;,nificatio noualis , quam cxpli- et ex hoc facto centuria iustc appelia-
cai Seruius lib. i. Georg. v.71. Proprie ta Varro i. de re rust. c. 10. lugeri
.

noiiales sunt primum arua proscissa , et pars minima dicitur scrupulum , id est
prirniim segetem ferentia Sed accipitur . decem pedes in longitudinem , et lati-
etiam nouale , et noualis pro agro , qui tudincm quadratum Ab hoc principio .

alternis cessat , et renouatur , vt tradit mensores nonnunquam dicunt , in sub-

Varro lib. 4. de ling. lat. cap. 4. Post seciuum esse vnciam agri , aut scxtan-
vcrba setnel vacua in primo ms. gothi- tem , aut quid aliud , quum ad iugerum
co est haec nota ad margineui , vel ad- perueneruntjid habet scrupula ccLxxviit.
ditio Vnde Firgilius , hnpius haec tam
: quantum as antiquus noster ante bellum
culta noualia miles h:xbehit ? AREV. Punicum pendcbat Bina iugera,quac .

ij. Squaloris , squalidi notatio a

et a Romulo primum
diccbantur diuisa
Festo,et aliis desumitur ex similitudine viritim , quod heredem
sequercntur
squamae . AREV. heredium appellarunt, haec postca a cen-
14. Vliginosus . Eiusdem ad illudy tum centuria dicta Ac , nequid in ra- .

dulcique vligine laeta , Georg. i. GR. tione vocis requiras , idem lib.^s. de lin-
Ib. Seruius ad 2. Georg. v. 184. in gua Latin. Centuria primo a centum ia-
mea editione semper vuidus :vuidus : gcribus dicta , post duplicata rctinuit no-
est , qui aliquando siccatur Alii legunt . men , vt tribus multiplicatae idem tcnent
semper humidus vuidus est , qui aliquan-
: nomeu Festus quoque Centuria in agris
. :

do siccatur Inter vuidum , et humidum

. ducena iugera significat . Vid. not. ad
discrimen nuUum obscruari solet . AR. Varr. a Fulu. Vrsin. editas GRIAL . .

15. Inde et subseciui - et item sub- Ib, Subseciua etc. Haec verba refc-
seciua Vidend. Siculus Flacc. , et Fron-
. runtur a Forcellino , tamquam ex vetere
tinus c. de qualitate agrorum . Quod ve- auctore de h'mitib. agror. apud Rigalt.
ro attinetad centuriae nomen , melius pag. 299. , sed fortasse alius diuersus au-
otnnino Varro , qui a centum iugeribus ctor non est ab Isidoro nostro "Dt suh- .

dictam ait ^ quam Flaccus , qui a centu(n , scu

cisiuis subseciuis in re agraria pas-
hominib. Ftriusque verba dpponemus , sim veteres scriptores , qui dc hoc ar-
sed Varronis ita , vti emendata sufjt a gumento agunt in Goes. coUection AR. -

Chaco ne.SWwis igitur quum Romani (inquit \6. Varro lib. 4. de ling. lat. Vhi
 . :.

23S ETYMOLOGIARVM
niticjatque neqiinlitatc , vnde et ara. Alii aream vocatam dicunt ,
quod pro triturandis frugibus eradaturjVel quod non triturentur
in ea, nisi arida .

17. Pratum est , cuius foeni copia armenta tuenturjCui vete-

res romani nomen indiderunt ab eOjquod protinus sit paratum
nec magnum laborem culturae desidercr Prata autem sunt , quae .

secari possunt .

18. Paludes dictae a Pale pastorali dea , quod palcamj id est,

pabula nutriat iumentorum .

C A P V T XIV.

De finihus agrorum .

1. JL p ines
i dicti , eo quod agri fnniculis sunt diuisi . Mensura-
rum enim lincac in terrarum partitione tendunturj vt dimensionis
aequitas teneatur
2. Limites appelb.ri antiquo verbo transuersi . Nam transuersa
omnla antiqui lima dicebant , a quo et limina ostiorum , per quae
foras 5 et intro itur : et limitesjquod pcr eos foras in agros eatur.

frumenta secta terantur , et arescant , ducunt , Vide Becmanum . Alii z fio ,

area Propter horum ( forte harum ) si-

. AREV.
militudinem loca in vrbe pura AREAEy 2.Limites appellatl a. v. transuersi.
a qiio potest etiam deum esse , ARA Uygenus de limitibus consiituend. Limi-
quod pura Nisi potius ab
. AR.DORE^ tes appellati a iimo , id est , antiquo
ad quem vt sit , fit ARA a quo ipsa : verbo transuersi Nam et limum dictum .

AREA non abest , quod qui arefacit , ar- eo , quod purpuram transuersam habet
dor est solis De aras etymologia siipra
. Item limina ostiorum , Seru. Aen.xi.ad
cap. 5. rmm. 13. ARtV. illud , Yelati limo ( sic etiam legit eo
17. Pratum - ab eo quod sit proti- loco Seruius , ) et verbena tempora vin-
nus parat Ita f^arro Prata dicta ab
. . cti , Limus vestis est , qua ab vmbilico
eo ,quod sine opere parata GRIAL . . vsq. ad pedes reguntur pudenda popa-
18. Paludes dictae a Pale . /^arr. ruai Haec autem vestis habet in extre-
.

Palus , paululum aquae in altitudinem , mo sui purpuram limam id est flexuo- , ,

et paiam latius difiusae GRIAL . . sam Vnde et nomen accepit

. Nam //'- .

Ib. Becmanus in hebraeam , et grae- mutn obliquum dicimus GRIAL . .

cam paludis originationem inquirit: quod Ib. Haec breuiter dicta cap. 7. n.7.
nihil ad nos AREV. • huius libri . De limitis significatione ad-
Cap. XIV. n. I. Fines dicti co q. a. fu- de Festum De limo
cingulo seruo-
. ,

niculis Diximus saepe de hoc genere

. rum , infra lib. 19. cap. 22.,ec 3?.Ser-
notationum GRIAL . . uius apud me aliquantulum discrepat a
Ib. Non desunt 5 qui finem zfunede- Grialii scriptura ab vmbilico vsque ad :
 L I B E R XV. 239
Hlnc et limuf vocabiilum accepit cingulum , quo serui publici
cingebantur obliqua purpiira .

3. Termlni dictijquod terrae mensuras distinguunt, atque de-

clarant . His enim testimonia finium intelliguntur, et agrorum iw^
tentiOjCt certamen aufertur .

4. Limites maximi in agrls sunt duo : cardo ^ et decumanus ,

Cardo quia j septentrio directus a cardine caeli namest : sine du-

bio caeluin vertitur in septentrionali orbe . Decumanus est , qui
ab oriente in occidentem per transuersum dirigitur , qui pro eo ,

quod formam x fiiciat , decumanus est appellatus . Ager enim bis

diulsus figuram denarii numeri efficit .

Arca ab arcendo vocata Fines enim agri custodit eosque

5. . ,

adire prohibet Trifinium dictum eo quod trium possessionum

. ,

fines astringit Hinc et quadrifinium ^ quod quatuor

. Rellqui liini- .

tes angustiores et inter se distant imparibus intcrualiis, et nomini-

bus designatis .

C A P V T XV.

De ynensuris agrorum .

1,l^JL ensura est quidquld pondere capacitate , longltudine, alti- ,

tudine, animoque finitur Maiores itaque orbem m partes, partes .

in prouincias , prouincias in regiones, regiones in loca , loca in ter-

ritorla, tcrritoria in a<:^ros, a<^ros in centurias, centurias in iugera

pedes prope tegebantur H/xec autem ve- . Gcorg. V. 126. Argumentum hoc late
stis etc. Vide Pecrum Pittioeuni lib. i. persequttur Salmasius Exercitat. Plinian.
Subs. cap. 2. , et Pignorium de Seruis pag. 676. AREV.
pag. 29. , qui ex graeca inscriptione Ser- 5. Arca - Trifinium l^id. Hygen. de .

uos aliquos limocinctos vocatos arguit . timitib. agror. , et Sicul. Flacc. de con-
AREV. dit. agr. Glossar. Arcae , axpa KTta-fj.ce.Tuv .

3. Et agr. intentio . Sic v. cc. in- GRIAL.

tentio ,
productio GRIAL . . Ib. Arca apud scriptores veteres rei agra-
Ib. Termini erant lapides , aut stipi- riae est limes quadratus arcae forma
, in
tes , de quibus (Juidius 2. Fastor. v.641., constructus Arcc.m . autcm ab arcendo
et TibuUus lib. i. eleg. i. v. ly.^vbi dictam , Varro , aliique plures consen-
videnda Vulpii nota . AREV. tiunc . AREV.
4. Quia Septentrio . Ita Salmant. ve- Cap.XV. n.i. Mensura - finltur . yer-
iustissimus . GRIAL . ba sunt Boethii in Geometricis cap. i.
Ib. Nam sine dubio etc. Fortasse GRIAL .

Seruium,qui
perstringit contrario modo Ih. Orbem in partes . Goth. cc. in
vtrumque limitem explicuerat au lib.i. partib. , vt apud Soethiim . GRL^L .
 . .

240 ETYMOLOGIARVM
iugera in clhnatn , deinde climata iii actus ,
perticds, passus , gra-
dus, cubitosj pedes 5 palmos , vncias, et digitos diuiserunt . Tanta
cnim fuit eorum solertia .

2. Digituf est pars minima agrestium mcnsurarum Inde vn- .

cia habens digitum , et tricntem . Palmus autem quatuoj-. habet di-

gitos ipes sedecim : passus pedes quinque : pertica passus duos , id
est 5 decem pedes .

5. Pertica autemportando dicta, quasi /'<?r//V^ Omnes enim a .

praecedentes mensurae in corpore sunt , vt pahnus , pes, passus , et

reUqua sola pertica portatur
: Esc enim decem pedum , ad instar. .

Cap. 40. V.5. calami , in Ezechiele templum mensurantis

4. Actus minimus est,latitudine pedum quatuor, longitudinc
centum viginti . Clirnata quoque vndique versum habent pedes
sexaginta . xA.ctus quadratus vndique finitur pedibus centum vigin-
ti. Hunc baetici arapennem dicunt , ab arando scilicet
5. Actus

2. Digitns est pars minim. agrest. la mensuris pag. 227. Isidorum hoc
De
ruens. , ex Frontino GRIAL . . loco errare dicat Confer Marian am .

Ib. Inde vncia habens digitum , et De Ponder. et Mensur. Burrielius in

trientem . Ita emerjdauit Chacon optime, opere Informe de Toledo sobre iguala-
,

(juum in omnibus libris essct , vncia ha- cion de pesos num. 89. pag.227. aduertit >
bens digitos tres . Frontinus lib. i. de perticam esse estadal Toledano antiguo :
aquaeductibus , Est , inquit , digitus , vt quH mensura pro agris dimetiendis veteres
conuenit , sexta decima pars pedis , vn- vsos innuit Isidorus c.13. huius libri Sub- :

cia duodecima , et pauUo post : vnciae cisiui agri , quos in pertica diuisos etc. AR.
ergo modulus habet diametri digitum 4. Actus minimus , etc. Quae restant
vniim , et trientem digiti . GRIAL . omnia vsq. ad finem capitis , e Columel-
Ib, Palmus autera quatuor dig. I^^on lii sunt lib. 5. c. i. GRIAL .

videtur hic locus integer, nain proposuit Ibid. Hunc baetici arapennem . Sic
omnes ^quaein hominis corpore reperiun- fortasse legit Isidorus,qui ab arando nomcn
tur , mensuras palmos ,pedes , cubitos ,
: deducit sed apud Columellam etiam irt
:

gradus , passus , neqnc tamen omnes ex- manuscriptis libris arepennem in legi- :

plicat Expleri haec ita possent Pah"nus

. : bus gothicis lib.%. f.4. /.25. et lib. j. l.
autem quatuor digitos habet , pes sex- si inter, aripennem Glossarium vero y .

decim , cubitus sesquipedem, gradus duos Arpendia wXsd-pa . Aruipendium a-xoivoi

pedes , et semipedem, passus pedes quinq. JittiUiT^lKti; . GRIAL .

GRIAL . Ib. Isidorus sententiam eorum , quae

5. Perticam a pertingendo quasi per- sequuntur , ex Columella sumpsit,non
tigam nonnulli vocari putant Hispani . verba ipsa expressit quaedam etiam mu- :

pertiga dicimus Calamus Ezechielis , seu

. tauit Columella arepenem vocem gal-
.

Kanna erat pedum decem , et trium pol- licam , non baeticam innuit esse et v- :

licum , vt Calmetus in Dict. bibl. com- trolibet modo minus commode origo
putat . Isidorus caute ait ad instar ca- eius latina ab arando deducitur quam- :

lami : neque est , cur Georgius Agrico- ui» fortasse exteri ex verbo latino no-
 .

L I B E R XV. 241
5. Actus diipllcatus iugerum facit, ab eo quod est iunctum,
iugeri nomen Lugcrum autem constat longitudine pedum
accepit .

ducentorum quadraginta , latitudine centum viginti Actum pro- .

uinciae baeticae rustici agnam vocant

6. Porcam iidem baetici triginta pedum latitudine , centum
octoginta longitudine definiunt. S^d porca est , quod arando ex-
tat . Quod defossum est , //V^ . Galli candetum appcllant in areis
vrbanis spatium centum pedum , quasi centetum^. In agrestibus
autem pedum cl. quadratorum candetum vocant Porro Stadlalis .

ager habet passus cxxv. , id est, pedes dcxxv. , cuius mensura octies
computata miliarium fcicit^quod constat quinque milibus pedum .

7. Centuria autem ager est ducentorum iugerum qui apud ,

antiquos a centum iugeribus vocabatur sed postea duplicata est , :

nomenque pristinum retinuit. In numero enim centuriae mulci-

plicatae suntjnomcn mutare non potuerunt .

C A P V T XVI.

De Itineribus .

I.

uiim
M nomen
ensuras vlarum nos miliaria dicimus

sibi formauerint . Apud Festum , et

,

Nonlum
graeci stadia^ Galli

lib.i. cap. 62. se-

scriptores sequioris aeui reperitur scri- quitur sed praeferendus videtur Colu-
:

ptum arpennum arpentum yagripennus

, . mella, qui lib. 2. cap. 4. ait Liras ru» :

Vide Vossium in Etymol. De iugeribus stici easdem porcas , quum sic

vocant
Raderus ad Martialem pag.T^. seq. eru- aratum ,vt intcr duos latius distan-
est
dite disserit,et ducentos pedes iugero tes sulcos medius cumulus siccam sedem
assignandos ostendit . AREV. frumentis praebeat Ita non semel ex- .

5. Agnam vocant Acnuam se repe-

. plicat Columella Quod igitur in aran- .

risse in veterib. Columellae i€t Vfirronis do extat , porca , et lira dicitur , quod
libris y testatur Victorius ad Varr. lib.i. defossutn est, sulcus . AREV.
de re rust. c.\o.,et Colum. lib. •). r. i. 7. De centuria vide Grialii not. ad
Acnam vtrobique etiam in vet. cod. le- cap. 13. num. 15. huius libri . AREV.
git Chacon g in c apx*'"'"? wutato : Cap. XVI. n. I. Nos miliaria , Galli
quare agnam ex cc. Goth, retinere visum leuc. etc. Hifr(7«. f« r. 3. Nec mi- loel.
est . GRIAL . rum , si vnaquaeq. gens certa viarunt
6. CL. quadratum
In agrestib. a. p. spatia suis appellet nominibus : quum et
lustum candetum vocant Columella In . ; latini mille passus vocent , et Galii leu-
agrestibus autem peduni CL.,quGd ara- cas , et persae parasangas , et restes vni-
tores Cetdetum nominant Sed candetum . uersa Germania , atque in singulis no-
habentlsidoriani omnes codices GRIAL . . minibus diuersa mensura sit Et paidh .

Ib. Quod defossum est , lira . Isidorus post Aegyptii o-;^c»v»? . GRIAL .
:

'tiim.IV, Hh
 . ,

342 ETYMOLOGIARVM
leucas , ^e^ypui schoerws , pQVSRQ parasangas . Sunt autem propilo
quaequc spatio
2. Miliarium mille passibus terminatur , et dictum miliarium ,

quasi mi/le adium jha.bQns pedum quinque milia .

9. Leuca finitur passibus mille quingentis . 6V^^/«w octaua pars

miliarii est 5 constans passibus cxxv. Hoc primum Herculem sta-
tuisse dicunt, eumque eo quod ipse sub vno
spatio determinasse,
spiritu confecisset : ac proinde stadium appellasse quod in fine re- ,

spirasset , simulque stetisset .

4. qua potest ire vehiculum , et via dicta a vehiculo-

P^ia est,
rum incursu Nam duos actus capit propter euntium et venlen-
. ,

tium vehiculorum occursum.

5. Omnis autem via aut publica est autpriaata Publica est , .

quae in solo publico est , qua iter actus populo patet. Haec aut ,

admare^aut ad oppida pertinet Priuata est, quae vicino muni- .

cipio data est .

6. Strata dictajquasi vulgi pedibus trita . 'Lwcvziiws : Strataque

lib. 4. V.416. iam vulgi pedibus detrita ^uiarum . Ipsa est et delapidata, id est,
lapidibus strata . Primi autem poeni dicuntur lapidibus vias stra-

Ib. Galli leucas . Inde hispani legua lum . Nam' actus duo carpenta caplt
vocant . AREV. propter euntium , et venientium vehi-
3. MUle quingentis mendani est in : culorum occursum . GRIAL .

nonnullis editis quingentis Vide Bo- . Ib. Viam alii deriuant ab eo , aliJ

chartum Chan. lib.i. cap. i6. ,quihunc a veho . Isidorus vtrumque complexus
errorem a Grialio iam correctum emen- fuit , ire vehiculum . Grialius in textu
dabat , et Vossium de vit. serm. lib. 3. edidit 2Vrt?» duos actus : sed ex nota ar-
cap. 19. , qui originem vocis leuca ab guitur , eum praeferre duo Alii editi .

anglis repetit . Nunc leuca longior est habent duos , quod probo scilicet via :

mille quingentis passibus , ct variac men- duos actus capit . Vide infra num. 13.
surae pro variis regionibus De Hercule . AREV.
quod hic narrat Isidorus , Gellius lib. i. 5. Omnls autem via aut publ. E>:
cap.i.ita refertl^am quumfere constaret,
: Vlp. c, Praetor. §. via D. nequid in lo«
curriculum stadii , quod est Pisae ad lo- co publico . GRIAL .

uis Olympii , Uerculem pedibus suis me- 6. Strata ab sterno , vt persplcuum

tatum , idque fecisse longum pedes sex- cst Antiqai latinitatis auctores dicebant
.

centos etc. AREV. via strata , aut strata , stratorum , et

4. A vehiculor. incursu ^ impulsu poetice strata viarum Sequiori aeuo .

Complut, Goth. GRIAL . ab Eutropio , et aliisvsurpari coeptum

Ib. Nam duo actus duo ad
caplt ; strata , stratae . Inde itali strada . Vide
vehicula referendwn . Seruius Aen,\. ad notas meas ad luuencum lib. i. v. 325.
i//ttrf, Conuectant calle angusto ; via est Verbam delapidata ex Festo petitum
actus dimidium , qua potcst ire vehicu- est Delapidata , lapide strata . AREV.
:
 . .

L 1 B E R XV. 243
uissc 5 postea romani eas pcr omnem pene orbem disposuerunt ,

propter rectitudinem itinerumjet ne plebs esset otiosa

?• media stratae eminentia coaggcratis lapidibus
^ZE,^^ ^s^
strata, ab aggerejid est , coaceruatione dicta , quam historici viam
militarem dicunt:vt Qualis saepe vtae deprensus in aggere serpens, virg. 1.5.

8. //fr 3 vel itus , est via , qua ab homine quaquauersum

iri v. 273.

potest . Iter autem , et itiner diuersam significationem habent .

Iterenim locus est transitu facilis vnde appellamus et itum Iti' : ,

ner autem est itus longae viae, et ipse labor ambulandi , vt, quo
velis, peruenias
9. Semita itincris dimidium cst , a jf/w/ /V« dicta . Semita autem
hominum est : callis ferarum, et pecudum .

10. pecudum inter montes angustum, et tritum,

Callis est iter
a callo pedum vocatum , siue callo pecudum praeduratum TV^- .

mites sunt transuersa in agris itinera^siue recta via , dicti quod

transmittant .

11. Diuortia sunt flexus viarum, hoc est , viae in diuersa ten-
dcntes : eadem diuerticula sunt, hoc est, diuersae , ac diuisae viae :

7* ''^gg^^ ^*^ media , e Ssru. Aen.^. gUjto,semita est semis via , vnde et se-
ad illud , Qualis saep. viae d. t. aggere mita dicta et Varro lib. ^. qua ibant,
:

serpens . GRIAL . ab itu iter appellarunt ; qua anguste , sc-

Ib. Quain historici viain militarcm mita, vt semi iter dictum GRIAL . .

dicunt Ex eod. Aen» 12. ad illud Vi-

. : Ib. Phaedrus praefat. lib. ^. v. 38.
dit ab aduerso venientes aggere Turnus. Ego porro illius semitam feciviam: quia
GRIAL . Aesopus paucas fabulas fecerat, Phaedrus
Ib. Seruius ait Agger est media viae : plures excogitauit Ita passim alii dis-
.

eminentiaiCoaggeratis lapidibus strata.AR. tinguunt inter semitam , et viam Ci- .

8. Iter est via Fid. c. i. D. de ser-

. cero Verr. 2. cap. 23. lam intelligetis y

uit. rustic, praed. GR. hanc pecuniam , qua via modo visa est
Ib. Varro lib.4. de ling.lat.cap.^.^/M exire ab isto , eadem semita reuertisse .

ibant , ab itu iter appeHarunt . Discri- Malim legere , quae via modo visa est
i^ien inter iter , et itiner nullum ab exire ab isto , eodem semita reuertisse :

antiquioribus dignoscitur sed itincr est : hoc eit , quae palatn est ablata , occulte
integer casus , iter per syncopen dicitur; est reddita .Hoc sane vultCicero, etiamsi
et vtrumque significat tum actum eun- vulgata lectio rstineatur . AREV.
di , tum viam , et proprie angustiorem, 10. Callis Seru. ibid.
. Callis semita
qua quis peJes tantum ire potest Pli- . est tenuior calio pecudum praedurata .
nius in praefat. Histor. natur. Praeter- 11. Eadem diuerticula - a latere viac.
ea iter est , non trita auctoribus via . Seru. Aen. 9. ad illud Obiiciunt alii :

Pro appellamus et itum fortasse legen- sese ad diuortia nota , diuerticuia sunt
dum appellamus csitum . AREV. semitae transuersae , quae sunt a latere
9. Semita itiueris dimid. Seruius viae militaris . Male ergo libri omnes ,
Aen. 4. ad illud : Conuectant calie an- alterae viac. GRIAL .

Hh 2
 , ,,

244 ETYMOLOGIARVM
siiie semitwie transuersae quae sunt a
:>
latere viae .

12. Biuium j quia duplex est via Compita^ quia plures in ea

.

conipetunt viae ,
quasi triuiae , quatriuiae Ambitus inter vicinorum
.

aedificia locus, duorum pedum , et semipedis ad circumeundi h"

cultatem relictuSjCt ab ambulando dictus .

13. Orbita. vestigium carri , ab orbe rotae dicta . Porro ^c/w/j

quo pecus agi so\tt. Cliuosum iter , flexuosum . Vestigia sunt pe-
dum signa, primis plantis expressa : vocata ,
quod iis viae praecur-
rentium inuestigentutj id est, cognoscantur .

12. Compita
Georg.^. tid , . I.^iem dorus grauiores auctores secutus ,viam
,

pagos , et compita circum , id est , per astruit esse , quae duo vehicula capit
quadriuia , qiiae complta appellanti<»r ab actum dimidium viae , qui scilicet vnum
eo , quod multae viae in vnam con- tantum vehiculum capit , siue duo iu-
fluant . GRIAL . menta Varro lib.4. de ling. lat. cap.4.
.

Ib. Ambitus i. v. ae. I. Fcsti sunt Vt quo agebant , ACTVS , sic quo vehe-
verba Varro lib. ^. Ambitus circumi-
. bant , VIAE dictae Aperta est Pompo- .

tus ab eoque xir. tabular. interpretes

, nii sententia lib. 8. Dig. tit. i. leg. 13.
ambitum parietis circumitum esse descri- Si tam angusti loci demonstratione fa-
bunt Puto autem , legem his verbisfuis-
. cta , via concessa fuerit , vt neque vehi-
se conceptam Ambitus parietis sester-
: culum , neque iumentum ea inire possit,
tius pes esto . Volusius Metiairus lib. de ITER magis , quam VI A , aut ACTVS ac-
ponderibus Lex , {inquit) xn. etiam quisitus videbitur Sed si iunientum ea .

tabul. argumento
cst , in qua duo pedes, duci poterit , non etiam vehiculum, ACTVS
et semis sestertius pes vocatur GR. . videbitur acquisitus Alios iureconsul— .

13. Vestigia . Seru. Aen. 11. ad il- tos , qui diuerso modo loquuti sunt j
Jud , plantis - Institerat
Vestigia Signa : non verbi natiuam vim , sed popularem
pedum primis plantis expresserat , nam consuetudinera spectasse probat Forcel-
haec sunt vestigia , imagines pedum //- . linus verb. via Grialius distinxerat .

lud autem , primis , ncn aduertit Lido- Cliuosum , iter flexuosum , quasi cliuosutn
rus Virgilii esse , non Scruii . Deleuissct sit substantiuum quod non placet In : .

plane nihil enim ad verbi interpreta-

: primo ms. Tolct. gothico haec est no-
tionem . GRIAL . ta , vel additio post verbum cognoscan-

Ib. , quo pecus agi solet . Su-

Actus tur collocata Boscionium , borciof.ium
:

pra num. 4. ex Seruio Grialius dixit locus inter duos parietes Mendose scri- .

quod actus duo vehicula capit Sed Isi- , ptum cit inter duabiu parietibus AREV, .
 . . ,

245
LIBER DECIMVS SEXTVS
De lapidlbus yCt metalUs.

C A P V T I.

De Pulueribus , et Glebis terrae .

lul
i.x uluis dlctiis j qiiod vi venti pellatiir . enlm eins fla-
Tollitui
tLi j nec resistit: nec stare nouit : sicut ait Propheta TI^w^m^w /?/</- :
Psainj.i. v.i.
uis quem proiicit ventus a facie terrae
,
.

2. Limus vocatus, quod lenis sit Coenum est vorago luti .

,

Cinis ex incendlo dicitur, ab eo enim fir Fauilla^ quod per ignem .

effecta sit . Nam 'pcog ignis est

3. G/f^^5quod globus sit Pulueris enim collectione compin- .

gitur j et in vno glomere adunatur Terra autem ligata gleba est .

soluta puluis .

Labina^ eo quod ambulantibus lapsum inferat , dicta per de-

4.
riuationem a labe Lutum vocatum quidam per antiphrasin putant, .

quod noii sit mundum nam omne lotum mundum est. :

5. Volutahra appellata, quod ibi apri volutentur , Vligo sordes

Cap. I. n. T. Pul'iis - quod v* v. pel- alii dixerint , in re praesertim adeo in^

latur . Al. pulsetur . , Sed videndum qaiA certa , nostri instituti non est latius per-
voluerit Plinius y quum lib. -}<). cctp. i^,. sequi . AREV.
dixit , Qais enim satis meretur pessimam 3. Gleba quod glohus sit . Non inscite,
( terrae )
pnrcem , ideoque puluerem ap- ait Becmanus . AREV.
pellatum . GRIAL . 4. A labe : melius a labi,hoc est ,
Ib. cap.15. pessimam
Plinius lib.35. ({ labor y laberis . Vtitur hac voce S.Hie-
terrae partem puluerem esse ait, ideo- ronymus vtuntur alii , quos Ducangius
:

que puluerem appellari , vbi etiam de excitat verb. lauina nam ita nonniiUi :

Puieano puUiere agit . AREVALVS . scribunt , vt deducatur a lauo , lauas .

2. liimus vocatus , quod leuis sit . Lutum ex aliorum sententia sic voca-
Mirum ,fu?isse Lidorum verba Tertullia- tur , quia terra lota eit , aut aquis so-
yti in lib. de anima \ Quid aliud limus, luta , a graeco >.v»v AREV. .

quam liquor opimtis ? Illud vero magis 5. Vligo Fid. praeced. lib. c. 13.
.

mirum , quum tam multa huiusmodi apud GRIAL

grauissimos auctores legantur, quosdam, Ib. In volutabrum vocis productio
qui sibi videntur cati , in Isidorum sae- est abrum
,
quin necesse sit ad apros
hire . GRLAL . referre Sed Isidorus Seruium expressit
.

Ibid. Alii limi originem graecam ad Gcorg.3. V.411. Volutabra loca sunt,
astruunt , et contra fauillam diccam pu- in quihus se apri voluunt At voluunt .

tant , quoJ foueat i^nem . Verum -j^u.J se eiiaui sues . AREV.

 . ,,

^46 ETYMOLOGIARVM
limi j vcl aquac sunt. S^^«///W5 leuissimum terrae genus.
6. ArgilLi apud quos primum ex ea vasa
ab Argis vocata ,

confccta sunt. Creta ab insula Creta,vbi melior est Creta Ci- .

molia candida est a Cimaea Italiae insula dicta , quarum altera :

vestimentorum pretiosos colores emollit et contristatos sulphure :

quodam nitorc exhilarat altera gemmis nitorem praestat Creta : .

argentaria et ipsa Candida appellata , eo quod nitorem argento

reddat .

7. 'terra Samia a Samo insula dicta , candida , et leuis, et lin-

guae ghitinosa 5 medicamentis, et vascuHs necessaria .

8. Puluis Puteolanus in Puteolanis Itahae coUigitur colhbus

opponiturque ad sustinenda maria , fluctusque frangendos Nam .

mersus aquis protinus lapis fit , vndisque quotidie fortior effectus

in saxum mutatur , sicut argiUa igne in lapidem vertitur .
9. Sulphur vocatum 5 quia igne accenditur Vr enim ignis est . :

Nam vis eius in aquis feruentibus sentitur, nec aha res facihus ac-
cenditur- Nascitur in insuhs Aeohis inter Siciham , et Itaham ,
quas ardere dicunt Inuenitur et in ahis locis effossum . Huius .

Ib,Sabulum etc. Haec ipsa verba pro- lores emollit Cimolia , ct quodam nitore
fert Ros-weydus in Onomast. ex ms. exhilarat contristatos sulphure . Antca
glossario Cambcronensi , qui alia scri- enim dixerat Pliniiis suffiri sulphure
ptorum loca allegat Itali sahulutn vo- . et desquamari cimolia AREV. .

cant sabbia Vide Varronem De re rust. . 7. Terra Sanaia . Ex eod. lib. c.i6,
lib. I. cap. if. i vbi sabulonem vsurpat et c. 12. GRIAL .

pro sahulo . AREV. Ib. De terra Samiu iterum Plinius

6. Argilla ab Argis . Hesych. et Suid. lib.28. cap.12. , et 19. , et lib. 3 I. c.io.
Kbyiy^y^ov 5«i' >.«fx»»V,^ jia-3-apaV intcr- AREV.
pretantur . GRIAL . 8. Puluis Puteolan . Ex eod. c. 13.
Ib. Creta Cimolia Ex . Plin, lib.^'). GRIAL
f. 17. Fiii. Strab. lib.io. GRIAL . Ib. Sicut argilla igne in lap. vert,
Ib. Argilla graece est &p, iXhoc , quod Respexit ad historiam de Dibutade Si-
vel ab sterilitate, vel a colore albo ori- cyonio apud Plin. GRIAL .
ginem trahere potest Ab insula Creta . Ib. Puluis Puteolanus , Italice Poxx.o.
dictam fuisse cretam , confirmari potest lana , similiter laudatur a Vitruuio , Se-
Horatii versu lib. i. od. 36. Cressa ne neca , et Sidonio E romano agro e-
.

careat pulchra dies nota vbi plura tBen- : tiamnum in longinquas regiones deuehi-
tleius Creta Cimolia dicitur ex Cimolot
. tur. AREV.
insuli maris Cretici . Ouidius lib.7. Me- 9. Vr enim ignis est . Ita Hieronym,
tam. ^.'4.63. Cretosaque rura Cimoli Pli- . in q. in Genes. c. 11. Vr Chasdein , id
nius lib. 4. cap. 12. de eadem creta est , in igne Chaldaeorum GRIAL . .

agit Verba eiusdem ex lib. 35. cap.17.

. Ib. Huiuf genera quatuor E Plin. .

Vulcaniui in not. expresserat , quae ita lib.^<). f. 15. ex quo quaedam sunt 4
se habent Veros autem , et pretiosos co-
: tiobis restituta .• GRIAL .
 ,

L I B E R XVI. 247
genera qufltiior . Viiium , rjiiocl foditur j translucetquc, et viret: quo
solo ex omnibus gencribus medici vtuntur.
10. Aiterum quod appellant glebam, vsibus tantum. fullo-
j

num familiare. Tertium liquor est,vsus eius ad lanas sufficndas,

quia candorem , mollitiemque praestat Quartum ad ellychnia con- .

ficienda maxime aptum Sulphuris tanta vis est , vt morbos comi-

.

tiales deprehendat nidore suo impositus ignibus . Anaxilaus calicem

vini, prunaqiic subdita circumferens , cxardescentis repercussu pal-
lorem dirum velut defunctorum conuiuis offudit.

C A P V T II.

De glebis ex aqua

1. L^ itumen in ludaeae lacu Asphaltite emergit , cuius glebas su-

pernatantes nautae scaphis appropinquantes colligunt . In Syria
autem limus est passim a terra exaestuans . Spissantur autem vrra-
que,et densitate coeunt,et vtraque graeci 7r/o-crct(r(pcfcAT0j' appellant .

Natura eius ardens,et ignicognata, nequaquam ferro rumpitur. et

nisi solis muliebribus inquinamentis vtilis ad compages nauium , :

2. Alumen vocatum a lumine quod lumen coloribus praestat ,

tingendis. Est autem salsugo terrae , efficiturque hieme ex aqua.

Legebatur olim in excusis K^;«w ,

Ih, donem oppidum mjritimum . Spissantur
quoA foditur • Vulcanius ex Plinio ad- vtraq. in densitatem
, et coeunt GR. .

uertit , sulphur viuum vocari , quod fo- Graeci Pissasphalton , vel As-
Ib.

ditur etc. AREVALVS . phaltopissam ; vt quidem legitur apud

10. Etiam ad correctionern huius locl Lxx. Exod. 2. in manusc. Vatic. ^ kx~
Vulcanius in not. Plinii verba protulit ri^^iviv dvrov aic-Oci^^roTficfftf GRIAL . .

lib. 35. cap. 15. scilicet ; (p^irtr^^j autem Ib. Natura eius ardens , e. i. c. Haec
ad ellychnin maxime conficiendii . Cetero non de bitumine , sed de naphtha Plinius :
tanta vis est,vt morbos comitiales de- et fortasse aliena sunt . GRIAL .

prehendat nidore , impositum igni Lusit . Ib. Et nequaquam ferro rump. He-
et Anaxilaus eo , candens in calice no- gesipp. Haerere sibi fertur bitumen , vt

uo iprunaque suhdita circumferens , exar^ ferro haudquaquam , vel aliqua praea-

descentis rcpercussu palhrem dirum velut cuta metalli specie recidatur , etc. GR.
defunctorum offundente conuiuis . AREV. Ih. Bochartus PhaL lib. i. cap. xi.
Cap. II. «.I. Bitumen in ludaea Lo- . obseruat , Isidorum ex losepho sumpsis-
cus ex Hegesipp. lih. ^. cap. 18. GR. se , quod natura bituminis vtilis sit ad
Jh. In Syria autem limus est Pli- . compages nauium , ac plura alia de bi-
«/«j , Et bituminis vicina natura est , ali- tWTiine congerit . AREVAL.
bi terra ; limus e lu daeae lacu , vt dixi- 2. Est autem salsugo tcrr. Plin.^^»
mus, enaergens , terr a io Syria circa Si- <:. 15. GRIAL.
 . ,

2^^S ETYMOLOGIARVM
ct liinOjCt aestiuis solibus maturatur . Huius species duae suiit,

liquiduni, et spissum .

3. quidam S.il dictum putant , quod in igne exiliat . Fugit

enim ignem dum , sit igneus , sed naturam sequitur , quia ignis, et
aqua semper inter se inimica sunt . Alii sal a salo ^ tt solo vocatum
existimant , nam ex aquis maris sponte gignitur, spuma in extremis li-

toribus 5 vel scopulis dereJicta , et sole decocta . Sunt et lacus,et

flumina , et putei , e quibus hauritur . Dehinc in salinis ingestu?
sole siccatur . Sed et flumina densantur \\\ salem , amne reliquo sub
gelu fluente . Alibi quoque dctractis arenis coUigitur , crescens
cum luna noctibus : nam in Cyrenaea Ammoniacus sub arenis in-

iienitur . Sunt et montes natiui salisjin quibus ferro caeditur, vt

lapis renascens : tantae alicubi duritiae , vt muros, domosque mas-
sis salis faciant, sicut in Arabia .

4, In natura quoque x^/// dififerentiae sunt. Nam alibi suauis,

alibi salsissimus . Commune sal in igne crepitat . Tragasaeum nec
crepitat Agrigentinum Siciiiae flammae patiens in
igne,nec exilit .

aqua exilit, in ignc fluit contra naturam .

5. Sunt et colorum differentiae. Memphiticus rufus est in :

parte quadam Siciliae purpureus vbi Aetna mons est Item iw , .

eadem SiciUa in Pachyno adeo splendidus , et lucidusj vt imagines

reddat. In Cappadocia crocinus effoditur
. .

6. Salis natura necessaria est ad omnem escam Puhnentis enim .

saporem dat : excitat auiditatem , et appetitum in omnibus cibis

facit. Ex eo quippe omnis victus delectatio et summa hilaritas , .

Hinc et salus nomen accepisse putatur. Nihii enim vtilius sale ,

ct sole Denique cornea videmus corpora nauticorum. Quin etiam
.

pecudes armenta, et iumenta sale maxime prouocantur ad pa-

,

stum multum largiores lacte multoque gratiores casei dote Cor^

: , .

pora

Ib» Alumen melius ex graeco «x? ctigalibus , vel retnanserat , vel irrepse-
sal . AREV. rat . GRIAL .

3. Fugit enim ignem . Ex eod. lib.^i. Ib. Sal a graeco , quod dixi , «\c ,
C. 9. GRIAL . per metathesin Inde salum, non con- .

Iljid.- Nam ex aq. mar. Ex cap.y. trasalum a sal AREV. .

GRIAL Purpureus
5. Solin. c. de Sicil. .

Ib. Sunt montes natiui Ex

et . eod. purpureum salem Aerna mittit GRIAL. .

ff, Sustulimus hinc vocsm maius , <7«<rf 6. Nihil enim vtilius,etc. Ek c.9.
sola ex integra Plinii sententia de ve^ GRIAL .
 L I B E R XVI. 249
pora etlam snl astrlngit , siccat^ et alligat . Defuncta etlam a putre-
scendi labe vindicat, vt duret .

7. Nitrum
vocabulum Nascitur enim in op-
a loco sumpsit .

pido vel regione Aegypti Nltrla , ex quo et medicinae fiunt et

j ,

sordes corporum, vestiumque lauantur Huius natura non multum .

a sale distat Habet enim virtutem salis, et similiter oritur cane-

.

scentibus siccitate litoribus.

8. Aphronitrum graece, latine spuma nitri est, de quo quldam
ait : Rusticus <fj-? ?tescis ,
quid graeco numine dicar . - Spuma -vocor MartI3l.Ub.14.
nitri . Graecus es^ Aphronitrum . Colligitur autem m Asia , in spe- cp-J^-
luncis dlstillans , dchinc siccatur sole . Optimum puratur , si mi-
nime fuerlt ponderosum 5 et maxlme friabile , colore pene pur-
pureo .

9. Chalcantum dictum , quia Chalcltidls est thymumjld est ,

flos : vnde et apud latinos aeris flos appellatur . Fit autem nunc
multls m regionibus : olim in Hispania e putels, vel stagnls , id ge-
nus aquae habentibus, quam decoquebant, et in plsclnas ligneas
fundebant , appendentes super eas restes, lapillls extentas , quibus
limus in similitudinem vltrei acini adhaerebat sicque eiectum sic- :

cabatur diebus xxx.

Ib. Multo larg. I. miiltoq. grat. £>? quo NITRVM colligitur , NITRIAE vo^
cap. 7. Virg. Georg. 5. Hinc et amant cabulum trahens , prosplciente hoc , cre-
fiuuios magis , et magis vbera tendunt, - do , tunc iam diuina prouidentia , quod
Et salis occultum referunt in lacte sa- in illis locis peccata hominum , tamquam
porena . GRIAL . sordes^abluenda essent^ et abolenda . VuU
7. Nitrum . E c.io. Soxomen. lib.6. canius ex codice quodam ms. protulit
eccL hist. c. 30. de Scithi regione Ae. quoddam fragmentum de nitro , quod in
gypti istum locum appeilant Nitriam ,
: aliic exemplaribus deest, et ad appendices

propterea quod est pagus finitimus , in num. 18. a nobis reiicitur . AREV.
quo nitrum colligunt . Meminit quoque 8. De quo quidam . Martial. , apud
Nitriae Cassian. collat. 6. c, i.,et Hie- quem : dicor et Aphr. GRIAL .

ronym. Prou, r. 25. GRIAL . Ib. Isidorus veram Martialis scrfptu-

Ib. De
nitro multa Plinius lib. 31. ram expressit , quam retinuit etiam lo-
cap. 10. , qui tradit, colHgi apud Medos, sepiius luuencyus Soc, lesu in sua Mar-
canescentibus siccitate conuallibus . De tialis editione lib. cit. 14. , sed epigr.54.
Nitria agitur etiani lib. 2. Vitarum Pa- apud eura . Alii editi habent , vt Gria-
trum cap. 21. apud Ros-weydum cx ruis notat , dicor et Aphronitrum . Omi-
Palladio vocabulum ex ni-
, vbi Nitriae sit etiam Grialius interrogationis notam
tro deducitur, non contra Venimus au- : post Rusticus es , et post Graecus es ,
tem et ad Nitriae famosissimum in 0- quae ad sententiae explicationem neces-
rnnibus Aegypti monasteriis locum , qui saria est . AREV.
quadraginta jere milibus abest ab Ale- 9. Olim in Hispania e put. E}< Plin.
sandria iCx nomine vici adiacentis , in Jib. 34. c. 12. GRIAL .

Tom.IV. 11
 ,

2 5 ETY MOLOG ARVM I

10. Fit aiitem niinc alibi in speluncls , qiiod llquide colle-

ctum dehinc diffusum in quosdam botros solidaturrfit et in scro-
bibus cauatis , quarum de lateribus decidentes guttae coalescunt :

£t et salis modo ex flagrantissimo sole . Adeo autem constrictae

virtutis vrsorum ora sparsum
est, vt in leonum , et , tantam vim
habeat ad stringendum, vt non valeant mordere.

C A P V T III.

De laplciibus 'uulgaribus .

I.
Lapis
L
j-japis x terra
autem dictus
,

,
tamquam densior, etiam vulgo discernitur
quod laedat pedem Lapis mobilis est et . ,
.

sparsus Saxa haerent,

. et a montibus exciduntur . Petra ^rAQCwm
est. Silex est durus Lipis, eo quod exiliat ignis ab eo dictus .

2. Scopulus a saxo eminenti , quasi a i/^^ctt/^W^ , dictus ; slue

a tegumento nauium , aTro t» s-xatthv . Spelaea gv^^CQ ^ spelunca lati-

ne . Est autem rupes cauata .

3. C^f/^/Wc» , extremitas saxl abrupti ; vnde et erepido vocata ,

quod sit abrupti saxi altitudo . Cautes aspera saxa in mari , dictae
a c^;/f;;^o, quasi cautae . Murices ^ petrae in litore , similes murici-
bus viuis , acutlsslmae j et nauibus perniciosae .

Ih. In similitudinem vitrei acin. £.v sunt Seruii Aen. i. ad illud «copuloq.
eod. GRIAL. infixit acuto GRIAL. .

Jb, Aeris jloi ex Dioscoricie id sum-

: Ib. Spelunca latinc , est autem rupes
ptum notat Salmasius Exercit. Plin. pag. cau. Idem ad sub rupe cauat.! , illud ,

1078. AREVALVS . periphrasis est ( ) speluncae GR, /«17«// .

10. Tantam autem vim . Verba sunt Ib. Siue a tegumento . Animaduertit
Plinii ibicL GRIAL . I. C. Scaliger in lib. de plant. , primam

Jb. Fit et in lateribus cauatis etc. significationem verbi cyATrfiv esse tege-
Salmasius loc. cit. pag. 1159. obseruat, re . Grialius Sed com-
ediderat rupis .

niulto meUus id ab Isidoro explicari munior y quamuis

scriptura est rupes
in
•'quam a Plinio . AREV. mss, e in / saepe commutetur In hoc .

Cap. III. n. I. Lapis mobilis est Jta . ditfert spelunca a cauerna , quod spelun-
proculdubio legendum , repugnantib. omni- ca est rupes excauata , cauerna cauum
bus libris , non moUis , sequitur enim , terrae , obscurum AREV.
vacuum et .

Saxa haerent. GRIAL . 3. Crepido - quod sit abrupti saxi

Ib. Corncrms Fronto inter saxum ,
altitudo verba sunt Seruii Aen. 10. ad
:

et lapidem sic distinguit : SAXVM na- illud y Forte

ratis celsi coniuncta cre-
turale . LAPIS , qui e saxo caesus est , pidine saxi ;
quae praeterea sequuntur in
AREV. editis , non Isidori sunt sed eius , qui ,

a. Scopulus a saxo eniiu ctc. Vcrba plura,quam oportet^e Seruio descripsit.GR.

 , . ,, ,

L I r> E R XVI. 2;i

4. Echo saxiim cst , qiiod hiimanae vocis sonum captans , etiam

verba loquentium imitatur. Echo autem graece, latine imago vo-
catur jCO quod ad vocem respondens aheni eflicitur imago sermo-
nis licet hoc quidem et locorum natura cueniat, ac
: plerurnque
conualHum .

5. Calculiis est lapilkis terrac admlxtus, rotundus , atque durls-

simuSjCt omni puritate lenissimus . Dlctus autem calculus , quod
sine molestia breuitatc sui calcetur : cui contrarius est scrupus, la-

pilhis minutus , et asper : qui si inciderif in calceamentum , nocet ,

et molestia est animo

vnde et animi molcsciam dicimus scrupu- :

lum hinc et scrupea saxa^ i\ est , aspera

: .

6. Cos noinen accepit , quod ferrum ad incidendum acuat :

cotis enim graeco sermone, incisio nominatur.Ex his ahae aqua-

riae sunt ahae oleo indlgent in acuendo sed oleum leiiem
: •,

aquae aciem acerrimam reddunt .

7. Purnex vocatur, eo quod spumae dcnsitate concretus, fiat

ct est aridus, candore paruus tantamque naturam retrigerandi ha- :

bens, vt in vase missus, musta feruere desinant

8. Rudos artlfices appellant lapides contusos , et calci admix-

IhiJ.. Similis rnuricib. viuis . Seru. omni pnrre laeuissimus . Idem inf. lib.iS.
Aoi. 5. ad v. acuto nuirice remi , Mu- c. 62. Calculi vocati , quod leues sint ^
rcx saxi acuinen cminens per iranquilli- et rotundi . GRIAL .

tatem : et Nofiius . GRIAL . Cui contrarius scrupul. yid. Scru.

Ib.
4. Echo saxum est . Fit quidcm in ad ,Scrupea tuta lacu , Aen. 6. GRIAL.
saxis saepius echo , scd sa>:um ipsam Ib. Grialius in tcxtu edidit cui con-
dictam nollem . GRIAL . trarius cst scrupus : in not. scrupulus \
Echo autem graece , iatlne ima-
Ib, sed retinendum scrapiis ex Seruio , AR.
go Non quod ^yu grcccn rox latir.c
. , 6. Cos . Vid. siipr. GRIAL .

sit imago , si verbum 'vcrbo reddas Sed . Ib, Ex his aliae aq. etc. Ex Plin.
quia latini imaginem vocis appellant , lib. 36. c. 22. GRIAL .

quam graeci vocant ii%<w . Firg. Georg.^, Ib. Cotis graeco sermoneVulcanius :

aut vbi concaua pulsu - Saxa sonant coniicit Kbfjfj.A , Alii deducunfc ab dxi^
vocisquc oftensa resultat imago Hcra- . acies fcrri . Grialius in not. superiorem
tius Redderet laudes tibi Vaticani-jMon-
: locum nescio quem indicat De oleo in .

tis imago,^/ ahbi Cuius recinit ioco- : acuendo ferro vide infVa cap.20. AREV.
sa - Nomen imago: ergo ncn recte qui- 7. Pumex . £.v eod. c.zi. GRIAL .

dam eiy.uv eJ.idere . GRIAL . Ib. Vt in vase missus hoc etiam

:

5. Galculus est. Seru. adv. Dumo- in loco , vt in aliis , nominatiuus pro

sis~calculus aruis Ceorg. 1. Calculus esc ablatiuo absoluto ponitur , scilicet tnis-
lapis breuis tcri-ae admixtus . Dictus cal- sus pro misso pumice AREV. .

culus , quod sine molestia sui breuitate 8. Rudos Ead. Ub. 19. c. 10. Vid.
.

calcetur GRIAL . . Vitruu. lib. 7. c. r., et Pallad. hb.i.c.6.

IJ. Et omni puri ate lenissimas ,/. ct GRIAL .

li 2
 . .

252 ETYMOLOGIARV M
tos, quos iii pniumentis faciendis siiperfiindunt : vnde et rudera
dicuntur .

9. Gypsum cognatum calci est , et est graecum nomen i plura

eius genera. Omnium autem optimum e lapide speculari . Est
enim signis aedificiorum , et coronis gratissimus.
Calx viua dictajquia dum sit tactu frigida , intus occul-
10.
tum continet ignem Vnde et perfusa aqua^statim latens ignis .

erumpit Natura eius mirum aliquid facit

. Postquam enim arserit, .

aquis incenditur, quibus soletignis extingui , oleo extinguitur , quo

solet if?nis accendi Vsus eius structuris fiibricae necessarius . .

Nam lapis lapidi non potest adhaerere fortius , nisi calce coniun-
ctus Calx e lapide albo , et duro melior structurae: ex molli vti-
.

lis tectoriis .

Arena ab ariditate dicta, non ab adhaerendo

11. in fabricis,
vt volunt quidam Huius probatio si manu impressa . , stridat : aut
si in vestem candidam sparsa , nihil sordis relinquat

Ib. Mallm rudus , quam rudos nam : nendum sigillis pro signis . AREV.
in mss. facile v in commutatur , et 10. Calx viua . Hacc , et quae restant
r«rf/,aut rudos apud alios non inueni- emnia repetuntur lib. 19. cap. 10. GR.
tur . Neque obstare debet , quod inde Ib. Nam lapis lapidi non potest ad-
rudera dici Isidorus asserat : nam fortas- haerere coniunctus , Ex Aug. lib. 5, de
se plurale a singulari tantum distinguit. ciuit. c. 27. GRIAL .

Barthius lib. 24. Aduers. cap. 25. obser- Ib. Calx e lapide albo . Plin. lib.26.
uat , melius ab Isidoro explicari , quid c. 23. , Pallad. lib.i. c.io. , f^itruu. lib.i.
sit ru.ius , quam a Nonio , qui cap. i. c. 5. GRIAL .

num. 65. ait : Rudus , stercus , quod ia- 11. ArQm

^h zr\^. Seru. Aen.i. adv.
citur . AREV. potiuntur Troes arena Quaeritur, in- :

9. Omnium autem opt. e lap. specul. quit , habeatne hoc nomen aspirationem,
e Plin. lib. 59. r. 24. GRIAL . et Varro sic definit , si ab ariditate di-
Ib. Apud Grialium , et alios optimum citur , non habet \ si ab haerendo , vt in
lapis specularis . Restitui e lapide specu' fabricis videmus , habet melior tamen :

lari , quod Grialius in not. indicat. Pli- est superior etymologia Contra Chari' .

nins loc. cit. a Grialio Cognata calci : sius : Harena dicitur , quod haereat ; et
res gypsum est Plura eius genera nam . : arena , quod areat i^ gratius tamen cum
e lapide coquitur etc. Vsus gypsi in al- aspiratione sonat . GRIAL .

hariis sigillis aedificiorum gra-

, et coronis Ib. Huius probatio , si manu comp.
tissimus . Fortasse apud Isidorum repo- £ Pallad. lib. i. cap. 10. GRIAL
 . »

L I B E R XVI. 25j

C A P V T IV.

De lapidlbus insignioribtis

M
.

I. 1 ^JL ai
i^;;^?/ 5 lap is Indicns, ab iauentore vocatus . Fuit autem
in India primum repertus clauis crcpidarum baculique cuspi-
ita : ,

di haerensjquum armenta idem Magnes pasceret postea et passim :

inuentus . Est autem colore ferrugineus , sed probatur, quum fer-

ro adiunctus eius fecerit raptum . Nam adeo apprehendit ferrum ,

vt catenam faciat annulorum . Vnde et eum vulgus ferrum viuum
appellat .

2. Liquorem quoque vitri , vt ferrum , trahere creditur, cuius

tanta vis est (vt refert beatissimus Augustinus) quod quidam eun-
dem magnetem lapidem tenuerit sub vase argenteo , ferrumque
super argentum posuerit : deinde subter mouente manu, cum lapi-
de ferrum cursim dcsuper mouebatur . Vnde factum est , vt in

Cap. IV. n. X. Magnes lapis Indicus quum certum sit , ait , a Alagnesia patria
PJin. libro j6. c. i6. Magnes appellatus nomen lapidi inditum , non ab inucnto*
est ab inuentore,vt auctor est Nican- re . Sed Isidorus praeter Plinium ai
der, in Ida repertus , etc. Quae lectio si Augustinum quoque respcxit , qui lib.2i.
vera est , et vox
Indicus expungenda erit, De ciuit. Dci cap. 4. , postquam de ada-
et Ida , non India , deinde scribere opor- mante , et niagnete egerat , ait : India
tebit Sed quoniam illa de Magnete Ni-
. mittit hos lapides . Plinius lib. 36. c.i6.
candri carrnina non extant , et varietas in optimis exempiaribus repertum in Ida
etiam in Plinii codicibus est , vt Hermo- lapidem asserit , et ab inuentore voca-
laus aduertity nihil mutandum duximus : tum . Lucrctius lib. 6. v. 909. 1044.
non quin Ida magis probemus ( nam et et 1062. a Magnesia vrbe Lydiae no-
Jabulae pastorali aptior est Ida ) , sed men magnetis repetit AREV. .

quia India hgisse Isidorum apud Plimum 2. Vt refert beatiss.Augustin.Z^/^.GR.

credimus Quod vero Serapion Arabs ,
. Ib. Vnde factum est , vt in templo q.
et Marbodaeus poeta Gallus Indicum la- Idem cap. 6. , et Rujfin. Eccles. hist. li"

pidem Magnetem vocent , haud mngni bro II., et Plin. ibid. , et Suid. in ,

refert Lucretio etiam , quam Nicandro.,

. poLyvii^ . GRIAL .

de etymologia magis assentior , ita scri- Ib. Est quippe alius in Aethlop. Ex
henti Magneta vocant patrio de nomi-
: Plin. 36. c. 16. GRIAL.
re Graii , - Magnetum quia sit patriis in Ib. Omnis autem magnes . Ex Dio-
iinib. ortus . GRIAL , scor. 148. GRIAL
lib. 5. c. •

Ib. Nam adeo apprehendit ferrum ,

Ib. De
magnetis prodigiis ex an-
his
vt annul. cat. Ex Aug. ii.de ciuit. f.4., tiquis videri possunt Prosper part. 3.
et Plin. lib. 34. c. 14. GRIAL . cap. 38. de promiss. , et praedestin. Dei,
Salmasius Exercit. Plinian. pag.
Ib, et Beda de natura rer. Gisbertns Cu-
1103. legi iubet lapis Idicus , ct in Ida perus De Harpocr. imaglne in hanc rem
ita primum , aut Lydicus , ct in Lydia , cominemorat Mahometis arcam in tem-
 . .

2 5 4 ETY MOLOG ARVM 1

nuodam templo simulacriim ex fcrro pendere iii aerc videretur.

Kst quippe alius in Aetliiopia magnesjqui ferrum omne nbigit, rc-
spuitque . Omnis autem magnes tanto melior est quanto magis ,

caeruleus .

3. G.igatss lapis primum inuentus est in Cilicia Gagatis , flu-

minis lluore reiectus . Vnde et nominatus, licet in Britannia sit plu-

rimus autem niger^planus , lenis et ardeus igni admotus
. Est , .

Fictilia ex co scripta non delentur , incensus serpentes fugat, dae-

moniacos prodit, virginitatem deprehendit: mirum ^quia accenditur

aqua, oleo restinguicur .

4. Asbestos Arcadiae lapis y ferrei coloris ab igne nomen sor-

titus^eo quod accensus semel nunquam extinguitur. De quo la-

pidc mechanicum aliquid ars humana molita esc quod gentiles ca- :

pti sacrilegio mirarentur. Denique in templo quodam fuisse Ve-

ncrisfanum (dicunt) , ibique candelabrum et in eo Jucernam sub ,

diuo sic ardentem 3 vt eam nulla tempestas , nullus imber extin-

gueret
5. /^j/r/Vfj, persicus lapis, fuluus, aeris simulans qualitatem. ^cu-
ius plurimus ignis : siquidem facile scintiilas emittit : hic tenentis

plo Ivlecchae suspencam ; quod tiUTien , Ib. Ex ashesto lapide fit linum a-
add.t , fabulis accensent Teucnotius , et shestinum quod viuum vocant
, . Id ac-

Tabernerius , vti eti.im priora Athanasius censum extingui quidem potest, sed non
Kircherius Vide c.Tp.2i. huius libri n.4.
. consumitur , duiH ardet . Chaita ex hoc
AREV. lino nosira aetate excogitata est , et iani

3. G agates - in Cilicia . Diosccr. nonnulli libri ex ca ty^^is excusi sunt ,

lih. 5. c. 14'). nevvaTa/ li sV yj7 ty.ta. y.a.Tu quibus nimirum ignis nocere nequit .

Tivst 'Trora.f.cC iia-pv<nv iic, 6u>atrcru.v SKyjs- Vide Acta Acad. Barcinon. pag, 361. ,

uivS iC-l J^i Tr^hitcioV T>K hiyOUiVHC '!T>a.'}i-6 et Biblioth. 190. De

German. 14. png.
•rro>iO)c . KaT^CiTcJij Sl c toVcc , r. c rrcTiyuo? amiantc simili Inpide vide infra nnra.19.
•^^-yac . tamcn hb. ;^6. cnp. 19.
PliniiiS Lucernae in fano Veneris pcrpetuo ar-
Gagates lapisnomen habet loci , et amnis dentis meminit Ampelius cap. 8. Argy-
Gads Lyciae . GRIAL . ro est Veneris super mare
fanum ibi :

Ib. Nii^er planus . 'rr^ha.y.u J^tic viaetur est hicerna super candelahrurn posita ,
legisse Pliniits apud Dioscoridem : ntinc hiccns ad mare suh diuo caelo ^ quam.^

•rThaLTuSi^c. lcgitur : id est » crustaceus . neque vcntus aspergit , ncc pluuia extin-
GRIAL . guit . Vbi Munckerus ad Lactantium
Ih. Fictilia , etc. Ex Plin. ibid. GR. Placidum lib. 14. fab. 4. cancellandum
Ib. Apud Plinium lib. 56. cap. 19. putat caclo post diuo , et legendum di-
Fictilia ex eo inscripta non delir.tur . spergit pro aspergit . AREV.
Fabulosa sunt multa , quae de ga^i^ate 5. Pyrites . Ex eod. c. 5. GRIAL
narrantur AREV.AL. . Ib. Est et alius Pyrites vulgar. Ex
4. Asbestos E>: Aug. . Uh. 21. c. 5. Plin.26. c. 16. GRIAL .

et 6. GRIAL . Ib. Salmasius Exercic. Plinian. pag.

 , . . j

L I B E R XVI. 25
manum , si vehementiiis prcmatur , adurit : propter quod ab igne
nomen accepit . Est alius pyrites vulgaris , quem viuum lapidem
appellant , qui ferro , vel lapide percussus , scintillas emittit ,
quae
excipiuntur sulphure, vel aridis fungis, vel foliis, et dicto celerius
praebet ignem . Hunc vul^us focarem pctram vocat .

6. Selenites latine lu?iaris interpretatur , eo quod interiorcm

cius candorem cum luna crescere , atque deficere aiunt . Gignitur
i\\ Perside.
7. Dionysias lapis fuscus, et rubentibus notis sparsus . Voca-
tur autem ita ^ quia si aquae mixtus conteratur , vinum flagrat : et
quod in illo ardore mirum est , ebrietati resistit

8. T^hracius ^ niger, et sonorus, nascitur in flumine , cuius no-

men est Pontus in Equitia .

9 . Phrygius lapis ex loco traxit vocabuinm . Nascitur enim in Phry-

gia, colore pallidus, mediocriter grauis . Est autem gleba pumi-
cosa . Vritur antea vino perfusus , flatusque foUibus , donec rube-
scat : ac rursus dulci vino extinguitur , trinis vicibus, tingendis tan»
tum vestibus vtilis .

10. Syrius lapisaSyria, vbi reperitur , appellatur : hic integer

fliictuari traditur , comminutus mergi
718. confundcre ait Isidorum Ltpidcm ibidem VWWms yfocaris petra vulgo , ita-
cum gemma f 6.e c^uz riinius , et Solinus; lice pietra focala , dictus . Gemmae au-
patriam Persiam nominat Gorrigit ex . tem pyritis proprium videtur esse , vt
nonnullis mss. in Solino furuus pro ful- tenentis manum , si vehementius pre-
uus Et Plinius quoquc ait Pyritis ni-
. matur , adurat . AREV.
gra quidem . Isidorus Augustinum ex- 6. Selenites . Ex August. ibid. GR.
pressit aliqua ex pnrte loc. cit. a Gria- Ib. "De selinitideVVinms lib. 37.^,10.
lio :Pyritem lapidem persicum tenentis AREV.
manum , si vehementius prematur , adu- 7. Dionysias . Ead. infr. c. ir. ex
rere , propter quod ab igne nomen acce- Solin. 50., Plin.^l- cap. 10. GR,
c. et
pit . Solinus etiam , de pyrite, aliisque Ib. Solinus mihi cap. cit. 50. et quod
insignioribus lapidibus dicturus cap. 50., in illo ordine ynirificum est etc. , quod
praemittit In Persidc lapidum tanta co-
: non vidctur absurdum Vide rursus in- .

pia est , tantaque diuersitas , vt hngum ter gemmas cap.xr. AREVAL.

pene sit ipsis vocabulis immorari . Isido- 8. Thracius- in Equicia Sic. 0. l. .

rus infra num. 14. memphitidem inter sed Scythia credo legendum ita enim :

lapides relatum ait esse gemmantis na- de eo Discorides lih. 5. yiVvuTaij fjiiv iv
turae Hac de causa nonnullos lapides
. c-/v3-lci. iv 7roTot.fj.oi y.iysfiivoi Trovrcp . Nam
insigniores inter gemmas quoque collo- quod Equitia /7r7ro'/?oTo? sit , de qua Stra^
cat . Est quidem pyritcs lapis molaris bo lib. II., non satis placet GRIAL . .

dc quo Plinius lib. 36. cap. 19. Alius 9. Phrygius lapis . £.v Plin. 36. c.i^.
lapis pyrites similitudine aeris , de quo GRIAL .

ibidem. Plinius . Alius pyrites , dc quo 10. Syrius lapij . £ Plin, 16. c. ly-
 .

25 ^ ETYMOLOGIARVM
1 1. Arabkus similis est ebori sine vlla maciila . HIc defiica-

tus nd cotem , siiccum dimittit croco similem .

12. ludaicus lapis albus estjatque in schemate gland«s scii-

pturis sub inuicem modularus , quas graeci yfeL[j,[xcci appellant .

13. Samius a Samo insulajvbi reperitur 5 vocatus , et est gra-

uis 3 et candidus, poliendo vtilis .

i/x. Memphiiis vocatus a loco Acgyptijet est gemmantis na-

turae . Hic tritus , atque in iis,quae vrenda,et secanda sunt , ex
aceto illitus j ita obstupescere facit corpus , vt aon sentiat cru-
ciatum .

15. Sarcophagus lapis dictus , eo quod corpora defunctorum

condita in eo infra quadraginta dies absumuntur: o-a^J enim grae-
ce caro dicitur comedere Nascitur autem in
, cpa-j/.^v . Troade , fis-
silique vena scinditur. Sunt et eiusdeni generis in oriente saxa ,

quae etiam viuentibus alligata, erodunt corpora

I 6. Haema-
sed quod apud eum e Scyro Insiila vul- Isidori e veteri illius interprete sunt »

j^o legitur , Aduertendum , Swvo quoq. in apud qnem pro scripturis , scriptulis le'

manuscript. Plinianis codicib. reperiri , gebat Chacon , sic enim y^xixfzoi^ inter'
GRIAL . pretabantur antiqui :^quod vero modula-
Ib. Syrius lapis a Syria : Plinius lib. tis idem vertit , «; siVo tcv» legisse vi-
36. cap.17. e Scyro insula , et correctius detur GRIAL ..

e Syro insula , qme scilicet vna est ex 13, Ex Plin. 36. f.

Samius . 21. , et
Cycladibus prope Delum . Melius etiaai GRIAL
Diosc. 5. c. 17^. .

legetur apud Isidorum Syrius lapis a 14. Memphites Ex Plin. . lib. 36.
Syro hoc sensu Pherecides Syrius dici-
: cj.tet Diosc. f. 158. GRIAL .

tur , et prima in 5yr/«j producitur . Vi- 15. Sarcophagus . Plinius lib. 3 5.

de Ouidium Meiamorph. lib. 13. v. 175. c. 17. GRIAL .

AREVALVS . Ib, Nascitur autem in Troad. Ex

11. Arabicus similis est eborl sine Plin. ibid. Quae autem post vocem cor-
rll. mac. e Dioscorid. lib. 5. 149. , sed pora in plerisque omnib. sequuntury libris
verba sumpta sunt e Plin. , qui lib. 2 6. mitiores autem
corporibus , seruandis
C.21. Arabus (inquit) lapis ebori simi- nec absumendis , recte expunxit Vulca-
lis Et c. 20. de Haematite
. Tertium : nius i sunt enim Plinii verba non iam
genus Arabici faclt , simili duritie,vix de Sarcophago , sed de Chernite loquen-
reddentis succum ad cotem aquariam , tis , GRIAL.
aliquando croco similem Et posterior . Ib. De sarcophago
supra lib.i^.c.xi.
haec pars addita ex margine videbatur num. 2. Multi cod. addunt post corpo-
Chaconi tam hoc loco , quam sequenti ra Mitiores autem seruandis corporl-
:

capite . GRIAL . bus , neque assumendis . In cod. Alb. vide-

12. ludaicus lapls . Dioscorides lib.'^. tur fuissc absumendis . Fortasse Isidorus
C. 155. 0'
J^i iii<Pce.iKo^ }^i3-6(; yivva.rce.1 f/.iv scripsit , Mitior est autem Chernites ser-
iv ri! jaeTct/^ tw a-x^^/^ct-T' /SctXavof//»? T^iv- uandis corporibus , neque abiumendis »

AREVAL.
7Tapa^?>)j'X¥? «; aVe repva . Verba autem
 . .

L I B E R XVI. 257
16. Haemathites appellatus , eo quod cote resolutus , iu co-
lorem veniat sanguinis. Est autem admodum liuidus . Est et fer-

ru^ineus . Nascitur m vltima Aegypto , B.ibiionia^et Hispania.

17. Androdji?n:ts ^ coXo^^i nlger , pondere, et duritia insignis ,

vnde et nomen traxit : praecipuus repeiitur in Africa . Traherc

autem argcntum , vel aes dicitur , quique attritus , vt hae-
in se
mathites, in colorem redigitur sanguinis
i8. Schistos inuenitur ia vltima Hispania , croco similis , cum
leui fulgore , facile friabilis .

ig. Amiantos appellatus a veteribus, eo quod si ex ipso ve-

stis fuerit contexta, contra ignem resistat, et igni imposita non
ardeat , sed splendore accepto nitescat, et est scissi aluminis similis ,

vencficiis resistens omnibus , specialiter magorum .

20. Ostracites similis est testae , laminosus , scissibilis . GaUcti"

/(fj, colore cinereus, gustu suauis,sed ideo sic vocatus,quod quid-
dam de se lacteum attritus dimittat

21. Obsidius ^ lapis niger, translucidus , et vitri habens simili-

tudinem . Ponitur in speculis parietum propter imaginum vmbras

16. Haemathites Ex eod. c. 20., et . Dioscoridis lib. 5. cap. 156. cg-px-^.hn^

Dioseorid. Vidend. etiam Georg. Agri- OfLio^; i'^iv og-pci.KU rry.cfticaStt^ , -^ /to-^y/g-o;.

col. lib."). de natura fossilium . GRIAL. Quod autem paullo post de Ostracite agit
17. Androdamas . Ex Plin. ^6. c.20. ex Plinio , mirum , ni mendoso Dioscori-
GRIAL . dis codice vsus , Batrachites hoc loco le.
Ib. Fnde et nomsn traxit ; qula du- git \
qui autem Bostrychitem hic legi vo-
ritiasua domat viros ab , aV<;fpac «Ta/iat^wv. lunt , fjugas agunt .GRIAL.
Diuersus hic lapis est ab androdomants Ib. Galactites . E Diosc. c. 50. GR.
gemma , de qua cap. 15. num.ii. AREV. Obsidius
21. . E Plin. 36. c.26. GR.
18. Schistos . £ Dioscor. lib.^. f. 145. Mitridax e Solin. c. 50. idem ci
Ib. :

GRIAL . Plinio mitrax dicitur lib. 37. cap, j0it. ,

Ib. Schistum Pscllus in llbello de la- coUocatur autem ab Isidoro infr. ca'p.12,
pidum virtutibus inter eos numerat , inter gemmas . GRIAL .

quorum sola tenerous nomina In non- . Obsidianus lapis vocatur a Pli-

Ib.
nuUis editis legitur ischistos , aut iscistos nio , quod ab Osidio quodam in Aethio-
ex vitiosa proaunciatione . Vide Munc- pia inuentus fuerit Nascitur etiam ad .

kerum in not. ad Fulgentium Exposit. oceanum in Hispania , et in Aegypto , vc

sermon. antiq, verb. Sculponcas AREV. . videri opere , quod Velitris
potest in
19. Araiantos Ex eod. f. 156. GR.. edidit anno 1794- Gregorius Wad , Fos-
Ib. Si vestis ex eo fuerit contexta . silia Aegyptia Musei Borgiani , vbi plu-
Al. contacta sed contexta legendum ex
: res lapides , quos Isidorus commemo-
Dioscorid, lib. 5. f. 93. GRIAL . rat , erudite describuntur , et illustran-
Ib. De amianro Bochartus Phal. lib.i. tur . Apud Isidorum legere possumus,
cap. 6. consulendus . AREVALVS . Obsidianus lapis , niger etc. Vide cap.id.
20. Ostracites s, e. t. 1. s. Ferba sunt huius librl num. 5. AREVALVS .

Tom.lF. Kk
 . . .

25$ ETYMOLOGIARVM
reddendas . Gemmas miilti ex eo faciunt : nascitiir in IndiajCt In
Samnio Italiae . Alitri^ax , hpis Eiiphratis, sole repercussus colo-
ribus micat variis
2 2. Aetitae lapides reperiuntur in nidis aquilarum : aiunt^binos
inueniri, marem 3 et teminam : nec sine iis parere aquilas. Horum
masculus durus , similis gallae, subrutilus : femineus vero pusillus,
nc mollis. Alligati, partus ceJeritatem faciunt , etiam aliquid vul-
iiae excidunt, nisi cito parturientibus auterantur .

23. P/zfw^/Vfj-, Cappadociae

marmoris candidus, lapis, duritia
atque translucens , ex quo quondam templum constructum est a
quodam rege foribus aureis quibus clausis claritas intus diurna ,

erat.
24. Chernites ^ eboris similis, in quo Darium conditum ferunt,
parioque similis candore, et duritia, minus tamen ponderosusj qui
porus vocatur
25. Ostracites vocatus, quod similitudinem testae habeat^vsus
eius cst pro pumice .

26. Melitites lapis dictus ^ eo quod melleum , et dulcem suc-

cum emittat.
27. Smyris^ lapis asper , et indomitus , et omnia atterens : ex
quo gemmae teruntur.

Ib. Corruptum
videtur witridax , cap. 14. ait, Lapis aetites,in aquilae re-
aut inithridnxpro tnithrax ita enim : pertus nido , custodit partus contra o-
legendum apud Plinium Mithras , seu . mnes abortuum insidias Et haec est cau- .

Mithra est nomcn solis apud persas sa , cur grauidis Sed non alligaretur .

AREVALVS . poterat auferri , nisi quum iam partu-

22". Aetitae Ex Pli», 26. c. 21. GR.
. rirent , alioquin vuluae cxcidebant , vt
Ib. AUigati partus celeritatem Plinii . veterum quidem eratopinio nam modo :

verba refertmus , haec forte ex

siquis haec , et similia vulgo irridentur . AR.
illo sarciat ea sunt •
Aetitae omnes : 25. Phengites Ex eod. c. 22. GR. .

grauidis adalligati mulieribus , vel qua- 24. Chernites . Ex eod. c.iy. Vid.
drupedibus in pelliculis sacrificatorum Theoph. lib. de lapid. GRIAL .

animalium , continent partus ; non nisi Ib. Salmasius Exercit. Flinian. pag.
parturiant , remouendi , alioqui vuluae 1205. tradit , codices Plinianos chermi-
cxcidunt Sed nisi parturientibus aufe-
. ten hunc lapidem vocare , non cherni-
rantur , omnino non pariunt Nos Goth. . ten .Verum optimi libri veteres , recen-
codicum scripturam repraesentauimus .
'
tesque praeferunt cherniten . AREV.
GRIAL. 25. Ostracites Ex. eod. c.19. GR.
Jb. Solinus cap. 50. de Aetite Sub- : 26. Melitites . Ex eod, c. ip. , et
nexuj spem vteri defendit a fluxibus Diosc. f. 151. . GRIAL .

sbortiuis . Isidori sententia Solino , et 27. Smyris-gemmae teruntur . Tan-

Piini'o contraria vidctur . Plinius lib.jo. duntur Coth. GRIAL .
 . . . . ,

L I B E R XVI. 259
2S. Chrysiies , colorc similis ochrae : Aegypto
inueiiitur in .

29. Hammites ysimilis nitro , sed durior^ gignitur in Aegypto ,

ct Arabia
30. T'/i^/Vd'/ nascitur in Aethlopia , velut viridiSjSed lactcus^
quum resoluitur,remordens vehementer
31. Coranus albus est , duriorque pario .

32. Alolotius y vehni viridis, et grandis, inuenitur in Aegypto.

33. 'Tusculanus ^ a loco Italiae dictus , dissilire igne traditur .

34. Sabinus j iusciis y addito oleo etiam lucere fertur . Est et

quidam viridis lapis , vehementer igni resistens

35. S//'/i;//«x mollis, et ca^ididus j excalefactus oleo , nigrescit,

atque durescit
^6. Lapides qnoque medicinalium mortariorum , ct pigmento-

Ib. Dc smyri lapide Dioscorides , ct tis confirmant . GRIAL .

Hesychius ARLV.
. 32. VV. CC. SedUo-
jMolotius . Ita
28. Chrysites colore similis ochrae. rochthius puto scribendum ex Diosc GR.
Ita legendum etiam apud Plcrj.^y.c, 10. Ib. VJde num sermo sit de molochi-,

Porro ochrae atticae meminit Dioscori- te gemma,dequa Plinius lib. 37. cap.8.,
des lib. 5. c.6z. GRIAL. et Isidorus cap. 7. num.i2. huius libri.
Jb. Chrysites est lapis aurei coloris , Plinius molochitem spissius, et crassius vi-
de quo Plinius lib.36. cap. 22., et gem- rentem dicit , et nasci in Arabia . AREV.
ma ochrac atticae similis , de qua idcni 33. Tusculanus . £ Plin. lib.jS. c. 10,
Plinius 37. cap. 10. Haec phioginos
lib. GRIAL .

etiam appellatur , et inuenitur in Aegy- 34. Sabinus . Ex Plin. ibidcm Neque .

pto . AREV. est, cur corrector quisquam Gabinum /liV

29. Haminites , £.v eod. Plin. lib.zy. pro Sabino e Tacito substituat propter
c. 10. GRIAL. sequentia verba ,quae sumpta quoque sunt
Rammitis apad Plinium lib. 37.
Ib. e Plinio , neque de Cabino , aut etiam Sa"
cap. 10. estgemma minuta , piscium ouis hino lapide dicta . GRIAL .

similis , et a graeco a[j.ixc(; sabulum dicta . Ib. Est et quidam virid, lap. £.v
AREV. eod. c. 11. GRIAL .

30. Thyites gignitur in Aethiop. 35, Ex

Plinio lib, 36. cap.22. apud
Praechire hunc locum restituit Chacon quem legitur siphnius , non siphinius ,
ex Diosc. lib. 5. c. 154. , cuius verba' vt Grialius edidit . Ah'i excusi sifnius .

apposuisse sujjiciet : x/5-o? xaXx/xji/oi; AREV.

Lapides quoque medicinal. mor-
36.
3Cf
a.7rc^'hopoc « la.f7ri^eov j iv /^ ra oivii<T^A] tarior. Ephes. Chalazius - Thebaicus -
yaLhoLKrwSnc ^aivcfJLiVOi j a.va.Ssiy.vuv c^o- Easanites - Specularis Omnia ex eod. .

cTpwc Gothicorum autem librorum scri-

. cap. carptim sumpta GRIAL . .

ptura haec est , vi gignitur in Aeth, GR. Ib. Gregorius Wad in descriptione
31. Coranus albus est,duriorq. pa- fossilium Aegyptiacorum musei Borgia-
rio . Plin. libro ^6. r. 18. e diuerso al- ni pag. 27. ad talcum ollare proprium
bos corimos , durioresq. pario Ita enim . obscure - virescenti - nigrum pertinere
legendum Plinii locum , et meliores codi- putat lapidem theb.xicum veterum , qui
ces ostendunt, et haec Isidori verba sa- integras partes montium constituebat
Kk 2
 .

26o ETYMOLOGIARVM
riim vsibiis ^pii : Ephesius praecipuus, et inde Chalazius , Thebai^
f«/ quoque, et £^j^«//f/ , lapides nihil ex sese remittentes.
37. Specularis lapis vocatus est^quod vitri more transluccat :

repertus primum in Hispania citeriore , et circa Segobricam vr-

bem . Inuenitur enim sub terra, et effossus exciditur^ atque findi-
tur in quamlibet tenues crustas

C A P V T V.

De marmoribus .

I. p.
X ost lapidum genera veniamus ad marmora . Nam inter la^
pifles ^ Gt marmora differentia est . Nam marmora dicuntur eximii
lapidesjqui maculiSjCt coloribus commendantur . Marmor sermo
graecus est a viriditate vocatus , et quamuis postea et alii colores
inueniantur : nomen tamen pristinum a viriditate retinuerunt.
2. Marmorum colores , et eenera innumerabilia sunt . Non ta-

inen omnia e rupibus exciduntur , sed multa sub terra sparsa sunr,
ct pretiosissimi generis : lacedaemonium
sicut viride , cunctis biJa-
rius repertum prius
3 et vocabulum traxit.
apud lacedaemones, vnde
3. O/^A/Vd'/, serpentium maculis simile est , vnde et vocabulum

surapsitj duo eius genera, molle candidum, nigrum durum .

4. Augusteum^QX.tiberium in Aegypto Augusti , et Tiberii primum

principatu reperta sunt . Ditferentia eorum est ab ophite , quum
iJlud, vt praediximusjserpentium macuJis sit simiJe . }!l2.Qc macuJas
diuerso modo coJJigunt : nam augusteum vndatim est crispum in
vertices, tiberium sparsa, non conuoJuta canitie .

ct adhibebatur ad mortaria conficienda, bo p5tp/xa/p&» , quod resplendere signifi-

vtpote naturali cjuadam bonitate conue- cat . AREVALVS .

niens ad terenda coUyria de quo Pli- : 2. Marmorum colores , et gen. Ex

nius lib. 36. cap. 8. Quum thebaicus la- cap. 7. GRIAL .

pis ex eodem Piinio lib.56. cap.22. mol- 3. Lucanus lib 9. v.714. Quam par^
lis sit , aliorum lectio fortasse praefe- uis tinctus maculis thebanus ophites . In-
renda erit , ex sese remittentes Vid. . telligit Thebas aegyptias . AREV.
cap. seq. n. 10. AREVAL. 4. De marmore augusteo , ct tiberio
Cap. V. n. I. Post lapidum ge n. Ex Piinius lib.37. cap. 7. Marmor augustum
Tlinii ^6.
lib. a cap. 5. vsque ad %.GR. vocat, non augusteum, aut, vt minus bene
Ib. Lapis est genus , marmor spe- scribit Grialius , augustaeum . AREV,
cies . Graece marmor est /..«p/ictfo; a ver»

/
 . . . .

L I B E R XVI. 26i
5. Porphyrhes ex Aegypto est , riibens, candidis interiienienti-
biis punctis . Nominis eiiis caiisa , qiiod rubeat,vt purpura .

6. Basaltes , ferrei coloris , siue duritiae . Vnde et nomen ei

datum est,inuentus in Aegypto,et Aethiopia

7. Alabasfrites ^ hpis candidus , interstinctus variis coloribus, ex
quo euangelici illius vnguenti vasculum tuit. Cauant enim hunc
ad vasa vnguentaria quoniam optime seruare incorrupta dicitur •

Nascitur circa Thebas Aegyptias , et Damascum Syriae, ceteris can-

didior : probatissimus vero in India .

8. Farius 3 candoris eximii , lychnites cognomento: hic apudPa-

ron insulam nascitur , vnde et parius nuncupatus . Lygdifius magni-
tudine , quae lances , craterasque non excedat , vnguentis et ipse
aptus .

9. Coraliticus yla Asia repertus, mensura non vltra cubitos bi-

nos:candore proximo ebori quadam similitudine E diuerso ni- .

ger Alabandicus terrae ^uae nomine nuncupatus purpurae aspectu ,

similis. Iste in Oriente igni liquatur atque ad vsum vitri funditur , .

10. 1 hebaicus ^miQxsimcms aureis guttis, inuenitur in parte

6. Basaltes . Basantes libri 0. , sed vtramque reddiderat . Ita altertitra tan-
Basaltes apud Plin. , cuius sunt haecv:r~ tum in Isidorianis libris remanserat ,

ba . De Basanite superiori capite egit quum ambae sint necessariae . GRIAL .

GRIAL. Lapis parius lychnites dicebatur,

Ib.
Ib. Basal aethiopice ferrum signifi- qui ad lucernas in cuniculis caedcba-
cat . De basaliis origine extat epistola tur , vt Plinius ex Varrone docetlib.36.
Commendatoris Dolomieu ad Baronem cap. 4. De lapide lygdino Plinius ibid,
de Salis-Masklin in Diario physico gal- cap. 8. , apud quem pJcrique legunt /;;
lico mense septembri anni 1790. AREV. Tauro pro in Paro , vt ex Isidoro legen-
7. Alabastrites: e f. 8. GRIAL . dum arguitur . Martialis lib. 6. epigr. 13.
ib. Onyx ysiue onyihites marmor est, et 4j. marmor candidum lygdon com-
ex quo alabastra , hoc est , vasa vnguen* mcmorat,quod a lapide lygdino non
taria solcbant
fieri ac propterea voca- : est distinguendum Candor eximius pa-.

tur etiam alabastrites Est etiam gemma . rii marmoris in poetarura carminibus
alabastrites dicta , quia circa Alabastrori, celeberrimns est . AREVALVS .

Aegypti vrbem , nascitur , quae cando- 9. Coraliticus . Ex eod. c. GRIAL.

rem habet interstinctum variis colori- Ib. Plinius lib. 36. cap. 8. agit de
bus , vt refert Plinius lib. 37. cap. 10. coralitlco , quod genus candidi
lapide
AREVALVS marmoris Coralio fluuio Phrygiae
est a
8. Parius c. e. Lychnites cognom. e ita dictum Alabanda vrbs Cariae est .
.

f. 5. GRIAL . Inde lapis alabandicns , et gemma ala-

Ib. Lygdinus E c.S. Nec malehunc . bnndina , de qua cap. 14. huius libri .

locum a nobis restitutum putamus Simi- . AREV.

litudo vocum lychnit.,^/ lygdin. suspectam 10. Thebaic. Ex eod. vocem Africae
 . . .

j(5i ETYMOLOGIARVM
Africae 3 Aecypto ascripta , coticulis ad tercnda collyria quadam
vtilitate naturali conueniens .

11. Sy^^//V^/ 5 circa Syenem 5 vel Thebas nascitur trabes ex eo :

fecere reges.
12. Marmora autem, quae in officinis sunt , rupibus gignun-
turjex quibus T^haslus diuersi coloris maculis distinctus est , cuius
primum vsum insulae Cyclades dederunt
ij. Lesbius liuidior est paulo hoc , sed et ipse diuersi coloris
maculas habens
lA. Cor/^//2^f«/ 5 ammoniacae cuttae similis cum varietate di-

iiersorum colorum , Corintho primum repertus : ex eo columnae

ingentes, liminaque fiunt, ac trabes .

15.Carystium viride , optimum , nomen ab aspectu habens , co

quod gratum sit iis , qui gemmas sculpunt eius enim viriditas re- :

ficit oculos .

16. Numidicum marmor Numidia mittit:ad cotem succum di-

addidimus prorsus necessariam . GRIAL . non certc vulgo laudatur , ac corin-

ita

Ib. De laplde Thebaico cap. super. thium aes , ct corinthia vasa, quae ab-
nuin. 16. AREV. solute corinthia dicebantur . AREV.
11. De Sycnite Plinius lib.35. cap.8. 15. De carystio marmore Plinius
AREV. lib.36. cap. 7. Quia color viridis reficit
12. Ex quibus Thasius Hanc lectio- . oculos , periti architecti olim neque au-
nem veteres quoq. libri confirmant , nam rea lacunaria ponebant in bibliothecis ,
in plerisque Itasius , in aliis aperte le- neque alia pauimenta , quam e carysteo^
gitur Thasius Vid. Plin. c.6., qui lo-
. seu carystio marmore , vt nos docuit I-

cus medicina quoque eget GRIAL. . sidorus lib. 6. cap. xi.

Legesis not. ad
Jb. Seneca epist. 86. ante med. Tha- cap. 7. num. 1. huius libri . Salmasius in ,

Jius lapis , quondam rarum in aliqiio lul. Gapitolin. pag. 164. obseruat,olim
spcctaculutn templo , piscinas nostras cir- nonnullos scripsisse charisteum pro ca-
eumdedit . Thasos insula est Thraciac in risteum , aut carysteum adecque Isido- :

niari Aegeo . AREV. rum vitiosa scriptura deceptum existi-

13. Lesbius liuid. paul. Philostratus masse , marmor charisteum dici , qued
in lib. de vitis Sophist. de leshio lapide gratum sit iis etc. Isidorus quidem simili-
xstTHjj»? ( inquit ) yJd-o^ , kui /x/xa? . bus -alliterationibus solet alludere sed :

GRIAL . minime puto , eum ignorasse , marmor

Ib. Lesbium marmor inter maculosa carysteum vocari ex Carysto oppido Eu-
recenset etiam Plinius lib. j6. cap. 6. boeae insulae AREV. .

AREVALVS 16. Numidicum - ad cotem succ. dl-

14. Magis ex vsu est Corinthius, quam mitt. croc. Expungebat haec Chacon ,

corinthaehs , et Corinthi , quam Corintho item vt capite superiori . GRIAL .

repertus Goliimnae corinthiae sunt ,

. Ib. Non crustis ( tantum ) sed in
quae ratione corinthia , siue ordine,vt roassam ,-et lim. vsum apt. Vox tantum,
dicunt , corinthio fiunt . An autem mar- quae desiderabatur ex Plinio , ineptam
mor corinthium celebre fuerit ,incertum: senientiam reddebat\a^x.2^i\im. etiam , quam
 . ,

L I B E R XVI. 263
mlttlt, vnde et nomen acceplt non crustis ( tantiim )
croco slmilem : ,

sed in massa , et liminum vsu aptum

17. Luculleum marmor nascitur in Chio insula , cui Lucullus
Consul nomen dedit^qui delectatus illo, primum Romam inuexit, ,

solumque pene hoc marmor ab amatore nomen accepit.

18. Est et Lunensis , . . . Tephrla appellatur a colore cineris ,

cuiuslapidis alligatio coatra serpentes laudatur.

19. Ebur a barro , id est, elephante dictum . Horatlus : Quid
tibt vls 5 mulier , nigris dignissima barris ?

C A P V T VL
De Gemmis .

1.
p
X ost marmorum genera gemmae sequuntur, quae multum auro
decorem tribuunt venustate colorum . Primordia earum a rupe Cau-
casi Fabulae ferunt, Prometheum primum fragmentum saxi eius
.

inclusisse ferro^ac diglto circumdedisse iisque initiis coepisse anu- :

him , atque gemmas .

2. Genera gemmarum innumerabilia qssq traduntur , e quibus

aptum malim . GRIAL . cap. 7. AREV.

Ib. Vnde nomen accepit fortasse
et : 19. Ebur a barro . E Seru. Aen.i. v.
haec collocanda sunt post Numidia mit^ Quale manus addunt ebori decus GR. .

tit De marinore numidico Plinius lib.5.

. Ib. Ebur inter marmora locum ha-
cap. 3., et lib. 36. cap. 6. Grialius in bere non debet , quod dens est ele-
textu omisit taritum \ quam tamen vocem phanti , de quo lib. 12. cap. 2. AREV.
inserendam iubet in nota Seneca quo- . Cap. VI. n. r. Primord. car. a rup.
que epist. %6. laudat numidicas crustas. Caucas Ex praefatione Plinii in
. lib.-^-j.

AREV. GRIAL .

17. Lucull • nascltur !n Chio Insu- 2.Asserunt nonnulll , gemmas pro-

la . In Nili insula Plinius . GRIAL . prie dici de oculis in arboribus , et vi-
Lucullaeum
Ib. edidit Grialius : alii te,quod turgeant , a graeco yiiiu^ple-
Luculleum Plinius . lib. 36. cap. 2. et 6, nus sum Alii ex Quintiliani , et Cice-
.

huius marmoris meminit in Nili insula ronis sententia existimant , propriam si-
reperti . AREV. gnificationem vocis gemmae ffsse de ia-
18. Est et Lunensls - Z,<Tf««d est 14 pidlbus pretiosis , praesertim pellucidi* :

tneliorihus libris ; deinde Thephria diuer- atque ita etymologia ab Isidoro allata
sum genus marmoris . GRIAL . non erit contemncnda . De gemmis pe-
Ib. Lunense marmor in agro Lunae culiater agunt Thcophrastus, loannes de
yrbis effosum laudatur a Plinio lib. 36, Laet , Ans. Boet de Boot, Gimma , Cal-
cap. 6. , et 18. Tephrias , vel tephria est metus in Dict. Bibl. , et alii. AREV.
a Tiipfi* , cinis , Vide Pliaiunji lib. 36.
 . .

2^4 ETYMOLOGIARVM
nos ca tantiim, quae principalia suntjsiue notissima, annotablmus
Gfww^ir vocatae 5 quod iwstar gummi transluceant
3. Pretiosi lapides ideo dicti sunt, quia care valent : siue vt a

vilibus discernl possintjseu quod rari sint. Omne enim quod ra- ,

rum est, magnum 5 et pretlosum vocatur, sicut et ia Samuelis vo-

lumine legitur : Et scrmo domini pretiosus erat in //r^*?/, hoc est,

rarus .

C A P V T VII.

De viridioribus gemmis .

I. o'v^mnlum gemmarum
betjcul veteres tertiam post margarltas, et
vlrentium smaragdus princlpatum ha-
vniones tribuunt dlgni-
tatem Smaragdus a nimia vlriditate vocatur
. Omne enim satis .

viride amarum dicitur NuUis enlm gemmis , vel herbis maior , qiiam
.

hulc 5 austeritas est . Nam herbas virentes , frondesqiie exuperat , in-

ficiens circa se viridltate repercussum aerem . Scalpentibus quoque
gemmas nulla gratior oculorum refectio est . Cuius corpus si ex-
tentum
3. Omne enim , quod rar. etc. £.v ci Smaragdum GRIAL .
!ibri,al. .

Hieronym. in Is, cap.i^- GRIAL . Ib. Nullis enim gemmis, vei herbis
Cap. VII. n.i. Omnium gemmarum . maior quam hiiic austeritas
, Gemmis, .

Fleraque ex Plin. lib. 37. GKIAL . vel herbis , abest ab omnib.

Romanis li.
Ib. Cui veteres tertiam tribuunt di- bris . sumi a coloribus et sapori-
Porro ,

gnitatem Quin verha illa , quae in 0-

. bus mutuo nomina satis constat , et Plin.
mnibus libris leguntur post raargaritas , ec lib. 33. c. 6. in floridos , et austeros co-
vniones aliena sint , nemo dubitabit , qui lores diuidit,nos quoque nostrum amarillo
quartutp » et quinctum caplit Plinii inspe- ab amaro , non alia ratione duximus.GK.
xerit , vnde haec sunt . Quid autem il- Ib. Color amarus , siue austerus est
lum , quisquis fuit , in errorem impulerit, color obscurus , nigricans , nimis satu'
haud obscurum est Legerat videlicet ca-. rus , tristis Vide Sah-nasium Exercic.
.

pite ^'^. libro S). apud Plinium haec ver- Plinian. pag. 201. Smaragdinum dicitur
ha ; Principium , culmenq. omnium re- a colore smaragdi Apicius lib.^.cap.i. .

rum pretii margaritae tenent . In quibus Omne elus smaragdinum fiet , si ctun ni-
vnioncs numerantur , locum , vnde haec tfo Vide Barthium lib.^o. Ad-
coquatur .

Isidorus hausit , ille non considerarat \ ita ucrs. cap.2. , qui obseruat, colorem sma-
enim Plinius c. 4. Maximum in rebus ragdinum iudicatum fuisse oculis valde
humanis , non solum inter gemmas pre- salubrem ex Marcello Rhapsodo cap. 8.
tium habet Adamas ; et in fine , Proxi- Scarabaeus smaragdini coloris tantuin
mum apud nos indicis, arabicisq. Mar- praestare oculis dicitur , vt vi-
beneficii
garitis pretium est^f^ initio cap.-j.Ter- sionem ei acutissimam reddat , qui eum
tia auctoritas Smaragdis perhibetur . GR. contemplatus fuerit assidue Conferc.5. .

Ib. Satis viride amarum . Ita Gothi- nura.15. huius libri . AREV.
 . .

L 1 B E R XVI. 163
tentum fuerlt,sicut speculum , ita imagines reddit . Quippe Neio
Caesar gladiatorum piignas in smaragdo spectabat.
2. Genera duodecim,sed nobiliores scythici qui
eius ,
in scy-

thica c^ente reperiuntur Secundum locum tenent bactriani

. . CoUi-
guntur enim in commissuris saxorum, flante aquilone : tunc enim
tellure deoperta, intermicant , quia iis ventis arenae maxime mo-
uentur. Tertium aegyptii habent Keliqui in metallis aerariis in- .

ueniuntur ^sed vitiosi Nam aut aere , aut plumbo , aut capillamen-.

tis 5 vel salis simiies Smaragdi autem mero , et notas habent . viridi

proficiunt oleo , quamuis natura imbuantur.

3. Chalcosmaragdus dictajquod viridis sit et turbida , , aeris

venis . Haec in Aegypto , vel Cypro insula nascitur .

4. Prasius pro viridanti colore dictus , sed vilis . Cuius alte-

rum genns sanguineis punctis obhorret . Tertium distinctum vir-

gulis tribus candidis .

5. Beryllus in India gignitur , gentis suae lingua nomen habens,

viriditate similis smaragdo , sed cum pallore . Politur autem ab in-
dis in sexangulas hebetudo coloris repercussu angulorura
formas , vt
excitetur . Aliter politus non habet iulgorem Genera eius nouem . .

6. Chrysoberyllus dictus , eo quod pallida eius viriditas in au-

reum colorem resplendeat , et hunc India mittit

7. Chrysoprasus indicus est, colore porri succum referens , au-

2. Colliguntur enim in comniissu- cap. 5. , ex quo legi poterit aereis ve~

rls In commissuras legas ^o-
saxorum . «/j , pracsertim quum apud Isidc :um vi»
portet , si Plinium defensum vis , qui ex rient mss. AREV.
Theophrasti lib. de lapidibus haec ver- 4, Sanguineis punctis obhorret . Ex
tit , e*/? }ij it^ Tct M-S-ojicXXat ;)^p<avTctf . Plirj. c. 8. GRIAL .

Quid autem ^i^-cKo^Xa sintytion est ob- Ib, Prasius ita dicitur a porraceo
scurum . Sed co(nm\ssur\s
plane So- legit colore . AREV.
linus , i (inquit)
quiminus nobiles
Alii 5. De beryllo , eiusque generibus
in commissuris saxorum , vel in metal- Plinius lib. 97. cap. 5. AREV.
lis aerariis apparent GRIAL . 6. De chrysoberyllo rectius Isidorus
Ib. Quamuis natura imbuantur ^(?r- . Plinii raentem cepit , quam Solinus , vc
hci sunt Solin. cap. 2'$.\ eadem apertius rnonuit Salmasius Exercit. Plinian. pag.
Plin. Qui non omnino virides nascun- 1103. Verba Plinii sunt £? sunt paulo :

tur vino , ct oleo meliores fiunt . Est

, viridiores , ^ed in aureum colorem ese-
itaq. imbui , /«/c7 apud Hor. Quo se- : unte fulgore . SoVnms vcro Languidius
^it :

mel est imbuta recens, seruabit odorem - micantes nube aurea circumfunduntur'.
Testa diu Et Virg. Illius aram - Saepe
. AREV.
tener nostris ab ouilibus imbuct agnus. 7. Chrysoprasius . Ex eod. c. GR.
GRIAL . Ib. Quem quidam berylior. g. d. Ex
3. De chalcosmaragdo Plinius lib.37. c. 5. GRIAL .

Tom. IV. L 1
 . ,:.

i66 ET YMOLOGIARVM
reis jnteruenientibiis giittls , vnde et nomen accepit i qiiem quidam
berylloruni generi dicauerunt.
'
S. laspls de graeco in latinum viridis gemma interpretatur
las quippe virlde , pitia gemma dicitur . Est autem smaragdo sub-
similis,sed crassi coloris . .Species eiu5 XVU. Volunt autem qui-
dam j iaspidem gemmam et gratiae , et tutelae esse gestantibus
quod credere non Hdei , sed superstitionis est
Topazion ex virenci genere est, omnique colore resplendens
9.
inuenta primum in Arabiae insula,in qua troglodytae praedones ,

flime, et tempestate fessi , quum herbarum radices effoderent , eru-

erunt. Quae insula postea quaesita , nebulis cooperta, tandem a na-
Sed ob hoc locus , et gemma nomen ex
iiigantibus inuenta est .

causa accepit Nam roTral^etv troglodytarum lingua significationem

.

habjt quaerendi Est autem ampiissima gemmarum , eadem sola

.

iiobilium limam sencit Genera eius duo . .

10. Callaica colore viridisjsed pallensjet nimis crassa , nihil

Ib. Griaiius in textu edidit chysopra- uersas agnoscere conchas , in quibus

sus, nota chrysoprasius
in Sahnasius . margaritum gignitur: in Acarnania pin-
pag. 406. Exercit. Plinisn. adiiertit,ab nam vocari , non ceteris in locis AR. .

Isidoro chrysoprasium , vel chrysoprasum 9. Forte topaxios nam topazion neu- :

sumi pro chrysopasto Soiini , et chryso- tri generis est . Inuenta fuit topazios
lampide Plinii , quiiai chrysoprasus alia in Topazo insula maris rubri Adisis .

gemma sit Addit , Solinum putauisse ,

. Plinium lib. 57. cap. 8. AREVAL.
eundem esse Lipidem chrysopastum , et 10. Callaica . Callais Plin. , et Solin.
chrysolampin . Ch/ysolampis ad chryso- GRIAL .

lithorum genera retertur , eiusque me- Ib. Nihil iucundius aurum decet . E
minit Isidorus cap. 15. num. 4. , vti et- Solin. 12- GRIAL .

iam rursus chrysoprasi cap. 14. inter Ib. Vnde et appellata , Quia y.aiXov
gemmas ignitas num. 8. , quem fortasse pulchrum GRIAL . .

locum Salmasius respexit . AREV. Ib. Germania Ita Solinus . , Carmania

S. las quippe viride , pina gemma Plinius . GRIAL .

cicitur . Haec Fulcauius non habuit^no- Ib. Duplex cdllais a Plinio distin-
bis retinuisse satis est . Scio , ^r/i/st? g^(ie- guitur ,altera lib. 57. cap.8, topazio si-
cis esse gemmam . De las quaerendum . milis , e viridi pallens , altera ib. cap.io.
GRIAL . colore sapphiri, sed candidiore Idem .

Ib. Volunt autem quidam . Vid. Plin. eod. cap. 10. docet , callainas gemmas
c. 9. GRIAL . drci , quae coiorem turbidum callaidis
Ib. Ex hebraeo iaspis getnmam vi- habent . Solinus cap. 30. al. 53. callai-
ridem Becmanus pag. 543. interpreta- cam vocat callaidem topazio sin-)ilem ,
tur Pina , ieu pinna est concha mari-
. De colore callaino aliter sentit Vossius
na Saimasius pag. 1125. Exercit. Pli-
. in Etymol. Salmasius Exercit. Plinian.
nian. obseruat , ab Isidoro pinnam vo- pag. 237. contendit , gemmam non cal-
cari , in qua margaritum per Arabiara , laicam , vt legit Isidorus , sed callainam
et Indiam inuenitur sed Plinium di- : a colore cailaino esse dicendam re« :
 . . . ,,

L I B E R XVI. 267
iucundiiis aurum decet , vnde et appellata . Nascltur in Indiajvd
Germania, in rupibus gelidis , oculi modo extuberans.
1 1. Molochiies ^spissms virens , et crassius , quam smaragdus, a
colorc maluae nomen accepit , in reddendis laudata signis . Nasci-
tur in Arabia.
12. Heliotropium ^ viridi colore , et nubilo , stellis puniceis su-
persparsa cum Causa nominis de effectu lapidis
sanguineis venis .

est. Nam deiecta in labris aencis , radios solis mutat sanguineo re-
percussu Extra aquam autem speculi modo solem accipit , depre-
.

henditque defectus eius , subeuntem lunam ostendens Magorum .

impudentiae manifestissimum in hoc quoque exemplum est,quod

admixta herba heliotropio quibusdam additis precationibus, geren-
tem conspici negent . Gignitur in Cypro, et Africa, sed melior in
Aethiopia
15. Sagda gemma prasini coloris apud chaldaeos Cuius tanta .

vis est,vt permeantes naues e profundo petat , et carinis ita tena-

citer adhaereat, vt, nisi abrasa parte ligni. vix se^^aretur .

14. Myrrhites dicta est,quod in eo myrrhae color est . Com-

pressus autem vsque ad calorem , nardi spirat suauitatem Aroma- .

tites reperitur in Arabia , vel Aegypto myrrhae coloris , et odoris

vnde et nomen habet

prehcndit Isidorum , quod callaicam ab rcpercussu , extra aquam vcro radios

auro deducat Sed iam Grialius obser-
. siue fulgorem auerfit , ac vclut in spe-
uarat , non ab auro , scd a gracco x.aXcv» culo solem exhibet , proindeque depre-
callaicam ab Isidoro deriuari . Mendum hendit defectum , subeuntem lun<im os-
vero in Cermania pro //; Carmania si- tendens Ad hanc explicationem verba
.

mile esse apud Solinum ait Salmasius Isidori exigenda ARLV. .

ex codicibus mendosis Plinii . Sed for* 13, Sagda . £a; eod. cap. , et Solin.^o.
tasse errarunt amanuenses , qui Solinum, GRIAL .

aut Isidorum excripserunt : quippe fa- 14. Myrrhites . Ex Solin.. c. 40. , et

cile est ab ignaris Carmaniam m Cer- Plin. ibid. GRIAL . \ \

ma nia m co m m ut ari Ib. Aromatites rep. Ex eod. Plin. c.

11. Molochites . Ex Plin. c. 8., et GHIAL. ,.,.. -....A

Solin. f. 35. GRIAL . Ib. Myrrhites , vel myrrhitis apud
12. Heliotrop. £a: c. 10. GRIAL . Solinum est masculini generis In edi- .

Ib, Vulcanius in not. ex vet. cod-. tione , qua vtcr , cap. 50. legitur , Si pe-
refert, radios solis imitatur sanguineo nitus explores , et incites ad colorem ,
repercussu et ex Plinio , Deiccta in vas
: spirat ttardi suauitatem . Melius ad ca-
aquae ifulgorem solis accedcntem percussu lorem cum Isidoro , qui primum ait di-
sanguineo mutat Ex Plinio lib.^^.c.io.
. cta est , intelligens myrrhias gemma >

colligitur , quod haec gcmma aquae im- deinde compressus masc. gen, AREV.
aiissa auget solis fulgorcm sanguineo
Ll 2
 . .

26S ETYMOLOGIARVM
15. y^f//V///i?r<?/ bicolor 5 ex vna parte viridisj ex altera melli
similis .

16. Choaspites a flumine persariim dicta estj ex viridi fulgo-

ris aurei
C A P V T VIII.

De rubris Gemmis

I.

et
c
K^ orallium gignitur in mari^forma
c

maxime rubens : venae eius candidae sub aqua

ramosum , colore
et molles
viride,
; de-
,

tractae confestim durantur^et rubescunt , tactuque protinus lapi-

descunt . Itaque occupari, cuellique retibus solet , aut acri ferra-

mento praecidi qua de causa coraUium vocitatur Qtiantum au-
: .

tem apud nos margaritum indicum pretiosum estjtantum apud in-

doscorallium . Hunc magi fulminibus resistere affirmantj si creditur.
2. Sardius dicta, eo quod primum reperta sit a sardibus : haec
rubrum habet colorem , marraoribus praestans : sed inter gemmas
vilissima . Genera eius quinque .

3. Onyx appellata permixtum candorem in

3 quod habet in se
similitudinem vngiiis humani Graeci enim vnguem bV^p^^a dicunt. .

Hanc India 3 vel Arabia gignit, distant autem inuicem Nam in- .

dica igniculos habet albis cingentibus zonis arabica autem nigra :

est cum candidis zonis genera eius quinque : .

15. Melichloros Ex c. 11. GR.

. allam originem ex graeco afferunt AR. .

16. Choaspites . Ex c. 10. GRIAL . 2. Sardius dict. £.v 37. c. 7. GRIAL.

Cap.VIII. n,i. Corallium - vocitatur . Jb. Videtur legendum a sardianis ,

Curialium perpetuo apud Plinium , vt aut a s ar dis ^hoc est incolis Sardium , .

ttiam apud Theophr. Sunt autem haec Marbodaeus in dactyliotheca ; Sardius a

fx //^.32. c. 2. GRIAL . sardis est , a quibus antc reperta . Pli-
Ib. Venae eius candidae Sic veteres . nius lib. 37. cap. 7. sardam gemmam
libri ^ al. Baccae , vt Plin. GRI/iL . recenset primum Sardibus ( vrbe metro-

Ib. Hunc magi fuhrjinib. Repetuntur poli Lydiae ) repertam quae diuersa non
,

haec c. 14. Plin. ^y. c.io. Gorgonia ni- videiur a sardio lapide , de quo Ter-
hil aliud est,quam curalium , nominis tuilianus Hb.2. aduersus Marcionem c.io.
causa , quod in duritiam lapidis muta- Apud Isidorum praestiterit legere pri-
tur , cmoUit maria , fuhiiinibus , ct ty- tnum reperta sit Sardibus ,non a Sardi-
phoni resistere affirmant . GRIAL . bus , z\xt a Sardis , vt alii habent cuiri
Ib. Scribitur corallium coralium ;, Marbodaeo . AREVALVS .

corallum , curalium ,
et et simiUs est va- 3. Onyx . Ex c. 6. GRIAL .

rietas apud graecos , Coralliumvero vo- Ib, India ^ vel Arabia : scilicet vei
citatur uvc rtic x«i/pa? tv «^i , quod in pro et . AREV.
mari praecidatur , sea tondeatur . AUi
 ,

L I B E R XVI. 169
Sardonyx ex diiorum nominum societate vocatn est
4. Est .

enlm ex onychis candore , et sardo Constat aiitem tribiis colori- .

bus siibterius nigrojmedio candida, superius minec

: Haec sola .

in signando nihil cerae euellit Repcritur autem apud indos , et .

arabes detecta torrentibus Gencra eius quinque .

5. //^fw^//Vf/3 rubore sanguineus j ac propterea haematites vo-

catur quippe sanguis est
: oiifj(,f. Gignitur in Aethiopia quidem .

principaHs 5 sed et in Arabia , et in Africa inuenitur . De qua.pro-

mittunt magi quiddam ad coarguendas barbarorum insidias . ^"

6. Succitjus c^\xt\w appellant graeci electrum , fukii 5 cereique

j

coloris, fertur arboris succus qssq , et ob id succinum appeHari .

Electrum autem vocari , fabulosa arguraentatio dedit Namque .

Phaetonte fuhiiinis ictu interempto , sorores eius Juctu mutatas iii

arbores populos , Lacrymis electrum omnibus annis fundere iuxta
Eridanum amnem , et electrum appellatum ,
quoniam sol vocitatus
sit Elector, vt plur mi poetae dixerunt . Constat autem ^eum non
esse succum populi,sed pineae arboris . Nam accensus , taedae ni-

dore fragrat . ^

7. Nascitur autem in insuHs oceani septentrionahs , sicut gum-

mi , densaturque, vt crysra lum , rigore , vel tepore . Ex ea fiunt
decoris gratia agrestium feminnrum monih"a . Vocari autem a qui-
busdam harpaga , eo quod attritu digitorum , accepta caloris ani-
ma , foh*a 5 paleasque, et vestium fimbrias rapiat, sicut magnes feri-

runi . Quocumque autem modo libeat , tingitur . Nam anchusae

radice , conchyhoque inficitur .

4. Et sardo: melius et sardio ,vt\ existimant , succiim rerrae,aut saxorum

sarda . AREV. esse. Vide Libauium , qui librum de suc-
Haematites
5. £.v c. 10. GRIAL . . cinoedidit, et Hyginum fab. 152. Apud
6. Succinus Ex c. 2. GRIAL . . Grialium lege /X. t. ^(ntfj-oio « ' • • . .

Ib. Quoniam Sol vocitatus sit Elector . a«f»? . AREV.

JHomerus /X. ^. «c vic^ wp/a/iu wap/? na.- 7. Rigore , vel tepore PUr\ius t©- .

pore autumnaii Eodem modo legendum .

i^i^Uii . GRiAL . apud Solinum , non tempore autumnali

Ib. Succinus quem : rectius esset suc- contendit Hermolaiis Barbarus GRIAL . .

cinum quod . Poterit inteiligi succinus Ib.Quocumque autem modo libe.at»

lapis adiectiue . Scribitur etidm sucinus, tingitur etc. Ex f. 3. GRIAL.
, ir,

sed minus bene . De etectro agitur cap. Ib. Plinius lib.jy. cap. 7. In Syria
24. huius libri , vbi repetitur , solem a feminas venicillos inde facere , etvocare
poetis electorem dici.Confer etiam lib.17. HARPAGA , quia folia , et pahas , ve-
cap, 7.^.31. de pinu . Graece ii'x/;tTwp stiumque fimbrias rapiat . Verticillus est
est sol. Succinus est succus arborum instrumentum , quod fuso adhibetur , vt
pinei generis , vt ait Plinius . Noiiaulli faciiius vertatur . AREVAL.
 .

270 ETYMOLOGIAR VM
8. Lyncurius vocatiis 5 quod fiat ex vrina lyncis bestiae tem-
porc indurata Est autem . , sicut et succinum, fulua, attrahens spi-

ritu folia propinquantia .

C A P V T IX.

De purpureis .

T
Xnter
I. purpureas gemmas principatum amethystus indicus tcnet
Amethystus purpureus est permixto violaceo colore, et quasi ro-
sae nitore, leniter quasdam flammulas fundens Alterum eius ge- .

nus descendic ad hyacinthos . Causam nominis eius afferunt , quia

sitquiddam in purpura iiiius non ex toto igneum,sed vini colo-
rem habens . Est autem scaipturis facih's : genera eius quinque .

2. Sappkirus caeruleus est cum purpura , habens pulueres au-

reos sparsosjflpud medos optimus, nusquam tamen perlucidus.
Hyacinthus ex nominis sui flore vocatur
3. Hic in Aethiopia .

inuenitur , caeruleum colorem habens Optimus, qui nec rarus est, .

nec densitate obtusus , sed ex vtroque temperamento luce , purpu-

raque refulgens . Hic autem non rutiiat aequaliter j sereno enim
perspicuus. est 3 atque gratus, nubiio coram oculis euanescit , atque
marcescitjin os missus frigidus est , in scalpturis durissimus , nec
^amen inuictus ^ nam adamante scribiturjCt signatur .

3;, 4. Hyacinthizvft .indiciis est , hyacinthum prope referens . Qui-

dam autem eorum crystallis similes, capillamentis intercurrentibus
obscurantur ^ex quo etiam vitio nomen illorum est .

8. Lyncurias . Ex c. 2. , et Solin. c. 4. GRIAL .

f. 8. GRIAL . Sapphirus etc. Salmasius -ex hoc

2. •

Ib. Prodiit anno 1795. Memoria sul hoco correxit Plinium lib.37. cap; 9. ,
Lincurio del Caualiere Carlo Antonio qui in veteribus editiohibus deprauatus
Hapione . Presso Antonio Fiilooni ^TXomae erat Isidorus masculino genere sap-
.

in 4. RefellitNapionius eos , qui lyncu- phirum effert , alii feminino Grialius .

rium ad gemmam hyacinthum reuocant . edidit saphirus . AREV.

Censec , speciem quamdam esse electri, 3. Hyacinthus Solin. f- ^j. GR. .

quod liourium z Liguria dicebatur , inde Ib. De /jyrtcw^/io Plinus etiam lib.37,
corrupte lyncurius , et ex hac corrupta csp.^. AREV.
voce fabulosa etymologia de lyncis vri~ 4. Quidam autem eorum . Ex r.53.
»rt , quam Plinius aliquando admittit, GRIAL.
aliquando reiicit AREV. . Ib. Ve hyacinthizonte Piinius iib.37.
Cap.IX. n.i. Amethystus Ex Plin.27' . cap. 6. AREV.
 . . . . .

*
L I B E R XVI. 271
Amethystlzon appellatur
5. , quia eius extremus igniculus ia
Amethysti violam exit
6. Chelidonia ex hirirndinum colorc vocata, et duorum estge-
nerum quarum vna ex, altera parte purpurea pura , et altera pur-
purea nigris interuenienribus macuiis .

7. C^^wf^j Scythiae gemma, caeruleo coruscans nitore, pura

interdum, et punctulis intermicantibus auratis puluisculis varians
8. Rhodices rosea est,et ex eo nomen accepit

C A P V T X.

De cafididis .

I. 1 irganra -ipnms.
^jtar^Tarita^t candidarum gemmnrum , quam inde marga-
ritam aiunt vocatam,quod in conchulis maris hoc genus lapidum
inueniatur. Inest enim in carne cochleae calculus nacus,sicut in
cerebro piscis lapillus . Gignitur autem de caelesti rore, quem cer-
to anni tempore cochleae hauriunt. Ex quibus margaritis quaedam
vniones vocantur aptum nomen habentes, quod tantum vnus, nun-
:

quam duo,vel plures simul reperiantur Meiiores autem candidae .

margaritae qu.im quae flauescuat

,
Illas enim aut iuuentus , aut .

matutini roris conceptio reddit candidas : has senectus, vel vesper-

tinus aer gignit obscuras
2. secnnd^ post margaritam candidarum gemmarum,
Paederos ^

de qua quaeritar,in quo colore numerari debeat , toties iactati

per alienas pulchritudines nominis , adeo vt decoris praerogatiua
vocabulo facta sit

3. Asterites candida est, inclusam lucem continens, veluti stel-

'
5. Amethystizon etc. Vide PHniiina cap. 9. AREV.
lib. 37. cap. 7. AREV. 3. Asteriies : a Martiano Capclla lib.i.
6. Cheiidonia . Ex Plin. c. 10. GR. vocatur astrites , a Plinio lib, 37. cap.9.
7. Cyanea . Ex Solin. c,20. , et Plin. asteria . Salmasiiis Exercit. Plinian. pag.
c. 9. GRIAL . 756. errasse Plinium putat ,quod nomen
8. Rhodites ex Plinio lib. 37.
etc. asteriae a sole deduxerit , quum aster
cap. XI. Scribitur etiam rhoditis AREV. . nunquam de sole dicatur Asteria :ib .

Cap. X. n. 1. Margarita Ex Plinio . a.<pt^ , stella , vel scintillans radius ap-

lib.9. c. 35. ^et libro 37. c. g. 10., et pellatur , quia contraria soli regerit can-
II., « Solin. f. 50. GRIAL . dicantes radios . Id quoque innuit Plinius •
2. Paederos r;r. Vide Piinium lib.37. AREV.
 . , .

J72 ETyMOLOGIARVM
lam intus :tmbulantem, redditqiic solis candicaiuis radios, vndc et
nomen inuenit .

4. Galactites lactea est , quae attrita reddit succum album ad

lactis saporem i feminis nutrientibus illigata fecundat vbera . In-
fantium quoque coUo suspensa , saliuam facere fertur , in ore au-
tem liquescere , et memoriam adimere Mittunt eam Nilus , et Ache- .

lous Sunt
amnes . ,
qui sraaragdum albis venis circumligatum ga-
lactiten vocant. - -

5. Chalazias grandinis et candorem praefert , ct figuram , du-

ritie quoque inuicta, vt adamas retiam in igne positae manet suum
frigus .

6. Solis gemma , candida est , traxitque nomen , quod ad spe-

ciem solis ii\ orbem fulgentes spargit radios
7. Selenites translucet candido , melleoque fulgore , contincns
lunae imaginem ,
quam iuxta cursuin astri ipsius perhibeUt in dies
singulos minui,atque augeri . Nascitur in Perside .

8. Cinaedia inuenitur in cerebro piscis eiusdem nominis, can-

dida , et oblonga . Praesagire iis ferunt magi signa tranquilHtatis,
vel tempestatis .

9. Beli oculus albicans pupillam cingit nigram medio aureo ful-

gore lucentem . Haec propter speciem assyriorum regi Belo dica-

ta, vnde et appeilata .

10. Epi"

4. Album ad lactis saporem : ex Pll- augeri . AREVALVS .

nio lib. 37. cap. 10. reponi poterit al- 8. De cinaedia Plinius llb.37. cap.io.
hum , ac lactis saporem . Sed Isidorus Cinaedus est piscis coloris lutei , in cu-
Solinum excrii-sit , cuius scripturam ,ait ius cerebro reperitur cinaedias , vel ci-
Salmasius Exercit. pag. 137. ,Pliniiin. naedia Non scribendum cynaedia cum
.

contumax aliquis defendere possit Sal- . Grialio , et aliis . AREV.

masius emendat album , ac lactis sapcre . 9. GnzVnn con\\iv\g\X.Belioculus . Vul-
AREVALVS go filis oculus dicitur,et ex Plinio lib.

5. Ex Solino cap.50. , et Plinio lib.37. 37. cap. 10. est gemma albicanti colore
cap.xi. Vide infra cap. 13. AREVAI.. pupillam cingens nigram , et e medio
6. Speciem solis melius Isidorus : aureo fulgore lucentem . Ex quo apud
quam Solinus , qui sideris pro sole ha- Isidorum correxi pupillam cingit nigram^
bet Vide Salmasiuno pag. 756. Exercit.
. medio aureo fulgore lucentem , quum apud
Plinian. AREV. alios legeretur pupillam cingit , nigra

7. Nascitur in Perside Plin. vero . .inedio aureo fulgore lucentem Grialit .

c. 10. nasciq, putatur in Arabia . GR. exemplaria variant alia mendose cum :

Ib. Ex Solino cap.5o.,apud quera editis , alia , vt correxi . AREV.

legitur diebus singulis vel minui , vel
 . . , . . .

L I B E RXVI. 275
10. Eplmclas dlcinn' :,
qmun in caadida gemma superne nigricat
colorjvnde et nomcn habet
1 1. Exhebe»us sipQciosa^Qt candida , qiia aurifices aurum poliunt

C A P V T XI.

De nigris

I.. jTlchafes reperta primum in flumen eiusdem nomi-

Sicilia iuxta

nis 3
postea plurimis in terris . Est autem nigra , habens in medio
circulos nigros , et albos iunctos, et variatos , similis haematiti . Maoi
earumjsi creditur, tempestates auertunt, flumina sistunt
suffitu
2. Apsyctos jnigi'a. ^et ponderos^ , distincta venis rubentibus.
Haec excalefacta igni , septem diebus calorem tenet
3. Aegyptilla nigra est radice, caerulea facie , ex Aegypto , vbi
inuenitur , vocata .

10. Plinius lib. 37. cap. 10. de vo- Ib. Est autem nigra etc. H^ec Isl-
cabiilo epimelas agit , quod tribui potest doro accessisse , Grialius censet Sed ra- .

cuiuis ge-.-nmac candidae , cui supernc tione ab eo allata paruu') moueor Nam .

nigricat color . AREV. auctor illc glossarum , qui post Hugu-

11. De exheberio , aut exebeno Plinius tioncm demum scripsit , hoc est , non
lib. 37. cap. 10. AREV. ante seculum xiii. , non potuit certe
Cap. XI. n, I. Achates . E>: Plin. ^-j. distinguere , quid Isidorus primiim do-
c. 10. i et \i. t et Solin. c 50. GRIAL . cuerit , quid Papias , et Hugutio adiece-
Ib. Pluriniis in locis . Quam multa Isi~ rint Nam extant exemplaria Isidori ec
.

doro accesserint ex posteris, vel prneposte- Hugutioiie , et Papia , qui seculo xi. flo-
ris potius auctoribus , hic locus satis osten- ruit , antiquiora , in quibus haec eadem
dit . Quum
enim ea ,quae in omnibus li~ verba reperiuntur , vt in cod. Alban. ,
bris post haec verba sequuntur ,Estiiu- cod. I. Vat. Arch.,et aliis Etsi autem .

tem nigra , habens in medio circulos ni- neque apud Solinum , neque apud Pli-
gros , et albos iunctos , et variatos , si- nium , quaeeaIsidorus tradit de acha-
milis Haematiti , aeque apud Vlinium , r^ , inueniantur , potiiit aliunde ea pete-

neque apud Solinum reperiremus , ncque re Isidorus Bochartus Gh. lib. i. c.29.
.

achati plane conuenirent ^incidit tandem de achate quaedam huc pertinentia dis-
Chacon in veteres quasdam glossas , non serit . AREV.
adtnodum sane bellas , in quibus ita erat : 2. Ex Plinlo lib. 37. cap. 10. , vbi
Achates , dicit Isidorus , etymolog. x6. , legitur excalfacta, quo verbo non se-
gemma est reperta primum in Silicia mel hac forma vtitur Plinius nequc :

iuxta flumen eiusdem nominis , postea apud alios excalefactus , aut excalefacio
plurimis in terris Et Papias aJdit , quod
. inuenio , neque fortasse ita vsus est Isi-
habet in mcdio^ circulos nigros , et al- dorus , qui Plinium sequitur . AREV.
bos iunctos , et variatos Et Hugutio .
3. Aegyptill. nig. rad. caerul. tac.
dicit , quod reddit homines gratiosos Plin.Aegyptillam lachus intelligit per
GKIAL . aibam Sarda , nigraque yena transeunte ,
'Tom.lV, Mm
 . . . , ,

374 ETYMOLOGIARVM
4. Medea nigra est , a Medea illa fabulosa iniienra . Habet ve-
nas aerii coloris , siidorem reddit croci , saporem wmi .

5. Veientma italica gemma estjVeiis reperta , nigra facie ^ al-

bis intermicantibiis notis . Baroptis nigra est ciim sanguineis , et

albis notis
6. Mesomelasy nigra vena quemlibet colorem secante per me-
dium . Veneris crinis^ nigerrimi nitoris , continens in se spccicm
rufi crinis .

7. Trichrus ex Africa^nigra estjsed tres succos reddit, ab r<w

dice nigrum 3 medio sanguineum 3 e summo ochrae .

8. Dionysias nlord.^ mixtis rubentibus notis, ex aqua tritavinum

flagratjCt odore suo ebrietati resistere putatur . Pyrites nigra qui-
dem 3 sed attritu di^itos adurit

C A P V T XII.

De 'uariis .

I. JL

ct
P
X anchrus
c i^rxnixs :,Qx omnibus pene coloribus constans
nominatur Orc-^ , barbari nominis , ex fuluo , et nigro , viridi-
.
, vnde

que, et candido est

2. Mitridax sole percussa, coloribus micat variis Gignitur in .

vulgus autem in nigra radice caeruleam vena quemlibet etc, , vbi etiam legitur
facit . Considerandum , vter ex altero re- pcr mcdiam non per medium AREV.
, .

stituendus . GRIAL E summo ochrae Al. summo

7. .

Ib. Plinius ib. aegyptillam frequen- cereum AL summo croceum GRIAL.

. .

tem Aegypto reperiri ait AREV.

in . Ib. Harduinus e mss.
apud Pli- ita

4. Habet venas aerii color. acrei nium ib. legit a radice nitrum , medio :

Coth, 0., aurei legitur apud Plin. GRIAL. sanguinemy summo ochram Ochra est ter- ,

5. Apad Plinium ib. Veiis reperta , ra lutci coloris . AREV.

non a Veiis , nar» Veii oppidum est Etru- 8. Dionysias . Ex Solin. 50. GRIAL.
riae , cuius ciues veientes dicebantur . Ib. Grialius in textu edidit D/c^^^y^M ,

Apud Isidorum Grialius legit a Veiis , in Dionysias , vt cap. 4. nuni. 7.

not.
alii a Vegenis : sed legendum Veiis , vt Ibid. num. 5. dc pyrite actum AREV. .

apud Plinium aut a veientibus , vt in

, Cap. XII. n. X. Orca Orca , vel Olca .

marglne editionis Breulianae Baroptis . Gothici libri GRIAL. .

alio nomine dicitur baroptenus ,zUo ba- Ib. Ex Plinio lib. ^7. cap, to. Har-
rippe Vide Plinium ibid. , apud quem
. duinus e mss. legit olca alii orca AR. : .

karoptenus, et baroptis legitur . AREV. 2. Mitridax etc. Vide cap. 4. n.zr.

6, Grialius distinguit , Mesomelas ni- Grialius hoc loco ediderat mitrydax .

gra , vena quemlibet etc. Melius cum Ereulius ad marginem notat mitrax ex
tditione Plinii ibid. Mesomelas , nigra Plinio . AREV.
 .. . ,

L I B E R XVI. 275
Perside . Droselytus variiisi nominis caiisa ,
qiiia si ad igaem ap-
plicetur, veliit sudorem mittit

3. O/^^/wi" 5 distinctus diuersarum colore gemmarum . Est enim

in eo carbunculi renuior ignis, amethysti fulgens purpura jsmarag-
di nitens viriditas, et cuncta pariter sub quadam varietate lucen-
tia . Nomen habet ex patria . Sola enim eum parturit India .

4. Foiitkae a Ponto dicuntur, gcnere diuerso , nunc sangui-

neis, nunc auratis guttis micantes, aliae habentes stellas, aliae lon-
gis colorum ductibus lineatae
5. Hexeco7italithus ^ m parua magnitudine multicolor , vnde ct
hoc nomen sibi adoptauit . Tam diuersis enim notis sparsus est
vt sexaginta gcmmarum colorcs in paruo
orbiculo deprehen- eius
dantur . Nascitur autem in Libya apud troglodytas
Murrhitia apud parthos gignitur, sed praecipua in Germa-
6.
niajhumorem sub terra putant calore densatum , vnde et nomen
sumpsit . Varietas eius in purpuram, candoremqucjet ignem , cum
quodam colorum repercussu, quales in caelesti arcu spectantur .

Cuius contraria causa crystallum facit, gelu vehementiore concrcto .

3. Nomen habet ex patrla . Adiecta cum i^iiKovTx sexaginta magis exlgi

haec putamus . GRIAL . hexecontalithus . AREV.
Ib. De opalis Flinius plura lib. 37. 6. In Germania . Carmania Plln. GR.
cap. 6. I^J.^ia , inquit , sola et horum est Ib. Vnde et nomen sumps. Haec quo-
mater . AREV. que aliena putabat Chacon . GR.
4. Nunc auratis . Atris Plin. GRIAL. Ibid. Murrha de quo hic
est lapis ,

Ibid. Salmasius pag. 187. Exercitat. agitur .Murrhina dicebantur vasa , aut
Plinian. corrigit in Plinio aureis guttis : alia ex ynurrha facta . Verba , varietas
nam Solinus etiam aureas stellus , seu eius etc. obscure ex Plinio contracta sunt,
stillas vocat Ex Isidoro autem Solinum
. qui lib. 37. cap. 2. sic habet Sed in :

corrigit , non guttis aspersae sunt , sed pretio varietas colorum , subinde circum'
longis coloriim ductibus liniantur , hoc cingentibus se macuUs in purpuram , can^
est , lineantur Prius erat liniuntur Apud
. . doremque , et tertium ex vtroque igne~
Isidorum legebat aliae habentes stillas scentem , veluti per transitum coloris , in
pro Rursus de pontica
stellas . gcmma purpu^a , aut rubescente lacteo Sunt , qui .

cap. 15. habens stellas rubeas , al. stillas . maxime in his laudent extremitates , et
AREV. quosdam colorum repercussus , quales in
5. De hexecontaJitho Plinius llb.37. caelesti arcu spectantur , De murrha , et
c. 10. ,et Solinus cap. 31. al. 34. Non- murrhinis plura Harduinus ad prooem.
nuUi scribunt hexacontalithus scd grae- : lib. 23' AREV.

Mm
 , » .

276 ETYMOLOGIARVM
C A P V T XIII.

De Crystallis .

,c
sit
rystallus rcsplciukns
glacie durata per
, et aquosiis
Vnde et nomen ei gracci dederunt
annos .
colore traditur , quod . nlx

Gignitur autem in Asia^et Cypro maxime in septentrionum Al-:

pibus 5 vbi nec aestate sol fcruentissimus inuenitur . Ideo ipsa diu-
turnajet annosa duritia reddit hanc speciem , quae crystallus di-
citur . Hic oppositUs radiis solis adeo rapit flammam , vt aridisfun-
gis 3 ignem praebeat
vel foliis . Vsus eius etiam ad pocula desti-
natur Nihil autem aliud , quam frigidum , pati potest
. .

2. Adamas indicus lapis paruus^et indecorus, ferrugineum ha-

bens colorem 3 et splendorem crystalli Nunquam autem vltra ma- .

gnitudinem nuclei auellani repertus Hic nulli cedit materiae , ne .

ferro quidem , nec igni, nec vnquam incalescit vnde et nomeu :

interpretatione graeca indomita 'vis accepit Sed dum sit inuictus .

ferri, ignisque contemptor , hircino rumpitur sanguine recenti , et

cah'do maceratus , sicque multis ictibus ferri perfringitur Cuius .

fragmentis scalptores pro gemmis insigniendis, perforandisque vtuntur.

3. Hic autem dissidet cum magnete lapidein tantum , vt iuxta
positus ferrum non patiatur abstrahi Magneti autem , si admotus •,

Cap. XIII. n. I. Quod sit rilx glacie psit, vt coniiciebam ad lib. i. Carminis
durat . Ita Plin. r. 2. , et August. in ps. de Deo v. 7i2.,et 715. , vbi plura de
147. Solinus vero cap. 25. Putant ( in~ crystalli origine . AREV.
quit ) glaciem coire , et in crystallum Salmasius pag.205. Exercit.Plinian.
2.
corporari, sed frustra nam si ita foret : obseruat, non omnem adamanta ad amus-
neque Alabanda Asiae, neque Cyprus in- sim similem esse crystallo, sed praeci-
sula hanc materiam procrearet , quibus pue indicum , et arabicum Quod autem
.

regionibus incitatissimus calor est 5"^^ . veteres putabant , adamanta ne ferro qui-
noitrwn non est has lites componere . dem ccdere , id falsum esse , recentiores
GRIALIVS . ostendunt Vide Vossium in Etymol. AR.
.

Ibid. S. Martinus Legionensis , qui 3. Hic autem dissidet cum rnagn.

hunc locum excribit , legit , dicitur , quod E Solin. c. de India . GRIAL .
nix sit glasie dutata per annos pluri- Ib. Magneti autem etc. Haec ex So-
mos . Vide eius sermonem in Ascensio- lini verbis cap. 65. intelligentur F^/ i/ :

ne Domini tom. 3. pag. 147. Marbodus admotus magnes ferrum traxerit , quasi
in libro Euacis de gemmis Isidorum ex- praedam quamdarn , quidquid magneti-
pressit cap. 41. Crystallus glacies multos haeserit ,adamas rapiat , atque auferat
durata per annos Isidorus autem for-
. AREVALVS .

tasse hemistichium ex Dracontio sum-

 . .

"'
L I n E R XVI. 277
niagnes comprehcnderit, rapiat , atqiie aiiferat . Fertur quoque ia
electri siiniJitudinevenena deprehenclere metus vanos cxpellere : :

maleficis resistere artibus Genera eius sex . .

4. Chalazias grandinum et candorem et figuram adamantinae ,

duritiae habct Etiam in igne positae manet suum higus

. .

5. Ceraiwiorum (\\\o genera sunt Vnum quod Germania mit« .

,

tit crystalli similc splendet tamen caeruleo, et si sub diuo positus

,

fuerit, fulgorem rapitsiderum Ceraunium alterum Hispania in Lu- .

sitanis litoribus gignit, cui color e pyropo rubcnti , et qualitas,vt

ignis Haec aduersus vim fulgurum opitulari fertur^si credimus

. .

Dicta autem. ceraunia 3 quoniam aHbi non inueniuntur , quam iti

loco fulminis ictui proximo Graece enim fuhnen Ke^stuvo<, dicitur . .

6. Irif apud Arabiam in mariRubro nascitur, coloris crystal-

lini, sexangulata 5 dicta ex argumento iris Nam sub tecto percus- .

sasolcj species et colores arcus caelestisin proximos parietes emittit

,

7. Astrios ex India est , crystallo propinqua, in cuius centro

steUa lucet fulgore hinae plenae Sumpsit autem nom.en , quod .

astris opposita, fulgorem rapit,ac regerit

8. Alectria , quasi alectoria . In ventriculis e.nim gaUinaccis in-

uenitur , magnitudine fabae

crystallina specie Hac iw certamini- , .

bus inuictos fieri,magi volunt,si credimus.

4. De chalazia supra cap. 10. n. 5. vim fulgurum cr^ditur opitulari Ex quo .

In antiquis exemplaribus scriptum est, loco quidam legcbat , qualitas videtur

Etiam manet suum fri-
in igne positus , igni vt videri sit
, , quod Solinus dixit ,
gus vt saepe apud Isidorum , et aequa-
: probari GRIAL . .

les nominariuus absolutus adhibetur pro Ib. prae oculis habuit Soli-
Isidoras
ablatiuo absoluto . Et chalaxias quidem num , vt
coiiferenti patebit sed quum :

mascul. gener. est , quamuis cap. cit. 10. apud Solinum Salmasius pag. 240. Exer-
genere femineo efferatur , quia inteUigi- cit. Plinian. leiien:ium contendat Carma-
tur gemma , nisi forte etiam eo loco nica , non Germanica , vt vulgati prae-
correctione simili scriptura reformetur . ferunC , apud Isidorum quoque reponi
AREV. poterit, quod Carmania mittit AREV. .

5. Vnum , quod Germania mittlt. AL 6. Iris Uaec partim e Solino

.
, par-

Carmania . Fid. Plinium lib. 36. c 9., tim e Plin. quod in Arabia , et sexan-
et Solin. r. 33. de Scandinauia . Vtrum gulata j e Solino \ reliqua ex Plinio GR. .

hcrum secutus sit Isidorus , non liquet . Ib. In proximos parietes immittit .

GRIAL . Mendose libri omnes imitatur Plinius , .

Ceraunium alterum Hlsp. Sotin.

Ib. eiaculatur . GHIAL .

4'.de Hisp. Lusitanum litus pollet gem- 7. In cuius centro stella . Plinius
tna ceraunio plurimum , quod etiam in- lib. 37. cap. 9. Intus a centro ceu stel-
dicis praeferunt :, huius color est e py- la . Atque ita apud Isidorum restituere
ropo , qualitas igni probatur , quem si possumus . AREV.
sinc dctrimcnto sui perferat , aduersus 8. Alectoria Ex . Plin. 37. f.io. GR-
 . .

278 ETYMOLOGIARVM
9. Enhydros ab aqua vocata Exiidat enim aquamjita vt . clau'
sani in ea putes fontaneam scaturiginem .

C A P V T XIV.

De igjiitis .

I. o,
v^mnium ardentium gemmarum principatum carbiwculus ha-
bet Carbunculus autem dictus , quod sit ignitus, vt carbo^cuius
.

fulgor nec nocte vincitur Lucet enim in tenebris 5 adeo vt flam- .

mas ad oculos vibret Genera eius xii.jsed praestantiores, qui .

videntur fulgere^et velut ignem effundere Carbunculus autem .

graece af-&^aj dicitur Gignitur in Libya apud troglodytas. .

2. Anthracites vocatusjquod sit et ipse coloris ignei,vtcar-

bunculus, sed candida vena praecinctus, cuius proprium est^quod
iactatus in ignem velut intermortuus extinguitur
, at contra aquis :

perfusus , exardescit .

3. Sandasirus nascitur in India loco eiusdem nominis . Species

cius, quod, veluti in translucido igne , intus fulgent aureae guttae.
Constat autem inter omnes , quantum numero stellarum accedit ,

tantum et pretio accedere

4. Lychnites ex eodem genere ardentium est, appellata a lu-
cernarum flagrantia Gignitur in multis locis , st(X probatissima
.

apud indos Quidam eam remissiorem carbunculum esse dixerunt.

.

Huius duplex facies vnajquae purpura radiat aitera, quae cocci

; :

9. Veteres edlti , Exundat enim ,quod 21. , et lib. 27' cap. 7. , et xi. ; sed di-
in exitdat i aut exsudat mutandum ex uersos fortasse lapides Plinius his locis
Solino Salmasius pag. 770. Exercit. Pli- commemorat Anthracias vocatur
. a Soli-
nian. docebat Sed iam Grialius noster
. no gemma , quae a Plinio anthracitis. AR.
locum correxerat At,vtputo, id ex . 3. Quantum numero stillarum , stel-
Plinii sententia non est , qui lib. 37. ]arum npud Plin. GRIAL
cap. XI. ait Enhydros gemma rotundita-
: Ib. Sundasirus exemplaria va-
: Plinii
tis absolutae ,in candore laeuis , sed ad riant , sed verior lectio est Sandaresus ,
motum fiuctuat intus in ea , velut io ouis , quod nomen est loci , in quo haec gem-
liquor hKEN. . ma nascitur . Breulius in Plinio legit
Cap. XIV. Omnium
n. I. . Ex Plinio Sandactros , et in translucido stellantes ,

'il-->et Solin. GRIAL . pro quo Isidorus in translucido igne .

Ib. Perperam in nonnuUIs editis hoc Grialius in textu stellarum . AREV.

caput cum praecedenti continuatur . AR. 4. Lychnites . Ex Solin. f. 65. GR.
a. De anthracite Plinius lib.36. cap. Ib, Partem cerae retentat . Vulcanius
 . . . .

L I B E R XVI. 27P
rubore . A sole excalefacta , aut digitoriiin attritu , paleas , et char-
tarum fila ad se rapere dicitur . Scalpturis resistit , ac siquando
scalpta fuerit , dum signa imprimit ,
quasi quodam aniniali moriu
partem cerae retentat Genera eius quatuor .

5. Carchedonia hoc^quod et lychnites , facere dicitur , quam-

quam multo vilior praedictis. Nascitur apud nasamonas imbrc , vt
ferunt , diuino Inuenitur ad repercussum lunae plenae
. Omnia .

autem genera scalpturae resistunt

6. Alabandina dicta ab Alabanda Asiae regione , cuius color ad
carchedoniam vadit , sed rarus
7. Dracontites ex cerebro draconis eruitur quae nisi viuenti
,

abscissa fuerit non ingemmescit: vnde et , eam magi dormientibus

draconibus amputant Audaces enim viri explorant draconum spe- .

cus 5 et spargunt ibi gramina medicata ad incitandum draconum so-

porenijatque ita somno sopitis capita desecant, et gemmas detra-
hunt . Sunt autem candore translucido Vsu earum orientis re- .

ges praecipue gloriantur ,

8. Chrysoprasus aethiopicus est, quem lapidem lux celat, pro-

dit obscuritas . Nocte enim igneus est , die aureus .

9. Phiogites ex Persida est , ostentans intra se quasi flammas

aestuantes, quae non exeant

cx vet. cod. znnoi^t t partem carpere ten- vt nocte igncus slt , die pallidus Quae .

t(tt,ex PUnio i partetnque cerae in signo omnia chrysolampi tribuunt Plin. , et Isi^
tensnt Ipse edidit partem cerae tem-
. doriis c. seq. , et Solini edita exempla-
ptat . AREV. ria . Ergo deleri haec tuto poterant GR. .

5. C ar che. { onia tmtoXWge gemiiia ;

Ib. Apud Grialium in textu Chryso-
Nam gr^ece est carthagi-
carchedonius phrasius , in not. Crysoprasus recte De .

nicnsis Hoc carbunculorum genere abun-

. chrysopraso , vel chrysoprasio confer cap.
dabat Carthago Vide Plinium lib. 37.
. 7. num. 7. huius libri AREV. .

cap. 7. AREVAL. 9. Phlogites . Ita dicitur a Solino y

6. Pliniiis loc. cit. vocat carbuncu- a Plinio phlegontis GRIAL. .

los alabandicos eos , qui in Orthosia cau- Ib. Plinius lib. 37. cap. xi. nominat
te nati , Alabandae perficiebantur . De in nonnuUis exemplaribus etiam philo^
iisdem loquitur Isidorus . AREV. gitidem Inter haec , et similia nomina
.

7. Non ingemmescit . Sic V. CC, hoc discrimen , quod phlogites , phlo-

est
Tliniiis gemmescit. G;^IAL . gitae est mascul. gen. , oisi vbi subaudi-
8. Chrysoprasus In Solini manuscf. . tur gemma iphlogitis i phlogitidis est fe-
exemplari cap. de Aethiop. sic legitur : min. gener. Verba Solini cap. 37. al. 50,
Vfcvi hyacinthus , ibi et chrysoprasus ap- Phlogites ostentat inter se quasi flammas
paret,qucm lapidem lux celat , produnt aestuantes Pro ex Persida oportebit le-
.

tenebrae ^ haec enim in eo diuer»itas 3 gere ts Penide , vel ex Persia . AREV.

 . . .

2go ETYMOLOGIARVM
10. Syrtites ^ vocata, quoniam in litorc Syrtium inuentaprimum
est in parte Lucaniae . Color eius croceus intus stellas continens :

clanf^uidas , sub nubilo renitentes .

11. Hormesion inter gratissimas aspicitur , et igneo colore ra-

dians auro ,
portante secum in extremitatibus candidam lucem .

C A P V T XV.

De Aureis

I. Ou ntquaedam gemmarum genera ex specie metallorum , vel

Lapidum cognominata .

2. Chrysopis aurum tantum videtur esse . Chrysolithus auro si-

milis est cum marini coloris similitudine, hunc Aethiopia gignit

3. Chry selectrus j simiVis auro , sed in colorem electri vergens ,

matutino tanti-m aspectu iucundus , rapacissimus ignium , et si

iuxta fuerit, celerrime ardescens .

4. Chrysolampis i
exaurOjet igne vocata . Aurea est enim die,
et noctu ignea hanc Aethiopia gignit:

5. Ammochrysus ^ ^YQnis auro intermixtis , nunc bractearum ,

nunc pulueris habet quadrulas Gignitur in Perside . .

6. X^wf^^c/iA-^/w/, coioreaureo, interueniente candida vena y^f^- .

lichry-

10. Syftites . Ex Plin. c. it>. , aut nio gen. fem. effertur , fortasse quia in-
potius ex Solin. c. 8. GRIAL . teliigit gemma . AREVAL.
Ib. Isiuorus verba Solini , et Plinii 3. Chryselectrum neutr. gen. a Plinio
n^iscuit , vt saepe alias Legi posset pri-
. dicitur lib. 37. cap. 3. AREV.
miim est , deinde et in Lucttnia AREV. . 4. Chrysolampis.^/.Ghrysolampsis.GR.
11. Plinius lib. 37. cap.io. similibus Ibid. De chrysolampide confer dicta
verbis hormesion describit . AREV. cap. 7. num. 7. AREV.
Cap. XV. Chrysopis
n. 2. Sic etiam . 5. Ammochrysus Ex . Solin. GRJAL.
dicitur ab aliis . Chrysophis a Plinio. GR. 6. Melichrysus Plin. c. 9. Sunt et
.

Ib. Chrysolithus cum marini coloris melichrysi , veluti per aurum sincero
similitudine No» dubito , quin ad Hie-
. mellc translucente . GRIAL .
ronym. Isidorus respexerit \ ille enim Da- Ib. Leucochrysus etc. ex Ph*nIo lib.37,
niel. 10. Pro Chrysolitho ( inquit ) qui cap. 9, Alius est leucochrysus in morem
vnus ^st ex xii. lapidib. , qui ponitur in crystalli de quo idem Plinius ib. cap.io.
,

Logio Pontificis , Lxx. interpretes mare Quod sincerum mel per aurum translu-
appellauerunt GRIAL . . ceat, innuit morem veterunV apponen-
Ib. Chrysopis etiam legit Harduinus di in conuiuiis mel in vasis aureis de :

apud Plinium ex mss. Chrysolithus a Pli- quo dixi ad Sedulium iib. i. v. 14. in
 , .. .

L I B E R XVI. 281
Uchrysus dlcta , qiiod veluti per auriim sincerum mel , sic haec
gemma transluceat .

7. ChrysocoUa gignitur in India , vbi formicae eruunt aurum .

Est autem auro similis , et habet naturam magnetis , nisi quod

augere aurum traditur, vnde et nuncupatur. Argyrites simiHs ar-

gento, habens stigmata aurea .

8.Androdamas argenti nitorem habet, et pene adamas , qua-

drata semper tesseris Magi putant, nomen impositum ab eo , quod.

animorum impetus, vel iracundias domare , et refrenare dicatur ,

si credimus Gignitur in mari Rubro
. .

9. Chalcites aerei coloris est . Chalcophonos nigra estjsed lapi-

di illisa, aeris tinnitum reddit.
10. Balanitae duo sunt genera, subuirides , et corinthii aeris
similitudine , mediam secante flammea vena.
11. Sideritis ^ a contemplatione ferri nihil dissonat : verum ma-
leficus ,
quoquo inferatur , discordias excitat.
12. Idaeus dactylus ex insula Creta est, ferrei coloris , causa
nominis eius,quia pollicem humanum exprimit
13. Aethiopicus ferrei coloris est , qui dum teritur , nigrum
succum emittit .

14. Zmilampis m Euphratis alueo legitur, Proconnesio marmo-

praefatione : CoJlucentqiie suis aurea va- marmore androdamante sa^prj. c.4. n.17.
sa fauis . AREV. AREVALVS
7. quod augere aurum traditur
Nisi . 9. Chalcites , chalcitae , et chalcitis ,

Agere aurum legehat A. Couarruuias , vt chalcitidis est etiam lapis, ex quo co-
agere sit , quod Plinius dixit , trahere , cto aes fit . De chalcitide gemma Plinius
vel iungere . GRIAL . iib. 37. cap. XI. Idcm cap. 10. de chal-
Ib. Argyrites habcns stigmata. Stem- cophona . AREV.
roata , Gothici . GRIAL . 10. Ex Plinio lib. 37. cap. 10. vbi
Ib.Sententla clarior erit , si legatur legitur medias secante fiammea vena .
nisi quod agglutinare aurum traditur . AREVALVS
Graece KlXha. est gluten De argyritide . 11. Sideritls . £ Solin. Plin. quoque
Plinius lib. 33. cap. 6. AREV. c. 10. Sideritis ferro simih's , litigio illa-
8.Quadrata semper tesseris. Plin. ta discordias facit . GRIAL .

quadrata semper tesselis similis GR. . 12. Ex PHnio lib. 37. cap. 10. GR.
Ib. adamas Plinius
Pene . lib.37.cap. 13. "Dq carbunculis ztth.\o^\c\s Plinius
10. vt adamas Suspicatur . Sahnasius lib. 37. cap. 7. AREV.
P3g- 565. Exercit. Plinian. , apud Plinium 14. Zmilaces. Ex Plinio^et Solin. GR.
legendum vi adamas , nou vt adamas . Ih. Zmilampis sic legit Harduinus :

Alioquin putat, errasse Plinium , et cum apud Plinium e mss. suis omnibus Sal- .

eo SoHnum , ct Isidorum nam androda- : masius Exercit. Plinian, pag. 703. repo-
tnas nihil habet adamanti simile De . ncndum censet zenilanthis e m?s. Isido-
Tom.IV, N n
 . . , .

zSi ETYMOLOGIARVM
ri simiris, medlo colore glauco , veliiti ociili pupllla internitens
Arabka^ Q^ patria dicta , aspectu cburnea est .

15. Hephaestites speculi naturam habet in reddendis imagini-

bus, c]uamquam rutilet : experimentum eius , si feruenti aquae addi-
ta, statim rctrigeret : auc si soli opposita , aridam materiam accen-
dat . Nascitur in Coryco .

16. Ostracites ^ lapidosus , colore testaceo , durior . Altera acha-

ti similis , nisi quod achates poUtura pinguescit . Duriori tanta inest
vis 5 vt ah'ae gemmae scalpamur fragmentis eius .

17. Glossopetra similis est linguae humanaejVnde et nomen

sumpsit. Fertur autem , deficiente luna , e .caelo cadere, cui non
modicam magi tribuunt potestatem . Nam ex eo lunares motus ex-
citari putant
18. Sunt et quaedam gemmarum genera cognominata ab ani-

malibus . Echites vipereas maculas exprimit . Carcinias marini can-

cri coloris est

19. Scorpitis scorpionem et colore, et effigie refert . Myrmi'

cites formicae reptantis effigiem imitatur. 'Taos pauoni est simiiis.
Hieracites ^^^^1^^15^010^15,^4^///^/ aquihie . Aegopthalmos caprino
oculo similis .

20. Ly copthalmosqmtuoi' colorum ^ ex rutilo sanguinea , in j

medio nigrum candido cingitjVt luporum oculus . Meconites pa-

pauer exprimit .

21. Sunt et quaedam gemmae , quibus gentiles in supcrstitio-

nibus quibusdam vtuntur .

22. Lipara suffita , omnes bestias euocari tradunt . Ananchi-

ri . Apud Solinum nonnullis editlo-

in De carcinia ib. cap. xi. AREV.
nibus zmilantis , in aliis zmilaces , vt 19. Aetites aquilae . Plinius, Aethcs
Grialius edidit . AREV. a colore aquilae candicante cauda GR, .

15. Plinius lib. 37. cap.io. GRIAL. Ib. Plin. lib. 37. cap. xi. de scorpi-
16. Ostracias ySxwt ostracites gemmd. y te , de myrmicite , de tao , de hieracite,
de qua hic Isidorus , describitur a Plinio de aetite,et aegophthalmo AREV. .

iib. 37. cap. 10. , vbi \eg\t\xr scalpantur , 20. Lycophthalmos . Ex Plin. c. 11.
non sculpantur , vt nonnuUi apud Isido- GRIAL .

rum legunt , quod etiam sustineri potest Ib. Ex Plinio lib. 37. cap. 1 1. legen-

Ostracites lapis commemoratur ab eo- dum videtur e>: rutilo , et sanguineo , in

dem Plinio 36. cap. 19. AREV.
lib. medio nigrum candido cingente . Idem
17. Glossopet. Diuersa ab his tradit lib. 37. cap. 10. meconitem simili modo
Tlinius . Verum haec e Solino snnt . GR. exponit . AREV.
18. De echite Plinius iib.37. cap.2. 22. Ananchitidc . Plin. Ananchitide
 .

L 1 B E R XVI. 283
tide in hydromantia daemonutn imagines euocari dicunt . Synochi-

tide vmbras inferorum euocatas teneri aiunt .

23. Chelo?iit€s oculus est indicae testudinis, varius, et purpu-
reus . Per hunc magi impositum h'nguae tutura praenunciari fin-

gunt
24. Brontia a capite testudinum cum tonitruis cadere putatur,

et restini^uere fuhninis ictus.

Hyaenia hapis in ocuhs hyaenae bestiae inuenitur qui si
25. :

sub hngua hominis subditus fuerit , futura eum praecinere dicunt.

Sed et Coraltium tempestati , et grandini resistere fertur .

26 Vantica^ est gemma quaedam huore perhicida habens stel- :

hs rubeas 5 interdum et aureas . Dicunt^per eam interrogari dae-

mo nes , et fugari.
27. quibusdam gemmarum generibus veras
In a falsis discer-
nere magna difficukas est quippe quum inuentum : sit ex vcro ge-
nere akerius m quae ternis
aha falsa transducere, vt sardonyches ,

ghitinantur gemmisjita vt deprehendi non possint. Fingunt enim

eas ex diuerso genere, nigro , candido minioque colore Nam er , .

pro Lipidc pretiosissimo smaragdo quidam vitrum arte inficiunt ,

et faUit oculos subdole quaedam falsa viriditas, quoadusque non
est, qui probet simulatum , et arguat sic et aha aho , atque aho :

uj hydromnnti.i dicunt euocari imagines nitruis cadens , vt putan t , fulmine icta

dcorum . GKIAL . restinguit . Idem voluit Isidorus . GR.
Ib. Lipara sujfita etc. Ita Plinius Ib. Plinius lib. 37. cap. 10. distinguit
lib.37. cap. 10., apud
Grialius et alii brontiahi , et brontem haec c capiribus
:

Isidorum legunt liparia Pro hydroman- . testudinum tonitribus cadit-.illa imbri-

tia nonnulli editi exhibent necroman- bus , et fulminibus cadere dicitur . AR.
tia sed Grialius restituit hydromantia ,
: 25. De hyaeniif toiX). i. Patrum Apo-
quod Harduinus quoque ex mss. in edi- stolic. p.ig.
23' seq. edit. Cotelerii agi-
tione Plinii tuetur . Ex Plinio etiam le- tur , de qua etiam Plinius lib. 27. cap-
go synochiti.ie , non synocitidc , vt Gria- lo. AREV.
lius . Omitti etiam potest aiunt post 26. Pontica - stlUas aureas Stcllas .

/f«frf,quod apud Plinium regitur a ^/- aureas SoHnus , Stellas atras Plin. GR.
cunt , quod praecedit AREV. . Ib. Dicunt per eam interrogari d. e.
23. Chelonites . De Chelonia haec pro- effug. Haec vnde sint , non constat . GR.
dit Pliniu> . GRIaL . Ib. Grialius in textu edidit stelhu :

Ib. Plinius lib.37. cap. 10. distinguit in not. sumit stillas , fortasse ex aliis
chelonitides , quiLQ sunt gemmae testudi- editionibus . AREV.
num similes , a chelonia , quae est oculus 27. In quibusd. gemmar. gener.v^ras
indicae testudinis AREV. . a faisis disc. Ex Plin. c. 12. GRIAL .

24. Brontia . Pliniy.s c. 10. Brontia Ib. Quae ternis glutinartir gemmis.
capitib. testudinum siajilis,et cum to- £.v PHn. ibid. GRIAL .

N n 2
 . ,

284 ETYMOLOGIARVM
modo . Neqiie est sine fraude vlla vita mortalium .

28. Omnes autem non translucidas gemmas Caecas appellantj

eo quod densitatc sua obscurentur

C A P V T XVI.

De vitro .

,.v,itrum dictum 5 quod-u/j-w/ perspicuitate transluceat . In aliis

cnim metallis^quidquidintrinsecuscontineturjabsconditur: in vitro ve-

ro quilibet liquor , vel species, qualis est interius , talis exterius de-
claratur , et quodammodo clausus patet . Cuius origo haec fuit.
In partc Syiiae, quae Phoenice vocatur , finitima ludaeae , circa
radicem montis Carmeli palus est, ex qua nascitur Belus amnis, quin-
que miHum passuum spatio in mare fluens iuxta Ptolemaidem : cu-
ius arenae de torrente Buctu sordibus eluuntur.
2. Hic fama est, appulsa naue mercatorum nitri , quum sparsim
per litus epulas pararent, nec essent pro attoilendis vasis lapides
glebas nitri ex naue subdidisse , quibus accensis permixta arena litoris,

translucentes noui liquoris fluxisse riuos , et hanc fuisse originem vitri .

3. Mox, vt est ingeniosa solertia , non fuit contenta solo nitro,

sed et aliis mixturis hanc artem studuit . Leuibus enim , aridisque
lignis coquitur, adiecto cyprio 3 ac nitro , continuisque fornacibus,
vt aes j hquatur, massaeque fiunt . Postea ex massis rursus funditur
in officinis 3 et aliud flatu figuratur, aHud torno teritur , aliud ar-
genti modo caeLatur . Tingitur etiam multis modis , ita vt hyacin-
thos 5 sapphirosque , et virides imitetur, et onyches, vel aHarum gem-
marum neque colores : est alia speculis aptior materia , vel pictii-
rae accommodatior.
4. Maximus tamen honor in candido vitro, proxirnoque in

Cap. XVI. n. I. Virrum . Fid. Plin. ris . GRIAL .

]ib. 36. c, 16. GRIAL . 3. Sed et aHis mixturis hanc art. stud.
Jb. Cuius arenae de torrente fluctu Assentior Chaconi , qui adulterina ista
sordibus eluuntur Aperta sententia .
. censebat . GRIAL .
Hoc est , cuius arenas torrens fiuctus sor- Ib. Speculis aptior . Pliniui , sequa-
dibus eiuit . ISlec est . cur in ea inoeniosi clor . GRIAL .

videamur ^ quamuis paullo aliter eadem Ib. Adiecto cyprio cupro

: alli Pli- :

en untiuuerit Plinius . GRIAL . nius aere cyprio . Idem, vitrum , vt aes ,

2. Noui lii^uoris . Al. Nobilis liquo- liquatur . AREV.
 ,
,

L I B E R XVI. 2S5
crystalli similitudlne . Vnde et ad potandiim argenti metalla, et
aiiri pepulit vitriim . Olim fiebat et in Italia : et per Gallias , et
Hispaniam arena alba mollissima pila molaque terebatur Dehinc , .

miscebatur tribus partibus nitri pondere, vel mensura ac liquata :

in alias fornaces transfundebatur quae massa vocabatur ainmoni- ,

trum 5 atque haec recocta fiebat vitrum purum candidum

, et .

5. In genere vitri et obsidianus lapis annumeratur Est autem .

virens interdum, et niger aliquando, et translucidus crassiore visu,

et speculis parietum pro imagine vmbras reddente : gemmas ex eo
multi faciunt Hunc lapidem et in India, et in Itaha,
, et ad oceanum

in Hispania nasci tradunt .

6. Ferunt autemjsub Tiberio Caesare quemdam artificem ex-

cogitasse temperamentum vt flexibile essct^et ductile Qui
vitri , .

dum admissus fuisset ad Caesarem porrexit phialam Caesari, quam ,

ille indignatus In pauimentum proiecit Artifex autem sustulit .

phialam de pau^mento, quae complicauerat setamquamvas aeneum :

deinde marculum de sinu protulit, et phialam correxit Hocfacto, .

Caesar dixit artifici*, Numquid

hanc condituram vitro- alius scit

rum ? Postquam ille iurans negaultj alterum hoc scire jussit illum ,

Caesar decollari , ne, dum hoc cognitum fieret , aurum pro luto
haberetur 3 et omnium metallorum pretia abstraherentur Et re ve- .

ra 3 quia si vasa vitrea non frangerentur , meliora essent , quam

aurum , et argentum .

CAPVT XVII.

De Metallis .

..M rQ y,(.ra\Xay ^ quod natura eius

etallum dictum graece a,7ro

ea sit , vt vbi vna vena apparuerit, ibi spes sit alterius inquiren-
di Septem autem sunt genera metallorum aurum ^ argentum ^ aes
. :

tlectrum , sta?inum ^plumbum ^ et 3 quod domat omnia ^ferrum .

5. De lapide obsidiano , seu obsidio dixit Vide not. ad lib. 12. cap.7. n.Si.AR.
.

dictum cap. 4. huiiis libri n.21. AREV. Cap. XVII. n.i. 7/7<7;</rf«rf/ scilicet me-
6- Fertur autem sub. Tib. Fid. Plin., talli Et quod domat omnia ferrum: for-
.

et Dion. lib.^j. GRIAL . tasse ex aliquo poeta sumptum De re .

Ib. Deinde marculum . Al. Martu- metallica extant opera G. Agricohe ,

lum . GRIAL. I. Gotsch. Vallerii , Bomarii , Cellertii
6. Vitrum sulfure solidari , nonnemo ct aliorum AREVAL. .
 ,

2S^ ETYMOLOGIARVM
CAPVT XVII L
De auro .

.A urum ab aura dictiim

aere plus fiilgeat . Vnde et
, splendore, qiiod repercusso
id est , a
Virgilius: Discolor Inde auri per ramos
aura r^«///V , hoc est , splendor aiiri Naturale enim est , vt me- .

tallorum splewdor plus fulgeat luce alia repercussus Hinc et aura- .

iii dicti quorum fulgor splendidos reddit.

5

2. Obryzum aurum dictum quod obradiet splendore j

: est enim
coloris optimi,quod hebraei ophaz^^raQci Kippov vocant .

3. Bractea dicitur tenuissima laminaj dTro ToC/Bpxx^v ,

quod est,

^^iiiv 5 id est 3 a crepitando .

4. Pecunia prius de pecudibus et proprietatem habebat , et no-

men . De corio eniin pecudum nummi incidebantur, et signaban-
tur. Postea a Saturno aereus nummus inuentus. Ipse enim signa-
ri nummos , et inscribi constituit : propterea et aerarium Saturno
Cap. XVIII. n. I. Aurum ab aura E . Graeci Kjppo/
Ih. Vt de hac scriptu- .

Seru. Aen. 6. ad illud , Discolor vnde ra minus dubitari posiit Ciaron Lati- :

auri p. r. aura rcfulsit, inde tamen ha- nis litteris scriptum Goth. Ouet.
est in
bent constanter Goth. in versu Maronis colleg. et in Silien. Est autem x/ppov ful-
GRIAL . uuii) . GRIAL .

Ih. Hinc ct aurarii dicti q. f. sp. v. Ih. Isidori aequales , et eo etiam an-
Verba sunt Seruii ihidem , nisi quod apud tiquiores vsurpare solebant d pro^jVt
illum aurati ,et fauor legitur , Sed idem trapedia pro trapex,ia Huc spectat ety- .

Seruius eod. lib. ad illud gaudens po- mon ohryxi » quod ohradiet . Vide Sal-
pularibus auris , Auris ( inquit ) fauoribus, masium in Gapitolinum p^g. 20. v. 32.
vnde et aurarii dicuntur fautores GR. . Alii originationem vocis obri7,um ex grae-
Vide comment. ad hymn. i. Ca-
Ib. co petunt : alii ex Ophir insula . AHEV.
them, Prudentii v. 22. , et ibi glossam 3. Bractea , quae
«Vo t» /Spe/xsc-d-d^ ,

veterem : Aurora dicitur a splendore : est IvoiLXTOTroia, crepitandi « «V» t« :

hinc AVRARII dicuntur fauitores . AR. /2f)ci<j0-iiv , quod est rx^^v I^^ ^^ hac qui- •

2. Obryzum autem dictum , quod ob- dcm lectione , quantumuis in codicihus

rad. De hoc notationum genere semel mc- deformata , dubitare licet GRIAL . .

nuisse fuit satisSed occasionem fortas-

. Ib. A crepitando : Virgilius lib. 6.
se sumpsit ex verbis Hieron. ad lerem. V. 209. Sic leni trepitahat bractea vento .

c. 10. Septem {inquit) nominibus apud AREV.

hebraeos appellatur aurum Quorum
. 4. De corio enim pecud. n. i. Cas-
vnum Ophaz dicitur , quod nos dicere siod. lib. 7. variar. Pecunia enim a pe-
possumus Obryzum , vt splendeat in su- cudis tergo nominata . Gallis auctori-
perficie idolorum Et in epist. ad Prin-. bus , sine aliquo adhuc signo , ad metal-
cipiam\0\>\\\T genus auri a loco Indiae, la translata est . f^id. Suid. in cto-fratpi* •

vcl a colore , nomine indito . GRI AL . GRIAL.

 .

L I C E R XVI. 23;
a gentlllbus consecratum est . Alii , vt superlus , pecunlam apecu-
dibus appellauerunt : sicuc a iuua?jdo iumenta dicta sunt . Omne
enim patrimonium apud antiquos peculium dicebatur a pecudibus ,

in quibus eorum constabat vniuersa substantia vnde et ptcuarius ,

vocabatur , qui erat diues modo vero pecuniasus

, .

5. Antiquissimij nondum auro argentoque inuento , , aere vte-

bantur . Nam prius aerea pecunia in vsu fuit, post argentea, de-
inde aurea subsecuta , sed ab ea , qua coepit 3 nomen retinuit .

Vnde et aerarium dictum ,

quia prius aes tantum in vsu fuitjet
ipsum solum recondebatur, auro argentoque nondum signato , ex ,

quorum metallis, quamuis postea fuisset facta pecunia , nomen ta-

men aerarii permansit ab eo metallo , \\\dQ initlum sumpslt .

6. Thesaurus iuxta graecam proprietatem a,7ro t«o -dia-scoq a posi-

tione 5 hoc nomlnatur Nam •^«j-is posltio dlcltur , ec
est, a reposlto .

est nomen ex graeco , latinoque sermone compositum Nam -deg .

graeci repositum dicunt, latini aurum , quod iunctum sonat repO'

situm aurum Auraria nomen habet ab auro
. .

7. Tributa vero ^ qo quod antea per tribus slngulas exigeban-

turrsicut nunc per singula territoria . Sic autem in cres partes di-
uisum fulsse romanum populum constat , vt qni praeerant in sln-
gulis partibus 3 tribunl dicerentur . Vnde etlam sumptusjquos da-
bant populi, tributa nomlnauerunt .

8. Vectigalia sunt tributa , a 'vehendo dicta . Stipendium a stlpe

pendenda nominatum Antlqui enlm appendere pecunlam soliti
.

erant magisjquam annumerare. Moneta appellata est qula mo- ,

net ^ nequa fraus in metallo , vel pondere fiat

Ibiii. Omne enim patrimon. ap. an- reponendo in crustinnm Inde aurum a .

tiq. E Seru. Eclog.i, ad ///«i/,Nec cu- latinis dictum vokint A ur ar ia zbso\mc .

ra peculi GRIAL . lib.12. cod. Theodos. tit. 6. leg 29. po-

.

Ib. Modo vero pecuniosus Hieron. nitur pro aurario canone,siue auraria pen-
.

Ecclesiast. Porro Tullius pecuniosos pri- sitatione Sed Isidorus aurariam accipere
.

mitus dictos refert , qui plura habuisse videtur pro aurifodina , vt accipit etiam
peculia , id est , pecora , designantur , ita Tacitus lib, 6. Annal. cap. 19. AREV.
enim antiquitus appellabant ; paulatim 7. Tributa Ita Varro lib. 4. GR.
.

autem per abusionem nomen ad aliud Ib. autem - nominarunt Verba

Sic .

deuolutum est . GRIAL . Seruii Aen. 5. ad illud tres equitum :

Ib. A
Saturno etc. Cassiodorius lib.7. numero turmae , etc. GRIAL .

epist. 32. de moneta ait Quam Seruius : Ib. Apud Seruium 5. Aen. v. 560.
rex in aere primum impressisse perhibe- legiturjT/ etiam qui praeerant singulis
tur . AREV. partibus etc. nominarunt AREV. .

6. Thesaurus vox tota graeca Cbt a

 . ,

iSS ETY MOLO G lA RVM

9. Nomisma est solidiis aurcus , vel argcnteus, siue aereus
qui ideo nomisma dicitur , quia nominibus principum , effigiisque
signabatur . Primus nummus apyv^oi nuncupabatur, quia quamplu-
rimum ex argento percutiebatur
10. Nummi auteni a Numa romanorum rege vocati sunt, qui
cos primum apud latinos imaginibus notauit , et titulo nominis sui
pracscripsit .

11. Tolles dicuntur a sacculo, quo conduntur : a continente

idj quod continetur, appellatum .

12. In nomismate tria quaeruntur, metallum , figura , et pon-

dus . Si ex iis aliquid defuerit , nomisma non erit .

13. Tria autem sunt genera argenti , et auri^et aeris smna-

tum 3 fiKtum nummis est :factum
3 infectum . Sigtjatum est , quod in
est quod invas^s^et sigais: infectum
^
qiiod in massis, quod et gra- ^

iie dicitur, id est^massa. In notitiam autem formarum metalla ita

venerunt Dum enim quacumque ex causa ardentes siluae exco-

.

querent terram 5 excalefactis venis , fudit riuos cuiuscumque stri-

cturae .

14. Siue
9. Qula nominib. princip. Repetun- V. 281. , et alii follem pro sacculo pecu-
tur haec inf. c. 24. GRIAL . niae accipiunt . AREV.
Ib. De nomismatis etymo vide com- 12. Lib. 5. Sement. cap. 36. Sicut
fnenr. ad Prudentium hymn. 2. Peri- in numismate metallu)n ,figura t et pondus
steph. V. 50. Isidorus idem repetit infra inquiritur , ita in omni doctore etc. Con-
cap. 25. n. 14. Scribitur etiam niimisma . fer notam . AREV.
Lucretius dixit ejfigiae in plur. AREV. 15. (^uod et graue dicltur i. massa .

10. Nummi autem a Numa Ex . Seru. Aeneid. 6. ad illud, Egregium for-

Epiphan. lib. de ponderib. Jdem refert ma iauenem , etc. GRIAL .

Suid. in voce dff(yd.f,iA ex Tranquillo . Ibid. Dum

enim quacumq. ex causa
GRIAL . ardent. siluae , etc. Vsque ad finem cap.
Ih. Gisbertus Cuperus in epistola ad Totus locus adumbratus ex Liicretii lib.^^.
Ottonem Sperlingium , quae incipit,J«- Quidquid id est , quacumque ex causa
ter febres y i^egzt i aes a Numa fuisse si- flammeus ardor- Horribili son. etc. GR.
gnatum : putat , Suetonium , et Isidorum, Ih. Cuiuscumq. stricturae Sic Virg. .

qui id tradunt , etymolo-

deceptos falsa Aen. 7. stricturas chalybum dixit Est .

gia nummi • Contra Harduinum conten- autem strictura , vt ait eo loco SeruiuSt
dic , Plinium lib. 54. cap. i. id non do- Terra ferri in massa coacta . GRIAL .

cuisse Varro lib.4. de ling.

. lat. cap.33. Ib. Formarum : verbum artis flatua-
innuit , nummum esse vocem slculam . rlorum estforma ma-iforma nummi est :

Festus a graeco vcfj.i(rfjia. originem re- signum in eo impressum Lampridius .

petit . Plura Vossius in Etymol. AREV. in Aicxandr. Seuer. cap, 39. Formas bi-
11. Folles pro marsupio , quod ex narias , hoc est , nummos binis aureis
corlo, vel pelle fieri solet . Vegetius Iib.2. valentes Vide Casaubonum , et Salma-
.

de re milit. cap. 3.0. , luuenalis sat. 14. siura ad hunc loc. AREV.
 .

L I 3 E R XVI. iS^
14. Siue igitur aes illud fuerat , siue aurum , quum in loca terrae
depressiora decurreret j suinpsit figuram, in quam illud vel prolluens
riuus, vel excipiens lacuna torinauerat. Quarum rerum splendore
capti homines , quum ligatas attollerent massas, vi lerunt in eis ter-

rae vestigia fi^urata, hincque excogitauerunt , liquefactas ad omnem

formam posse deduci

C A P V T XIX.

Dff Argoito .

..A rgentum non longe a graeca appellatione distat Hoc enim .

illi afyvfov vocant Cui mirum in modum illud inest , vt dum

.

candidum sit impressum corpori jlineas nigras reddat.

,

2. Argentum viuum dktum :,quod excidat materias, in quibus

iniicitur: hoc et liquidum, quia percurrit . Inuenitur specialiter in
metaUis , siue in guttarum concretione tectis
argentariis fornacibus
inhaerens saepe etiam et in stercore vetustissimo cloacarum , vel
:

puteornm limo Fit etiam et ex minio imposito conchulae ferreae ,

.

patina testea superposita, tum circumh"to vasculo circumdantur car-

bones 5 sicque argentum viuum ex minio distillat Sine hoc neque .

argentnm 3 neque aes inaurari potest.

3. Tantae autem virtutis est, vt si super sextarium arc^enti vi*
ui centenarium saxum superponas , oneri sratim resistat Sin vero .

auriscrupuhim , leuitatem eius raptim sinu recipit ex quo intelli- :

giturjnon pondus , sed naturam esse, cui cedit. Seruatur autem

mehus in vitreis vascuhs, nam ceteras materias perforat Potui autem .

datum interficit , ponderis causa.

4. Argenti purgamenta M-ddpyv^o<; , quam nos spumam argenti
appellamus . Fit enim ex argento , et piumbo .

Cap. XIX. n.i. Cui mirum in modum 5. Potui autem datum interf. p. c,

Illud inest . Huius rei mewinere Plinius, E Dioscorid. GRIAL .

et Augustinus lib.2i. de ciuit. cap.j. Ib. Centenarium Sitxum : 6e pondere

GRIAL . centenario infra cap. 25. num. vlt. Hic,
2. Sine hoc neque argentum , neque . et alibi Grialius scribere solet scripnlum
Fitruuius lib.y. cap.S. GRIAL. ]pro scrupulum . AREV,

tomdV. O
 . ,

zpo ETYMOLOGIARVM
C A P V T XX.

De Aere .

I. ./jL es a splendore acris vocatum , siciit aiirum argentum

, et .

Apud antiquos autem prius aeris, quam ferri cognitus vsus Aere .

quippe prius proscindebant terram : aere certamina belli gere-

bant 5 eratque in pretio magis aes, aurum vero , et argentum propter
inutilitatem reiiciebantur . Nunc versa vice iacet aes, aurum in
summum cessit honorem : Sic voluendA aetas commutat tempora re^

rum : et Quod fuit in pretio ^ fit nullo denique honore . Vsus aeris
postea transiit in simulacris , in vasis, in aedificiorum structuris
maxime et ad perpetuitatem monimentorum etiam publicae in eis

constitutiones scriptae sunt.

2. Cyprium aes m Cypro insula prius repertum ^ vnde et vo-

catum : factum ex lapide eroso j

quam cadmiam vocant, et est du-
ctile : huic plumbum colore purpureo
si addatur , fit

3. Aurichalcum dictum, quod et splendorem auri, et duritiam

aeris possideat Est autem nomen compositum . ex lingua latina,
et graeca enim sermone graecorum x^A>co5 vocatur. Fit aatem
. /ffj"

cx aerejet igne multo , ac medicaminibus perducitur ad aureum

colorem .

4. Corinthium cst commixtio omnium metallorum , quod ca-

sus primum miscuitjCorintho , quum caperetur, incensa . Nam dum
hanc ciuitatem Hannibal cepisset , omncs statuas aereas^et aureas , et

Cap. XX. n. 1. Apud antiquos autem ro squrillentem , alboque orichalco . De

prior aeris . Lucretius lib, •). Et prior etymolog. vid. Fest. GRIAL .
aeris erat cognitus vsus . Ex
, quam ferri Ib. Fit autem ex aere , etc Quaeren-
quo sunt omnia •y/^/w^ rtrf, nullo denique dus huius medicaminis auctor , neque fnim
honore . Reliqua huius capitis e Plinii haec ex Plin. GRIAL .

lib.7. GRIAL. //;. De etymologia aurichalci , siue

Jb. Vsusaeris . E Plin. c^. et seqq. orichalciVossius in Etymol. Commen-
'Vsq. ad
9. quo e^tremo sunt pleraque
e tarium de orichalco veterum gallice edi-
huius loci verba GRIAL . . dit Annayus Bruxellis 1780. AREV.
2. OypriunQ acs . Ex c.z, ,4. , tf/ 10. 4. Nam dum hanc ciuitatem Han-
GRIAL. nibal : «^^ Tn^at J^o-n enim
/xvji/xsv/jtjV .

3. Aurichalcum . . . quod splendo-

et Corinthum Hannibal , sed C. Mummius
rem aur. et dur. aer. poss. Ferba sunt Consul cepit ann. ab f^rb. cond. idc. iix.
Seruii A^n. \\, ad illu.i , Ipse dehiac au- GRIAL .
 . . . . ,.

L I B E R XVI. 291
argenteas In vniim rogum congessit, ct eas incendit. Ita ex hac
commixtione fabri sustuleriint , et fecerunt paropsides . Sic corin-

thia nata sunt ex omnibus in vnum, nec hoc , nec illud . Vnde et

vsque in hodiernum diemjsiue ex ipso , siue ex imitatione eius,

aes corinthium , vel corinthia vasa dicuntur Huius tria genera . :

vnum candidum , ad argenti nitorem accedens alterum , in quo :

ipsius auri fuhia natura est : tertium , in quo aequahs cunctorum

temperies
5. Coronarium ex ductili aere tenuatur in hamlnas , taurorum-
Gue felle tinctum , speciem auri in coronis histrionum praebet , vn-
de et appellatum
6. Pyropum Igneus color vocauit . Namque In singulas vncias

aeris, additis auri scrupuHs senis, praetenui bractea ignescit , flam-

masque vnde et pyropum dicitur

imitatur , .

7. Regulare aes diclturjquod ab aais ductile appellatur , qua-

le omne cyprium est

8. Ductile autem dicltur eo quod malleo producatur , sicut ,

contra fusile, quod tantum funditur.Hoc tt caldarium ^ quod tan-

tum funditur Nam malleis fragile est Siquidem omne aes , diii-
. .

cTcntius purgatis igne vitiis, excoctisque , regulare efficitur.

9.Campatnim quoque inter genera aeris vocatur a Campania
prouincia 5 quae est in Ituliae partibus , vtensilibus , et vasis omni-
bus probatissimum .

10. Aes omne frigore magno mehus funditur Aes rubiginem .

celerius trahit , nisi oleo perungatur seruari autem id optime in :

liquida pice tradunt.

Ib. Sic corinthia ncit,i suut de rebus
: pancirum de quo nonnulla Becmanus
:

ex aere corinthio factis absol ute corin- plura Ducangius In veteri codice Va- .

thia dicebant Cicero . lib. 2. Tuscul. ticano 134J. , in quo quaedaoi sunt frag-
cap. 14. Siquid de corinthiis tuis aini- menta ex opere S.Isidori de offic. cccles.,
seris . Dc origine aeris corinthii Isidorus caput inuenio de campanis fortasse non-
Plinio , et Floro concinit ^ conferendus dum editum, ac propterea non indignum,
tamen est iMuretus lib. 3. Variar. lect. quod inter appendices loc. 19. coUoce-
cap. 5. AREV. tur . AREV.
5. Coronarium Regulare - Pyropum- 10. Aes omne frigore rael. E c. 9.
Campanum . E c. 8. GRIAL . GRIAL .

6.Flammasque imitatur Ouidius 2. . Ib, Aes rubiginem celerius trahit

hlctim. V.2. Flammasque imitante pyropo P///;//// : aera extersa rubiginem celerius
Fortasse Isidorus scr i^isli pyropus dicitur^i trahunt , quam neglecta , oleo perun-
nisi
aut intelligit aes pyropum AREV. . gantur,etc. Ergo deesse hic i^detur ali'
9. Campanum etc. Hinc nomen cam- quid GRIAL . .

O 2
 . . ,

292 ETYMOLOGIARVM
11. Inter omnia metalla aes vocalissimum cst , et maxlmae po-
1. Aen. 45J. testatis , ideo et vnde et Virgilius ^ foribus cardo stri-'
aenea limlna ,

debat ahenis . Purgamenta aeris cadmiajet chalcitis Cadmia aeru- .

go aeris : chalcitis aeris flos .

12. Cadmia gignitur in metallorum aerisjatque argenti forna-

cibus 5 insidentc nidore . Namque vt ipse lapis , ex quo fit aes
cadmia vocatur, sic rursus in fornacibus existit , et nomini sui ori-
ginem recipit
Aeris fios fit , seu gignitur conflationibus , resoluto , atque
13.
reliquato aere, superfusa frigida Repentina enim densatione tam- .

quam de sputo reparatur flos .

14. Aeruginem aes quoque crcat . Nam laminae aereae super

vas aceti asperrimi sarmentis superpositae, atque ita distillantibus
quod ex eo cecidit in ipsum acetum , teritur , et cribratur

C A P V T XXI.

De ferro .

I. Jl errum
t dlctum , quod /^rr^ , id est , semlna frugum terrae
Virg. 8. Aen. condat Idem et chalybs a Chalybe flumine , vbi ferrum optima
.

446 Vnde et abusiue dicitur chalybs ipsa materies ,

acle temperatur .

vt Vulnificusque chalybs .

2. Ferri vsus post alia metalla repertus est . Cuius postea ver-
sa in opprobrium species . Nam vnde prius tellus tractabatur, in-

XI. Aeris flos : ex Dioscoride Vide . bes nudi ferrum GRIAL . .

Salcnasiiiin Exercit. Plinian. pag. 1078. Ib. A Chalybe flumine : nunc Cabe in
AREVAL. Gallaecia, cuius lustinus , et Silius Ita-

14. Aeniginem quoq. creat . N.Tni licus meminerunt . Sed aiiuertit Flore-

laminae aereae . Hoc de cerussa Plinius zius tom.15. Hisp. sacr. pag. ^i.jfA^-
€. 18. GRIAL . lybem a populis Asiae,qui chalybes di-
Ib. i\tque ita di&tillantibus . Al. di- cuntur , sic appellari ; ac fortnsse a cha-
stillantes . G^^L^^L . lybe flumen Gallaeciae Chalybem voca-
Ib. Genuinum wi^ttwr , atqtie ita di- tum fuisse . AREV.
stillantes \ nam praecedit superpositae ,et 2. Ferri vsus post alia metall. rep,
nominatiuus pro aSlatiuo absoluto apud Lucretius , Inde minutatim proccssit fer-

Isidorum , eiui ^ue aequales in nriss. mem- reus ensis , - Versaq, in opprobrium spe-
branis saspe occarrit . AREVALVS . cies est falcis ahenae . GRIAL .

Cap.XXL n. I. Vnde et abusiue , etc. Ib. autem metall. p. vbique rep.

Ferri
£ SiTu. O^org. 1. Ad illudi At Chaly- E Plin.i^. c. i^.^a quo sunt fere , quae
 . . .

L I B E R XVI. 2^^
de modo cruor effunditur. Nullum autem corpus tam densis inter
se cohaerentibus, et implicitis elementis, q-iam terrum : vnde inest
illi duritia cum
autem metallum pene vbique repe-
frigore . Ferri
riturised ex omnibus generibus palma serico fcrro datur. Seres
enim hoc cum vestibus suis pellibusque mittunt Secunda parthi- ,
.

co j neque alia genera ferri ex mera acie temperantur. Ceteris

enim admi.scetur moJhor complexus
5. Dirferentia ferri pluiima iuxta terrae genus. Kam aliud mol-
le, plumboque viciiuim, rotarum , et clauorum vsibus aptum aHud :

fragile, et aerosiim , culcurae terrae conueniens aliud breuitate :

sola placet , clauisque caligarils aHud rubiginem celerius sentic • :

Stricturae vocantur hae omnes,quod non in ahis metallis^a strin^

g€7ido apte vocabulo imposito . Aquarum vero summa differentia
est , quibus forrum candens immergitur, quo vtilius fiat : sicut Bil-
bili in Hi<;pania , et Tirasone, Corai in Italia .

4. In acuendo ferro,oleo delectatior acies,vnde et tenuio-

fit

ra ferramenta oleo rcstiiigui mos est, ne aqua in fragilitatem du-

re.uur . A ferro sanguis humanus sese vlciscitur. Contactum nam-
que,celerius rubiginem trahit . Cum ferro magnes lapis concor-
diam habet . Sola enim haec materia vim ab hoc lapide accipit ,

recinetque longo tempore Ex eodem lapide archltectus quidani .

Alexandriae templum concamerauit vt in eo simulacrum ferro iii ,

aere pendere videretur Ferrum accensum igni, nisi duretur icti- .

bus, corrumpitur Rubens non est habile ad tundendum , neque

.

antequam albescere incipiat Aceto , vel alumine ilhtum ferrum ,

.

fit aeris simile .

restant . GRIAL . Ih. Sicut Bilb. aliquid deesse vide-

Ib. Ceteris enim admiscetur mollior tur . nd. Plin, GRIAL.
complexus . Sic etiam ii.terpungendus lo- Ib. A stringendo vocabulo im^
apte
cus Plinii . GRIAL . posito : Salmasius hanc lcctionem probat
3. Culturae terrae conueniens Haec . pag. 1083. Exercit. Plinian. Nihilominus
vtrum Plinio Isidorus , an Isidoro alius alii retinent apud Plinium a stringenda

adiecerit , non dixerim GRIAL . . acie vocabulo etc. De strictura ferri vide
Ih. A stringendo apta vocabulo im- infra lib. 19. cap. 10. n. i. AREV.
posito 5"^' o.l. ^ ab siringenda acie v. imp.
• 4. Oleo delectatior . 5". 0. libri : dcli-
Plinius\vter ex altero restituendus , alii catior apud Plin. GRIAL .

'viderint Mihi Isidorianor. cc. lectio non

. Ib. A ferro sanguis hum. s. v. Verba
displicet , Seru. Aen. H. stvictura est ter- sunt Plinii . GRIAL .

ra ferri in massam coacta nihil de acie . : Ibid. Ferrum accensum . Ex c. 15.

CRIAL GRiAL
 . ,

i94 EIYMOLOGIARVM
5. Pnrg.imcnta ferri , rubigo 3 et scoria . Ruhigo est vitiiim ro-

<lens ferriim ipsumj vel scgetes , quasi r^^/^o , mutata vna litera :

fiaec et aerugo aberodendo. Nam aerugo vitium est ferri , ab ero-^

dendo dicta, non ab aeramento .

6. Scoria vero purgamenta , et sordes sunt, quae igne exco-

quuntur. Et dicta scoria^ quia de ferro excutitur .

7. Rubigine autem caret ferrum si cerussa^et gvpso , , et li-

quida pice perungitur Item rubigo ferramenta non vitiat . , si ea-

ciem meduUa ceruinajvel cerussa mixta rosaceo vngatur .

CAPVT XXII.

De plumbo ,

I. L quod ex co prinium pilis factis maris al-

lumhum dictum ,

tiiudo tentata est. Huius vero genera duo sunt nigrum et can» , ,

didum sed melius candidum quod prius in insulis atlantici maris

:
,

inuentum est . Siquidem et in Lusitania , et in Gallaecia gignitur

summa terra arenosa , et coloris nigri , et ponderis grauis : interue-
niunt et minuti Cvalculi , maxime torrentibus siccatis , lauant eas

arenas , et quod subsidrt , coquunt in fornacibus. Inueniuntur et

in aurariis metallis aqua missa calculi nigri, et graues , et dum
aurum colligitur, cum eo remanent, postea separati conflantur , et
,-
in plumbum album resoluuntur. Inde et eadem grauitas plumbi
quae auri
Nigrum plumbum circa Cantabriam abundat, cuius origo
2.

duplex est Aut enim solum ex sua vena prodit , aut cum argen-
.

Ib. Existimo , delectatior irrepsisse 6. Scoxiz.UxHierorjym. itiExech.ii.

pro delicatior , quod fortasse scriptuixi GRIAL .

crat delecatior : nam / , et e in tnss. sne- Ib. Scoria a graeco (TKco^iA .AREV.
pe confunduntur Contactmn naynqus
. : 7. Rubigine autem car. f. Ex Plin.
scilicet sanguine De simulacro , quod
. ibid. GRIAL .

vi n^agnetis in aere pendere videbatur , Cap. XXII.n.i. Huius genera sunt nig.
dictum iam cap.4. huius libn n.2. AREV. E Plinio 34. cap.i6. GRIAL .

5. rnbiginem z rubeo deducunt,

.Alii Ib. Nonnulli putant, dictum /'/ww^w»»
neque probant , quod a rodcndo dedu- quasi pelumbum a Trrihcv ^ liitum , quod
Catar . Isidori sententia videtur esse , luteae , ac terreae sit naturae . Pro au-
quod rubigo dicatur etiam aerugo sed : rifodinis Plinius quoque vsurpat aumria
reuera acrugo vitium est aeris , quasi aS' metalla , vt Isidorus in aurariis metal-
-•j rubigo . AREV. lis . ARLV.
 L I B E R X VI. 295
to nascitur 5 mixtisque venis con!l.uur. Huius primus in fornaci-
bus liquor stannum est secundus argentum quod remiinct , su- : :

peraddita veua, rursusque conflata , fit nigrum plumbum ,

3. India neque plumbum neque aes habet geinmis tantum , , :

et margaritis liaec pennutat Nigro plumbo ad fistulas, laminasque

.

vt.imur . Laboriosius in HispaniajCt Gallia eruitur plumbum Nain .

in Britannia summo terrae corio .

CAPVT XXII I.

De starmo .

I. *3 tanni etymologia aTro^wpl^ujy

i , id est , separans, et secernens .

Mixta enim et adulterata inter se per ignem metalla dissociat, ec

,

ab auro , et argento aes , plumbumque secernit , alia quoque me-

talla ab igne defendit, et quum sit natura aeris , ferrique durissi-
ma, absque stanno fuerit, vritur , et crematur
si .

2. Stannuin , illitum aereis vasis , saporem facit gratlorem , ct

compescit virus aeruginis Specula etiam ex eo temperantur Cf- . .

russa quoque ex eo , sicut et ex plumbo , conficitur.

C A P V T XXIV.

De Electro .

I. JLj /<?r/r«w7
i vocatum qiiod ad radium ,
solis clarius auro , argerv

3. Indianeq. plumbum . Er.17.GR. Semlerus in not. ad Glossarium

Ib.

ib. Terrae corio hoc est , e summa : Isidorlanum verbo , stagnare seu sta>i' ,

crusta , et superficie terrae eruitur . AR. nare ,\\(mc locum allegat , et legtNidjm
Cap, XXIII. nuiT». i. Stanni etymolo- contendit uTrax^^^^fov , hoc est , qiiasi
gia - crcraatur . Totus locus concinnatus stagnum facit Retinendum «tTrc ^t*'^*-
.

ex verbis Hieronymi Zachar. cap.

in l^u>v , id est , separans , sed diuisis dictio-
4. ex ^uihus , lyiM^ ad etymologiam nibus , non , vt in eiitis , coniunctis tt:ro>

sttinent , retulisse sujficiet . Lapis ( in- X<t^l(^ov . AREV.

quit ) ni est , massa , qui apud Hebraeos 2. Stannuai illitum - con>ficilur . Ex
7»")an scribitur, id est
Plin. 34. c. 17. GRIAL .

, stanneus , irv-
Cap.XXIV. num.i. Sol eoim a poetis
«7ro;^4(p»^«v , id est , separans,
/A-eXoT^^Tatf Elector . E Plinig ^7. ^. 2. GRIAL .

et secernens , vt quomodo stannum mi- Ib. Defaecatius esi euim hoc met. E
xia , et adultcrata , ctc. GRIAL . SiTu.Geor^.l.ad iliudi Puricr elecxro-GR.
 ,

2<)6 ETYMOLOGIARVM
toqiie reluceat . Sol eniin a poetis Electur vocatur. Defaecatiiis
cst enim hoc metallum omnibus metallis .

2. Huius tria genera Vnum, quod ex pini arboribus fluit .

,quod sucQinurn dicitur Alterum metalium , q-aod naturaliter in-

.

uenitur , et in pretio habetur. Tertinm,quod fit de tribus parti-

bus auri , et argenti vna. Quas partes , etiam si naturale soluas ,

inuenies . Vnde nihil interest , natum sit , an iactum : vtrumque

enim eiusdem naturae est .

3. Electrum^ quod est naturalat, eiusmodi naturae est , vt ia

conuiuio, et ad lumina clarius cunctis metallis fulgeat. et venenum
prodat . Nam si eo infundas venenum stridorem , edit , et colores
varios in modum arcus caelestis emittit .

CAPVT XXV.
De ponderibus .

Sapicnt. XI.
V. 21.
1. P
X mensurarum iuuat cognoscere modum, Nam
onderum, ac
omnia corporalia sicut scriptum est a summis vsque ad ima in
, ,

mensura,et numero, et pondere disposita sunt atque formata , .

Cunctis enim corporeis rebus pondus natura dedit. Suum quoque

regit omnia pondus .

2.Pri-

Ib. De electro gemnnt actum cap. 8. est natiuum , venena etiam deprehende-
num. 6.; nunc de Ele- electro metallo . re . AREV.
Ctrum gemma succinum quoque vocatur, 5. Electrum , quod est naturale , etci
vt num. seq. pater . Vid. not. Munckeri Ex Plin. ^. cap. /{. GRIAL .

ad fab. 152. Hygini . AREV. Cap.XXV. n. I.Ponderum ac men- ,

2. Huius tria genera Ex. eod. Aen.%. surarum iuuat . Rhemm. Palaemon, Pon-
ad carmen : Quod fieri f. 1. v. p. electro : dera Paeoniis veterum memorata libel-
et Seruii verba examiaanda aliis relin- lis Nosse iuuat
- GRIAL . .

quimiis . GRIAL . Ib. Sicut scriptum est . Sapient,\i,

Ib.Seruius ad v.402. lib.8. Aen. tria GRIAL .

clcctri genera ex Plinio distinguit Ser- . Cunctis corporeis rebus pond. n.

Ib.
uius in editione , qua vtor , ait , quas par- Palaemon, Pondus rebus natura locauit*
tes, etiam si naturam resoluas etc. Pli- Corporeis , elementa suura regit omnia
nius rib.37. cap. 2. ad fin. etcap.^.^et pondus . GRIAL.
1.9. C.40. cap. 7. de hls tribus electrl Ib. Erudita veterum, recentiorumque
generibus fuse disputat electri metalli : de ponderibus , et mensuris opera Grae-
naturam esse ait ad hicernarum lumi- uius in suo Thesauro Antiq. rom. col-
na , ciarius argento splendere , et quod legit . AREV.
 .

L I B E R XVI. 297
Primus Moyses,qui omiies aiitecedit gentilium philosophos
2.

tempore , nobis et mensuras , ct numeros, et pondus diuersis i«

scripturae suae locis narrauit . Primus Phidon argiuus ponderum ra-

tionem in Graecia constituit, et licet alii antiquiores extiterint , sed

iste hac arte experientior tuit .

3. Pondus dictum,eo quod in statera libratum pendeat, hinc

ct pensum Abusiue autem pondus libra vna est. Vnde etiam ^/-
.

pondium dictum , quasi duo pondera ^ (\\.\ol\ nomen adhuc m vsu

retinetur .

4. Trutina gemina ponderum lances, aequali examine pcn-

est

dens , facta propter talenta, et centenaria appendenda , sicut mo-

mentana pro parua, modicaque pecunia. Haec et moneta vocata .

Eadem et statera ^ \\o\w(t\\ ex numero habens , quod duabus lanci-

bus et vno in medio stilo Hbrata aequaliter stet
, .

5. Examen est filum medium, quo trutinae statera regitur, et

lances aequantur . Vnde et in lanceis amentum dicitur .

6. Campana a regione Italiae nomen accepit, vbi primum cius

vsus repertus est . Haec duas lances non habet sed : virga est sisna-
ta libris, et vnciis , et vago pondcre mensurata .

2. Primiis Phidon £x Euseb. Chro/i. . ta in trutinae slgnificatione Altum apud

Strabo quoque a Phidone signari ceeptum lexicographos latinitatis silentium State- .

argentum ex Ephoro refert GRIAL . . ra sumitur quidcm interdum pro truti-

3. Quod .pendeat ita multi
. . sed : : na duarum bilancium \ sed proprie esc
alii contra pendere deducunt zpondere campana , de qua paulo post Trutina ve- .

AREV. ro gcnus est varias species sub se con-

4. Et ccntenaria pondera Vtuntur . tinens , vt stateram , libram etc. AREV,
hac voce Vitruu. lib. 7. c 8. Si super . 5. Examen est filum E Seru. Aen. .

id lapidis centenarii pondus imponatur, 12. lupiter ipse uuas aequato examine
€t Plin. lib. 7. Fusius Saluius duoc. 20. lances . GRIAL .

centenaria pondera pedibus, totidem ma- Ibid. Vnde et in lanccis etc. Haec
nibus , et ducenaria duo humeris contra apud Seruium non sunt , et in multis
scalas ferebat . Extant Romae centenarii mss. Isidori desunt AREV. .

huiusmodi lapides multi e durissima si- 6. Campana F^adcm apud nos Rot
.

lice , nonnulli etiam antiquissimis literis mana dicitur . GRIAL .

inscripti .Id centum pondium vocat Cato Ib. Campanae vecabulum apud ve-
de re rust.c.i^. his verbis Centum pon- : teres hoc significatu non inucnio Eo .

dium incertum vnum , et pondera cer- vtitur Anastasius Bibliothecarius . Vide

ta , nisi incretum , et creta cum Chacone Ducangium . Papias hunc Isidori nume-
mauis legere , vt incretum iit ex Festo rum cum seq. commiscet. De camp»-
indiuisum GRIAL . . na statera plura erudite congerit Ros-
Ib. Lances rectum esset lanx sed
: :, weydus in Onomastico post Vit. Pa-
Isidorus similes nominatiuos soletvsur- trum AREV.
.

pare . De rocibus mowentana , et mone-

Tom.lV. pp
 ,,

298 ETYMOLOGIARVM
7. Vnicuiqiie aiicem ponderi certus est niodus, nonainibus pro-
priis desi^narus .

8. Chalcus niinima pars ponderis, quarta pars oboli est , con-

stans lentis geminis granis . Appellatur autem chalcus, quod sit par-
uulus, sicut et lapis calculus , qui adeo miniinus est , vt sine mo-
-^
lestia sui calcetur .

9. Siliqua vigesima quarta pars solidi est, ab arboris semine

vocabulum tenens.
Ceratum oboli pars media cst, siliquam habens vnam, et
10.
semis. Hunc latinitas semiobolum vocat Ceratum autem graece , ia- .

tine cornuum interpretatur .

11. Obolus siliquis tribus appenditur , habens ceratia duo^chal-

cosquatuor. Fiebat enim olim ex aere ad instar sagittae Vnde et .

nomen a graecis accepit, hoc est,sagitta.

22. Scrupulus sex siliquarum pondere constat.Hic apud grae-
cos gramma vocatur Scrupulus autem dictus pcr diminutionem a .

lapillo breui^qui scrupus vocatur .

15. Drachma octaua pars vnciae estjCt ad denarii pondus ar-

8-Chalcus minifna pars ponderis . nis Bignaeanae , quod Appendicem 20.

Octtiiiapars oboli Polluci lib. 9. , et Cleo- constituet AREV. .

patrae in fragmento , qued extat decima : 12. Scripulus Sic tneliores Ubri .

Plinio lib. 21. c.vltim.\ Diodoro apud scripulum , scriptulum , et scribulum /f-
Suidam sexta Dioscoridi tertia vt fuis-
: : gitur in aliorum auctorum vetustissimis
se appareat diuersi ponderis ckalcos GR. . ce. , vt ab scribendo ducta vox videatur
Ib, Chalcus graecum verbum est,et ad similitttdinem graeci nominis y^oLfipct. .
apud graecos etiam nomen ponderis . GRIAL .

Confer Harduinum ad Plin. lib. 21. cap. Ib. Marsilius CognatusObser- lib. 4.
"^
vlt. AREV. uat. cap. 6. recte emendauit gramma pro
9. Ab arboris semine scilicet : a se- drachma , quod in nonnullis excmplari-
mine siliqune graecae AREV. . bus repererat . Isidorus scrupulum z scrupo
10. Ceratum : num, seq. in plurali cum multis deducit, non ab scribendo. AR.
ceratia Alii cerates hic
. et infra Ego , . ij. Drachma constans scri- - tribus
malim ceratium , et ceratia Ac notan- . pulis . Fannius tribus dra-
: In scripulis
t dum quod siliqua graeca graece dicitur
, chmam quo pondere doctis - Argenti fa-
xspetTjev , ceratium, quia inflexum corni- cilis signatur nummus Athenis GRIAL. .

culum refert . Fortasse huc respexit los, Ibid. Grialius ediderat , et interpun-
Scaliger , qui pag. 55. de re nummar. xerat Drachma , octaua pars vnciae est
affiriTiat , j/7/<^«rt-r ab Isidoro cornus vo- et denarii , pondus argenti tribus constans
cari ab arabibus Al charub , vnde hispa-
, scripulis . Plinius lib.21. Drach~
cap.vlt.
ni dlcunt algarrobas Recentiores grae- . ma attica denarii argentei habet pon~
ci corrupte dicunt ^apcojSatv, itali ca- dus eademque sex obolos ejfcit Ex quo
: .

ruba , et caroba . AREV. Isidori locum restitui . Pro a dando di-

11. De obolo , et aliis ponderibus ctus melius esset a decem , aut a deno »
fragmentum quoddam est initio editio- vel denis . AREV.
 .

L I B E R XVI. 299
gentci trlbus constrins scrLipulis, id est, xviii. siliquis . Ds?jarlus
autem a d^ndo dictus^quia pro decein nummis imputatur .

14. nuncupatur 3 quia nihil illi deesse videtur Solidum

So//^«/ .

cnim veteres integrum dicebanc, et totum . Ipse^quoque nomisma

vocatur pro eo quod nominibus principum efifigiisque signetur Ab
, , .

initio vero vnum nomisma vnus argenteus erat Hoc enim ab assy- .

riis Dicuntenim iudaei , quod Abraham in terram Chanaan

coepit .

primus hanc aduexit formam Sohdus apud hitinos aho nomine .

sextula dicitur, quod iis sex vncia compleatur Hunc, vt diximus, .

vuigus aureum solidum vocat, cuius tertiam partem ideo dixerunt

tremissem^ eo quod sohdum faciat ter missus .

15. Sextula bis assumpta duellam facit , ter posita staterem

reddit
16. Stater appendens aureos tres,
autem medietas vnciae est ,

vnde et vocatur stater , quod tribus sohdis stet Hic et semiun- .

cia , quia semis habet de vncia Hic et ifw/j/// , quia ponderis se- .

mis est,quasi semis assis .

Quadrantem hebraei simihter codrantem vocant , et voca-

17.
tur quadrans, quod vnciae quartam partem appendat .

18. S/f f / , qui hatino sermone siclus corrnpte appehatur , he-

14. Ab initio vero - formam . £.v ronymus in nominibus Hehraic. ex Matth.y

'Epiphan. lib. de pond. et mens. GRIAL. sed Hieronymus saepe , quod scit , nescit ,
Ib. Sextula - qiiod his sex v. c. Fan- in eolibro , vt etiam Isidorus in hoc .
nius Scxtala quae tertur , nani sex his
: Nam graccas , et latinas voces , quasi he-
vncia constat GRIAL . . braeae esscnt , interpretatus est . GR.
Ib. Vulgus aureum solidum . l^on so- Ib. Et vocata quadrans , quod vnciae
lum vulgus , sed Apuleius etiam lib. 10. quart. V. Epiphan. lib. de pond. , et mens.
Centumque solidos aureos ofterens pre- Siclus , qui et qu.idrans dicirur , quarta
tium . GRIAL . pars est vnciae , dimidium srateris , ha-
Ib. , quae de nomismate dicun-
Haec bens drachmas duas Scd dcceptus est in
.

tur , repetita sunt ex cap. 18. huius li- latina voce graecus homo , Isidorumque
bri num. 9. , vbi eodeni modo legitur ibidem labi fecit Non enim quadrans
.

effigiisque : etsi enim frequenter vsurpa- vnciae , sed assis est quarta pars . Neque
tur ejfigies , tffgiei-, Plautus tamen dixit eo confagere potest Isidorus , vt dicat ,
ffigi^ » ^jfgi(i^ > et Lucretius in plurali asses vnciales factos Nam , Plinio teste ,
.

ejfigiae . De solidis agit Barthius lib.xi. semunciales facti , deinceps in eo statu

Aduersar. cap. 20. , qui soldatorum no- manserunt , vt etiam in iis , qui nunc in-
men inde deducit . AREV. finito numero extant , videmus GRIAL. .

15. Sextula bis assumpta duellam . 18. Sicel - vnciae pondus Verba qui- .

Fannius Sextula quum dupla est, vctercs

: dem sunt Hieronymi in quaest. in Genes,
dixere dueilam . GRIAL. f. 23. Verum praetcr losephum { qui lib,

17. Quadrantem similiter hebraei co- 3. siculum pendcre

antiq. cap.g. tradit ^

drateoQ Ita quidem velle videtur Hie-

. quatuor drachmas atticas , hoc est 5 Jf-
Pp 2
 , . ,
.

300 ETYMOLOGIARVM
braeiim nomen est , habens apiid eos vnciae pondiis . Apud latinos
autem , et graecos quarta pars vnciae est et stateris medietas , ,

drachmas appendens duas Vnde quum in literis diuinis legitur .

sicluSjVncia estr^uuni vero in gentilium quarta pars vnciae est. ,

19. Vncia dicta , quod vniuersitatem minorum pondernm sua

vnitate vinciat, id est^ coinplectatur . Constat autem drachmis viii.,

id estjScrupuHs xxiv. Quod proinde legitimum pondus habetur

quia numerus scrupulorum eius horas dki^ noctisque metitur , vel
quia libram efficit duodecies computatus
20. I/Z^r^ XII. vnciis perficitur , etinde habetur perfecti ponderis
gcnus : quot mensibus annus
quia tot constat vnciis Dicta autem , .

libra , quod sit hbera , et cuncta intra se pondera praedicta concludat

21. Mna in ponderibus centum drachmis appenditur , et est
nomen graecumjquae sunt siliquae 00 nccc. , tremisses ccxxv., so-
lidi Lxxv. 5 stateres xxv.
22. Tal ent um a.utQm summum esse pondus, perhibetur in grae-

wuticiam ) ipse Hieronymus , sui oblitus, la XJTjOst . De perfectione librae vide no-
in Ezech. r. 4. Sicliis , (inquit) k\ esi tam ad lib. 4. Sedulii v. 154. Aurea li-
stater , quatuor drachinas habet , drach- bra fuit AREVALVS . .

mae autein octo latinam vnciam faciunt. 21. Quae sunt siliq. etc. Ita pleri^
Hoc Isidornm non vidisse , mirum est . que Goth. , vt tamen a quibusdam absit
GRIAL. haec summa . GRIAL .

Ib. Apud latinos autem , et graecos. Ibid. Pliniuj lib. 21. cap. 34. Mna ,
Ex Epiphanio . GRIAL . quam vocant , pendet
nostri MINAM
Ib. Vnciae pondus : nonnuUi apud drachmas atticas centum AREV. .

Hieronymum mallent legere semunciae 22. Talentum summum esse pond.

pondus An autem siclus sanctuarii du-
. perh. Idem in Talento : Quod summum
plo pluris quam communis valuerit , in-
, doctis perhibetur pondus Athenis - Naai .

ter sacrae scripturae interpretes non con- nihil his oboloue minus , maiusue talen-
stat . Nonnulli enim putant , sic/um san- to . GRIAL .

eundem fuissc , ac communem

ctuarii : Ib. Cuius varium apud diuersas gen-
vocatum vero sanctuarii yVt pcndus iu- tes . Seruius Aen, 5. ad illud Argenti, :

stum , et exactum indicaretur AREV. . auriq. talenta , Talentum (inquit) se-

19. Constat autem drachmis viii. - cundum varias gentes varium pondus
mensib. annus Fannius Vnica fit drach-
. : est , sed apud romanos talentum Lxx. est
mis bis quatuor, vnde putandum, - Gram- librae , sicut Plautus ostendit in Mostel-
mata dicta , quod haec viginti quatuor laria,qui duo talenta esse cxL. li-
ait ,

in se - Vncia habct, tot enim formis vox bras Sed recte meo iudicio Chacon , 5"/
.

nostra fiotatur, - Horis quot rnundus per- talentum,ait, sex milia drachmarum con-
agit noctemque , diemque . - Vnciaque tinet , vt Fannius affirmat , libra vero
in libra pars est , quae mensis in anno. drachmas xcvi. , efficitur profecto , vt ta-
GRIAL . lentum libras romanas Lxii. tautum ap-
Ib. Vncia slcula vox est cuyyJa, AR. . pendat , non l.xx. , vt apud Seruium le-
20- Libra etiam ducitur a voc€ sicu» ^itiiY fiequff Plaud locus aliud suadet .
:
 . .

L 1 B E R XVI. 50f
cis:nam nlhil est chalco ininus , nihil talento maius Cuiiis varium .

apud diuersas gentes pondus habetur Apud romanos enim talen- .

tum est Lxxii. librarum , sicut Plautus ostendit, qui air , duo talcnta
essc cxLiiii. libras Est autom triplex id est , minus. medium
. sum- , ,

mum Minus quinquaginta:medium lxxii. libris:summum cxx. constat

.

25. Cefitefiarium numeri nomen est, eo quod centum librarum

ponderis sit Quod pondus proptcr perfectionem centenarii nu-
.

meri romani instituerunt

Quare quum Isidori codices Lxii. librar. , Sahnaslus de pecun. vctcr. , Vosslus in
et CxLiiii. libras constanttr habeant , non Etymol. , et aUi . Ad Isidorum quod at-
dubito , quin Lxii. , et cxxliii. de doctis- tinet , aduertendum , nonnullos apud Scr-
simi viri sentcitia hoc loco legendum uium , a quo Isidorus sua mutuatur , pro
sit , atque ita S^ruium scripsisse , cum libris reponere velle minas nara Fan- :

codem existimamus , vt pre LX. ,xv. et nius Cecropium superest post haec
ait :

librariorum vitio Lxx. , et xL. irrepse" docuisse talentum , - Sexaginta minas ,

rint . GRIAL . seu vis ,sex ynilia drachmas Libra con- .

Ib. MeJiiim Lxxii. Scribo Lxii. GR. tinet drachmas ^6. , adeoque sexaginta
Ib. Suinrnum CXx. De quo ^itruuius librae solum efficerent drachmas 5952.
loquitur lib. 10. c. 11. quum ait Haben- : Librae sexaginra duae , quod apud Ser-
tera pondus talentum quatuor niiliuiTi , uium , et Isidorum retineri Ghacon vo-
quod fit quadringenta octoginta miliapon- lebat , efficerent drachmas 6072. Et de
do GRIAL
. . minis quidem Plautus loquitur Diuersa .

Ib. Seruius idem pondus 70. libra- talentoru(n genera Festus enumerat Ta~ :

rnm talento tribait lib. 9. Acneid. ad lentorum non vnum genus Atiicum est .

V. 265, Auri duo magna talenta Mar- . sex tnilium denarium Rhodium , et Ci- .

silius Cognatus iib. 4. Obseruat. cap. 6. Stophorum quatuor milium quingentorum

reprehendit in Isidoro , quod dixerit apud denarium . Alexandrinum duodecim mi-
roma nos , qima-i romani vocabulo m/^/7// lium denarium Neapolitanum sex dena^
.

vti non consueuerint , et Plautus sermo- rium Syr.tcusanum trium denarium Rhc^
. .

nera habeat de graecis . Isidorus verba ainum victoriati Erat etiam talentum .

Seruii sumpsit Addit Cognatus , erro-

. atticum maius , quod 83. minas , et 4.
rem librarii vlderi Lxx. pro Lx. , et CLx. vncias continebat, de quo Liuius lib. ,
pro Cxx. , sed auctoris errorem non du- et cap. 38. AREVALVS .

bium esse , quod in talento posuerit mi- 23. Numeri nomen

, recte, inqait Sca-

nas ditas supra sexaginta nam in Plau- : liger loc. cit. pag. 64. , vt distinguatur a
to quatuor minae supra 120. debcbantur ponderali , quod arabes corrupto nomine
ratione foeneris . los. Scalijierde re nam- Kintar , hispani , et aquitani quintal di-
mar. pag. 30. grammaticorum commen- cunt . Medio aeuo nomina quintaie , ct
tum csse pronunciat magnum taientuin, quintallus vsu erant , de quibus plura
in
paruum talentum ,et apud Isidorum wz- Ducangius Hispani quintal vocant pon-
.

Tius , medium , summum , quae sunt , vt dus centum librarum \ de quo confer Ma.
ait, incptissima Ad Plauti vero verba
. rianam De ponder. , et mens. cap. 9. ,
in Rudente respondet , se haerere . Sed vbi ex Isidori verbis colligit , latinos po-
negare nequit Scaliger, rem non satis tempore coepisse centenarii no-
steriori
exploratam apud antiquos reperiri , ne- mine talentum significare , eo pondere
que parum laborare recentiores , qui ta- ahqua ex parte mutato AKEVALVS • .

letttl valorem explicarc conantui j vt

 . .

30S ETYMOLOGIARVM
CAPVT XXVI.
De mensuris .

r.
pta
M
iir j. ensiirn est res aliqua
Haec aut corporis cst ^ aut temporis Corporis est, vt homi-
.
inodo suo ,

.
vel tempore circumscri-

num 5 lignorum 5 et columnarum longitudo^et brculcas . Sed ct

solcm istum propriam sui orbis habere mensuram j quod geometri-
ci perscrut.^ri audent Temporis, vthorarum, dierum etannorum
. , .

Vnde et mctiri pedes horarum dicimus, hoc est, mensurare

2. Proprie autem mensura vocata quod ea fruges metiuntur, ,

atque frumentum , id est , humida , et sicca , vt modius , artabo ,

vrna , et amphora .

3. Mensurarum pars minima cochlear quod est dimidia pars ^

rfr^cAwj^f , appendens siliquas nouem Quod in^Wc^^nm conchulam .

facit Conchula drachma vna, et dimidia adimpletur

.

4. Cyathi pondus dccem drachmis appenditur qui etiam a :

quibusdam cuatus dicitur. Oxybaphus fit, si quinque drachmae ad-

duntur ad x.
5. Acetabulum:> quarta pars heminae estj xii. drachmas appendens.

Cap. XXVI. n.i. Vnde et metiri pedes chlear paruum cyathi pars decima . Quum
horar. Vide Pallaci. in fine singulor. rnen- vero de mensuris romanorum agit , ita
sium . GRIAL . disserit Cochlear , siue ligula cyathi qua-
:

3. Vehementer dissident inter se scri- drans ,sextarii pars 28. , nuum in grae-
ptores in mensuris , itidem vt in pon- cis mensuris choclear sit pars cyathi de-
deribus explicandis . Nam veteres ple- cima Ligulae in aqua , aut vino pondus
.

rumque obscure locuti sunt ; et aliquan- est drachmarum trium , scripuli vnius .

do graecas mensuras eodem nomine in- AREV.

telligunt , aliquando latinas Forcellinus . 4. Qui etiam quibusdam cuatus . Al.
cum aliis ait , cochlear esse quartam par- casatus . al. caulacus . al. causatus . Cua-
tem cyathi sed exlsidoro coUigitur, esse
: tuno quidem Arabes hanc mensuram vo-
partem vigesimam cyathi , ex Fannio au- cant Sed placet Chacon ,
. qui cuatum pro-
tem, esse partem vigesimam quartam cya- hat ,sed ex margine haec adscita existi-
thi Nam cheme est pars duodecima ,
. mat . Rabanum nihil moror GRIAL . .

cochlear est dimidia pars chemes , Verba 5. Acetabulum - xv. drachmas ap-
Fannii .sunt /Jr mystrum cyathi qunrta
: pend. Ita Plinius . Isidoriani libri xij.
est ac tcrtia mystri , - Quam vocitant
, drach. app. Error ex similitudine nota-
chemen , capit haec cochlearia bina IVIa- . rum vj. , et «. Rhemn. de cyatho Bis quin- :

riana de mensuris graecorum loqucns que hunc faciunt drachmae , si appende-

ait : Concha semJcyathus Mystrum cya^ . re tentes , - Oxybaphus fiet , si quinque
thi quadrans . Cheme cyathi-quinta . Co- addantur ad illas . GRIAL.
 , . ,

L I B E R XVI. 303
Cotyla hemiiu est habens cyathos sex , qune icclrco cotyla vocacur
quia graeco sermone cote incisio dicitur hemina sextarii , et iii duo.
aequa inciditur , et cotylam facit . llemina autem appendit libraiu
vnam , quae geminata sextarium facit .

6. Sextarius duarum librarum est , qui bis assumptus nomina-

tur bilibris : assumptus quater , fit graeco nomine choenix : qiiin-
quies comphcatus quinarem^swxQ go?nor id.cM . Adiice sextum , cotI'

Ihii.Coryla - habens cy.i.thos sex . mor modiorum w. , modius

dicittur esse
Rhcmn. At cotyle cyathos bib ternos vna vero sextarios xvi. , aut secundwn Isi-
receptat . GRIAL . doruin hoc capite xxil. contineat , quO"
Ib. Et heinina sextarii . Idem : Atco- modo sibi Isidorus constet , non video .

tyhs , quas , si placcat , dixisse licebit - Sed abfuisse his libris summam manum
Heminas recipit gcminas sextarius vnus,- scimus , et aliena illis infinita prope ac»
Qui quater assumptus fit graio nomine cessisse , tertio quoque verbo cernimus ,
choenix et Epiphanius Cotyla dimidium
, : GRIAL .

sextarii est Appellata est cotyla ab co,

. Ib. Nam
congius sex metitur sexta-
quod sextarius in duas partes secetur . riis Sic infr. eo quod quinque modiis
.

(JRIAL. meuziuv ypassiue d:xit , et iurisconsult.

Ib. Grialius in textu cdidit cotula f. 35. ^. penulf. D. de contrah. empt. et
in not. cotyla . Vtroque modo scribitur, c. 36. D. locati GRIAL . .

cotula more latino , cotyla graeco . De A quo

Ib. et sextarii nomen» ded.
hoc Isidori loco audiendus Guillelmus Rkemn. A quo sextarii nomen fecisse
Budaeus lib. 5. De asse, quamuis minus prjores- Crediderim GRIAL . .

aequum Isidori iudicem se ostendai : Ib. Quinaris videtur verbum hispa-

Post haec antiqnitatis monumenta quum norum proprium nam Ducangiiis asse- :

mensurarum modos deprehendere magno- ri' , quinalis mensuram liquidorum e^s*

pere cuperem , ad pondus examinare rem hispanis , exemplaque profert ex monu-
institi ; quo facto quum nec ex carmini- mcntis hispanicis . Ac fortasse apud Isi-
bus illis , nec ex Plinio rcsponderent , ni- dorum legendum quinalem , siue gomor
hil potius tandem inueni , qua^n quod apud facit . Dilficultas a Grialio proposita con-
Isidorum , non optimum ipsum auctorem, tra hunc Isidori locum facile dissoluitur,
ne harum quidem rerum , legitur Hemi' : si duplex mensura distinguatur , altera
na appendit etc. Celebris est controuer- gomor , siue ghomer , de qua hic IsiJo-
sia de hemina vini in regula S. Benedi- rus , altera chomer , seu chorus , aut co-
cti , in qua explicanda Menardus in con- rus , de qua infra n.17. Gomor , shic gho-
cordia regularum , Martenius in corn- mer dccima parsestephi ex Exodo cap.i6,
ment, ad regulam S. Bened;cti , loannes v. 16. Mariana De pond. ct mensur. col-
Pelletier in dissert. gallic. de libra pa- ]\g\t ygomor elficere sex toletanos sexta-
nis , et de vini hemina in regula S. Be- rios praecise , romanos vero quatuor , et
nedicti , Dominus Lancelot in dissert. de quatuor quintas ciusdera sextarii et ad- :

vini hemina , aliique vcrsati sunt . Varia ducit verba Isidori nostri , quibus pro-
fortasse fuit pro variis temporibus , ct batur , ex quinque sextariis romanis qui-
locis mensura . Vide Ducangium cuaa narem , seu gomor constare . An autem
auciario . AREV. intcr chomer , et corum distinctio .-ilia

6. Quinquies complicatus quinarem» adhibenda sit ,

postmodum videbimus
siue gomor facit Quum paullo post go-
. ARtV.
 .,
. . ,
..

304 ETYMOLO GIARVM

gium redcllt. Nam cojjgius sck metitiir sextariis : a quo et fextaria

nomcii dederiint .

7. Congius autem a congiendo ^ id est,per augmentum crescen-

do vocatur . Vnde postea pecunia , beneficii gratia dari coepta , con-
giarium appellatum est . Vnusquisque enim sui temporis impera-
tor, fauorem populi captans , adiiciebat , vt largior videretur in

donis .

8. Congiarium autem mensura est liquidorum cuius specialiter ,

et rem simul, et nomen a romanis impositum inuenimus

9. Metreta est mensura llquidorum Haec a mensura accepit .

nomen , ^*,iT^ov enim m.ensuram dicunt graeci et inde appellata me- :

treta , licet et vrna, ec amphora et reliqua huiusmodi nomina men- ,

surarum sint tamen ista hoc nomen a denarii numeri perfectione

:

accepit Metrum ad omnem mensuram pertinet \ fjt^r^ov enim grae-

.

ce,latine mensura dicitur Nam et cyathus mensura est, et ampho- .

ra mensura est et quidquid plus, minusue capit , mensura est.

,

Sed ideo hoc nomen specialiter sibi assumpsit , quod sit mensura
perfecti numeri, id est, denarii
10. Modius dictus ab eo quod sit suo modo perfectus Est .

autem mensura librarum xliiii. ^id est , sextariorum xxii. Cuius nu-
meri causa inde tracta est , eo quod in principio Deus xxii. opera
fecerit. Nam prima die septem opera fecit,id est , materiam infor-
mem , angelos , lucem , caelos superiores , cerram , aquam , atque
aerem .

7. Minus bene
nonnulHs editlo- in batho hebraeorum respondere dicitur
ribus congium neutr. pro congius quod : AREV.
idem vitiunn in veter. glossar. occurrit 10. Modius - seruatur . Omnia ex E-
Figuram congii expressit Fabrettus cj. piphan. GRIAL .

pag. 526. Verbum congiendo apud alios Ib. Eplphanius , et Isidorus

Fortasse
non reperio Medio aeuo dicebatur con-
. de sextariis hebraicis loquuntur , qui ro-
giare , seu congeare , licentiam abeundi manis tertia parte sunt minores sed :

concedere , quod itali iAc\xvi\. congedare > vt aduertit Mariana , dici tunc deberet,
AREVAL. modium continere sextarios viginti qua-
8. Congiarium autem spec. Lx Epiph. tuor . Sed prae oculis semper habendum,
apud quem mendose legitur apud hebraeos. mensuras , et pondera pro locorum va-
GRIAL . rietate mutari^et fortasse Epiphanius men.
9. Denarii numeri : confirmatur hinc , suras Samaritanorum , vnde ipse genus
legendum apud Dioscoridem lib, 5. c. 82. ducebat , plerumque intelligit Isidorus .

metr^tam esse mensuram decem congio- autem Epiphanii auctoritate se tuetur

rum alii legunt octo , alii duodecim Me-
: . AREV.
treta y cuius £t mentio in sacris licerls
 . :

L I B E R XVI. 305
aerem Secunda die firmamentum solum Tertia die quatuor:ma-
. .

ria, semina, sationes atque plantaria Quarta die tria solem et

5 . : ,

lunam et stellas Quinta die tria: pisces, et reptilia aquarum, et

, .

volatilia Sexta die quatuor

. bestias , pecudes reptilia terrae
: et , ,

hominem Et facta sunt omniaxxii. genera in diebussex. Etxxn. gene-

.

rationes sunt ab Adam vsque ad lacob ex cuius semine nascitur o- ,

mnis gens Israel Et xxii.libri Veteris Testamenti vsque ad Hester Et

. .

XXII. literarum sunt elementa , quibus constat diuinae legis doctri-

na His igitur excmplis modius xxii. sextariorum a Moyse secua-

.

dum sacrae legis mensuram effectus est Et quamuis diuei'sae gen- .

tes huic mensurae pondus vel adiiciant ignoranter , vel detrahant,

apud hebraeos constitutione diuina tali ratione seruatur Modius .

enim a modo dictus Hinc et modica id est moderata

. Modicis ^ , .

enim modius nomen imposuit Nam modica pro paruis abusiue , .

non proprie dicimus.

11. Sattim genus est mensurae iuxta morem prouinciae Palae-
stinae , vnum , et dimidium modium capiens , cuius nomen ex he-
braeo sermone tractum est Satum enim apud eos nominatur sumptio,
.

siue leuatio co quod c]ui metitur, eandem mensuram sumat , ae

:

leuet Est ct aHud satum mensura sextariorum xxii. capax, quasi

.

modius
12. BatJius vocatur hebraica lingua ab olearia mola , quae bath
apud eos , vel batha nominatur , capiens quinquaginta sextarios ,
quae mensura vna molae vice proteritur .

13. Amphora vocata, quod hinc , et inde leuetur Haec graece .

11. Satuin genus est mens.- capiens . loc.c. Bathus capit sextarios ronianos 48.
Ex Hieronym. in Matth. 13. GR. hebraeos 72, Vel certe bathus duplex erat,
Ib. Cuius nomen ex Hebr. etc. Haec ^ minor aequalis ephi , maior proportione
et quae restant vsque ad finem cap. , ex sexquialtera cum minore comparatus ,
Epiphanio sunt , in quibus siquid vitii AREVALVS .

est y id nos non praestamus y sedlsidorum Hinc, et inde leuetur quia per
13 :

satis tectum tunto auctore ducimus . syncopen dicitur amphora ab a/iO/cpofs J? ,

GRIAL . Amphora votnsin^ quadrantal dicebatur,

Ib.In glossis in vetus testamentum, quia ex pede romar.o in quadrum facto
quas ex codice I. archiuii Vaticani edere constabat Volusius Metianus De asse:
.

inter appendices , vbi locus opportunior Quadrantal nunc plerique AM-

, quod
videbitur,cogito, ad cap.id.Genesis /rtr«w PHORAM , habet vrnas duas ,
vocant
dicitur habere modium , et semis . AREV. modios tres etc. Amphora graeca , seu
12. Grialius edidit Batus : commu- attica tres vrnas continebat Fannius .

nis scriptura est ^«r/i«/: sed vocatur etiam Attica praeterea dicenda est amphora
biidus . De mensura haec fere Mariana nobis ^ - Scu cadus hancjacies , nostra» :

T(^m.IK
Q q
 . ,

^o6 ETYMOLOGI AR VM
a ligura sul dict:\ diciair : quod eius ansae geminatae videantur
aures iniicaii . Kecipit autem vini , vel aquae pedem quadratum ,
frunienci vero modios italicos tres . Cadus graeca amphora est^con-
tinens vrnas tres .

Vrna mensura est , qiiam quidam quartarium dicunt.Pro-

14.
prie autem vrna vas cst , quod pro condendis defunctorum cineri-
Lacanus 1.
7*
V. 81^. bus adliiberi soletjde quo poeta Caelo tegitur , qui non habet :

vrnam .

15. Medimna est mensura quinque modiorum . Medimna

autem latina lingua vocatur , id est, dimidia, eo quod quinque
raodiis metiatur,qui est dimidius numerus a perfecto denario .

16. apud aegyptios sextariorum Ixxii. com-

Artaha mcnsura est
positus numerus, propter Ixxii. gentes , vel linguas,quae orbem
impleuerunt
17. Chomer \w. modiorum onus appendit . Corus xxx. modiis
impletur . Hic
sermone descendit qui vocatur
ex hebraico :

cora a similitudine coHis Cora enim hebraice colles appellantur . .

Coaceruati enim modii xxx, instar coUis videntur,et onus cameli

efficiunt :

•ii adieceris vrnam . AREV. tarii , vt Fannius locutus sit de romanis

15, Medimniis tsiue medimniim men- Epiphanius de dc hebraicis. AR.
acticis, alii
sura est sex modiorum , vt ex Gornelio 17. Quum
supra num.6. dictum fue-
Nepote Fannio , et aliis apud Roswey-
, rh,gomor sexrariis quinque constare ,
dum Onomastlco coUigitur Ausonius
in . nunc saltem distinctionis gratia scriben-
in grypho ternarii dixit Sicana medifnna^ dum est chomer , non gomor , vt Gria-
sed in plurali Quod autem Isidorus ait,
. lius , aliique ediderunt Profecto hoc lo-
.

meditnnam quinque modiis constare, red- co de mensura magna sermo esse debet ;

it eadcm responsio, incerta fere omnia et solum dubitatio inde oriri potest,
esse , quae de veterum mensuris profe- quod chomer siue homer , et corus siue
, ,

funtur : varias fuisse etiam sub eodem chorus pro eadem mensura poni solent,
nomine mensuras pro varietate locorum, Neque occurrit, quid possit responderi,
et temporum AREV. . nisi fortasse , quod dimidium cori alicu-
16. Ros-weydus loc. cit. post plura bi nomen chomer obtinuerit Mensurae .

veterum testlmonia de artaba , non satis certe hebraeorum ex communi senten-

sibi consentientia concludit \ Sed omni- , tia hunc seruant ordinem Corus seu . ,

no varia mensura fuit artaba Mariana . chomer maxima omnium est continens ,

quum praemisisset , artabae ex quorum- 10. ephi,totidem bathos , ^o. sata, 100.
dam senteniia respondere So. sextarios, gomor , 180. cados . Quaedam appendi-
cx Epiphanii 72. , ex Fannii^^.cum trien- cula de mensuris hebraicis nam. 21. a
te , addidit , has varias opiniones conci- nobis profcretur ex fragmentis , initio
liari non posse, nisi forte ex varietatesex- editionis Bignaeanae productis . AREV.
 . .

L I B E R XVI. 3©7

CAPVT XXVI I.

De signis .

,.p onderis signa plerisqiie ignota sunt^et inde errorem legen-

tibus faciunt . Quaproptcr fbrmas eorum , et characteres , vt a vc-
teribus signata sunt 5 subiiciamus .

2. Z. Zeta litera significat dimidium obolum .

— • Virgula aequaliter iacens , et porrecta simpliciter , si-

gnificat obolum
Geminata virgula duo oboli sunt.
=:! .

T. Latinum significat obolos tres .

F. Latinum significat obolos quatuor .

E. Latinum demonstrat obolos quinque .

3. Oboli vero sex propterea characterem non habent, quod in

vna drachma sex veniant , quod est pondus denarii argentei
H. Heta litera significat siliquas viij. , id est , tremissem .

N. Latinum significat nomisma graecum , id est, solidum .

IB. lota, adiuncta beta, significat dimidium solidum .

4. <. Virgulae duae , ex vno angulo a laeua in dextram se
diuidentes 5 significant drachmam , quam etiam holcen appellant.
Nr. N latinum 3 adiuncto gamma graeco, significat semiun-
ciam .

ro,
J^ Gamma
autem graecae literae latinum in fine ad-
iunctum , significat vnciam .

fj^
Lambda graecum , per medium sui / latino adiecto 5

significat libram .

5. Kappa graecum
Ky , circa finem cornuum adiuncto u grae-
co 5 significat cyathum .

Cap. XXVir. n. \. Ponderis signa - vt fusio , quae in ponderibus , et mensurls

a veterib. Pannius Haec de mensuris, : veterum explicandis obseruatur . AR£V.
quarum si signa requiris , Ex ipsis vete- 4. Gamma autem . Non displicet no-
rum poteris cognoscere chartis . nd. Gct- ta Neapolitiini codicis ,
J GRIAL .

lcn. , Dioscorid. , Paul. GRIAL . Ib. Grialius in nota edjderat gammae\

Ib. Fortasse ex huiusmodi signis pon- rcposui gamma , quod in textu exhibe-
derum , et mensurarum , quae in libris tur, vt sit indeclinabile ARE-VAL. .

mss. olim apparcbant , orta est illa con-

Qq »
 . .

3oS HTYMOLOGIARVM
K° Sl latiniim habuerit adiiinctiim , heuiinam demon-
strat 5
quam graeci cotylen vocant
'^L XI oraeciim si acceperit iunctum E latinum , significat

sextarium .

6". ^° Si latinum adiunctum , indicat acetabukim , quod

graeci oxybaphon vocant .

fl^
Graecum superposito 3 iV latino , significat mnam .

T] T latinum in fine habens lambda graecum , significac

talentum .

X^ Chi graecum , in dextro brachio superiori o litera

coniuncta , choenix est

LIBER DECIMVS SEPTIMVS

De rebiis rusticls .

C A P V T I.

De Auctoribus rerum rustkarum .

R
i.A.v.erum
Hesiodus Boeotius
rusticarum scribendi solertiam apud graecos primus
humanis studiis contuHt . Deinde Demo-
critus . Mago quoque voUiminibus studium Carthaginensis in xxviii.

agricolationis conscripsit Apud romanos autem de agricuhura pri- .

mus Cato instituit, quam deinde Marcus Terentius expohuitj mox

VirgiHus laude carminum extuh*t Nec minus studium habuerunt .

postmodum Cornehus Celsus , et luHus Attlcus , Aemihanus , siue

6. Si o latinum . Paulus , non o , sed Ita Varr. lib-i. de re rust. c.i. GRIAL.
V adiurtgit . GRIAL . !b. Nec minus stuaium habuer. Co-
Ib. T
latinum in fine lambd. hab. Hu- lumell. Nec minorem laudem roeruerunt.
ius notne figura , et definitio facit , vt vn- GRIAL .

ciae notam , quae est in Neapol. C, magis Ib. lulius Atticus . Qui de xntibus tan-
probemus . GRIAL. tum scripsit . De quo Plin. inlndia lib.i').
Ib. Chi graec. seu potius Kv. graecum. et 17. GRIAL .

Sic enim choenix notari solet . GRIAL . Ibid.Aemilianus Palladius Rutilius .

Cap. I. n.i. Rerum rusticarum - coiii- Taurus Aemilianus, Vir Illustris GRIAL. .

plexus est . Haec fere ex Columell. lib.i, Ib. Siue Columella Disiunctionem .

f. 1. GRIAL . pro coniunciione more suo posuit GR. .

Jk, Ma£,o quoq.Cart-haginens.in xxviii.

 . , .

L I B E R XV IL .
309
Coluinella j inslgnis orator, qui totum corpus eiusdeni disciplinao
complexus est .

2. Prinuini ad aratrum boues iunxisse ferunt qucmdam priua-

tuuT hominem, et fulminatum woxwmQ Homogirum Quidam autem .

Oiirlm dicunt tss^ artis huius inuentorem quidam Triptolemum , :

Et hic quaestio est, quomodo prima Ceres ferro in Graecia vertere

terram instituit sed terro qualicumque , non specialiter vomere,
:

aut aratro
3. primus induxit quidam nomine
Stercorandi agri rationem
Stercutiui m Italia Cuius ara a Pico dedicata est Hic plura in-
. .

strumenta agriculturae reperit , primusque agros fimauit Eundem .

quidam Saturnum putauerunt vt maiorem illi nobilitatem facerent :

hoc nomine^quo splendide sonaret, et dignitatem tituli compararet

Ib. Scriptorum rei rusticae optima omnem agriculturam docere : quod fecit
cditio est cura Gi.*Mieri Lipsiae 1735. Vi- Ceres . Nam
ferrum dicendo , cuncta ge-
deri etia-n possuni Geoponici veteres neraliter rusticorum arma compiectitur.
recensente lo. Nic. Niclas. Lipsiae 1781. Pro fiilminatum coniectura in collatio-
Recentium scriptorum ingens est nume- nibus gothicor. codicum Tolet. erat Ful'
rus . Inter hispanos celebris est Herrera, mi natum . AREV.
quem italice rediitum Venctiis iam ab 3. (^uidam nominc Sterculius . Ex
anno 1608. video . AREV. Lact. lib.i. cap.io. Idem
Sterces , ^rSter-
2. Primum
ad aratr. b. iussissc fer. cutus vocatur apud Ang, 18. de ciu. c.i^.
Ex August. 18. de ciuit. c. 6. GRIAL . Stcrculius apud Macrob. lib. i. Saturn.
ItJ, Quidam autem Osirim. q. Tript. GRIAL .

E Seru. Georg.i. Vnciq* puer naonstra- Ih. Cuius ara a Pico . Macrobius , a
tor aratri . GRIAL . lano Pici patre . GRIAL .

Ib. Et hic quaestio est . Ex eodem Ib. Grialius in textu edidit Stercu-
ftd illud y Prima Ceres ferr. GRIAL . tius y in not. indicat Sterculius . Apud
Ib. Sed ferro qualicumque etc. Vix Plinium lib, 17. cap. 9. nonnulli legunt
haec intclligi possunt , nisi verba Seruii Stercutium, Harduinus ex mss. Stercutum.
lcgantur ad lib. i. Georg. v. 147. Prima Prudentius hymn. 2. Pcristeph. v.449. la-
Ceres omne agriculturae genus hominibus num bifrontem , et Sterculum - Colit se-
indicauif.superfluam enim quaestionem mo- natus et eodem modo Sterculum qui-
'.

tient commentarii dicentes , Osirim , vcl dam legunt apud TertuUianum in apolo-
Triptolemum aratrum inuenisse . Nam get. cap. 25. Infra cap. seq. num.3. rur-
aliud est , vnam rem inuenire , et aliud sus de Sterculio , siue Sterculo . AREV.
 . ,.,

310 ETYMOLOGIARVM
C A P V T II.

De ctiltura agrorum ,

,c qua frumcnta,vel vina magno labore quaerun-

ultnni est 3

tur 5 ab incolcndo vocata. Diuitiae enim antiquorum in iis duobus

erant , benc pascere , et bene ararc Cultura agri cinis , aratio , in- . :

termissio , incensio stipularum , stercoratio, occatio , runcatio.

2. Cinh est incendium , per quod ager inutilem humorem exu-
dat . Aratlo dicta^quia de aere prius terrae cukuram exercebant,
antequam ferri fuisset vsus repertus . Duplex est autem aratio
vernalisjCt autumnalis. biterm issio est^ €[1X3. alternis annis vacuus
ager vires recipit
3. Stercoratio est laetaminis aspersio . Stercus autem vocatum,
vel quia sternitur in quod extergi oporteat , quidquid agris , vel
sordium In ciuitate redundat, siue quod verius est a Sterce qui , , ,

et Stercutus dictus Idem et fimus est^qui per agros iacitur. Et

.

dictus fimus quod Jiat mus id est stercus quod vulgo laetamen
, , , ,

vocatur, eo quod suo nutrimento laeta faciat germina reddatque ,

pinguia arua,et fecunda .

4. Occatio est,quum rustici , satione facta , bubus dimissis.

Cap. II. n.i. Cultura agri : cin. ar. in- descripta credo et fimi etymclogiae Ra-:

term. Scru. ad Georg. initium ; Pingucs banus non meminit dicitiir etiam hodie :

autem efficit tcrras cinis , intermissio a- ab Italis stercus letame GRIAL . .

randi , incensio stipularum , stercoratio; Ib. A sterce , qui et Stercutus ; ex Au-

vnde eciam hietas ait . Nam fimus , qui gustino , vt Grialius supra obseruauit
per agros iacitur , vulgo laetamen voca- Sed apud Augustinum nonnuUi ita le-
tur . GRIAL . gunt Hunc Stercen alii Stercutium appel-
:

Ib. De aere t hoc cst , instrumcntls larunt . AREV.

cx acre Hanc enim vim partlcula de
. Grandcs glebas Festus Occare ,
4. . .

habet . verbum graecum

Ceterum aro et occatorem Verrius putat dictum zh oc-
est non ex aere deductum
, AREV. . caedendo , quod caedat gVandes globos
2. Per quod agerinutilem hum. exud. terrae,quum Cicero venustissime dicat
Virg. atque exudat inutilis humor GR. . ab occaecando fruges satas Vbi glebas, .

Ib. Duplex autem est aratio £ Ser- . non globos , ex hoc loco legendum ; sed
uio ad'v. Vere nouo , Ceorg. i. GRIAL . priore etymologia vsus est Varro lib. i.
3. Et dictus fimus quod f. mus , id , de re rust. r. 31. vincas nouellas fode-
est , stercus . Mus terram interpretatus re , aut arare \ et postea occare , id est
est supra lib.i. c.^. ^ sed haec aliena pu- comminuere , ne sit gleba • Gloss, Occat,
tabat Chacon , et recte , nam et verba Ser~ fie^ihoKOTrcii . GRIAL .

uii , quae retulimus , ab Isidoro fideiiter

 ,.

LIBERXVII. 9n
grandes glebas caedunt , ac ligonibus frangunt : ct dicta occatio >

quasi obcaecat/o ^ cinod operiat . Occare igitur est operire terra se-
mina , vites , vel arbores .

5. Runcatio est a terra hcrbas euellcre . Nam r«/ terra est

Sulct4s a sole vocatus , quod projcissus solem capiat . Veruactum
dicitur 5 quasi 'vere actum^ld i^si^verno aratum . Proscissio est ara-
tio primajquum adhuc durus est ager .

6. Satio dicta , quasi seminis actio , vel quasi satorum actio

Serere autem vocatum quia hoc caelo sereno faciendum est
, noii :

per imbres . Hinc est et illud Virgilianum A'«^ttj- ara, sere nu- ,
'''^^°^^--^^-

dus . Messis a metendo ^ id est, recidendo dicta .

7. Seges autem de seminc dicta, quod iacimus, siue a sectionc .

C A P V T III.

De frumentis ,

I. JL
P rima Cercs coepit Graecla,et habere sQ^t- vti frugibus in
tes translatis aliunde seminibus Huius meminit Ouidius dicens . :

Prima Ceres 'vnco glebam dimouit aratro ^ - Prima dedit fruges ^ Metam.^.fab.S
alimentaque mitia terris .

2. Frumenta sunt proprie,quae aristas habent fi-uges autem :

reliqua Frumenta autem, vel fruges 2. frumendo ^ hoc est , a ve-

.

5. Runcatio vere est a graeco '^"^yx^^t gumen . GRIAL .

rostrum Hinc runco , runconis , et run-

. Ih, Fruges autem reliqua At Serti. .

co , runcare , ex quo hispani dicunt «>•- A(n. i. ad v. Frugcsque receptas , Er- ^

rancar Ita etiam sulcm a graeco c^kc?

. rznt ^{inquit) qui discernunt frument.i
est deducendum .A veruactumvero his- a frugibus . GRIAL .

pani dicunt varuecho . ARY.V. Ib. l>fzm frumen dicitursumma pars

6. Satio cst a samm , vt actio ab guhe Seruius vtrobique
. GRIAL . .

actum Verbi sero originem

etc. hebr.ii- Ib. Fruges autem reliqua Non negat .

cam Bccmanus pag. 966. astruit . Isido- Isidorus , frumenta ctiam esse friiges , sed

rus fortasse Seruium respexit , qui ad asserit, fruges non solum de frumentis,
Virgilium loc. cit. ait , /i est ^ adeo se- sed etiam de adeoque contra-
aliis dici :

reno caelo tVt vestimentis non egeas .AR. rlus non est Seruio , qui ex Cicerone
Cap. III. n.i, Prima Ceres coepit vti cotic\u^\x., etiayn frumenta jruges vocari.
frugib. in Graccia . ^M^. 18. ^f f/«/?. r.6. Discernuntur ergo frumenta a frugibus,
Regnante autem Argo,suis vti coepit fru* tamquam species a gehere , non tam-
gibus Graecia , et habcre segetes in agri- quam species ab specie . Verbo frumen-
cultura delatis aliunde seminibus GR. . do y2iM frumere pro vesci an apud alios
2. Frumenta sunt propr. q. arist. hab. reperiatur , prorsus ignoro . Vide 1. 20.
£ Seru. Ceorg. i. ad v. siliqua quass. ic- c. 2. n. 27. AREV.
 .

3ii ETYMOLOGIARVM
scendo dictae . Nam frumen dicitiir sumina pars gulae .

3. quae de frui^ibus praecerpuntur.

Prirnitiae proprie sunt ,

4. Triticum vel a tritura dictum quod purissimuni horreo con- ,

datur , vel quia granum eius commolitur , et teritur.

5. Far dicitur, eo quod initio irangeretur Apud antiquos enim .

molarum vsus nondum erat sed frumentum in pila missum frange- :

bantjethoc erat genus molendi .

6. Adoreum tritici genus , quod idem vulgo semen dicitur .

Ador quondam appellatum ab edendo ^(\\\\d. primo eo vsi sunt ho-

inines,siue quia in sacrihcio ipsius gencris panis ad aras offere-
batur . Vnde adorea sacrificia dicuntur .

7. Siligo genus tritici , a selecto dictum . Nam in pane species

cius praecipua est
8. T^rirnestre triticum ideo nuncupatum , quia satum post tres
menscs colligitur . Nam vbi propter aquam , aliamue causam ma-
tura satio omissa est ,
praesidium ab hoc petitur.
9. Alica graecum nomen est . Alicastrum simile est alicae ,

pondere, et bonitate praecipuum . lo.Hor-

Primitiae sunt primae res in quo-

3. dicerentur , apud alios expressum non
cumque genere ; sed ex communi scri- reperio Adorea autem fem. gen. pro
.

ptorum vsu colligi posse videtur , pro- gloria , et laude accipi solet AREV. .

prie de frugibus dici , quae numini ofte- 7. Siligo graece simili modo dicitur
runtur , translate de aliis rebus . AREV. «•1^/5.1'/? . AREV.
4. Varro de ling. lat. cap. 22. Tri- 8. Nam vbi propter aq. aliamue caus.
ticum , quod tritum est spiceis AREV. . E Columell. lib. 2. c. 6. GRIAL .

5. Apud antiq. - molendi E Seru> . Ib. De quadrimestri nonnulU

tritico
Aen.i. ad illnd yCt torrere p. f. et frang. exponunt , quod Saluator discipulis di-
saxo . GRIAL . xit , Nonne vos dicitis , quod adhuc qua-
6. Adoreum tritici genus . Festus : tuor menses sunt , et rnessis venit ? Vide-
Ador farris genus , edor quondam appel- sis notas meas ad luuencum lib.i. v.313.

latum , ab edendo :, vel quod aduratur, AREV.

vt fiat tostum , vnde in sacrificio mola 9. Allca graecum nomen est . Lati-
salsa efficitur . GRIAL . num putat Festus : Ah'ca (
inquit ) dici-
Ib. Quod idem
vulgo semen dicitur . tur , quod alit corpus . Chnrisius vero
Tlinius de Zea lib. i8. c. 8. Est et haec lib. I. Alicam sine adspiratione dictam
Italiae in Campania , maximeque semen Verrius tradit , et sic multi dixerunt, Lu-
appellatur • GRIAL . cilius XV. Nemo est halicarius posterior
Ib. De adore , siue adoreo quacdam /e,cum adspiratione dixit Ergo sub iu- .

est glossa vetus inter eas , quas edidi ad dice lis est . GRIAL .

Prudentium hymn. 10. Cathem. v. vlt. , Ib. Alicastrum simile est alicae . Co-
in qua etymologia huius vocis indicatur lumell. ibid. Semen trimestre , quod di-
ex adoro , cui fauet Priscianus lib. 4. citur alicastrum , idque pondere , et bo-
pag. 628. Putsch. Quod adorea sacrificia nitate est praecipuum . GRIAL .
 .

LIBERXVII. 313
Hordeum dIctum,qiiod prae ceteris generibus frumenti
10.
aridum ante fiatjvel quod spica eius ordines habeat Horum tria .

genera. Primum hexAticttm vocatur eo quod spica eius sex ordi- ,

nes habeatj quod quidam ca?itherhjiim appeHant quoniam animah"a ,

meUus quam triticum pascit et homines saiubrius quam malum

, , , ,

triticum Alterum disticho7i

. eo quod duos ordines habeat hoc , \

plerique galaticum vocant . Tertium trimestre , quia dum cogit nec-

essitas, verno seminatur^et celeriter coliigitur .

11. Scandula a diuisione vocata Duplex enim est, scanditur- .

que, id est , diuiditur .

Centenum appellatum , eo quod in plerisque locis iactus

12.
seminis cius in incrementum frugis centesimum renascatur Hinc .

et milium a multitudine fructus vocatum .

13. Panicium dictum,quod multis in regionibus ex eo panis

vice homines sustententur, quasi panifcium Fistum a pasto Sesa- . .

mum graecum nomen est

14. Farrago dicta a farre Est enim herba hordeacea adhuc .

viridis, necdum granis ad maturitatern turgentibus .

15. Spicam de maturis frugibus abusiue dicimus. Nam proprie

spica est,quum per cuhni folhculum , id est , extremum tumoreni
aristae adhuc tenues in modum spiculi eminent.
16. Arista appellata^ quod prius ipsa arescat. Culmus cst ipsc
calamus spicae , qui a radicibus nascitur . Et dictus culmus ,
quasi
calamus .

17' Folliculus est theca frumenti,in qua granum seruatur in-

10. Horum tria gener. Ex eod. r.p., habeo , nlsl slt adiectiuum frumentum
nisi quod ad duo genern. species onines pistum a pinsendo Vide Festum De se- . .
•

hordei retulit . GRIAL . samo frumento aestiuo Plinius lib. 18.

11. Scandula ^/. scandalia , /? scan-
. cap. 7., et 10. AREV.
dia : sic enim apud nos appeUatur GR. .
14. De farragine Varro , Columella,
12. Centenum Quod a Plinio Secale
. Plinius , et alii . AREV.
dicitur lib. 18. c 16. GRIAL. 15. Splcam de mat. - eminent. E
. Ib. Manet apud hispanos vocabulum Seru. Georg.i. ad illud Spicea iam cam- :

centenoquod apud alios antiquos hpc

: pis , etc. GRIAL.
significatu non inucnio De milioFestus: . 16. Arista appell. Ex eod. Aen. y. ad
j, Milium quidam putant cepisse nomen illud cursu lacsisset aristas GRIAL
: . .

maxime a nummorum summa , quae est Ib. Culmus Idem Geor^.i. ad v. cul- .

raille,, . AREV. mumque leu. stipulasque Culmus dicl- :

13. Panicum vocant Plinius , et Cae- tur Ipse calamus , stipulae vero folia->
sar. Sed Isidorus videcur scripsisse pct~ quae ambiunt culmum . GRIAL .

niciutn . De pisto frumcnto nihil certi 1 7. Haec super spnram , ccc. Ambros,
TomJF. Rr
 . . . , ,.

3 14 ETY MOLO G A R V M I

teriiis . Haec super spicain vallo instructa muniinen praetenctir , ne

auium minorum morsibus spica suis tructibus exuatur , aut vestigiis
protcratur .

i8. quibus ciilmus ambitur

Stipulae sunt folia , seu vaginae j ,

atque fnlcitur, ne pondere frugis curuetur , quae ambiunt culinum .

Et dicta stipula, quasi vsta ^ et quasi 'ustipula Stipula dicta ab .

i/z/o collecta enim messe, vritur propter culturam agri

: Item sti- .

pula , vel quia pars eius vritur , pars interdum pro palea praeciditur
19. quod pala ventiletur,
Palea a quibusdam vocari dicitur ,

vt frumenta purgentur. Gentiles autem paleam aquadam Pale iv\x-

gum inuentrice nominauerunt quam Cererem esse voiunt De ; .

3. Georg. v.i. qua Virgilius 'Te quoque ma^na Pales et te ^ memorande , canemus
, ^ ^ .

Item alii a pabulo nuncupatam dicuntpaleam quod ea primum so- ,

la in pascendis animalibus praebebatur. Cuius natura ex contrario

tantum est frigida^vt obrutas niues flusre non sinat: adeo calida
vt maturescere poma compellat

C A P V T IV.

De leQuminibuf

1. Ljilegumina a legendo dicta ,

quasi electa . Veteres enim meliora
quaeque legebant : siue quod manu legantur , neque sectionem re-
quirant
2. Leguminum plurima genera, ex quibus /1^^/ , /fw//V«/^ ,
/?/-

sum -ifaselus ^ cicer ^ lupinus gratiora in vsum hominum videntur .

3. Faba graeca etymologia a vescendo vocabulum sumpsit >

lib. Hexaem.2- c.S. Tum super ipsam Cap. IV, n. i. Legumina a legendo -
spicam vallum struitur , vt quasi quadam veteres enim meliora quaeque leg. Seru.
\n arce praetendat , ne auium minorum Georg. i. ad illuci ,Mix\ma. quaeq. manu
morsibus spica suis exuatur fructibus , aut legeret Hinc , inquit , quidam volunt
:

vestigiis proteratur Expressit autem Am- . dictum legumen GRIAL . .

hros. locum Cicer. ex lib. Ueseiiect.GR. Ib. Siue quod m. leg. enim s. r. Ex
18. Stipulae sunt folia . E Seru. , et eod. ad v. Siliqua quassante legumen .

Ambro.s. ibid. GRIAL . Varro lib. 1. 23. de cicere :

de re rust. c,
19. Cuius natura ex contrar. tantum hoc enim quoque legumen , vt cetera ,
est frigid. etc. Aug. lib, 21. de ciuit. c.q quae velluntur e terra , non subsecantur,
De palea sic frigente vt fluescere ni- , quae quod ita leguntur , legumina dicta.
uem non sinat sic calente vt mature-
, , GRIAL .

scerc poma compellat GRIAL . . 3- Primum enim homln. hoc leg. vsi
 . ,.

L I B E R XVII. 315
faga (payeiv cnim graece comedere dicltur
^iicisi : Primum enim .

homines hoc legumine vsi sunt Huius species duae , quarum al- .

tera communis , altera aegyptia .

4. Faba fresa dicta , eo quod eam homines frendant , id est

frangantjCt molendo comminuant .

5. Letis vocatajquod humida , et lenta estjvel quod adhae-

ret humi .

6. Faselus autcm , et f/Vfr graeca nomina sunt , sed fasehis vile

genus leguminis quia omne , quod abundat , vile est , hoc autem se-
,

men abundanter inuenitur .

7. Liipinus graecum et ipsum nomen est , de quo VirgiHus •,

Tristisque /«/?/^/,quia vultum gustantis amaritudine contristat, vnde i.Georg.Y.75,

eos prae amaritudine nec vermis^nec vlhim animal comedit.

8. Alefiica ^ vicia^ eruum ^ pcihuloYum optimasunt. A^ledica di-
cta,quia a niedis translata cst in Graeciam tempore quo enni Xer- ,

xes rex persarum inuasit . Haec semel seritur, et decem annis per-
manet,ita vt quater, vel sexies possit per annum recidi
9. Vicia dicta, quod vix ad triphcem perueniat fructum : quum

sunt . Vlin. lib. 8. c. 12. Sequitur natiira detur respexisse Virgilius . GRIAL .

leguminuni , inter quae maxinuis honor Ib. Triste pro amiro sumi solet Vi- .

fabae , quippe ex qua tentatus sit etiam de meum comment. ad v. 50. Dittochaei
panis . GKIAL. Prudcntii . AREV.
4. Fressus participium
, ei fresHS est 8. Quo eam Xerxes rex pers. Seru.
verbi frendeo , seu frcndojquod pro fran- Ceorg. i. ad illud , Tunc te quoq. Medi-
gere etinm avCipitur Fabam fressam no- . ca putres - Accipiunt sulci Haec autem :

minat Celsus lib. 5. cap.i8. n.21. AREV. herba a medis translata est in Graeciam ,
5. Vel quod adhaeret humi Al. hu- . quo tempore eam inuaserunt Plin. lib. .

mida Alii lentem , </«^fj/ lenam dictam

. iS. c. 16. A medis aduecta per bella per-
volunt ex verbis Plinii Inuenio apud au- : sarum , quae D.irius intulit . Sed cur Xqc-
ctores aequanimitatem Heri vescentibus xem pro Dario substituerit Isidorus , id
ca . GRIAL . anxie peruestigandum non putauimus .
6. Sed faselus , ct cicer graec. Cur GRIAL .

cicer graecum nomen dixerit , quaeren- Ib. Haec semel serltur - recidi £.v .

dum . GRIAL . CohimeUa lib. 2. cap. i i. GRIAL .

•
Ib. Sed faselus , vile genus . Vilem- 9. Vicia dicta Seruius adverba Vir-
.

que faselum , dixit Virg. , reliqua Seru. gilii ab Isidoro citata Mire tenues ait :

ibidem . GRIAL . Nam vicia vix ad triplicem peruenit fru-

Ib. etymologiam ex llngua
Ciceris ctuivi , quum alii leg. p. h. felicissimum ,
hebraica nonnuUi repetunt De faselo . et fertilem . £.v his verbis Isidorus nota-
Virgilius i. Gcorg. v. 227. Viciamque se- tionem qualemcumque confecit Sed pla~ .

reSiVilemque f.tftlum . AREV, cet Varronis nobis etymologia lib.i. c.ji.

^7. Lupinus graecum et ipsum . «Tro Vicia dicta a vinciendo , quod item ca-
Tuc XvTrnq dictus lupinus , eoqae etiam vi- preolos habet, vt vitis , quibuscum sur-
Rr 2
 . .

3 I 5 ETY MOLOG A I II \^M

i.Gcorg. 75. alia legumina proiientum habeant fertilem , vndc et Virgilius : ^;</
tenues Joetus 'uiciae .

10. Pisa^ quod ea pensabatur aliquid auri minutum . Nam pis

aurum dicitur.
11. Eruum a graeco vocabuhim . Hoc enim illi opfiov
trahit

dicunt,quod dum sit quibusdam pecoribus infestum , tauros ta-

men pingues efficit

C A P V T V.

De 'uitibus ,

..V: itis plantationem Noe primus instituit, rudi adhuc seculo.

Apud graecos autem inuentorem vitis Liberum appellant. Vnde et

eum gentiles post mortem Deum esse voluerunt.

2. Vitis dicta, quod vim habeat citius radicandi . Alii putant,
vites dictas 5 quod inuicem se vittis innectant , vicinisque arboribus
reptando religentur . Est enim earum natura flexibihs , quia quasi
brachiis quibusdam , quidquid comprehenderint, stringunt .

3. Labrusca est vitis agrestis , quae in terrae marginibus nasci-

tur . Vnde et labrusca dicta a labris , et extremitatibus terrae

4. Codex dictus , quasi caudex . Sic enim et vetcres clodum pro

elaudo dicebant.

sum vorsum serpit ad scapum luplni , 2. Vitis d. q, vim habeat citius radi-
aliumue quem , vt
, haerat, id solet vin- candi, A vita scilicet , vel w\ . GRIAL.
circ . GRIAL . Ibid. earum natura
Est enim flex -
10. Nam pis aurum dicitur ,/I nam string. Ambros. libro 2- Hexaem. c.12.
indc Pisaurum dicitur Seru. Aen. 6. ad . de vite ; Deinde quia natura flexibilis
illud , Aspice Torq. et referentem signa ( siue , vt est in veteri libro , fluxilis ) et
Camill. Nam Pisaurum ( inquit ) dicirur, caduca est , quasi brachiis quibusdam , ita
quod illic aurum pensatum est Sed reii- . clauiculis , quidquid comprehenderit j
ciebat haec Chacon , vt adulterina GR. . stringit . GRIAL .

11. Tauros tamen pingues eft. ^/V^//. 3. Labrusca - terrae . £ Seru. eclog.^,
eclog. 1' Eheu quam pingui maccr est
! GRIAL .

inihi taurus in eruo GRIAL . . Ib. Extremitatibus terrae : Seruius ad

Cap. V. n. I. Riidi adhuc seculo re- : V.7. ecl.5. extremitatibus agrorum . AK.
centi post diluuium mundo Rudis^ro . 4. Codex
Seru.Ceorg.2.
d. q. caudex .

nouo vsitatum est Prudentius lib. 2. ad-

. Quin Caudicibus po-
et caudicib. sectis .

uersus Symmach. v.277. Si quidquid rU' suit pro codicibus, sicut caulem pro colem,
dibus mundi nascentis in annis - Mos ha- sauricem pro sorice dicimus GRIAL . .

buit etc, Confer indicem Prudentii AR. .

 . .

L I B E R X \' I r. 317
5. Sarmentuttt a /fm/^^^; ,
quasi serime?itum , Malleolus est no-
uellus palmes innatus prioris anni flagello , cognominatusque oh
siniilitudinem rei : quod in ea parte , quae deciditur ex vt teri sar-
mento promincns, vtrimquc mallei speciein praebet .

6. Spadones sunt surculi fruge carentes, ex ipsa appellationc ,

quod sint inhabiles fructuijCt stcrilitate affecti .

7. Sagittam rustici vocant nouissimam partem surculi:siue qula

longius recessit a matre , et quasi prosilic : seu quia acuminis te-

nuitate teli speciem praefert

8. Summitates vitium, et i}:\xx.\ci\mjiagella nuncupantur , eo quod
flatu agitentur .

9. Falmes , vitis materia mollis , qui per nouella brachia emis-

sus, fructum afifert . Nam ideo rustici partem vitis palmitem dicunt.
Palmes enim deriuatiuum nomen est, quod nomen paragogum di-
citur , quod a pa!ma deriuetur. Palma enim habet nomen prototy-
pum quod ,
dicitur principale, ab eo quod ex se deriuatum faciat.
10. Pampinus est folium , cuius subsidio vitis a frigore , vel ar-
dore defenditur 5 atque aduersus omnem iniuriam munitur. Qui
ideo alicubi intercisus est,vt et solem ad maturitatem fructus ad-
mittat , et vmbram ficiat Et dictus pampinus , quod de paimite .

pendeat .

11. Capreoli dictI,quod capiant arbores ^ sunt enim cincinni.

5. Malleolus - praebet. £ Columell. pellat , vt aqua \ ex quibus possessiua na-

Ub.^6. c. 6. GRIAL. scuntur , qiue patlendi vocat , vt aqualis.
Ib. Festus sarmentunt i sarpere deda- GRIAL .

cit :nam antiqui sarpere pro purgare di- Ib. A palma deriuetur , Paulus ex Fe-
cebant . AREV. sto : Palmites vitium sarmenta appellan'
6. Spadones . Ex eod. lib.c.io. GR. tur , quod in modum palmarum humana-
7. Sagittam - praefert . E c.ij. vwR. rum vngulas , quasi digitos , edunt AR. .

8. Suaimitates vitium . Ita Seru. 10. Pampinus est folium , etc. £.v
Ceorg. 2. ad , neue flagella - Sumnia pe- Ambros lib. 3. Hexaem. cap. 12. GRIAL.
te . £/ yarro lib. i. r. 3 i. GRIAL . 11. Capreoli quod capiant arbores .

9. Palnies , ttc. quod noaien Trct^ix.- Varr. lib. i. c. %i. £x altera parte ca-
yuyov dicitur Charisius lib.^. Sunt quae -
. prea dicta , quod parit capreolum Is est .

dam verba , quae Tra.^oLyc^^yx appellantur, coliculus viteus , intortus, vt cincinnus \

quae a primitiui verbi dechnatione et isenim vites vt teneat ,serpit ad locum

mutationem , et adiectionem capiunt , capiundum Ex quo a capiendo capreo-
.

GRIAL . lus dictus . Verius tamen capreolum a

Ib. nf.uro'Tv?rov t quod dicitur princi- nobis propter teneritudinem dictum , ita
pale Idem lib. i. cap. de Analogia \ No-
. vti a graecis fioo-xoi^id est , vitu/i ydi-.
mina quaedam sunt principalia , quae Pli- cuntur rami nouelli . GRIAL.
nius secundus eodena libro faciendi ap- Ib. Ventos , ac turbines conteaincre
 . .

3i8 ETYMOLOGIARVM
slue vncinuli ,
qwlbiis se innectere vites, et siispendere solent arbo-
ribiis,quo adminiculo freti palmites ventos^ac turbines contemne-
re queant^et sine lapsu periculorum fructus suos sustineant , ac
scse vaga proccritate diffundant .

1 2. Corymbi sunt annuli , qui proxima quaeque ligant , et com-

prchendunt: ne longius laxati palmites ventorum flatibus dissipentur .

13. Vuae dictae 3 quod inrrinsecus humore sunt plenae, succi-

que^et pinguedinis . Nam humidum est , quod exterius humorem
habet , vuidum , quod interius .

14. Acina - Botrus - Racemus est botrionis pars , et botrio grae-

cum est .

15. Suburbafiae vuae quaedam dicuntur earum ,

quia fructus
ad escam , velut pomum , in vrbibus venditur. Commendat enim
eas et species , et saporis iucunditas , ex quibus sunt praecoquae ^

duracinae ,
purpureae , dactyli , rhodiae , lihycae , cerauniae , stephani'
(ae j tripedaneae y vnciariae y cydonitae . Durabiles autera per totam
hiemem 'uenuculaey tlnumisianae .

16. Fraecoque vocatae,quod cito maturescant, et ante omnes

sole coquantur . Has lageos dicunt,quod currant ad maturitatem
velociter ^ vt lepus.

Jtu omnino legendum ex veterihus libb.f re- sych. : y.opviJ.va. >ice{j.cc rU 'jnva.iKilcc '^ift-
spexitq. ad Virgilii verba Georg. 2. eius- f^oLX^'hto(;. Nam
quod masculino genere
viodi de re : Viribus eniti , quarum et con- enuntiauit Isidorus , haud magni referre
temnerc ventos - Assuescant . GRIAL . arbiiror . GRIAL .

Ib» Et sine lapsu periculor. l.apsu 13. Siicciq. et pinguedinis. Al. suc-
periculorum libb. ornnei : pediculorum ciq. pinguedine . GRIAL .

quidam reponunt ^ quod pediculi et fru- Ih. Nam humidum est , quod extrin*
ctuum et foliorum dicantur Quib. Pli-
5 . secus . E Seru. Eclog. 10. GRIAL.
nius repugnat lib. xv. c. 28. Dependent Ib. Seruius ad v. 20. ecl. 10. Humi-
( inquit ) alia pediculis , vt pyra , alia ra- diim est , quod extrinsecus habet humoris
cemis,vt vuae , et palma , alia et pedi- aliquid , vuidum vero , quod intrinsecus :

culis , et raccmis , vt ederae , sambuci vnde vuae dicuntur . Grialius in texta

^«/rf, // lapsus periculorum dixit Isido- edidit , humidum est ^ quod exterius -. in
rus , ( vt CatuUus , casus alios periculo- not. indicat , extrinsecns . AREVALVS .

rum ? ) Sine lapsus periculo volehat Cha- 14. Racemus est botrionis pars Ex .

con . GRIAL . eod. Georg. 1. ad illud\Ei turpes auibus

Ib. Capreclos a capiendo etiam dedu- praedam fert vua raceraos GRIAL .

cit Fesfus Alii ex eo , quod capreolo-

. 15. Suburbanae vuae , e Columell. li-
rum cornua referant . AREV. bro 3. cap. 2. Vid. etiam Plin. lib. 14.
12, Corymbi sunt annuli Item infr. . f. 3. GRIAL .

cap. 9. Corymbis , quos annulos voca- 16. Praecoquae Seru. Prcciae , qua- .

mus , nisi forte corymni legendum lle- . si praecoquae , quod ante alias sole co-
 . . , .

L I B E R XVII. 3^9
17. Purpureae a colore dicuntiir . D ac ty li :i lon^iiULVme . Rho-
diae 5 et lihycae a regionibus nuncupatae sunt . Cerauuiae vero ,

quod rubeant, velut ignis. Stephanitae a rotunditate . Vnciariae a

masnitudine
18. Genera autem vuarum quae vino dcseruiunt plurima , , .

Ex quibus amminea dicta, quasi sine minio , \6. est , sine rubore. Al-
bum enim vinum reddit , quae, quum sit vnius nominis , non vnam
specicm reddit Ammineae duae geminae ab eo dictae , quod du-
.

plices vuas mittant . Amminea la?iata ^ c\ui:i plus omnibus lanescic

lanugine . Rubclliana dicta,quia eius materia rubet .

19. Faecinia j minmi acini^et durae cutis vuas habet, nobilita-

te ammineam sequitur, fecunditate praecedit . Quam proinde faeci-
niam vocant,quod plus , quam ceterae , faecis afferat

20. Apianae vinum dulce faciunt: quas nisi cito legas ,

pluuiis,
et ventis , et maxime apibus infestantur , quarum depraedatione
apianae cognominatae sunt .

quantur . GRIAL Stephanitae

Ib. Idem et coronario . :

Ib. Lageos Seru. ad. tenuisque , la- naturae lusu steph.iiiites acinos foliis in-
geos : Lageos est , quae latine leporaria di- tercursantibus GRIAL. .

citur . GRIAL . i8, Aminea q. sine minio . E Seruio

Ib. Plinius lib. 14. cap. 9. asserit ad illud , Sunt ct Amineae vlt, Gecrg. 2.
lageam vitein ( sic enim appellat ) pere- vbi multa Pierius de voce , et de vini gC'
grinaiti esse . Non ergo constat , quod nerc GRIAL .
.

omnes vuas praecoquas , siue , vt alii scri- Ib. Aminea lanata . Ita dicitur a Co-
bunt , praecoques , vetcres , aut praecoces lumella , et Plinio . GRIAL.
dixerint Z,^G£OS' Et Virgilius clare dis- . Ib. Seruius 2. Georg. v. C)6. scribir,
'

tinguit lib.2. Georg. V. 93. Et passop<y- Sunt etiam ammineae vites quam scri- :

thia vtilior , tenuisque lageos , - Tentatu- pturam critici plerique praeferunt Gria- .

ra pedes olim , vincturaque linguam . - lius ediderat in textu aminea , vt scribic

Purpureae-, preciaeque, Vbi Seruius in mea in not. Nominis originatio melius peti-
editione PKECIAEQUE hae cito
: : ma- tur cum Macrobio lib.2. Saturn. cap.xi.,
turescunt\ vnde et PRECIAE dictae sunt et sYns ex Amyninea regione , vbi Falcr-
PRAECOQyAE^quod ante alias coqunn- num , vel , vt alii legunt , Salernum , aut
tur omisso sole In cod. 2. archiuii Vati-
: . Salentum ARLV. .

cani haec alio ordine referuntur^Hrf/ ^rae- 19. Nobilltate amineam sequitur. Haec
ci lageos dicunt . vt lepus Purpureae a
. . . de Nomentanis ColumeIla,quas tamen cum
colore dicuntur f vnciariae a magnitudine, RubeUianis , et Faeciniis ipse , et Plinius
dactyli a longitudine , stephanitae a ro- coniungunt . GRIAL .

tunditate ) rhodiae t et libycae a regioni- Ib. Apud Grialium erat faeciniam vo-
bus nuncupatae sunt : ccrauniae vero , cat , per errorem , vt puto nnm alia :

quod rubeant , velut ignis . Genera autem exemplaria exhibent vocnnt . AREV.
r'uarum etc. AREVALVS . 20. Apianae, etc. £ Columell. GR.
J 7. Dactyli . Plin. Dactylides . GR.
 . . . . ,.

32 ETY MOLOG I ARV M

2 1. L\f/^w/V.tf a magnitLidine nomen sumpseriint :
/SaAatov enim
praeci ?landem vocant .

2 2. Biturica a regione nomen sortita est , turbines , et pluuiasj

ct calores fortissime sustinens , wqc in macra tcrra deficiens i huius

meriti et basillca est .

23. yl;-^///V graecula vitis ,

generis albi , ferrilis . Visula mate-
riam breuem , et latum folium mittens cuius fructum nisi prim.o :

tempore coUigas , aut ad terram decide^, aut humore putrescet

2A. Inerlicula nigra est, quam graeci amethyston vocant^boni
vini,et lenis , a quo etiam traxit, quod iners in tentandis nomen
neruis habeatur , quamuis gustui non sit hebes
25. Alareoticae a regione Aegypti Mareotis dictae , vnde prius
venerunt 5 sunt enim et albae^ct nigrae .

26, Heluolae 3 c[UJ.s quidam varias appellant, neque purpureae,

neque
22. Apud Griallam , et alios cditos erat riant , in macra tenues , et vacuae fructu
baiilisca : restitui basilica , vt apud Pli- veniunt amiciores iugo , qnam arboribus,
:

nium ) et CoUimellain legitur . AREV. sed argitis etiam in suhlimibus fertilis

35. Argitls - Visula materiam bre- vastis materiis , et vuis exuberat , humil-
uem:? ColumeUa : e quo visulam sutim limis tabulatis aptior . Visula breuem ma-
in locum rcitituimus , quae hic nulla erat teriam , et latum foliiim exigit , cuius am-
Nisi siquis vulgatam
lectioncm secutus plitudinefructus suos optime aduersus
vastam pro visul^ malit legere:^vt haec grandinem tuetur qui tamcn nisi primo :

omnia de argite dicantur sed accidisse : quoque tempore maturi legantur , ad ter-
hic credo , quod in inerticula , quae sta- ram decidunt humoribus etiam prius :

tim sequitur Quod quum siiie

. in Isido- quam defluant , putrescunt AREV. .

apud ColumeHam vox materiis Inerticula- hebes . Ex Columell..

V ro , siue
in argite praecederet , in
,

visula mate-
24.
ibid. , e quo amethyston reposuimus , in-
riam breuem sequeretur , librarii sequen- uitis omnibus libris Nam vox amara- .

tia verba describerent quae de argite

; cion , quae hic vulgo legitur , ex heluina-
interponenda fuerant , cum nomine ipso ceis vuis , de quibus agit statim Columel-
visulae amitterent . Itaqne sic fortasse la , huc compulsam ,aiebat Chacon. GR.
locus integer legendus Argitis graecula : 25. Mareoticae £ Seru. adv. suat .

vitis generis albi , fertilis vastis materiis, et Mareotides albae , Georg. 2. GRIAL .
et vuis exuberat . Visulae breuem ma- Ih. Verba Seruii ad v.pr.Ub.^. Georg.
teriam , et iatum folium , etc. GRIAL . sunt : MAREOTIDES ALBAE . Aegy-
Ib. Apud Grialium erat Visula ,ma- ptiae Mareotis enim pars est Aegypti
:

teriam , et breuem , et latumfolium : quod Et dicendo ALBAE , ostendit , etiam esse

fortasse contra eius mentem irrepsit purpureas , vel alterius coloris At Colu- .

Apud ,matcria7n ,
alios cd\tos , et breue mella lib. ^. cap.2. inter graeculas vites
et laium folium Qui de re tota velit . recenset mareoticam quod nonnulli ac- :

iudicare , prae oculis habere debet Co- cipiunt de parte Epiri , quae Mareotis
lumellae verba Visulae deinde ab his , et
: dicitur , et in qua optimum vinum na-
tninor argitis , terrae mediocritate laetan- scitur . AREV.
tur nam in pingui nimiis viribus luxu-
: i6. Heluolae . Heluenacas vocat Pli-
 ,. . . ..

L I B E R >:VII. 521
neqiic nigrae : ab heliio colore ita dictae, subalbl tamen musti
Heluum enim est nigriim candidumque colore , . Nam heluum nec
album^nec nigrum est .

27. Tertius locus vitium , quae sola fecunditate commcndan-

tur, abundantia copiosa, multumque vini fluens .

28. Vitis spio?jia, wii^s grandes magis, quam multas habet no- :

men autem inde hoc sumens , quod multum vini fluat Syriaca , .

vel quia de Syria allata , vcl quia nigra est

29. Multa autem genera vitium sunt,qLiac tamen mutatlonc
toci et qualitatem , et nomen amittunt.
30. Vicibus inter cetera magis ista conueniunt, oblaqueatlo, pu-
tatio 5 propaginatio , fossio .

31. Oblaqueare est circa codicem terram aperirc, et velut lacus

eificere . Hoc aliqui excodicare appellant .

32. Putare est virgam cx vite superuacuam resecare,cuiusflagel-

Ks luxuriat . Putare enim dicitur purgare
amputare , id est, .

33. Tr^jr/rtCf;'^?, transducere Propagifiare vero flagellum vitis .

terrac submersum sternere, et quasi porro pangere Hinc propagi- .

nius , nos vulgo hebenes . GRIAL . mmea cui , syriacae nomen imponunt .

Ib. Heluolae etc. ex Columella loc. GRIAL.

cit. , ait , ah heluo , nisifallor , colore
vbi Ib. yitiscionia erat apud Grialium ,

vocitatae . A Plinio qiioque vocantur hel- et alios . £x Columella reposui tuto Vi'
uolae , et varianae lib. 14. cap. 2. Nam tis spionia . AREVAL.
heluenacae , quas ex Plinlo Grialius com- 31.Oblaqueare - appellant Ex Pal- .

memorat, scilicet ex eod. lib. cap. 12. lad. lib. 2. c.i. Fideo , ablaqueare apud
ad aliam speciem pertinent Heluenacias . auctores de re rust. passim scribi Sed .

has Columella appellat , tresque earum cur Goth. libror. scriptura displiceat , i/i
species Histinguit . AREV. quibus omnibus oblaqueare , si oblaquea-
27. Tertius locus - fluens . Huic ter- re est lacus circum facere ? GRIAL .
tio loco locus hic nullus est . Itaque ex- Ib. Etiam apud scriptores de re ru-
pungendurn censeo . GRIAL . stica , Catonem , et Columellam , in ve-
Ib. Tertius locus etc. Hoc etiam ex teribus editionibus mss. rcperitur ob- , et
Columella ; quod non est , cur reiiciatur, laquearCf non ablaqueare Vtrumque ver- .

vt superfluum. Tertium gradum , ait Co- bum in hac significatione est a lacu , non
iumella ^facit earum Celsus , quae fecun- a laqueo AREVALVS .

ditate sola commendantur vt tres : helue- 33. Propagines a propagare, id est,

naciae etc. At spiona etc. AREV. protend. Seru. Aen. 4. ad illud Genus :

28. Vitiscionia , etc. Vitiscioniae no- alto a sanguine Teucri-Proderet modo :

men ignotum . De Spionia Columella : At (

inquit ) protenderet, id est, propagaret
Spionia dapsilis musto , et amplitudine GRIAL .

magis vuarum , quam numero fertilis Ib. Apud Grialiuin erat Hic propagi-
GRIAL. nes . AREV.
Jb. Syriaca . Plin. Est et nigra am-
Tom.lV. Ss
 . .

322 ETYMOLOGIARVM
?ies a prupagar^ ^ id est ,
protendere dicuntur. Fodere vero est fo-

ueam facere ,
quasi fouere .

C A P V T VI.

De Arboribus .

,.A rborum noinenjsiue herbarum ab aruis inflexum creditur,

eo quod terris , Vtraque auttm ideo sibi
fixis radicibus, adhaerent .

pene similia suntjquia ex vno alterum gignitur Nam dum semei> .

tem in terram ieceris, herba prius oritur, dehinc confota surgit in

arborem 3 et infra paruum tempus, quam herbam videras arbustum ,

suspicis .

2. Arbustum , arbor nouella , et tenera , in qua insertio fieri pot-

est^et dicta arbusta^ quasi arboris hasta . Alii arbustum locum ,
in quo arbores sunt , volunt accipere, sicut salictum . Sic et 'vire-
ctum 3 vbi njirqulae , et virentes .

3. Arbor autera et fructifera, et sterilis : arbos autem non nisi

fruciifera . Genere autem feminino arbores dicimus , poma vero

neutro .

4. Trutex breuis est appellatus , quod ltn2i\x\ fronde tegat : cuius

plurale nomQnfruteta arbor alta est

5 Siiua vero spissum nemus , et breue . Silua dicta , quasi xylua ,

quod ibi ligna caedantur . Nam graeci |t;Aov lignum dicunt.Multa

enim nomina graecam plerumque etymologiam recipiunt.
latina
6. Nemus a numinibus nuncupatum , quia pagani ibi idola con-

Cap. VI. n. 2. Arbustum locum- sali- abundans . AREV.

ci\xm . Verha sunt Seruii Eclog.^. OR. 5. Silua dicta q. xylua . F. xyla , <//-
Jb. Quasi arboris hasta . Id ex Seruio cta autem Silua aVo tw? t/"x«? , s pro ad-
110 n est , neque ad veruoi etymon perti- spiratione succedente . GRIAL .
nct AREV.
. Ib. Grialius cum nonnuUis scripsit
3. Ex Agraetio est , Arhor omne li- sylua , quia id etymon graecum postulat .

gnum dicitur , arbos non nisi fructifera . Aliud praeferunt lapides , et libri veteres :

.5ed non aliud discrimen agnosci solet, ac saepe latini z pro j/ adhibuerunt in vo-
nisi quod arbos poeticum est AREV. . cabulis, quae ex graeco traxerunt AREV. .

4. Neque etymonfruticis, neque quod Nemus verbum graecum est

6. . Quod
fruteta sit pluraie eius,neque quod /r«- nemora sint arbores maiores etc. , soluntj
/<;« sit arboralta jidonea auctoritate con- per synecdochen intelligi potest . De
firraari potest . A frutice est fruticetumy consuetudine constituendi idola in nemo-
frutectum 3 tifrutetumi locus fructibus ribus apud paganos res certa est . Ipsas
 ,

L I B E R XVII. 323
stituebant enim nemoiM virbores maiores, vmbrosae frondibus'
. Siint

7. Lucus est densitas arborum,solo lucem detrahens tropo ,

antiphrasi 5 eo quod non luceat , siue a luce,quod in eo lucebant

funalia, vel cerei propter nemorum rcnebras .

8. Saltus est densitas arborum alta , vocata hoc nomine , eo quod

exiliat in altum^ti in sublime consurgat.
9. Auiaria secreta nemora dicta , quod ea aues frequentant.
10. ReciHiua arborum sunt, quae , aliis sectis, repullulant . Alii
recidiua a cadsndo dicunt,quia post casum nascuntur . Alii ^ireci-
derido^et repullulando dixerunt . Ergo recidiuum^vhl inors, autcasus.
11. l',Jsitio dicitur, quum , fisso trunco , surculus fecundae ar-
boris sterili *inseritur : aut oculorum impositio , quum , inciso cor-
tice^libro alienae arboris gernien immittitur .

12. Plantae sunt de ^^honhm : plantaria vero , quae ex semi

nibus nata sunt cum radicibus, et a terra propria transferuntur .

13. Cespites frutices sunt , quasi cuspitesj vc\ quasi circa pedes ,

Trondes yQ^uoA ferant 'uirgulta ^ ve\ vmbras, sunt autem causa vm-
brarum . Oculi nodi sunt, ex quibus frondcs exeunt.
14. Radix appellatur , quod qunsi radiis quibusdam fixa ter-

ris , in profunda demergitur. Nam physici dicunt, parem esse al-

titudinem radicum,et arborum . Alii radicem a similitudine radio-

rum dlctam putant, vel quia si eradatur , non repullulat .

15. Truncus est statura arboris , insistens radici . Corticem ve-

teres corucem vocabant. Dictus autem cortex ^ quod corio lignurn
tegat .

etiain arbores cultu gentiles proseqae- 11. Insitio d.quam fisso trunco - im-
bantur. AREVALVS . mlttitur Ex
eod. Georg. 2. ad illud ,
.

7. In luco lucebant etiam funalia, quia arbutus horrida Fbi Hsso , non infixo ex
.

sacra ibi noctarno tempore cclebrari mos hoc loco , et manuscript. Seruii lib. legen'
erat . per antiphrasin
Alii tvofo AREV. . duin est . GRIAL .

9, Auiaria
Seru. Georg.
. E2. ad il- 12. Plantae - Plantaria - transfer. Ex
/«^^rubent auaria baccis . GRIAL . eod. ibid. GRIAL .

Ib. Auiaria etiam erant ea » in quibus 14. Nain physici dicuni , etc. Ex eod.
aues altiles custodiebantur , et alebantur . Aen.^. GRIAL .

Legendum forte ^frcquentcfit . ARKV. Ib. Grialius , dimergitur . AREV.

10. Recidiua : e duob- S^ruii locis 15. Corticem veteres corucem Co- .

Aen. ^. ad i recidiua manu p. P. v, et rium lubentcr legerim ex vestigiis, quan-

Aen. 10. ad illud , Dum Latium teucri , tumuis luhricis , Tarraconensis coduis
recidiuaq. Pergama quaerunt GRIAL . . Truncus est statura arboris insisters ra-
Ih. De recidiuis vide not. ad lib. i. dice , veteres quorum voce vocabacur.
Dracontii v. 558. AREV. GRIAL.
Ss 2
 . . .

3 24 ETY MO LO G I AKVM
1(5. Liber est corcicis pars interior , dictiis a Hberato cortke^.
id est^ablato . Est enini niLdium quoddam inter lignum , et cor-
ticem .

17. K^w/ suntj qui de trunco manantjsicut a ramusculis ce-

tera. Surculi a praecisione serrae nuncupati .

18. Virgultum est , quod de radice pullulat ramus qui de ipsQ

:
^

robore arboris : v/V^^, quae de ramis . Proprie autem virgultum ap-

pell.uur 3 quod ad radicem arboris nascitur , ct qu?si inutile ab
agricolis amputatur. Et hinc dictum virgultum jC^uh ex 'uirga tol'
litur . Virga vel a virtute dicitur , quod vim in se multam habeat,
vel a viriditate 3 vel quia pacis indicium est, quod ^»/;» regat , Vn-
de hac vtuntur magi ad placandos inter se serpentes, et iccirco in
ea hos sustinent illigatos . Hae etiam philosophi , ct reges, ac ma-
gistri^et nuncii^et lcgati vtuntur .

19. Flagella dicuntur^vt praediximus , summae arborum par-

tes, ab co quod crebros ventorum sustinent flatus
20. Cymas vocatas ( dicunt ) qiiasi cumas , Folia graece <.^vhKet

dicuntur j inde est nomen per deriuationem translatum

ad nos hoc .

21. Flores nominati, quod cito defluant de arboribus quasi ,

fluores ^ quod cito soluantur . In his duplex gratia , coloris , et odo-

ris . Austro enim flores soluuntur, zephyro fiunt .

22. Germen dicimus surculum praegnantem , a gerendo : \ndt

et germinatio .

23. Fr«c/«i- nomen accepit z frumine ^\6. estjeminente guttu-

rispartCjqua vescimur. Inde tx. fruges Fructus autem proprie di- .

cuntur agrorum^et arborum quibus vtique vtimur In animali- , .

bus vero abusiuejCt translatiue vocamus fructum .

24. Foma dicta ab opimo ^\A est , a copiae vbertate. Matura

16. Llber . E Seru. Eclog. 10. GR. per. mim. 8. AREVALVS .

18. Virgultum , quia ex virga . Al. 20. Cymas - q. comas Item infr. .

quia haec viro;a . GRIAL . cap. 10. cyma quasi coma GRIAL . .

Ib. Et iccirco in ea hos sustinent il« Ib. Cymas verbum graecum , quod
:

ligatos . Vt in Mercurii caduceo videmus. in vulgares quoque linguas defluxit Non- .

GRIAL . nulli scribunt etiam latine cimas,ctcu»

Reges , ac magistri
Ib. . Magistri vel mas . AREV.
fuerorum , vel ynagistratus : sic enim ali' 23. A frumine , i. eminent. g. p. E
bi Isidorui vsurpat GRlkh. . Seru. Aeneid.i. ad -y. frugesq. receptas
19. Flagella dicuntur . E Seru. vbi GRIAL
sup. c. 5. GRIAL . Ib. A frumine : yide supra cap. j.
Jb, f^t pfiicdiximus '. iQiLkit cnTi;. su- mim. 2. AREV,
 . . .

L I L E R XVII. 325
dicLintiir 5 qula apta siint ad mandetnium : s\c et immaturaj qiiiapd^
usqiiam matma
dura siint ad mandendum
fiant, .

25. Ligna dictajquia incensa conuertuntur in lumen Vnde .

ellychnium dicitur, quod lumen det

26. HastuLi a tollendo nuncupata , quasi abstula Fomes est .

hnstulaj quae ab arboribus excutitur recisione, aut hastulae ambu-

stae, aut ligna cauata, a /«//^/V nomine accepto quod , ita capiat
ignem . De quo Virgilius, Rapuitque in fumite flammam .
i.Aen.v.iJo.

27. lignum adustum quem vulgus titionem appellat ,

'torris :

extractum ex foco, semiustum , et extinctum

28. Quisquiliaesi\^\x\\t immixtae surculis , et foliis aridis Sunt .

autem purgamenta terrarum Caries putredo lignorum, dicta hoc .

nomiue , quod eueniat lignis, virtute carentibus .

25. Vnde et lucinium . F. lychnus , Item alio loco Assulae ambustae , ligna
:

vel ellychnium GRIAL. . excauata ,a fungis nomine accepto Vi- .

Ib. yndc ellychnium Grialius in textu : delicet ex fungis optimus fiifomes Vtro- .

edidit lychniim: sed in not. exhibet /y- que modo dicitur, assula , et hastula et :

chnus » vel ellychnium , qiiamuis soUim ex hinc hispanice astilla , seu hastitlaNota .

coniectura id proferat pro lucinium-, quod haec est Vulcanii : //rt hodie hispaniHA'
in aliis editis extat . Nescio, an huc per- STILLAS vocant quae graeci In, jtaptp» .

tineat , quod infra cap.7. num. 65.com- mss. Piinii apud Harduinum legitur etiam
memorancur oliuac lyciniaCy siue liciniae-, hastula , vbi alii habent assula AREV. .

quae optimum dant lumen Vide notam, . 27. Torris lignum adustum Hiert- .

et lib. 19. cap.19. num. 3. , ex quo prae- nym. Zachar. c. 5. Cur quasi torrem,
in
ferendum videtur ellychnium . ARtV. quem vulgo titionem vocant , lesum co-
26. Fomes est astula . Dicitur a no- naris obruere , qui de babylonica captiui-
bis hodie vulgo astilla . Sed Festus Fo- : tate , quasi semiustus, euasit ? GRIAL .

mites sunt assulae ex arboribus , dum cac- Ib. Verbo titionis Varro , Celsus , A-
duntur , excussae Opilius adustas iam vi-
. pulcius, et alii vtuntur e vulgi tamen
:

tes vocari existimat fomites GRIAL . . consuetudine id sumptuvn arguit etiam

Jb, Inter opcra variorum De Jedica- Lactantius lib. 4. cap. 14. Titionem vul-
tione sub ascia cum notis Mazochii illu- gus appellat extractum foco torrem semiu-
stratur hic Isidori locus , sed ita vt mcn- stum . Vulgares linguac idera nomen re-
da editionum veterum corrigantur , iam tinent . AREVAL.
a Grialio emendata Seruius ad loc. cit.
. 28. Quisquiliae . Festus : Quisquilfae,
Virgilii Sane fomiies sunt assulae , quae
: putant dici, quidquid ex arboribus mi-
ab arboribus cadunt , quando inciduntur, nutis surculorum cadit , vclut quidquid
qitoU foueant ignem Clodiuj scribit .. . cadit . GRIAL .
 ,

326 ETYMOLOGIARVM
C A P V T VII.

De Propriis nominibus arborum .

1. X alma dicta,
i qiiia inaniis victricis ornatus est , vel qiiod op-
pansis est ramis in modiim palmae hominis. Est enim arbor insi-

gne victoriae ,
proceroqiie , ac decoro virgulto , diuturnisque fron-
dibus vestita, et tolia sua sine vlla successione conseruans . Hanc
praeci phoenicem dicunt quod diu duret^ex nomine auis illius :

Arabiae , quae muhis annis viuere perhibetur Quae dum in muhis lo- .

cis nascatur , non in omnibus fructus perficit maturitatem Frequen- .

ter autem in Aegvpto , et Syria Fructus autem eius dactyli a digito- .

rum sirnihtudine nuncupati suntrquorum etiam et nomina varian-

tur Nam ahi appeUantur pahnulae , similcs myrobalani Ahi thebai-
. .

ci 3 qui et nicolai Ahi nucales quos graeci caryotas vocant

. ,
.

2. Laurus a verbo laudis dicta ,Hac enlm cum Liudibus vi- .

ctorum capita coronabantur Apud antiquos autem laudea nomina* .

batur^postea d htera sublata, et subrognta r, dictaest Lurus vt •,

in auriculis ^ c\U2.t initio audiculae dictae sunt^et medidies (\\.\i ^,

nunc meridies dicitur Hanc arborem graeci J^ac^m vocant , quod .

Cap. VII. n.j. Palma dictaquia man. , prie est glans aegyptiae cuiusdam arbo-
vict. Aynbros. ^. Hexaem. c. ij. Laurus, ris , ex qua fit vnguentum , myrobalanum
et palnu ad insigne victoriae lauro vi- : paritcr appellatum . AREVALVS .

ctorum capita coronantur , palma manus 2. Hanc arboreni ifa.^^vw g. v. q. n. d.

victricis ornatusest. GRIAL . viriditatem Respexisse quidam putabat

.

Ib. Ex nomine auis illius . Contra P'i- nd Hegeiippum , qui lib. 3. f.5. prope An-
ijius lib. 13. cap.^^.ex arbore nomen aui tiochiam lucum esse ait , qui , quod sem-
inditum putari ait . GRI/lL. per vireat Daphne sit appellatus
., GR. .

Ib, (^ui et nicolai % a Nicolao peripa- Ihid. Sola quoque haec arbor. fuim.
tetico , consuetudine delectabatur
cuius Plin. lib. 14. c. vltim. Fulmine sola non
Augustus sed causam non vno modo re-
: icitur . GRIAL .

ferunt Plinius , Plutarchus , Athenaeus , et Ib. A vetbo laudis ex Seruio ad :

'Suidas . GRIAL . eclog. f?. V. 13. Cur tamen triumphantes

Ib. Alii nucales , quos graeci caryo- lauro coronentur , haec ratio est , quoniam
tas Sic Plin., y.a.^iioriJ^a^ vocat Diosc. l.i.
. apud veteres a LAVDE habuit nomen\
c, 149. GRIAL . nani LAVDVM dicebant Graece laurum
.

Ib.Palmula ab aliis de quouis fructii daphncn dictam volunt , quia resonat

palmae dicitur Caryota est species pal-
. dum ac fortasse apud Isidorum
vritur :

nTulae,vt apud Caelsum Aurelianum lib. iunerit interpungere , vocant

ita quod :

2. Acut. cap. 37. Pitlmalae nucales quas ., nunquam deponat viriditatem , inde illa
CARTOTAS vocant Myrobalanuai pro- . potius victores coronantur Laurus vcte- .
 . .

L I B E R XVII. 327
niinqiiam deponat viriditateiii i inde illa potius victores coronan-
tiir . Sola quoque haec arbor vulgo fulminari minime creditur .

3. Malum a graecis diccum , quod sit tructus eius j)omorum

omnium rotundissimus . Vnde et haec sunt vcra mala quae vche- ,

menter rotunda sunt .Malum matianum a loco vocatum , vndc

prius aduectum est . Nam multae arbores nomina ex prouinciis,
et ciuitatibus , de quibus allatae sunt , acceperunt . Virgilius amanti-
buSjquid ex malo quaeri soleat , ostendit
4. Mala cydunia nomen sumpscrunt ex oppido,quod est iii

insula Creta , vrbium cretensium ma-

de qua dicere solent gracci ,

trem Cydoniamrex cuius pomo cydonitum conficitur Fit quo- .

que ex ea et vinum , quo languentium desideria talUintur Nam .

specie, et gustUjCt odore cuiuslibet vini veteris imaginem reprae-

sentat
5. Melimelum a dulcedine appeliatum , quod fructus eiusmel-
lis saporem habeat, vel quod in melle seruetur , vnde et quidam :

S/ tihi cecropio saturata cydonia melle - Ponentur , dicas : Haec me- Mart. 1. rj,
Ep. 24.
limela placent ,

6. Malum punicum dicitur^eo quod ex punica regione sit ge-

ribus plena erat boni genii , ac pUirii-nis Ib. Mcllis saporem etc. Scribitur ni-
de causis, quas referunt Bodaeus ad Theo- hilominus cum vno / melimelum , quia
phr. pag. 185. seqq. , et Meursius toin.4. ex vocabulo graeco /xaA/ deducitur In .

Arboreti sacri pag.9. Conter Georg. Au- Martialis epigrammatc alii legunt , dicas
gustum Langguth in libello , quem Li- haec melimela , licet AREV. .

psiae edidit 17^8., et inscnpsit , A'itiqui- 6. Idem et malogranatum P//«.i j. .

tates plantarum feraliuin apud graecos , f. 19. aliqui granatum appellant GR. .

et romanos y p3g. 17. AREV. Ib. Quod intra corticis rotunditatem

5. Malum a graecis dictum Sic sup. . gran. contin. mult. £>; Hieronym, Agg,
lih. 12. c. 2. Melo quod sit rotundissi-
, vlt. GRIAL .

mo membro GKL^^L . . Ib. Flores malor. a graec. app. y.vri-

Ib, Malum matianum a loco Aliter . voi .£ Dioscorid. lib. i. r. 153. GRIAL .
Plin. lib.i^. ^.14. , sed iicm Plinius Ma- Ib. Laiini caducum Aurelian. lib.^. .

tii quoque oppidi meminit lib. 6. cap. 4. tard. c. 2. Mali punici caduco ,quod la-
GRIAL. tini ampullacium vocant . Sic enim le-
Ib. Firgilius amantibus etc. ; fortasse gendurn existi.^no apuJ Aure/iantim a for-
respicit v. 64. eciog. 3. Malo me Gala- ma ampullae Nam idem lib. 4. cat}. 9.
.

tea petit lasciua puella : de quo plura ampullagium vocari scribit . Ego ztrobiq.
ioterpretes . AREVAL. ampuilacium cum Chacone malo Mallem .

5- Melimelum . Plin. lib. 15. f. 14. quoque , dixisset Isidorus , mali Punici ca-
Mustea a celeritatemitescendi quae nunc : ducum ampullacium a latinis vocari .
melimela dicuutur a sapore melleo GR. . GRIAL .

Ib. Vnde et quidam . Marttal. lib.n;» Agrestium

Ih-. auieai raalor. flores
epig. 24. GRIAL . grAeci balaustium , eic. £ Dioseerid. cap^
 . .

5 2S ETYMOLOGIARVM
nus eius translatiim Idem et malogranatum ^qo quod Inter corti- .

cis rotunditatem granorum contineat multitudinem Arbor autem .

malogranata est generis teminini, pomum vero generis neutri . Flo-

res malorum a graecis appellati sunt Kd-nvQi : latini caducum woc^lwx.»

Agrestiura autem malorum flores graeci ^oLKku^io. appell^uerunt >

quorum alii albi, alii purpurei , alii rosei reperiuntur , similes flori'
bus mali punici Negant medicijmali punici cibo corpora nostra
.

nutriri : sed eo sic opinantur vtendum j vt medicari potius non ,

alere videatur
7. Malum perslcum j cui breuis admodum vita concessa est :

trium generum Qsse fertur , duracinum armeniacum ^, ^ et persicum . D«-

racinum nuncupatur, eo quod pomum eius in gustu acorem re-
ferat Armeniacum dicitur, quod primum genus ab Armenia sit
.

aduectum Persicum vocatum^quod eam arborem primus in Ae-

.

gvpto seuerit Perseus,a quo se oriundos Ptolemaei ferebant Haec .

in Perside fructum generat interfectorium apud nos autem iucun- ,

dum ac suauem Horum aliud praecox,aHud vocatur aestiuum

, . .

8. Medica arbor^cuius nomen etiam in carminibus mantuanis

Virg.2.Georg. inclaruit, asportata primum a medis vnde et vocabulum sumpsit ,

V.126. seqq.
Hanc graeci x,g/pO|U,>iAov3 latini citriam vocant,quod pomum eius ,
ac folia cedri odorem referant Malum eius inimicum venenis, et .

hoc

155. TTjpi ^atXat/^/6)V . Balaustii meminit Ib. D ur a cinum '.\\\nc hispnni ^«>"rtX«tf
Plin. 26. c. 3. , et Arnob. lib. 6. aduers. ciicunt quod ex latino d ur u s ox\x.nr . Bris-
,

gent. GRIAL . sonius lib. 2. de regno persarum nunci.

^e-^znt Medicl. Id vno verbo com-
Ib. 2^6. cam Plinio lib. 15. cap. 13. refellit
plexus est Dioscorides uTf>t(pov dicens .GR. errorem Columellae v. 403. seqq. , et
Ib. Dubitant nonnulli
an malogra- , Isidori hoc \oc. > (\\\\persica ?»«/« in Per-
tiatum recte dici possit Veteres quidem . side venenata fuisse crediderunt . Alia
mahim granatum tantum dixisse viden- est arbor persen , quae in Perside vene-
tur . Mala punica a Plinio absolutc gra- nata dicitur a multis , in Aegypto vero
nata dicuntur et hoc nomen hispani :, innoxia hac Plinius lib.13. cap.9., et
. De
adoptarunt granadas . AREVAL. lib.15. cap.13. Grialius primo loco scribit
7. Trium generum Pallad. lib.vlt. . armenicum , deinde armeniacum . AREV.
f.6. Genera eorum haec jduracina prae- , 8. Medica , etc. Ferba sunt Solini c.

coqua , persica , armeniaca . GRIAL . de Media . GRIAL .

Ibid. Quod eam arborem prirnus in Ib. Hanc graeci KiJ^fo fiti>^ov . Ita di-
Aegypto,etc. Vid, Plin. lib. i^. cap.ij, citur a Diosc. lib.i. c. 167. ,
quamuis scia
GRIAL . suspectam quibusdam hanc vocem , qui
Ib. Horum
praecox Quod a aliud . y.irftcuLM^ov malunt . Illud vero sciendum,
nobis albercoque voce non prorsus immn- a Nicandri interprete vipoivT^iov diciy
tata dicitur . GRIAL . quod a nobis naranja . GRIAL .
 .

L I B E R XVII. 29
hoc est 5
qiiod idem poeta intclligi voluit quum , tradat, ex illa fo-

ueri animam . Haec arbor omni pene tempore plena est pomis •,

quae in ea partim acerba partim matura , partim a^Jhuc in flore sunt ,

posita^quod in cetcris arboribus rarum est.

9. Mella , q\i:xm graeci loton appellant , quae vuigo propter
formam j et coior Qm faba syriaca dicitur. Arbor est enim magna,
fructum ferens comestibilem , maiorem pipere , gustu suauem ,
vnde et mella vocata est
10. ob colorem prunum vocant , alii
Coccimela iC\w2Lm latini

a multitudine enixi fructus nixam appellant Cuius generis da- .

m.iscena melior , a Damasco oppi.lo, vnde prius asportata est , di-

cta:cuius solum pomum stomacho mederi probatur nam cetera :

noxia perhibentur Haec sola arbor gunimi glutinosum , et com-

.

pactiuum destiUat,quo medici,et scriptores vtuntur. et

11. Elaeomeli nascitur in Palmyra, Syriae ciuitate , ex eo ita

Ib. Haec arbor omni - posita . E Pro decoctione

relian. lib. 4. Tard. c, 8.
Seru. Georg. 2. GRIAL . noxarum, aut glycirrhizae , nixarum ( pro
Ib. Inclaruit : quia huic vni tantum noxarum ) ego legerim quod autem myxa :

arbori incubuit Yirgilius , vt Seruius no- pro nyxa legendum quidam contendunfy
tat Pro f.v illa foueri animam cod. I.
. ex Paulo Aegin. lib. 7. {jlv^u. SivSf.v. tLitp-
Vat. Arch. habent eyc illa tueri artimam,
vt tueri p^ssiue accipiatur , quod fortas- Svva.ii.ei ^ TrupaLTrX^a-io; » confirmat ,quod
se Isidorianum est ARLV. . de gallaecis diximus Nam m in . locum n,
Quae vulgo - faba syriaca E Seru. ,
9. . aut etiam contra in multis vocibus suc-
sed lotos a Plinio faba graeca , ab Athe- cessisse ipassim videmus . GRIAL .

riaeo faba aegyptiaca vocatur . De mella Ibid. Haec arbor sola gummi . Ek
nihil comperi GRIAL . . Diosc. lib. I. f. 175. GRIAL .

Ib. Maiorem pipere Ita Dioscorides. . Ib. Quo medici , et scriptores .

et
GRIAL . Plin. lib. 13. c. II. Vtilissimum pictori-
Ib. cum Seruio ad V.84.L2.
Isidorus bus , et medicis sed nihil muto . GR.
:

Georg. vidgare loti vocabulum in faba Ib. Salmasius pag. 1324. Exercit. Pll-
syriaca exprimunt . De loto , aegyptiaca nian. obseruat , myxa pruna sebestena
herba ,fabae simili ,Plinius lib.13. cap.17. esse apud aliquos , et ab Isidoro cum da-
De loto arbore plura Salmasius pag.1039. mascenis confundi . Ipsc existimat , my-
Exercitat. Plinian . AREV. xa veterum graecorum esse musa , ficis

10. Alii a multitudine enixi fruct. proxiiToa , quae hispani vocant hi^^uera ba^
nixam . In margine codic. Rom. S. Petri nana , hoc est , ficum , bananas ferentem.
haec addita reperisse se ySed eademma- Rosweydus in Onomastico vcrb. Nixae
nu , aiebat Chacon : Hanc arborem roma- stccae plura veterum producit loca de
ni vocant prunum , hispani nixum , van- nixis , aut tt.yxis , quae etiam myxaria
dali , et gothi , et sueui , et celtiberi ce- dicebantur AREVALVS . .

ruleam . Retinent hodie vestigia huius vo- 1 1Elaeomeli suauis. Verba surtt Diosc,
.

cis lusitani , et gallatci , qui pruna cmnia lib.i. c.^y. sed de oleo i non de arbore.
.,

amexas , siue ameixas dicunt : et apud Au- Plinius lib. 16. cj Sponte na>citur in .

Tom.lV, T t
 ,

530 ETYMOLOCIAR VM
appellata 5 quod ex tiunco oleum defluat in crassitudine inellis^sa-
poris SLiauis .

12. Epimeru sorbo siniilis , mediocris arbor , er flore candidu-

lo 5 dicta, quod dulcedine sit cius fructuSjCt acuto sapore com-
mixtus . Haec arbor aetate durat exiiiua .

13. /^/f/o/?(3/5 arbor in Africa puaica lingua vocata , ex qua pro-

fluit ammoniacus nominatur
Icntus succus, qui a loco .

14. Mespilus arbor spinosa fructu similis malorum sed paulo j :

breuiore, vnde et appellataj quod pilulae formam habeant eius

poma .

15. Fyrus vocata videtur , quod in ignisspeciem deformata est:

nam hoc genus pomi ab amplo incipitjCtin angustum finitjsicut
ignis. ?yrus autem arbor^ fructus eius pyrum Cuius multae est .

species j ex quibus crustumia sunt pyra , ex parte rubentia , ab op-

pido Crustumio nominata . Poma pyri iumentis imposita j vel si

pauca j vehem.enter onerosa dicuntur ts,st .

I 5. Cerasus a Ceraso vrbe Ponti vocata . Nam Lucullus , quum

Cerasum ciuitatem Ponti delesset , hoc genus pomi inde auexit,
et a ciuitate cerasum appellauit . Arbor autem cerasus , pomum
cerasum dicitur . Hoc etiam etLucullum erat in Italia , sed
ante
durumjvnde et cornum appellatum est Est autem arbor apta ha- .

i.Georg. 448.
Vnde et
5j|jn-,^5 ^ Virgilius, ^^«^ bello-Cornus .

Syriac maritimis , quod elaeomoli vo- sed in textu edidit melopos Salmasius .

cant manat ex arboribus pingue , cras-

, pag. 351. Exercit. Plinian. metopon z Pii-
sius melle, resina tenuius , sapore dulci. nio recte vocari ait . Apud Plinium lib.i2.
Et lib. 23. c. 4. Elaeomeli , quod in Sy- cap.23.plerique legunt metopiiim AREV. .

ria ex ipsis oleis manare diximus d-r <tr- : 14. Mcspila - quod pilulae Al. piru- .

hor fortasse eodent nomine appellata est . lae . GRIAL .

GRIAL . Ib. Grialius In not. scribit mespila , in

Ib. Elaeomeli est neutrum indeclina- textu mespilus,quod rectum eit.Mespilum
bile , vt a Plinio vsurpatur . Isidorus est fructus arboris mespili AREVALVS . .

vt arborem faciat , fortasse scripsit Elaeo- 15. Pyrus q. in ign. sp. deformata .

inelis . AREV. Sic Goth. cc. , alii formata . GRIAL .

12. Epimelis Genus mespili , vt ait

. Ib» Crustumia sunt pyr. - nominata .

Diosc. lih. i. c.iyi. Fid. Macrob. lib.^. E Seru. Georg. 2. GRIAL .

c. 19. GRIAL. Ib. Poma pyri iument.EA: PUn. lib.ij •

«3. Melosos Solin. c, 40. et arbor

. c. 7. GRIAL .

est melops , ( Al. melopos ) ex qua pro- 16. Cerasus - appellatum est . E Seru,
fluit lentus humor , quem ammoniacum Georg. 2. GRIAL .

nominamus . A Plinio metopium dicitury Ib. Apta hastilibus : ex Serulo loc.

a Diosc. lib. 5. r. 98. agasyllis . GRIAL . cit. Virgilii . AREV4LVS .

Ib. Grialius in not. indicat melosus ,

 .

L I B E R XVII. ss^
17. Ftcus latine a fccLindirate vocatiir . Feracior enim est ar-
boribus ceteris Nam tcr 5 qiiaterque per singulos annos generat
.

frLictum, atque altero maturescente, alter oboritur. Hinc et caricae

a copia nominatae. Ficus aegyptia fecundior fertur^cuius lignum
iw aqua missum illico mcrgiturjet quum in limo aliquandiu iacue-
ricdeinde in superficiem sustoUitur , versa vice naturae , quando
madefactum debuit hiimoris pondere residere Antea athletae ficis .

alebantur j priusquam eos Pythagoras exercitator ad carnis vsum,

qui fortior cibus est, transtuUsset . A senibus in cibo saepius SLim-
ptae ficus rugas eorum feruntur Tauros quoque fe- distendcre .

rocissinios , ad fici arborem coUigatos , repente mansuescere dicunt .

18. Caprificus appellata , eo c]uod parietes , quibus innascitiir,

carpit Rumpit enim, et prodit ex latebris, quibus concepta est.Alii
.

putant 5 caprifieum dictam , quod ficus arbor eius remedio fecundetur ,

19. Morus a graecis vocata,quam latini rubum appellant, eo

quod fructus eius vehit virguhi rubent . Est enim morus siluestris

fructus atferens, quibus in deserto pastorum fames^ac penuria con-

fouetur . Huius foha superiacta serpenti, feruntur interimere eum

17. H'nc et caricae a copia nomen. mitahat . Alli scriptores caricas pro quo-
Est C/tria ficuun fertilissima , auctorc cumque ficorum genere ponebant Oui-
.

Strabone ; sed haec adiecta credo ab ali- dius lib. 8. Metam. v.674. Hic nux ^ hic
quo , cui carica sarcinam significarer, quod mixta est rugosis caricapalmis . Ita etiam
Hisparii e\: ea voce carga , Itali czvicofe- Plinius. AREV.
cissent . GRIAL. 18. per lusum ety-
Martialis veiuti
Priusquam eos Pyrhagoras exer-
Ib. mologiam deducit cx capro , et
caprtfici
cit £.v Flin. lib,2-}. cap.j. Sed hoc Dro-
. ficu lib. 4. epigr.52. Videri possunt Bec-
mio cuidam tribuit Pausanias in Heliac. manus , Vossius , et alii etymologi De .

; cui Pythagoras Rheginus fi-

posterioribus rcmedio vero , seu caprificatione , qua
ctor statuam fecit , et quidem id a Laer- arbor ficus fecundatur , Piinius , Columel-
tio omissum , qui Pythagorae pugilis me- la , Pailadius . AREV.
minit yValde miror-.vt Plinius deceptus 19. Fructus eius velut virgulti Ex c. .

videri possit . GRIAL . Rom. , sed arbuti , quam virgulti malle-

Ib.Tauros qiioque ferocissimos . Ita mus GRIAL
. .

Ptutarch. lib. 6. (rviLTroc-ixit.. Id non nisi Ib. Est enim morus siluestris fructus
de caprifico refert Plinius . GRIAL . afferens Hieronym. Am. c. "^. ad ilktd
. :

Ib. Incertum me Grialius relinquit , vellicans sycomoros , etc. Nobis autem ,

an spuri^ censeat haec omnia verba , Hinc quia solitudo , in qua morabatur Amos ,
et caricae a copia nominatae . Ego omnia nullam huiuscemodi gignit arborem , ma-
pro genuinis accipio Isidorus ait , ficus
. gis videturrubos dicere , qui afferunt mo'
caricas nominatas a copia scilicet,qua ra, acpastoru n famem, et penuriam con-
Caria abundabat , Cicero lib. i. de diui- solantur GRIAL , .

^at. cap. 40. Quidam in portu caricas Huius

Ib. folia superiacta serp. f^crba
Cauno aduectas vendens , CAf^NEAS cla- sunt Ambros. lib. 5. Hexaem. r. 8. GR.
Tt 2
 ) . ,

352 ETYMOLOGIARVM
20. Sycomorus ^ slciit et ;«o;'«/ , graeca nomiiia sunt. Dicta aii-

tem sycomorus , quod sit foliis similis moro . Hanc latini celsam
a})pellant ab altitudine ,
quia non est breuis , vt morus
21. Nux
quod vmbra^vel stillicidium foliorum
appellata, eius
proximis arboribus noceat Hanc alio nomine latini iuglandem . vo-
cant, quasi louis glandem . Fuit enim haec arbor consecrata loui
.cuius pomum tantam vim habet , vt missa inter suspectos herba-
rum , vel fungorum cibos , quidquid in eis virulentum est , exu-
det, rapiat, atque extinguat.
22.Nuces autem generaliter dicuntur omnia tecta corio du-
riori , vt pineae , auellanae , iuglandes , castaneae , amygdalae Hinc .

et nuclci dicti , quod sint duro corio tecti At contra poma omnia .

rnolh"a tnala dicta sed cum adiectione terrarum , in quibus antea

:

nata sunt , vt persica , punica , matiana^ cydonia , etc.

23. Amygdala nomen graecum est, quae latine nux longa vo-
catur . Hanc alii nuciclam vocant,quasi minorem nucem . De qua
1. C^-org.
v«iJj- •
Virgilius : Quum se nux plurima siluis - Induet in florem . Cunctis
/
enim arboribus prior se flore vestit , et ad ferenda poma arbusta
sequentia praeuenit .

24. Auellanae ab \uelIano Campaniae oppido , vbi abundant,

cognominatae sunt Hae a graecis ponticae appellantur , eo quod
.

circa ponticum mare abundent.

25. Castaneam latini a graeco appellant vocabulo Hanc enim .

graeci ^car^tvsv vocant , propter quod fructus eius gemini in mo-

dum testiculorum intra folliculum reconditi sunt , qui, dum eiiciun-

20. In nonnuUis vetrribus exempla- illud ;

quum
plurima plurima ( in-
se nu>: :

ribus legitur sii folia iimilis , vt sit femin. quit ) id est , longa GRIAL . .

folia . MeJio acuo ita videtur dictura , Ib. Hanc alii nuciclam Al.vwxceWzvoj .

ex quo vulgare nomen defluxit . Isido- nucedam , nuculam . GRIAL .

ras fortasse innult , ( mori suo inhaerens 24. Auellanae Camp. ab Auellano
quod iycomorus dicta sit, quasi sicut nio- opp. cognom. E Siru. Georg. 2. ad il-
-

rus . reuera coinponitur ex e-t^H ,

Sed lud , Plantis et durae coryli , etc. GR.
fcus , et worus Fractus cnim sycomori Ib. Haec a graecis pontic. Sic Macroh.
forma , et magnitudinead ficum accedit . lib.j. cap. 18. sed Athenaeus lib. 2. ca-
>^REV. staneam nucem ponticam vocat GR. .

21. luglandem vocant q. louis gland. 25. Quod fructus eius gemin. etc.
JE Seru. Eclog. 8. GHIAL . Quum graecam vocem dixisset , tutumpu-
22. Nuccs aurem generaliter dicun- tauit in etymologia ludere . N/j/ haec a-
tur. £ Eclog.i.QRlhh
Seru. . liena esse mauis Nam . Castoris , id est^

2j. Quae iaiine nux long. Seru. ad fibri meminisse ( quod quidam credidit )
 .

L I B E R XVII. 533
tiirjquasi castrantiir . Hacc arborssinuil vt excisa fiicrit , tamquain
siluam ex sese expuUulare consueuit
26. Huius enim arboris fructuni homi-
llex ab elecco vocata .

nes primum ad victum sibi elegerunt, vnde poeta^ /Jfor/^/fj /^r/wi

ruclabant gutture glandem Piius enim , quam frumenti vsus esset, .

antiqui homines ghuule vixerunt .

27. Suberies arborjex qua validissimus cortex natatorius ex-

trahitur Et ideo appelhua suberies eo quod fructus eius sues
. ,

edu.it porcorum enim sunt ahmenta, non hominum, et dicta su-

:

beries, quasi subedies .

28. Fagus^et aesculus arbores glandiferae ideo vocatae credun-

tur,qiiod harum fructibus oHm homines vixerint cibumque sum- :

pserint, escamque habuerint Nam aesculus ab esca dicta^y^^wj- vero .

a graeco vocabuUim traxit <ra'^fi>' enim graece comedere dicitur. :

29. Xyliglycon ^c['A:\.m hitini corrupte siliquam vocant, ideo a

graecis tale nomen accepit, eo quod ligni eius fructus dulcis : JuAoi»
quippe dicu it hgnurn , y\vx,v dulce . Huius arboris pomo succus
expre;sus acacia a graecis dicitur .

30. PistAcia 3 q lod cortex pomi eius nardi pistici odorem referat ,

ego minime puto . GRIAL . Ib. Huius arboris pomo succ. expr.
Ib. Simul vt excisa fuer. t. s. exp. c. acatia . De acatia Diosc. lib. i. c. 134.,
Verba sunt Ambrosii Hex. lib. 3. c: 13. sed apud illum arbor spina potius est, siue
GRIAL . instar arboris,e cuius siliquis succus expri-
Ib. cadaneam dictam putant a
Alii mitur . Et apud Pliniiim nihil commum;
Castana , seu Castanaea , Thessaliae vrbe, siliquis cum acatia . Ergo deesse hic cre-
vbi castaneae abundant AREVALVS . . do aliquid GRIAL . .

26. Ilex ab electo scilicet quasi elex : Ib. Salmasius pag. 461. Exercit. Pli-
ab eligendo : quod aliis quoque etymolo- nian. animaduertit contra Isidorum , j/-
gis placet . AREV. liquam dici , quod in siliqua esset \ non
27. Suberies . Lcgitur haec vox apud fructum , sed ligneum corticem esse dul-
Fest. in Stura . GRIAL . cem acaciam exprimi ex semine, vel fru-
:

Ib. Quasi subedies F. . snedies GR. . ctu spinae aegyptiae , qni fructus etiani
28. Aesculus ab esca . Seru. ad v. in siliquis extat spinum Aegypti , ex :

Aesculus imprimis , Georg. 2. Aesculus qua gummi , acaciam quoque vocari .

arbor est glandifera, quae licet ab esu Haec fere Salmasius Acacia quidcm ex .

dicta sit , tamen per ae scribitur Sicut . frutice spinoso , acacia pariter nuncupa-
caelatum iWcet a celocelas habeat deriua- to , exprimitur de qua vide Plinium I.24.
:

tionem . GRIAL . cap. 12. et Celsum lib. 6. cap. 6. AREV.

Ib. Fagus . Ex eod. Eclog. i. GR. 30. Pist.»cia . ^id, Dioscorid. lib. i.
Ib. Grialius in textu edidit esculus, C. 178. , f/ Plin. 25. cap. 11. GRIAL .

in nota aesculus . AREV. Ib. Et nardo pistico

, cuius meminit
29. Xyliglycon .Eandem alii ve! ^u- euangelista loannes etymologiam pista- ,

y^oKipxi 3 vel KifKXTiov vocant , GRIAL , ciae Isidorus deducit . Sunt tamcn , qui
 , . , ETY MOLOG I A RVM
31. Phuii ^ arbor picca 5 ab aciimine folionini vocata . Phum
enim antiqiii acutiim nominabant . Piniim aiitem aliam /'/V/;z , aliam
o{':\zc\ Trivmv vocant 5 qiiam nos piceam dicimiis^eo qiiod desudet
picem . Nnm et specie sibi differiint . In Germaniae autem insulis
huius arboris lacryma electrum gignit . Gutta enim defluens rigo-
re 5 vel tepore^in soliditatem durescitjCt geinmam facit j de qua-
litate sua succinum eo quod succus sit
nomen accipicns, id est , :

arboris Pinus creditur prodesse cunctis , quae sub ea feruntur

. :

sicut nux nocere omnibus.

32. Ahies dicta 5 quod prae ceteris arboribus longe eat^et in
excelsum promineat. Cuius natura expers est terreni humoris, ac
t. Gcor^. 68. proinde habilis atque leuis habetur De qua Virgilius £/ casus
, . :

abies visiira marinos : quia ex ea Hanc quidam

naues fiunt . gal-

licam vocant propter candorein . Est autem sxw^ nodo .

1^1» quam graeci KiJ^^ov vocant

Cedrus quasi Kouof/,iyng ^p-jog
, ,

^^.pov id est^arboris humor ardentis cuius foh*a ad cvpressi simili-

, ,

tudinein respondent Lignum vero iucundi odoris est et diu du- . ,

rans nec a tinea vnquam exterminatur

: De qua Persius Et ce- . :

vSat. 1. V. 42. ^ro digna locutus , Scihcet propter durabilem perpetuitatem . Vn-
de temphs propter diuturnitatem ex hoc Hgno hicunaria fiunt.
et in
Huius hgni resina cedria dicitur, quae in conseruandis hbris adeo
putant , amanucnses pro nardo spicato^ turae partibas comparata , non est pon-
vt Marcus 14. 3. vocat , transcripsisse /?/- derosa . GRIAL .

Stici . AREV. Ib. Longe eat : hoc est , longe in al-

31. Pinun) enim antiquiacutum nom. tum abeat,quam etymologiam quo- aliis

Jdem sup. lib. 11. c. i. et lib. 19. r.19. que recentioribus placere video (^uod .

GRIAL. abies gallica vocetur propter candorem,

Ib. Graeci w«Jjj«y . Ex Ambr. Hex.^. ex eo intelligitur , quod Gnllia a cando-
f.3. GRIAL. re dicitur , vt expositum iam fuit lib. 14.
Ib. Pinus creditur prodesse cunct. etc. cap. 4. num. 25. In abiete autem est pars
Ex Pallad. in Nouemb. Vid. Theoph. lib.^. interior , quae enodis est , superior , quae
de caiis. plant. cap.i'). , quum Plinius con- nodosa AREV. .

tra existimasse videatur lib. x-j. c. 12. 33. Quasi ^ia/o/xs')^»?: /fuc? tT^pcV , etc.
GRIAL . E Seru. ad v. Procumbunt piceae Aen.6.i
Ib. Alii putant , piceain non esse wgj- ex quo haec cedriae melius aptarentur :
Knvy sed pytin . Vide Matthiolium ad Dios- de qua statim GRIAL . .

coridem , et Langguthium loc.cit. pag.^S. Ib. Vnde in templis propter diut. Ex

et 39. De electro , seu succino fusius Ainbros, 3. Hex. c. 13. et in fin.ps. 118.
lib. 16.' cap.S. num.6. AREV. GRIAL .

32. Cuius natura expers est terreni Ib. Huius ligni resina cedria . Vid.
bumoris . Vitruu. lib. 2. c.g. Abies plu- Vitruu. lib. 2. c. 9. GRIAL .

rimum habens aeris ,et ignis minimu.n-

, Ib. De cedriu , qua perliti libri con-
quc humoris , et terrenis leuioribus na- seruantur, Plinius Ub.29. cap. 3. AREV.
 . ,

L I B E R XVII. 3j)-
est vtilis,vt perliti ex ea , nec tineas pativ^ntur , nec tcmporc con-
senescant. Nascitiir in Creta , Africajatque Syria .

34. Cyparissus graece dicitur, quod caput eiiis a roriindit.Tte

in acumcn erigitur . Vnde et Kmoc-iJyiq vocatur , id est, alta rotun-
ditas . Flinc ct fructus eius r^^;////, quia rotunditns cius talisestjVt
conum imitetur Vnde et coniferae cyparissi dicuntur Huius W-
. .

gnum cedro penc proximam habet virrutem Templorum quoque .

trabibus aptum impenetrabili soliditate nunquam oneri ccdit:sed

,

ea qua in principio fiierit , firmitate perseuerat

3 Antiqui cypressi .

ramos prope rogumr constituere solebantjVt odorem cadauerum ,

dum vrerentur, opprimerent iucunditate odoris sui .

35". liiniperus graece dicta , siue quod ab amplo in angustuin

finiat j vt ignis siue quod conceptum diu teneat ignem adeo vt
: :

$\ prunae ex eius cinere fuerint opertae vsque ad annum perue- ,

niant ^i/p enim apud graecos ignis dicitur

: luniperus autem alia .

parua , alia magna est

36. Ebenus m India, et Aethiopia nascitur , quae caesa dure-

scit in Cuius h'gnum nigrum est,et cortex leuis, vtlau-
lapidem .

ri sed indicum maculosum est in paruuhs distinctionibus albis

,

ac fuluis Aethiopicum vero,quod praestantius accipitur,in nullo

.

34. Cyparlssus graec. dicitur , quod Siru^ ad V. Sola India nigrum fert ebe-
caput eius Seru. Aen. ^- adv. Aeriae
. num , Ceorg. 1. GRIAL .

quercus , aut coniferae Cyparissi Conus : Ih. Sed Indicuin maculos - fuluis . H .

dicitur fructus cupressi , et ipsa xoi'o«/</'«c Dioscorid. lib. i. r. ijo. GRIAL .

est . Naro a rotunditate in acumen leua- Ib. Est autem Mareotica palus in In-
tur. GRIAL . dia . Seruius ad v. Mareotid. alb. Georg.i.
Ib. Antiqui cypressi mmos Ex . eod. Aegyptiae ( inquit ) \ Mareotis> enitn Ae-
Aen. 6. ad v. ferales ante cupressus GR. . gypti pars est , et ad v. sola India nigruni
Ib. Aliam causam cur cypressus , aut , fcrt cbenum Atqui in Aegypto nascitur,
:

cupressus , aut cyparissus ad domos , et sed Indiam omneni plagam Aethiopiae ac-
circa pyram pro funebri signo poni soli- cepimus . GRIAL .

ta fuerit , assignat Festus : quia scilicet Ibid. Lucanus . Lib. 10. GRIAL .

excisa non renascitur . (^uem ad locum Ibid. Distinctioriibus albis , ac fuluis .

videndus Scaliger AREV. . Salmasius pag. 1033. Exercit. Plinian.

35. luniperus graece . luniperus la- aduertitverbum Dioscoridis J^tx^pvc-iK;
,

tina est vox Nam graece ap>tt'i<5-of di-

. exponendum essc non per maculas ^vt,

citur . GRIAL . Isidorus interpretari videtur,sed per //'-

Ib. Adeo prunae eins , etc.
vt si Ex neas venarum in longiim discurrentes .

Hier. epist. ad Fabiolam 126. mansione 16- Idem Salmasius ib. pag. 10^0. Isidorum
GRIAL . reprehendit , qaod paludem Mareotida
ib. luniperus autem alia paru. etc. in India sed Isidorus Seruii cx-
collocet :

Ita Dioscorid. lih.i. r. 104. GRIAL . positioni adhaerct , cnius verba Grialius
36. Ebenus in Ind. , et Aethiop. £ protuUi . Piacct vcro correctio Salmasii,
 , ,.

536 ETYMOLOGIARVM
cst macuLinim j sed est nigriim , leue, et corneiim . Est autem ma-
lib. I. V. 177. reotica palus in Indla Ebenus venit. Lucanus Ebenus Ma-
, "Vnde :

reotica-i inquit Ebenus autem crepundiis illigatur, vt infantem vi-

.

su nigra non terreant

37. Platanus a latitudine foliorum dicta, vel quod ipsa arbor
patula sit , et ampla . Nam TrXaroc, graeci latum vocant . Expressit
Eccl. 24. 19. hiiiiis arboris Scriptura et nomen et formam dicens, {Juasi plata-
,

nus dilatata sum iuxta aquam in plateis Est autem tenerrimis fo- .

liis^ac moUibus^et vitiuni similis .

^^. Quercus ^sma quernus dicta^quod ca soliti erant dii gen-

tium quaerentibus praecinere , arbor multum annosa : sicut legitur
de quercu Mambre , sub qua habit.iuit Abraham quae fertur vsque
:

ad Constantis regis imperium per muha secula perdurasse. Huius

fructus galla appellatur E quibus vna agrestis oyL(!)aKixy\<, dicta,par-
.

iia forma^sed firmo corpore , atque nodoso , quae medicaminibus,

et incaustis Akera , /BctAa^os leuis,ac

adhibetur . lenis , ac nimium
perforata 5 lucernarum tantum vsibus necessaria .

39. Vraxinus vocari fertur , quod magis in asperis locis , mon-

tanisque yr^^// nascatur Hinc per deriuationem /r^Ar/««/ , sicut a
.

monte montanus . De quo Ouidiusj et fraxinus vtilis hastis

40. T^axus venenata arbor , vnde et toxica venena exprimun-
tur . Ex hac arcus parthi,et aliac gentes faciunt . Vnde et Pceta:
Vlrg.2.Georg. Ityreos taxi torquentur in arcus . Ityreos autem dicit parthicos .

^•443. ^i.Acer
qui in Lucani versu emendat ehenus tne- saria . Ex Plin. lib. 16. cj. GRIAL .

roetica a Meroe \'rbe principali Aethio- Ibib. De incaustis ex veterum mo-

piae . Nam idem Lucanus lib. 10. v.303. re rite restituendis Petrus Garzia de la
'At'. Atnbitur nigris Meroe fecunda colo- Huerta post Requenum , hispanum iti-
nis - Laeta comis ebeni . In primo cod. dem , doctissimum commentarium typis
goth. Tolet. nota haec est , Ebenus arbor, regiis matritensibus edidit . AREV.
quam non comburit arJor AREV. . 40. Taxus venenata arb. E Seru, e-
37. Quasi platanus exal-
In Vulgata : clog.9. GRIAL .

tata sum Forte crXatTtJ?

. graeci AREV. . Ib. Ityreos autem dicit parthicos
, 38. Sicut legitur de querc. Mambr. etc. Verba sunt Seruii eo loco GRIAL . .

Hieronym. in [oc. Hebraic. Quercus A- Ib. Apud Virgilium legitur curuan^

braham , quae est Mambre vsque ad Con- tur pro torquentur Plinius lib. 5. cap.23..

stantii ( Al. Constantis ) Regis impe- docet , Ituraeam siue Ityraeam prouin-
rium monstrabatur, et mausoleum eius ciam Cocles Syriae esse De toxicis .

jn praesentiarum cernitur . GRJAL . quae ex Plinii , aliorumque sententia ta-

Ib Huius fructus galla . E Dioscorid. xica prius dicerentur, vide loannis Gor-
Jib, 1. f. 127. CRIAL . rei medici commentaria in Alexipharma-
Jb. Lucernarum tantum vsib. neces- ca Nicandri AREV. .
 . :

L I B E R XVII. 337
41. Acer coloribiis Impar . Robur aiitem generallter dicitiir ex
omni materia ,
qiiidquid est firmissimum .

42. ^/«//J- vocatur 5 quod alatur amne . Proxima enim aquae

nascitur 5 nec facile extra vndas viuit. Hinc et tenera , et mollis,
quia in humecto ioco nutritur .

43. Vlmus nomen accepit , quod vliginosis locis , et humldis

nielius proficit Nam in montaniSjCt asperis minus laeta est
. .

44. Larex , ciu hoc nomen a castello Laricino inditum est :

ex qua tabulae tegulis aflfixae flammam repellunt , neque ex se car-

bonem ambustae etficiunt
45. Populus dicta ,
quod ex eius calce nuiltitudo nascatur .

Cuius genus duplex est. Nam altera est alba, altera n/gra Alba .

autem populus dicta, quia folia eius vna parte sunt alba , alterd
viridia Haec igitur bicolor habens quasi noctis , et diei notas
. ,

quae tempora ortu solis occasuque constant Generat etiam re- , .

sinam circa Eridanum fluuium , vel , vt alii memorant in iinibus ,

Syriae .

46. Tiliam dicunt vocatam , eo quod vtilis sit ad vsum telo-

rum nitore , et leuitate iaculandi . Est enim genus materiae le-

uissimae .

47. Salix dlcta , quod celeriter saliat, hoc est , velociter cre-
scat , arbor lenta , vitibus habilis vinciendis Cuiusseminis hanc di- .

cunt QS<>Q naturam , vt siquis illud in poculo hauserit , liberls ca-

reat : sed et feminas infecundas Populus autem , et salix , et efficlt .

tilia mollis materiae sunt^et ad sculpturam aptae.

48. Vimen vocatur , eo quod vim habeat multam viroris. Na-

41. Robur autem general. Seruius rit , lib. careat . £.v Hieron. Isai. c. "^.Vid.
Aen. 12. adv. In medioq. focos , et D. Plin. 16. c. 26. GRIAL.
c. a. Gramineas Robur , omne lignum ,
: Ib. Sed et fcmin. infec. facft . Ex
quura sit et species . GRIAL . Diosc. lib.i. C.127- At Plinius sterilita'

44. Larix , cui hoc nom. Ex Vitruu. tis medicnmen. femitiis esse ait . GRIAL.
lib.z. c. 9. GRIaL . Ib. Populus autem , salix , et til. Ex

1b. Ex qua tabulae tegulis affix. Ex Vitruu. lib. 2. f.p. , et Pltllad. in Nouem-
Pallad. in 'Nouembr. tit. 15. GRIAL . bri tit. 15. GRIAL .

45. Generatetiam resinam Electrum . Ib. etlam

Qiiod celeriter saliat : ita
vocat Dioscorid. lib. i. f. 114. GRIAL . Cincius Ridiculum tamen id Festo , et
.

47. Salix Jicta . E Ssru. Eclog.i. GR. recentioribus videtur AREV. .

\
Ib. Arbor lent. vit. hab. v. Ex Arn- 48. Vimen quod vim habeat - . Immo
bros. lib. Hex. 3. c. 13. GRIAL . quasi vincimen GRIAL . .

Ib. Vt siquis illud in poculo hause- Ib» Natura enim eius talis cst . . . dc«
lom.IV, Vv
(
 . . . ,.

55 8 ETYMOLOGIARVM
tura enim eius talis est , vt etiain si aiefiicta alluatur, virescat : deic-
de excisa 5 atquc in humo fixa radicibus sese ipsa demergat
,

49. Mpicae , quam latini tamaricem vocant ex amaritudine ,

nominata . Gustus enim eius nimis amarus est . Haec arbor in so-
litudine , et saxosa humo nascitur : ex qua ctiam arbore maleficis
artibus jM,(a-«0|)a , id est, odia concitari dicuntur
50. Myrtus a mari dicta , eo quod magis h'torea arbor sit

2.Georg. 112. Vnde et Virgihus , Litora myrtetii laetissima , et Amantes litora

c\ 4. 124. myrtos Hinc est , quod a graecis fA,v^a-\m dicitur Medicorum autcm
. .

libri hanc arborem viptam scribunt mulieruni necessitaribus plurimis

51. Lentiscus 3 quod cuspis ipsius lenta sit^et mollis . Nam
lentum dicimus quidquid flexibile est vnde et lentum vimen , et
, ;

ecl. p. V. 42. vites VirgiliuSj Et lentae vites ^ \i\:o flexibiles Huius fructusoleum
. .

desudatj cortex resinamjquae mastix appeUatur 5 cuius phirima ,

et meh'or in Chio insula gignitur
I
52. Terebinthus arbor , graecum nomen ,
generans resinam 0-
mnium resinarum praestantiorem .

Buxus graecum est nomen a latinis ex parte corruptum i

53.
TTv^Oi, enim appeilatur apud eos , arbor semper virens , et leuitate

isaiacc. jo. materiae elementorum apicibus apta Vnde et Scriptura , Scribe .

^*
/;/ buxo
^'-
.

54. Rhododendron ^o^nod. corrupte vulgo lorandruyn vocatur ,

quod sit fohis lauri similibus, flore , vt rosa Arbor venenata, in-
.

mergat . Ex
Hilario in ps. 136. GRIAL. scorid. lib. i. cap. 90. et 91.GRIAL.
Ib. Vimen ita diccum alii putant , quia 52. Terebinthus . Ex eod. f. sequenti
fiicile vietur , hoc est , flectitur Viere . GRIAL .

est vi flectere . AREV. Praestantiorem pro praestnntissi-

Ib.

49. Haec arbor

concitari Ex Hie- - . mam quae phrasis aequalibus Isidori ,et
:

ronym. Dicuntur autem haec de

Is. 17. antiquioribus etiam familiaris est AREV. .

syluestri myrica ynon de satiua Nam duo . 55. Et leuitate materiae - scribe in
sunt genera . Vid, Plin. , Theoph.y Amhros. buxo Ex Ambros, lib. Hex. c. 3. ; locus
.

GRIAL . autem scripturae Isai. c.^o. GRIAL .

50. Medicorum autem libri , etc. E Ib. Vulgata : Scribe ei super buxum .

Seru. Georg. 2. ad v. solido Paph. de ro- AREV.

bore myrtus GRIAL . . Rhododendrum
54. Diosc lih. 4. .

Ib. Myrtus e vocabulo graeco trahit e.Z. Nerium aliqui Rhododaphnem , alii

originem , fj.vf>Tc<;,fjiV(iC-lv>i , quod nonnul- Rhododendron vocant Vid. Plin. Iib.i6. .

li deriuant a myrrha ob odoris similitu- c. 2. A nobis adelfa dicitur . GRIAL .

liinem.Grialius cum aliis editisscribit ^f- Ib. Medeor cam accusatiuo reperitur
f iV» , sed vox vsitata est /xt/pcr/y» , aut at- apud quosdatn veteres , sed sub varia ,et
tice fj.vj)^ivti . AREV. dubia lectione . AREV.
51. Huius fructus - gignitur . £,v Dio-
 .. .

L I B E R XVII. 339
terficlt eniin animalia , et inedetiir serpentiinn vcxationes .

55. Herbiium vocaueriint pastoresjeo cjiiod vice herbae prae-

beatiir pecoribiis, vbi desiint pascua .

56. Turbiscus ^ c[u.Qd de vno cespite eius multa virgulta sur-

gant,quasi turba Stipa vocata , pronter quod ex eo stipentur . te-

cta Hinc et stipuLx per diminutionem

. .

57. Arujulo dicta , quod cito arescat . Hanc veteres cannam

vocauerunt, arundinem vero postea Varro dixit Sane sciendum , .

quod latinum canna de lingua hebraea sumptuni est Apud eos .

enim cahuiius canna dicitur Cicuta autem . est, quod est inter
cannarum nodos dicta, quod Lateat :

58. In indicis stagnis n:{sci arundines , calamique dicuntur , ex

quorum radicibus expressum suauissimum succum bibunt: vnde et

Varro ait : magna nimis arbore crescit arundo -

Indica non . Iliius

e lentis premitur radicibus humor , - Dulcia cui nequeant succo

concedere mella .

59. S^wZ?«r«i mollisjet peruia aibor . Rhamnus oQi\\\s est rubi^

56. Turbiscus . Graeci Thymelea psi,et niulti crltici adoptant Salmasius .

GRIAL. pag. 1018. Exercit. Plinian. dubitabat,

Ib. De stipa : vide Festum verbo Sti- num reponere oporteret, Indica natn ma-
patores . ARLVALVS . gna nimis arbore f/t-. ; siquidem Strabo
57. Cicuta autem est - nodos . E artirmat, magnas iUas esse arundines Sed .

Sent. Eclog. z. GRIAL . nihil mutandum censuit . Certe arundi-

Dicta quod lateat
iif. Inf. c. 9. Ci- . nes possunt esse in suo genere magnae,
cuta propter quod in tliyrso geniculato quin propterea magna arbor dici debeant.
nodos habeat occultos , vt canna , sicut Animaduertit idem Salmasius , cannas il-
dicitur fossa caeca , quae occulta est las indicas , quarum radices expressae hu-

GRIAL . morem melleum reddebant , easdem pla-

Ib. Canna proprie est arundo mlnor, ne esse , atque illas cannas , quae nostrum
et gracilior CoUimella lib. 7. cap. 9.
. saccharum gcncrant nam antiquorum a- :

Degener arundo , quam vulgus CANNAM hud saccharum fuit Iterurii pag. 1021, .

vocat Scriptores plerumque vtrumque

. de saccharo natiuo vetcri , et factitio no-
conlundunt Agroetius Arundo canna
. : uo disserit , nostrum saccharum e can-
et
est ab ariditate dicta Cicutae etymolo- . nis indicis inuentioni arabum tribui posse
giam Isidorus deducit , quasi dicatur tvrf- coniicit . Videndum , num in tertio ver-
cuta , vt ex loco eius a Grialio cicato su legere praestiterit , vt in nonnuUis edi-
coUigitur . De re ipsa Seruius ecl. 2. v.3 6. tis ^succo concedere mellis . AREV.
Cicuta est spatium , quod est inter can- 59. Sambucus . Gotthic. libri , Sabu-
narum nodos AREV. . cus GRIAL.
.

58. Apud GriaUum , et aUos editos Ib. De rhamno tom. i.Patrum Apo-
erat Indica non magnum in arbore cre-
, stoUc. pag. 23. col. 2. cum notis Co-
scit arundo - Illius et lentis etc. In not.
. telerii agitur Plura Langguthius Antiq.
.

ad Dracoritium lib. i. v. 199. obseruaui, plantar. feral. pag. 13. AREV.

verara hanc esse lectionem , quara ascri-
Vv 2
 . .

340 E TY MOLOG ARVM I

quam vulgo Senticem ^vrsinam appelLiat , asperum nlmis , et spi-

nosum .

6c. Sentix dicta a j//« , quod est terra inculta :qua senti-
in

ces, spinaeque nascuntur. Maiores autcm nostri omnem arborem

spinosam veprem dicebant, quod 'vi prcndat
6i. 0/if^jrfr dictus , quod sit foliis oliuae similibus , sed latio-
ribus : amara, atque infructuosa cui
arbor inculta, atque siiuestris : :

insertus oliuae ranuis vim mutat radicis , et vertit eam in propriam

qualitatem . Lacryma oleastri arboris duplcx est . Alia enim gum-
tni simulat sine vllo qualitatis morsu , alia ammoniaci guttam ex
stillatione collectam , ac remordentem .

62. Oliua graece gAaiog dicitur, ex quo in hulnum tractum est,

vt oliua dicatur . Olea autem ipsa arbor est , fructus ^'//«^ , succus
oleum . Est autem arbor pacis insigne , cuius fructus diuersis no-
minibus appellatur .

6}, Orchades oliuae graeca etymologla a similitudine testicu-

lorum vocatae quos graeci 0^%«$ vocant ,

64. Radiolae^ pro eo quod oblongae sunt in modum radiorum .

Pajphiae ^ Papho insula dictae , vnde prius allatae sunt.

3.

65. Lyciniaej eo quod optimum dentiumen . Nam ^vx^og lu-

men est . Vnde et lychnum nomen accepit , quia aptum est flam-
mis , et luminibus .

66. Pausia^ c\i\:xm. corrupte rusnci pusiam vocant , viridi oleo,

ct suaui apta . Et dicta pausia^ quod pauiatur ^ id est , tundaturj
vnde et pauimentum .

60. Sentix dicta a situ . Lusit verhis conditiuam , radium maiorem , salenti-
Vir^ilii : Pcr loca senta situ , Aen.6. GR. nam orchitem
, . GRIAL .

61. Lacry.na o\eisx.v\ Ex Diosc. GR. . 65. Liciniae . Liciniae meminit Plin,
61. Olea autem ipsa arb. fruct. oliu. lih. 15. c. 2. GRIAL .

ctc. E Seru. Sed truncis oleae meiius . Ib. Grialius in textu lyciniae : in not.
Ceorg. 2. GRIAL . liciniae . Alii editi lychniae . Neque dis-
6^. Orcnides . Orchades etiam legi plicet lectio lignum multorum Vnde et
in vetustis yirgilii hbris , non , vt vulgo , nomen accepit quamuis Isidorus cap.6. ,

Oxc\\\ies, adnonuit Pierius . GRIAL. num. 25. contrarium docuerit , quod a

Ib- Orchites rectius esse existiinat ligno est lychnus . AREV.
Eecmanus pag. 902 Isidorus haec ex Ser- 66. Et dicta pausia £ . S'ru. GR.
uio 5ui-n
t ad 2. Georg. v. 86. AREV, Ib. Cap. 49. Prolegom. num.13. ob-
64. Radiolae Virg. Orchites , et ra-
. seruaui , Burrielium ex pusia deducere
dii , et a^nara pausia bacca Radiolum : voluisse hispanum nomen bujia , quasi de
vocat Colum. lib. 12. cap. 47. , vt distin- lampade loquatur Isidorus , quum sermo
fiuat ( credo ) n radio maiore De quo . sit de oliua AREV. .

Cato cflp.6, In agro crasso, et caldo oleam

 . .

L I B E R X VII. 341
67. Syrla dicta , pro eo quod de Syria est ailata^siue quia
nigra est eadem et vole/nis dicta eo quod volam com-
. CrustumiA , :

pleat magnitudiiie, hoc estjmediam manum vnde et inuolare dici- :

mus Quidam autem volemum gallica lingua bonum et magnum

. ,

inteliigunt Colymbades appellatae

. . . .

68. Oleum autem ab olea nominatur Nam , vt diximus, olea .

est arbor , vnde deriuatum fit oleum Sed quod ex albis fueric .

oliuis expressum 5 vocatur hispanum 3 a o^vat^cis 6[x,^aK,iov appellatum .

Quod autem ex fuluis , et nondum mitibus fuerit expressum , viri-

de appellatur Quod vero ex nimium maturis , commune dicitur

.

Ex iis ad vsum vitae primum est hispanum , secundum viride , tcr-

tium commune .

69. Amurca olei pars aquosaj ab emergendo dicta, id est,

quod ab oleo se emergat , et faex eius sit . Hanc graeci amorgen
vocant, ex latina lin^ua trahentes vocabulum
6j. Crustumiri item , et volema Py- . nequeDucangius in volemum alium aucto-
rorum genera haec sunt , propterea inter rem pro etymo gallico citat nisi Papiam
,

olcas posita , quod Isidor.iS ( vt diximus) ex nostro Isidoro . Quod inuolare dicatur
Seruii commentariis sine f^irgilii carmini- a vola etiam Iso in gloss. ad Pru-
, tradlt
biis est fraudi saepe fuit . Qui
vsui \ ii illi dentium v. 860. Apoth. VOLA - medie-
Seruii locum inspexerit , id ita esse,fa- tas palinae inde inuolare dicimus , quiu
:

cile G.^IAL
comperiet . . quidquid inuolamus , in palma recondi-
Ib. Colymbades appellatae , £ Plin. , tnus . AREV.
Columell. Athen. lacunam facile expleas
, . Olea estarbor, vnde deriuatio est
68.
GRIAL . oleum Verba sunt Seruii GRIAL
. . .

Ib. Ex commentariis satis

ipsis Seruii Ib. Sed quod ex alb. f. o. e. v. hispa-
coUigitur , sermoneni ipsi esse de pyris. num a graecis cfif^xniov.. Plin. lib. 12. c.j.
Virgilii versus 88. lib.2. Georg. est , Cru- Omphacion e< olea adhuc alba expressa;
stumiis , syriisnue pyris , grauibusque vo- ex drupa , ita vocatur priusquam
deteriiis
lemis Verba Seru'i Crustwnia Pyra sunt
. : cibo matura sit , iam tum colorem mu-
ex parte rubentia , ab oppido Crustumio tans ; differentia , quod hoc viride est , il-
nominata GRAyiBySQVE VOLEMIS^ id
. hid candidum . Porro de hispano Gale-
est , magnis Nam ei FOLEMA ab eo ,
. nus lib. 6. de simpl. medicam ; Si oleum
^uod volam impleat , dicta sunt Vnde .
(
inquit )
gustatum stricti quidpiam prae-
et INVOLARE dicimus Fortasse Isido- . ferat frigidum censetur, quale est , quod
,

rus alium secutus fuit, qui oliuas eorum- ab Iberia aduehitur , quod spanwn ',hoc
dem nominum explicaret Forcellinus , . est , hispanicum nominant Meminit quo- .

cjui accuratus alioquin est magno mi- , et que hispani olei Aurelianus saepe , vt
hi vsui esse solet , asserit , Seruium ad lib.^. tard. c.i. GRIAL .
hunc locum addere , volema pyra lingua 69. Amurca - ab emergendo Seru. .

gallica bona , et grandia dici Quod si . Amurca per c scribitur , et per g pro-
<jr , subiungit Forcellinus , non e Latio nunciatur GRIAL . .

vox est arcessenda , sed e gallica lingua, Ib. Amurcae vocabulum latini potius
quae eadem olim , ac germanica In mea . e graeco traxerunt , quim contra . AREV.
editione non inuenio haec Seruil verba :
 . . ,

34i ETY M LOG I A i; VM

70. Uumen graeciim nomen est •, hoc enim illi ;cf^^< dicunt .

71. Resinam graeci '^nuvnv vocant i '^Uv enim graece dicitur,

qiiidt|nid manat Est enim lacryma sudore exhalata lignorum vt
. ,

cerasi lentisci , balsami, vel reliquarum arborum siue virgultorum ,

, ,

ouae sudare produntur , sicut et odorata orientis Jigna:sicut gutta

balsami ac ferularum , vel succinorum, cuius lacryma durescit in
,

gemmam Prima est resina terebinthina , omnium praestantior Af-

. .

fertur autem ex Arabia Petraea atque ludaea , et Syria , Cypro , ,

ct Africa, ex insulis quoque Cycladibus. Secunda est lentiscina :

quae mastix vocatur haec ex Chio insula deportatur Tertia pi-: .

wj//j : qnarum aHa -ar/iT^v^ , alia Tra-xnw, alia liquida, alia arida : et af-

feruntur ex Tyrrhena Colophonia . Vnde etiam nomen colopho-

tiia resina sumpsit
72. Pix graecum nomen est: quam illi Trio-c-av vocant . Alii vo-
lunt,ex pino picem vocari^haec a graecis appellatur clonia: nos
ramalem dicere possumus , cui probabilis splendens , leuis , et munda .

73. Creandarum arborum naturaliter tria sunt genera: aut enim

sua sponte nascuntur , aut ex scminibus fortuitu iacentibus surgunt
aut ex radicibus puUulant . Nam cetera vsus inuenit, fauente natura.
74. Omnia poma latine neutri generis esse dicuntur : arbores
autem feminini sunt generis exceptis paucis , vt hic oleaster ^ huc :

a. Georg. 12. siler ^ vt Virgilius, Molle siler Item hoc buxum licet et haec buxus . ^

dicatur Nam superfluam quidam volunt facere discretionem vt

. ,

haec buxus de arbore dicamus, ^«;^«w vero de ligno composito

70. Dicitur gummi indeclinabile , et in not. lenis . Verbiim graccum Diosco-
•ummis gummis , . PalLidius vsurpauit^M- ridis vtroque modo verti potest , aut
men , vt hoc loco Isidorus . AREV. lenis , aut laeuis , et eodem significatu le-
71. Prima est resina terebinth, etc. ^ uis . Alii , cui probatio . AREV.
Vioscorid. lib. i. c. 91. 92. ^/95. GR. 73. Creandarum arborum - natura .

Jb. De resina Bochartus Ch. lib. i. e Seru. Georg.i.adv. Princip. arborib.

cap. 8. quaedam afFert huc spectantia. GRIAL .

Plura etiam Plinius lib. 16, cap. xi. et 74. Omnia poma - ligno composito .

lib. 24. cap. 6* , qui varios resinae in me- Ex eod. Aen. 2. ad v. foliis oleaster ama-
dicina vsus recenset . AREV. ris : in eo qunedam emendanda ex Jsid.
Haec a graecis appellatur clonia
72. . GRIAL .

Mendose ergo apud Dioscoridem f. 95. Ib. Apud Seruium legltur ,1;? H^£C
rriyccL « /isV Jjfa »i' ivtci y.uvov y.ct.'^'» at . BVxyS de arbore dicamu7 , BVXVM vero
Qninn legendum Khuvov GRIAL
sit . . de ligno aliquid cotnpositumquod for- :

Ibid, Probabiiis splendens , lenis , et tasse Grialio displicuit , sed non est cer-
munda .Dioscorid. «V» eTs y.tt.Xt> >' ^i^h^i- te contemnendum Nam aliquid e buxo . ,

soL 5 >tj Af'a , }^ Kx5'a,f,a. . GRIAL compositum vt tibia ttc , buxum , et bu-
, ,

Jb. Grialius in textu edidit laeuis , xus dici potest . AREV.

 ,

L I B E K XVII. 543

C A P V T VIII.

De arboribus aromaticis

I. A.r<romata sunt quaeque fragrantis odoris ,

qiiae India, vel Ara-
bia mittitjsiue aliae regiones. Nomen autem aromata traxisse vi-
dcntur^siue quod ^r/V imposita diuinis inuocationibus apta videan-
tur, seu quod sqsq aeri inserere , ac miscere probantur Nam quid .

est odor 5 nisi aer contractus?

2. 'tus arbor Arabiae j immensa 5 atque ramosa , lenissimi corti-

cis, ramis ad aceris quaiitatem , amigdalae modo succum aromati-

cum fundens album et , , rnasticatione velut in puluerem resolutum :

et quum frangitur, intus pingue est , et igni appositum facile arde- ,

scens . Et appellatur apud nos masculum , eo quod sit natura ro-

tundum in modum testiculorum Reliquum planum ,
. et pene sca-
brosum , minus optimum . Adulteratur autem admixta resina , siue
gummi,sed dignoscitur sua proprietate. Nam tus igni impositum
ardescit , resina fumescit : gummi vero liquescit calefactum .

3. autem 'tus a tundendo dicitur , quia , duin gummi guttae ex

nrbore cadunt , in glebis miscentur : dum vero glebae puluerem
in

rediguntur , tus carpitur , et virgulis tunditur, et sic inde manibus

Hoc et lihanum vocatum a monte Arabiae, vbi sabaei
tollitur . sunt.
Nam mons eorum Libanus dicitur vbi tura coliiguntur , .

4. Myrrha Arabiae arbor , aititudinis quinque cubitorum , simi-

Cap. VIII. n.i. Aromata sunt quaeqiie Dioscorid. ibid. GRIAL .

f.od.lndh (.luzeci.i . j id est quaecumq.GR. Ib. Grialius in textu scribit cum aspl-
Ib. Quisque , ^ro q:iicu>nque,quisqu!S, ratione thus : \a not. ad n. 5. sine aspi-
occurrit apud Plautum , Ausonium , Pru- ratione //</ : quae communior est scri-
dentium , et alios , vt saepe in commen- bendi ratio , quamuis tus dcriuetur a grae-
tar. ad Prudentium aduerti Aroma ver- . co ^Ceiv, vt multi patant , Alii in textu n.
bum graecum est , quin opus sit ad lati- seq. tus sine aspitatioue a tundendo . AR.
nam originationem recurrere , aut ad rf- 3. Tus autem sine asp. £ 5^«. ^rit;.
ras , aut ad aerem . AREV. molles sua tura sab. Georg. 2. GRIAL .
2. Ramis ad aceris qualitatem , etc. Ib, Tus a tundendo deducit etiam Cha-
E Solin. f. 46. GRIAL . risius . Tus libanum
adiectiue dicitur,
Ib. Quum frangitur intus pingue . £ vt apud Sedulium lib 4. v.55. libana ce-
Diosc. lib. 1. c. 82. GRIAL . drus . Confer Bochartum Phal. 2. iS. Ar^.
Ib. Et appellatur apud nos mascul. 4. iMyrrha Arab. alt. ad. q. c. £ Solin.
Ex Plin. libro 12. f.14. GRIAL. GRIAL .

Ib. Adulteratum autem admixt. £ Ib. Siaiilis spinae > quana oiKavd-iv vo.
 . . . .

344 E TYMOL OGIARV M

lisspinae,qiMm oDcavSov diciint: cuiiis gutta virldis, ntque amara,
vnde et nomeii nccepit myrrha Gutta eius sponte nianans pretio- .

sior est,elicita corticis vulnere vilior iudicatur . Sarmenta eius ara-

bes ignibus fouent : quorum fumo satis noxio , nisi ad odorcm sto-
racis occurrant, plerumque insanabiies morbos contrahunt . ^^^j"*''/»'^

autem troglodytica ab insula Arabiae dicta , vbi niclior colligitur ,

et purior

5. Storax^ arbor Arabiae ,similis malo cydonio , cuius virgulae

inter caniculaeortum caaernatim lacrymam fluunt Distiliatio eius, .

in terram cadens,munda non est , sed cum proprii corticis scrobe

seruatur IUa autem quae virgis, et caiamis inhaeserit, munda est,
. ,

et albida : dehinc fulua fit solis causa , et ipsa storax calamites pin-
guis , resinosa , odoris iucundi, humecta , et veluti mellosum liquo-
rem emittens. Storax autem dicta,quod sit gutta arboris profluens,
et congelata . Nam graeci stiriam guttam dicunt j graece autem r«^^tt^5

latine storax dicitur

6. Bdellium , Indiae, et Arabiae arbor, cuius lacryma melior
arabica. Est enim lucida, subalbida , leuis, pinguis, aequaliter ce-
rea.

cant . Ceorg. 2. Acanthus arborest

Serii. 5.Storax arbor Arab. Donatus in A-
in Aegypto semper frondens , uiiot.vd^o^ delph. sc. I. Storax {inquit ) ab odore .
dicta,quia spinis plena est . GRIAL . Eadem vox legitur apud Solinum , Styrax
Ib, Vnde et nomen accepit . Nam apud Plin. , et alios . GRIAL .

niyrrha e voce heoraea fluxit vt item : Ib. Similis malo cydonio : e Diosc.
cinr.amomum , nardus., crocus agallochus, : c. 80. Flinius 12. c. 25. cotoneo malo si-

siue aloe , auctore llieronymo . GRIAL. milem . GRIAL .

/ Ib. Gutta eius spontc man. e Solin. Ib.Salmasius pag. io2<5. Exercir. Pli-
GRIAL. nian. obseruat, lyparum styracem , et ca^
Ib, Myrrha autem troglodytlca . E lamitem styracem, siue storacem ab Actio,
Dioscorid. lib. c. 180. ,sed sinn fortasse et aliis distingui ab Isidoro vero notas :

legendum pro insula . GRIAL . vtriusque confundi Adiectiuum wello- .

Ib. Salmasius pag. 1268. Exerc. Pli- sum pro melleo vsurpatur a Caels. Au-
nian. corrigit Myrrha autem Troglitis
, reliano Hispani dicunt meloso Itidorus
. .

ab insula Arabiae etc. Sed dubium non feniinei generis videtur facere storaxt
est,quin Isidoro sermo sit de myrrha Storax autem dicta , nisi intelligit arbo-
troglodytica , qur.e ita vocatur a Plinio rem Re vera masculini generis est . Sti-
.

lib. 12. cap. 16. Ab eodem Plinio lib.6. ria pro gutta non graece , sed latine di-
cap. 29. , et Scribonio Largo compos.90. citur , quamuis stiria graecae originis sit
dicitur troglodytis myrrha . Videndus de AREV.
myrrha Langguthius Aniiq. plantar. fe- 6. . Vid. Diosc. c. Zi. GK.
Bdellium
ral. pag. 22. , qui de virtute agit , qua Ib.Aequaliter cerea . Id est , vndiq.
myrrha cadauera a putredirie prohibct cerea . Plinius esse autem debet translu- :

AREV. cidum , simile cerac . GRIAL .

 . . , ,.

L T B E R XVII. 34)
reajCt qiiae facile molliatiir , neqiie ligno , vel terrae commixta,
amara , odoris boni . Nam ex India sordida est^ct nigra,et maiori
gleba . Adiilteiatiir autcm admixto gummi •
qui non ita amarificat
gustiim
7. Mastix Haec granomastix dicta
arboris lentisci gutta est .

est, quia in modum granorum est Melior autem in Chio insula .

gignitur, odoris boni, candoris cerae punicae Vnde et splendorem .

cutis pulchrificat. Adulteratur autem interdum resina,vel ture .

8. Piperis arbor nascitur in India , ec in latere Cau-

montis
casi,quod soli obuersum est : foh'is ad iuniperi similitudinem Cu- .

ius siluas serpentes custodiunt : sed incolae regionis ilHus , quum

maturae fuerint, incendunt Et serpentes igne fugantur et inde ex . :

flamma nigrum piper efficitur Nam natura piperis alba est, cuius .

quidem diuersus est fructus. Nam quod immaturum est piper lon- ,

gum vocatur quod incorruptum ab igne piper album quod ve-

:
,
:

ro cute rugosa , et horrida fuerit , ex calore ignis trahit et colo-

rem , et nomen . Piper si leue est , vetustum , si graue , nouellum :

vitanda est autem mercatorum fraus . Solent enim vetustissimo pi*

perihumecto argenti spumam aspergere , aut plumbum , vt pon-
derosum fiat
9. Aloe in India, atque Arabia gignitur : arbor odoris suauis-
simi,ac summi Denique lignum ipsius vice thymiamatum
. alta-
ribus adoletur, vnde et nomen traxisse creditur .

10. Cinnamomum dictum,quod cortex eius in modum cannae

sit rotundus, et gracilis . Gignitur in Indiae, et Aethiopiae regioni-
bus , frutice breui duoruin tantum cubitorum , colore subnigro ^

vel cinereo 5 tenuissimarum virgarum . Nam quod , incrassitudinem

7. Mastyx e Dioscoric. c: 91. GR.

: Vnde et nomen traxisse creditur .
9.
Jb. Candoris cerae punicae Tyrrhe' : An quia quum graecis u\ug sit area , ara
,

*iae cerae Diosc, , sed hoc fortasse ( Pli- pro area in glossis legit siue Jsidorus
nio , qui ceram punicam candidissimam siue , quod magis credo , qui haec illi adr
fieri dicit . GRIAL . iecit . GRIAL .

Ib. Grialius in textu edidit mastix Ib. Scripsi aloe , vt veteres scrlpto-
in not. mastyx . Vsitatuoi apud bonos res hoc nomen exhibent , qunmuis Gria-
auctores nomen est mastiche » ^nt ma- lius cuni aliis cditis habeat aloa . Gon-
stice . AREV. fer cap. seq. n. 28. AREVALVS .
8. Piperis - similitudinem . £ Solin, 10. Nam quod in crass. - eximium
c. de India . GRIAL . E Solin. c". 47. y^id. Theophr, lib.g. de
Ib. Cuius quidem diuersus est fructus. hist. plant. c. 5. GRIAL .

Ex eod. GRIAL.
tom.lV. Xx
 . . .

346 ETYMOLOGIARVM
extenditur , dcspectiii est : qiiod vero graciliiis proiienerit , exiinliim .

Qiiod qiuim fVangitiu* ^ visibile spiramentum emittic ad imaginem

nebnlae^seii piihieris.
11. Amomum vocatum ,
qiiod velutl odorem cinnamomi refe-
rat . Nascitur in Svria, et Armenia : frutex eius botrosum semen
reddens sibi connexum flore albo , , veluti violae , foliis similibus
brionlae , odore etiam bono , somnos suauificat
12. Casia nascitur in Arabia : virga robusti corticis , et purpu-
reis foliisjVt piperis . Est autem virtutis cinnamomi similis , sed pO'
tentia inferior: vnde pro cinnamomi vice duplex eius pondus in
medicamentis acimiscetur
13. Calamtis aromaticus a similitudlne calaml vsualls vocatur.
Glgnitur in India multis nodis genlculatus , fuluus , fragrans spiri-
tus suauitate . Qui quum frangltur^in multas fit partes scissilis, si-
mulans gustu casiam cum leui acrimonia remordente
14. Balsami arbor , in ludaea intra terminos tantum XX. luge-
rum erat Posteaquam eandem regionem romanl potiti suntjetiarn
.

latissimis collibus propagata est , stirpe similis viti , foliis similis ru-

iit Frutex eius botrosum sem. E lamum aromaticum , vt obseruat Salma-

Diosc. lih. I. c. 14. GRIAL . sius pag. 1053. E^^ercit. Plinian. Isidorus
Ib. Amomum
a priuatiua, et /-t<y-
est ab reddidit fuluus Plinius Reliqua proba-
. :

^o? , quasi purum, et sine macula Lang- . tiOyVt ne niger sit AREV. .

guthius loc. cit. pag. 23. ambigi ait non 14. Balsami arbor . £ Solin, c. 4^}.
tantum quid sit amomum.y%tA etiam an GRIAL .

omnino nunc sit ? Salmasius pag. 400. Ib. Follis similis rutae s. a. s. q. m.
Exercit. Plinian. Plinium , et Isidorum e Dioscorid. r. 18. GRIAL.
reprehendit , quod amomum vuam esse Ib. Arbor autem balsamum . E. Seru.
crediderint ex Dioscoride male intelle- Ceorg. 2. GRIAL .

cto , qui non semen botrosum dicit , sed Ib. Opobalsamum , quod ideo cum
fruticem botrosum , siue instar vuae in adiectione signif. etc. Ex Hegesipp, lib,^,
se inuicem conuolutum , et inuicem im- c, 17. GRlAx .

plexum . Grialius Dioscoridem quoque Ib. Eo quod

percussus ferreis vng,
de botroso semine interpretari videtur . Itn quidem Dioscor.,et Theophrastus Me- .

Plinius de fructu vuae simili , seu bo- lius Plinius : Ferro laedi vitalia odit , et
troso loquitur , quem vide lib. 12. cap. Tacit. V. hist.%\v\\r\ ferri adhibeas , pa-
13, , et lib. 16. cap. 22. AREVAL. uent venae . Hegesipp. libro i. Virgultis-
12. Casia . Ex eod. c. 12. GRIAL . que innascitur ,
quae acutis lapidib. in-
"' Ib.Langguthius loc. cit. pag. 25.
. cidunt pueri agricolar. GRIAL .

casiam vel cinnamomo , de quo supra, Ib. Balsama autem pura fuerint. , si

maxime affinem dicit , vel eandem pror- E Seru. Georg. 2. y Quid tibi o-
ad illud
sus plane AREV. . dorato referam sudantia ligno - Balsama.^
13. Calamus aromatic. E c.iy. GR. GRIAL .

Jb. K/pjcV csse vuU Dioscorides ca- Ib. Uandem regionem romani potiti
 .

L I B E R XVII. 347
tae^sed albidioribuSiSempcrqiie mancntibus Arbor autcm balsa- .

mum \\\^nwm eius xylohalsamum dicitur fructus , siue semcn car- :

pobalsamttm : succus opobalsamum . Quod ideo cum adiectione si-

gnificatur 5 eo quod percussus ferreis vngulis cortex ligni per cauer-

nas eximii odoris guttam distillat : cauerna enim graeco sermonc
bV« dicitur . Cuius guttam adulterant admixto cyprino oleo , vel
melle . Sed sincera probatur a melle , si cum lacte coagulauerit : ab
oleo, si instillata aqua , aut admixta , facile fuerit resoluta : praeterea
si laneae vestes ex ipsa pollutae non maculantur . Adulteratum qui-
dem neque cum lacte coagulat, et vt oleum aqua supernatat , et ve«
in
stem maculat. Balsama autem , si pura fuerint, tantam vim habent,
vt si sol excanduerit,sustineri manu non possint.

C A P V T IX.

De herbis aromaticis ^ siue communibus ,

I. IZjxtantquarumdam herbarum nomina, quae cx aliqua sui

et

causa resonant hab^ntes nominum explanationem Non tamen

, .

omnium herbarum etymologiam inuenies Nam pro locis mutan- .

tur etiam nomina .

2. Folium dictum ,
quod sine vlla radice innatans in Indiae
litoribus colligitur. Quod lino perforatum , siccant indi, atque re-
nonunt . Fertur autem paradisi esse herba,gustu nardum referens

stint . Solinus abLitiuo vsus fuit : At qunm apposui \ Folium est herba pretiosissima,
Juilaea potiti sumus etc. Sed cum accu- quae dicitur venire de paradiso Salma- .

satiuo multi etiam boni auctores inter- sius p. 1054. malabathrum , siue folium
dum potior vsurpant . Opohalsamum vl herbam paradisi vocari ait , vt eius prae-
originis lacrymam , siue saccum arboris stantia denotetur . Sic aloe arbor para-
denotat sedLang^^uthius loc.cit. pag.24.
: disi odore \
dicitur ab excellenti aues pa-
obseruat , scriptores nonnunquam balsa- radisi , quae ex longinquis locis veniunt :

miim pro lacryma , opobalsamum pro ar- et hodie poma paradisi etc. Iterum pag.
bore posuisse AREV, . 1071. obseruat , malabathrum non faci-
Cap. IX. n. 2. Folium dictum , etc. E le in remotis a mari locis nasci i adsitis
Dioscorid. lib. i. cap. 11. GRIAL . arboribus sese applicare , ac circumuol-
Ib.De folio odorifero vide commen- uere Inde fabula , quod aquis innatat
.

tar. ad Prudentium hymn. 5. Cathemer. sine vlla radice De malabathro , seu ma-
.

v. 119. Spirant et folium ifoate quod ab- lobathro agit etiam Plinius lib.ii. cap 26.»
dito - Praelambens fluuius portat in exi- vbi docet , in paludibus Indiae nasci .
tum , Quo loco glossam etiam veterem AREV.
Xx 2
 ,.,
..

348 ETYMOLOGIARVM
3. Nardus herba est spicosa , vnde et a graecis \(^>(Po<;-ax^<i ap-
pellata, qiiarum alia indica , alia syriaca vocatiir , non quod in Sy-
ria nascatnr^scd quod mons^in quo inuenitur , alio latere Indiam
spectat 5 alio Syriam . Est autem indica multiforniis , sed melior sy-
riaca , leuis , fulua, comosa , spica parua, odoratissinia, cyperum si-

i"nulans . Quod si inultum ia ore tardauerit, linguam siccat . Nar-

dus celtica a regione Galliae nomen traxit . Nascitur eniin saepius
in Liguriae Alpibus paruo , radicibus in mani- , et in Syria , frutice
pulo coUectis ligamentis Flos eius tantum propter odorem bo- .

nus . Thyrsi eius , atque radiculae vtiles probantur vsibus nostris

4. Costum radix herbae est nascentis in India, Arabia , et Sy-
ria,sed melius arabicum : est enim album , et leue , suaue, iucun-
di odoris indicum colore atro et leue,vt ferula
: syriacum vero , :

pondere graue , colore buxeo , odore acri, summum tamen album,

leue , aridum , gustum incendens .

5. Crocum dictum ab oppido Ciliciae , quod vocatur Corycus

quamquam et alibi nascatur , sed non tantum, vel tale , quale in
Cilicia Vnde et a potiore parte nomen accepit
. Nam multae res .

nomina sumpserunt a locis , vbi plus prouenit , et melius aliquid

Optimum est autem , quod fuerit recens , odoris boni , albedine
parua , porrectae longitudinis, integrum ,et neque in fragmenta com-
ininutun? , inspiratione bona, et quum carpitur, manus inficiens,et
leuiter acre Quod si eiusmocii non fuerit , aut vetustum , aut in-
.

fusum agnoscitur Adulteratur autem admixto crocomagmate Au- . .

gendi quoque ponderis causa spuma argenti contrita adiicitur , et

proditur, si puluerulentum reperitur , atque decoctum ab odore
proprio fuerit lapsum .
3. Nardus Ex eod. c. 6.QK\kL. , res . GRIAL .

Ib, Et in Syria Istria legerim ex Dio-

. Ib, Optimum autem, etc. e Dioscorid,
scorid.. i\ 7. GRIAL . GRIAL .

Ib. De nardo
spicosOi seu spicato vide Ib. Et quum carpitur,manus inficiens
supra not. ai cap.7. n.30. In duobus mss. Dioscorid. fixrrTcov ivtPua-ei ra? ;;^€ipa?
goth. Tolet. legitur £jr autem indicum : hoc est ,tingens humectatione manus . GR.
rnultiforme i sed melius syriacum^ leue ^ Ib. Aut infusum . Z)/oif. /^S/^ps^/xgVo?,
fuluum , comosum , spica paruum , odoris- id est , dilutum . GRIAL .

simum . . . nardum celticum Nonnuli edi- . Ib. Atque decoctum . Id est , defni-
ti etiam' habent hic , et infran.8. Odoris- tum . Dioscorid. j^ to t«V oVya«v l-^t^iia,''

sima , et odorissimis . AREV. twVj» rvyX'^'^-'^ » ^"^ indecoctum hic sub~

4. v^ostum Ex cnp. 5. GRIAL . . stituunt , quid decoquere sit , non satis
5. Crocum dictum ab oppid. £ 5fr«. vident , GRIAL.
Csgrg, I, fid V, Groteos Yt Tnftolus odo- Ib, Quod vofntur Corycns : ita legen-
 .

L I B E R X VII. 349
6. Crocomagma^ exprcssis aromatibus crocini vnguenti , atque
informato sedimine in pannusculos, fit : et ideo sic appellatur .

7. Asarum nascitur in vmbrosis montibus, foliis casiae simiii-

bus j inter quae flos iuxta radicem purpureus , in quo semen con-
tinetur vuarum simile , radicibus pluribus, atque tenuissimis, et be-
ne redolentibiis, et est virtute similis nardo. Fhu nascitur ia Pon-
to 3 foliis oleastro similibus .

8. Cyperus a graecis vocatur ,

quocl habeat virtutem feruen-
tem . Radix eius est iunci trianguli, foliis porri similibus , radicibus
nigris 5 siue contiguis,in similitudinem oiiuarum odoratissimis, at-

que acerrimis . Nascitur in paludibus , atque vacuis locis . Tradi-

tur etiam alia species cyperi,quae in India nascitur , et appeliatur
lineua
o eorum oinoiber 00 .

9. Iris illyrica a simiiitudine iris caelestis nomen accepit . Vn-

de et latinis arcumen dicitur : quod flos eius coioris varietate euiv
dem arcum caeiestem imitetur. liiyrica autem dicitur , quia in liiy-

rico piurima , et violentissima est : species eius foiiis giadioii simi-

libus, radice aromatica, odoris boni .

10. Acorum foliis iridis simiiibus , radicibus saporis acerrimi ,

sed odoris iucundi : propter quod et aromatica est . Meu — Car^

damomum . .

dum non } , vt in plerlsque editis , Cori' cauli trihuit Dioscorid. y.ttvXov ycoviuS» .

cium , aut Corycium Corycius adiectiuum . GRIAL .

est Coryco vnde corycium crocum sae-

a : Ib. Atque vacuis locis Contra Dio-.

pe occurrit apud poetas . Salmasius pag. scorides : iv tg^^ci^ iffydffHLOi^ , id est ,

773. ex Dioscoride correcto vercit, Qui cultis\error ergo interpretis , qui af^oTc
rnanus tingit ^ dum atteritur , dum pre- fortasse legit , aut af,yoffifj.oic . GRIAL .

tnitur , pro quibus verbis Isidorus habet Ib. lunci trianguli : Celsus lib.j.c.^i.,
et quum carpitur, manus inficiens AKEV, . et lib. 4. cap. 20. cyperum iuncum qua-
6. Crocomagma Dioscorid, c.26., . dratum appellat . AREV.
et Plin. lib.^i.c. 20. GRIAL. 9. Iris lllyrica . £ Diosc. c.i. GR.
7. Asarum E Dioscorid. C.9.GR.
. 10. Acorum Ex . c. 2. GRIAL .

Ib. Foliis casiae similibus . Immo he- Ib. Acerrimi saporis , sed odoris iu-
derae similibus . Dioscor. ^JxAat £';^«')v x/o-- cundi . f^9x saporis deerat in omnibus
et Plin. lib. 12. c. 13. hederae , quam
«•« c"p/« : libris e Dioscor. reposuimus ille :

foliJs . Ergo Kxa-ffl^ pro K.is-ffu legisse vi- enim j^fVfj.iai,^ t« •^ivcret , ^ t« oV/i« sk ««•
:

detur vetus Dioscoridis interpres , quo est cft;? Plinius quoque gustu acres , odore
.

vsus Isidorus . GRIAL . non ingratas . GRIAL .

Ib. Phu: e Dioscor. c. 10. Plinius l.iz. Ib. Meu Vid. Diosc. c.i^. GRIAL.
-
C II. GRIAL . Ib. Czrdzmomum- Idem c.^tet lib. 2.
8. Radix est iunci trianguli . Hoc c.iiS' GRIAL.
 . . ,

350 ETYMOLOGIAR\^M
11. Sqiiinum meliiis , qiiod \\\ Euphrate nascltur , qiiam quod
in Arabia , fiiluum , multiflorum , purpureum , teiuie , odoris rosei
quum manu fricatur , gustu inultum inceiidit linguam , atque mor-
det . Huius flos (rx(i<^ct,vdo<, dicitur , h^oq enim graece flos nuiKU-
patur
12. Thymum appcliatum , quod flos eius odorem refert . De
4. Georg,i69. quo Virgiiius : Redolentque thyma fragrantia mella
13. Epithymum graecum nomenjquod latine dicitur flos thy-
mi . Nam flos graece thymum vocatur . Est autem flos tymbrae
simJlis .

14. Sampfuchus est , quem amaracum vocant

latini . Cuius
i.Acn.<597. nominis vsum Virgilius etiam ad Venerem referens, ait : Vbi mol-
lis Amaracus illum - Floribus , et dulci aspirans complectitur vm^
bra Apta est autem haec herba vnguentis Vnde et nomen tra-
. .

xit amaracus a puero cuiusdam regis qui casu lapsus , dum fer- :

rctvnguentaj nouum, et gratissimum exconfusione odorem creauit.

15. Hyacinthus herba est , habens florem purpureum Traxit .

autem nomen a puero quodam nobiH , qui in saltibus inter pur-.

pureos flores repertus est interfectus , deditque nomen herbae
II.Schoenus mellor Vid. Diosco- . est epithymum Dioscoridis , quod est flos
rid. primam laudem Nabathaeo
C.6. qui thymi spicati , aliud Oribasii , quod est
Schoeno , secundam Arabico tribuit ; Li- flos ihymi capitati , aliud epithymum cu-
bycum inutilem esse ait . Cetera conue- Jc",«/rt , quod thymo spicato innascitur ,

niunt . GRIAL . et circumuoluitur . AREV.

Ihid. Flos schoenanthos : squinantos 14. Sampsuchus . Ita quoque ab Au'
apud Pallad. in Octobr. tit. 14. , ^/ apud reliano , et Hesychio : ab aliis sampsu-
Aurelianum non semel mendose , scd itn chum effertur . GRIAL .

fortasse tiinc et proferebant , et scribe- Ib. Vnde ct nomen amaracus : e Ser^

bant . GRIAL . uio Acneid.i. , vbi molli amaracus illum .

Ib. Grialius in textu squinum melius, GRIAL .

et flos 6-;tivav3-ec : in not. Schoenos melior^ Ib. in textu edidit samsu-

Grialius
tt flos schoenanthos . Verba graeca sunt r«/,in not. sampsuchus ,q\x^e recta est
aXoivov av3-oe , iunci flos , et, si recte scribendi ratio ex verbo graeco AREV. .

scribatur, schoenuanthos Apud Vegetium . 15. Hyacinth. Seru. eclog.'}., et Ouid.

lib. I. de re veter. cap. 59. hoc verbum lib. 10. GRIAL.
corruptum pariter est scinoanthos . AR. Ib.Est autem radice , et flore volui.
13. Epithymum . Dioscorid. lib. 4. y. Dioscorid. lib. 4. c. 63. GRIAL .
C, 179. i^iS-Vjxov d-vfiov ig-iv avd-o% Fid. . Ib. Bulbi similis ita recte Grialius :

Plin. -lib. 26. c. 8. GRIAL . in textu , quamuis in not. scripserit zj^»-

Ib. Salmasius pag. 1196. Exercit. Pli- lui , quod in nonnuUis exemplaribus ex-
BJan. distinguit diuersa epithyma , quae , tat , sed reprobari debet . AREV.
vt ait, auctores confundunt . Scilicet aliud
 . . ,..,

LIBERXVII. 351
puerilis funeris casiis . Est autem radice , et flore bulbi similis
pueros a pubertate retinens .

16. Narcissus herba fabulose impositum nomen habet a quo-

dam puerOjCuius membra in hunc florem transierunt, qui et no-
men Narcissi in appellatione custodit,et decus pulchritudinis in
candore retinet foliorum .

1 7. Rosa. a specie floris nuncupata, quod rutilante colore rubeat

18. Lilia lactei nuncupata , quasi //V//^,
floris herba,vnde et
cuius quum candor sit in foh"is , auri tamen species intus effulget
19. K/o/^ , propter vim odoris nomen accepit Huius genera .

sunt tria, purpureum, album, meHnum .

20. Acani h us jhtvba. aegyptia semper frondens , spinis plena,

flexili vir^ulto.
2 1. In cuius imitatione arte vestis ornatur , quae ^c^w/A/W di-
citur , et acauthis dicta .

22. Hedera dicta , quod arboribus reptando adhaereat . De

ecl. 8. V. I?.
qua VirgiHus : Inter 'uictrices hederam tibi serpere lauros . Ahi he-

16. Narciss. Ouid. lib.^. GR. acantho , quum

vocata sit ab acantho spi-
Ib. In candore retinet folior . Flo- nae , siue cardui genere Addit , non v- .

Ti\m potius nisi folia floruai intellignSy

, num spinae genus fuisse in Aegypto Dis- .

7'/ niox de Uliis , ex Ambros. , cuiiis diim tingui etiam debet acanthium ab cxcan-
candor sit in foliis . Diosc. aV3-o? ^st/xoV tho ex araneosa lanugine , qua folia a-
:

GRIAL . canthii obduccbantur , fiebant vcstes , de

18.Quasi liclia. /3/. quasi liglia GR. . quibus Plinius lib. 24. cap. 12. Acanthion
Ib. Cuius dum candor sit in fol - ef- est frutex spinae albae sjmilis Acanthos .

fulger. Verba sunt Ambros. Hex. 3. c.8. herba , cuius alterum genus cst siluestre
GRIAL . carduo simile , altcrum satiuum , cuius
Viola propter vim odoris Dolo-
19. . forma in columnarum capitulis ordinis
ris libri omnes praeter Rom. mendose , vt corinthii , in caelatis vasis , et in vesti-
apparet . Ainbros. In quibus nescias , spe- bus elaboratis exprimi solebat Acanthus .

ciesne amplius florum , an vis odora de- etiam dicebatur arbor qu.^ediun spinosa
lectet . GRIAL . Aegypti , quae a nonnuUis spina aegyptia
Ib. Huius gcnera sunt tria . Quatuor csse crcditur , cuius succus acacia voca-
retulit Dioscoiid. hiVKov y fiilXivoy , nva- tur . AREY.
i'«i» , TTopcptyf 81/ : tria Plinius : purpureae , 22. Hedera . Festus : Hedcra dicta ,

luteae , albae . GRIAL. quod haereat y siue quod edita petat, vel
20. Acanthus . Locus conflatus ex tri- quia id , edat . GRIAL
cui adhaeserit , .

hus Seruii locis , Georg. 2. , Aen. i. , et Ib. Quod hoedis supra lactis abund.
eclog. 4. GRIAL etc. Columell. lib. 7. c. 6. de hoedis Qui :

Ib. Salmasius pag. 557, Exercit. Pli- vbi edlti sunt,eodem modo,quo agni
nian. aduertit , Isidorum post Seruium educantur , nisi quod mngis hoedorum
herbam topiariam confundere cum acan- lasciuia compescenda , et arctius cohi-
tho aegyptia , quae herba est et vestem : benda est Tum super lactis abundantiam
.

achantinam putare dictam ab illa aegyptia samera , vd cytbiius j aut bedera prae-
 .

552 ETYMOLOGIARVM
deram aliint vocatam ,
quod h.oedis snpra lactis abundmtiam in

escam a veteribus praebebatur .

Hederae frigidae terrae indices sunt secundum physicos

25. .

Nam antipharmacum ebrietatis est, siquis potus hedera coronetur.

24. Elleborum memorant in Graecia circa Elleborum quem-
dam fluuium plurimum gigni , atque inde a graecis appcllari Hoc .

romani alio nomine 'veratrum dicunt , pro eo quod sumptum ,

motam mentem in sanitatem reducit . Duo sunt autem gencra ,

album , et nigrum .

25. Acone portus est Bithyniae , qui prouentu malorum gra-

minum vsque adeo celebris est , vt noxias herbas aconita iHinc
nominemus Nam toxica venena ex eo dictajquod ex arboribus
.

taxeis exprimantur maxime apud Cantabriam :

26. Euphorbium dictum , quod eius succus oculorum acuat

visum . Cuius vis tanta estjVt duris carnibus superadiecta citlus
coqui compellat . Nascitur in multis locis, sed plurima in Mau-
ritania .

27. Laser herba nascitur in monte Oscobagi vbi et Ganges :

fluuius oritur cuius succus dictus primum /^a/>: quoniam manat

:

in modum lactis deinde vsu deriuante laser nominaturn est Hoc

: .

est

benda . GRIAL . Plin. lib. \6. c. 10. Siint et qui taxica

23. Hederae frigidae terrae indices . hinc appellata dicant venena , quae nunc
E Seruio Ceorg. 2. Hederae pan dunt ve- toxica dicimus GRIAL . .

stigia nigrae . GRIAL . 26. Euphorbium dict. Etymologiife^

24. Album , et nigrum . Quae post opinor , meminisse Isidorus noluit , et hic^
haec leguntur in quihusdam editis , ab- vt saepe alias , aliquid a Braulione , vel
sunt ab omnibus manusc. Sunt vero Am- potius a posteris additum . Plinius ab £«-
brosii verba , lib. 3. Hex. c^. , quas pro- phorbo lubae regis medico nomen duxisse
pterea hic adscribemus Hanc autem pe- : pHtat GRIAL . .

riti ioquuntur escam esse , et alimoniam Ib. Dicitur euphorbium , eiiphorbii ,

coturnicum , eo quod naturali quodam et euphorbia , euphorbiae Isidorus vtro- .

temperamento sui corporis vim pabuli que genere vtitur , dictum , et plurima ,
nocentis euitant etc, vsque ad , salutem . vbi intelligi potest herba haec Ceteruoi .

GRIAL . de etymologia Isidoriana , nihil est , cur

Ib. Grialius,qui verba , in nonnullis laboremus AREV. .

editionibus addita , excribere aggressus 27. Laser herb. enim i. monte Osco«
fuit , ea imperfecta reliquit quae, in va- : bagi Al. Osabagi
. ^uis vero hiv mo»f» .

riis lectionibus ex veteri prima editione nos ad coniecturam tuadere nunquam qui-
Etymologiarum proferentur AREV. . uimus GRIAL. .

25. Acone portus est Bithyniae ,qui Ib. Cuius succus dictus primum lac
prouentu malor. gr. e Solin. f. 55. GR. sirpicum Solin. c. 40. Dictam primum
.

Ib. Nam toxica venena ex eo dict. lac sirpiciim , quoniam manacin modum
 ,

L I B E R XVII. 3n
est quibusdam opium cyre^jatcum appellatum
a ,
quoniam et apud
Cyrenas nascicur .

28. Aloe herba amarissimi succi . f^//4r(fj- herba fragrantis odo-

lis , thyrso feriilae sinnlis,ex qua profluit succus, qui opopanace
dicitur , croceus , et pinguis, odore grauis , et amarissimus. Galba-
tium succus est ferulae .

29. Dicta cst mons Cretae ex c\\xo Dictamnum herba nomen ,

accepit , propter quam apud VirgiliLim cerua vuhierata sahus pe- ^. Acn. 73.
ragrat dictaeos. Tantae enim pocentiae est , vt ferrum a corpore
expellat , sagitcas excutiat : vnde et eius pabulo. ferae percussae
sagittas corpore inhacrentes eiiciunt
a Hanc quidam laciaorum .

pulegium Martis dicunt, propter beUi tek excutienda .

30. Mandragora dicta , c]uod habeat mala suaueolentia , ia

magnitudinem mali matiani Vnde ec eam latini malum terrae .

vocant Hanc poetae dv^^coTrof^o^^pov appellant , quod habeat radi-

.

cem , formam hominis simulantem Cuius cortex vino mixtus ad .

IkcteuiTi : deinde vsu deriuante , no-

laser 28. Aloe herb. a. s. Dioscorid. lib.^.
minatum. Columella vero lib. 6. Radix, c. 25. GRIAL.
quam silphion grneci vocant , vulgus no- Ib. Panaccs . E Diosc. lib. 3. c. 5T.
stra consuetudine laserpitium appellant . GRIAL .

Et diuersum fuisse laserpitium a sirpe Ib. Hoc loco Grialius rccte scribit
videtur Plautus in Rudente Teque oro,
. : aloe pro quo cap. S. num. 9. edidit a~
y

et quaeso , si spcras tibi hoc anno mul- loa vbi aloe inierarbores aromaticas re.
:,

tum futurum sirpe , et laserpitium . f^id. ccnsetur sed ea referuntur , quae her-
:

Plin. lib.19. f.3. GRIAL . bae aloae conueniunt . Vide Plinium I.27.
Ib, Laser proprie est succus sirpis, cap. 4. Editi , etiam Grialius in lextu ^pa-
sed aliquando sumitur pro ipso sirpi . nace pro panaces , vt Grialius in nota in-
Apud Isidorum fortasse legendum lac sir- dicat . Dici potest panacea panaceae
pis pro lacsir , vt in textu Grialius edidit^ panax panacis ^ et panaces panacis Pro .

qui tamen in not. indicat lac sirpicum . galbanum vn\n\xs vsitatum cst gaJbanus ,
Ptofecto Isidorus Solinum excribit Std. . quod in nostra Vulgata legitur AREV. .

obseruandum , Solinum confundere lac 29. Hanc quidam latinor. pulegiura .

sirpicum , seu laserpitium cum ladano , Plin. lib. 20. r.14. GRIAL .

seu pingui roscido ladae , quae herba in Ib, Pro Dicta mel.us esset Dictis , aut
Cypro est ex cisti generibus . De ladano Dicte , Grialius male pcr i/ scribit Dt/rr^,
Plinius lib. 26. cap. 8. Inter sirpe , et /«- dyctamnum , dyctaeos Pro dictamnum .

serpitium est hoc discrimen , quod sirpe dicietiam potest mascul. gen. dictamnus.
est ipsa herb^ , laserpitium succus ex ea Dictamnum herba est pulegio similis ; ex
cxpressus , quamuis etiam pro eadem her- quo eam nonn\}^\\. pnlegium Martis di-
ba sumatur. Laserpitium summo in ho- cunt, vt Grialius jajfot. indicat , quam-
nore erat apud antiquos , et a medicis uis in tcxtu curaia^s cdiderit/?(7/f:«w .

valde commendabatur , vt obseruat Vul- AREV.

pius in not. ad carm. 7. Catulli , Laser- 30. Mandragora dicta quod . 2Vf hic
pitiferis iacet Cyrenis . AREV. quidem de veriloquio co^itauit . GRIAL.
1'om.IV.
 . . ,.

3 5 4 ETYMOLOG1ARVM
bibendum datur ils, quorum corpus propter curam secandum est,
vt soporati dolorem noii sentiant. Huius species duae. Femina,
foliis lactucae similibus, mala generans in similitudinem prunorum .

Masculus vero foliis betae similibus .

31. Papauer herba somnifera de qua Virgilius : , Lethaeo per-

i.Gcoig.v.y S. ft4sa papauera somno Soporem enim langucntibus facit . . Eius alia est

vsualis 3 alia agrestis succusjquem opium appeilant

, ex qua fluit .

32. Colocynthis cucurbita agrestis , et vehementer amaraj quae

similiter , vt cucurbita, flagella per terram tendit Dicta autem .

colocynthis ^ quodsit fructu rotundo, atque foliis, vt cucumis vsuahs

33. Centauream graeci vocant, quoniam a Chirone Centauro
fertur reperta . Eadem et ^ifA^v^a-iog , quia locis humectis nascitur .

Eadem et fel terrae proptcr amaritudinem .

34. Glycyrrhiza graece ex eo dicta, quod dulcem radicem ha-

beat yXvKv enim dulce graeci dicunt. Eadem aJ^i^og^ quia sitien-
:

tibus sitim sedat .

35. Dracontea vocata,quod hasta elus varla sit In modum co-

lubri , similitudinemque draconis imitetur,vel quod eam herbam
vipera timeat
36. Chelidonia ideo dicitur , vel quod aduentu hirundinum
Ib. Vnde et eam latini malum ter- PliK.lib-io. c.iS. y Dioseor. rov o^x-ov , GR,
rae . Dioscorid. Vufj.^ijot ftiy^a, kavIvu , c/ Ib. Succus , quem opium appellant :

«Tg^ fiai^Ka, rff)f£<y-pict . GRIAL . ita edidit , quamuis

Grialius in not. re-
Hanc poetae anthropomorphion
Ib. . ferat quem opion vocant Et Plinius qui- .

Qtios imitatus est Columella Quamuis : dem descriptionem sncci papaueris ab-
semihominis vesano gramine foeta - Man- soWxt , opion vocant sed Isidorus inter- :

dragorae pariat flores , moestamque ci- dum verba mutat AREV. .

cutam GRIAL . . 32. Dicta autem colocynthis , quod

Ib. Cuius cortex vino m\xK. e Diosc. s. f. r. Neque hic est , quod in etymolcgia

iib. 4. c. 76. GRIAL . tnoreris . Dioscorid. v.ap^o? Tn^K^n^iic. Sfic-'

Ib. Mala generans in similitudinem /ec c(pa.ipcL pLic-vi , TriKpo^ cyypcc^ . GRIAL .

prunorum . Dioscorid. [jiiiXx eJe/? s"^/^«p» , 33. Centauriuin : e Dioscor. 2- c. ^.

id est , sorborum . GRIAL . et Plin. 25. C.6. GRIAL ,

Ib. Plinius,et alii veteres masculino ge- Ib. Saepe Grialius alio modo in tex-
Bcre efFerunt tnandragoras, mandragorae tu , alio in not, scribit, vt hoc loc. in
Isidoras fortasse intelligit Afr^^ mandrago- textu , in not. centaurium .
centauriam
fa etc.De mandragoris fit mentio c. jO.Ge- Apud bonos auctores reperitur centau-
nesis , ybi plura int^rp^etes afFcrunt . In reum , centaurei , centaurion , centaurii
glossis mss.appendicesin vet. fe^t. -inter et centaurea , centaureae . AREV.
edendis quaedam peihliaria de maHdra~ 34. De glycyrrhi%.a Plinius lib. 22.
goris animaduertuntur . AREV. cap. 9. AREV.
31. Papauer . Diosc. lib. 4. c, 65. GR. 35. Dracontea. Ex eod.l.z. C.196.GR.
Jb. Succus , quem opion vocant . Sic 36. Chelidonia. E>; eod.l.i.ciii.GK,
 . .

L I B E R XVII. 357
videtur erumpere , vel qiiod pullis hirundiiium si oculi 2luferantur,
matres corum illis ex hac hcrba mederi dicuntur.
57. Heliotrt^plum nomeii acccpit primo , quod aestiuo solstitio
floreatjVel quod solis motibus foh'a circumacta conucrtat . Vnde
et a latinis solisequia nuncupatur. Nam et sole oriente florcs suos
aperit idem se recludit quum sol occubuerit. Ipsa cst, quam lati-
3 ,

ni intubum siluaticum vocant Haec et verrucaria quod extinguac .

,

verrucas ex aqua pota , vel in cataplasmate posita abstergat

38. Pentaphyllon a numero foliorum dicta , vnde eam latini
Quinquefolium vocant herba adeo munda j vt purificationi , et :

templis adhiberi a gentilibus solita csset .

39. Hyssopus herba purgandis pulmonibus apta . Vnde et in

veteri tesramento pcr hyssopi fasciculos aspergebatur agni sangui-
ne j
qui mundari volebat . Nascitur in petris , haerens saxo radt-
cibus .

40. Rheubarbarutn , siue rheuponticum quod trans Danu-

: illud ,

bium in solo barbarico : istud, quod circa Pontum colligitur, no-

minatum cst. Rheud.mt\x\ radix dicitur Rheubarbarum ergo,quasi
.

radix barbara . Rheuponticum, quasi radix pontica

41. Hyoscyamos a graecis,a latinis herba calycularis ^ (^uod ca-
lycuh' cius in figuram canrharorum nascantur , vt est mali punici,
quorum ora serrata sunt , habentia intrinsecus semina papaueris

37. Heliotrop. Vid. Dioscord. lib. ^. a Cclso lib.^. cap. 23. radix pontica %tx.
e. \^i.^et Plin. lib. 22. cap. 21. GR. olim simpliclter rha interdum appella-
Ib. Hacc et verrucaria • P^id. Piin. batur Deinde cognita fuit alia diuersa
.

GRIAL . radix rhco , quae , vt a rha pontico distin-

38. Vznti^hyWon '. e Diosc.Ub.^.c.^i. gueretur , vocata fuit rheo barbaricum ^
GRIAL . quae est nostrum rheubarbarum . Isido-
Ib. Purificationi , et templis : {ortassc rus , et alii auctores , vt Salmasius pag.
respicit morem , qui etiam intcr genti- 797. Exercitat. Plinian. obseruat , non sa-
!es viguit , spargendi florcs , ct frondes tis haec distinxerunt AREVAL. .

in templis , Vidc mea Prudentiana cap.14. 41. Quorum ora serata Diosc. Vid. .

num. 138. pag. 135. AREV. a/» GRIAL

. .

39- Hyssopus herba pnrgand.pulm.etc. Ib. In editioncGrlalii erat ortf /frtfM:

Ex August. in psalm. 50. GRIAL . alii editihabent, ora serrata Apuleius .

40. Reubarbarum . Vid. Diosc. lih.-^. cap. 4. De herbis zgk de herba calycula-
c. 1. GRIAL . ri : ita enim potius scribendum, quam
Ib. Grialius edldit Rf« sed scriben- : caliculari cum Grialio , et aliis . Calyxt
dura est rheu , aut rheo , aut rha • No- ct calyculus florum , et herbarum est glo-
tnen rha desumptum cst ex flumine Sar- bulus in medio foliorum semen conti-
matiae ita vocato , in cuius ripis nasci- nens . AREV.
tur radix , quae rha ponticum dicitur j ec
Yy %
 . . .,
,

3 5 6 ETY MOLOGIA VM 11

similla Haec hcrba et iusanA vocatiir , quia eius vsiis periculosus

.

est Denique si bibatur , vel edatur , iiisaniam facit vel soumi iina-
. ,

ginem torpidam Hanc vulgus fnillmindrum dicit , propter quod

.

alienationem mentis inducit .

42. 5^x//r^^^ vocata, quod semen eius petras in vesica fran-

gat 3 atque comminuat Gcntiana nomen sumpsit , vt medici me- .

morant , ab inuentore , radicibus aristolochiae simiHbus . Nascitur

sub Alpibus, atque Gahuia -Asiae S^///rf /^ , calida , ei prope igni- .

ta Vnde illi et nomen inditum credunt, quod pronos facit in

.

Venerem
43. Satyrion dicta a Satyris, propter incendium libidinis, quam
vulgus stingum vocat venerem enim suscitat Eadem et orchisy : .

quod radix eius in modum testiculorum sit quos graeci o^x^s vo- :

cant. Item et Uporina yproptQr quod caulem mollem emittat.

44. Vrtica vocata , quod tactus eius corpus adurat. Est enim
j?neae omnino naturae , et tactu perurit vnde et pruriginem facit :

45. Artemisia herba Dianae a gentilibus consecrata est , vnde

et nuncupata Graece enim Diana oL^nfjuis dicitur.
.

46. Chamaemelos graece dicta^quod mali matiani odorem ha-

beat 3 sitque breuis , terraeque vicina .

47. Chamaedrys a graecis appeliatur, quod sit breuis 5 et per

terram strata,et minuta foliis paruissimis .

48. Paeon quidam medicus fuit , a quo paeonia herba perhibe-

tur inuenta, vt Homerus dicit .Hanc quidam glycysiden vocant
c\uoA dulcis saporis sit , vel pentorobon a numero granorum , vel
vt alii 3 dactylosam a digitorum similitudine . Nascitur in siluis

49. Buglossos a graecis dicta , eo quod folia asperrima ad mo-

42. Ab inuentere hoc est , a rege

: mulus etc.Inde instigare AREV. .

lliyriorurn Gentio Vide Plinium lib.25.

. 45. Artemisia Plin. lib.i"). c.y.
. GR.
cap. 7. Quod satureia pronos faciat ad 46. Ghamaemelos . Diosc. 3. f. 154.
venerem , non certa res est : nam Plinius, GRIAL.
et Columella hanc vim illinon tribuunt, Ib. Chamuemelos : melius chamaeme-
et Ouidius , ec Martialis fortasse non de lon ,quasi parua malus AREV. .

satureia ^ hcd de sati/rio ,aut satyreo \o- 47. Chamaedrys quasi parua : quer-
quuntur-. AREV. cus latine trixago dicitur
: . De his Pli-
43. Quem vulgus stingum .
f. scin- nius , et alii AREV. .

cum . Fid. Dioscorid. lib. '{. f. 135. et 48. Paeon . Idem c. 157. , et Plin.2$.
Flin. lib 28. c. 28. GRIAL . r. 4. GRIAL.
Stingum fortasse stigum
Ib. Apud : . 49. ()uae mirum in modum obsap.etc.
loannem de lanua sti^a est ftculcas j sti' Qh laetitianaj ita C(}im rcddidit Plinius
 . .,.

L I 13 E R XVIL 357
diim linguae bouls habeat . Qiiac mirum inodum ob sapientiam
in
nutricndam vino infundenda a veteribus memoratur Conuiuii quo- .

que hilaritatem praebere fertur : pro olere etiam sumitur .

50. Arfioglossos ^ id est 5 ngni lingua,quae a romanis plantago

dicitur,quod planta eius cito adhaereat terrae . Hac multi pro olc-
re vescuntur.
51. Herpillus ^ (\v\^Q apud nos serplllus vocatur, pro quod
co
radices eius longe serpant . Eadem et nj.ttrisanimuUy propter quod
menstrua moueat .

52. Aristolochia dlcitur , quod mulieribus foetis optlma slt .

Nam matricem beneficio vaporis expurgat.

supersessa post partum ,

Huius herbae genera sunt duo quarum vna arlstolochia rotunda :

dicitur, propter quod rotundam radicem habeat altera aristolo- :

chia longa, qula longam radicem habet , cum ramis , et foliis lon-
gioribus quam etiam et dactylitem vocant , quod sit radlce robo-
,

re digltali, et longa .

53. Erigeron nomen

diclturjquod vere prlmo sene- a graecis
scat Vnde et eam latlni senecionem vocant Nascitur per macerias
. .

54. Psyllion dicta,quod semen puHcis simile habeat Vndc .

cam latinl herbam pulicarem vocant

55:. Hierabotane Ideo a graecls hoc nomen accepltjquod re-
mediis^ac legationibus hominum , et purificatlonibus sacerdotum

( iy^fcvvnv ) quae est apud Dloscor. GR. et 22. c. 2. i et Diosc. GRIAL .

50. Arnoglossos Dioscor, 2. f. 153.

. Ib.Remediis,ac legationibus Liga- .

GRIAL . gamentis Itbri omnes male Plin. lib. 22. .

51. Herpylliis . Vid. Seru, eclog. 2. c. 2. Quoniani non aliunde sagmina in

eRIAL . remediis publicis fuere , ct in sacris le-

Ib.Neutro genere serpillum a latinis gationibus verbenae GRIAL . .

dicltur A serpo Varro , PHnius ,

. et alii Ib. Legationibus Grialius in textu e-
:

dedacunt, vt herpillum a graeco i^Tra ^ didit ligamentis , quod in not. reprobat

serpo . AREVALVS . Remedia publica , quae ait Pllnius , eranc
52. Ariscoloch. Plin. 25. f.8. j et Dio- lustrationes , et expiationes . De vsu ver-
scord. 3. f.4. et 5. GRIAL. benae in legationibus consentiunt alii
53. Erij^eron. E Diosc. /[. f. 97. GR. Martianus in Digestis , Liuius , Fcstus .
54. PsyUion. Ex Diosc. , et Pltn. GR. Huius verba sunt , Sagmina vocantur ver-
Ib. Grialius in textu psyUios , in not. benae i id est, herbae purae , quia ex lo-

psyllion , quoi rectius est . Intelligitur co sancto arcebantur ( forte arcesseban-

psyllion herba dicta etc.Uzec dicitur etiam tur ) a consule , praetoreue , legatis profi-
cynomyia t <ie qua Pllnius lib. 25. cap.xi. ciscentibus ad foedus faciendum , bellum'
AREV. que indicendum vel a sanciendo
: , id est ,

5J. Hierobotane . Vid, Plin.2^. f.y. confirmando . AR£V.

 . , .

3 5 8
ETY MOL G I ARVM
a crentlllbiis probaretur apta Vnde et eam pontifices . sagmen ap-
pellabant, quasi /^wf/W;? haec vcrbcna , quia pura •, .

56. Faliurus herba asperrima , et spinosa . 67rtt/A/«; , quam

quidam herbam lanariam vocant , eo quod pleriqne lanam ex ea
lauent . Nascitur in locis cultis . Splenos dictajquod splenem au-
ferat

57. C/Vw/a*;* propter similitudinem cimicis . Vnde et cam grac-

ci Ko/ioy vocauerunt . Nascitur in locis asperis, atque cultis.
58. Marruhium quod ^
graeci prasium dicunt, vocatum propter
amaritudinem Nascitur in campis . .

55?. Pulegium apud indos pipere pretiosius est , Habet autem

vim thermanticam ^ calefacit , et deducit , extenuat , et purgat, et

digerit .

60. Absinthium graecum nomcn^cuius probabilius est,quod

in Ponti regione nascitur vnde,et ahsinthium ponticum nominatur.
:

di. Symphyton graece dictum , eo quod tantam in radice vir-

Uitem habeat , vt frusta carnis aspersa in cacabo coagulet .

62. herba,cuius radix hirta^atque crinita , vt est

Polypodion
polypus ex quo deriuatum , vt polypodion diceretur Nasciturin
: .

teneris peirarum terris , siue quercubus vicinis .

63. Polion a graecis , a latinis omnimorbia quod multis morbis ^,

subucniat . Nascitur in montibuSjet duris locis .

56. Paliurus : e Seru. eclog. 5. GR. sius . Ferba sunt Hieronym. ep. 83. ad
Ib. Stnithios: e Dioscorid.tCt Plin.GR. Euagrium . GRIAL .

Rectius esset struthion Hanc her-

Jb. . Ib. Habet autem virtutem therm. etc.
bam Flinius vocat etian;i radiculam , quod Ex Dioscor.lib. 3 r.3 6. ; sed absunt haec
.

Salmasio pag. ii(52. Fxercit. Plinian. mi- a veteribus lib. GRIAL .

nus placet . Verum non solum Plinius 60. Absinthium e Dioscorid. GRIAL. :

sed etiam Columella, et Celsus radiculatn, 61. Symphyton. Ex eod. GRIAL .

et radicem appellant quasdam herbas edu- 62. Polypodion. Ex eod. GRIAL .
les , quarum vis, et vsus in radice , et bul- Ib. Nascitur in teneris petrarum ter-
bo praccipue est . Pro splenos Plinius v- ris . Id est , in muscosis petris . Si ita //-'
surpat splenion lib. 25. cap. 5. Medctur cet interpretari verba Diosc. JeTetf cv vi-
Uenibus constatque sic inuentam . Quum
: ^fvx e;^!<'(ra/5 Sed malim ego cum
Tpat/c .

exta super eam proiecta essent, adhae- Chdcone legere , nascitur in teneris pe-
sisse lieni , eumque exinanisse Ob id a . trarum , siue in terris quercub. vicinis
quibusd,im SPLENION vocatur . Eadem GRIAL.
creditur herba , atqiie asplenum , de qua 63. Polion e Dioscor. Multa hic irt
:

Plinius lib. 27. c. 4. AREV. editis , quae absunt a manuscr. Gothicis j

58. Ve marrubio Plinius, etColumel- GRIAL .

ia . AREV. Ib. Polios crat in textu Grialii , qui

59. Pulegium apud Ind. p. pretlo- in not. exhibet polion , vt Plinius loqui-
 .

L I B E R XVII. 355,

64. Scamf?Jonia i qu^im htini acridlum vocant, hciba succi plc-

na 5 quae colligitnr sub cauata radice . Dcnique terram rotunda
cauitate fodiunt: tum suppositis aut cochleisjaut nucls fohis , ex-
cipitur succus. atque siccatus aufertur . Venit autem saepius pro-
babihor ex Mysia Asiae Huic contrarius , atque falsus ex Syria, ,

atque ludaea .

65. Daucus foliis foeniculi simills thyrso bipalmi ,CitocatU , .

dicta,quod ventrem cito depurget ,

quam vulgus corruptc ciIqco^
tiam vocant
66.Lappa dicta , quod habeat caulem ingentem per terram
disposita Haec herba a graecis '^iXav^^ooTroq vocatur , quod vesti-
.

bus hominum inhaercat ob asperitatem sui Nascltur iuxta muros. .

67. Capilluf Veneris vocatus, siue quod delapsos post alopeciam

capillos recreat, vel quod capillorum fluores coercet , vel quod sic

virgulis nigris lenibus cum splendore, quasi capilli . Nascitur in

aquosis locis .

68. Rubia dicta , quod radix eius sit rubra, vnde et colorare
lanvis perhibetur .

tur . Sed notandum , polion dici , qula lib. de hist. plant. 2- c. t. et lib. 20. c.2.
folla eius sunt canis hominum similia : et lib. 27. c, vltim. Interdum vero cubi-
nzm frty^tC^ cannm significat.Isidorus aliud tum iVt lib.li. c. 8. et lib. 26. c. 8. de
innuit , duii) reddit omnimorbiam , quod hypcrico oleraceo frutice , tenui , eubitali.
hispani dicunt sanalo todo . Alia, quae in Aliis autem locis recte vertit dodrantena ,
editis hic adduntur, ad varias lectiones rc- vt lib. 7. cap. 2. , aut duodecim digitos,
leganuis .AREV. vt lib. 8. f. 21. , nisi jorte hi omncs loci

64. Scammonea . Ex eoci. GRIAL, corrupti apud Plinium ,notis haud multum
Jb. Grialius in textu scammonia ^in distantibus et pro bipalmem trlpalmem,
,

not. scammonea . Vtroque modo dicitur . pro iiii. digitos ,xii. digitos , et pro lenai
AREV. cubitali semicubitali , f//>ro semipede se-
65. Daucus f.f. thyrso bipalmi. Diosc. micubitum apud illum legas . GRIAL .

lib. 3. c. 76. Tc ^- fj.>>ii6c. cr-m^aL^Yic, . Quod Ib. Thyrso bipalmi : hoc , opinor ,

autem crrt^^fixltv bipalniem verterit ve- Grialius voluit, vt ex nota liquet, quam-
tus eius interpres , mirari desinet ,
qui i- uis in textu cum aiiis excusis ediderit
dem fecisse Plinium animaduerterit lib.z^j. thyrso bipalmis . AREV.
c. 4. Nam quod Dioscorides de a^erato Lappa dicta , quod habeat caulem
66.
<//.v/V : 3-atfiVc? €5-< ^pti^av&cTHC ff?rtd-a.fiu- ingentem An a.7ro roy XaTrl^nv , quod
.

«r«? , ipse reddidit : Ageraton ferulacea est est insolenter se gererc? Vid. Plin. 1.2'j.

duorum palmorum altitudine Scio ean- . , c. 5.GRIAL.

dem Plinium frid-ujiiiv varie interpretari : 6%. Rubia . ifivd-^cJ^avof . Diosc. /.j.
aliquando palmum , vt lib. 12. c. 19. et c. 160. GRIAL .

lib. 12. C.21. et lib. 26. f.7. etZ.exDio- Ib. De rubia vide etlam riinium , ct
Sforid.et Theophrasto . Nonnunquam etiam Vitruuium . AREV.
scnaipedena , vt lib. 34. c> 4. ex Theophr,
 . . . ,:

^60 ETYMOLOGIARVM
Afichum
6<). 5 ciiiiis radix contrita digitos inficit . Est enim
colore sanguineo , vnde etiam pictoribus ad purpuram eifingen-

dam vsui est

70. Chamaeleon quae latine 'viscarago vocatur 5 eo quod viscum
,

gignat,inquo haerent aueSjquae propria volwntate descendunt

ad escam .

71. C/V«/^ 3 propter quod in thyrso geniculato nodos habeat

cccultos^vt cannarsic dicitur fossa caecajquae occulta est . Haec
potui data interficit . Hanc in carcere Socrates bibit, et expirauit
Sdt. 4. V.2. Persius : Dlcere , sorbitio tollit quem dira cicutae . Haec dum homi-
nibus venenum sit^capellas efficit pingues.
72. JrifoHum cst ,
quod graeci Tpl(pi;AAev vocant, quod sit fohis

triuis per singulas adnationes.

73. Phlomos j
quam herbam lucernalem vocant, ab eo quod
Latini

ad lychnia proficiat . Eadem et lucubros , quod lucem praebeat

vmbris
74. Pyrethron graece dicta , quod habeat radicem incendiosam
fltquecoaceruantem .

75. yl///i^f^3 makia agrestis, siue maluae viscus , sed althaea^

quod in altum surgit et viscus^quia gkitinosa est. :

Origanum , quod
j6» latine cotena interpretatur , propter quod
infusum coloret vinum .
77. r/-
69. Anchusa . Idem //^. 4. r.25. GR. 74. VWmm pyrethrum ^ien pyrethron
Ib De anchusa i vel ancusa Plinius describit lib.28. cap. 9. AREV.
quoque . AREV. 75. Alrhaea . Dioscorid. lib.^. f.163.
70. Chamaeleon /x/^ etiaai vocatur. AxS-aTx ivtoi /i i/Sia-xuv KeL>.ovfft fjLot.^^aix*'?

Vide Plinium lib. 22. cap. 18. AREV. icriv dypiac &i<Po^ . Pallad. inOctobr. tit.

71. Ratio ) quae adhibetur , sic dici- 14. Althaeae , hoc est , hibisci folia . Di-
tiir fossa caeca , quae occulta est , Innuky citur hodie a nostris maluauisco . GR.
ab Isidoro scriptum fffw/rt , autrrtfr«M . Ib. Althaea graecum verbum est ab
Certe \s\Aor\xs cx caeco f/V«rrtw deducit, dxd-a.iviiv
, curare , mederi , quia multos
vt explicetjin ea esse nodos occultos habet in medicina vsus et iccirco Pli- :

AREVALVS . nius lib.20. cz^.ii. althaeam dictam ait

"2. Trifolium per singulas adnationes. ab excellentia effectus Scribitur autem .

Adnata vocat Plinius lib. 27. c.ii. , quas althaea cum diphthongo,quamuis Griah'us
Dioscarid. Trctpa^pvxS^aq . Al. adnodatio- cum aliis excusis habeat althea sine di-
nes . GRIAL . phthongo . AREV.
Ib. Trifolium fortasse est herba , quae 76. Origanum , quod latine colina .
nunc trinitatis dicitur AREV. . Al. colerina al. colena ,fcrtasse conyla
.

73. Phlomos latine vocatur verbascura, (

quae , auctore Dioscoride , origani sylue-
ex Plinio lib. 25. cap. 10. AREV. stris est species ) scribendum fuit sed :
 . . ,.

L I B E R XVII. 361
77. T.'lthymallum vocabuliim sumpsit , quod follorum comain
ad radlum solis circumacta coiuiertat . Nam graeci solem nravit
vocant, ^ietXXov comam , ex quo confectum est, vt tithymallum
diccretur Huius species septem
. diuersis locis nascentes , .

78. Strychnos , quae latinc herba salutaris vocatur, propter quod

dolorem capitis , et stomachi incendium mitigat Eadem et vua .

lupina propter semen eius vuae simile .

79. Polygonus ^(\i\m\ h\i\\\i herbam sanguinariam vocant^quod

missa in naribus, sanguinem moueat
80. Ambrosia ^ (\i\i\\\ latlni apium siluaticum vocant De qua .

Viro^IIIus Ambrosiaeque comae diuinum 'vertice odorem - Spiraue-

:
"^* ^^^' ^'^T'

re Apiacon quod flores eius apes maxime appetunt. Portulaca

. -y
, . .

81. Rosmarinus ^ C[U^\w huini ab effectu herbam salutarem vo-

cant cuius foha foenicuh sunt simiha, atquc aspera, ec rotatim ter-
:

rae prostrata . Colocasia . .

82. Metitha agrestis ^ c[\.\^\r\ graecl >caA£t^<v^MV, nostri vulgo ne^

petam vocauerunt : maioris vlrtuiis , et vehemens in calore .

neque vox est latina neque etymologia , lygonium ciescribitur a Plinio lib. 27. cap.
colorandi coniienit , sed tnendis ^ et addi- 12. ,et memoratur ab Scribonio Largo
tamentis scatent omnia GRIAL . . compos. lo^. ARtVALVS .

Ib. Origanum^
Plinius lib.20. cap. 17. 80. Ambrosiae nomen commune est
quod in sapore cunilam nemulatur Vtil- . multis herbis Pro apiago , quod Gria-
.

canii nota haec est Plinius cunctam her- : lius edidit , legendum apiacon Cato de .

ham origano similem facit Pro colena , . rc rustica cap. 157. Altera brassica est
quod Grialius in textu exhibet , Vulca- crispa APIACON vocatur A Plinio vo.
: .

nius ad marg. indicat pro varia lectione catur apiaca brassica , scihcet ab apio
colora . AREVALVS . quod ipsum ab apibus dictum Vulcanius .

77. Tithymalum Hoc quartum ge- . exhibet apiacum . AREVAL.

nus tithymali apud Pfin. lib. 16. cap. 8. 81. Ros marinus . E Dioscor, lib. ^.
quod helioscopon appellari ait . Etymo- c. 87. Sed qtiod aspera dixit folia , rpa-

logiam aptauit helioscopi significationi suo Xvfifa, legisse videtur interpres , non ttu.'
more Isidorus . GRIAL . X^^^^fOL , vt vulgo lcgitur GRIAL . .

Ib. Scribi solet tithymalus , aut ti~ Ib. Ex Apuleio De herbis cap. 79.
thymallus . AREV. Folia habens foeniculi similia , sed aspe-
78. Strychnos, quae latine herba sa- ra , et terrae prostrata . AREV.
lutaris Plin. lib.21. c.^i. Et nihil esse
. 82. Quam graeci calamintham . Vid.
corporis malorum , cui non salutare sit Dioscorid. lib. i- ^.42. et 43. GRIAL .
strychnos , Xenocrates praedicat f^id. . Ib. Hepetam inter herbas mali succi
Diosc. lib. 4. c. 69. GRIAL . recenset Celsus lib. 2. cap.ir. Calamin-
79. Polygonos Diosc. lib. 4. cap.4. . tha est vtilis mentha . Scribitur etiatn
Plin. 16. c. vlt. Polygonus pota menscs menta sine aspiratione Verbum graecum .

ciet. AUi vero sanguinem sistere tradi- apud Grialium , et alics editos scriptum
dere . GRIAL . erat Kxha.(iid-nv , quod emendari debuit
Ilf. Polvgonus i seu polygonos , scu^a- AREV.
'tvmdV, Zz
 . . .

562 E T \' MOLOG I ARV M

83. GenicuLiris herba substcrnitur ob scorpionum vim rcpel-
lendam . Gladiolus ^c^wqlK sit ioiiis gladii similibusj thvrso cubita-
li 3 rtoribus purpureis .

84. Verbascum . . . Agaricum radix vitis albae . Calamites . . Lap-

pa . . . Lapago . . . Lapella . . . Beneola ... Orcibeta .. . Myrobalanum ...

Asp horlel uf j qi]am latini a colore albucum vocant SciUa^

85. .

quod nocens sit de qua superstitio gentilium dicit quod si inte-

:
,

gra ad limen suspendatur, omnia mala fugat .

86. Chamaepitys a graecis dicta , quod terrae adhaereat , et

odorem pini habeat Hanc latini cucurbitularem vocantjquod ex .

parte odorem cucurbitae referat

87. Staphysagria nascitur in locis amoenis . Asplenos dicta ,

quod splenem auferatjsiue scolopendrios ^qq quod folia ipsius sco-

lopendro animali suntsimilia. Nascitur in humidis petris .

^^. Bulbus appellatus, quod radix eius volubilis sit, et rotun-

83. Genicularis h. s. ob scorpion./i Plinius tamen lib. 21. cap. 17. ttlbucum
menthastro tribuit Plin. lib. 20. cap.i^. ab asphodelo quodammodo distinguit .

iisdem verbis , neqiie de polygonato ( quod Scilla , nomen herbae , scribitur cum z
sciatn ) quisquam id prodidit Ac neque . latino . Grialius tam in not. , quam in
Isidorus quidem , nisi valde fallor GR. . textu protulit /£-3///^ , fortasse vt etymo-
84. Agaricum radix. Ita quidem Ga- logiam ab Isidoro indicatam exponeret .
lenus , atque alii existimauere , sed com- De superstitione gentilium suspendendi
pertum est , truncis adnasci fungi instar . herbas ad limina fortasse intelligendum
Hic vasta lacuna in Gothicis GRIAL . . caput 7J. coUectionis canonum S. Mar-
Ib. De quibusdain herbis hoc loco tini Bracarensis Non liceat iniquas ob-
;

indicatis alibi Isidorus agit Verbascum . seruationes agere kalendarum . neque . .

est phlomos , de quo num 75. et 94. Pro , lauro , aiit viriditate arborum cingere do-
calamites \egcndum puto calaminthes , de mos . Omnis haec obseruatio paganismi est,
qua num.82. De lappa num. 66. AREV. AREVALVS
85. Asphodelos albucum Al. albu- . 86. Chamaepitys : quasi pinus pumila.
tium Closs. albucinum
. Dioscorid. Xiv~ . Plinius lib. 24. cap. 6. AREV.
xov u<r(fcJ^i}\ov Ti fLVz(r3-aJ{ kxtol riiv <Vh^j- 87. Staphysagria in locis amoenis .

p«av cv eap/ Xf*' • GRIAL . Haec tantum verba leguntur in Gothicis

Ib. Scylla , quod nocens slt Est enim . CC. ; quae praeterea leguntur in editis ,
ff>tv7^nv vexare , quo respexit fortasse Vir- addita sunt ab aliquo Aesculapii filio, ex
gilius i quum de Scylla dixit eclog. 6. Dii- Dioscorid. , Auicenna , et Auerroe . GR.
lichias vexasse rates . GRIAL , Ibid. Asplenum : vid. Dioscorid. 3.
Ib. De qua superstitio gentilium . c. 151. , f/ PUn. 27. f.j. GRIAL .

Ex Dioscor. Itb.i. , et Plin. 21. c.iy. GR. Ib.Nascitur in humidis petris Quae .

Ib. Albucum ita videtur voluisse

: pojt haec leguntur in editis , non suntin
Grialius,in cuius textu nihilominus ap- manusc. ; addita tamen sunt e Dioscorid.,
Y3iTQt albutium Apuleius De herbisc.32.
. Ct Plin. GRIAL .

A graecis dicitur ASPHODELVs , latinis Ib. De aspleno dictnm n.56. AREV.

MASWLA REGIAi aliquibus ALBFCVS. 88. Bulbus . Aptta scripturae etymo-
 . . . .: ,

L I B E R XVII. 565
da . Stoechas \n insulis Sthoechndilnis nascitur , vndc et nuncupatur
%g. Cyciami?ius graece dicta a quodani , qui Ki;;cAo5 vocatus
est^qui primus virtutem huius herbae inuenit , siue quod habeat
radicem rotundam . Graeci enim kv-/,\ov rotundum vocant . Cuius
radix 5 aut succus^si vino fuerit admixtus , ebrios facit . Nascitur
in siluosis locis , et agris
90. Ampelos leuce^siuQ ^m;;/^ , quam latini 'vitem albam vo-
cant, vel a qualitate coloris , vel quod eius radix contrita , et cor-
pori infricata teneriorcm , et candidiorem cutem reddat . Nam et
succus baccarum eius lac vberibus siccis reddit .

91. Ampelos melae^ia^ id est , vitis nigra , eademque labrusca^

habens folia hederae similia,in omnibus maior , quam vitis alba
bacCvis similiter habens , quae in maturitate nigrescunt : vnde et vo-

cabulum sumpsit .

92. Viticella herba, a latinis appellata, quod , sicut vitisjquid-

quid proximum habuerit , apprehendat corymbis, quos annulos ap-
pellamus .

9"^' Buphthalmos florem habet croceum oculo similem Vnde .

a graecis nomen accepit Est autem caule molle , foliis coriandri .

similibus . Nascitur iuxta muros ciuitatum .

94. Phlomos quam iatini 'uerbascum vocant, :>

quarum altera est
masculus, albidioribus foliis , atque angustioribus : altera fcmina fo-
liis latioribus, atque nigris .

95. Ferula vocata a medulla . Nam illam Varro tradit es^^e

ferulae meduUam quam , aVocTfoov graeci vocant . Nonnulli ^ ferien-
hgia . Plitiius , et alii bulbum , graeci 156. GRIAL .

Rchltav dicurit. GRIAL . Jb. Foliis coriandri . Foeniculi , Pli'

Ib, Stoechas . Ex Dioscorid. 3. f.31. nius , et Dioscorides . GRIAL .

GRIAL 94. Phlonjos . De cjua petuUo ante

Ib. Grlalius voliius edidit , vt etymo- Vid. Diosc. 4. c, 104. GRIAL .

loii,iae adhaereret . \'id. n. 19. cap. seq. Ih. Phlomos vide supra num.73.AR. :

AREVALVS 95. Ferula vocata a medulla Nem- .

89. Cuius radix , aut succus si vi- pe quasi ferens hilum GRIAL. .

no etc. E Dioscorid. 1. c. 194. Plin.2'). Ib, Huius succus galbanum est Non .

c. 9. Narrant ebrietatem repraesentari , sed vxf^S-tiKO^ cv trvpia. ^«vourv»,

cuiuslibet
addita in vinum . GRIAL. vr ait Dioscorides , id est^ ferulae cuius-
90. Ampelos leuce , siue bryonia . dam , qune in Syria nascitur , GRIAL.
Ex eod. lib. ^. c. 154. GRIAL. Ib. Ferula iuter arbores ab ahis re-
91. Ampelos melaena . Ex eod, c. ponitur Glossas veteres de jcrula vide
.

185. GRIAL. in mea Prudentii editione ad prooemium

93. Buphthalmos . Ex eod. lib. } ^. v. 8. AREV.
Z Z 2
 . . , . : .

3^4
HTYMOLOGIARVM
puelhe vapiilare solent
'doferuUm dicunt. Hac enim pneri , et

huius succus galhanum est .

enun
g6. Papyrus dictus, quod igni , et cereis est aptum •, •^ri^f.

luncus dicitur , eo quod luncns radicibus

graeci ignem dicunt .

huereat
j
quo tegetes texuntur
j
sine nodo de quo t: bn-
97. Scirpus,^ :

dicere nodum Et in prouerbio :

Apud Festum. nlus Quaerunt in scirpo soliti quod
.
:

Qui inimicus est , etiam in scirpo nodum quaerit .

dicta , quia
93. Fucus genus herbae est , de qua tingitur vestis :

ecl.4. V.42. mentitur ahenum colorem vnde et VirgiUus Discet mentiri lan^ : :

colores .

nomen sum-
gg. Alga nascitur in aquis stantibus Ita denique .

psit ab algore aquae vel quod alliget

pedes, quia crassa est fohis ,
:

aquam ex parte superantibus

et pakides , sta-
100. Vlua , et typhus herbae, quae circa fontes ,
mollis, et quodam-
gnaque nascuntur. Ex quibus vlua,id est,alga
modo fungus,dicta ab vligine .
^

loi. Tvphe vero,quae se ab aqua

inflat . Vnde etiam ambitio-

sorum , et" sibi placentium hominum tumor typhus dicitur

snnilis , de qua
102. C^rfX acuta herba , et durissima , sparto
3.Georg.23i. VirgiHus : Et carice pastus acuta .

asperttate vocatus
To^. Spartus frutex virgosus sine folils, ab
sunt.
Volumina enim funium,quae ex eo fiunt,aspera
Gramen potlus dictum
a sltu quod plurimorum agro-
104. ,

et aliis saepe pro superbia , et mentis

06 Papyrus Vid. Puri. ,et Dioscor.
^^ ehtione sumitur quia scil.cet typhus
rRiAT ,

graece fumum significat Alia ratio ab

.

/r Rectum Papyrus dicta .

esset . .

aptum Isidoro indicatur qu,a superbi tumen ,

Jta\ .TZyr:un dictum . ,
. . . .

et inflantur,vt .yM^herba
lan.a.a e
&r!Lopus est,necfacileobuiu,n,
Guibndini 4yr«.,siue com..entariun.
iTtria PUr^ ^pica de pap.ro , Vene-
autem est eccleMast.c.s scnptor:bus sa-
pe^am -^^- P^" '

^.
Spartum -
X03. ab asp=ntate Ety-
tegetes texuntur
.
, ";;.'' Scfr^.'; quo .

GRIAL
Festus in Scirpus GR. mologtam mhl moror .

PUn.^u c. 18. , et .

sparto Bochartus Chan.

Reposui ex Festo quod dicere Ib. De l.b. 5.
ib
cap. 35. Neutro genere ^/'-f^^-/-;-
pro ,'./i^X" apui Grialium , vel prac
AREV. let Hardumus ad Pl.nmm l-^^P-fJ;^'
•
Tcere -apud alios .

./..m^ esse a ..«p« , conse-

08 Fucus. E Seru. Georg.^. GR. aduertit ,
fun.bus ma-
ro ...../. ,qu.anectend.s
n. Dicta , quia mentitur alienum co- ,

ARL\
loreiTi. Mjrefuciillius,qui apem
-f
simu- xime inseru.t .
.

'''«
7 rRTAT
^ '
^^^^ Vnde iliud graeci a>'P«5-'i' •

imrpretatur u^^^.v HUron. ep.19^ GR.

\oi Typhus ab Arnobio , Ausustino
 . . , .

L I B E R XVII. ^6$
riim slt . Vnde illud graeci dyfoog-iv vocauerunt: licet oinnis herba
gramen vocetur^abeo quod germinetur sicut /•^^«a' omne lignum, :

licet sit et species,ab eo quod firmissima .

105. Filix a singularitate folii dicta Denique ex vna virgula .

altitudine cubitali vna scissa folia gignitur replicata , velut pinna.

Auena Lolium . . . . . .

ic6. Zizania^ quod poetae semper infelix lolium dicunt , quod virg.i.Georg.
slt inutile , et infecundum Foenum dictumjquod eo flamma nu- . v.ijs-

tritur (pw^ enim flamma est

: Manipulum dicimus fascem foeni Et . .

dictus manipulus , quod manum impleat

C A P V T X.

De oleribus .

,H. ortus nominatur, quod semper ibi aliquid orlatur Nam .

quum alia terra semel in anno aliquid creet , hortus nunquam si-
ne fructu est
2. Olus ab alendo dictum eo qiiod primum homines ab o- ,

leribus alerentur , antequam fruges , et carnes ederent Tantum .

enim pomis arborum , et oleribus alebantur , sicut animalia herbis.

3. Caulis est generaliter herbarum

olerum medius frutex, , vel
qui vulgo thyrsus dicitur, quod a terra sursum conscendat ex :

quo deriuatum est , vt specialiter quoddam genus olerum caulis

diceretur, quia thyrsus ipsius amplius ceteris oleribus coalescit

Ib. Licet o!iinis herba gramen - qmim infellx . AREV.

sit et species , Verba Seriiii Aen. 1 2. GR. Cap. X. n. i. Hortus nom. q. s. I, a. o.
Ib, Grialio in nor. fortasse excidit Festus Hortus apud antiquos omnis vil-
.

qiium sit pro licet sit , vt in textu cum la dicebatur , quod ibi , qui arma cape-
aliis edidit . AREV. re possent, onrentur Vel. Longus ; Hor-
.

105. Filix vna scissa folia girnt re- tusquoque non desiderabat aspirationem,
plicat . Dioscor. lib.^. c. 188. , et Plin.i-j, quod ibi herbae oriantur, id est , nascan-
cap.g. 'Notandus vero Gothicismus nam \ tur,sed tamen a consuetudine accepit.
folia singulari aum:ro non semel vtitu*- GRIAL .

Sed haec librariorum vitio magis puta- Ib. Nam quum alfa terra , etc. E Ser~
mus accidisse , quam Isidori . GRIAL . uio ^ Georg. ^, ad , Hellespontiaci s. t. P.
Ib. In exemplaribus
antiquis Isidori GRIAL .

non semel reperi folia fem. gen. pro 3. Quoddam genus olerum caulis
folium ac fortasse iam Isidori tempo-
'.
Brassica , Pallad. in Febr. Tit. 24. QR.
re haec corruptela cocperat AREV. . Ib. Ex fhyrso nomen hispanicum est
106. luuencus lib. 3. v. 7. At lolium /m;f/i£> , et italicuaa torso ARYN. ,
 . . . . .

366 ETYMOLOGIARVM
id estjcresclt. Est aiitem generale nomen . Omnis enim friitex

cnulis
4. Cyma ciicitiir quasi com.i . Est enim summitas olenim , vel
arborumjin qua vigens virtus naturalis est

5. Malua ex parte graeco vocabulo appellatur , a.7ro th fxoLXaa-Tny ,

eo c]Uod molliendi aluum , soluendique naturam habeat Cuius suc- .

co siquis se oleo mixto perunxerit , ab apibus negatur feriri Fo- .

lia eius cx oleo trita , et imposita scorpionibus, creduntur afferre

torporem .

6. Pastinaca vocata , quod radix eius praecipuus pastus sit ho-

niii.is . Est enim odoratu iucunda, cibo delectabilis .

7. Rapa dicta a >'^/?/V;7^d? , id est, comprehendendo . Est autem

radice amplior napo , sapore dulcior , et folio tenui
8. Napui a similitudine rapae vocatus , nisi quod foliis latior,
et radicis Nominis autem affinitas in vtris-
gustu subacrior est .

que inde pene communis, quia vtrumque semen in alterum vicis-

sim mutatur. Nam rapa in alio solo vt Aemilianus ait,per bien- ,

nium mutatur in napum alio vero napus transit in rapam : .

9. Napocaulis ex duobus oleribus compositum nomen habet,

quia dum sit sapore napo simiiis non in radice , sed in thyrsum ,

conscendit , vt caulis . Sinapis appellatur , quod folii sit similis napis .

10. Raphanum graeci,nos radicem vocamus , eo quod deor-

4. Cyma quasi
d. quasi coma . hnmo Uidius inauit iib. 8. f. 2. , et CoUtmeUa
yiv>ifitt)hoc- est ,foetus t Theo- ctuctoribus lib. 2. c. 10. GRIAL .

phr. lib. 7. de hist. plant. , et Caleno 2. 9.Forte , non in radicem , sed in etc.
de facult, eh'm. c. 58. Vttintur hnc voce Alii habent, non in radice , sed in thyrso .
Ceh.ns , Columell. , et Plin. GRIAL Recenset Plinius lib. 19. cap. X. genus
Ib. De cyma supra cap. 6. nnin.20. sinapis , foliis rapi simile Sed vocabulum .

AREVALVS graecum est a-ivtiTn . AREV.

5. MaUia - eo quod moUiendi . P//>;. 10. Eo quod totus deorsum nititur .

Ub. 20. (T. 21. GRIAL . Ex eod. PaUadio in lanuario ///.14. GR.
Ib. Cuius succo. £.v eod.y et Dioscor. Ibid. Cuius semine macer. etc. £.v
Ub. 2. GRIAL . PUn. 20. c. 4. GRIAL .

Jbid. Scorpionib. credicur afterre t. Ib. Siquidem ex ipsius radice etiain

£ PUn. Ub. 20. c. 4. GRIAL . ebur albescit . Haec si toUas , melius co-
7. Rapa d. a rapicndo Imo a grae- . h.-ierebunt cetera ; sed aliquid deesse cre->

ca voce C3c.(pvc , siue ^ctTrvc, rapum nsu- ;^

do Plinius 19. r. 5. de raphanis : Vti-
.

tro oenoe enuntiat ColumeUa GRIAL. . lissimi in cibis hiberno lempore existi-

Ib. Rapa fem. gen. vtitur Scribonius mantur , iidemque dentibus semper ini-
Lnrgus , et aliquando Columella . Vsi- mici , quoniam atterant ebora certe po- :

tuius est rapum AREV. . liunt . GRIAL .

g. Nam rapa in alio solo , i-r Pal- Ib. Nam contra venena radices - ap-
 . ,, . . . , .,

L I B E R XVII. 367
siim totiis nititur : diim reliqiia olera in siimma magis prosiliant 3

semine macerato quisquis

cuiiis suas manus infecerit , serpentes
impune tractabit Siquidem ex ebur albescit
. ipsius radice etiam
In cibo quoque venenis obsistit Nam contra venena huius radi- .

cesj nuces, lupini, citrium , apium prosuntjsed contra tuturum ,

non contra acceptum venenum Vnde et apu d veteres antc alias .

epulas haec solebant mensis apponi .

11. Liictuca dicta est, quod abundantia lactis exuberet , seu

quia lacte nutrientes feminas implet . Haec et in viris veneris vsum
coercet . Lactuca agrestis est , quam sarraliam nominamus , eo
quod dorsum eius in mcdum serrae est
12. hifubus oraeciim nomcn est . Et intubus ^ quod intus sit

tophus . Caepa vocatur , quia non aliud est, tantum caput nisi

ij. Ascalonia nuncupata ex vna vrbium Palaestinae , quae A-

scalon dicitur, vnde prius aduecta est
14, Allium dictum quod oleat Vlpicum appellatum , quod j
.

allii odorem habeat Phaselum vocari aiunt a Phaselo insula Grae- . ,

ciae non procul mons Olympus est

j vbi
15. Porrum , cuius duo genera sunt capitatum , et sectile Ca- : .

pitatum maius, sectile paruulum Beta apud nos oleris genus, apud .

poni . E Seruio Georg. 2. ad illud : Aii- tubum neutr. Scribitur etiam per y naiu :

xiliuiTi venic , ac lueiubris agit atra ve- graeci dicunt ivTvf^ov Caepa frequentius .

nena . GRIAL repcritur cam diphtliongo , quam sine di-

II. Lactuca - exuberet . Ferba sunt phthongo. Est autem duplex genus , aliud
Pallad. in lan. tit. 14. GRLA.L . condimentarium fere sine capite , aliud
Ibid. Seu quia lacte nutrient. feni. capitatum , quod scilicet in caput extu-
Vide Diosc. lib. 2. GRIAL . berat De etyraologia confer Becma-
.

Ib. Haec in viris ven. vs. Ita quod- num , Vossium , et alios . AREV.
dnm Lxctucae genus eunuchiuai dictum Ascalonia nuncup. ex vna vrb.
13.
rejert Plinius lib. 19. r. 8. GRIAL . Pal. Ita Plin.ig. c. 6. GRIAL .
Ib. Quam sarraliain . 'Nos cerraja 14. Allium dictum , quod oleat Vcl .

dicimus . GRIAL . quod halet , vt alii volunt GRL^^L . .

Ib. Plinius lib. 19. cap. 8. docet Ib. V\picv\m . Fid. ColumeH. lib. 11.
lactucae nonien tractum fuisse ex gene- et Plin. 19. c. 6. De etymologia non li-

re quodam lacrucae , olim in Italia so- quet . GRIAL .

lum noto , quod copia lactis soporiferi Ib. Phaselus . Cicero in Verr. Phase-
instarpapaueris , abundabat , et meconis lis illa , quam cepit P. Seruilius , non
vocabatur Graece {jliikuv papauer signi-
. fuerat vrbs antea cilicum , atque prae-
ficat . AREVAL. donum . Licii illam graeci homines in-
II. Intubum graecum nomen est . colebant . GRIAL .

Romanum esse testantur Dioscori.ies , et 15. A 6f M , quia mollem caulem ha-

Galenus . GRIAL . bet.Angustus verbo betisso .,
:ii\r betizo
Ib. Est intubus mascuL gen. 5 ct /«- pro languere vsurpare solitus erat , vt
 . .

363 ETYMOLOGIARVM
praecos litera est . Bliium geniis oleris, saporis euanidi, qiiasi vilis heta .

i6. Cucumeres ^ quod sint interdum ainari ,

qui dulces nasci

perhibentur, si lactc mellito eorum semen infundatur .

17. Cucurhita ... Apopures ... Pepo ... Melipepo ... Ocymum ... Olus
molle ... Atriplex ... Brassica ... Olisatrum ... Nasturtium sapor appel-
lauitjquod acrimonia sui nasum torqueat.
i8. Tungi., quod aridi ignem acceptum concipiant : cpwg enim
icrniscst, vwdt &\ esca quod sit fomes ignis, et nu-
vulgo dicitur ,

trimentum . Alii dicunt, fungos vocatos^quod sint ex eorum ge-

nere quidam interemptorii, vnde et dejuncti
19. Tuhera tumor terrae prodit , eaque causa nomen iJli de-
dit . Bulbi appellati 3 quod sint volubileSjCt rotundi . Asparagus ^

quod sit spinosus^et asper frutex eius, ex quo gignitur .

20. Capparis a graecis nomen sumpsisse videtur, quod habeat

rotunda in summitatibus seminum capitella .Armoracia ^ hoc est,
lapsana . Lapistus ... Lapathum , haec in cibo sumpta stomachura
confortat , venerem reprimit . Carduuf ...

21. Eruca^ quasi vruca quod ignitae sit virtutis , et in cibo

saepe

narrat Suetonius in eius vita cap. 87. V ^ et h facile olim commutabantur , po-
Blitum ita quoque graeci vocant . Quod tuit tamen Isidorus scribere bulbus , et
autem genus pro specie hic , et alibi sumit nihilominus originem vocis repetere ex
Isidorus, ex vsu communi est . Distinctius voltihili . AREVALVS .

alii explicant classes, oenera, species yfit- 20. Armoraca . Pallad. lib. 11. r.ir.
milias herbarum etc. AR. Armoracam seremus ; nam haec agrestis
16. Qui dulces nasci perhibentur , estraphanus Non est vero Armoracia
.

si lacte mellito . Si hicte , et mulso, PaU eadem cum lapsana de illa Dioscor. :

Ind. lib. 4. c. 9. GRIAL . lib. 2. f.138. de hnc : c. 142. *, foliis ta~

17. Nasturtium sapor app. etc. Plin. men similes esse ait . GRlAL .

19. c. 8. Nasturtium nomen accepit a Ih. Carduus , succus eius alopecias

narium tormento . GRIAL. curat . Plin. 21. c. 23. xA.ntequam flo-

18. Vnde et esca vulgo dicitur : a reat, contusus , atque expressus illito suc-
r.ohis yesca . GRIAL . co alopecias replet . GRIAL .

Ibid. Esca Hodie

: notat Vulcanius : Ib.Armoracia ita vocatur a Plinio , :

etiam hispani Jbmitem igni accendendo pro quo Columella habet armoracium .

aptum TESCA vocant Itali ipsum no- . Apud Palladium alii legunt armoraceamy
ajen esca retinent Opportunior flmgi . non armoracam De Carduo nihil ex- .

originatio ab aliis indicatur , quod sit a tat in textu Grialii , qui tamen explica-

graeco c?c>>cc , seu c-TToyyog , spongia . tionem adhibet in nota quorumdam ver-
AREVALVS borum quae in aliis editionibus repe-
,

19. Bulbi : ita hoc loco Grialius , qul riunturConfer varias lectiones AR.
. .

tamen cap. praec. num. 88. ratione ety- 21. Eruca est ab vro, vel ab erodo :

mologiae praetulit voluus . Etsi autera nam lin^uam rodit acrimonia sua Non- .
 , .»

L I B E R XVIT. J69
saepe sumpta veneris incendiiim moueat . Huius species duae : qt.ia-

rum altera vsualis , altera agrestis , acrioris vircucis, vtraque tamen

veneris commouens vsum .

C A P V T XI.

De odoratis oleribus

i. Zlpiumdictum, quod ex eo apex,idest, caput antiquorum

triumphantium coronabiuur Hercules autem iianc herbam primus .

capiti circumtuiit . Nam nunc populum capite praeferebat nunc :

oleastrum nunc apium

: . Cuius radices elficaciter pugnant contra
insidias venenorum. Eius generis sunt petroselinon , hipposelinon,
et oleoselinon .

2. vocatum , quod sit simile apio , et nascatur in

Petroselinon
petris, montibusque praeruptis, qaod wos petrapium dicere possu-
mus 2:-Aivov enim graece apium dicitur sed est summum , ac
. :

probabile macedonicum , gustu suaue , et odore aromatico .

3. Hipposelinon ^ qnod sit durum , et austerum . Oleoseli;ion y

quod moUius folio , et caule tenerum .

4. Foeniculum latini vocant,quod eius thyrsi , seu radicis suc-

cus acuat visum , cuius virtus traditur , vt serpentes annuam se-
nectutem eius gustu deponant Hoc olus graeci fA,a^a-df>ov vocant .

5. Ligusticum a regione nomen accepit Nascitur enim plu- .

rimum in Liguria , odore aromarico , et gustu acre .

6. Aneson , vt graeci dicunt , siue , vt latini , anisum , herba

nuUi scribunt aeruca Columella lib.io. . retdum more triumphus Ibidem refert .

V. 110. Excitet vt veneri tardos eruca primum Herculem huiusmodi corona do-
maritos Similia habent Martialis jCt Oiii-
. natum . AREVAL.
dius , quos Langgutliius excitat in Aati- 1. Oleoselinon Oreoselinon malim .

quit. plantar. feral. AREV.

pag. 4. ex Plinio i aut etiam helioselinon , quod
Cap. XI. n. I. Cuius radices E Dio- . palustre est , aut certe cLieoselinon . GR.
scorid. lib. 3. GRIAL . Foenic lum qiiod acuat vis. (>«rt/i
4.
Ib. Apium ab apibus dictum , quibus phaenoculum , e graeca , et latina voce .
est gratissimumi . Vide num. <^o. cap.9. GRIAL.
huius libri . Etymon ab Isidoro hic in- Ib. Cuius virtus trad. E Plin. 20.
dicatum auctorem habet Marcellum Em- c. 23. GRJAL .

piricum , qui cap.de apio docet,huius- 5. Ligusticum . Ex eod. lib. 19. f.8„
modi herbam apium dictam quod apex , et Dioscor. lib. 3. GRIAL .

hanc ferre solebat - Vicioris , veterumjic- 6. yt latirri , anisutit : ita lc^o . In

Tom. IV. Aaa

 ,
. . .

^70 ETYMOLOGIARVM
omnibus cognita , acerrime feriiens j mictiialis . Anethum . , . Cumi.
num ...
Coriandrum ex graeco nomine siimptLim , quocl illi xo^/ot>
7.
vocantrcuius semen in dulci vino datum proniores reddit in ve-
nerem si supra modum dederis , amentiam nutrit Canos tix^mt^
: .

coriandro infici traditum est •Abrotanum j Caerefalium . . . . . .

8. Ruta dicta quod sit feruentissima Cuius altera agrestis ,

,
.

atque virtute acrior , sed vtraque feruentissima comprobatur. Hanc

venenis repugnare mustelae docent ^ quae 5 dum cum serpenre
,

dimicauerint 3 cibo eius armantur .

9. Saluia ..Inula , quam rustici alam vQCd.nx. ^ radice aromati-

.

ca, odoris summi cum leui acrimonia. Menta^ huius genera sex

Grialio eratzj/ latini , anesum . Alii editi nior scriptura est caerefolium, corrupta
Annison , vt graeci diciint , siue , vt la- voce ex graeco ;)^a./p/9t/>.Xoi' , chaere-
tini , anneson AREV. . phyllum Herbarum nomina , quae in ru-
.

7. Cuius semen - nutrit. £ Dioscor, sticorum ore versabantur, facile corru-

Ub. 3. f. 71. GRIAL . ptioni subiaccbant . AR.
Ib. Canos etiam ex coriandro infici 8. Ruta dicta , quod slt feru. An a
Id non nisi de hyperico prodit Plinius ruendo , an potius a sono , quem feruens
lib. 26. 15.5 quod etiam corion
cap. humor reddere solct ? ^on opirior neque :

( vt ipse ait ) vocatur , sed Dioscorides id de etymologia cogitauit , sed ad Plinium ,

hyperici genus Kopiv nominat GRIAL . . et Dioscoridem respexit , quorum vterquc

Ib. Graeci etiam vocant }icf.iavJf,ov feruentem rutae naturam tribuit GR. .

fortasse a y~cpic cimex , quia cimicem Ib. Hanc venenis repugnare muste-
olet . Corion eadem herba est , ac cha- lae . £ Plinio 20, cap. 13. GRIAL .

maepitys , siue hypericon . Isidorus vtram- 9. Inula,quam rustici ^r/rfw . Quod

que confundit . AREV. nomen Hispani retinemus : de Inula vid.
Ib. Pro abrotanum plerique scnbunt Plin. lib. 19. f. 5. GRIAL .

abrotonum Pro cerefolium , siue > vt in

. Ib. De mentha , seu menta dictum
Grialii textu erat, ceraefoliiun , commu- cap. praeced. num. 82. AREV-
 ,

371
LIBER DECIMVS OCTAVVS
De bello , et ludls .

C A P V T I.

De bellis .

.p,rimus bella intiillt Niniis, assyrioriim rex. Ipse enim finibus

suis nequaquam contentus , humanae socictatis foedus irrumpens ,

exercitus ducere, aliena vastare, liberos populos aut trucidare, aut

subiicere coepit vniuersamque Asiam vsque ad Libyae fines noua
,

seruitute perdomuit Hinc iam studuit orbis in mutuo sanguine

.

alterna grassari caede .

2. Quatuor autem sunt genera bellorumjid est , iustum, iniu-

stum ciuile, et plusquam ciuile lustum bellum est , quod ex prae-
j .

dicto geritur de rebus repetitis , aut propulsandorum hostium cau-

sa. Iniustum bellum est, quod de furore, non de legitima ratione
initur De quo in Republica dicit Cicero lUa iniusta bella su7Jt^
. ;

quae sunt sine causa suscepta .

3. Nam propulsandorum hostium causam

extra vlciscendi, aut
bellirm iustum geri nullum potest Et hoc idem TuUius paucis in- .

teriectis subdidit Nullum bellum iustum habetur ^nisi denunciatum ^

:

nisi indictum , nisi de repetitis rebus Ciuile bellum tst , inter ci- .

ues orta seditio, et concitatio tumultus , sicut inter Syllam , et Ma-

rium,qui bellum ciuile inuicem \n vna gente gesserunt .

4. Plusquam ciuile bellum est vbi non solum ciues , certant

sed et cognati : quale actum est inter Caesarem et Pompeium , :

quando gener et , socer inuicem dimicauerunt Siquidem in hac .

pugna frater cum fratre dimicauit : et pater aduersus filium arma

Cap.I. n. I. Prlmus belU* intuHt Ni- edicto . Vide var.lect. AREVALVS.

nus Ex lustino , autfortasse etiam e Tro-
. 4. Plusquam ciuile vide , quae no-
:

go \ aliquanto enim haec ampliora , quam ta.ii ad lib.2. Carrninis Dracontii de Deo
apud lustinum , neqiie eiusmodi% vt ab v. 294. Hec solum ciuile sat est . Belli
Isidoro aucta videantur . GRIAL . plusquam ciuilis ratio pctenda est ex dn-
2. Ex praedicto quia bellum denun-
: cibus contrariis , qui alioquin sibi affines,

ciari , et indici dcbet Alii volunt ex

. cognatique slnt . AREV.

Aaa 2
 :

372 El YMOLOGIAR V M
portauit In fratrem cedidentnt praemia fratris
. Liicanus : . Item -,

Cui ceruix caesa parentis - Cederet .

5. Bella itaque dicuntur interna, externa, serullia, soclalia, pi-
ratica. Nam piratica bella sunt sparsa latronum manus per maria
myoparonibus leuibus^et Tugacibus , non solum nauium commea-
tus intercipientibus , scd etiam insulas , prouincivisque vastantibus ,

quos primiim Cneus Pompeius post multam vastationem quam ,

terra, marique egerant 3 mira celeritate compressit, ac superauit .

6. Sicut autem bellu-n vocaturjquod contra hostes agiturjita

tumultus j c^iu ciuiii seditione concitatur. Nam seditio est dissensio
ciuiiim : dicta , quod seorsum alii ad alios eant . Alii aestimant , dis-
sensionem animorurn seditionem vocari^quam graeci J^id^eKriv vo-
cant .

8. Phil. c. I.
7. Quo autem ditferat vtrumque, Cicero docet enim ^ : Potest
inquit , esse bellum , ^vt tumultus non sit . Tumultus autem eae si^
7ie bello non potest . (^uid est enim tumultus , nisi perturbatio tan-
ta vt maior timor oriatur'^. Vnde etiam dictus tumultus
3 ^ quasi //-

mor multus Grauior autem est tumultus, quam bellum

. . Nam iii

bello vacationes valent, in tumultu non valent.

8. autem bellum, pugna, et proelium Nam bellum vni-
Differt .

iiersum dicitur, vt punicum Huius partes sunt pugnae ^ vtCannen- .

sis 5 Trebiensis Rursum in vna pugna sunt muhcL proelia Aliud

. .

enim in cornibus , alind in media alind in extrema acie geritur , .

Bcllum igitur est totiim pugna vnius diei , proelium pars pugnae est. ,

9. Beilum antea duelium vocatum , eo quod duae sint partes

dimicantium , vel quod alterum faciat njictorem , alterum 'victum .

Postea mutata , et detracta litera , dictum est bellum Alii per an- .

5. Non sol'im muium commeatus - tuf Crauius autem esse tumultiim ,

. . .

Vasrantibas . Verba iunt Orosii hb.6.c./^. qiiam bellum , hinc intelligi licet , quod
GRIAL . bello vacationes valent , tumultu non va-
6. Nam seditio . Eadem sup. Jib. x. lent . AREV.
w. 8. g:^ial. 8.Vt Cannensis , Trebiensis Ter- .

7. Cicero docet . Philippica 8. GR. niensis CC. 0. mendose GRIAL . .

Tumultus ,
Ib. quasi tin)or mukus . 9. Alii per antiphraiin £ Seru. ib. .

£ Scru.'Arn 2. 4^ v, gemitu, miseroque GRIAL .

tumultu GiilAL . . Ib. In veteri editione legimus

sic
Jb. Iii Ciceronls verbis nnnnuUi le- Postea detracta litera D y mutata
et V in
gunt r/i.iior ttimor oriatur Addit Cice- . B , dictum est bellum : quod pro primo
ro j vndt ctiam itoinsn duetum tst tumul- ctymo dictuni . ARLV.
 ,

L I B E R XVIII. 3 73
tlphrasln horridum vnde iiliid , Bellay
putant dictum , quod sit :

horrida bella quum bellum contra sit pessimum

^
.

10. Prvelia di\ci\nmv^.premendo ^\[0sx\s hosx^m Vnde cz prela .

ligna, quibus vua premitur Pugna vocata , eo quod initio vsus .

fuisset in bello pugnis contendere, vel quia primo bellum pugnis

incipiebant Vnde etiam pugna duoruin est aliquando sine ferro
. .

11. Quatuor autem in bello geruntur. Pugna fuga , victoriaj ,

pax Pacis vocabulum videtur a pacto sumptum

. Posterius autem .

pax accipitur, foedus primum iiiitur. Foedus est pax,quae fit inter
dimicantes, vel n^de vel a faecialibus ^ id est sacerdotibus dictum
, , .

Per ipsos enim fiebant foedera, sicut per seculares bella Alii foe- .

dera dicta putant a porca foede et crudeliter occisa , cuius mors ^

optabatur ei ,
qui a pace resilisset . Virgilius : Et caesa iungebant
foedera porca . Foederis partes induciae . Et dictae induc ae i -,
(\\x^.si

in dies otia

C A P V T II.

De triumphis .

I. o,
v_-^mne regnum seculi huius bellls quaeritur, victoriis propa-
gatur . Victoria dlcta, qiiod 'vi ^ \d est, virtute adipiscatur . Hoc
est enim gentium, vim vi repellere Nam turpis est dolo quae-
ius .

sita victorla Certa auteir victoria est vel occisio hostls , vel expo-
.

liatio , vel vtrumque Non est autem iucunda vlctorla, quae per
.

10. Ynde et prela - premitur . Ex qui olim foedalcs dicebantur , id est,sa-

eoci. Georg. z. GRIAL . cerdotes , per quos fiunt foedera , vel a
Ib. Notatio nominis proelil varia ab porca foede , hoc est , lapidibus caesa .

aliis traditur neque de ratione scriben-

: De etymo induciarum , aut , vt alii scri-

di satis constat Plerique scribunt /?r(if-

. bunt , indutiitrutn , non consentiunt etjr-
iium ^ alii praelium , nonnuUi pielium, mologi Alli deducunt ab in, vel indu , et
.

quod tamen minus probatur iis , qui or- otium , alii ab induco , vel inductae , quoci
thographiam tradunt AREV. . inter arma quies inducatur , alii aliunde .

11. Alii foedera - porca Ex eod. . Vide Gellium lib.i. cap.25. Mihi Isidoria-
Aen. 9. GRIAL . na etymologia praeccteris placet Pro re- .

Ib. Foedus (tppellatum ab eo ,

Festus : silisiet fortasse legendum rf//7//jJf/ , aut
quod in paciscendo foedere hostia neca- resiluisset . AREV.
retur Virgilius : Et cae^a iungebant foe-
. Cap. II. n.i. Non
autem iucunda est
dera porca Vel cjuia in jhedere interpo-
. victoria - Seru. Aen.xi.
reportasse - E
natur fides Seruius ad i. Aen. v. 66.
. ad illud :Sin et troianis cum multo glo-
Foedus autem dictum vel o foecialibus , ria venit - Sanguine, //iV; quod apud il-
 .

374 ETYMOLOGIARVM
immensn tletriinenta contingit . Et hoc est ,
quod laudat Sallustins,
duces victoriam incruento exercitu reportasse .

2. Pompa dicta est graeca significatione , d,7ro rS 9rojtt^gt>«y , hoc

est, pubh'ce ostentari .Praecedit autem victoria pompam, ideo quod
ituiis ad hoc certamen primum est victoriae votum *

3. Trophaeum dictum aTro t>i$ t^o^m? , id est conuersione ho-

stiumjet fuga . Nam quod hostem quis
ab eo ,
fugasset , mereba-
tur trophaeum : qui occidisset, triumphum qui , dictus est aVo tm?
Tpiajtc/3/?5 3 id est ab exultatione. Plenae enim victoriae triumphus
j

debetur : semiplenae trbphaeum , quia nondum plenam est victo-

riam consecutus. Non enim Haec obtinuit, sed fugauit exercitum .

tamen nomina scriptores confundunt. Tranquillus autem triumphum

latine dicit potius appellatum auod is, qui triumphans vrbem in- ,

grederetur, tripertito iudicio honoraretur Nam primum de trium- .

pho duci concedendo exercitum iudicare soHtum erat secundo :

senatum tertio popuhim : .

4. Erat autem apud Romanos mos, vt triumphantes quadrigis

vehcrentur: ex illo quod soliti sint priores duces hoc habitu bella
inire . Quicumque autem in confiictu vicisset, pahna aurea coro-
nabatur 5 quia pahna stim.ulos habet . Qui vero sine conflictu fu-
gientem prostrasset , laurea, eo quod haec arbor sine spinis est .

5. Namque et purpuream , et pahnatam togam triumphantes

induebantur, et scipionem cum sceptro in manu gerebant ad imi-
tationem victoriae Scipionis licet et scipio baculus sit, quo homi- :

nes innituntur . Vnde et ille primus Cornelius Scipio appellatus

estjquia in foro pater eius caecus innisus eo ambulabat . Super

lurn iudicando victoria legitur . GRIAL. vocc cum multls aliis tuetur loannes Nl.
Ib, Etymon victoriae a vi multis non coiaus in opere , Romanorum triumphus
piacet . textu
Grialius in edidit repor- etc. , AREV.
cap. I.
tasse , in not. deportasse . Verba Sci-uii 5. Namque et purpuream , et palma-
ad V. 421. lib. XI. sunt H/ hoc est ^vrj' : tam togam Diuersa purpurea a palma-
.

de laiidat Sallustius duces , quia victo- ta : Festus ,quae nunc toga dici-
: Picta
riam incruento exercitu reportauerunt , tur,purpurea antea vocitata est , er«Jt-
AREV. que sine pictura et ibidem: Tunica autem
:

2. Praecedit autem victoria , i.i est, palmata a latitudine clauorum dicebatur,

Victoria statiia curru inuecta , GRIAL. quae nunc a genere picturae appellatur.
3. Trophaeum - ab exultatione . £ Liuius lib. 30. Masinissa toga picta , et
Seru. Aert. iQ. Ipsum te , Lause , tro- palmata tunica donatus et lib.^i- Ma- :

phaeum . GRIAL . sinissae dona missa , vasa aurea, toga pur-

Ib. Triurnphi etj^mologiam a graeca purea . GRIAL
 L I B E R XVIII. 375
scipionem aiitem aquila sedebat, ob indicium quod per victoriam,
quasi ad supernam magnitudinem accederent .

6. Inde et colore rufo perliniebantur , quasi imitarentur diuini

ignis effigiem . Quod vero a carnifice contingebantur , id erat in-
dicio , vt ad tantum fastigium euecti mediocritatis humanae com-
monerentur .

7. Duobus autem generibus deletur exercitiis, aut internecio-

ne 5 aut dispersione. Sallustius , Ilostes , inquit, aut oppressi , aut
dilapsi forent vtrumque Virgilius. Internecione, vt, Submer-
. Sic et
sasque obrue puppes Dispersione, vt Aut age diuersos ^ et disiice
, : t, Aen.y^.y^.
corpora ponto .

8. manubiae , exuuiae partes Praeda

Spolia hostium , praeda , ,
.

a praedando vocata Manubiae y eo quod manibus detrahuntur . .

Hae et exuuiae ab exuendo dictae,quia exuuntur. Hae et partes

n pari diuisione ( pro personarum qualitate, et hiborum iusta di-
uisione). Spolia autem a paUiis , quasi ex pallia victis enim de- :

trahuntur .

Ib. Pro
accederent melius fortasse intellecto Isidorum carnificem pro senio
crit ascenderent AREV. . publico posuissc obseruat Vide Fcrra- .

6. Inde et colore rufo perlin . Seru. rium lib. i. Elector. cap. xi.,et Casau-
eclog. 10. P.in facie rubea pingitur pro- bonum ad Suetonium pag. 281, ARLV.
pter aetheris similitudinem Aether au- . 7. Internecione ita scribo , quamuis
:

tem est lupiter , vnde etiam triumphan- Grialius cum nonnullis eaiderit interni-
tes habent omnia louis insignia,sceptrum, cione In cditionibus Virgilii legitur , Aut
.

palmatam togam , faciem quoque de ru- age diucrsas , scilicet pnppes . Sed Isido-
brica illinunt instar coloris aetherei . GR. rus suo Seruio adhaeret : Aut age diuer-
Ib. Quod vero a carnifice continge- sos hoc est y inquit Seruius, disperge il~
:

bantur . I^on temere carnificem , dixit , los per diuersa i ne ad Italiam veniant :

qiiem alii seruum publicum . T>!am eodem duokus enim generibus deletur exercitus,
respexisse Plinium puto 28. f.4. Si- lib. aut internecione , aut dispersione . AREV.
milis medi"ina linguae , vt sit exorata a 8. Pro personarum qualir. etc. Supra
tergo fortuna , gloriae carnifex Ab eo . l. 5. c. 7. Sed hoc loco ab antiquioribus

seruo suggerebatur triumphanti , ( vt ait Gothicis absunt haec GRIAL . .

Tertullianus in Apologetico c.23.) Respi- Ib. Spolia autem a palliis In quibus- .

ce post te,hominem esse te memento . dam Gothicis perpetuo legitur expolia

GRIAL . ita melius procedit notatio , in vetustio-
Ib. ruffb , quod virls
Grialius scribit ribus tamen spolia . GRIAL .

criticis dispHcet Hauercampus comment. Ib. De spoliis militaribus videndusLi-

in Apologet. Tertulliani cap. 33. seruum psius lib.5. de milit. rom. cap. 17. quo
;
publicum ab Isidoro nimis comice carni- in opere pluraaftert ,
quibus hic IsiJori
ficem appellari ait . Fabricius cap. 17. liber illustrari possit , vt innuineros alios
Bibliograph. num.io. ex loco Plinii male praetercam . AREV.

\
 . . , :

37^ ETYMOLOGIARVM
C A P V T III.

De signis ,

I. v3igna bellorum dicuntiir, quod ex iis exercitus et pugnandi,

et victoriae , et receptus nccipit symbolon . Nam aut per vocem
tubae 3 aut per symbolon admoneturexercitus .Legionumprincipalia
signa aquiiae , dracones , et pilae .

2. Aquilae ideOjquod eadem auis louis in armis auspicio fue-

rit . Nam dum idem louis aduersus Titanas proficisceretur , aqui-
lam ei in auspicio apparuisse feruntjquam ille pro indicio victo-
riae acceptam tutelae suae auspicatus, eam legioni signum dedit
quo factum est, vt deinceps militum signa comitaretur Cuius me- .

Ub. i.v. 7. minit Lucanus dicens: Signa^pares aquilas ^ et pila minantia pilis ,
3. Draconum signa ab Apolline morte Pythonis serpentis in-
choata sunt Dehinc a graecis , ct romanis in bello gestari coepe-
.

runt
4.Pilam in signo constituisse fertur Augustus, propter natio-
nes sibi in cuncto orbe subiectas, vt melius figuram orbis osten-
deret
5. Vexillum et ipsum signum bellicum, tractum nomen habens
a ve-

Cap. III. n. 2. Nam dum idem louis - etiam numos Probi , et Maximiani apud
comitaretur E Seru. Aen. tx. ad illud
. : Andr. Morell. spec. rei numar. tab. 22.
pedibus louis armiger vncis GRIAL . . num. 10. AREV.
Ib. louis in nominatiuo sacpe ab Isi- 5. Vexillum - diminutione . £v eod,
doro adhibetur AREVALVS . . initio lib.%. GRIAL.
3. Vt aquilae legionum signa erant, Ib. Sub Romulo autem. Idetn Aen.n,
ita dracones cohortium Vide meum . ad V. disiectique d. d. q. manipii : JVla-

comment. ad Prudent. hymn. 5. Cathem. nipli autem dicti sunt signiferi , quia sub
V.55. seq. Signaque bellica - Praetendiint Komulo pauper adhuc romanus exerci-
tumidis clara draconibus et Michaelis : tus manipulos alligabant , et
hastis foeni
Angeli Caussei , siue de la Chausse , opus hos pro signis gerebant . Vnde hoc no-
De signis militaribus . AREV. men remansit GRIAL . .

4. globus , quo luditur , sed

Pila est Ib. Gisbertus Cuperus episr. 44. ad
sumitur pro quouis globo , aut sphaera, Sperlingium aduertit , auctores , quum
quae ,'quia rotunda est , orbem aliquan- vexillum a signis distinguunt , intelligere
do indicat. Numos veteres , quibus pila velum , de quo Isidorus hoc loc. , et lib.
in signis constituta conspicitur , exhibet 19. cap. 22. Erat autem Vexilhim huius-
'£eilichius in Obseruatlon. ex numis Vi- modi tunica punicea , dum respuMica fuit
icmbergae 1745. pag. 10. seqq. Confer libera . Fe:<illum diminutiuum vsli di-
 . ,.

L I B E R XVIII. 377
a veli dimiaiitlone , quasi vetillum Siil) Romulo aiitem fascicu- .

los foeiii pro vexillis miiites habiicrunt. Hinc et manipuii appellan-

tur. Manipulos enim dicimus fasces foeni, quod manum impleajit
Cetera signa diuersis praelata imaginibus secundum militarem con»
suetudiiiein existunt , per quac se exercitus iu permixtione proe-
liorum agnoscit

C A P V T IV.

De bucinis .

x.Btucina est ,
qua signum datur
hostem , dlcta a voce , qua- in

si vocina Nam pagani , agrestesque ad omnem vsum bucina ad

.

compita conuocabantur Proprie ergo hoc agrestibus signum fuit. .

De qua Propertius 5«r/W iam priscos cogebat ad arma (^uirites

: .
•^•«•'•^•n»

Huius clansfor bucinum dicitur.

2. primum inuenerunt, vnde Virgilius Tj/r-
'Titbam tyrrheni :
g ^^^ ^^^
rhenusque tubae mugire per aethera clangor Hanc enim a tyrrhe- .

nis praedonibus excogitatam ( dicunt ) , quum dispersi circa marl-

timas oras non ficlle ad quamque praedae occasionem voce , aut
bucina conuocarentur, vento plerumque obstrepente .

3. Hinc postea bellicis certaminibus adhibita est ad denuncian-

da signa beliorum , vt vbi exaudiri praeco prae tumultu non pot-
erat,sonitus tubae clangentis attingeret . Tuba autem dicta, quasi
tofa 3 id est, caua . Item tuba , quasi tibia .

4. Inter tubam autem , et bucinam veteres discernebant . Nam

cunt etiam Festus , et Prlscianus . Con- mon ab Isidoro allatum praeferrl solet
tra Cicero in Orat. cap. 45, a vexillum AREV.
factum esse velum docet AREV. . 2. Tubam tyrrheni p. inuen. E Serii.
Cap. IV. n.i. Huius clangor bucinum lib.^. ad locum ab Isid. citatum . GR.
dicitur . Est fortasse hoc aliquid . Plinius 3. Tuba autem dicta q. tofa . Al. to-
de apib. lib. 11. cap. 10. Noctu quies in ua Inds nos genus quoddam lapidis to-
.

roatutinum , donec vna excitet gemino, uas , e/ quod fungosum est t/ojb dicimus .
3ut triplici bombo , vt bucino aliquo . Digamm/t aamque frequens in Gothicis
Hieronymus /juoque bucino oris sui , eo- pro b , et v GRIAL . .

dem sensu dixisse videri possit . Quam- Ib. Tubam nonnuUi deriuant a rK^«/,
uis bucinum pro bucina etiamvsurpetur . et inde etiam tibiam VideLipsium lib.4. .

GRIAL . de milit. rom. dial. 10. T(j/«j , siue /o^/:«j

Ib. Scribitur etiam buccina , ab iis est lapis cauernosus AREV. .

praesertim , qui d. bucca deducunt . Ety- 4. Nam bucina insonans- sonitum .

fom.lV. Bbb
 .

S7^ H TYMOLOGIAR VM
7. Aen. 519. hiici:ia insonaiis solicitiidinem ad bella denunciabnt . VlroiHLis : Oua
bucina signun - Dir.i djciit . Tuba autcm proeliuin indicabat , vt ;

9. Aen. 5 0-».
^^ ^*'^'^ terribilem sonitttm dedit aere canoro
Cuius sonitus varius .

est. Nani interdam canit , vt bella committantur interdum^vt in- :

sequantiir eos 5 (]ui fugiunt interdum receptui Nam receptus di- , .

citur, quo se cxcrcitus recipit vnde et signa receptui canere di- :

cu.itur .

5. Classica sunt cornua, quae

conuocandl causa erant facta, et
7. Aen. 637. a calando classica dicebantur: de quibus Virgilius: Classica iamque
sonant Apud amazonas autem non tuba^sicut a regibus, sed a re-
.

gina sistro vocabatur feminarum exercitus .

C A P V T V.

De armis .

1. x\ rma generaliter omnlum rerum instrumenia sunt : vnde ct

vbi reponuntur armaria dicta sunt Item arma , et tela omnlum

3 .

generum j sed arma sunt , quibus ipsi tuemur tela 5 quae emitti- ,

mus Nam arma dupliciasunt 3 \d est^vel quibus percutimus, vel

.

quibus tegimur
2. Arma autem proprie dicta sunr, eo quod armos tegunt.Nam
arma vel ab armis dicuntur , id est , humeris , vt, Latos huic hasta
Aen.644,' per armos - Acta tremit-, ve\ diro tqv a^wss, id est, a Marte .

£ Sfru. Aen. ii. Bello dat sig. r. c. Bu- Ib. Cur classicum signum pugnae in-
cina . GRIAL . eundae esset , luculenter explicat Caesar
Ib. Cuius sonitus varius - receptui . lib. 3. de belio ciuili cap. 92. Est quae-

Ex eod. Aen. 9. ad v. signa sequentum . datn arumi incitatio etc. Vide Vulpii not.
GRIAL . ad Tibullum lib. i. eleg. i.v. 4. Martict
Ib. Nam receptus - dicuntur. Ex eod, cui somnos classica pulsa fugent De //- .

Aen. 11. ad V. Planities i. i. tutique re- stris vide a me notata in comment. ad

ceptus . GRIAL. lib. 2. contra Symmacli. v. 527. AREV.

Ib. Virgilii versus ex 9. Aen. ita ha- Cap.V. n.i. Arma generalit. etc. j^t-r^.
hei At tuba terribilem sonitum procul
: Asn. \. adv. Arma virum , tabulaeque :

aere canoro ~ Increpuit AREV. . Arma dicuntur cunctarum artium instru-

5. Classica sunt cornua /i^c/« y3^«.7. . roenta . GRIAL .

Classicum dicimus et tubam ipsam , et Ib. Tuemur passlue , vt alibi etlam Isi-
5onum,^r eod. libro ad Hortinae clas- dorus vtitur . AREV.
ses Hortini equites , qui et classes dicun-
: 2. Arma autem
proprie dicta s. eo
tur , vnde et eorum tubas classica dici- quod arm. ex eod. Aen.^.' Erige et arma
mus , etc. Vid. Ascon, in Diuinat. GR. viri , etc. GRIAL . ^^
Ib. Apud amazonas , etc.£ Seru. Aen. Ib. Ab armis : ita etiam Fe^us . AR,
2. nd , Regina in m. p. v. a. sistro . GR.
 .

L I B E R XVIII. 379

C A P V T VI.

De gladiis .

I yJ^ladhr«/ generallter dicltur ensis in proello , sed eusts ferrum

tantum gladius vero totLis Proprie autem nppellatus gladius, quod
: .

gulam diuidit, id est, ceruicem secat Ad hoc enim primum est .

factus : nam cetera membra securibiis maciis caeduntur , collum "la-

dio tantum .

2. Acies autcm gladii ab acumine dicta . Capulus vocatur^vel

quia caput est gladii , vel quia ibi capitur ^ vt teneatur . Nam alias

acies ferri non sinit Mucro non tantum gladii est sed et cuius- . ,

libet teli acumen dictus a longitudine Nam ^aK^ov graeci longum

: .

dicunt:hinc et machaera Machaera autem est gladius longus ab .

vna parte acutus

3. Framea vero gladius ex vtraque parte acutus quam vulgo ,

spatham vocant Ipsa est et rcmphaea. Framea autem dicta quia

.
,

ferrea cst Nam sicut ferramentum , sic framea dicitur, ac prcinde

.

omnis gladius framea .

4. Spatha a passione dicitur verbo graeco, quoniam TraSuv grac-

Cap. VI. n.i. A\\'\ \ntcr ensem , et gla- legendum fortasse apud Augustinum ex
ilium ita distingiiunt , vt ensis fere de mi- vtraque parte , non ex vna . GRIAL .

litari dicatur ,^/^1-//«/ de vrbano . Yeruir» Ib. Machaera meUus fortasse deduce-
h:iec discrimina aut nulla sunt , aut non tur ai:.ci-/jiiia.i pugno AliEV. .

obseruantur Forcellinus ensem dicit Cbse

. 5. Auiiustini tempore apud afros^tf-
gladiimi militarem sedposrmodum verb.
: mea pro gladio vsurpabatur , vr colhgi-
gladius asserit , nihil dicere eos , qui hoc tur ex epist. 120. cap. 16. Antiquiores
discrimen afterunt lUad certius , ensis
. latini hastam voce germanica jrameam
vocem esse poeticam Gla.iium a clade . dixerunt Tacitus cap. 6. de 'Jerman.
.

Varro deducit lib. 4. de ling. lat. cap.24. Hastas , vel ipsorum vocabulo jrameas gC'
Araia veterum insigniora multi obserua- runt , angusto , et breiu ferro, sed ita a-
tionibus suis illustrarunt ; nec paucos Fa- c^i ) et ad vsum habili , vt eodem telo y

bricius saepe iaudatus in Bibliogr;iphia prout ratio poscit , vel cominus , vel emi-
cap. 18. commemorat AREV. . nus pngnent . Confer Bccmaninii , qui de
2. Mucro non tantum gladii est . E romphaea etiam agit pag. 920. ARLV.
Seru. Aen. 11. nd x>. alto stat vulnerc 4. Spatha , graece ffwa^-», proprie est
nracro . GRIAL . instrumentum latum , et oblongum , quo
Ib. framea - spatha Aug.
JVlachaera - . pharmaca , et alia miscentur a cuius si- :

Framea appellatur, quam vul

in ps. 149, militudme gladius latior spatha voca-
go spatham dicunr Sur.t enim gladii ex . tur defluxitque nomen in vulgares lin-
:

vna parte acuti , ip^i sunt machaerac, ip^^ae guns Spatula in pectoribus , et rectius
.

fiamcae, etiam spathac apfellantur . Sed spaihula est costa latior, vt apud Api-
Bbb 2
 . .

sSo ETYMOLOGIARVM
ce dicltiir patl : vnde et patior ^ et patitur dicimiis . Alii spatham
latine aiitiimant dictam , co quod spatiosa sit , id est , lata , et am-
pla . Vnde et spathula in pectoribus .

5. Semispathium gladius est a media longitudine spathae appel-

latus 5 non, vt imprudens vulgus dicit, sine spatio , dum sagitta ve-
locior sit

6. Pugio a pungendo , et transfigendo vocatur. Est enim gla-

dius paruus bis acucus lateri adhaerens . Idem et clu?iabulum di-
ctum 5 quod religetur ad clunem .

7. Chelidoniacus gladius ferrum est latum : cuius duplex mu-

cro>ac bifurcus in modum caudae hirundineae formatur : vnde et
chelidoniacus dicitur .

8. Sica a secando dicta est. Est enim gladius breuis^quo ma-

xime vtuntur , qui apud italos latrocinia exercent, a quo et sicaril

dicti sunt . Tranquillus autem dicit : Dum cuiusdam gladiatoris in

ludum emissi gladius curuatus fuisset ex acie recta^procucurrit 'vnus
ad eum corrigendum tumque a pugnante responsum est , SIC , HAC
TVGNABO IMDE SICAE nomen ductum : .

9. Secures sigiia sunt quae ante consules ferebantur , ne aut

,

vsum perderent belli , aut vacantes otio aspectum amitterent gla-

clumlib.4. cap,^. spathula porcina Hinc . verb. sicarius : differunt quidem quanti-
hispanicum espalda Adisis Bochartum . tate //V<z , et j?fo , sed non propterea cty-
Chan. cap. 42. AREV.
lib. 1. mologia falsa censenda est In Tranquilli .

$. Vegetius ytltur verbo semispatha . VQvbh , Sic hac pugnabo ^ m^Uiixxm vete-
Isidorus seinispathium missile telum in- res editiones admiserant , Sica pugnaboy
nuit esse . AREV. quod ex mss. codicibus emendauit Bris-
6. Idero et clunabulum Clu-
. Ff/r/^/ : sonius Select. Antiq. lib. 2. cap. xi.Si-
naclum cultrum sanguinarium dictum, cae figuram inquirit Barthius Aduers.
vel quia clanes hostiarum diuidat, vel p. 2634. , et Lipsius lib.3. cap. 3. de mi-
quia ad clunes dependeat . GRIAL . litia romana,vbi etizm de pugione zg\X. ,

Ib. Jdem et clunabulum : Grialius cum AREVALVS .

aliis /V^M ^ sed in not, i^^/» , quod

editis 9. De securi rursus Isidorus lib. 19.
retinendum . In veteribus exemplaribus cap, 19. In virgarum fascibus , ma-qui
haec duo z/fw , et idem passim confun- gistratibus praeferebantur , erant quoque
duntur Pro clunabulum malim clunacu-
. sumendum de reis supphcium,
secures ad
lum nam Gellius lib. 10. cap. 25. inter
: quum opus esset Nomen franciscarutn .

gladiorum nomina recenset machaeras ^ securibus ab hispanis datum, ab ipsis Fran-

spathas y pugiones i lingulas , clunaculas, cis videtur etiam adoptatum , vt ex au-
Alii exhibent clunacula neutro genere ctoribus a Ducangio allegatis colligitur :
In Glossario Isidoriano est , Sica , cluni- vbi ex Papia refertur , ab hispanis voca-
culus,machaera Confer notas . AREV. . tos franciscoSi non franciscas , vt in e-
8. Sica a secando ita etiam lib. 10. : xemplaribus Isidori legitur . AREV.
 . , ,

L I B E R XVIII. 3^*
diorum . Quas et hlspani ab vsu francorum per deriuationem Frarj"
ctscai vocant

C A P V T VII.

De hastis .

i.AAasfa est contus cum ferro : cuius diminutiuum facit hastlle

Nomen autem hasta ab astu siimpsit , vnde et astutia
2. Contus ferrum non habet sed tantum cuspide acuta ; est .

Virgilius : Verratasque trudes , et acuta cuspide contes . Contus au- ^" ^^"' ^^^*

lem 5
quasi conitus . Est enim conus acuta rotunditas .

3. Trudes hastae sunt cum kmato ferro , quae graecis aplu-

stria dicuntur. Trudes autem dicuntur ab eo , quod trudunt ^ ct
detrudunt . VirgiHus Ferratasque trudes : .

4. Venabula dicta , quasi venatui habilia . Vel quia venientem

excipiunt 5
quasi excipiabilia . Excipiunt enim apros, expectantque
leones 3 intrant vrsos^sit tantum firma manus .

5. Lancea est hasta , amentum habens in medio : dicta autem

Cap, Vir. n. I. H/tsta o!Im scribeba- citur , et a Scheffero producltur llb. 2.

tur asta , V^arro aliam exhibet etymolo- de mil. naual. cap. 6. AREV.
giam lib. 4. de ling. lat. cap. 24. Ha- 4. Vcnabula d.q.v.h.v.q. v.e.q. excipla*
sta , quod stans ( ai. astans ) ferre so- bilia . Seru. Aen.^. Retia r.p.l. venabula f.
Ut . AREV. venabula ob hoc dicta , quod sint apta
2. Virgil. ferratasque trudes . S. l. venatui , Puto tamen ,
quasi expiabula .

trudes etiam legi in antiquis quibusd. Seruium ita scripsisse Venabula ob hoc :

cc. apud Virgilium adinonuit Pierius . dicta , quod slnt apta vejiatul , vei quia
GRIAL . venientem excipiunt , vnde et excipia
Ib, Varro loc. cit. Conum ,
quod co- ( vel excipula )
quasi excipiabilia , aut
gitur in cacumen versns . Fortasse legen- excipiabula , aut excipere habilia . Clo.
dum Conus AREV. . excipulum , iK^Pox^ov . Item ix.SGxeiov ex-
3. Scripruram Isidorl trudes apud ceptorium . Excipulum xfnaiyfx . Kfi^tyfec
Virgilium confirmat Tacitus 3. Arnal. exemplum ( leg, excipulum ) arpago .

cap. 46.Quidam trudibus , aut furcis in- GRIAL .

trtem molem prosternere Potest autera, . Ibid. Excipiunt enim apros etc. Ex
vt in multis aliis , trudis prima breui a Martiali lib. 14. epigr. 30. tit. Venabula :

trudo , cuius v longum est , deriuari Sic . Epccipient apros expectabuntqiie leones , ,
lucerna a luceo etc. AREV. - Intrabunt vrsos , sit tnodo firma ma-
Ib. Quod trudes aplustria dictae fue- Hus . Seruius in meo exemplari habct
,
rint , non satis liquet : nam aplustre pro- apta venatui , quasi excipiabula . AR.
prie erat nauis ornamentum in summa 5. Lancea Hispaniensis vox, auctore.

puppis parte ex tabulis confectum , cu- Varrone apud AgelL lib.i^, cap. 30. GR.
jus figura in colurr.na Trsiana conspi- Ib. Sisenna apad Noniwja cap. iS.
 ,

382 ETYMOLOGIARVM
Uvcea ^
quia nequa /^wrf , ij est, aequali amento pondera vibrntnr,
6. Amentum vinculuin est iaculorum hastilium , quod mediis
forte , <2.v^.^ hastis aptatur . Et inde amentum ,
quo media hasta reli^atur , et
ymdia iacitur .

7. Claua est , qualis fuitHerculis , dicta^quod sit chiuis ferreis

inui:em religata,et est cubito semis facta in longitudine. Haec et

cateia ^
quam Horatius caiam dicit . Est enim genus gallici teli ex
inateria quam maxime lenta^quae iacta quidem non longe pro-
pter grauitatem euoLat : sed qiio peruenit, vi nimia perfringit : quod
si ab artifice mittatur, rursum redit ad eum ,
qui misit . Huius me-
7. Aen. 741, minit Viroilius dicens , Teufonico
ritu soiiti torquere cateias . Vnde
ct eos hispani , et cralli teutonos vocant.
8. Phalarica cst tehun inpens,torno factum , habens ferrum

num. 26, ita refert : Callia materibus Horatius caiam . Non enim constat,Isi-
Sueui lanccis cCfiji^unt Festus Lancca . : dorum locum Seruii , quo is de Luci-
a graeco dicta t quam illi >Dyx"^ '^^- lio, et cala
, QuiJ-loquitur respexisse .

^ant . Isidorus notationeai latinam in- quid autem sit de auctore vocis caia ^
uenire voluir AREV. . eani retinendam censct Salmasius pag.
6. Amentum . E Scru. Aen. 9. ad v. 207. V. 22. in Trebell. Pollion. contra
amentaque torquent . GRIAL . viruyn doctissimum ( Grialium , vt puto
)
7, Claua est , qualis fuit Herculis . qui correxit calam : nam a caia , bacu-
Festus : Claua teli genus , quo Hercules lus , claua , factum est caio caias , et
vteb.itur . GRIAL •
caiatio Fulgentius in Contin. VirgiL
.

Ib. Et est cubito semjs facta in lon- Apud antiquos CAIATIO dicebatur pue-
gitudine. Seruius Aenci.i. 7. ad v. Tere- rilis caedes . l^nde et Flautus in Cistel-

tcb sant aclidcs illis - Tela Aclides sunt : larin ( forta.sse Clitellaria ) comoedia
tela qu.'.edam antiqua adeo , vt neque ait : Qiiid tu anticam times , ne te ma-
vsquam commemorentur in bello Le^ . nuleo caiet Papias, CATEIA ? lingua per~
gitur tamen , quod sint clauae cubito sarum hasta , vel telum . Cateia , quam
scmis fictae , eminentibus hinc , et hinc Horatius CAIAM dicit . Est enim genus
aruminibus etc. GRIAL . gallici teli \ quod si ab artifice mittatur,
Ib. Haec et cateia , quam Lucilius ca- rursus ad eum redit,qui nnsit Id ita .

h-w Pro Lucilio Horatius erat in 0.

. explicat Seruius ad v. cit. Virgilii , Teu-
lihris mcndose Seruius initio yi. Aeneid.
. tonico ritu etc. Quam in hostem iacu-
Yallum autem dicebant calns:s\c Luci- lantes , lineis , quibus eam adnexuerant ,

liiisScinde calam , vt caleas , id cst

: , RECIPROCAM faciebant Hic est , vt .

o puer , frange tustes > et fac focum . puto , arcus dolosus , de quo cap. 7. Osee
GRIAL. v. 16. Vide notam Marianae ad lib. i.
Hispani , et Galli Teutonos
Ib. li . Ibidori contra iudacos cap. 19. , vbi ex
fortasse , quos vul^o chuzones diciynus • vetcri editione proh-rtur /(r^/r/.t recipro-
GRIAL . ca , quam nonnulli male explicant de
Ib. Grialius ex conlectura edidit Lu- sagitta,quae repercutit ipsum , qui ar-
ciliuscalam dicit quod etsi auctoritate : cum tetendit . AR£V.
Seruiicomprobatur, tamen omnium e- 8. Phalarica relum ingens - iaculari
xemplarium scriptura retinenda videtur , potuisse . £ Scru. Aen. 9. ad v. Con-
 .

L I B E R XVIII. 3 8j
cubicale , et rotundit:itein de plumbo in inodiim sphaerae in ipsd
summitate Dicitur etiam et iirnem habere atfixum. Hoc autem te-
.

lo pugnatur de turribus , quas phalas dici manifestum est luuo- .

8p.
nalis 5 Comurtt ante phalas ^ delphinorumque columnai A phalis [^,1- ,

tur dicti est plialarica sicut a muro muralis Sanc phalaricam Lu-
: .

canus dicit ncruis mitti tortilibus, et quadam machina , vt, //«;u «««/
j ^ V' 198
tortilibus 'vibrata phalarica neruis , Virgilius vero ait , Turnum
manu phalaricam iaculari potuisse .

9. arma iaculorum , atque telorum a torquendo > vel

Pila sunt
emittendo vocata De quibus Lucsiniis Signa pares aquilas^ et pi-
. :
^
lib. I. V.

la minantia pilis Cuius singulare pilum dicitur.

,

10. "Telum vccatur secundum graecam etymologiam a^ro roD ,

T/iAo^gVj quidquid longe iaci potest quamqiiam abusiue dicatur et :

gladius, vt est illud At non hoc telum mta quod vi dextera ver-
: virg. 9. /\en.

sat Proprie autem telum a longitudine dicitur. Vnde et mustela

,
"f-lVj'

dicitur 5 quod longior sitjquam mus .

11. Cuspis hastile amcntatumja cespite dicta^quod est vir-

Acn.v.ult.
gultum Virgilius j Et pastoralem praefixa cuspide myrtum Proprie
. .
^-^'

autem cuspis posterior pars hastae est

torta phalarica . GRIAL . mus longus . Vid. /. Si caiuitur > Ac
Ih. Scribitur phalarica , et falarica . verb. signif. GR.
Erat phalarica maior , quae catapulta ia- Ib. De teli etymologia , et significa-
ciebatur , et minor , quae manu AR. . tu eadem ferme Seruius ad lib. 9. Aen.
9, Pila Seruins .Aen. 7. ad v. Pila V. 509. ,et Festus verb. tela GRIAL. .

manu, s. q. g. i. b. d. Piium proprie est II. Proprie autem cuspis poscerior

hasta romana , vt gessa gallorum , sa- pirs hastae . Seruius Aen. 10. ad v. Vi-
ribsae m;icei.ionum . GRIAL. branti cuspis medium
transuerberat ictu :

Ib. Varro de iing. lat. lib. 4. cap.24. Sane cuspidem abusiue pro hastae mu-
Similiter ab omine pi!u>n , quod hostis crone posuit GRIAL . .

feriret , vt perilam Alii deducunt ex . Ibid. Quod cuspis proprie non sft
graeco tj-TXoc Vide Lipsium lib. 3. de
. acies hastae , sed pars posterior , non fa-
mil. rom. dial. 4. AREV. cile antiquiorum auctoritate potcrit com-
10. Telum - potest E Seru. Aen. 8. . probari , quamuis per synecdochen pro
ad V. Desuper Alcides telis premit GR. . hasta , vel baculo nonnunquam adhibea-
Ib. Quamqua:n abusiue dicatur et tur Proprie autem mucro est gladii ,
.

gladius . Seru. Aen. 9. At non hoc tc- cuspis hastae , vel conti etc. Quod au-
lum : Hoc loco telum gladium dixit a tem Becmanus ait , cuspidem originem
longitudine, vnde et mustela dicitur, quasi trahere ab aspide , incptum videtur . AR.
 .

.1^4
ETYMOLOGIARVM
C A P V T VIII.

Dc sagltth .

I i^
K^ agttta
azUta a sagact iactu^id est
?i , veloci ictu vocata . Pennis enlm
fertiir , quasi auis , vc celeriter mors percur<rat ad hominem His .

primum cretenses vsi sunt : quibus pennae ideo , vt diximus, ag-

ghitinantur , vt leues sint^et peruolent.
2. Scaptos . . . Spiciila sunt sagittae , vel lanceae breues, ab^spica-

rum specie nuncupatae.

3. Scorpio est sagitta venenata arcu , vel tormentis cxcussa . Quae
dum hominem venerit,
ad virus, qua figitj infundic: vnde et Scor-

pio nomen accepit

C A P V T IX.

De pharetris .

R aretra sagittarum thecae , a ferendo iacula dicta , sicut et/f-

retrum ,

Cap. VIII. n. I. Sagitta y et spicuhim scribit Ammianus lib. 2^. cap. 4. al. 8»
aliquando confunduntur sed discrimen : Rigaltius in not. ad Scorpiacon Tertul-
ab Isidoro adhibitum probandum est , iiani Isidorum coarguit , quod
in princ.

quod sagitta arcu niittitur , spiculum ve- scorpionem sagittam diserit , quum po-
ro lancea breuis est, pilum quoque di- tius sit machina sagittas proiiciens Isi- .

ctum . AREVALVS . dorum defendit Nicol. Antonius lib. j.

3. Scorpio Fegetius lib.^, c, 22.
. biblioth. veter. num. 95. auctoritate
Scorpiones dicebantur , quas nunc ma" Stewechii in comment. ad Vegetium de
nuballistas vocnnt, ideo sic nuncupati , re mil. lib. 4. cap. 22. , qui Isidoro fa-
quod paruis , subtilibusque spiculis infe- uct . Pro
quae scorpione iacitur,
sagitta,
riint mortem . GRIAL . vsurpatur etiam scorpio abHirtio de bello
Ib. Virus , qua figit , infundit . Ter- Afric. cap. 29. Scorpione accuratius miS"
tull. aduers. Gnostic. Vnde et bellicam 60, atque eorum decurione occiso AR. .

fnachinam vegetantem de
retractu tela Cap. IX. n, 1. Pharetra sagittar. thec.
•corpio nominant Id spiculum , et fi-
. et Coriti prop. Seru. Aeneid. 10. ad v,
8tula €st , patula tenuitate in vulnus , et Coritiq. leues : Coriti proprie sunt ar-
virus , qua figit, effundit GRIAL . . cuum thecae , dicuntur etiam sagifarum «
Ib, Machina bellica scorpio dicta du- quas et pharetras vocamus GRIAL . .

plex erat , maior, et minor , vt ex Li- Ib. Eadem feretri etymologia repe«
uio lib. 26. cap. 47. ,et 49. Etiam pro titur lib. 20. cap. xi. Phareira graeca
temporum varietatc varia fuit eius for- vox est sed etiam sic a f /pw , /f ro , ex
:

raa . Scorpiones sui temporis fuse de- nonnullorum sententia deriuatur AR. .
 .

L I B E R XVIII. 387
retrum , vbi funiis defertur , qiiae ideo etymologiam communeiH
habeiit ,
quia pharetra mortem teretrum mortuum
, portat.
2. Coriti proprie sunt arcuum tliecae : sicut sagittarum phire-
trae . Vagina appellatur, eo q'iod in ea mucro , vei gladiu^ baiu-
letur .

3. Theca, ab eo quod aliquid receptum tegat, c h*tera pro^po-

sita . Alii graeco nomine thecam vocari asserunt , qu ")d il)i repo-
natur aliquid . iibrorum repositio dicicjr
Indc et bihliotheca .

4. Dolones sunt vaginae ligneae , intra quas latet pugio sub

baculi specie Doloncs autem a dolo dicti sunt,quod faiiant , et
.

decipiant ferro,quum speciem praeferant ligii. Hos vulgus grae-

co nomine Oxos vocat , id est,acutos. Vnde et apud medicos
acutus morbus ojeia vocatur .

5. Arcu! vocatur , eo quod arceat aduersarium . Inde et arces

dicuntur, a quibus arcentur hostes . Item arcus ob speciem , quod

siat curuati arctius ,

C A P V T X.

Defundis .

2. F.
j- unda dicta, eo quod ex ea fundantur lapides , id est , emit-
tantur
2. Ballista senus tormenti , ab emittendo iacula dicta : ^aAAgiK

enim graece mittere dicitur . Torquetur enim verbere neruorum,

1. vaginam dictani piitant a va-

Alii cet , id est , propellit . Inde arcus in ar-

co , quasi vacinam , quod vacua sit , et chitectura nomen inuenit . AREV.

apta ad recipiendum gladiurn , veU te- Cap. X. n. I Emittantar Qiiae post .

lum . AREV. haec verba iu editis quibus.ium leguntur

Dolones - praeferant lign!
4. . Kx Vique ad Ballista , in manuscriptis nulla
eod. Aen. 7. ad v. Saeuosque. g. i. b. sunt sunt tamen sup, lib. 14. c. 6. E
:

dolones . GRIAL . Seru. Georg. 1. GRIAL .

Ibid. Acutus morbus c^s<'* . Sic su^ 2. Inde et fundibalus . Vid. c. 6,

pra lib. 4. c. 6. GRIAL . iib. 14. GRIAL .

Ib. Ducangius nescio quid de oxis Ib.Contra ballistam testudo valct .

notare voluerat nam verb. Oxa ait , : Series fit eHim
arm. Seru. lib. 9. ad v,
yide Dolo Desideratur autem haec vox
. Accelerant acta p. testudine Volsci Te- :

Dolo vbi fortasse Isidori nostri verba

: studo est scutorum connexio curuata in
de dolonibus ascribere constituerat AR. . testudinis raodum . GRIAL.
5. ArciiS proprie dicitur de instru- Ib. Fundibalus
14 lib. cap. 6. n.vlr.
taento , quo sa;^ittae iaciuntur , quia (tr- dicitur fundibalum neutr. Aliud instru-
fomjk C c c
 ,
. ,, . .

1^6 ETYMOLOGIARVM
cc magna vi incit aut hastas , aiicsaxa . Inde et fundibalus , quasi/w;/-
^f/;/, et emittens . Contra ballistam testudo valet . ^eries enim fit

anr.orum vmbonibus inter se colligatis .

C A P V T XI.

De ariete

1. ZjLrieti nomen species dedit , eo c|Uod cum impetu impingit

murum in modum arietum pugnantium enim,ac nodo-
. Validae
sae arboris caput ferro vestitur, eaque suspensa funibus multorum
manu ad murum impellitur : deinde retrorsum ducta maiore im-
petu destinatur : sicque crebris ictibus concussum muri latus ce-
dit, cauatumque irrupturis fenestram facit
2. Contra impulsum arietis remedium est saccus paleis ple-
nus,et in eum locum demissus , quem aries percutit Laxo enim .

saccorum sinu ictus arietis illisus mollitur Duriora enim niollio- .

ribus facilius cedunt .

5. Plutei sunt crates corio crudo intectae , quae in opere fa-

ciendo hosti obiiciuntur.
4. Musculus cuniculo similis fit , quo murus perfoditur 5 ex
quo et appeUatur, quasi murusculus .

c A p V T xn.
De clypeis

.c lypeus est scutum maius, dictus ab eo quod clepet -i

id tsty

mentum de quo Vegetius

est fustibalus , cap. 10. AREV.
vt ex nota Grialii ad eum locum con- Cap.Xir. n. I. Clypeus est scutum
stat . AREV. maius Seru. non semel . GRIAL .
.

Cap. XI. n.i. Arleti - facilius cedunt Ib. tov KXiTnHV Ex eod. Aert,
'Atto .

"Ex Hegesipp. libro 1. c.ii. GRIAL . 7. ad V, nec clypei , currusue sonant

4. Musculus -quasi murusculus Mu- . Sed verius dTra tou yhv^Hv ^ id est ^ ab
sculos a marinis belluis , quae balaenis sculpendo dictum . Causam reddit Plin.
auxiiio sunt , dictos putat Vegetius li" 35. cap.^. Scutis enim , qualibus ad Tro-
bro 4. f. 15. GRIAL . iam pugnatum est , continebantur ima-
Ib. Musculi maioris descriptionem ha« gines Vnde et. nomen habuere clypeo-
.

bes apud Caesarem Dc b?U| ciuil. Iib.2,. rucn , non vt peruersa gramnaaticoruni
 . . .

L I B H R XVIII. 387
celet cOrpus 5
perlculisqiie siibducnt , a;ro tou K\'i7ffiiv . Oppositus
enim sua defensione nb hastis, et iaculis corpus inunit . Clypeus
autem pcditum est, scutum cquitum .

2. S^-utum appelLitum , eo quod a sc excuti:it telorum ictum .

Vt enim telis resistatur , clypcus antefcrtur . Vmbo scuti pars mc-

(][x est 5
quasi vmbHicui .

5. Aficile vocatur scutum breue , et rotundum, de quo Virgi-

lius Ueuaque ancile gerebjit Et ancile dictum ab ancisione
: . ^ quod 7. Acn. 18!?.

sit ab omni parte veluti ancisum , et rotundum Ouidius : : Ldaue

Fast. 377.
ancile vocant , quod ab omni parte recisum - Quaque fjotes . oculis , i'

angulus omnis abest .

scutum breuissimum in modum lunae mcdiac. Cuius

4. Pelta
Rfg. c. 10.
meminit liber Regum Fecit rex Salomon ducenta scuta de auro pu- :
^, 16. 17.
ro elf trecentas peltas ex auro probato
, .

5. Cetra scutum loreum sine ligno quo vtuntur afri^et mau- ,

ri 3 de quo Poeta : Laeuam cetra tegit 7. Acn. 732.

6. Parma arma , quasi parua , non clypeus Dicitur au-
leuia .

tem et testudo scutum Nam in modum testudinis fit clypeus. Est

.

sabtilitas voluit , a cluendo Origo ple- . Ib. Ancile ab am , circum , et Citesns ,

na virtLitis faciem rcddi in scuto cu-
, quasi amcisum Vide Bochartum Ghan. .

iusqtie , qui fucrit vsus iUo , etc. GR. lib. 2. cap. XI. Nonnulli cum Nonio
Ih» Clypeus autem peditum . E Seru. cap. 18. n. XI, scribunt ancyle Figura .

Md V. Tercentum scutati omnes Aen.^. ancilis conseruatur in quibusdam vete-

GKIAL . ribus nunimis AREV. .

Ib. Discrimen int?r clypeutn , et scu- 4. Pelta £ Seru. Acn. i. ad. ^ luna-
tum hoc assignari solet , quod clypeus tis agmina peltis GRIAL . .

aereus erat,et rotiindin, scutum ligreum, Ib. Vulgata : scuta de auro purissimo .

et figura quadrata obionga Parma ve- . AREV.

ro , de qua num. 6. > ferme e corio , sea 5. Cetra -hispani . £.v eod.Aen.-j,GR.
loro erat , sed rotunda Facile tamen . Ibid. Afri , et mnuri: ita vctera excm-
haec ab scriptoribus confunduntur , et plaria ita etiam Grlalius in textu , sed
:

promiscue vsarpantur AREV. . in not. indicat hispani pro mauri Profe- .

2. Scutum aiii deducunt a cutis , mu- cto Seruius ait ,afri , er hispani Tacirus .

tata syllabac quintitate , quod corio sae- in Vita Agric. cap. 16, tradit , etiam
pe conregeretur Facilius a graeco rxu- . britannis breues cetras in vsu fuisse
To; , pellis , corium Similiter vmbo est . Bochartus Ghan. lib. i. cap. 42. ad illu-
a graeca voce a/2^w inde vmbilicus : . strandum hunc Isidori locum consuli pot-
AREV. crit . AREV.
Ancile - nb omni parte recisum
3. . 6. Parma lcuia arma . Seru. Aen. 10.
I:a ttiam Varro. , aut quasi afiipiyeiX$v ad illud , Transiit et parmam mucro
( addit Seru. Aen. 8. ) id est , vndiquc leuia arma minaris parmam id est , :
,

labrura habens . Fid. Plutarch. in Num. leuia arma , non clypeum GRIAL . .

GRIAL Ib. Est et tcstudo scutorum conncx.

C C C 2
 . ,

3S8 ETYMOLOGIARVM
et testiido sciitoriim connexio curiiata in testudinis modum , Nam-
que in nrmorum generibus militcs etiam ab animalibus nomina su-
i"*'"-!'!^, vt aries . Et Sallusiius , /V; mo^ium ^ inc^mtj hericii miliiaris ,
^i\ ii°i^6^*

C A P V T X 1 1 1.

De loricis .

I. J-^iT
torica vocatur, eo quod loris careat:solis enim circulis ferreis
contexta est
2. Squama est lorica ferrea ex laminis ferreis , aut aereis con-
carenata in modum squamae piscis , et ex ipso splendore squama-
rum , et similituiine nuacupata est . De ciliciis auteiii et poliun-
tur, et teguntur loricae .

C A P V T XIV.
De galeis .

I..

dicitur
C
\^
v^ de lamina est galea de corio. Nam galerus corium
assu
assis
Cassidem autem a tuscis nominatam (dicunt). Illi enim
.
:

galeam cassim nominant credo a capite * :

Vid. sup. c. lo. GRIAL . ca fid. et aa. Squama sunt loricarum

ih. Parma , vt Yarro de ling. lat. catenae , in modum squamae composi-
cap. 24. putat , dicitur , (^:/o^ e medio in tae . Sane ct squama splendorem signi-
omnes partes par. Bochartus videndus ficat , si a piscibus veniat , ct sordes , $i

loc. cit. eod. 41. AREV.

cap. a squallore . GRIAL .

Cap. XIII. n. I. Lorica - quod loris Ib. De autem polluntur lo-

ciliciis

careat , solis enim circulis {errels. Non ricae . E Seru. Georg.^. ad illud ^ Vsum
dubito , quin Isidorus apud Seruium le- in castrorum , et miseris velamina nau-
gerit Aen. libro 10. loricam esse proprie tis . GRIAL .

tegiwen de loro factum , quo maioresin Cap. XIV. n. I. Galea de corio veram :

bello vti consueuerant \ sed loricis po- hanc originem esse Becmanus pag.489.
sterioribus notationem aptauit , quae con- et seqq. confirmat , scilicet a yetXin ,
sertae sunt hamis, vt ait Virgilius . Var- felis , mustela nam veteres tegmina , :

ro libro 4.Lorica a loris , quod de co- aut galeas fere e corio , seu pellibus ani-
rio crudo pectoralia faciebant ; postea malium conficiebant : quod Becmanus
succuderunt Galli e ferro sub id voca- pluribus demonstrat . Cassis , et galea
bulum ex annuhs ferream tunicam GR. . a Tacito aperte distinguuntur passim ta- :

2. Squaina est lorica ferrea , etc. men promlscue ab aliis vsurpantur AR. .

Sem, Aen, $* Nec dupUci sc^uama lcri-

 . . , . ,
.

L 1 B E R XVIII. 38^
2. Apex est, quod in summa galea eminet, quo figitur ciista,

quam graeci koovqv vocant. Nam cofius est curLiatura, quae in ga-
lea prominet j et supra quam cristae sunt

C A P V T XV.

De foro .

I. J- F orus exercendarum litium locws^^ fa^ido dl-ctus

c . Qui locus
et Prorostra vocatur , ideo quod ex bello punico captis nauibus
carthaginensium rostra ablata sunt , et in foro romano praefixa, vt
essent huius insigne victoriae Constat autem forus causa, lege, ec .

iudice
2. Causa vocatur a casu , quo euenit . Est enim materia , et
origo negotii , necdum discussionis examine pateficta , quae dum
praeponitur, causa est , dum discutitur ^indicium est, dum finitur,
iustitia : vocatum autem iudicium , quasi iurisdictio^ et iustitia, qua-
si iuris status ludicium autem prius inqulsitio vocabatur
. Vnde .

et actores iudiciorum, et praepositos quaestores ^ vel quaesitores vo-

camus .

3. Negotium multa signiiicat, modo actum rei alicuius, cui con-

trarium est otium , modo actionem causae , quod est iurgium litis

Et dictum negotium , quasi ?iec otium , id est, sine otio . Negotium

autem in causis, negotiatio in commerciis dicltur, vbi aliquid datur,
vt maiora lucrentur
4. lurgium dictum , quasi iuris garrium ^ eo quod iijqul jcau-

2. Apex sumai. gal. etc.

est q. in nime vero Grialio assentior , qui haec
Seruius Aen. 12. apicem tamen
(td v. BrauUoni Cur enim Isidorus
ascribit .

incita summum - Hasta tulit galeae emi- : qui passim sua repetit , non potuit oc-
nentiam , quam graeci conum vocant casione data bis de foro sermonem inge-
in qua eminent cristae etUb. lo. Apex : rere? AREV.
coni altitudo . GRIAL . 2. lusiitia est z iusto , vt laetitia a
Cap. XV. n.i. Forus Poterat duci coe- . laeto etc. De iure, et legibus iib. 5. agit
na sine istis , se:i Braulioni aliter visum . Isidorus. AREV.
yid. supr. lib. 15. f. 2. GRIAL . 4. Discerneret agri : aruis vulgo apud
Ib. De fori etymo vide lib.15. cap.2. Virgil. GRIAL .

num. 27.,vbi legitur , Hrtfr locaetPRO Ib. lurgium est a /«r^^,quod Varro lib.5.
ROSTRIS vocantur quod melius est, , de ling. lat. cap. 6. a iure , et ago dcj^-
quam prorostra Sed fortasse medio ae-
. cit . AREV.
uo nomen hoc obtinuit/?;cr(;j"/r/; Mi- .
 . ) )

390 ETY MOLOG I A RV M

sam dicimt , lure disccpteiit . Lis a coiuentionc limltls prliis no-
i>. Aen. 898. Yntn siiinpsit . L^c qiio Vlr^ilius : Limes erjit positus ^ litem vt discer-
neret ^z^i .

^. Causa aut argumento , nut probatione constat. Argumen-

tum nunquam testibus, nunquam tabulis Jat probationem , sed so-
L^ inuestigarione inuenit veritatem vnde ec , dictum argumentum 5
id Qsx. :>
argutum inuentum . Probatio aurem testibus,et fide tabuLi-
lum consrat
6. In omni autem indicio scx personae quaeruntur lude^c , .

accusator, reus 3 et tres testes . ludex dictus,quasi ius dicens po-

pulo 5 siue quod iure d'sceptct. lure aurem disceptare est iuste iu-
dicare . Non est autem uidexjsi non est in eo iustitia .

7. Aecusator vocatus ,
qnasi adcausator ,
quia ad causam vo-
cat eum ,
quem appelLit . Reus a re , qua petitur , nuncupatus , quia
quamuis sceleris conscius non sit , reus tamen dicitur , quamdiu ia
iudicio pro re aL^qua petitur.
8. 'Lestes antiqultus superstites dicebantur, eo quod snper statuni
causae proFerebantur . Nunc, parte abLita nominis , testes vocantur .

9. autem consideratur.conditione , natura, et vita. (^ow-

Testis
ditione si liberj non seruus. Nam saepe seruus metu dominantis
5

testimonium supprimit veritatis Natura , si vir, non femina Nam . .

Vigr. 4. ^^^'
ffjarium ^et mutahile semper - Femina VitajSi innocens^et integer ,

569
actu Nara si vita bona deiiierit , fide carebit Non enim potest
. .

iusiitia cum scelerato habere societatem .

6. ludex dictus . Ead. sup. lib.p. c.4. testimonium ,'quod superstitibus prae-
est
GRIAL . sentibus quos controuersia esf,
ii , inter
7. (Trialius edidlt , a re , quam peti- vindicias sumere iubentur Plautus in .

tur , fortasse quia variant exemphria , et .^rtemone Nunc mihi licet quiduis lo-
:,

feto cum duobus accusatiuis nliquando qui , nemo hic adest superstes Quem lO' .

reperitur Sed praeterquam quod dubiae

. cum ita legcbat Chacon Superstites prae- :

lectionis sunt loca similia , quae afferri sentes , testes praesentes significat . Quain
sol>?nt , Isidorus eodem sensu paulo post hctionem et Plautiverba , ct hiclsidori lo-

ait pro re aliqua petitiir . Ad Griaiii seu- cus satis confirmant: Ciceronis vsro verba
sum posset corrijji a re , qiiae petitur^scl" inMuraen. ita emcndabat Carmen com- :

licet ab eo . AREV. positum est , quum ceteris rebus absur-

8. -Testes antiquitus saperstites dice- dum , tum vero nullo vsu vtrisque su-
bintur Melius omnino Isidorns , quam
. perstitibus praesentibus (sumite vindicias
SeruiuSf qiii Aen. 3. ad illud Superat- : ite viam
Et vtrisque actore , et reo in-
.

ne , ct vescitur aura ? Superstes ( inquit terpretabatur sumite vindicias , c Festo

:

praesentem significat Festus Supersti- . : supplebat . GRIAL .

tes testes praesentes significat , cuius rei
 . . . .

L I B E R XVIII. 391
lo. Diio siint dicendo id, qiiod vi«
autem genera testiiim, aiit

deiiint, aiit proferendo id^quod audierunt. Duobus autem modis

testes delinquunt quum aut falsa promunt^auc vera silenao ob-
:

tegunt
C A P V T XVI.

De spectaculls

i.v3i'pectacula, vt opinor, generaliter nominantur voluptates ^ quae

non per semetipsa inquinant , sed per eajquae illic geruntur .

Dicta autem spectacula , eo quod hominibus publica ibi praebea-

tur inspectlo Haec et ludicra nuncupata, quod m ludis gerantur,
.

aut in scenis
2. Ludorum origo sic traditur . Lydii ex Asia transuenae in He-
truria consederunt , duce Tyrrheno, qui fratri suo cesserat regni
contentione. Igitur in Hetruria inter ceteros ritus superstitionum
suarum , spectacula quoque religionis nomine instituerunt . Inde
romani accersitos artifices mutuati sunt , et inde ludi a lydis voca-
ti sunt . Varro autem dicit ludos a lusu vocatos quod iuuenes
,

perdics festos solebant ludi exultatione delectare populum Vnde et .

eum lusum iuuenum et diebus festis , et tempHs , et religionibus

reputat.
3. Nihil iam de causa vocabuli , dum rei causa idololatria sit
Vnde et promiscue ludi liberalia vocabantur, ob honorem Libe-
ri patris . Ob hoc respicienda est originis macula, ne bonum aesti-

In cod. Vatic. 625. , quem c.pj.

10. Peristeph, v. 66. Plurima opera de spe-
Prolegom. num. 19. et seqq. descripsi , ctaculis , diuersisque ludorum veterura
post hoc capiit , quod desinit silentio te- generibus legi possunt in Thesauro Gro-
gunt , indicatur, aliquos hinc librum 20. nouiano Antiquit. graecar. tom. 7. , ec
inchoare , vt latius ibid. num. 32. expo- 8., et in Thesauro Graeuiano Antiquit. ro-

$ui. AREVAL. manar, tom. 9. AREV.

Cap. XVI. n. I. Quae non per semet- 2. Lydii ex Asia transuenae - Liberi
ipsa inquinant . Tertidlianus lib. de spe^ patris . E Tertull. ihid. c. 1. GRIAL .

etaciilis c. v!t. Retulimus supra de loco- Inde romani accersitos ejc. Vide
Ib.
rum conditione , quod non per semetipsa Liuium lib. 7. cap. 2. Inde ludii , et lu^
nos inquinent , sed per ea, quae illic ge- diones dicti , quasi lydii , et lydiones , qui
runtur GRIAL. . iudos faciebanc AREV. .

Ib. Voluptates spectacula gentilium

:
3 .Orioinis macuU - accepit . £.v eod.
peculiari signifitatione voluptatem fuisse loco. GRIAL .

dicta ostendi in comment. ad Prudentium Ib. Idololatria : ita rescribo : nam

lib. 2. in Symmach. v. 1125. , et h/mn.6. idnUtria , quae vox passim in mss. an-

^
 . . . ,

^91 ETYMOLOGIARVM
ines , quod tnitiiim a m.ilo accepit . Ludiis autem gymiiicus est
aut circensis , aut gladiatorius , aut scenicus .

CAPVT XVI L

De liido Gymnico .

i.G^ymnicus ludus Cuius lo-

tsz velocitatis , ac virium gloria .

cus gymnasium dicitur, vbi exercentur athletae , et cursorum velo-

citas comprobatur Hinc accidit , vt amnium prope artmm exer-
.

citia gymnasia dicantur

2. Antea enim in iocis certantes ci.icti erant, ne nudarentur :

post, relaxato cingulo repenre prostrarus, et exinimatus est quldam

,

cursor. Quarc ex consilii decreto tunc Archon Hippomenes , vt

nudi deinceps omnes exercitarearur permisit Ex \\\q gymnasium ,
.

dictum , quod iuuenes nudi exercentur in campo, vbi sola tantum

verenda operiuntur

CAPVT XVIII.

De generibus Gymnicorum .

j . vJTenera gymnicorum qulnque , saltus , cursus, iactus , virtus ,

atque luctatio . Vnde ferunt, quemdam regem tot filios adolescen-

tes habentem, totidem generibus de regno iussisse contendere

C A P V T XIX.

De saltu •

I. i3^altus dlctus , quasi exilire in altum . Est enim saltus altius

exilircj vel longius .

CA-
tlquis reperitur,et a Grlallo retinetur , Cap. XVIII. Obseruandum , 'z>/r"f«/^f» ,
amanuensibus tribui potest . AREV. hoc loco pro pugilatu poni . AREV.
Cap. XVII. n. 2. Ex consilii decreto Cap. XIX. A salio est saltum , et inde
tunc Archon Hippomenes . Auctor quag- saltus . Alia ad expUcaiionem saltus spe-
rendus ,QK\^L . ctant . AREV. .\ .:..
 . . .

L I B E R XVIII. 393

C A P V T XX.

Dff cursu .

I. i

tas pedum
C
v^ ursus a velocitate crurum vocatur . Est cnim cuisus celcri-

CAPVT XXI.

De iactu .

l»JLaactus dictus a iaciendo Vnde et piscatorium rete iaculum di-«

,

citur Huic arti vsus estjarrepto lapide procul ferire , hastas pon-
.

dere librato iacere , sagittas arcu emittere .

C A P V T XXII.

De virtute ,

,.F,irtus est immensitas virium in labore, et pondere corporis.

C A P V T XXIII.

De luctatione .

I. JLjuctatio a laterum complexu vocatur , quibus cominus certan"

tes innituntur , qui graeca appellatione athletae vocantur . Locus
autem luctationis palaestra dicitur

Cap. XX. Cursus est a curro Verbi . Cap. XXIII. Cominus certantes Inni-
furro hebraicam etymologiam nonnulli tent Ita VV. CC. Coth, , vnus Rom. inni-
.

inuestigant . AREV tuntur . GRIAL.

Cap. XXI. Arrepto lapide procul feri- Ib. In Grjalii textu innitent , quod
re Al. Arreptos lapides procul ferre
. . nihil est Fortasse Isidorus scrlpsit inni-
.

GRIAL tunt actme : vel legendum imminent. AR,

Tom.IV. Ddd
 . ,

594 ETYMOLOGIARVM
C A P V T XXIV.

De palaestra .

i./ p.alaestram aiitem vel u^ttq t«§ ^raA»/^ , id est, a luctatione , vel
aTTo Tou 7ra^?\.iiv ^ id est , a motii ruinae fortis nominatam dicunt :

quod in luctando quum medios arripiant, fere quatiunt,

sciiicet, id-
que apud graecos TraAMiv vocatur Quidam opinantur, artem . lu-
ctandi vrsorum contentione monstratam . Namque inter ceteras
feras eos solos et eri9\ congressos, et subsidere celeriter , ac re-
uerti 5 et modo manibus tentare inuicem , modo complexu abige-
re scsQ morc Juctantium
CAPVT XXV.
De agone .

1. \^uae latini certamhia ^ gvaQcl dyccyuq vocant , a frequentia

^^^ qua celebrabantur . Siquidem et omnem coetum , atque
conuentum agona dici : alii , quod in circulis , et quasi agoniis , id
est, sine angulo locis, ederentur , nuncupatos agonas putant.

CAPVT XXVI.
De generlbus agonurn .

..A gonum genera fuere , immensitas virium , cursus celeritas ,

sagittandi peritia, standi ad citharam quoque , vel

patientia : tibias
incedendi gestus : demoribus quoque, de forma^ de cantandi mo-
dulatione, terrestris quoque belli , et naualis proelii ,
perpetiendo^
rumqne suppliciorum certamina.

Cap. XXIV. Palaestram autem - fortis. omnibus Isidorianis libris . GRTAL.

Seru.adv. Corporaque ag. nud. praedii- Cap. XXV. Agoiia dici supplendum :

ra palaestra Georg. x, Palaestra autem

. constat y3\it simile aliquid Originem a- .

dicta est vel «tjo^ th^ w«^»c, id est, a lucta- gonalif sacri Ouidius inquirit lib.i. Fa«
tione , vel aTro roO TruXXiii' , hoc est , a stor. V. 317., et seqq. Proprietas vocis
motu vrnae,nam ducti sorte luctaban- graecae indicat circum, siue locum sins
tur . Hif loeus pcssime ajfectus erat in angulis . AREV.
 , , .

L I B E R XVIII. 39$

C A P V T XXVII.

De ludis circensibus

T /iidi
i.J— circenses sacrorum causa, ac deoriim gentiliiim celebra-
tionibus instituti sunt . Vnde et qui eos spectant, daemonum cul-
tibus inseruire videntur. Nam res equestris antea simplex ageba-
tur, et vtique communis vsus reatus non erat, sed quum ad ludos
coactus est naturalis vsus, ad daemoniorum cultum translatus est.
2. Itaque et Castori, et Polluci deputantur hae species, quibus
equos Mercurio distributos Stesichorus docet sed et Neptunus
a :

equestris est, quem graeci Hippion appellant sed et Marti , et lo- :

ui in ludis equi sunt consecrati , et ipsi quadrigis praesunt .

5. Circenses autem ludi ideo dicti, vel a circumeundo ^ vel quod

vbi nunc metae sunt, olim ghidii ponebantur , quos quadrigae a>-
cuiba?it 5 et inde dicti circenses , ab ensibus , circa quos currebant Si- .

quidem in h*tore circa ripas fluminum currus agitantes , ghidios iti

ordine in ripae litore ponebant,et erat artis, equum circapericuh
torquere . Inde et circenses dicti putantur : quasi circum enses .

CAPVT XXVIII.

De circo .

c
i.^V-Jircus
Ats medio spatio
soli prlncipah*ter consecratus
, et effigies de fastlgio
est a
aedis emicat
paganis
,
,

quod
cuius ae-
noit
putauerint sub tecto consecrandum , quem in aperto habent . Est
autem circus omne illud spatium, quod circuire equo solent

Gap. XXVII. n.i. Ntim res equestris - initio 2- Georg, , et Ae^?. 8. aci v. Magnis
Hippion vocant s TertulL c. 6. dc cif'
: circensibus actis . GRIAL .

co. GRIAL. Ib. Circemes a circo dictos , nemo

Ih. Daemorjum cultlbus irtseruire vi~ negauerit . AHa , quae ex Seruio Isido-
dentur Egregie totum hoc argumentum
. rus , et alii afferunt , ad eruditionem per-
Mariana illubtrat in tract. <\e spectaculis tinent , non ad verain nominis notatio-
cap. 12. prol.itis testimoniis Tertulliani nem Confer Vossium in Etymo!. AR.
.

Cypriani , S^luiani, loannis Chrysostomi, Cap. XXVIII. n. 1. Circus soli - in a-

et nostri Isidori . AREV. perto habent. £ Tertull. r. 5. de loco .

3. Circenses autem ludi , etc . ESeru. GRIAL .

Ddd 2
 , . ,:

59^ ETYMOLOGIARVM
2. Hiinc romaiii dictum putant a circuitu equorum , eo quod
ibicircum metas equi curraiit Graeci vero a Circe Solis filia, .

quae patri suo hoc genus certaminis instituit 3 asscrunt nuncupa-

tum, et ab ea circi appellationem argumentantur Fuit autem ma- .

ga, et venefica, ct sacerdos daemonum, in cuius loci habitu 3 et ope-

re maciicae arteSjCt cultus idololatriae recoqnoscitur .

C A P V T XXIX.

De orrjamentls

ri
.0 Castoris
rnamenta
3 et Pollucis
circi, oua, meta, obeliscus, carceres
ascribunt qui illos ouo editos
. Oua hono-
credendo de
,

cygno loue non erubescunt.

2. Finpunt autem circensia Romani ad causas mundi referri
vt sub hac specie superstitiones vanitatum suarum excusent

2. Hunc Romani dictum put. Sup. numero horarum erant , sed vigesimus
Jib. 15. r. 2. GRIAL . quipitus aerarius dicebatur , co quod de
Ih. Graeci vero , etc. E Tertull. ibid. collatlone populi exhibebatur Adde duo- .

GRIAL . decim kostias f quae xn. caeli signa , et

Ib. A Circe . Reiiciiint id Vossius, septem metas f quae planetas \'u. refere-
aliique recentiores . GRIAL . bant Fiebant autem Circenses hoc ordi-
.

Cap. XXIX. n. i. Oua honori Casto- ne Quadrigae , bigae , aut trigae qua~
:

ris - erubescunt . Tertull. ibid. GR. tuor sorte ductae e quatuor factionibus
Ib. Codex I. goth. Tolet. nonnulla Prasina , Rosea , A!ba , et Veneta in car-
hic addit , sed non satis ordinata : Oua ceribus constitttebantur Deinde , mappa
.

honori Volhcis , et Castoris : dicitur , quod a magistratu , qui ludis praesidebat , mis-
Ledam matrem Castoris , et Pollucis lo- sa , hoc estfSigno dato , quadrigae car-
uis (
pro lupiter ) in cygni similitudinem ceribus emissae septem spatia , siue curri-
Stuprasset y ideo ouo editos putant , ad cula circa metas conficiebant , victoreque
tiuis iimilitudinem ascribunt , qui illos ouo coronato, missus vnus peractus erat Idem .

editos etc. AREV. in reliquis vigintiquatuor missibus fiebat :

2. Ad causas mundi referri . Seruius quum autem in singulis quadrigae quatuor

ad V. Centuiti quadriiugos ag. a. f. cur- currerent , recte Virgilius : Centum qua-
rus : id est ) diei exhibebo
, vnius inquit driiugos agitabo ad flumina currus. Vid.
(

Circenses Varro dicit in libris

. Quia , vt Sueton, in Domit. , Senec. lib. ep./i. epist,
de gcnt. pop. Romani , olim xxv. missus ^o.^Ouid. in Halieutic. ) Arnob. y. con-
fiebant , quorum quatuor , et viginti pro tra gentes, Agell. lib. ^. c^. GRIAL .
 , . . .

L I B E R XVIII. 397
C A P V T XXX.
De metis

I.

mundi
M,
ii' J.etarum qulppe appellatione proprle termlnnm,ac finem
designari voluntjab co quod alicui emensus finis estjsiuc
ad testimonium orientisj occidentisque solis.

C A P V T XXXI.
De obeltsco .

I. o,
'V-^bellscum Mesphres , rek i^gypti primus , fecisse fertur tali
ex causa Quum quodam tempore Nilus violenta inundatione iEgy-
.

pto nocuissst, indignatus rex, tamquam poenas a flumine exigeret,

sagittam in vndas misit Non multo post graui valetudine corre-
.

ptus lumen amisit , qui post caecitatem visu recepto duos obell-
5

scos soii sacrault Obeliscus enlm sagitta dlcltur qul Idem in me-
. :

dio circo ponitur , quia per medium mundum sol currit

t.Medio autem spatio ab vtraque meta constitutus obeliscus,
fastlglum summitatemque caeli signiiicat quum sol ab vtroque spa-
, :

tiomedio horarum discrimine transcendit Summo obeiisco su- .

perpositum est quoddam auratum in modum flammae formatum,

quoniam soi plurimum in se caloris , atque ignis habet

CAPVT XXXII.
De carceribus .

i.Xn I circo 3 vnde emittuntur equi , carceres dlxerunt ab ea rCj

Cap.XXXT.Obeliscui-n Mespres , Messe- de obellsci soli consecrati translatlone ex

res, et Mefferes habent manusc.jPlinii ma- Hieropolitana ciuitate in circum maxi-
nuscr. libri Mestres , et Mestires Excusi . mum Romae contexuit Ammlanus Mar-
Mespheem . Eus^eb. in Chronico Mephres . cellinus lib. 17. Alium solis obeliscum
Josephus Mephes . De Pherone Sesostridis nostro tempore erectum ante curiara
filio narrat haec Herodotus lib. 2. GR. Innocentianam dixi in comment. ad Pru-
Ib. In veteribus exemplaribus est va- dentium lib. i. contra Symmach. v. 309.
rla lectio non contemnenda violenti in- AREVALVS
undatione ^gyptum nocuisset \
quamuls Cap. XXXII. In clrco E Seru. Aen.i. .

magis latinum sit ^gypto , Narrauonem ad V, vincUs» ct carcere frenat GR. .

 ,.

5^8 ETYMOLOCIARVM
qua et illc cnrcerjqui est in ciuitate, quod, vt homines da-
ibi

ninati,atque inclusi , ita hic equi coercentur ^ ne exeant , antequam

signum mittatur
CAPVT XXXIII.

De aurlgis .

,.A,„«.„*,.,c„™„„„„„..,p*„...,..p™.
prie dictus^quod currum agat ^ et regat , siue quod feriat iunctos
Virg.io. Aen. equos Nam haurit ^ ferit vt latus haurit apertum
. ^ »

"^'^-
2. Ipse est et agitator , id est , verberator ab agendo dfctus
Aurigae autem duobus coloribus sunt : quibus species idololatriae
vestiunt . Nam prasinus terrae 5 venetus caelo , et mari a paganis
dicatus est .

C A P V T XXXIV.
De quadrigis .

r 1. FJ_jrichthonius autem
equos iunxisse fertur ,
*, qui
sicut Virgih"us
regnauit Athenis, primus quatuor
auctor est dicens : Primus
3. Georg.xi3> Erichthotiius currus et quatuor ausus - Iu?igere equos , rapidisque rotis
insistere njictor .

2. Fuit autem Mineruae , et Vulcani fihus , de caduca in ter-

ram hbidine ^ vt fabuhie ferunt ,
procreatus, portentum daemoni-
cum 5 immo diabohis , qui primo lanoni currum dedicauit . TaU
auctore quadrigae productae sunt .

Cap.XXXlII. n.i. Naai haurit , fent,vt, adv. Tardi costas agitator asell. Ceorg.i,
lat. h. a. f^erba simt Seru Georg.^. ad v. GRIAL.
txultantiaque haurit-Corda pauor pul- Ib. Nam prasinus terrae , etc. E Ter-
sans . GRIAL. tull. c. 6. de arte circi GRIAL . .

Ib. Haurit (tpertum . Seruius ad haec Ib. Salmasius ex hoc loco corriglt
verba : HAyRlT modo FERlT significat. verba, Tertulliani, aurigis coloribus ido"
Aspiratio olim facile negljgebatur, et aurit hlatriam vestierunt , pro quibus reponit
pro haurit scribebatur Ceterum aurigae . aurigas coloribus^ id est , idololatriam ve-
etynion melius ex Festo exponitur At^- stierunt . AREV.
REAX ; auriga AFREAS enim diceba- : Cap. XXXIV, n.i. £x eod.Tertull.loco .

tur ( forte dicebant ) frenum , ^uod ad aU' GRIAL.

res equorum religahatur , ORIAS , quo ora Fabulam de Erichthonio comme-
2.
coercebantur , AREV. morant Seruius ad loc. cit. Virgilii » et
2. A^itator. i. v. a. agendo . Ex cod. Hyginus fab. 166. AREV.
 . .

L I B E R XVIII. 399

C A P V T XXXV.
De curru .

I. v^ urrus
l a cursu dictus, vel quia rotns vidctur habere, vnde et
c^rr«w 5
quasi curuum
Quadrigarum vero currus duplici temone
.

olim erant, perpetuoque, et qui omnibus equis iniiceretur iugo .

2. Primus Clysthenes Sicyonius tantum medios iugauit, eosque

singulos ex vtraque parte simplici vfnculo apphcuit , quos graeci
flrf<pcA(?)op»?5 latini funarios vocant , a genere vinculi , quo prius alli-

gabantur
C A P V T XXXVI.
De equis , qutbus currunt .

,Q uadrigae^et bigae, trigae

Gap. XXXV. n. i. Carrum q. curuum
, et seiugae ab

iniiciebatur iugo .
equorum numero>
Non enim plaret, quod
Al. q. cursum , al.q. currum GRIAL . . aitSchefierus , iniicerctur lugo Primus ... .

Ih. NonnuUi editi , -oel quia rotas vi- iugauit Verba illa et qui etc. recte pro-
.

Aetur habere multas At currus , inqnit

. cedunt, et quum in omnibus mss. repe-
Sciiefterus de re vehiculari lib. z.cap. 15. riantur, vt Scheff^erus confirmat, non sunt
duas tantum rotas habebant , vt necesse mutanda in et quod etc. , vt Salmasius
sit , lapsum esse Isidorum . Non ergo volebat . AREV.
Schefterus editioiiem Grialianam vide- 2. Primus Clysthenes Sicyon.Pausan.
rat, in qua omitcitur multas . Vide lib. in Phocaicis . GRIAL .

20. cap. 12. num. i. Salmasius pag. 897. Ib. Latini funarios . Funales vocat Sue-
Exercitat. Plinian. legendum censet et tonius in Tiberio . GRIAL .

quod omnibus iniiceretur , iugo . Primus Ib. Salmasius loc. cit. corrigebat f//-
etc. Contra Schefterus pugnat lib. a. de que singulos , quod satis est probabile .
re vehiculari cap. 10. , et ipsc lcgit , et Pro equo funario , seu funali Ausonius
qui omnibus iniiceretur lugo primus etc.. in epicedio Phosphori poetice vsurpauit
Rem ita expllcat: temo olim erat duplex , funem , vt poetae solent habenas pro f-
perpetuusque , hoc est , alter alteri vni- quis . AREV.
tus . Clysthenes secundum temonem sus- Cap. XXXVI. n. I. Et Hespero . Ab~
tulit,et equis iugatis duos alios equos sunt hae duae voces ab antiquioribus Goth.
simplici vinculo alligatos adiunxit , qui GRIAL.
cmnes quatuoraequa fronte procederent. Ib. Mysterlum bigarum,trigarum ^tc.
Prius in trigis erat equus funalis , seu apud genciles ex Isidoro, aliisque monu-
funarius , sed non aequa fronte cum duo- mentis antiquls exponlt Nicolaus Callia-
bus iugatis procedebat , sed praecedebat. chiasindibsert.de circens. lud. Pro desul-
Haec omnia optiune cohaerent cum Gria- tores malim desultorios , scilicet equos
lii scriptura , quam retin.eo ;temo cnim Nam desultor est , qui de equo in equum
ille duplex , perpetuusque quatuor equis desiiiftjYC iafra cap. 39. e^iplicatur . A
400 ETYMOLOGIARVM
ct iiigo dictae . Ex qiiibus quadrigas soli , bigas lunac , et trigas

inferis, seiugas loui , desultores lucifero , et hespcro sacrauerunt.

Qujdrigas ideo soli iungunt , qula per quatuor tempora annus
vertitur , ver , et aestatem , autumnum , et hiemem .

2. Blgas lunae, quoniam gemino cursu ciim sole contendit:

siue quia et nocte videturjet die . lungunt enira vnuin equum
nigrum , alterum candidum . Trigas diis interis , quia hi per tres
aetates homines ad se rapiunt, id est, per infantiam ., iuuentutem,
atque senectam . Seiuga maximus currus currit loui ,
propter quod
maximum deorum suorum eum esse credunt .

3. Ideo autem rotis quadrigas currere dicunt^siue quia mun-

dus iste circuli sui celeritate transcurrit , siue piopter solem , quia
volubili ambitu rotat^sicut ait Ennius , /;7^f patefecit radiis rota
candida caelum .

CAPVT XXXVII.

De septern spatiis ,

S eptem spatla quadrigae currunt , hoc ad cursum

referentes
septem steilarum, quibus mundum regi dicunt:siue ad cursum sc-
ptem dierum praesentium jqulbus peractis vitae terminus consum-
matur, quorum finis est creta;, id est, iudicium .

CA-
Cassiodoro lib. 3. Var. epist. 51. vocan- eius interpellatlone reuocati ^ hanc,quat«
tur equi desuhatorii ; pro quo nonnul- nunc cretam vocamus , calcein
in circo
11 legunt desuUorii. AREV. antiqui dicebant . Gloss. Creta ^«f k« Can-
3. Inde patefecit r. r. c.c. Citatur hic dida calcis dixit Lucret. Tu mihi curren-
versus a quibusdam ex Sidonio . GR. ti praescripta ad candida calcis . GR.

Ib. Volubili ambitu Prudentius in : Salmasius pag. 1075. Exercit. Pll-

Ib.
prooemio carminum Annum cardo ro- : nian. Isidorum reprehendit , quod inepte

tat , dum fruimur sole vo!ubili In pate- . cretam iudicium exposuerit, quia graece
fecit secind.i producitur , quod factum xpjTwc est iudex . Verum haec consuetu-
etiara a Lucretio lib. 4, v. 945. , sed ne- do fuit non
tantum , sed aliorum
Isidori
scio ,an ab alio poeta antiquo AREV. . etiam doctissimorum hominum , vt siml-
Gap. XXXVII. Quorum finisest creta. les allegorias quauis leui occasione com-
Sic est in optimis libris 'Neap.t et Gothicis ponerent Meta in circo creta signabatur,
.

quibusdam rectissime Seneca lib. 19. ep. , vt facile conspiceretur inde ipsa meta :

109. Deinde transit ad ea , quae consue- creta vocata est De ea Ph*nius lib. 8. .

tudo seculi mutauit, tamquam , quod ait cap. 42. Peracto legitimo cursu ad cretam
Cicero , quoniam sumus ab ipsa calce stetere . AREV.
 .

L I B E R XVIII. 401

C A P V T XXXVIII.
De eqiiitibus .

I.
ter
p
A orro
( eqnites singiilares ideo currere
vnusquisque cursum vitae huius peragic , atque transit, alius alio
dicnnt,quia singiilari-

tempore sequens alium , per vnam tamen viam mortalitatis vsque ad

propriam metam mortis.
CAPVT XXXIX.
De desultoribus .

I. JLyesultores nominati, quod olim prout quisque ad finem cur-

sus venerat , desiliebat :siue quod de equo in equum transiliebat

C A P V T X L.

De peditibus .

I. X autem aiunt propterea pede currere , quia pedibus curri-

edites
tur mortalitati Ob hoc a superiore parte currunt ad inferiora ,
.

id est ab oriente ad occidentem

, quia mortales oriuntur et occi- , ,

dunt. Nudi currunt , quia et homini in seculo nullae reh'quiae sunt.

Recto spatio currunt,quia inter vitam ^er mortem nihil distat Sed .

haec propterea fingunt , vt vanitates suas,et sacrilegiaexcusareco-

nentur .

CAPVTXLI.
De culoribus equorum,

I. V^irca causas quoque clementorum iidem gentiles etiam co-

Cap. XXXVIII. De eqaltibus singula- j. V.tr. E.]ui desultacorii , per quos Gir-
ribus ,et desultoribus plura laudatus Cal- censium ministri missus dinunciant exi-
de circens. lad. AR.
liachius in dissert. turos , luciferi praecursoris velocitates
Cap. XXXIX. Desultores Hygin. fu- . imitancur G-IIAL . .

bul. 80. Vnde et romani seruant instta- Ib. H/ginus loc. cit. a Grialio Fnde :

tum , quum desultorem mictunt , vnus etiam romani in capite^ eqtio in equuia
. . .

duos equos habet , pileum in capice * etc. , omisso dc per eclipsin , Vide notas
equo in equum transilit , quoi illesua, Munckeri ad eum locum . AREV.
ct Iratris vice fun^atur . Cassiodor. lib. Gap. XLI. Circa caus. Vid. Tertull. c.

Tom.lV, E e e
 . ,:

402 ETYMOLOGIAR VM
lores equoriim iiinxeriint : roseos soli , id est , igni : albos aeri : pra-
sinos terrae : venetos mari assimihintes . Item roseos aestati curre-
re vokieriint, qiiod ignei coloris sint , et ciincta tunc flauescant .

Albos hiemijquod sit glaciab's , et frigoribus vniuersa canescant

veri prasinos viridi colore , qiiia tunc pampinus densatur.
2. Item roseos Marti sacrauerunt quo romani exoriuntur: , a
et quia vexilla romanorum cocco decorantur siue quod Mars gau- ,

det sanguine . Albos zephyris , et serenis tempestatibus : prasinos

florij et terrae : venetos aquis , vel aeri, quia caeruleo sunt colore :

luteosjid est 5 croceos igni , et soli : purpureos Iri sacrauerunt

quem arcum dicimus ,
quod Iris plurimos colores habeat .

3. Sicque dum hacspectatione deorum cultibus/atque elemen-

tls mundialibus profanantur , eosdem deos , atque eadem elemen-
ta Vnde animaduertere debes, chri-
proculdubio colere noscuntur .

stiane quot Circum nomina immunda possideant

, Quapropter .

alienus erit tibi locus quem plurimi satanae spiritus occupaue- ,

runt. Totum enim illum diabolusjet angeli eius repleuerunt

C A P V T X L II.

Dc theatro .

I. T,
j. heatrum estjquo scena includitur jsemicirculi figuram ha-
bens : in quo stantes omnes Cuius forma primum ro-
inspiciunt .

tunda eratjsicut et amphitheatri , postea ex medio amphitheatro

theatrum factum est . theatrum autem ab spectaculo nominatum
6. de arte Circi . GRIAL . pore vexillum erat tunica purpurea , seu
Ib. Roseos soli . . , roseos aestati : le- punicea , vt dixi ad cap. 3. huius libri
gendum puto rosseoSy aut russeos, vt non- num. 5. ALBOS ZEPHTRIS . Horatius
«uUi legunt apud Cassiodorum lib. ^.Var. lib. 3. od. 7. fauonios vocat candidos",
cp. 51., vbi eadei» mysteria colorum ex- Virgilius lib. 3. Aeneid. v. 120. Pecudem
plicat.Vide Salmasium pag. 98. in Laru- zephyris felicibus albam . AREV,
pridium > et meum commentarium ad 3. Totum. n.ill. Diab., ct Angeli eius
Prudent. hymn.XL Peristeph. v. 130. Lu- repleuerunt Tertull. c. de loco totum se-
. :

serat e tninio russeolam saniem Adde . culura satanas, et angeli eius repleuerunt.
TertuUiaai. de spectac.cap.9., et Sirmond. GRIAL .

in not. ad Sidon. carm. 23. Post densatur Cap. XLIL n. i. Theatrum . De thea-
aliquid deest , vt videtur , de venetis , tro sup. lib. 15. c. 2. GRIAL .

et autumno . AREVAL. Ib. «Tre T«c d-iu^loti . E Seru. Aeneid,

2. Cocco decorantur : reipublicae tem- i.adv. mediaque in vallc theatri . GR.
 ,,

L I B E R XVIII. 403
otTO TM5 -S-jaj^icfcs 3 qiiod iii eo popiilus stans desiiperj atque spectans
Iiidos contemphretur.
2. Idem vero theatrum , idem et prostibulum , eo quod post
ludos exactos meretrices ibi prostarent. Idem et lupanar vocatum
ab eisdem meretricibus: quae propter vulgati corporis vilitatem /«-
pae nuncupabantur . Nam lupae meretrices sunt a rapacitate voca-
tae^quod ad se rapiant miseros, et apprehendant . Lupanaria enim
a paganis constituta sunt, vt pudor muh"erum infeh*cium ibi pubh-
caretur; et ludibrio habercntur, tam ii , qui facerent , quam quae
paterentur .

CAPVT XLIII.
De scena .

I. S
Oicena
autem erat locus infra theatrum in modum domus in-
structa cum pulpito quod pulpitum orchestra vocabatur, vbi can- :

tabant comici tragici , atque saltabant histrioneSjCt mimi. Dlcta au-

tem scena graeca appellatione , eo quod in speciem domus erat m-
structa Vnde et apud hebraeos tabernaculorum dedicatio a simi-
.

litudine domicihorum scenopegia appellabatur .

2. Idem et prostibulum. ^i.^^ Tertull. de prostibulum , t\ prostibula vocata . AK.

c.de theatro . GRIAL . Cap. XLIII. Qiiod pulpitum Orchestra
Ib. Idem ct lupanar . Ex Atig' 18. de vocabatur Impropri? . Nitm aperte dii-
.

ciuit. c. 21. et Lact. GRIAL . tinguit Orchestram a pulpito l^itruuius

Ib. Propter corporis vilita-
vulgati lib.'), C.6. , et scena pulpito ^pulpitum al-
tem Lact. lib. i. c. 20. Fuit enim Fau-
. tius erat orchestra : se~et apud romanos
stuli vxor, et propter vulgati corporis natoribus,et honoratioribus viris loca erant
vilitatem lupa inter pastores , id est in crchestra designata,in pulpito non item,
meretrix nuncupata est,vnde etiam /«- Sed orchestrae nomine pulpitum quoque
panar dicitur . GRIAL . continetur , non contra Graeci autem piil- .

//;. Jbi prostarent : in veteribus exem- pitum &ufji>^nv dicebant i de qua mox Isi'
plaribus legitur ibi prosternerentur . Sic dorus . GRIAL .

Vu'gata lerem. 2. 20. Tu prosternebnris Jb. lul. Caes. Bulengerus , qui eru^i-
meretrix . Atque ita quoque legit Li- tum opus de theatro scripsit , discria;ieii
psius lib. I. Elect. cap. 11., qui atfirmat inter orchestram pulpitum
, et-scenam ex
,

eleganter IsiJorum agere de ritu in sce- Polhice conhrmat lib. 10. c.15. AREV.
nam producendi scorta . Plura ipse in Jb. Dicta autem scena . Seruius ad v.
eandem rem addit ex Plauto , Liuio , Sta- Siluis scena coruscis scena , iiiumbra- :

tio , et TertuUiano . Facile alia congeri tio Dicta sccna aVo t«? o-kiolc , 1. vmbra .
:

possent , si vaciret Obseruandum , apud . Nam apud antiquos theatralis scena pa-
probatos auctores prostibulum non acci- rietem non habuit , sed de frondibus vm-
pi pro lupanari , sed pro meretrice ,quae bracula quaerebant postea tabulata com-
:

ante stabulum quaestus diurni,et no- ponere coeperunt in modum parietis .

cturni causa sedebat , seu prostabat \ in- GRIAL.

E ee 2
 .

404 ETYMOLOGIARVM
CAPVT XLIV.
De orchestra .

.o
posset ,
rchestra
aut duo
autem pulpitiim
inter se disputare
erat
. Ibi
scenae ,

enim poetae comoedi

vbi saltator agere
, et

tragoedi ad certamen conscendebant , iisque canentibus, alii gestus

edebant . Orficia scenica : tragoedi, comoedi , thymelici , histriones,
mimi , et saltatores .
^

CAPVT XLV.
De tragoedis .

I. T
JL ragoedi sunt,qui antiqua gesta, atque facinora sceleratorum
1

regum luctuoso carmine , spectante populo, concinebant

CAPVT XLVL
De comoedis .

C
i.V^omoedi sunt, qui priuatorum hominum acta dictis, atque
gestu cantabant 3 atque stupra virginum,et amores meretricum in
suis fabulis exprimebant .

CAPVT XLVII.

De thymelicis .

I.
T'
X hymeh"ci autem erant musici scenici , qui in organis , et ly-
ris, et citharis praecinebant . Et dicti thymelici :,
quod olim in or-
chestrastantes cantabant super pulpitum, quod thymele vocabatur.

^
Cap. XLVII. Musici scenici quia sce-
: rebant scenici In scena fabulam agebant,
:

nicis e th/mele , seu pulpito inseruiebant. thymelici in orchestra , seu pulpito mu-
Naai £ro^nG ihx/inslid ab SfsnUis diffe- 5ici& instrumentispraecinebant . AR.
 , .

L I B E R XVIII. 405

C A P V T XLV IIL

De hlstrionibus .

I. L X istriones sunt , qui muliebri indumento gestus impudica-

runi feminarum exprimebant ii autem saltando etiam historiasjCt :

res gestas demonstrabant dicti autem histriones siue quod ab Histria

: ,

id genus sit adductum , siue quod perplexas historiis fabulas ex-

primerentj quasi historienes .

C A P V T XLIX.

De mimis

M
.

I. ItX imi sunt dicti graeca appcllatione

11 , quod rerum humana-
rum sint imitatores : nam habebant suum auctorem , qui antequam
mimum agerent , fabulam pronunciaret . Nam fabulae ita compo-
nebantur a poetis , vt aptissimae essent motui corporis

C A P V T L.

De saltatorihus .

s,>altatores autem nominatos Varro dicit ab arcade SaliOjquem

Aeneas in Italiam secum adduxit, quique primo docuit romanos
adolescentes nobiles sahare .

Cap. XLVIII. Tcstns Histriones diiti: Cap. L. SAtstores E Festo in Sallos ,.

ijuod primum ex Histria venerint Li- . rjisi quod ille non Varronem , sed Pole-

'Hiiis , Valerius Maximus et , alii rectius monem citat auctorem GRIAL . .

putaat , et nomen , et artem histrionuin Ib. Rectius Festus iuuenes italos :

a tuscis originem repetere , apud quos nam tempore Aeneae romani adolescen*
vox hister significabat saltatorem . AR. tes nulli erant, vt communis fert opi-
Cap. XLIX. Nam habebant suum au- nio . Varro Salios a saltando dictos do-
ctorem . forr^ actorem . GRIAL . cet lib. 4. de ling. lat. cap. ij.AREV.
 .

4o6 ETYMOLOGIARVM
C A P V T LI.

Quid 5 quo patrono agatur .

,E si planc in artibus scenicis Liberi^et Veneris pntrocinium,

quae priuata^et propria suntjscenae de gestu^et corporis flexu .

Nam mollitiem Libero^ei Veneri immolabant, illi per sexumjilli

per flcxum , clissohuis .
2. Quae vero ibi vocibus, et modis , ct organis et lyris trans- ,

jguntur 5 Apollines , et Musas, et Mineruas, et Mercurios patronos

habet . Quod spectaculum odisse debes , christiane , quorum odisti
auctores .

C A P V T L 1 1.

De amphiteatro .

,A mphitheatrum locus
Et inde hidus gladiatorius dictus
est spectaculi
quod
, vbi pugnant gladiatores.
in eo iuuenes vsum armo-
,

rum diuerso motu condiscant ,et modo inter se aut gladiis , aut
pugnis certantes 3 modo contra bestias incedentes , vbi non odio,
sed praemio subeunt ferale certamen .
illecti

2. Amphitheatrum dictum , quod ex duobus theatris sit factum .

Nam amphitheatrum rotundum est , theatrum vero ex medio am-
phicheatro est , semicircuH figuram habens

Cap. LI. n. 1. Esr plane Omnia e Ter- . doro quaedam in hoc libro Tertulliani
tull, c. de artib. scenicis sed lyris retinui- : correcta essepnemonemur. Posset ex
mus ex nostris codicibus , vbi apud Ter- TertuUiano apud Isidorum legi fluxu »
tull. literis legitur . GRIAL . et fluxum quod mollitiem significat .
:

a. In veteribas exemplaribus odire de- AREV,

hes , quod retineri posset Notanda etiam . Cap. LII. n. I. Raderus in prolemma-
est phrasis quorum , neque facile muta- tis ad Martialem cap.^.de aniphithcatro
uerini in cuius , quamuis id in nonnul- quaedam aflTert , quae ad hunc Isidori lo-

liscodicibus reperiatur . Apud Tertullia- cum escplanandum faciunt AREV. .

num cap. lo. libri de spectaculis ex edi- 2. NonnuUi hic inchoabant librum a^.
tione Pamelii legitur , corporis fluxu . . . ante caput de ludo cquestri . Vide cap.
per fiuxp.m et lyris
. . Mercurios man-
. . . . 93. Prolegonien. num 32.,vbi aliae si-
cipes hnbent Odcris , ckristia ne , quorum
. miles librorum , seu titulorum diuisiones
auctores non potes non odisse Ex Isi- . indicantur. AR.
 , .

L I B E R XVIII. 407

C A P V T L 1 1 1.

De ludo equestri .

G. enera gladiatorum plura , quorum prlmum ludus equestrlum .

Duo enim cquites , praecedentibus prius signis militaribus, vnus a

porta orientis , alter ab occidentis , procedebant m equis albis cum
aureis galeis , minoribus , et habilioribus armis,sicque atroci perse-
uerantia pro virtute sua inibant pugnam , dimicantes, quousque al-
ter in alterius mortem prosiliret , vt haberet , qui caderet , casum :

gloriam ,
qui perimeret . Quae armatura pugnabat Marti duelli causa .

C A P V T L I V.

De retiariis .

I. R.
j_^etiarius ab armaturae genere,in gladiatorio ludo contra al-

tcrum pugnantem occulte ferebat rete (quod iaculum appellatur)

vt aduersarium cuspide insequente operiret , implicitumque viri-

bus superaret. Quae armatura pugnabat Neptuno tridentis causa

C A P V T LV.

De secutoribus .

..s ecutor ab insequendo retiarlum dictus . Gestabat enim cu-

Cap. LIV. Ferebat rete , quod iacu- num. 12., Petrum Fabrum , Hierony-
lum appellabatur Et vno verbo reteiacu-
. mum Mercurialem, Octauium Ferrarium,
lum sed de retiario , secutore ^ et aliis
: Nicolaum Calliachium , Lipsium , Maife-
gladiatorum generibus scripsit nuper eru- ium etc. NonnuUa etiam a me notata
ditissimus vir . Vid. Fest. in Retiario . GR. sunt in comment. ad lib. 2. Prudentii
Ib. Cuspide insequente Ita manusc. . contra Symmach. Vix dubium mihi est ,
omnes , insequentem volebat Chacon ^ in- quin Lhaconis coniectiira vera sit , aduer-
sistentem alii . GRIAL . sarium cuspide insequentem , vt ex cap,
Ib. Nomen qui de
eruditissiml viri , seq. magis liquet.AREV.
retiario etc. scripsit
, cur Grialius tacue- Cap. LV. Feriret reti vetera exem- :

rit , causam non video . Non paucos plaria exhibent r^/^ , quod retineri pos-
qui de ludo gladiatorio scripserunt, re- set,vt in mare praese^ye etc. , de quo-,

censet Fabricius in bibliograph. cap.iS. iana aiibi dixi . ARLVAL.

 .

4o8 ETYMOLOGIARVM
spidem 5 et massam plumbeam qiiae adiiorsarii iaculum impediret, ,

vt antequam ille feriret reti , iste exu^")erarer Haec armatura sa- .

crata erat Vulcano Ignis enim semper aquam insequitur: ideoque

.

cum retiario componebatur, quia i^nis , et aqua semper inter se

inimica sunt.
CAPVT LVI.

De laqueariis .

I.
T
1—iaqueariorum pugna erat , fugientes in ludo homines, iniecto
laqueo impeditos , consecutosque prosternere, amictos vmbone pel-
liceo .

C A P V T LVIL

De velitibus .

..V pugna erat vt vltro , cltroque teLi obiectarent Erat

elitum , .

autem eorum varia pugnajCt spectantibus gratiorjquam reliqua .

Velites autem nuncupati siue volitatione ^smt a ciuitate hetrusco- d.

rum 5 quae Veles voCwibatur .

CAPVT LVIIL
De ferali ccrtamine .

F erarum pugna erat

gnare aduersus eas, vltroneo funere certare
, emissas bestias iuuenes excipere
non crimine, sed
j et pu-
fu-
,

rore CA-

Cap. LVI. C<?»/m<^<J/, passlue, exem- \es . Sic Coth. cc. Al. Veletes GRIAL .
.

plo Varronis apud Priscianum lib. 8. AR. Ib. De velitibus plura supra lib. 9.
Cap. LVir. Velites autem - siue a vo- cap. 3. num. 43. AREV.
litatione . Ftst. in Aduolitatio : Velites di- Cap. LVIIL Raderus in prolemm. ad
cuntur expediti milites , quasi volites , Martial. cap.7., et pag.37. agit de ferarum
id est 5 volantes . GRIAL. pugna, totumque ferale certamen ex Mar*
Ib, 5iue a ciuitate lietruscor. quae Vc- tiali, aliisque scriptoribus explicat. AREV.
 ,

L I B E R XVIII. 40J

C A P V T LIX.
De horum exeeratione .

I. JL.H j.aec qulppe spectacula crudelitatis

solum hominum vitiis sed. de daemonum iussis instituta sunt
,
, et inspectio vanitatum non
.

Proinde nihil qssq debet christiano cum circensi insaniajcum im'»

pudicitia theatri,cum amphitheatri crudelitate , cum atrocitate are-
nae , cum luxuria ludi . Deum enim negat , qui talia praesumit
fidei christianae praeuarlcator effectus , qiii id denuo appetit , quod
in lauacro iam pridem renunciauit, id est, diabolo , pompis, ec
'
operibus eius .
**"
CAPVTLX.
De alea .

..A lea^id est^ludus tabulae inuenta a gra^cis in otlo troia-

,

ni belli a quodam mihte nomlne Alea , a quo et ars nomen acce-

pit . Tabula luditur pyrgo , calcuh^s, tesserisque .

CAPVT LXI.
De pyrgis ,

I. JL

ris
p yrgus dictus
speciem habeat.
3
quod per eum
Nam graeci turrim
tesserae pergant^ siue qiiod tur-
Trii^yfiv vocant.

Cap. LIX. HaecjVt multa alia huius pag. 17. Becmanus pag. 523. aleae orlgi-
argumenti , desumpta sunt ex TertuUia- nem graecam quaerebat, cui adhaerent
no de spectacul. , et in Apologet. cap. Vossius in Etymol., et Senftlebius De alea
38., vbi ait : liih.il est nohis dictu , visu , veter. cap. 2., qai cap. 3. affirmat , Isido-
auditu ctim insania circi cum imyudi-
, ri opinionem de Alea milite omnes sc-

citia theatri , cum atrocitate arenae , cum quioris seculi scriptores secutos . Idem
xisti vanitate Prudentius Hamartig.
. •/. cap.xT.n.i. Isidorum coarguit, quod dixC'
361. Vesania feruida circi AREV. . rit tabula luditur pyrgo nzm pyrgo non
, :

Cap. LX. A quodam milite nomine ludebatur , sed per pyrgum quam li- :

Alea Auctor quaerendus

. GRIAL. . tem grammaticis decidendam relinqul-
Ib. Tabula , et alea pro eodem ac- mus , quum de re constet Nam quod .

cipiuntur Concil.Eliberit.can. 79. Siquis

. per pyrgum tesserae pergerent , cap. seq.
Fidelis alea , id est , tabula luserit etc. refert Isidorus . AREVALVS .

Vide Sauaronem in not. ad Sidoalurti Cap. LXI. Pyrgus . Vasculum in tur'

tom.lV. Fff
 :

41 o ETV MOLOG I ARVM

C A P V T LXII.

De calculis .

C
i.V-yalciili vocatijqiiod leues sini: , et rotundi . Vnde et calcu-
lus dicitur lapis breuis , qui sine molcstia sui breuitate calcatur .

Item calculi y quod per vias ordinales , quasi ^Qt calculas , eant .

C A P V T LXIIL

Df tesscris .

I. TA
Has alii
esseraevocataejquia quadrae sunt ex partibus omnibus.
lepusculos vocant , eo quod exiliendo discurrunt Olim .

autem tesserae iacula appellabantur a iaciendo .

riculae fipiram conformatum , ex quo ta- mandra , et cauJa . AREV.

li in ahieum coniiciebantur , nequis dolus Gap. LXIII. Andreas Senftleblus De
in iaciendis manu subesse posset , Turri- alea veterum cap. 5. n. i. affirmat , Isi-
culum vocat Martialis . GRIAL . dorum , memoria lapsum , saepe ea , quac
Cap. LXII. Quia sine molestia sui scribit , confundere , vt tesseras cum ta-
breuitate calcetur . Sup. lib.\6.c.6. e Seru. lis , et hos cum illis , Differebant quidcm
Ceorg.z.GKlhL . tali , et tesserae , nam tesserae erant qua-
Ibid. Per calculas vidctur derluati- : dratae ex omni latere tali etsi habebant : ,

uum a calces Reperitur etiam calces

. sex latera quatuor tantum lateribus in-
,

pro calculo apud Priscianum lib. 6. Isi- sistere poterant , quia duo reliqua in-
dorus ordinales vias videtur intelligere curua er.mt Sed quum iactus sinulls cs-
.

dc calculis ordinariis , aut qui ordine set e pyrgo alueolum in vtroque lu- in
anouentur , de quibus rursus infra cap. do , scriptores interdum vnum pro alte-
67. Itaque non satis assequor , quld sit ro ponunt Neque vero persplcuum est,
.

quasi per calculas Illud interim oc- . tesseras ab Isidoro cum talis confundi
currit , legendum , quasi per caulas Va. . de tesseris enim semper loquitur , nun-
rias cellulas tabulae lusoriae mandras vo- quam talos memorat Differentia talo^ .

cat Martialis lib. 7. epigr. 71. Mandris , rum , et tesserarum explicatur a I. A. Er-
et vitreo latrone clausus ; et auctor Pa- nesto In Claui Ciceroniana verbo talus ,
negyrici ad Pisonem Lucano afficti , qul Diuersus etiam erat numerus talorum,
fuse ludum calculorum describlt, ait v. ct tesserarum nam talis quatuor lude- :

191. A^r citus , et fracta perrumpat in ag- batur , tesseris plerumque duabus , ad
minn mandra . Idem autem slgnificaut summum tribus . AREV.
 , .

L I B E R XVIII. 4H

C A P V T LXIV.

De figurh aleae .

i.V^uidam autem aleatores sibi videntur physiologice p^r al-

legorinm hanc artem exercere , et sub quadam rerum simi-
litudine fingere . Nam tribus tesseris hidere perhibent propter tria
seculitempora , praeterita , praesentia, et futura, quia non stant , sed
decurrunt Sed ct ipsas vias senariis
. locis distinctas propter aeta-
tes hominum 3 ternariis lineis propter tempora argumentantur . In-
de et tabulam ternis descriptam dicunt lineis .

C A P V T LXV.
o>
De vocahulis tesserarum .

I. I
x^ctus quisque apud lusores veteres a numero vocabatur , vc
vnio, biniOj trio j quatrio ^ quinioj senio . Postea appelJatio singu-

. Cap. LXIV. Quidam autem - physio- culi currebant AREV. .

logice per dllegor . Vid. Eustath. Jlii%d. a,. Cap. LXV. Trionem suppum . Graece
ad illud : mffs-oi^i TT^t^Trd.ftd-iv d-vpcicov CTniov , Vid. Fest. GRIAL. .

Jb' Quatrionem planum . Immo pro-

Ib. ijenftlebius loc. cir. cap. 5. num opinor , qui et Aristoteli Trpv»? . Su-

describit integrum iioc caput , et ad- pino enim pronus opponitur , non planus .
dit Ride , quidquld est ineptiarum hi-
: GRIAL .

spalensium Quis aleatorum de hoc po-

. Ib. Senftlebius loc. cit. cap. 5. Isido-
tius , quam de lucro captando sollicitus rum reprehendit , quod quinione\n in ta-
juit ? Ridendus vero ipse Senftlebius . liscontra lulium Pollucem collocet %^<\ .

Quis enim eum docuit , eos omnes , qui nulla hic talorum expressa mentio , ct
alea liidebant de lucro captando cogi-
, capitis titulus tesseras aperte ncminat
tasse ? aut eos etiam , qui de lucro ca- Nomina vero iactuum , quae hidorns ex-
ptr.ndo cogitabant , allegoriam quamdam plicat, tessetis, et talis accommodari pos-
in ipso ludo non admisisse ? Confer , quae sunt Immo , vt ipse obseruat, appelUtio
:

Isidorus ex Cassiodoro , et aliis cap. 36. pro varietate temporum varia fuit Senf- .

et seqq.de equis , equitibns , peditibus llebius loc. cit. cap. 4. num. 10. aduertit ,

et equorum coloribus explicuit , a gen- quod talorum , quae ab aliis su^

latera
tilibus inuenta,vt vanitates suas excu- pina , et plana vocantur, ab Isidoro sup-
sarent Salmasius pag. 245. v. 36. in Fla-
. pi i et plani dicuntur Festus , suppum , .

uiuni Voplscum obseruat , figuras aleae ait , antiqui dicebant , quem nunc supi"

ab Isidoro vocari vias , quod graeci s/sV num dicimus Ad quae verba Scsliger
.

appellant , et vetus epigramma scriptorum notat partem tali

, lusorii , C-TTriov dictam,
tramitem , scilicet lineas , per quas cal- hoc est, supinam , quum talus ita cade-
Fff 2
 . , .

412 ETYMOLOGIARVM
loriim mutata est , et vnioaem canem ^ trioiiem suppum , quatiio-
nem pUnum vocabant

C A P V T LXVI.

De iactu tesserarum ,

I. I actus tesserarum ita a peritis aleatoribus componitur, vt af-

ferat , quod voluerit , vt puta , setjionem ,

qui eis iactu bonum afifert

Vitant autem canem ,

qui damnosus est ^ vnum enim significat .

C A P V T LXVIL
De calculorum motu .

I. V--<'alculi partim ordine mouentur, partim vage Ideo alios or- .

dinarius , alios vagos appellant At vero qui moueri omnino non .

ret , vt esset Illa ^w^txxQr ^suppumvocz- btproposuerat, loc. clt. cap. xi. num.ii,
tuin fuisse . Quod Is'dorus trionem t et
' Recte tandem , ait , aliquando Isidorus , et
quatrionem dicit , alii ternionem , et qua~ doctrinam hoc cap.contentam explicat.Sal-
ternionem vocant Octauius Ferrarius lib. . masius pag.i^d.v.ip. in Fl. Vopiscum tra-
1. Elect. cap. i6. docet , Vi'nerem dictum dit , ea omnia, quae de ordinariis calculis,
fuisse iactuai , qua quatuor tali diuersa et vagis , et incitis scribit Isidorus , ad /«-
facie singuli cadebant , senionem , quo trunculos esse referenda \ quae viri doctis-
omnes tali in Utus concauum cadebant simi male referunt ad duodecim scripto-
vel duo in conuexum , duo in conca- rum ludum, quem hispani Damas dicunt,
uum , caniculam , quo omnes quatuor Calculi inciti sunt scacco matto . Isido-
tali recto gradu stabant AREV. . rus in glossis Mattum hutnectum etc.
:

Cap. LXVI. Vt puta senionem Qui . Cicero epist. 12. lib. 16. ad Atticum , Et
ct Venus,c^ Cous dicehatur ^ quoties ita via matta. Sic constanter mss., vt Salma-
quatuor tali cadebant , vt nullus cum alio sius testatur . Editi via inepta E calcu- .

congrueret . Arist. lib. 2. de Cael. &^i i^ \\s incitis natum est prouerbium ad inci^
iLctrt^^^v y^cL7<i7rcv ri rc TreX^fli , » rc ttc^K- tas redigi , hoc est , ad lineas , quibus cal-
7^^>f.u , clov TToX^a*? ctt^px-^dx^c y.eoyic /SctX- culi omnino moueri non possent . Etsi
Miv uh^Ka. ivx « Svco pawv.GR.
a.fitiy^'x.vc\'i , autem Charisius lib.i. docet , vnius tan-
Ib.Componitur etc. Martialis lib. 14. tum casum incitas esse , vt inficias , sup-
cpigr. 16. Quaerit compositos manus im~ petias etc.i tamen reperitur eiiam ad inci-
proba mittere talos Pro voluerit fortas- . ta redigihoc est , loca et termini, qui
, :

se voluerint . AREV. amplius promoueri non poterant , inciti

Cap. LXVII. Vnde et egentes homi» dicebantur Incitus igitur, vt similia alia ,
.

nes inciti dicuntur JSIonius Incitas ege- . : duas contrarias significationes habct su- :

$tas dicitur . GRIaL . mitur enim pro concitato ; et ab in pri-

Ib. Calculi partim etc. Senftlebius , uatiua pro inimobili Confer Glossarium .

qui Jsidorum obiurgare quodammodo ii' Ijidoriaiium verb. Indtat cum notis . AR.
 . . .

L I B E R X VI!L 413
possiuitj/W/^?/ dlcuiit. VnJe et egeiites homiiies incifl vocaatur :

quibus spes vltra procedendi nulla restat

C A P V T LXVIIL
De ifiterdicttone aleae .

..A b hac arte fraus mendacium atque periurium nunquam

, et ,

abest 5 postremo et odium, et damna rerum , vnde et aliquando

propter haec scelera interdicta legibus fuit

C A P V T LXIX.

De pila .

I. JL p
z fere?ido
ila proprie dicitur,
^ ve\ feriendo
quod
dicta^de quarum genere
sit pilis plena .

,
Haec et sphaera
et pondere Dor-
catius sic tradit : Neu tu parce pilos viuacis condere cerui ^ - Vncia
donec erit geminae superaddita librae .

2. Inter species pilarum sunt trigonaria, et arenata . "trigona-

ria est, qua inter tres luditur . Arenata ^^ c\\m\. in grege , dum ex
circulo astantium, spectantiumque emissa, vltra iustum spatium pi-
lam excipere 5 lusumque inire consueuerunt . Cubitalem lusum ap-
pellant,quum duo cominiis ex proximOjac pene coniunctis cu-
bitis pilam feriunt Suram dicitur dare ^ qui pila , crure prolato,
.

feriendam collusoribus praebet

Cap. LXVIII. Interdicta legibus non : tetur , vbi versus describit mendose ex
solum canonicis , sed etiam ciuilibus . aliqua veteri editione , AREV.
Vide praeter alios Fen.lioanclum Mendo- 2. Trigonaria . Martialis lib.T^. epigr,
zam ad Concil. Eliberitan. apud Labbeum 46.Pila trigonalis : Si me nobilibus scis ex-
tom. I. pag. 13 61., et seq. AREV. pulsare sinistris - , Sum tua, si nescis , ru-
Cap. LXIX. n. I. De lusu pilae viden- stice , redde pilam . GRIAL .

di Hieronymus Mercurialis, Petrus Faber, Ib. Suram dicitur dare . Plutarch.

Octauius Ferrarius , Vossius, et alii recen- in Cicerone de Cornel. Lentulo , Catilinae
siti a Fabricio cap. 22. bibliograph. num. socio,cognoinento Sura, Tr^ozAd-uv ohi-yopa?
6. Sphaera vox graeca est, in cuius ori- TTciVtJ , )q >iXT<X<pf>0V»TIKCOQ , XOJ^OV /XiV ^K it^»

gine hebraica indaganda Becmanus versa- {Piifov-v , TTctpiyiiv fCf T«v y.vriiinv, coa-?n^
tur Isidorus , vti multa alia , ita ctiam
. Trcivu iiu-^iitTaLV 01 TtetiJ^zq , oTctv iv t^
ct nomen , et duos versiculos Dorcatii a^spi^iiv dfi:i.f,Ta(yiv . GRIAL .

nobis conseruauit : quem sibi aliunde igno- Ib. Piinius lib.7.cap.56. quatuor plla-
tum Fabricius in biblioth, med. aeui fa- rura genera distinguit j tri^onalcm , pa-
 . , . ,.

414 ETYMOLOGIARVM
LIBER DECIMVS NONVS
De nauibus , aedifidis , et vestibus.

C A P V T I.

De Nauibus .

I. JL A m.rtliim
instrumenta artificum
quarumdam vocabula,
quae ministerium exhibent, atque ali- , vel
quibiis aliquid fabricatur , vel

quid huiuscemodi , deinceps ex parte notanda studui

2. Artifex generaliter vocatus , quod artem fiiciat sicniauri- :

/fXa qui aurum Taxo enim antiqui pro Jacio dicebant . .

3. Nauclerus dominus nauis est appellatus ita quod nauis in :

sorte eius sit : >cA«po$ enim graece sors dicitur . Ceteri autem in
naui in contributione sunt
4. Gubernio ^ qui et gubernator ,
quasi cohibernator ^
quod CO"

ganicam ffolion harpastum Pila arena-

, . pentarias carpenti . GRIAL .

ta fortasse ea est , quae harpastutn dici'- Ib. In contributione sunt Contrl- .

tur . Martialls lib. 4. epigr. 19. Seu len- butionis vox apud iureconsultos frequens ,
tum ccroma teris , tepidumque trigona , - vt tit. de leg Rhod. de iact. GRIAL ,

Siue harpasta wanu puluerulenta rapis . Ib. Etymologia naucleri fortasse pro-
In harpasti ludo victoria eius partis erat, prietatem rei indicat » non veram vocis
quae harpastum extra liinites aduersariae or:gineni nauclerus enim esse potcst a
:

partis eiiciebat Pro qui pila alii ha-

. nauicularius f vt n.-xuta a nauita Non de- .

bent qiii pilam malim , qui illam Sci-

: . sunt tamen , qui Isidorianam etymolo-
licet qui in pil^ie ludo peccabant , suram giam genuinam esse tradant . Vide Bec-
feriendam praebebant AREV. . manum pag. 726., et Sauaronem in Si-
Cap. I. n. I. Scriptores de re nauali don. lib. 6. epist. 8. i\tque id persuadet
vecerum in thesauris Gronouiano , et quod gracce eodem modo dicitur vsiv-
Graeuiano videri possunt AREV. . )t>»pcc . AREV.
2. Artifex gener. nom, Ft graecis 4. Gubernio , qui et gubernat . Closs.
Tiy.Tuv . GRFAL . Guber, ( mutila credo voce ) >ti;^«p»T«c
Ib. Faxo ^rofecero , fecerim , vti fa- Gubernium pro gubernatore dixisse La-
xim pro faciam , reperitur in multis pro- berium in Ana Peranna , ait Agellius lib,
batis scriptoribus . AREV. iS.c]. Legitur quoque archigubernius ,

3, Nauclerus Qui et nauicularius . siue etiam archigubernus lib. ^6. Dig. tit.

et magister nauis a iureconsultis dicitur , l. c.46. 7/f?» guberna pro gubernaculis ,

qui nauem habet propriam , vel condu- dixit Lucretius Disiectare solet magnum
:

ctam , cuius obuentiones , et redditus o- mare, transtra, guberna . Et Lucilius apud

innes accipit . At Isidoro inf. c.i^. Naui- Non. Proras despoliate , et detundite gu-
cularius nauium estfabricator , sicut car- berna GRIAL . .
 . )

L I B E R XIX. 415
hibeat priulenth sua hiberfia ^id estj tempestates maris
5. Nauta a naiie dictus per deriuationem . Nauita aiitem pro
nauta poetice dicitur , sicut Mauors pro Mars . Nam rectiim est
?iauta .

6. Remex vocatur , quod remum gerit , sic autem t qiio-

modo tubexnominatiuo casu , dicitur .

7. Epibata graeco sermone appellatur qui latine dicitur su- ,

pcrueniens Hic nihil habet negotii , sed naulo dato in alias tcrras
.

transire disponit .

8. Nauim quidam perhibent dictam-, eo quod ^«^««^w rectorem

quaerat, id est, peritum strenuum, qui continere et , sapientem , ,

gubernare nouit propter maritimapericuhi et casus vnde est illud , :

Salomonis 5 hUeUigens gubernacula possidebit Lydii autem primum . Prouerb. r. 5.

nauim fabricauerunt , pelagique incertapetentesj peruium mare vsi-

bus humanis fecerunt.
9. Rates primum , et antiquissimum genus naulgii e rudibus
tignis, asseribusque consertum Ad cuius simiHtudinem fibricatae .

Ib. Quasi cohibernator . Hoc certe etymologiam ( vt nauus //; , qui nouit
etymon a criticis nostris nequaquai-n ad- quam probam moror Interpretan-
, nihil .

mittetur, nisi quatenus explicat partem tur quidem Glossaria eodem modo nauum .

aliquam muneris gubernatoris nauis . Nauus eitPiifj.uv Nauus iiJL7rfict>CTC<; iv^px'

, ,

Apud Laberium gubernium non pro gu- (?»^c , ivKivnToc, . GRIAL .

bernatore , sed pro gubernatione acci- Ib. Lydii primum nauem . Sumptum
piendum multi putant In Digestis pro . videtnr ex Histro Graeco scriptore , quem
(irchigubernius alii praeferunt archiguber- hitinum a Hieronymo factum quidam exi-
nus . Verbum ab Isidoro prolatum gu- stimant . GRIAL .

bernio repetitur a Papia , et in Giossa- Ib. Grialius in textu reliquit gnauumy

riis antiquis , non aliunde * vt puto , de- quamuisin nota praeferre videatur »«««»?.
sumptum , nisi ex ipso Isidoro . AREV. Multi quiJem nauum pro j^nauum scri-
5. Nauita pro naut. £ Seru.Georg.i.et bunt sed retlneri nihilomiuus poterit
:

Aen.S.sic Graeci vdvTnv, et vxvxthv . GR. ^«^««j , admissa ctiam etymologia Isido-
Ib. Seruio , et Isidoro contrarius est riana , siue cum Festo dicamus , nauum
Festus , ex cuius seatentia , a Fuluio Vr- dici a nauium celericate Apud Isidorum .

sino suppleta , colligitur , NAf^lTAS se- malim noucrit pro nouit . AREV.
cundum incorruptam consuetudinem di- 9. Rites prim. Plin. lib. 7. cap. $6.
ctos i NAt^TAS dicimus AR.
quos nunc . Naue primus in Graeciam ex Aegypto
6. Quomodo tubex,/! quomodo et Danaus aduenit ante ratibus nauigaba- ,

obex de cuius genere vid. Seru. GRIAL.

, tur inuentis in mari rubro . GRIAL .

7. Epibata Inde iTTi^ctTnya, naues ve-

. Ib. Ratariae . De quib. Agell. memi-
ctoriae Dicuntur etiam epibatae , qui tu-
. nit lib. 10. c. 25. Sed Ratiarias appellari
telae causa adsnmuntur . Vid. Poll. GR. quidam malunt . GRIAL .

8. Eo quod nauum xQCX..Ita libri Gotth. Ib. Rates abusiu. - inuicem trab. E
recte . Assignat autem nauo suam etiam Seru, Aen.i, ad illud , Disiecitq. rat. GR.
 6 . ,

41 ETYMOLOGIARVM
naues ratarijte dictae . Niinc iam rates nbiisiiie naues . Nam proprle
rates siint connexae iniiicem trabes .

10. 'Trierismagna quam graeci durcorjem vocant de

naiiis , :

Cap.3j.-v.2r.qua in Isaia iWcinu Mon transibit per eam trieris magna

^ .

11. Carpasia nauis a Carpatho insula nominata sicut a Rhodo :

rhodia : sicut ab Alexandiia alexaidrina .

12. Liburnae dictae a libyis : naues enim sunt negotiatorum .

Epod. I.
De quibus Horatius , Ibis liburnis inter alta nauium .

I j. Rostratae naues dictae ab eo, quod in tronte rostra aerea

habeant propter scopulos, ne feriantur , et coUidantur .

14. Longae naues sunt, quas dromones vocanuis dictae eo :

quod longiores sint ceteris , quibus contrarius musculus , curtum

nauigium . Dromo autem a decurrendo dicitur . Cursum enlm
graeci cP^oi^ov vocant
15. Classis dicta est a graeco vocabulo «Vo t&v tcoiXcof , id est, 11-
gnis :

Ib. Rates primum etc. Qiilntillanus ctae , quasl cacumen syrteum emmcn-
iib. I. cap. 2. Si nemo plus cffecisset eo , tiorem a puppi , in fronte rostra habent
quein sequebatur , adhuc ratibus naui- propter scopulos , ne forte , quum tantann
garemus Seruiiis i, Aeneid. v. 47. RA-
. vim discurreniium , et properantium ha-
TES abusiue naues . Hinc lauiculae
: . . beant , aut feriantur , aut collidantur .
cu}n remis ratiariae dicuntur . AREV. GRIAL .

10. Quam graeci durcon. AL durcho- Ib. Rostratarum nauium mentio pas-
nem Rictefortasse haec absunt a Segunt.
. sim occurrit apud veteres scriptores Ro- .

libro Sed amplius quaerendum . Est enim

. stra plerumque erant trifida , ex quo aera
is codex saepc alias inutilus . GRIAL. tridentia a poetis vocari solent Imagi- .

Ib. Vulgatae verba swnuJNeque trieris nem rostri tridentis exhibet Fabrettus
magna transgredietur eum . Vox tricris cap. 4. de columna Traiani pag.115. Plu-
graeca est , pro qua dicunt triremis
latini : ra de hoc argumento Schwarzius in dis-
Repcritur trieris in multis veteribus in- sertatione de rostris fori romani . AR.
scriptionibus » sed non in probatis latini- 14. De dromonibus quaedam est ve-
tatis scriptoribus , nisi vno , vel altero lo- tus glossa , allata in not. ad lib. 12. cap.i.
co , in quo varia est lectio trieris , scu num. 36., vbi minus bene etymon drO'
triremis . AREVALVS . monis repetitur a dromedariis Nomen .

12. Liburnne Videntur haec quoque . musculi pro naui in Lexicis desideratur .
ex Histro Sedvt apud illum Liburnia
. E glossariis antiquis Ducangius hanc vo-
pro Libya , ita hic libumiis pro libyis sub- cem deprompsit , qui aduertit, in notis
stituerim Vid. Appian. in bell. Illir., Lu-
. Tironis inter alia nauigiorum vocabula
cian, iv to7? i'fuffi , et Veget. lib. 4. GR. occurrere . AREV.
Ib. Isaacus Vossius dissertationem de 15. Classis dicta - portant . E Seru.
triremium , et liburnicarum constructio- Aencid.i. Pallasne exurer. class. GRIAL .
ne edidit . AREV. Ib. Apud Vulcanium vetera ,.et alia
13. Propter scopulos , ne feriantur . exemplaria legitur , Vnde et calones na-
Ilister : Nam ipsae rostratae in altum ere- uiculae j quac ligna militibus portant
 ,,
: . . .

L I B E R XIX. 417
gnis vadc et calones ^
: qiii ligna militibus portant .

16. Ancyromagus dictiis , pro eo qiiod celeritate sui ancoris,

et instrumentis reliqais nauium vehendis sit nptus
17. Phaselus tst nauigium quod nos corrupte baselum dicimus
,
.

De quo Virgilius , Pictisque phaselis . 4.Georg. 28^.

iS. Scapha^ quae KUTaa-KOTroq , nauigium , quod latine speculato-
rium dicitur : (r;co7r«v enim latine intendere dicitur
19. Barca est , quae cuncta nauis commmercia ad litus por-
tat . Hanc nauis in pelago propter nimias vndas suo suscipit gre-
mio . Vbi autem apprcpinquaucrit portui , reddit vicem barca na-
iii, quam accepit in peiago .

20. Paro nauigium piratarum aptum , et ex iis ita vocatum : Ci-

cero , Tunc se jluctigero tradit ^ mandatque paroni . Et alibi , ParuH'
culis ad litus ludit ceicrihus .

Pignoriiis pag. 120., et s?q. de Seriiis uali cap. 2. ex glossis V. T., quarum me-
vbi At calonibus ^tx. caciilis agit,italsi- minit Heinsius E>^ercit. Sacrar. , haec re-
dorum deformem vitio^wt ^n,non suo fert Scapha , siue catascopus est naui-
:

emendabat Vnde et calones et caculae

. , , cula leuis ex vimine factUf crudoque co-
qui ligna etc. (^me satis prLiiens conie- rio contecta . AREV.
ctura est Adiaercic, ea ligna fuisse fustes,
. 19. Paulinus Nolan. carm. 21. al.
S.
et clauas luuencus lib. 4. v. 514. Purs
. 15. ad Cyther. v. 95. f^t j/jox salubri bar-
strictis gladiis^parsfidens pondere ctauae ca praesidio foret - Puppi superstes obrtt-
Confer cap. 34. huius libri num.2. , et 6, tae . Alios antiquiores , qui de barcaXo-
AREV. quantur , non tacile reperies . Nomcn
16. Ancyromagi vox ex Isidoro , vt ipsum barcae in vulgares linguas trans-
puto , reperitur in antiquis glossariis , sed iit . AREV.
non vno modo scripta , aut corrupta ;
20. Paro nauigium piratar. aptum
scilicet anchiromagus , anquiromagus , an-; Id est , instructum , et quasi paratum. ;
guirom.xgus , angromagus Confer Du- . captat enim huiusmodi notationes . Nisi
cangium . AREV. mauis^ zptum gothico compendiopro aper-
17. Corrupte baselum inde hispani : tum scriptum fuisse . Id enim et flucti-
vocant baxel Fortasse IsiJorus scripsit
. geri iTTid-tTov in Ciceronis versu compro-
pictis phaselis nam Virgilii versus est : bat et aperta , quae a graccis st.(t!pxy.rx
:

Et circum pictis vehitur sua rura pha- dicuntur , nauigia tcctis opponuntur Li- .

selis . Achilles Statius co^itendit , scrjben- iiius //^, 36. C. Liuius praefectUi roma-
dum phasellus cum duplici // , cui alii nae classis cum quinqaaginta nauibus tq-
repugnant , vt docet Vulpius ad Catul- ^tis profectus ab Roai.a \eapolim , quo

lum pag. 18. AREVAL. ab socils eius orac connenire iusserat »

18. Scapha , quae et catascop. Fi.l. apertas naues , quae ex foedere debeban-
f^eget. lib. 4. c. 37. et Agell. lib. 10. f.25. tur , etc. GRIAL .

apud quem catascopium forma ditninutio- Ib. Conseruauit, nobis Isidorus ho^
nis Catascopus apiid Hirtium
. lib. de bell. versiculos Ciceronis , non allbi extantes .
ajric. GRIAL . Parones ab insula Pura,dictos , nonnull*
:
Ib. lo: Schefferus lib. 2. de militia na- existimant . A.REV.

tom.lV. ^bo
 . .,

A 1 8 ETY MOLOG ARVM I

2 1. MyopAro^ quasi niinimiis paro . Est enim scapha ex vlmine

facta, qiiae contecta crndo corio genus nauigii praebet, qualibus
vtuntur germanorum piratae iii oceani litoribus, vel paludibus ob
agilitatem . De quibus Historia : Gem ^mo^wk saxonum ^ myoparoni'
biu 3 7ion virlbus nituntur ,
jugae potius ,
quam bello parati .

2 2. CV/i^cf / 5 quas graeci x.'?A«Tct5 vocant, id est, veloces biremes,

vel trircmes agiles, et ad ministerium classis aptae . Ennius , L^^/V/^i*

'uncta carina per aequora cana celocis

23- Biremes auteni naues sunt habentes remorum ordinem ge-
minum. Triremes^ Qi quatriremes ^ trium , et quatuor ordinum sic :

et penteres , et hexeres quinos , vel senos ordines habentes.

24. Actuariae naues sunt , quae velis simul, et remis aguntur ,

Hippagogus ^ in quo equos transuehere sohtum est. Pontonium na-

uigium fiuminale, tardum , et graue quod nonnisi remigio progredi ,

potest. Hinc et traiectus ^ id est, extentus Est enim iatus , vnde .

et transenna dicitur extentus funis .

2) Lembus nauiculabreuls, quae alla appollatlone dlcitur et cy^n-

21. Myoparones a phaselis diuersos Nafn pontones principaliter dicuntur ,

forma non fuisse , quoramdam sentcntia GRIAL.

est Historia , quam hoc loco Isidorus
. Ib. et traiectusHinc
Seru. Aen. 5. .

allegat , quaenam fuerit , non inuenio . traiecto fune colurnbam

in traiecto :

Repono contecta crudo etc. pro contex- ( inquit ) extento vnde transenna di- :

ta . Vide n. 26. AREV. citur extentus funis Quae quomodo .

22. Quas graeci celetes Suid. Ks^hn^ . huic loco aptari possint , non queo satis di-
c [J.6V6C, iTTTrot; ^ iTJ-i 7s't« (^ifii [xivoc, : et spicere . GRIAL.
paulo post , H£A»c etS^oc, ?r>.oictpi^ fzr^f^ : Ib, In Grialii textu erat kippopa^
et Tiiucydidis interpres , uty.pov Trhoiaciov giis : in not. recte hippagogus . Huius'
v(p svoi; i^ZTrifiivov «Tro fiirct(pofaLi; ts modi naues dicebantur aut hippagogi ,
xs^»To? u ei'^ ccViiC) i7ri>tu3-»rcti
'iTTTTis GR. . aut hippagi , aut hippagines . De ponto-
Ib. In versu Ennii nonnuUi male lc- nio Schefterus lib. 4. d^e milit. naual.
gunt celonis pro celocis . Schefterus de cap. I. existimat , legendum , non nisi re-
milit. naual lib.2. cap. 2. biremes, vel tri~ mulco progredi potest Firmabatur enim .

remes exponit , non de diiobus , aut tri- nauis in fune , cuius capita , in vtram-
bus remormn ordinibus , sed dc dnobus ,
que ripam pertinentia , alligabantur pa-
aut tribus remis dicunt , ce/ocem . Alii lis , vt attracto fune, sequeretur nauis,
nauem illam fuisse , quae aut vno remo vti et hodie fieri videmus . Proinde de
regeretur, vel a pluribus quidem , sed ita hac ratione accipienda sunt verba sub-
vt singuli homines singulos remos tra- iecta Isidori : Hinc et '

traiectus etc.
ctarent . AREV. quamuis Seruius , a quo ca Isidorus ac-
24. Actuariae dictae , quod cito agi cepit, in aliam rem ea protulerit . AR.
possint , ait Nonius . GRIAL . 25. Et Cj/upillus . AI. Caupolus
Ib. Hippagogus . Hippaginem latine Agellio lib. 10. f. 25: Capulica . GRIAL .

appellari tradit Festus . GRIAL . Ib. In nonnullis exemplaribus Isi-

Ib, Pontonium . I^^ox diminutionis . dori scribitur limbus , vel quia est a
 , . ,

L I B E R XIX. 419
ba ^ et caupilnf : skm ec liraer ^ id est, carabus jquo iii Pado , pa-
Iiidibiiscjue vtuntur .

Carabus ^ parua scapha ex vimine facta , quae contecta cru-

26.
do corio gcnus nauigii praebet. Purtemia nauicula syriaci generis,
lata , et sine carina, a /7orr^»^o vocata Vtuntur iis in Pannonia.
.

27. Trabariae amnicae naues ,

quae ex singulis trabibus cauan-
tur : quae alio nomine litorariae dicuntur . Hae tx. caudicae ex vno
ligno cauato factae, et ind^ caudicae : c\i\\d. a quatuor vsquc ad de-
cem homines capiant.

C A P V T II.

De partibus 7iauium , et ar?name?itis .

I. L uppis
t posterior pars nauis est, quasi post . Prora , anterior
c^w^si priora . Cumba locus imus nauis ,
quod aquis ijtcumbat . Carina
a currendo dicta, quasi currina
gneco x/av , vt ait Schefterus loc. c»t. texta : legendum contecta
sed vtrobique .

lib. 2. cap. 2. , vel porius quia in mss. Pro portemia Martinius scribendum cen-
passiiTi y confunduntur
e et Idem i . sebat porthmium ex Hesychio Papias re- .

Scheftcrus censet , legendum capulus ex tinuit portemia cum Isidoro . In Ducan-

glossis arabico - latinis Vulcanii , Lem- gii auctario legitur eaiem notione por^

hiis etc. Apud Gellium alii legunt cau- tenna ex Nicelao Speciale Semlerus .

puli , alii capuli f zVu capulici . Et hoc coniiciebat sarmatici ge-

, scythici , aut
vltimum fortasse Grialius in not. voluit neris , quia in editis inueniebat syriatici
scribere . AREV. generis . Vide eius notas ad Glossarium
26. Portemia . S. 0. /. Et ita Isido- Isidorianum ARtV. .

rum scripsisse , arguit etymologia Est . 27. Trabariae Festus . : Trabica na-
tamen vox graeca , eademq. Diodoro Si- uis quod sit trabibus confixa GRIAL
,
. .

culonunc •yrof^-^^x nunc rro^eix dicun- , Ib.Hae et caudicae Et caudicariae, .

tur . GRIAL . vel codicariae Non, Fest. Agell. Nam .

Ib. Verba Isidori de carabo quutik vt trahs proprie duo compacta ,

ligna
Forcellinus retuliset , addidit ; Sed nul- teste Festo , ita audex plurium tabularum
lum in hanc rem aijert latini idonci scri- contextus , vt ait Senec. lih. de breuitat.
ptoris exc>>:phimSed quot perierunt ve- . vit. cap. II . GRIAL .

terum opera , quibus Isidorus vsus est Ibid. Caudicae : fortasse rectius erlt
etiam vbi auctorem nullLim nominat ? caudiceae , vt nonnulli legunt apud Gel-
De caraho vide supra num. 18., Ono- lium lib. 10. cap.25.AREV.
masticum Ros-weydi , et Ducangium . Cap, II. n. I. Cumba . Fulgo gomba .

Ante Ibidorum vsus eadem voce fult GRIAL.

S.G regorius Magnus NonnuUi editi exhi- . Ros-weydus in Onomastlco verbo
Ib.
bc-nt apud Isidorum contexta crudo co- cuha ex glossario Camberonensi ms. pro-
rio , vti etiam num. 21. de myoparone . fert Cuba extrema pars nauis dicta , ea
;

Grialius hoc loc. contecta , num. 21. con- quod incubet acuis Cumba vero dijcitur. .

O CT 2 Q
 . . . .

42 O E r Y MOLOG I ARV M
2. rori iiaiiium latera concaiia, ayi'r^;7rf'o onere dict.i , siue ta-
biilata quae sternuntur. Dicta ab eo , quod incessus fe-
naiiium 5

<5. Aen.412. rantj vel foris emineant De quibus Virgilius5l^x.^/^tt^ y^^-^?/ .

3. Columbaria^ in summis Jateribus nauium loca concaua, per

quae eminent remi, dicta credo , quod sint similia latibulis colum-
barum , in t]uibus nidificant

4. Agea viae sunt, vel loca in naui ,

per quae ad remiges
hortator accedit . De qua Ennius Multa : foro ponet , et agea lon'
ga repletur ,

5. "transtra sunt tabulae, vbi sedent remiges ,

quod in trans-

iierso sint quae Virgilius iiiga appellat

, dicta ,

6. Tonsae remi a remouendis , et decutiendis fluctibus dicti :

sicut tonsores a tondendis , et decutiendis capiiiis .

7. Palmula est extrema latitudo remi , a palma dicta qua ma- ,

re impellitur . Antennae autem dictae , quod ante amnem sint posi-

Uctica a cuhando Latini frequentius scrl- , Cerda in Aduers. sacr. cap. 173. num.6.

bunt cyinha a graeco k6[j.(iz , cauus re- ex veteri glossario ad hanc rem profert,
cessus . AREV. Emator , hortator nauis AREV. .

2. Fori Haec vtfumqiie contexta e

. 5. Quae Virgilius iuga app. Aen. 6.
Seruio , nonnihil etiam aucta . At Charis. Inde alias animas , quae per iuga longa
Fori sunt in nauibus , quibus nautae se- sedebant , t'^/ Seru. luga graece dixit ,
dentes remigant , i<PcoX/u, . GRIAL . ^opa enim dicunt , quae transtra nomi-
3. Columbaria . yid. Philand. in Vi- namus . GRIAL .

truu. lib. 4. c. 2. GRIAL . 6. Tonsae remi . E Seru. Aen. 7.10

Ib. Festus verbo Naualis scriha Si- . lento luctantur marmore tonsae . GR.
ue quod columharia in nav.e appellantur Ih. Verba Seruii ad 7. Aeneid. v.28.
ea , quihus remigent ?tc. AREV. haec sunt TONSAE rcmi dicti a de-
: :

4. Agea viae sunt Fest. Agea via in . cutiendis fiuctibus , sicut toxisores a ton-
naui est , cicta , quod in ea maxima quae- dendis , et dccutiendis capillis Scheffe- .

que res agi solcat , GRIAL rus loc. cit. lib.2. cap.5. ita Isidori verba
Ib. de milit. nauaL lib.i.
Schetferus emendabat , vel supplebat REMI a re- :

cap. 6. emendari iubet Isidorum hoc mo- litouendis , et TOINSAE a tondendis , et

do Agearia sunt loca in naui ^per quae
: decutiendis fiuctibus , sicut tonsores etc.
nd rem'ges hortator accedif , ex glossa- AREV.
rio latino - germanico ms. , Agiaria loca 7. Palmula . Vid.Fest. , et Seru. Aen.

quaedam in nauibus , quae per rcmos hor- 5. Eadem ratione graeci Tdtpccv , et pal-
tator accedit: quod ex Isidoro, vt alia plu- mam manus et remorum latitudinem di-
,

ra , desumptum videtur At Festus scri- . xere^vt ait Aelius Dionysius apud Eu-
pturae ncstrae fiiuet Versum Ennii vel ex . stath. oSvo-F.i. ad illud rix.f.<7oi jiiv rv- :

mss.hidori, vel ex coniecturis alii alio mo- f,wv , etc. GRIAL .

do legunt: Multa foro ponens^ageaque longa Ih. Antemnae autem dictae etc. E
repletur aut Mutta foro ponit , et agea lon-
: Seru. Aeneid.j. Idem prope Festus in vo-
ga repletur . Scaliger ad Festum Multafo- : ce amnenses . Sed non de nauiumpar-
illi

rcrn ipontes et , a^eaque longa repletur , te 3 iid de vrbibiis prope flmnam sitii lo-
 . . :: :

L I B E R XIX. 42 r

tae. Praeterfliiit eniin eas ainnis . Cornua extremae partes antenna-

riim siint, dicta per tropuin .

8. Malus est arbor nauis ,qua vela sustinentur Malus ^xnx.Qm .

dictus, quia habet instar inali in summitate vei quia quasi qui« ,

busdam maleolis ligneis cingitur, quorum volubilitate vela facilius

eleuantur .

9. Modius est , cui arbor insistit ob similitudinem mensuralis

,

vasis dictus . Carchesia sunt in acuminc arboris Cinna: Lucida con- .

fulgent alti carchesia mali .

10. "Trochleae :)C^w^si cp litera, per quas funes trahuntur . Tro-

chleae autem vocatae, quod rotulas habeant ; t^o;:^<j5 enim graece ro-
dicitur
11. Parastatae stipites sunt pares srantes, quibus arbor sustine-
tuV,. Cato : Malum dcligatum , paraitatae 'vinctae .

I.'. Clauus estjquo regitur gubernaculum . De quo Ennius

Vt clauum rectu?n teneam ^nauimque guhernem .

13. P6/r//j-c«/«f malleus in manu porcatus, quo modus signum- ,

que datur remigantibus De quo Piautus Ad loquendum ^ atque ta- . ,

cendum tute habeas portisculum A portando igitur pcrtisculus . .

quuntur GRIAL , Lucida qua splendet stimmi carchesiamali.

Ib. Cornua £a; eod. Aen.^.ad illud , AREV..

Cornua velatarum obu. antemn. GRIAL. 10. Trochleae, quasi <^ littera . Quasi
Ib. Quid proprie sit paUnula , expli- litera legit Phi/ander apud Viiru. \ tro-
cat Pollux in Onomast. lib. i. cap.p. Fre- chleas etiam Athenaeus in nauium arma-
quentius scribitur antenna , quam ante- mentis numerauit in Hieronis naue . Gloss,
w«rt,quidquid sit de etymo .AREV. trochleae ?7»//f;o/z/J^:c GRIAL . .

8. Malus arb. Ex eod. Aen. ?. nisi Pollux in Onomasf. tom. 2. pas;,

Ib,
quod malis apud illumi non malleolis , le- 1117. de trochleis veterum agit , Earum
gitur . GRIAL . exemplum in puteis nonnullis Italiae cer-
Ib. Grialius cum aliis e<i'\d\t ma II eolis aquam Trochleam
nitur ad sableuandam .

sed scribendum vidctur cum Scheffero rcchamum etiam dictam docet Vitruuius
loc. cit. lib. 2. cap. 5. maleolis , ex rna- lib. 10. cap. 2. AREV.
lorum , seu pomorum similitudine . Nam 12. Clauus Clauum fustem guher-
.

mahis , quo facilius cum velis antenna naculi interpretatur Seruius Aen. 5. GR.
eleuaretur , ligna quaedam orbicularia in- 13. Porticulus . Sic etiam Fest.,et
star pomorura circumdata habebat Huc . Non. , nisi quod npud hos portiscuhis di-
facit Seruius , cuius verba Isidorus descri- citur . Isidoro fauent Gloss. , in quibus
psit , nisi quod , yt aduertit Grialius , ma- porticulus , GRIAL.
y.ihivt^n^ .

leolispro malis posuit AREV. . Ih. Becmanus pag. 866. cum Perot-
9. Cinna Lucida Quod Catullo hic
: . to , et aliis portisculus , aut porticulus de-

versus tribuitur ex rioniojpotuit esse com- ducit a portu . Communis scribendi ra-
tnunis . GRIAL . tio est portisculus , et hanc teneo , quam-
Jb. Nonius cap. 15. num. 28. sic re- uis Grialius exhibeat porticulus . AREY,
fert versum CatuUi Veronensis , vt alc
 .

422 ETY MOLOC 1 ARVM

14. Tu7isilU vnciiuis ferreus 5 vel ligneus, ad quem in litore
defixum funes nauium illigantur . De quo Ennius : Tojisillas ra^
piunt j conjigunt litus aduncas .

15. Ancora diQ.\\% ferreus, ex graeca etymologia nomcn ducit :

quod quasi hom.inis manus comprehendat , vel scopulos , vel are-

nas nam manus graece %6(p dicitur. Apud graecos autem aspiratio-
:

nem non habet Nam it}jcu|)a dicitur vnde et apud maiores sine
. :

aspiratione proferebatur .

16. Puluini sunt machinae, quibus naues deducuntur , ct sub-

ducuntur in portum . Pons scala nauium .

C A P V T III.

De velis .

I. Y,
V 'Cla gracci afij(.im dicunt ,
proinde quod aere mouentur
Apud latinos autem 'vela a volatu dicta . Vnde est illud, velorum
Virg. 5. Acn.
520. pandimus alas .

2. Gcnera velorum acatium epidromos, dolon , artemon

, j-sup-
parum , mendicum . Ex quibus acatium velum maximum , et in

media naui constitutum .

Epidromos secundae amph'tudinis

3. st& ad pupj)im Dolon : .

minimum velum , et ad proram defixum Artemon dirigendae potius .

nauis causa commentatum, quam celeritatis.

14. In versu Ennii crediderim legen- Cap. III. n.i. Vela graecl upniva. . Ho-
«liim , configunt liiore aduncas » Festus : merum {vt ait Eustathius ) secuti : nam
TousilLi palus delatus in acumen , et cu- vox multo est latior , ita vt instrii'
ipsa
jpide prncferratus , qui nauis religandae ment.i oinaia > neque nautica soJum , sed
fausa in litore figitur . Exemila profert quaeuis alia complectatur , dicta , ( vt ait
Actii Pacuuii
, Pro delatus legt-ndum
et . etymologistes ) vroipa ro a^a , to^ a^^c^O),
\\dQXVir dolatus ARE\'. . apx^ii/xivov , ^ y.xTu cvvy.o^Tr^v a.^iJ,iV6V .

15. Apud graecos aspirationem non GRIAL.

hubet . E Seru. Aen., i. ad illud y Vnco 2. Genera velor. Vid. Poll. , Hesych.,
non alligat ancora morsu . GRIAL . Suid. , qui tamen artemonis non inemi'
Ib. Aetate Seruii , et Isidori fortasse ncre . GRIAL .

consuetudo obtinuit , vt scriberetur an- 3. Artemon dirig. pot. nauis . Rectc

chora cum aspiratione : nunc certe an~ Vid. Chrysostom. Act. 27. GRIAL .

cora scribi solet , quod rectius est , et Ib. Bayfius de re nauali pag.121. exi-
retinendum . AREV. stiuiat , artemonem esse velum nauis ma-
16. Pons scal. Ex eod. Aen, 10. Pon- ius . Schefterus contra cum Isidoro con-
tibus exponit . GRIAL • tendit j esse velum paruurn , quod recte
 1 . .

L I B E R XIX. 4^-53
-»

4. Supparum geniis veli , vniim pedem habensjqiio iiuiari na-

iiigia solent in naLiigatione , qiioties vis venti hmgiiescit . De quo
Lucaniis 5 Sum?naque tendens - Suppara velorum ^
perituras colUgit Ub.^.v. 42».
auras quod ex separatione existimant nominatum
: . Pes extremus
angulus velij quem sic nautac loquuntur.

C A P V T IV.

De funibus .

1. vsum luminis fuerint circumdati

unes dicti, quod antea in
cera, vnde ti funalia Kestes siue quod rates contineant seu . ^ ,

quod in iis retes tendantur Rudentes sunt funes nauium ex nimio . ,

stridore ita dicti

2. quibus in rempestatibus vtuntur
Spirae funes quas nau- , :

tici suo more cucurbas vocant Spirae autem a sparto vocatae . .

Labeonis testimonio Digest. lib.50. tit. 1(5. catur . AREV.

162.24 2. confirm.it In recto casii nrte- . Cap. IV. n.i. Funes dicti q. a. In vsum
mon dicitur a Labeone, et ab Isidoro etiam lum Ergo atrrorov (^ctlviiv ductum funem
.

niim. super. , sed hoc loco exemplaria vult ? non opinor , sed locum Seruii , vn^
habebant rfrrewo , quod mutatum volui in de haec sunt,non satis animaduersum ,
artcmon , vt graecc etiam dicitur . AREV. GRIAL.
4. Pes extremus aiigulus veli At Ser- . Ib. Rudentes . Seru. Aeneid. 1. stri-
iiius Aeneid.^^.ad illud : Vna omnes fecere dorque rudcntum , proprie ( inquit) nam
pedem, podiam ( inquit) id est, fuiiem,quo stridor in funibus est . GRIAL .

tenditur velum Interpres quoqueApollonii . Ib. Aeneid. v.73 i.

Seruii
i verba ad .

lib.i.funes , quibus vcla aut vertuntur, aut sunt : FVNALIA

quae sunt intra ceram : :

laxantur , TriS^^tr^ vocat . Vnde apud Lu~ dicta a junibus , quos ante vsum papyri
can.lib.'^. obliquat laeuo pede carbasa , cera circumdatos habuere maiores Vnde .

id est , sinistro fune Porro de mendico . ct funera dicuntur . AREV.

Festus : Mendicum dici putant velum , 2. Cucurbas , Sic plerique Gcth. al.
quod prora ponitur . GRIAL.
in curcubas Vid. Fest. /«Spira .GRIAL .
. .

Ib. In plerisque exen^plaribus est //- Ib. Spirae autem ab sparto Mirum^ .

parum atque ita quidem nonnuUi scri-

: ni notationi causam praebuit Pacuuii ver-
bunt a graeco a-i^it^oc; sed communis : sus : Quid cessatis socii eiicere spiras spar-
scriptura est supparum , aut supparus . teas, quum potius spira ab c-TrctpdofieLj , hoc
Nonnalli cum Festo supparum confun- est ,orbem conuoluo , ducatur GRIAL.
in .

dunt cum dolone , de quo num. 3. Non Ib. Cucurbas Papias , Vgutio , et lo- :

desunt , qui cum Isidoro existimant ,/>f- annes de lanua curculias vocant In glos- .

dem veli csse extremum angulum vcli : sario arabico latino est corcuba , lorum.
ac fortasse id fiomen primum angulo ex- Eadem videtur esse vox apud Vegetium
tremo veli tributum fuit , deinde funi , lib. 2. rei veterin. cap. ^j. , et imperat
quo tenditur vclum , et extreaio angulo Leonem lib. ,et tit. xi. Cod. lustin. , vbi
alligatur. Funis , quo veli pes alHgatur, legi solet curcuma , aut curcumia pro fre-
cap. seq. num. 3. ab Isidoro propes vo- no, ct capistro . AREY.
 .

424 ETYMOLOGIARVM
5. Propes fiinls, c]uo pes veli alligatiir , c[\\zs,\prope pedei . De
qiio TLirpilius : Quasi quum 'ventus fert nauim in mare secun-
dus 5 siquis propedem misit , si •veli sinistrum .

Tormentum funis in nauibus longus quo prora ad puppini

4. ,

extenditur, quo magisconstringantur. Tormenta autem atortu dicta

restes, funesque .

Saphon funis in prora positus

5. De quo Caecilius . , rV«mo
cursu veni prolato pede -ufque ad saphonem .

6. Opisphora funes, qui cornibus antennae dextra ^sinis^traque

tenduntur 5 et retrouerso Prymnesium funis, quo nauis in
. litore
palum
religatur ad . Mitra funis qiio nauis media vincitiir
,
.

7. Anquina^ quo ad malum antenna constringitur . D^ qua

Cinna: Atque anquina regat stabilem fortissima cursum .

8. Remulcum quo deligata nauis trahitur vice remi De

funis , .

quo Valgius : Hic mea me longo sucpedens prora remulco-Laetantem

gratis sistit in hospitiis .

9. Struppi vincula loro, vellino facta : quibus remi ad scalmos

alligantur . De quibus Liuius, 'Tuncque remos iussit deligare struppis .

10. Catapirates linea cum massa plumbea, qua maris altitudo

ten-
2- Si veli sinistrum . In veli sinistrum 8. Remulcus Vid. . Fest. in Remulco,
legit Lilius Girahi. GRIAL . et Promulco GRIAL . .

Ib. In Turpilii versu alii habent si ve~ Valgius poeta celeberrimus seculi
Ib.
lis , sinistrum . AREV. Augustei , de quo praeter alios multa
5. Fabricius in Historia suae blblio- Vulpius in not. ad lib. 4. TibuUi carm.i.
tbecae part. 3. tradit ex Crenio , apud Isi- V. i8o. Valgius , aeterno propior non al~
tiorum hoc loco esse Saphonem pro Sa- ter Homero . AREV.
fonem , seu Siiuonem , qui Campaniae flu- 9. Struppi vincula - quibus remi ad
uius est inter Sinuessam vrbem , et Vul- scalmos alligantur . Vitruu. lib. 10. Ethni
turnum flumen , et nunc S a on c d\citiir . remi circa scaimos strophis religati vbi :

At Isidorus certe saphonem pro fune ac- struppis legunt eruiiitiores sed multo per- ;

cepit , neque in Caecilii versu quidquam uersius stuppis pro struppis apud Agell.
est , quod persuadeat , sermonem esse de lib.io. 2' legitur Vocabantur etiam srrup-
.

fluuio . AREV. pi , teste Festo , in puluinaribus fasciculi

6.Pro prymnesium perperam in an- de verbenis facti , qui pro deorum capi-
tiquis exemplaribus \egsh^t\xT prosnestiumy tibus ponebantur . GRIAL.
vt iam olim aduertit Paulus Leopardus 10. Sic lego ex codicibus
Catapirates :

l.ib. I. Emend. cap. 18. AREV. vetustiss. Rom. Compl. Salm. , et On. ita
7. Nonius cap. 13. num. 16. ex Lu- etiampostulante tentandi interpretatione
cilio : Funis enim praecisus cito , atque an- AUos , qui cataproraten volunt , magis nu-
quina soluta . Quidam putant, legendum diendos , quam auscultandos cemeo ^ vid.
(tnguina ^zvxt angina Apud Nonium in
. Fest. in Rodus . GRIAL .

nonnuUis editionlbus est ancora soluta . Ib. Vulcanius ita annotat : In veteri
AREV.
 .

L I B E R X IX. 425
tentatur . LuclVms -, Hunc catapiratem puer eodem deferat vHctum -
Plumbi pauxillum rodus , linique metaxam ,

C A P V T V.

De retibuf .

i.Rt.etes vocatae , siiie a rednendis piscibus, siue a restibus, qui-

bus teiiduntur . Minus autem
symplagium dicitur a plagis Nam rete .

plagas proprie dicimus funes illos , quibus retia tenduntur circa

imam et summam partem
, .

2. Funda genus est piscatoriae retis , dicta ab eo , quod in fun-

dum mittatur . Eadem etiam a iactando iaculum dicitur . Plautus 9

Probus quidem antea iaculator eras .

3. 'tragum ^ 2,^n\.\s retis , ab eo quod trahatur , nuncupatum i

ipsum est et verriculum Verrere enim trahere est Nassa ... Cas^ . .

sis genus venatoriae retis, quod capiat Hinc est, quod et incassum .

dicimus, id est, sine causa , quasi sine cassibus , sine quibus vena-
tio inanis est

4. Conopeum retes, qua culices exchiduntur , in modum tento-

rli, quo magis alexandrini vtuntur, quia ibi ex Nilo culices copio-

codice ita est : Hanc cntaparatem puero Cap. V. n.i. Retes vocatae Sic 0. ma- .

ded. deforet vtictuin - Plutnbi pancillam nuscr. Charisius quoque retes vocnt , et
ludis ^ linique mataxam . Iti alio vet. cod. Glossar. retes augurales . GRIAL .

Hanc catafloratem puer eoAem defore etc. Ib. Nam proprie plagas - partem £ .

eum plumbi pasillum rudis linique ma- , Seru. Aen.^. ad illud Retia rara , plagae.
:

taxam In alio excmplari Hanc catapo-

. : GRIAL .

ratetn puer eodetn defert vnctum plutnbi : 2. Eademet iaculum. Reteiaculum Ser-
paxillum etc. Alii legunt , Hanc catapi» uius,et ita hoc loco legit Turnebus Aduers.
ratem puer eodem deferat vncum - Plum- , lib. 18. cap. 26. Sed tnhil muto . Nam
bi pauxillum rodus linique metaxam , . Isidorus sup. lib. \S. cap. 54. Reriarius
Rodus idem raudus , vel rudus .
est, ac ( inquit ) ab armaturae genere in gladia-
Festus in rodus yulgus quidem in vsu
: torio ludo contra alterum pugnantem oc-
habuit ( vocem rodus ) t70n tnodo pro aere culte ferebat rete , quod iaculum dici-
imperfecto , vt Lucilius , quum ait , Plumbi tur . GRIAL .

paxillum rodus , linique metaxam . Pro 3. Tragum . S. 0. 1. , trahum malim »

ntetaxatn nonnulli scribunt tnataxam , at- vt etymologia postulat y et traha plaustri

que ita edidit Grialius , et itali vocant ma- genus est apud Virgil. GRIAL .

tassa filuin glomeratum , et conuolutum, Ib. Hinc est , quod incassum E Seru. .

de quo infra Isidorus cap. 29. In Lucilii Ceorg. 3. GRIAL .

versu aliqui mataxatn accipiunt pfo fu- 4. Melius esset retis In nominatiuo
niculo , aut filo. AREVALVS . casu > qui a Prisciano agnoscitur . Cono*
"tomdV, Hhh
 , . ,,

42 6 HTY MOLOG I A 11 VM
si nasciintiir : vnde et conopeiim dicitiir . Nam Canopea >^gyptiia
est .

C A P V T VI.

De fabrorum fornacibus

,F aber a faciendo ferro impositiim nomen hab*et . Hinc derl-

uatum est nomen ad alias artium m^x.Qn2iS^fabros^vz\fabricas dice-
re, std cum adiectione, vx. faber lignarius et reliqua propter ^ : ope-?
ris scilicet firmitatem .

2. Inautem fornace gentiles Vulcanum auctorem

fabrorum
dicunt figuraliter, per Vulcanum ignem significantes^sine quo nul-
lum metalli genus fundi, extendique potest Nihil est enim pene .

quod igne non efficiatur. Alibi enim vitrum , alibi argentum, ali-
bi plumbum , alibi minium^alibi pigmenta, alibi medicamenta ef-
£cit . Igne lapides in aera soluuntur, igne ferrum gignitur, ac do«
matur, igne aurum perficitur, igne cremato lapide caementa, et pa-

rietes li^antur .

3- Lapides nigros ignis coquendo candiiicat , ligna candida

vrendo offuscat, carbones ex pruna fulgida nigros facit : de lignis

fluris fragilesjde putribilibus imputribiles reddit , stricta soluit, so-

luta restringit, dura mollit , mollia dura reddit . Habet et medica-

minis vsum . Nam saepe vri prodest . Pestilentiae quoquejquae

peiim dlcltur , quia graeci culices vocant tem . Ferrarius fahri sibi generale nomen
KtavuTTcti; , non a Caaopo vrbe Aegypti , proprium fecit . GRIAL .

quod Isidorus innuit . AREV. Ib. Propter operis scilicet firmitatem :

Cap. VI. n.i. Faber a faciendo ferrum. id Grialius interpretatur de fabro ferra-
Hoc idem secutus in rcouht monachorum rio Sed reuera id pertinere videtur ad
.

fabruiTj ferrarium dixit fuisse loseph , explicationem vocis fabri nam fa ber di- :

adsensus fortasss Leandro fratri in lib. citur omnis artifex , qui facit aliquid e
de institut. yirgin.c.^^^.Nec mirum , quum quauis duriore , et firmiore materia , vt
Hilarius , et Beda idem existimarint . Atn- faber aurarius , tignarius etc. Neque apud
hrosius vero et ferrarium , et lignarium antiquioresya^r/ nomen magis proprium
fabrum illum fecisse videtur sic enim : crat ferrarii , quam aliorum Illi vero .

scribit lib. 3. in Luc. Pater Christi igne qui ex cera , gypso , aut simili materia
operatur , et spiritu , et tamquam bonus aliquid faciebant, plastes vocabantur AR. .

anima? faber vitia nostra circumdolat 2. In fabror. autem forn. Eadem su-*
cito securim admouens arboribus infe- pra lib. 8. r.ii. GRIAL .

cundis , etc. rij^ida mentium spiritus igne 3. Lapides nig. - candif. Ex Aug. lih.
nvollire. GRIAL . 21. de ciuit. c]. GRIAL.
Ibid, Propter operis sclUcct firm.ita- Ib. Saepe vri prodest. Ex Plin. Iib.j6.
 . .

L I B E R XIX. 427
obscuratione solis contrahitur , auxiliari certum est . Iiioperequo-
que aliud gignitur primis ignibus^aliud secundis , aliud tertiis

4. Habet quoque et aliam in se diuersitatem ignis . Namalius

est ignis^qui vsui humano, alius,qui iudicio paret diuino , siue qui
de caelo fulmen astringit ^siue qui de terra per vertices montium
eructat
5. Ignis autem dictus, quod nihil gigni potest ex eo . Est enim
inuiolabile elementum
absumens cuncta, qnae x^^h. Fabrica dua-
,

bus rebus constat^ ventis, et flamma .

6. Flamma vero proprie fornacis est dicta , quod flatii follium

cxcitctur . Vornax vero ab igne vocatar^pc^? enim ignis est . Cami-
nus est fornax , et est graecum dcriuatum a cauma. Fauilla est de-
serta igne scintilla .

7. quamdiu ardet quum autem extincta fuerit, car-

Pruna est, :

bo nominatur Pruna autem a perurendo dicta est carbo vero,

. ,

quod flamma caret Qui dum interiisse creditur maioris fit virtu-
. ,

tis . Nam iterum incensus Cuius tanta y\s fortiore luce calescit .

est etiam , et sine igne firmiras,vt nullo humore corrumpatur, nul-

la vetustate vincatur Extinctus enim tantum incorruptibiiiter du-

.

c. vlt. GRIAL . De nostro Isidoro haec addit Seruii qui- :

Ib. Habet et medictfminis vstim : he- dem ipsa illa vcrba trar.scripsit Isidorus
niistichiiim casu forcasse formatum . AR. lib.ig. cap.b. Origin. , nisi tamen ex huius

4. Habet quoque aliam in se di- et commentario Virgiliariis glossis quispiam

uersitatem ignis - eructat Tertull. Apc- . illeuit , vt Isidorum solent posteri&ris aeui
log. f.48. Nouerunt et philosophi diuer- scholiastae ad verbnm excribere ; qua in
sitatem arcani , et publici ignis :, iia lon- re a doctissimis etiam viris ipsi iniuria.
ge alius est , qui vsui humano , alius , qui manifesta fit plagii accusantibus eum^qui
iudicio Dei apparet,siue de caelo ful- ipse concipilatur mirificis mocUs Scilicct .

mina stringens siue de terra per verti-

, vr multi putant , ex antiquioribus Isido-
ces montium eructans . GRIAL. rum auctum Barthius suspicatur, cx
, ita

5. Fabrica proprie est fabri cuiusuis Isidori commentariis plurima in antiquio-

oilicina . Isidorus pro olHcina fabri fer- rum libros irrepsisse Hoc certum Isi- . ,

rarii vsurpar , vt suprz fabrum pro fabro dorum phigii non esse accusandum,etiam
ferrario . AREV. quum constat eum ex antiquiorum com-
,

6. Caminus est forn.E Seru. /J^v.^.GR. mentariis profecisse . Id enim in praefa*

Ib. B.Trtiiius lib.42. Aduers. cap.iy. tione ipse testatur . AREVALVS .

cbseruat , Prudentium hymn.io. Cathem, 7. Pruna £.v eod. Aen.ii. GR.

.

fauillam vsurpassepro quouis minuto puU Ib. Qui dum interiisse cred. £ Pli>j.
uere , ac ntquaquam tantum poetam al- lib. 36. c. vlt. , et lib. 33. c. 5. GRIAL .

ligari gramoiaticorum decisionibas , qui Ib.Carbo vero , quod fiamma caret :

fciuiHas desertas igne sclntillas definiunt, hoc iam non cst Seruii ad cit. lib. xi.
vt Seruius praecipue ad hb. 3. A&ueid. V. 788. Alii volunt , carbonem esse a grae-

Hhh 2
 , . .

A2
I
8 ETYMOLOGIAR VM
rat , vt iijqiii limites figiint , eos infossos terra substernant, et la-

pides desuper flgant , ad conuincendum litigatorem , vt post quan-

talibct secula fixumque lapidem limitem esse cogno^cant

C A P V T VII.

De instrumentis fahrorum .

ncus est
1. JL n , in quo ferrum tunditur a cudendo dictus eo q.uod
,

illic aliquid cudanius, id producamus est, feriendo . Cudere enim

caedere^et ferire est Veteres autem non incudem vocabant , sed .

intudemjto quod in ea metallum tundatur^hoc est, tendatur vn- :

de et tudes malleus, a tundendo ^id est., tendendo dictus .

2. Malleus vocatur ,
quia dum quid calet , et molle est , caedir,
et producit . marcus , quod maior
Marcus , malleus maior , et dictus
sit ad caedendum et (onior Martellus^mcdiocns Marculus ^ mz\-
^ . .

leus pusillus. Lucilius: Et velut in fabricam feruens quum marcu-

lus ferrum - Multorum magnis ictibus tundit <

3. F^rc/yCf /, quasi ferricipes eo o^uod ferrum candens capiant^ ^

teneantque , siue quod ab is d\vc[V\\d foruum capimus^tt tenemus,

qu2isi foruicapes Nam foruum est calidum , vnde et/fr«/^«w vn-
. :

de et formosos dicimus, quibus calor sanguinis ex rubore pulchri-

tudinem creat.
4. Lima dicta , eo quod lene faciat . Nam limum lene est . Cae-

co Kapipo^ . Obseruandiim , ligni frustum, xametro scriptae erant ; et in quodam ve-

igne perustum , etiam carbonem vocari . teri libro ita inuenit exaratum : Multu
AREVAL. magnis ictibus tundit . Nonnulli referunt
Cap.VII. n.i. A cudendo dict.5"/V Seru. Magnis multorum ictibus tundit Alii ten- .

Aen. 6. , et Non. in stricturis . GRIAL . tant supplere hexamctrum aliquo addi-

Ib. Vnde et tudes - dictus : non sunt tamento AREV. .

hiiec in Rom. Cod. GRIAL. 3. Nam foruum - creat E Seru. Aen. .

Jb. Grialius in texru tudis , in not. 8. ad illud , versantque tenaci forcipe

tudes , quod praefercndum : nam tudes ,
massam Vid. sup. lib. 10. in formosus
.

tuditis dicitur . Festus : Tudites mallei a GRIAL .

tundendo dicti . AREV. 4. Caelum . Seru. Aen, i.Caelataque

2. Martellus Recentiores libri Mar-
. in auro - caelata ( inquit ) insculpta. Nam
ccllus . Vid. Capr. Grammat. GRIAL . caelum dicitur ferrum ipsum , vnde ope-
Ib. B.irthius lib.27. Aduersar. cap.2. rantur argentarii , et Isidorus inf. lib.20.
existjmat , sccundum Lucilii pos-
versuro c. 4. caelata lasa a caelo vocata , quod
se esse anapacstum qui hexametrum se- , est genus jerrainenti , quodvulgo cilionein
qiiitur : najji Lucilii satyrae doo solo he' fippellant : erio cilium sti cilione vulgari
 .

L 1 B E R XIX. 429
lum est , vnde operantur argentarii , a qiio et caelatA vasa dicLintur.

C A P V T VIII.

Df fahricis pariettim .

I. I,
JLw fabricis parietum atque tectorum graeci inuentorem Dae-
,

daUim asserunt . Iste enim prinuis didicisse fabricam aMinerua di-

citur. Fabros autem , siue artifices graeci TiKTnvcig vocant, id est,
structores . Architecti autem caementarii sunt, qui disponunt infun-
damentis . Vnde et Apostolus de semetipso, p«^// sapiefis ^ inquity i'Gor. 3. to.

architectus fundamentum posui .

2. Alachiones dicti a machinis, in quibus insistunt propter alti-

tudinem parietum .
*
' - «

voce in nostros codices irrcpsit . Idemfer- ostendi iii comment. nd Prudent. hymn.p.
ramentum celte dicitur lob. c. 19. et in Peristeph. v. 51. AKEVALVS .'

peruetusta , et facetissima Sertii parasiti^ Inter Opera varior.

Cap'. VIII. n. I.
apud Salonem Dalmatiae vrbem inscri- De dedicatione sub ascia pag. 270. , et
ptionem , quam non pigebit adscribere . not. 528. corrigendum dicitur apud Isido-
Juuat vobiscum loqui , ac ore meo pen- rum structores pro instructores sed mul-
:

dulos detinere Saxum hoc vos vocat

. . to ante Griah'us iam ediderat structores ,
Quid inquam ? viuus assueui prudens , AREVALVS
imprudens , mortuus item vos fallo Nam . 2. Machiones
machlnis Machinae a .

non vos vocat , quod vacat ore \ vcrum dicuntur hoc loco tabulata , quibus insi-
is , cuius cinis hic latet Olim quom po- . stunt , qui opus faciuat . Plin. lib.^'). c.io.

tuit , nunc huc vos vocari voluit , valuit- de Amulio pictore , Paucis horis pinge-
que hoc Haec olimsua voluntas volen-
. bat , idque cum grauitate , quod semper
tes vos legere hoc scriptum , Vah. quiJ togatus , quamquam in machinis GR. .

loquor ? immo sculptum Quam aegre . Ib, Barthius lib.xi. Aduersar. cap.27.
veritas adhuc se mecuin conciliat Nam . asserlt , se in veteribus codicibus Isidori
neque hic atramentum , vel papyrus , aut inuenisse mationes pro machiones , vt vul-
roembrana vlla adhuc , sed malleolo , ec gati exhibent Ipse autem censet, le-
.

celte literatus silex . GRIAL . gendum machinones , et interpretatur de

Ib. Limum lene est : limtis adiectiue iisqui,machinas scandcbant quaslibet .

est obliquus , transuersus limus substan- :, Becmanus pag.637. ait , Isidorum intel-
tiue est coenum illud mollius , quod ab ligere Gallorummtf/J'(?wf/,siuefabros cae-
aquis deferri solet . De hoc fortasse Isi- raentarios , qui olim a machina machino-
dorus loquitur . Inscriptionem sepulcra- nes , postea machiones pronunciatu illo
lem Sergii , aut Seruii Polensis , siue , vt hispanico , et gallico , -quo ch pingue s
Gnalius scribit, ^fr/Zi , apocrypham es- valet . AREVALVS .

se,et seculo demum XV. confictam ,

 .

4jo ETYMOLOGIARVM
C A P V T IX.

De dispositione .

,.A cdificiorum partes sunt tres : dispositio, constructio , venu-

stas . Dispositio cst areae 5 vel soli , et fundamentorum descriptio .

C A P V T X.

De constriictione .

I. V^c'onstructio est laterum , et altitudinis aedificatio . Constructio

autem 3 vel j/rwc//(? vocata eojquod /«/m»^^?, et cohaerere faciat,
vt lapides luto, etligna^et lapides inuicem sibi . Nam et intinctio
ferri in aqua strictura ^st . Nisi enim candens tingatur , stringi , et
cohaerere non potest ferrum Item constructio a multitudine lapi-
.

dum 3 ct lignorum dicta : vnde et strues Aliud est enim aedifica- .

tio 5 aliud instauratio . Nam aedificatio noua constructio est . In-

stauratio vero , quod reparatur ad instar prioris . Nam instar veteres
pro similitudine ponebant Inde et instaurare dicebant .

2. Constat aurem constructio fundamento, lapidibus, calce , are-

na 5 et lignis Yundamentum dictum , quod fundus sit aedificii Idem
. .

et caementum a caedendo dictum, c\i\0(\ caeso crasso lapide surgat.

3. Lapides in structuris apti, albus, tiburtinus, columbinus ,

flauiatilisj spongia, rubrus, et reliqui .

4. Albus lapis, aiius durus, alius mollis . MolHs dentata serra

Cap.X. n.i, Natr. intinctio ferri in aqua lad. lib. i. cap. lo. Quo de genere lapi'
strictura est . Mendose V. CC. instriictu- dum Plin. lib. 36. c. 22. Ssd videndum,
ra . Mos enim
frequens librarior. gothi- an Isidoro cum illo satis conueniat . Giv.
iorum in iis , quae ab s incipiunt , vel aJ- Ib. Grialius ita distinguit , albus , //-
d.ere , vel detrahere etiam , vt in storia i burtinus columbinus , fiuuiatilis : ita alii

pro historia , Spania pro Hispania Haec . editi , nisi quod fluuialis iiabent y>ro ftu-
vero eo pertinent omnia , vt constructio uiatilis . ]\lelius videretur albus y tiburti'
sit , quasi constrictio , et instructio^ quasi nus , columbinus fluuiatilis , aut fluuialis
iDitricUo 1 seu pati^is strucsura , quasi stri- ex Palladio lib. 1. tit. lo. Calcem quoque
ctura 9 de qua sup. Ub. 16. c. 21. GRIAL. ex albo saxo duro , vel tiburtino , aut co-
Ib. -Instauratio vero quod rep.E Stru. lumbino fluuiali coquemusaut rubro , aut ,

Aen.2. ad V. Instar mont. eq. GRIAL . spongia etc. Verum Isidorus , vt ex se-
Ib. Instaiirare ib instar Aevmznx. tu^m quentibus patet , non solum tiburtinum
Varro,et Festus . AREV. a columbino , sed vtrumque a fluuiatili

3. Lnpides in structuris apti . E Pal- distinguit . AREV.

 . . . . . . .

L I B E R XIX. 431
secatiir, tractabilis in opere cst , ita vt in eo , quasi in llgno ,

literae scribantur
5. Tiburtit2uf a loco Itaiiae dictus, qui dum slt ad fabricam
fortis, vapore tamen dissilit

6. Tophus fundamentis aptus) mortalitate, et

aedificiis inutilis est, (

moilitie Ex aestu enim, et halitu maris feritur, et verberatur imbribus

.

7. Aren.iCius lapis concretus maris arenis, liic et bibulus dici-

tur. Seruat enim humorem acceptum . Idem et in Baetica g^tdita'
nus ab insula oceani, vbi plnrimus exciditur
y .

8. Piperinus , subaibidus cum punctis nigris , durus , atque

fortissimns . Conchleatius ^ cochleis, lapiliisque, et arena concretus ,

asperrimus interdum fistulosus

, et .

9. Columbinus a colore auis nuncupatus, natura vicinus gypso,

et mollitie simillimus
Molaris in parietibus vtilis quia est quaedam natura eius
10. :

pinguior , duraque , etaspera^ex quo etiam et molae fiunt, vnde

et nomen traxit Huius quatuor genera , albus,niger, permixtus,
.

ac fistulosus
1 1. Spongia lapis , creatus ex aqua, leuis, ac fistulosus, et came-
ris aptus

5. Vapore tamen dissilic . E>: Plitt. sentitque cum Vitruuio . GRIAL.

Pliniiis ex f^itruuio ,
qui lib. 2. c. 7. Ti- Ib. Ph'nius lih. 3-5. cap. 22. in recen-
burtina ( inquit ) omnia sufterunt , sed ab tioribus correctis editionibus exhibct ,
igne non possunt esse tuta , simulque mortalitate materiae . Sed Isidorus aliud
sunt ab eo tacta , dissiliunt . GRIAL . videtur legisse AREV. .

Ib. Vapore , \A est , igni ita enina : 7. Fortasse arenaceus hoc enim ad- :

Prudentius , aliique multi vaporem pro iectiuo Plinius vtitur AREV. .

igne vsurpant . AREVALVS . 8. Piperinus - durus , atque fortissi-

6. Tophus aedificiis inutilis . Haec rnus . Haud ita durus Romae . Sed duris-.
quoque descripsit Plinius ex eod. Vitruuii simus , atque fortissimus Toleti , vbi mul"
loco Sed is locus in vulgatis Plinii libris
. tae ex eo coJumnae ^ atque arcus in ar-
valde deprauatus est in Ecclesiae Tolet. : ce , et aliis aedificiis visuntur . GR.
codice sic legitur : In reliqua multitudi- Ib, Piperinus , et conchleatius ab aliis,

ne lapidum tophus aedificiis inutilis est quod scia:r> non recensentur Pro coa-
, .

Quod vero sequitur in eo > mortalitate, chleatius fortasse legendum cochleatus:

moUite , malo ex Isidor. mortalitate , et sed etiam in mss. Isidori pro cochlea
alibi

mollitie Postremo pro exercetur halitu

. reperitur conchlea AREVALVS . .

maris , exestur mauult A. Couarr. Sed ex 10. Molaris parietibus vti'is Plin. .

aestu ferri potest ex Isidoro . GRIAL . lib. "^6. f.23. decalce: Vtilior e mola-

Ib. Feritur Plin. fricatur vento , et

. ri , quia est quaedam plnguior natura
verberatur imbri Salm. On. Complut. ve- . cius . GRIAL .

tustiss. feritur . Valentinus friatur , con- 11. Sphungia . De hac voce vid. iup.
432 ETYMOLOGIARVM
12. Sile>^ ^ duriis lapis , ex cuius genere nigri silices optimi ,

quibusdam in locis ct rubentes . Albi silices contra vetustatem in-

corrupti monumentis scalpti , et incorrupti perma-
. lidem et in

nen»- quibus nec ignis quidem nocet

: Nam ex iis etiam formae .

fiuntj in quibus aera fiinduntur Viridis silex vehementer et ipse .

ic»ni resistens sed nusquam copiosus, et vbi inuenitur lapis, non

: ^ ,

saxum est Pallidus in caemento raro vtilis

. .

13. Globus contra iniurias fortis , et in structura infidus : nisi

fuerit multa suffrenatione deuinctus .

14. Fiuuiatilis silex seniper veluti raadens est . Hunc aestate

exhiberi oportet , nec ante biennium inserere in structuris domo-
rum : fictilium operum , ad parietes, et fundamenta coctilibus later-

culis ad tecta imbricibus, tegulisque aptantur .

15. T^egulae vocatae , quod tegant aedes ^ et imbrices ^,

quod ac-
cipiant imbres . Tegulae autem primae positionis nomen , cuius di-

m i n u ti u u m / ig i llu m .

16. Laterculi vero vocati , quod lati formentur , circumactis

vndique quatuor tabulis . Lateres autem crudi sunt : qui et ipsi in-

de nominati, quod lati ligneis tormis efficiuntur.

17. Quorum crates dicuntur, in quibus lutum pro eisdem late-

ribus crudis portare solent Sunt enim connexionescannarum, dicti .

d.7rorQ K^a-Tiiv id est quod se inuicem teneant.

^ ,

18. Lutum autem vocatum quidam per antiphrasin putant :

quod non sit nuindum . Nam omne lotum mundum est.

19. Calx

)ib. 12. c. 6. GRL^^L . nostri constanter legunt ; eximi ex Plinio,

Jb. Al. concretiis
Lapis creatus . . et Fitruuio malim . GRIAl .

Concrescit nunc Tibiiri ex Anienis aqua . Ib. Fictilium oper. pariet. etc. Haec
GRIAL . adumbrata ex Plin. Ii[>. ^5. c. 12. , sed
Ib. Grialius in textu scripsit sfungia , quomodo in hunc locum venerintyalius con-
in not. sphungia . Rescripsi spongia , vt iecerit . GRIAL .

lib. 12. cap. 6. num. 60. AREV. Ib, Domorum : fictilium operum Haec .

Albi contra vetust. £ Plin. GR.

12. ita in nonnullis exemplaribus repraesen-
Ib. Ex iis foraiae fiunt,in quibus ae. f. tantur : domorum , fictilium operum, ad
Ex Plin. et Vitruu. GRL^L . parietes , et fundamenta : quae coctis la-
Ib. Aera fanduntur. Ex Vitruu. lib.i. terculis ad tecta imbriculis , tegulisque
cj. Mendose Goth. arena funduntur. GR. aptantur . In aliis ita distinguitur , do-
13. Globus. Glohosas legerim ex Plin. morum . Fictilium operum ad parietes , et
GRIAL . ad fundamenta : coctis laterculis ad tecta
14. Hunc aestate exhiberi . Sic lihri imbricnlis , tegulisque aptantur . AREV.
 . .

L I E R XIX.
B 433
19.Calx viua dicta ^ qiiia dum sk tactii
, frigida , intiis occiil-

tiim continet ignem vnde aqua statim latens ignis eriim-

: perfiisa

pit Natiira eius mirum aliquid ficit postqnam enim arserit , aquis
. :

incenditur, , quibus solet ignis extingui oleo extinguitur, quo so- :

let ignis accendi Vsus eius in structuris fabricae necessarius Nam

. .

lapis lapidi non potest adhaerere forcius , nisi calce coniunctus .

20. Gypsum cognatum calci est , et est graecum nomen Plu- .

ra eius genera. Omnium autem optimum e lapide speculari Est .

enim in sionis aedificiorum, et coronis gratissimus.

2 1. Arena ab ariditate dicta, non ah adhaere-rjdo in fabricis, vt
quidam volunt Huius probatio si manu impressa stridet aut si iii
. , :

vestem candidam sparsa, nihil sordis relinquat .

22. Columnae ipro longitudine, et rotunditate vocatae in qui- :

bus totius fabricae pondus erigitur Antiqua ratio erat columnarum .

altitudinis tertia pars latitudinum Genera rotundarum quatuor do- . :

ricae , ionicae , tuscanicae , corinthiae , mensura crassitudinis ,ec

altitudinis inter se distantes . Quintum genus est earum,quae vo-
cantur atticae ,
quaternis angulis , aut amplius, paribus laterum in-
teruallis .

23. Bases fulturae sunt columnarum, quae a fundamento con-

surgunt, et superpositae flibricae sustinent pondus Bascs autem .

nomen petrae est fortissimae syro sermone .

24. Capitella dicta , quod sint columnarum capita ,quasi su-

per collum caput . Epistylia sunt, quae super capitella columnarum

ponuntur, et est graecum .

25. Pauimenta oi'i9,inem operis a graecis habent : vocata autem

pauimenta eo , quod pauiantur, id est , caedantur, vnde et pauorj
quia caedit cor .

26. Ostracus est pauimentum testaceum, eo quod fractis testis

calce admixta feriatur . Testam enim graeci orTpctKci dicunt

19. C^lx ViU .Ead.supJib.i6. C.2-GR. Ib. Hiiiiis probatio . E Pallad. lib.i.
20. Gypsum cognatum calci . £ P/:«. c. 10. GRIAL.
36. c. 3. GRIAL . 22. Antiqua ratio erat coluoin. TO'
Ib. Est enim in signis - gratissimus . tus locus e Plin. , et Vitruii. GRIAL .

Ex eod. c. 24. GRIAL . Bases . Vid. sup. //^.15. f.8. GR^

23.
Ib. Cratissimus id est ^lapis. Vel : 24.Capitella . Capitula Vitruuius
lege gratissimum AREV. . Vtramque vocem vsurpat Plinius GR. .

21. Arena Vid. sup. Iib.i6. c. 3.

. 26. Ostracus . Ostraccum malim ex
GRIAL . Plin. <^. 25. , et VitrUu. lib. 6. c. 4. GR.
tom.IV, 1 i i
 . .

434 ETYMOLOGIARVM
27. Rudoi nrtifices nppcllant lapides contiisos, et calce admixtoSj
qiios in pauinientis faciendis snperfLindunt : vnde et rudera di-

cuntur
28. quod caua sit in moduni cannae
Canalis ab eo ,
Sane .

canalem melius genere feminino quam masculino proterimus ,

.

29. Fistulae aquarum sunt dictae quod d.(\v\:is fundatjt^^i mictant. ,

Nam graece 9-TihK^v mittere est Foimae earum pro magnitudine .

aquae, et capacitate fiunt: per quas aquae per certos modulos di-
iiiduntur. E quibus est vncia, et quinaria, digitus quadratus, digi-
tus rotundus, et ceteri modi quique

C A P V T XI.

De venustate .

I.
1-T
i Xucusque partes constructionis : sequitur de venustate aedifi-
ciorum . Venustas est quidquid illud ornamenti, et decoris causa
,

aedificiis additur , vt tectorum auro distincta laquearia, et pretiosi

marmoris crustae , et colorum picturae.

C A P V T XII.

De laqueariis .

I. L/^(aquearia quae cameram subtegunt , et ornant

sunt , quae :

et /^c"»;;^/'/^^ dicuntur quod lacus "quosdam quadratos , vel rotundos

:

ligno, vel gypso , vel coloribus habeant pictos , cum signis inter-
micantibus, Principaliter autem lacus dicitur ^ vt Lucilius , Resul-
tant aedesque ylacusque , Cuius diminutio /i^c'»;/^^ facit, vt Horatiusj
l\h, 2^ odi.1%. Neque aureum - Mea renidet in domo lacunar , Inde fit alia dimi-
nutio lacunarium , et per antistichon laquearium .

27. Rados Sup, lih.\6. c.i. GR.

. iusque . ^/. et ceterl modi cuique caus-
28. Sane canalem Sup.lib. 15,^.8.
. sae . C/i(iri7« , et ceteri quique moduli, T>r/
GRIAL .. et ceteri modi vsque ad centum . Per-
29. Quibus est vncia , et quinarla . sequitur enim Frontinus modulos a qui-
Vid. Plin. II. cap.6. i et Vitruu. %. c.6.) naria vsque ad centenariam . GRIAL .

et Vrontin. de aquaeductib. GRIAL . Cap. XII. Laquearia . Legitur integrutn

Ib. Ec ceteri modi quique , Al. cu- caput sup. lib. 15. c. 8. GRIAL .
 L I B E R XIX. 435

C A P V T XIII.

De crustts ,

i.V-inriistae siint tabulae mnrmorls . Vnde et marmorati parletes

crustati dicuntur . Quis autem marmora secandi in crustas ratio-
nem non constat Fiunt autem arena
excogitauerit , et ferro , . ,

serraque in praetenui linea premente arenas, tractuque ipso secante :

sed crassior arena plus erodet marmoris Nam tenuis fabricis , et .

polituris accommodata est.

C A P V T XIV.

De lithostrotis .

T
1. 1—Jithostrota sunt elaborata arte picturae paruulis crustis , ac tes*
forfe»'^-^^''^'^^'
sellis tinctis in varios colores . Tesselli 2LUX.Qm a tesseris nominati ^

id est 5 quadratis lapillis per diminutionem .

C A P V T XV.

De plastis .

I. X lasiice est parietum ex gvpso effigies, signaque exprimere ,

pingereque coloribus : yr^^olTTHv autem dictum graece , quod latine

est pingere terra , vel gypso similitudines . Nam imprcssa argilla
formam aliquam facere pJastae est . Vnde et protoplastus est dictus
homo, qui ex limo primus est conditus .

Cap. XIII. Quis autem marmora se- i.seii , in quibus

veris laquearibus nulhim
cand. EPlin. lib. ^6. At nunc serra non gypsum Sed non explicat,cur in veris
.

e ferro , sed ex aere fit Laudaturque in

. laquearibus gypso lacus formari non po-
primis ad id op:'.s Toletana arena GR. . tuerint. De veterum pictura , sculptura,
Cap. XIV. Elaborata sne ^\ct. Eadem plastice , caelatura etc. curiosae disser-
siip. cap.S, GRIAL .
lib.i<^. tationes coUectae sunt in Thesauro Gro-
Jl. Salmasius Exercit. Piinian. pag. nouiano Antiquit. graecar , et in Grae*
1215. affirmat , Isldorum confundcre ca- uiano Antiquit. romanar. , vt scriptores ,
meras veterum , in quibus erant coronae quos Fabricius in Bibliograph. commemo-
ex gypso , cum cameris recentiorum , rat ,praetcream . ARLV.

I i i 2
 . .

43 5 ETYMOLOGIARVM
C A P V T XVI.

De pktura .

I.
P
X ictiira aiitein esr imago cxpriniens speciem alicuius lei, quae,
dum visa fuerit , ad recordationem mentem reducit . Pictura autem
dicta 3 quasi 7?c/«r^ . Est enim imago ^ficta , non veritas . Hinc et fu-
cata 3 id est 5 ficto quodam colore illita, nihilfidei , et veritatis ha-
bentia . Vnde et suat quaedam
quae corpora veritatis picturae ,

studio coloris excedunt, et fidem dum augere contendunt, ad men-

dacium prouehunt sicut qui Chimaeram tricipitem pingunt , vel
:

Scyllam hominem sursum caninis autem capitibus cinctam deorsum, ,

2. Picturam autem aegyptii excogitauerunt primum vmbra ho-

minis lineis circumducta. Itaque inltio taUs^secunda singulis colo-
ribus 5 postea diuersis : sicque paulatiin sese ars ipsa distinxit , et
lumen, arque vmbras, diflferentiasque colorum
inueiiit vnde et :

nunc pictores prius vmbras quasdam et lineas futurae imaginis du- ,

cuiit deinde coloribus complent, tenentes ordinem inuentae artis •

:

C A P V T XVII.

Ve colorlbus .

I.
r
V^ olores
c autem dicti sunt, c[Vio^ calore ignis, vel sole periiciun-
tur, siue quod in initio colabantur yWt summae subtiHtatis existerent
2. Colores autem aut nascuntur, aut fiunt . Nascuntur, vt si-
nopis 5 rubrica , paretonium , melinum , eretria, auripigmentum Ce- .

teri finguntur aut arte , aut permixtione .

3. Sinopis inuenta primum in Ponto est . Inde nomen a Si-

nope vrbe accepit. Species eius treSj rubra , et minus rubens , et
inter has media
4. Rubr/ca vocata ,quod sit rubra , etsanguineo proxima Haec .

plurimislocis gignitur: sed optima pontOjVnde etpontica dicitur .

Cap. XVr. n. 2. Picturam autem Ae- 3. Sinopis etc, exPWwol.^^' C.6.AR.

gypt. E Plin. 23' cap. 6. GRIAL . 4. Ipsa sinopis rubrica pontica di-
Cap. XVII. n. 2. Colores aiit nasc. Ex cebatur . AREV.
fod. GRIAL .
 .

L I B E R XIX. ^;7
5. Syyicum rubn coloris pigmentiim, ex quo et librorum capi-
ta scribiintur. Ipsum est et phoeniceum , appeihuum ita, eo quod
in Syria colligatur in litoribusrubri maris , vbi phoenices inhabitant
6. Aliud est autem ter/cum ^ aliud syricum .N^m sericum lana
est ,
quam seres mittnnt : syricum vero pigmentum ,quod syri phoe-
nices ivi rubri maris litoribus colliirunt. Est autem et inter tacti-

tios . Nam saepe fit aut sinopide , aut sandvce mixtus.

7. Miniujn primi graeci in ephesiorum solo inuenisse tradun-
tur: cuius pigmcnti Hispania ceteris regionibus plus abundat: vnde
etiam nomen proprio flumini dedit Huius distillatio argentum li- .

quidum ejgnit Minium autem hoc quidam dicuntesse cinnabarim .

.

8. Ci?inabaris a dracone, et barro , id est, elephanto cognc-

minatum Aiunt enim , draconum esse sanguinem, dum imphcant
.

elephantos Ruunt enim belluae , et dracones obruuntur , quorum

.

fusus cruor terram inficit , fitque pigmentum , quidquid solo tinxe-

rit . Est autem puluis coloris rubri .

9. Prasina , id est , creta viridis , etsi in aliquibus terris pro-

miscue gcneretur , optiina tamen in Libya cyrencnsi .

5. Salmasius pag. 1157. Exercitat. Ib. Huius distillatlo argent. liq. gign.
Plinian. Isidorum perperam hariohiri aif, £ P!in. 3j. r.8. GRIAL .

quod appellatum sit a syris

syricion ita Ib. De Minio flumine vide lib. 13.
phoenicibus ipse autem censet , dictum
: cap. 21. num. 32. ARtV.
syricutn a Syro insula , vt ab eadem Phe- 8. Cinnabaris
a drac. et barr. Sup.
recides Syrius nuncupatur . Plinius lib.^^. lib.%. c. it. Plin. 23' c.-]. Solin. f. 38.
cap. 7. a med., et lib. 35. cap.6. a med. GKIAL .

de Syrico colore agit Harduinus eos re- . Ib, A dracone : fortasse qiiia aegyptii
prehendit , qui contra mss. apud Ph'nium draconem vocarunt Kneph Alii originem .

legunt scyricum Notandum esr , quod . hebraeam inuestigant Cinnabaris plures .

Isidorus ait , syrico librorum capita scri- sunt species : alia est fossiiis , alia factitia
bi .De qua vcteri consuetudine confe- exsulphure, et argento vluo Vide Mat- .

rendi sunt , qui de re diplomatica , et ar- thiolium ad Dioscorid. lib. 5- cap. 69.
te cognosccndi codiccs scripserunt AR. . Alia cinnabaris species ex arboribus in
6. Sinopide , aut sandyce Disiunctio . India instar gummi , inciso prius corti-
pro coniunctione . Vid. Plin. GRIAL . ce,emanai. Species cinnabaris ex dra-
Ib. Clarius esset saepe fit sinppide , cone , et barro fabulosa a multis creditur.
et sandyce mixtis AREV. . De origine vocis cinnabaris exta.t.enid\ti
7. Minium primi Plin.^^^. . c. 7. , et dissertatio lo. Philippi Caselli , qui hunc
Vitruu. 7. cap. 8. GRIAL . Isidori locum mirifice illustrat . AREV.
Ib. Cuius pigmenti Hispan. lustin. 9. Optima autem in Lib. Cyrenen.
lib.45. Gallaeciae portio Amphilochi di- At Virruu.y. frt/?. 7. Creta viridis phiri-
cuntur, regio quumaeris,et plumbi vber- l?us in locis nascitur , sed optima Smyr-
rima , tum minio , quod etiam yicino flu- n2e : ergo quaerendum , vnde haec sint,
Xnini noinen dedit . GRIAL . GRIAL.
 . . .

^3 8 ETYMOLOGIARVM
10. Chrysocolla colorc prasino est : aurum
dictn, quod vena eius
habere traditiir . Haec et in Armenia nascitur^sed ex Macedonia
nrobabilis' venit . Foditur autem ex metallis aerisrcuius inuentio
ar^^entum, atque indicum prodit . Nam venae eius cum iis habent
naturae societatem . Cypria ab insula Cypro, vbi plurima reperitur
Sandaracha n\ insula rubri maris Topazo nascitur, colore
11.
cinnabari, odore sulphureo Inuenitur autem in aurariis et argen- . ,

tariis metallis , m.elior, quo magis ruta ,

quoque magis virus redo-
let . Quamquam et cerussa si torreatur in fornace, sandaracham fa-

cit, vnde et color est flammeus . Quod si torreatur^ aequa parte

lubrica admixta sandycem reddit ,

12. Arsenicum ^ quod latini ob colorem auripigmentum vo-

cant 3 colligitur in Ponto ex auraria materia, vbi etiam sandaracha .

Optimum est , quod in auri colorem transit purum , et fissile , ,

gracili venaruin discursu . Quod vero pallidius , aut sandarachae

simile est, deterius iudicatur . Est et tertium genus squamosum ,

quo miscetur aureus color . Vis eorum , vt sandarachae , sed acrior .

13. Ochra et ipsa in insula maris rubri Topazo .f^ignitur : vbi

et sandaracha . Fit quoquc et ochra 5 exusta rubrica in oUis nouis
luto circumlitis , quae quanto magis in camino arserit, tanto me-
lior Venetum fit . . . .

14. Caeruleum temperare primiim Alexandria reperit. In Ita-

Ha ex arenae puluere , et nitii flore idem faciunt Sg([ sl cyprium hi .

fornace adustum huic permixtioni addes , vestoriani similitudo erit

10. Chrysocoll.1 . EPIin. lih.^'^. cs.f Ib. Fortasse legendum , Fit quoque et
et Diosccrid. lib. 5. cnp. 4. GRIAL . cchra ex vsta ruhrica Grialius contra- .

11. Sandnracha . £ Plin. 35. r.5. GR. rium vult AREV. .

12. Arsenicum . Ex eoii. 53. r.4. , et 14. CJaeruleum temperare : in Cod,

^. , et Dioscor- lib.'). cap.^s^i. GRIAL . Seg. continenter legitur cae- : Venetum
13. Ochra et ipsa . Omnia e Piir?.^'}. ruleo temperare quod ferri poterat ex
:

c. 6. c;rial . Vitruu. lib. 7. c. 11. Sed meliorcs libri

Ib. Fit quoqiie ex ochra exusta rub. Venetum habent sine interpretatione. GR.
Sic legitur Plitjii Cod. Na-
locus in Tolet, Ib, In Italia ex arenae . Puteolis,vt
*cltur autem in ochra \
ferrariis metallis Vitruu. , et Plin. tradiderc . GRIAL .

ex ea fit exusta r\xht\cz\ qua>n lectionem Ib. SicPltruu. lib.j.cii.

Vestoriani .

cor,fif)nat hic Isidori locus ,et Dioscor. de Male vulgo apud PUk, Xestoriani Nam .

fahuli' ruhrica yivzTdm ryc o';^fac y-a.iofii- et in Codice Plin. Toletano Vestoriani di-

viiQ-,et Th^ophr, Ub. de Lapidibus '^lvimi serte scripium est . GRIAL .

it Tiic oy^^ac , a/vXct
yj^P"''^ ^ apud quem Ib. Harduinus quoque apud Plinium
inendose paullo posr Aivic pro Kci.ivcic , et vestorianum legendum contendit AR. .

TToKvvpro Tr-Ay^ov legitiir , GRIAL .

 .

L I B E R XIX. 45 9
15. Purpurissum ex creta argeiuaria cuin piirpiiris pariter tin-
gitur, bibitque eiim colorein celeriiis lanis . Praecipiuim est tamen ,

quod adhuc vase rudibus medicamentis inebriatur . Proximum cst,

egesto eo , addita creta in ius idcm : et quoties id fiictum cst ,

eleuatur bonitas pretiosissimae purpurae . Causaest, quod hysgino

ma<ime inficitur , rubiaque .

16. bidicum m indicis inuenitur calamls , spuma adhaerente

limo . Est autem coloris cyanei , mixturam purpurae, caerulique
mirabilem reddens . Est alterum genus in purpurariis officinis 3

spuma in aereis cortinis innatans , quam infectores detrahences sic-

cant.
17. Atramentum dictum, quod sit atrum : cuius species et pi-
cturae, et quotidiano vsui necessaria est^ istud inter factitios est.
Fit enim et fuligine plurimis modis super ardentes taedas resina
adiecta , lacusculo aedificata , quae fumum retineat. Huic picco-
res cum aqua admiscent gluten, vt ilkistrius resplendeat .

i8. Ad festinationem autem operis etiam sarmentorum vete-

rum carbones cum glutino triti induceudis parietibus atramenti
speciem reddunt . Sunt et,qui
excoquant , vini faecem siccatam
affirmentque , si ex bono vino faex fuerit, indici speciem id atra-
mentum praebere Sed et sarmentum vuae nigrae, vino optimo.

tinctum , posteaquam siccitate aruerit , si exuras, et conteras,ad-

iecto glutino nitorem indici reddet
19. Vstaj quae plurimum necessaria est, nullo negotio proue-
nit Nam si glebam silis boni igne excoquas , et aceto acerri-
.

15. Purpurissum . Ex Plitj. Ila.^S. extra dissipftur . Pjyyo lacusculi voce

cap. 6. , e quo , siquid deesse videatur , etiam Columella est vsus lib. 12. cap.-^o,
supplendum est . GRIAL . GR lAL .

-
Ib. Adhuc in vase . Aheno in vase Ib. Huic pictorcs . Ita Plinius. Tecio-
legebat A. Couaruu, ex Plin. GRIAL . res f-^itruuius lib. 7. cap.io. GRIAL .

Ib» Apud Grialium , et alios editos , 18. Sunt,qui vini faecem .£ Plin.j'),
et mss. legitur rubeaque : reposui rubia- cap. 5, GRIAL .

que enim scribitur quamuis inter-

\ ita , Ib. Sed et sarmentum E Vitruu. GR. .

duminoiss. / in ^ commuretur AREV. . 19. Vsta . £ Plin. ^j. cap.6. GRIAL.

16. Indicum Ex eod. lib. j. c.6. GR. . Ibid. Nam si glebam silis boni £.

17. Lacusculo aedificata Plin. pro- . Plin. , mendose namque in libris omnibus
pter quod officinas etiam aedificauere . silicis boni hoc loco legitur GRIAL . .

Vitruu. lib. 6. c. 10. Aedificatur locus, Ib. De vsta idea"! fere Vicruuius lib.7,
vti Laconicum praefurnium ma-, et eius cap. XI. ARLVALVS.
gna diligentia comprimitur , ne flan-.ma
 . . ,

440 ETYMOLOGIARVM
mo siiperru<;am extinguns, inadefacta spongia colorem purpureum
recldit . Ham vbi contriueris , 'usta erit

2c. Omne
autem atramentum sole perficitur. Omnes colores
calcis admixtione corrumpuntur .

2 1. Aielinum dictum, quod eius m.etalli ferax sit vna ex Cy-

cladibus insula Melos nomine Est enim candidum, nec vtuntur .

eo pictores propter nimiam pingueainem .

2 2. Annulare (]Uod vocant, candidum , est, quo muliebres pictu-

rae illumiiuntur Fit et ipsum ex creta, admixtis vitreis genmiis
. .

23. Cerussa fit hoc modo in vase enim aceto acerrimo im- :

pleto sarmenta aminea in eodem vasculo collocabis, ac super sar-

menta tabulas plumbi tenuissimas pones, deinde vas diligentissime
claudes , illinesque, ne aliquid inde spiraminisexeat Post dies autem .

XXX. vas aperitur, et ex distiilatione tabularum innata cerussa in-

iienitur. Quod ablatum, et arefactum teritur, atque iterum aceto
admixto in pastillis diuiditur , et in sole siccatur . Hac obseruan-
tia, si laminas aereas sarmentis superponas , aeruginem creant .

Chalcanthum . . CA-
21. Melinuiu dlctum . E yitruu. 7. Ib. Chalcanthum . f^ulla est inter-

cap. 7. :,et Plin, 55. cap. 6, GKIAL. pretatio in optimae notae libris In vno .

Ib. vsurpat enim pro

Saepe Isidorus tantum Ouet. Colleg. Gothico leguntur ea-
autem ,quod apud alios etiam reperitur . dem fere verba , (juae in editis quae ( si- :

AREV. cui tanti fuerint ) Chalcus pro Calcis

22. Annulare - Vitreis gemmis . Ex siue , vt est in Gothicot Chalcitis , et An-
vulgi {addit Plinius) annulis , vnde et thos pro Thymum legat , quamuis thy-
annulare dictum Quae verba nunquam
. tnum florem etiam interpretetur Isid. sut).
profecto Isidorus omisissst , etymologias lib. 17. cap.9. Sed quid chalcantho cum

tractans , nisi huic opcri summa abfuisset thymo ? Sed neque cum aerugine nisi sola ,

tnanus • GRIAL . apud graecos \vt ait Plin.) co^natio no-

Ib. Grialius sic distinxerat, Annulare, minis . GRIAL .

quodvocant candidum , est , quo . AREV. Ib. sine anno ita

In veteri editione
23. Cerussa . Ex eod. 34. cap. vltim. legitur Chalcanthum dictum, quod calcis
:

et Vitruu. 7. c. 12. GRIAL . est thymum, id est flos , vnde et apud ,

Ib. Post dies autem XXX. Per dies X. latinos aeris flos appellatur . Quae varia
Plinius . GRIAL . lecti"o notata etiam luit a Vulcanio . In

Ib. Hac obseruantla . E Vitruu. 7. cod. Vat. 623.,de quo in Prolegomcn.

cap.12. Vid. Plin. 34. c.ii. , et Dioscor.'). cap. 93. num. 34. eadem explicatio pro
<•.
47. GRIAL. voce chalcanthum 2i6h\htt\xt . AREV.
 .

L I B E R XIX. 441

C A P V T XVIII.

De histrumentts aedificlorum .

T
Xnstructiirain parletum ad normam
I. aiitein ad perpen- fieri,et
diculum respondere oportet Norma . dicta graeco vocabulo , extra
quam nihil rectum fieri potest Componitur autem ex tribus re- .

gulis^ita vt duae sint biniim pedum, tertia habeatpedes duos , vn-

cias decem 5 quas aequali crassitudine politas extremis acuminibus
sibi iungit, vt schema trigoni faciant. Id erit norma .

2. Regula dicta,quod sit recta , quasi rectula ^ Qt impedimen-

tum non habeat Perpendiculum cst j(\\iod sQm^tr: appenditur De«
. .

nique in fabrica nisi omnia ad perpendiculum , ec certam regulam

fiant 5 necesse est , vt cuncta mendosa instruantur , vt aliqua praua fortc,wf«.7(?;r
sintjaiiqua cubantia , prona nonnulla , alia supina, et propter ho,c
vniuersa ruunt constructa.
3. Linea genere suo appellata ,
quia ex lino fit. Trullae nomen
factumjeo quod trudit ^ id est,includit calce , vei luto iapides.
Martellus . . . Machina . . .

4. Scalae a scandenda vocatae i haerent enim parietibus. Scalae

Cap. XVIII. n. 1. Norma a graeco vo- Ib. Denlque In fab. - ruunt const. To-
Cab. yvo[j.uv . GRIAL . tus locus expressus ex elegantissimis Lu'
Ib.Gomponitur autem - Id erit nor- cretii versib. lib. 4- Denique vt in fabri-
ma Sumpta videntur e Vitruu. lib. 9.
. ca si praua est regula prima- Norma-
cap. 1. At exemplum hic non perinde exa- que, ctc. GRIAL .

ctum , quamuis noa longe distest Nam . Ib. Praua Prauus proprie est distor-
:

si pedes duos , hoc est , latus vnum in tus , non rectus hinc pro vitioso et un- : ,

vncias redigas , easque quadres , efficient probo sumitur AREVAL. .

vncias 'j'j6. Rursusque altero simili addi- 3. Martellus . Sic Goth. 0. Glos. IVlar-
to , conficient ambo vncias quadratas tellus a-(j)Cpx Al. Marcellus
. . Item Chss.
1152. Quadratum vero tertii lateris y Marculum e-(pvf,iov ctStif^a , et Marculus ,
quod est duorum pedum , et dextantis , Malleolus , et Malleus . Xiptjpct. ffiSn^u
^
hoc est , vnciarum 34. , continehit vncias KOTravov . GRIAL .

quadratas 1156. Superabit ergo duo qua- Ib. De

martello vide cap. 7. num.2.,
drata reliquorum laterum vnciis quatuor . de machina cap. 8. n. 2. huius libri In .

GRIAL . mea veteri editione ita -haec concinnan-

Jb. Cacuminibus . Ita Onien. Valent. tur Martellus mediocris malleus dictus
:

cum Vitruuio . Reliqui acuminibus GR. . per diminutionem . Machines dieti a ma-
2. Perpendiculum . Perpendiculum chinis , quibus insistunt propter altitudi-
( Ascon. ) linea laterum aequalitatem
ait fiem parietum . AREV.
a summo ad imum latitudine probans.GR. 4. Haerent enim parietibus scalae

tom. IV. Kkk

 . .

^42 ETY MOLOG I A K V M

aiitem diciintiir, qir.ie auc vaae siint , aut pliires , qula numerl taii-

tum pluralis Cit aomea , vt i/Urae :,qnaQ epistolam si^nificat.

C A P V T XIX.

De lignariis .

'gnariuf
I. ./_>/( generaliter ligni opifex appellatur . Carpentarius spe-
ciale nomen
Carpentum enim solum facitjsicut nauicularius
est .
,

quia tantum nauium est fabricator, et artifex .

2. Sarcitector dictus quod ex multis hinc inde coniunctis twi- ,

bulis vnum tecti sarciat corpus Idem et tignarius quia tectoria .

,

lignis inducit

5.Lignum vocatur graeca etymologia quia Incensum in lumen ,

conuertltur, et in flammam Vnde ellychnium diciturjquod lu- .

men det
Materia inde dicitur omne lignum,quod ex ea aliquid ef-
4.
ficiatur vel si ad ianuam referas , vel ad statuam materia erit. Ad
:

aliquid enim semper materia accipienda est , sicut elementa mate-

riam rerum csst dicimus quia inde ea, quae sunt facta, videmus, :

et materia quasi mater , dicta ,

.

5. 'trahes vocatae , quod in transuerso positae vtrosque parie-

tes contineant . Aliud autem sunt tignajaliud trabes . T^igna enim
Verhci sunt Virgilii , adstruendae etymo- quiori aeuo dicebatur , sartatectum . AR.
logiae non satis apta y sed immigrasse pu- 3. Lignum graeca etymolog. /4r /^rtr*-
to e margine . GRIAL . ro , ab legendo {inquit) ligna , quod ea
Ib. (^uia numcro tant. ^\nr. E Seru, caduca legebantur in agro , quibus in fo-
Aen. 2. At iurisconsiiltus sinoulari est cum vterentur GRIAL . .

vsus cap. Sit prius. D. de furt. , et HierO' Ib. Lib. 17. cap. 6. n.25. hoc ipsura
tiym. in quaest. in Gen. GRIAL . refertur vbi edidi etiam ellychnium pro
:

Cap. XIX. n. 2. Sarcitector . Sic ple- lychnum,vt habent zln ^zat lycnium ,vt
rique omms libri , et congrucre videtur hoc loco habet Grialius AREV. .

etymohgia , neque eam vocem non probat 4. Ex materia hispani retinent vo-
vir grauissimus lacobns Cuiacius Vnus . cabulum madera de ligno , vt alibi , opi-
tantum codex Salmatic. imprimis vetu- nor , dixi . AREV.
stus Arcitector hahet , sed de architecto 5. Tigna enim iuncta Festus •.Tr^hs .

dixerat cap.Z. GRIAL . proprie dicitur duo ligna compacta GR. .

Ib. Apud Papiam

, Vgutionem , loan- Ib. Trabes enim sunt , quum sunt do-
nem de lanua , et vetera glossaria , quae lat. £ Seru. Aen. 9. adv. Has ego Dard.
pleraque ex Isidoro sumant,pro sarci- Sane notandum , trabes , nisi iam caesae
tector iegitur etiam sartitector ^znt sar- sint , et compositae , non dici.GRlAL.
iatsctor , quasi a sarta tecta , aut , vt se-
 . . .. j ,..

L I B E R >:iX. 44
functa trabem faciunt . Trabes nutein sunt , quum sunt ciolatae
6. Tholus proprie quod in medio te- est veluti scutiim bieue ,

cto est jin quo trabes cocunt Cuplae vocatae, quod copulent in .

se luctantes Lucta?ites dicuntur ^ quod crecti inuicem se teneant

.

more luctantium Agrantes . . .

7. Asseres ah asse dictijquia soli ponuntur , neque coniuncti.

Scindulae , eo quod scindantur , id est , diuidantur . Epigri claui sunt,
quibus lignum ligno adhaeret Claui autem dicti , quasi chalybi , .

quia ex chalybe fiuntjid estjferro. Chalybs enim ferrum esc

8. Tabulae a veteribus tagulae vocabanturja tegendo scilicet
vnde et tegulae Commissura dicitur tabularum coniunctio '^ectio . .

6. Tholos Ex eod. Aer.eid. item 9. . Festus aliter :

, quod assideant pa-
if\sseres
Suspendiue tholo. Gloss. Tholus TpTj-rrp . ricri , tra')ibusque A!:i asseres, qv.asi axe-
.

GRIAL . res dictos putant antiqua declinatione

Ib. Cuplae . Al. coplae . Cupolam axer axeris^t;/ puluer pulueris . GR.
vocant hodie itnli dimidiam testudinis Ib. Scindulae Ita ruoquc apud Ra- .

partem . Vitruuius hemisphaerium GR. . hanum . Eijsdem apud alios auctores scan-
Ib. Agrantes - Al. agentes,/!/. co- dulas videmus nominari Manserit for~ .

nantes sed ita , vt hae voces superiori

, tasse incorrupta apud Isidorum vox . GR.
icntentiae anncctantur , luctantium mo- Jb. Epif-.ri claui sunfc Epiri dicuntur .

re agentes , vel conantes . Atlanres essc apud August. lib. 15. de ciuit. c. 27. ,
legendum , deinde lacunam relinquendam vnde haec sumpta puto . Nisi forte ( in-
existimabat Chacon. yitruuius enim lib.6. quit ) etc. lignum vero ligno per sub-
c. 10. Siqua {inquit) virili figura signa scudines , epiros , cbuos , et gliiten bitu-
mutulos , aut coronas sustinent , nostri miiiis non potest adhaerere , vt fabrica-
telamones appellant , cuius rat;onis , quid retur srca , et fortasse vox chuos g/ofsa
ira,aut quare , ex hisforiis non inue- est T« epiros , siue epij^ros malii legerc
niuntur , graeci vero eos atiantes vocanr GRIAL.
Atlas cnim historice formatur sustinens Oui scaniulas scribunt ab scan-
Ib. ,

mundum . Haec ille :,

eius vero rei ra- dendo deducunt Stcwechio nd Vegctium .

tionem ita reddit Seruius Aen. 1. En- de re milit. cap. 23. placet scri-
lib. 2.

nius dicitjNilum Melonem vacari , At ptura sciridula,et etynnon ab Isidoro pro-

lantem vero Telamoncm Priscos . enitn latun) Apud Augustinum ,
. Pal!adiuni ,

illos ronxrncs , qui graeca vcrba emen- et Senecam Philosophum alii legunt
date enuntiare non possent , pro Atlas epiuros^zVu epigrcs,^\u alirer . In Au-
mons proferre solitos Telamon . ISIam in gustini verbis a Griaiio citatis epigri a
Clossar. sic legitur a.y>-.a.<^<i &(-oc , vbiforte clauis distinguuntur , vt claui lignei a
scribendum a.n^ha.c to o^po? . GRIAL . clauis ferreis . G.itakerus lib.2. Aduersar.
Ib. Tholus dicebatur etiam aedincium JMiscellan. cap. 19, existimat , vtramque
rotundum de quo vide Ros-weydum in
: vocem epigriy et epiuri probae nc^ae esse .

Onomastico De cuplis idem fere repe-

. Eochartus Char. lib. i. cap. 38. ad hu-
tunt Papias , et loannes de lanua Lu~ . iusce rei explicationem adhibendus Vi- .

ctantes laiiue vocari solent cantherii , de etiam Glossarium Isidori cum notis
aut caprecli . AREV. ARLV.
7. Asseres ab asse dict. Ab asso le- 8. Nam secare sectari , et sequi .

oe>im : est enim l^onio assa vox sola vox Seru. Aen.io. Qu.im quisque sccat spcm ,

humana , nullo praeterea admixto sono , secat (

inquit ) sequitur . GRIAL.
Kkk 2
 . .

444 ETYMO LOGIA RV M

nutem dicta a sequendo ca ,
quae coeperlt . Nam secare sectari , et

seqiii est

9. Serrae aiitem nomen de sono factum est , id est, a stridore .

Serrae vsum Perdix quidam adolescens inuenitjquem

^ chc\\\w\WQ
puerum Daedalus frater matris suae studiis perdocendum acce- , ,

perat Cuius pueri tantum ingenium fertur , vt dum materiae di-

. ,

uidendae compendium quaereret, spinam piscis imitatus de ferro ,

laminam exasperans, dentium mordacitate armauerit quam serram :

artifices nuncupant Pro cuius artis inuentione Daedalus magister

.

eius, inuidiae liuore permotus, praecipitem puerum ex arce deie-

cit . Dehinc exulatus Cretam abiit , ibique aliquamdiu fuit , vt
fabulae ferunt. Ex Creta pennis volauit , et in Ciliciam venit .

10. Circinus dictus quod vergendo 5 efficiat circulum . Huius

modus duplicata linea fit^quae simplex per latitudinem extensa
fuerat Punctus autem in medio circini centrum a graecis dici-
.

tur:in cuius medium cuncta conuer^unt

I I. Sfr«r/j vocatur 5 eo quodea arbores succidantur quasl suc- :

curris Item securis, quasl semicuris

. Ex vna enim parte acuta est, .

cx altera fossoria . Haec et apud veteres penna vocabatur , vtraque

autein habens aciem , bipennis . Nam bipennis dicitur ,quod ex vtra-
que parte habeat acutam aciem , quasi duas pennas . Pennum autem
antiqui acutum dicebant . Vnde et auium pennae , qula acutae .

Et ecce nomen , quod reseruauit antiquitatem, quia veteres dice-

9. Perdix quidam . E Seru. Georg.i. Quir. GRIAL.

yid. Ouid. Metam. 8. GRIAL . Bipennis dicltur , quod ex vtra-
Ibid.
Ib. Exulatus ajiit Eo.iem modo Vi- . que part. Ita Non. in bipenni GR. .

ctor. lib. 2. de persec. Viindal. fratrem Ib. Vnde et auium pennae , quia acut.
vero Theodoricum nudum , atque desti- Quinctil. l.i. c. 6. Ne miretur , cur ex
tutum iimiliter exulauit . GRIAL . scamno fiat scabellum , aut a penna ,
Ib. A studore: Lucretius lib.2. v.410. quod est acutum , securis , securis vtrin-
Serrae stridentis acerbus - Horror. Hy- que liabens aciem bipennis ne illorum :

ginus quoque , et alii sequioris aeui vtun- sequatur errorem , qui , quia a pennis
tur verbo exulo actiue AREY. . ( Al. pinnis ) duabus hoc esse noinen
10. Circinus dictus Elegantissime . existimant , pinnas {Al. pennas ) auiuna
descripsit Ouidius circinum Primus et : dici volunt GRIAL .
•

ex vno duo ferrea brachia nodo - lun- Ib. Et ecce nomen , quod seruauit an-
xitjVt aequali !-patio distantibus illis - tiq. Seru. Aen. 2. Corrcpta dura bipen-
Altera pars staret , pars altera duceret ni , boc ( inquit ) nomen seruauit an-
orbem . GRIAL . tiquitatem , quia vetercs pennas dicebant,
11. Item securis q. semlcuris . E non pinnas GRIAL . .

Seru. Asneid. i. ad illud , Remo cum f, Ib, Dextralis Vtitar hai' vQce Vi-
.
 . . :

L I B E R XIX. 445
bant pennas , non pinnas . Haec et dolabra : quod habeat duo la-

bra : nam securis simplex est . Dextralis , dexterae habilis .

12. Ascia ab hastulis dicta, quas a ligno eximit, cuius diminu-

tiuum nomen est asciola . Est auteni manubrio breui ex auersa par-
te referens vel simph'cem malieum , aut cauatum , vel bicorne ra-
strum .

15. Scalprus dictum, quod scalpturis , et foraminibus sit aptus,

quasi scalforus Cuius diminutiuum scjlpellus . .

14. Terebra vocata a vernie hgni , qui nuncupatur terebra

quem graeci TfpyiJ^ova. vocant Hinc terebra dicta , quod , vt vermis, .

terendo forat^quasi terefora^ vel quasi transforans ,

15. Taratr um j
qiiasi teratrum , Scobina dicta , quod terendo
scoben fiiciat . Cantherium . . . Galla . . . Guuia . .

ctor. de persec. Vandnl. Vbi forte

lib. I. ueriivt exponuntur ab Isidoro,et hodiequ*
vcnerabilis aulae clausas repererant por- manet haec vox /ipud hispanos , quorum
tasjcertatim ictibus dextralium aJitum idioma retinentissimum est latinitatis .
reserabant GRIAL . . Grialius textu edidit reseruauit cum
in
Ib. In operibus Variorum de dedi- aiiis , in not. seruauit . AREV.
catione sub ascia cum not. Mazochii 12. Ex aucrsa p^ivt. Ex Pallad. lib.i,
pag. 185. et seq. plura leguntur de ety- c. vltim. GRIAL .

mo securis , et hoc loco Isidori quae : Ib. Ab hastulis

nonnulli corrlgunt :

huc refero (^uod Isidorus ait , securim

. ab assulis , sed bene ab astulis , aut ab
ex altera parte acutatn esse , ex alte- haituUs . Vide lib. 17. cap. 6. num. i6.
ra fossoriam , fortasse describit securim AREV.
,sui aeui vel potius excludenda sunt ver-
:
14. A verme ligni , qui vocatur te-
ba ex altera fossoria Ita etiam Isidorus . rebra . Termitcm vocauit supra lib. 12.
de suo aeuo videtur loqui , quum dola- f.5. GRIAL .

bram^&X. securim vnum facit cum Hesy- 15. Taratrum Vulgo taladro GR.. .

chio , et glossariis Ita autem haec con^ . Ibid. Cantherium Gloss. cantherius .

cinnari pos?ent quasi semicuris : ex vna

: Ha.^a.X7<nc. finxtviKc^ GRIAL . .

enim parte acuta est Haec et apud etc. . Ib. Galla - A

plerisque libris abest
Haec et dolabra , quod habeat duo labra : Fucrit fortijsse terebra gallica ,quae bi-
ex vna enim parte acuta est, ex altera brequi dicitur . GRIAL .

fossoria Nam securis simplex est dex-

. Ib, Guuia - Retinet idem nomen ho-
tralis , ( quia ) dexterae habilis Dola- . die apud nos . GRIAL .

bram vero non alabris , sed a dolo dici Ib. In editis mendose Scophina dicta,
credendum est . Haec fere ex loc. cit. quod haerendo scophcm faciat . Locum
Opportuna quidem coniectura est , quod correxit Salmasius pag. 1077. Exercit.
librarii securi ascripserint verba ex alte- Plinian. ,correctioncm indicauit Ma-
et
ra fossoria , quod proprium est dolabrae . riettus, vt dixi ad Prud. lib.i.contra Sym,
At quod continuandum sit nam securis V.439. Lima terens In cod. Vatic. 623., .

simplex est dextralis , mihi non proba- de quo in Prolegom. cap. 93. post fa-
tur Barthius lib.i. Aduers. cap.4. Dex-
. ciat Canterium , Gubia
. Et iUlco , Inci- .

trales sunt secures vna manu habiles mo- cipit lib.xxvii. secundum aliquos AREV. .

/
 .

446 ETYMOLOGIARVM
C A P V T XX.

De inuentione lanificii .

1. Mi,
j.inerunin
1. qiianidam gentiles imiltis ingeniis prnedfcant .

Hanc enim priniam lanificii vsum monstrasse hanc etiam telam j or-
disse 5 et colorasse lanas perhibent.
2. Oliuae quoque hanc dicunt inuentricem , et fcibricae 5 mul-
tarumque artium repertricem Ideoque illi vulgo opifices suppli- .

cant Sed et hoc poetice fingitur Kon enim Minerua istarum ar-
. .

tium princeps est sed quia sapieniia in capite

: csse dicitur hominis,
et Minerua de capite louis nata fingitur hoc 3 est , ingenium , ideo-
que sensus sapientis qui inuenit omnia, in capite cst Ideo
, . et dea
artium Mincrua dicitur^quia nihil excelleniius est ingenio ,
quo
reguntur vniuersa

C A P V T XXI.

De veste sacerdotali in lege .

,.0,,.„,,.,.S,,e.„..c„ao.*„
corpori astricta
„._...
vsque ad pedes descen-
deris est sacerdotalis linea 3 5

dcns nuncupatur. Haec vulgo camisia vocatur

: vnde et .

2. Abaneth cingulum sacerdotale rotundum polymita arte ex ,

COCCO5 purpura, hyacinthoque contextum , ita vt flores , atque gem-

mae in eo viderentur esse distinctae .

Cap.XX. n. I. Mineruam quamd. Al. Cap. XXI. n. I. Octo Totum hoc ca- .

quitlam . GRIAL . put surnptum e Hieronymi ep. ah FabiO'

Hanc primuin lanif. Seru. Aefi.j»
Ih. lam 128. de veste sacerdotali Octo nui- .

non ill. c. c. u. Mineruae ; et

Bellatrix dem vestimenta sacerdotalia numerantur
armorum (inquit) deji est , et lanihcii . bis in Exodo at in Leuit. septem ( omit-
:

GRIAL . tuntur enim femoralia ) cuius rci cau-

Fortasse Isitlorus scripsit ordiri
Ib. ^ sam reddit Hieronym. GRIAL .

hoc est , monstrasse ordiri , et colorare . Ib. Poderis Hebraice njnj chetho-
.

AREV.. neth GRIAL

. .

2. Oiiuae quoque Virg. Georg. 1. . Ib. Camisia vocatur Migrauit idem .

oleaeque Minerua - Inuentrix . GRIAL . nomen in linguas vulgares Vide Fer- .

Ih. Ncn enim Minerua istar. - vniucr- rarium de re vestiar. lib. 3. cap. 5. , Du-
sa . £ Scrii. Eciog. 2. GRIAL . can^ium^et cap. seq. n. 29. AREV.
 . .

L I B E R XIX. 447
3. Pileum est cx bysso lotiindum , quasi sphaera medln , caput
tegens sacerdotale, et in occipitio vitta constrictum . Hoc gracci,
et nostii tiaram , vel galeriam vocant.
4. Mahil ^ c[U0(\ est tunica talarisjtota hyacinthina, habens ad
pedes LXXII. tintinabula , totidemque intermixta, ac dependentia
punica mala .

5. Ephod ^ ciuod latlne interpretatur superindumentum . Erat

enim pallium superhumerale, ex quatuor coloribus et auro contex- ,

tum 5 habens in vtroque humero hipides duos smaragdinos , auro con-

clusos 3 in quibus sculpta erant nomina patriarcharum .

6. Logio?i ^quod latine dicitur rationale, pannus duplex , auro,

et quatuor textus colorlbus, habens magnitudinem palmi per qua-
drum,cui intexti erant XII. pretiosissimi lapides Hic pannus su- .

perhumerali contra pectus Pontificis annectebatur.

7. Petaltim aurea lamlna in fronte Pontificis , quae nomen Dei
tetragrammaton hebraicis literis habebat scriptum
8. Badim jsiuQ feminalia,id est, bracae lineae , vsque ad ge-
nua pertigentes, quibus verecunda sacerdotis velabantur

C A P V T XXIL
De nominibus vestium ceterarum .

D,
1. A^-xiuersitas tegmen, tegumen , indumentum,
vestimentorum ,

vestimentum , et reliqua. Tegmen dictum , eo quod tegat membra :

sicut tegumen tecta quae tegunt corpora Indumentum ^ quodin-

, .

tus ad corpus induitur , quasi intumentum .

3. Pileum . Heb^. DiJXO mizne- 7. Petalum . Heb. Dnn* 'i* z>z zaab .

pheth . GRIAL . GRIAL .

Galeriam voc.H/fr(J/7.galerum.GR.
Ib. 8. Badim Onj Et magis proprio no-
.

Ib. Pileum , et pileus dicitur Pro ga- . mine »DJDQ michnesi GR. .

ieriam fortasse legendum galerium ^ vel Cap. XXII. n.r. Tegmen per syncopen
galeram nam galera pro galerus anti-
: dicitur a tegumen , vel tegimen quae :

quitus vsurpabatur Vide cap. 30. huius . scriptura magis criticis placet tegumen :

libri num.5. AREV. antiquitatem redolet Indumentum ^hin-

.

5. 13N Superindumentum , erat e- duitur quidem est ; sed quod Isidorus

nim : ahsunt haec ab Ouet. colleg. gothi- adiungit intus , pecuHarem vocis proprie-
co . GRIAL , tatem designat , non etymon De re ve- .

6. Logium . Heb. pn Chosen . GR. stiari.-i vecerum consulendi Lazarus Bay^

 : . .. ,

448 ETYMOLOGIARVM
2. Vestimentum vero est , quod vsqiie ad vestigium protendl-
tur,quasi 'vestigimentum ^mx. est tunica talaris Sed . et haec coii-
suetudo sermonis auctorum confundit. Amictus , .

3. Discernitur autem vestitus a cultu , quoniam lautior intel-

li^itur cultus . Irem cultus ab habitu . Nam habitus ad naturam
pertinct , homines
cultus ad .

4. Pleraeque autem vestium aut quo niaxime ia a tempore ,

vsu sunt 3 appella.itur, aut a locis vbi vei primum contectaej vel
,

maxime venditantur nut , a genere coloris aut a nomine repertorum , .

5. Vestis antiquissima hominum fuii perizoma, id estjSuccin-

ctorium quo tantum genitalia conteguntur
: Hoc primum primi .

mortales e foliis arborum sibi fecerunt , qurmdo post praeuaricatio-

nem erubescentes pudenda velarunr Cuius vsum quaedam barba- -

rae gentes,dum sint nudae , vsque hodie tenent Haec et campe- .•

stria nuncupantur,pro eo quod eisdcm iuueneSjqui nudi exercen-

tur in cam.po pudenda operiunt 5 .

6. Tufiica , vestis antiquissima appellata , quia in motu ince-

dcntis sonum facit Touus enim sonus est Primum autem fuere
. .

pelliceae tunicae , quibus post otfensam , et eiectionem de paradi-

so Adam , et Eua induti sunt .

7. 'talaris tunica dicta , eo quod ad talos vsque descendat , ec

ad pedes defluat , sicut pectoralis ^quh apud antiquos breuis erat
vt tantum pectus operiret , iicet nunc profusior sit

8. Manuteata tunica,id est , manicata , eo quod habeat mani-

cas , quam '/et^^^^Tov graeci vocant
9. Dal"
tius Octauius Ferarius, Albertus Rube-
5 libus auris . GRIAL .

nius , et alii , qui etiam de pcculiaribus 7. Talaris tunic. E Hieron. ad Ezech,

vestiiim generibus scripserunt , vt Do- c. 9. GRIAL .

nius , IVlanutius , Theophilus Raynau- Ib.Sicut pectoralis Graece i^oi/Uy .

dus etc. AREV. quod ( vt ait Agell. lib. 12. ) substncta ,

2. Quod de indumefjto modo dixi , et breuis esset y ac citra humerum desi^

Atvestimento ^zrher intelligendum est neret . GRIAL .

nam vestimentum est a vestitus ^ non a Ib. Pectoralis '. Aramianus Iib.14. c.p.
vestigium . AREV. al. Tunicula pectoralis . AR£V.
30.
S. Perizoma i. succinctlorum . Id qua* 8. Manicleata 5'. 0. /• Rabanus Ma- .

le fuerit ^vid. apud Aug. lib.^. contr. nucleata Ego manuleata lego \ sic enim
,

lulian. GRIAL . dicitur apud Plaut in Pseud. , et Sueton.

Ib. Haec
campestr - operiuntur.
et in Caligul. JVianicatis tunicis dixit Cicer.
Ferba sunt Aug. 14. de ciuit, c. 17. H(7- in 2. Catilin. Clcss. Manulea ;;^:,e<p/c . GR,
ratiuSi Penula solstitio , campestre niua- Ibid. Quam Chiiodoton . Ita Agelh
 . . .

L I B E R XIX. 4/9
9. Dalmatica vestis prinuim iii Dalmatia prouincia Graeciae
texta est,tLinica sacerdotalis candida cum clauis cx purpura.
ro. K«//^/^ 3 quani graeci phoefuceam vocant, nos coccineam ,

reperta a lacedaemoniis ad celandum coloris similitudine sangui-

nem 5
quoties quis m acie vulneraretur , ne contemplanci aduersa-
rio animus augesceret Hac sub consulibus romani vsi sunt mili- .

tes,vnde etiam Russati vocabantur Solebat etiam pridie , quam .

dimicandum esset, ante principia proponi, quasi admonitio, ct in-

dicium futurae pugnae
11. Laculata est,quae lacus quadratos quosdam cum pictura
habet intextos , aut additos acu . Hyacinthina vestis est aerio co-
lore resplendens .

12. quae maluarum stamine conficitur , quam alii

y^f^/c/fA/w/^,

molocinam alii maluellam vocant

,

13. Bomhycina est a bombyce vermiculo, qui longissima ex se

fila generat , quorum textura bombycinum dicitur , conficiturque
in insula Coo . Apocalama . .

14. Serica , a serico dicta , vel quod eam seres primi miserunt .

lib. 7. c» 12. quod ;^£/p«Vo£c , hoc est , ma- ta vestis . Quod Isidorus ait , dalmaticani
nicas longas habeat Easdem macroche- . esse tunicam sacerdotalem , innuit , eam
reas vestes a Lampridio in Alexandro ap- fuisse vestem propriam maxime episco-
pellari puto . GAIAL . porum . Glossae Arabico-latinae: D^//«rf-
Ib. Grialiiis in textii edldit maniclea- ta vestis sacerdotalis candida cum clauis
M sed in not. ]prze(ert' manuleata
, vti : purpureis , Plura de dalmatica congeric
etiam emendat Brissonius lib. i. de re- Ducangius in glossario . AREV.
gno persarum num. 64. Apud alios quo- 10. Kussata. Rixssus ,si Thylesio cre-
que veteres nonnuUa varietas in hac vo- dimus , latina quidem vox , sed aratorum
ce occurrit, sed communior scriptura est magis , quam oratorum . GRIAL .

manuleata^manulea . Confer Ducangium. Ib, Repertam a Laced. Ita Philo-

AREVALVS . strat. in cpistolis . GRIAL .

9. Dalmatica tunica . Eam romanis Solebant enim prid. Plutarch. in

Ib.
in vsu fuisse constat ex Lamprid. in He- Fabio , Bruto y et Pompeio GRIAL . .

liogabalo i quem ait dalmaticatum in pu- 11. Hyacinthina vest. aer. coi. Hie-
blico post coenam saepe visum Vt autem . rony. adFabiol. Hyacinthus aeri tribuitur
Diaconorum inter sacrificandum vestis es- propter coloris similitudinem GRIAL. .

set , instituit Siluester . GRIAL . 12. Molochinia , quae malu. stamin.

Jb. , quos
Clauos vocat Isidorus , Al- Melius , credo , Nonius Molochinum a :

cuinus appellat virgulas , Amalarius //- graeco , color est flori similis maluae .
«frtJ , loannes Diaconus Z(?«^J" , Rabanus GRIAL .

tramites , vt obseruat Montfauconius t. j, 13. Bombycinum dicitiir : vid. not. ad

Antiq. part. i. lib. i. cap. 6. , vbi agit Ub. 12. cap. 5. num. 8. AREV.
de lato clauOi et ex mss. glossis, in quibus 14. Holoporphyr. Pr/w;(W trabeae ge-
auctor laudatur Placidus ( fortasse Placi- nus ex tribus , de quibus Seru, Aen. 7«
dus Lutatius) , producit, ClauuSypurpura- Ipse Quirinali trab. GRIAL .
Tom.IK LU
 . . ,: .

4)0 ETYMOLOGIARVM
Holoscrha ^iov-x serica : oAoj' enim totiiin . Tramoserlca stamlne li-

neo : trama ex serico . Holoporphyra tota ex purpura.

15. i3yj-//«tj 5 candida confecta ex quodam genere lini grossio-
ris. Suiuetjqui geiius quoddam lini byssum esse existiment .

16. f/Z7r/V;^r 5 tram.nm de fibri lana habens . Aprina . . , Alasti-

cina . . . Mena
quae ex solo lino fit
. . . Linea ,

17. Linostema wcstis est ex lanajlinoque contexta . Et dicta

lincstema ^(\\\\:x in stamine linum^ln trama lanam habet .

18. Recta dicitur vestis , quam sursum versum , stantesque

texunt. Segmentata-,2onis quibusdam , et quasi praecisamentis or-
nata . Nam et particulas cuicumque materiae abscissas /^r^<f/f^w/«^
vocant
19. Leuii-lensis j ciuod raro filo sit , leuiterque densata . Paui^
/<?/7j/V 3 contraria leuidensi , dicta, quod grauiter pressa, atquc cal-
cata sit

Ih. Salmashis In Trebellium Polllo- hyssino mulierum maxime deliciis circci

nem pro olo-
pag. 20S. corrigit olouera Elim in Achaia geniio . AREV.
porphyra , aut holopcrphyya Isidorus , . 16. Mena - Masticina- Vid. inf. f.28.
inquit,non malus multis locis auctor , GRIAL.
oloucra tota ex purpura interpretatur 1 8. Recta . Ex Festo in Recta , et Re-
vulgo editum oloporphyra mss. , quos : gillis . GRIAL.
vjdimus, clophara, olofira , olofiria Non . Segmentata Vid. Seru. Aen.ad v,
Ib. .

dubium , quin olofera sint olouera sic : Colloq. monile GRIAL . .

fasculum pro vasculum in glossis Isido- Ib. Salmasius in Flauium Vopiscum

ri . De hac corruptcla in scribendo , qua pag. 224. V. 40. ita explicat sursum vi^r-
f pro V in mss. saepe occurrit , dixi in sum texere ; trama , vel fila infia eranty
not. ad Ssdulium lib. i.v.1967. ad pro- atqiie adeo in superioribus texebatur ve-
sam Olouera autem cxponit Salmasius
. stimentum , et sic trama semper pectine
dici a vero colore , ex graeco , et lati- ad siiperiorem partem ducebatur , et tru-
no, vt epitogium etc. Aduertit , male alios debatur , atque id sursum versus texere,
scribere oloberum a beris . AREV. et in altitudinem vocabant Mariana in .

15. Byssina ex quodim genere lini . not. ad lib. i. contra iudaeos cap. 38,
AI. ligoi . Male , quamuis non desit , qui censet tunicam rectam fuisse Christi /«-
,

eam leciionem veram essc contendat , ex nicam inconsutilem , de qua in euange-

verbis Philostrati libro 2. de Vit. Apoll. lio loannis , dejuper contexta per totum.
Byssum autem ex arbore nasci ferunt Fortasse tunica recta vel a superiori par-
quae altitudine populos aeqaet , foliis au- te , id est , desuper inchoabatur , vel ab
tem salici similis est . Tium idcirco ve- inferiori , hoc est , sursum versus Seg- .

rum estye ligno grossiori vestes confici? mentata vestis est tessellata , emblema-
Rursus de bysso infra cap. 27. GRIAL . tis distincta . Symmachus lib, 4. epist.42.
Ihid. Sirmondus tom. i. operum Segmentata vestis . AREVALVS .

pag. 977. de bysso agit Plinius lib. 19. . 19. Leuidensis . 'Nihil moror varias
cap. I. Lino , quod ignihus non absuma- aliorum apud Cicer. ep. 12. Iib, 9. siue
tur jprincipatus in toto ofbe . Prosimns icriptnras , siue coniccturas . GRIAL .
 .

L I B E R XIX. 4^
20. C//ro/^5 quasi concrlspa ad similitiidinein citri . Naeuius:
Tulchramque ex auro , 'vestemque cUrosam .

2 1. Velensis tunica est , quae aflfertur ex insiilis . ExoUca ve-

stis est peregrina de foris veniens , vt in Hispaniam a graecis . Fo-
lymlta^ multicoloris . Polytnltus enim textus multorum colorum est
2 2. Acuptcta vestisj acu textilis, vel acu ornata . Eadem et phry-
gia. Huius enim artis pcriti phrygii onines dicuntur : siue quia ia
Phrygia inuenta cst . Vnde et artifices,qui id faciunt, phrygiones
dicuntur . Virgihus : Phrygiam Ascaniu chlamydem .

25. Trilicis a tribus liciis, quia est simplex , et biiex . Ralla^

quae vulgo rasilis dicitur. Interpola vestis illa vocaturjquae duin
sit vetus,ad nouam speciem recuratur.

24. Pannucia nuncupata, quod sit diuersis pannis obsita Co- .

lobium dictum , quia longum est et sine nianicis Antiqui enim , .

^o. Citrosa . Festus : citrosa vestis a acu ornata Vestes non solum consuun-
.

simiiituuine citri . GRIAL . tur acu , sed et acu texuntur , aut ornan-
, pulchramque ex a. v. q.
Naeuius et haec erat phrygionum ars vestes
Ib. tur :

c. Fiii. Macrob. Satnrn. 3. c.ig. GRIAL. acu texere , ornare , pmgere . AREV.
Ib. Apud Naeuium citrosam vcstem 2}. Trilicis S. 0, I.TvWqx , aut Tt\- .

alii evponunt oJore mali citrei fragran- lix malim Sed frequens in hoc opere hu-
.

tem Vide Macrcbium lib. 3. Saturnal.

. iuS)nodi obliquus pro recto , vt calcis/>ro
c.ip. 19. Pro concrispa apud Isidorum calx . GRIAL .

melius esset concrispata AREV. . Ib. Et bilex . Virg. Aen. 11. rumpit-
21. Velensis Al. Valenensis QuiJ^ . . quc infixa bilicem loricam . Closs. Bilex
si iMclensis a iMelo vna ex Cycladibus ? j^iTTTuKrov Siiitrov . GRIAL .

aut Mclitensis , cuius meminit Cicer. li- Ib. Ralla , quae vulgo rasil . At No-
hro 1. in Ferr. Dico , te maximum pon- nius : Ralla vestis , dicta a raritate . Plaut.
dus auri , argenti , eboris , purpurae plii- Epid. Tunicam rallam , tunicam spissam .

rimam vestem , melitensem plurimam , GRIAL .

stragulam , etc. GRIAL . Ih. Intcrpola Martianus r.45. D. de

.

Ib. Exotica 'Nonius exoticum ad-

. : contrah. empt. Labeo libro pcsteriorum
uentitium.Plaut.Mostell. non omnes pos- scribit : Si vestiroenta interpola qais pro
sunt olere vnguenta exotica GRIAL . . nouis emerit , Trebatio placere , ita em-
Ib. Polymita multi col. Ptin. Pluri- ptori praestandum , quod interest , si i-

mis vero liciis tcxere , quae polymita ap- gnorans interpola emerit . GRIAL .
pellant , Alexandria instituit . GRIAL . 24. Pannucia . Sic anum Baucidem
22. Eadem et phryg. £ Seni. /icn.j--, Persius pannuciam dixit GRIAL . .

vel Plin. lib. 8. c. 48. GRIAL . Ib. Colobium - vtebantur E Seru. .

Ib. Gibertus Cuperus Obseruat. lib.2. Aen. 9. et tunicae manic. e. h. r. m. Vid.

cap. 12.emendat acu textili, hoc est, tex- annotat. in Cassian. GRIAL .

torum , nam acus absolute , vt ait , po- ib. Lebitonarium Hieron. in praef.
.

nitur pro acu , qua phrygiones vestes or- ad Regul. S.Pachomii Nihil habent ( mo--
:

nabant Non assentior Textilis hoc lo-

. . nachi ) in cellulis , praeter psiathium , et
co idem sonat , ac texta , vt apud alios duo lebitonaria , quod aegyptiis monachis
auctores et idcm : est acu texta , atque genus est vestimenti sine manicis . Siiid»

Lll 2
 . s ,
..

45 2 ETYMOLOGIARVM
magis hoc vtebantur . Lebltonarium est colobiiim sine manicis, quali
monachi ae^yptii vtLintiir.
25. Lumbare vocatur , qiiod lumbis religetur, vel quod lumbis
haereat Hoc in Aegypto , et in Syria non tantum fcminae , sed et
.

viri vtuiitur. Vnde et leremias trans Euphratem tulithimbare suum,

ibique ilkid in fcramine petrae absconditjCt postea scissum repe-

rit . Hoc
quibusdam et renale dicitur , quia renibus alHgatur
a .

26. Limus est vestis quae ab vmbihco vsque ad pedes pro- ,

ducitur. Haec autem vestis habet in extremo sui purpuram Hmam

id est 3 flexuosam Vnde et nomen accepit Nam limum obhquum
. .

dicimus .

Licinum vocatum^quod textura eius hgata sit in totum 5

27.
quasi diceret liginum , c pro g h*tera commutata .

28. Armilausa vulgo vocata, quod ante , et retro diuisa^atque

aperta est, in armos tantum clausajquasi armiclausa ^ c h'tera abhita
29. Camisas vocamuSjquod in his dormimus in cami •,idQSt ^
in stratis nostris Temuralia appellata
. , eo quod femora tegant Ipsa .

et bracae , quod sint breueSjCt verecunda corporis iis velentur ,

50. Tubrucos vocatos ( dicunt ) , quod tibias , bracasque te-

gant . 'Twyr^f/, quod a bracis ad tibias vsque perueniant .

hijSnTovci(.iov X'''''^^ _MCva;^/HOc . GRIAL . ln:us . GRIAL .

Ib.Pannucia scribitur , non , vt apiid Ib. De armilausis referzm verba Con-

Grialiiim , pannutia , nut panutia Non- . radi Samuelis Schurzfleischii disputat.phi-
nuili inrerpretantur Baucideai/7rt««:<r/dw, lolog. - philosoph. 85. num. 14. , et 15.
hoc est, rugosam , vietam Sed Petro- . „ A rhenonibus diuersae erant circumcel-
nius in S.Tyric. cap. 14. de veste pan- lionum vestes, quae forma , et similitudi-
»«r/<:f clare io]uitar , hoc est ,prt««/j fiJ«- ne referebant hispanorum tanicas,quas
suta . Pro colobium in cod. Theod. oc- armilausas dixerunt,de quibus Schoh'a-
currit colobus. Lebitonarium dicitur etiam stes luuenaiis, Paulinus Nolanus , Isido-
lebiton , lebeton i leuitico . Vid. exempla rus etc.,, In exemplaribus Isidori legi so-
in Oriomastico Ros-weydi . AREV. let armelausa , sed quum plerique alii
25. Lumbare Fid. Hieronym. ad
. scribant armilausa ^ et in mss. facile / in
Jerem. c.i^^.y et inprooem.com. inOse.GR. e mutetur , restitui armilausa , quo spe-
Ib. De lumbari , et renali multa Can- crat ipse Isidorus , quasi armiclausa For- .

gius in Giossario . AREV. tasse ex hac armilausae voce originem

26. Limus est vestis £ . 5"^^«. ^^« 12. ducit nomen hispanum ahnilla Plura .

Velati lino ( al. limo ) et verb. t. c. GR. de armilausa Ducangius AREV. .

27. Apud Vegetium lib. 2. cap. 22., 29. De frfw//rt, seu f^m///rt cap. prae-
et 28. de re vster.n. licinium est lirium ced. num. i. De cama lib. 20. cap. xi.
medicamine illitum plagis sanandis . De Hispani adhuc cama pro lecto dicimus
licino alia significacione nihil inuenio AREV.
AREV. 30. Tubrucos . Al. Tubricos . al. Tu-
2S. Armelausa. Ftifur htfe voce Pan^ braicos . GRIAL .
 ,

L 1 B E R XIX. 453

CAPVT XXIII.

De proprlo quarumdam gentium habitu .

I. V^ulbiisdam «utem nationibus siia cuique propria vestis est

vt parthis sarabara, gallis lenae, germanis rhedones , hispanis strin-
?es 5 sardis mastrucae .

Sarabara sunt fluxajac sinuosa vestimenta de quibus legi-

2. :

tur in Danielcjf/ sarabara eorurrinon sunt immutata, Et Publius : c. 3. v. 94'

Vt quid ergo in 'ventre tuo parthi sarabara suspenderunt ? Apud

quosdam autem sarabara quaedam capitum tegmina nuncupantur,
quaha videmus in capite magorum picta .

3. Lenae saga quadra , et molh*a sunt . De quibus Plautus :

Lena cooperta est textrina Gallia .

4. Rhenones sunt vehamina humerorum , et pectoris vsque ad

Ih. Tubraici - perueniant Absitnt . raballa pro sarabara . Tertulilanus vsus

hiec (tValet2t. ,et omitti sine fraude pot- est femin. gener. De hac voce vide In-
erant GRIAL
. . dicem onomasticum Zaccariae , et Pol-
Ib. Salmasius in Lampridium pag.128, lucem t. 2. p. 1335. Quaedam etiam cgo
V. 15. legit , Tubruci , quod a bracis vs- obseruaui in comment. ad Prudent.Apoth.
que ad tibiam perueniant \ et interpre- V. 143. ex doctissimo Praesule Simon«
tatur , bracas ab Isidoro pro pedulibus de Magistris Bottarius tom. 3. Rom.
.

poni , vt ab interprete quoque luuena- subterr. pag.^S. existimat, Danielis ver-

lis , nimirum pro crurum , vel pedum bum sarabara intelligendum esse de ca-
tegumenfis AREVALVS . . pitum tegminibus , qualia ait Isidorus vi-
Cap. XXIII. n. I. Vt Parthis Sarabara . deri in capite magorum picta , et qualia
Sic cotnmunis editio Graecor. ( quam se- vetus pictura , quam illustrat , in capite
(jui solet Isid. ) Dan. 3. ^ t« cu^x^d^aL trium illorum puerorum exhibet .AREV.
avTtav «V. dhho/uS-n Aquila vero , Theo-
. 3. In glossario Isidori est Luma sa-
dot. , et Hieronym.Saraballa , melius Sy- . gnm quadrum Hinc Salmasius in Treb.
.

riitce enim S^ID Sarbal GRIAL . . PoUion. p. 199. V. 15. ait , apud Isido-
Ib. Galiis lenae Ita Strab. . lib. 4. rum hoc loco non legcndum lenae ^ aut,
de Heluetior. , Aruemor. vestitu GR.
et . vt alii habent , linnae , sed lumae At- .

Ib. Germanis rhenones Caesar /,4. . que ita legit Salmasius apud Pollionem >
dehell.gall. GRIAL . et lumum lumi , aut luma lumae dedu-
Ib. In codice Vaticano 623., de quo cit ex graeco ^J^a Adisis Bochartum
.

Prolegom. cap.93. num.34. varietas quae- lib. 1. Chan. cap. 42. , et Dictionarium

dam est , Galli linea , . . . Hispanis strin- Ducangii AREV.

.

gens . NonnuUi legunt lumae pro lenae : 4. Rhenones a Rheno G. f. Alii a^o
vide Glossarium Isidorianum cum not. Tuv p«v<MV , id est , ouib. Seru. Georg. 3.
verb. luma . AREV. Vt Sallustius dicit in historiis , vestes de
2. Et sarabala eorum
In Vulgata : pellibus rhenones vocantur GRIAL . .

non fuissent immutata Alii scribiint Jrt- . Ih* Alii rhenoues deriuant a ^ivo^ypeU
 .

45 4 ETYMOLOGIARVM
vmbillciim adeo hispida , vt imbres re.^^pUcint 3
5 atqiie Intortis vWlis

qiios viilgo reptos vocant, co quod longitudo viJJorum quasi re- ,

ptat de quibus SaWusiius^Germa^i infectum rhenonibus corpus tegunt .

:

Dicti autem rhenones a Rheno Germaniae flumine , vbi iis frequen-

ter vtuntur
5. Mastruca :) vesiis sarda ex pelliculis ferarum , de qua Cice-
ro pro Scauro : Quem purpura regalis nun commouit , eum sardorum
mastruca mutauit Mastruca autem dicta quasi monstruosa , eo . ,

quod qui ea induuntur , quasi in ferarum habitum transformentur .

6. Dignoscuntur et gentes ita habitu , sicut et lingua discor-

des . Persae brachia^et crura linamentis , caput tiara tegunt . Emi-
nent apiclbus fastigiatis alani : horrent et male tecti cum latratori-
bus linguis scotti : sagati sunt alemanni ; linteati indi : gemmati per-
sae : sericati seres : pharetrati armenii .

7. Nonnullac etiam gentes non solum in vestibus , sed et ia

corpore allqua sibi propria quasi insignia vindicant , vt videmus

lis . De verbo
reptos conferenda estepi- Ib. Brach. et crur. linament. Al. li-
stola 40. inter Bonifacianas Reuerentiae : niamentis Fsurpat eam vocem Plinius .
.

vestrae direxit deuotio mea caucum aro^en- GRIAL .

teum intus deauratum , et duo repta Et . Ib. Horrent et male tecti . Hetero-
cpistola77. Misimus vobis parua xenia, malis te cti quidam lib.i.rcr. ger~
, legit
id est , reptem ruptilem vnam AREV. . man. , vestimentis altera parte
id est ,

5. IMastruca vestis sarda Ita Tar- . villosis recte , opinor . GRIAL .

:

rac. Simanc. Hispal. Meiorad. P/ures ta- Ib. Brissonius lib. i.De regno per-
men e Cothicis Mastruga vestis germnni- sarum n. 64. pro lineamentis , aut hna~
ca quae lectio ( nisi obstaret locus e Ci-
: mentis corrigit velamcntis ex lustino lib.i.
cerone citatus ) ferri poterat Prudentius: . cap. 2. ^. 3.Annotator Bnssonii coniicit
Tentauit Geticus nuper delere tyrannus- velamentis Aliud est linamentum a li~
.

Italiani patrio veniens iuratus ab Istro , - no , aliud lineamentum , aut liniamentum

Has arces aequare solo , tecta aurea flaa-j- a lirieis . AREV.
mis - Soluere, mastrucis proceres vestire 7. propria q. insig. vend.
Aliqua sibi
togatos . GKIAL . Tertull. libro de veland. virg. Debebant
Ib. quod in Vulcanlo ,
Festis sarda : et ipsi aliqua sibi insignia defendere , aut
et aliis legitur vestis germanica , error pennas garamantum , aut sirobulos bar-
apertus est nam supra ait sardis ma- : barorum , aut cicadas atheniensium , aut
strucae Prudentius getis quoque inastru-
. cirros germanorum , aut stigmata brito-
cas tribuit Frequentior scriptura est ma-
. num . GRIAL .

struca sed iriastruga apud alios etiam

: Ib, Salmasius Exercit. Plinian. pag,
occurrit . i^REVAL. 762. asserit , ci>?Oj non esse crispos ca-
6. Dignoscuhtur gentes ita hsbit. et pillos , vt quidam annotant , sed cirrum
ling. Respexisse videtur ad Virgilii ver- in graecis esse nodo coUectum crinem
ba : Incedunt victae longo ordine gen- in vertice , in germanis crines in nodum
tts , - (^uain variae ling. , habitu tani ve- tortos . Latine , vt ait idem Salmasius »
stis j ct armis . GRIAL . cirrus cst crlnium nodus Plerique alii .
 ,

L I B E R XIX. 45 5

germanoriim
cirros granosjet cinnabar gothorLim stlgmata bri-
: :

tonum Circumcidunt iudaei praeputia: pertundunt arabcs aures

. :

flauent capitibus intectis getae : nitent albani albentibus ciiiiibus .

Mauros habet tetra nox corporum , gallos candida cutis ^sine equis
inertes extant alani , nec abest genti Pictorum nomen a corpore
quod minutis opitex acus punctis , et expressus natiui graminis suc-
cus illudit,vt has ad sui specimen cicatrices ferat ,
pictis artubus
maculosa nobilitas .

8. Habet et sexus institutam speciem habitus , vt in viris tonsi

capilli , in mulieribus redundantia crinium : quod maxime virgini-
bus insigne est,quarum et ornatus ipse proprie sic est, vt concu-
mulatus in verticem ipsam capitis sui arcern ambitus crinium con-
tegat .

CAPVT XXIV.
"^
De palllis virarum .

I. Lallium est , quo ministrantium scapulae conteguntur, vt dum

ministrant, expediti discurrant . Plautusquid facturus es , ap-
, Si
pende i?i humeris pallium ^ et pergat ^quantum valet ^ tuorum pedum
pcrnicitas . Dictum autem pallium a pellibus ,c[uh prius super in-
dumenta pellicia veteres vtebantur, quasi pellea ^ sme a paila per
deriuationem .

cirros dicunt esse capillos natura crispos, trionales brittanos forte intelligft, de qul-
seu contortos , Crani erant capilli efFu- bus Claudianus dc 3. consul. Honor. v.54.
si , et sparsi quae vox gothica creditur.
: llle leues Mauros , nec falso nomine Pi-
Conciliuiu Bracarense I. anno 561. cap. ctos etc. AREV.
XI. Item plactiit yVt lectores in ecclesia 8. In viris tonsi capilU . Vir si co-
in habitu seculari ornati non psallant , mam nutriat , ignominia est illi , i. ad
neqne granos gentili ritu demittant Aiii . Corinth. GRIAL .

patant , granos esse eam barbae partein, Ib. redundantia criniuirj

Mulieres a
quae infra nares est , seu mystacein . Con- poetae maxime laudare solent,vt con-
fer Ducangiutn verb. grani . Cinnabar tra turpes sine crinibus feminas esse di-
fortasse indicat colorem rubruin vestium. cunt . Salmasius opus edidit , De caesa-
gothicaruin , vel quod gothi faciem rubri- rievirorum , et mulierum coma AREV. .

ca notarent.Vide Sirmondum tom.i. pag. Gap. XXIV. n. i. Est autem pallium

880. Pictorum gens quaenam sit , quaeri purum Toga pura dicebatur , qune si'ie
.

potest . Virgilius pictos vocauit Gelonos purpura ^r<ir,purum pallium qui dixe-
lib. 2. Georg. v. 115. , quod intcrpreta- rit , non video Itaque tc purum delebat
.

turSeruius, stigmata habentes , vt picti^ Chacon Nam pura vestimenta alio sen-
.

que Agathyrsi apud eundem Virgilium su dicuntur a Festo , et a Se ru. in jiag-

lib. 4. Aeoeid. v. 146. Isidorus septem- mc/itii . GRIAL .
 .

45 6 ETYMOLOCIARVM
2. Chlamys estjqiiae ex vna parte induitur , neque consuitui* >
scd fibula intrenatur Hinc et graece nomen accepit.
.

:;. 'roga dicta,quod velauiento sui corpus tegat^atque ope-

riat Est autem pallium purum torma rotunda effusiore , et quasi
.

inundante sinu , et sub dtxtro veniens supra humerum sinistrum

ponitur : cuius similitudinem in operimentis simulacrorum , vel pi-
cturarum aspicimus, easque statuas togatas vocamus .

4. Toga autem romani in pace vtebantur belli autem : tem-

pore paludamentis. Mensura togae iusta^si sex vlnas iiabeat .

5. Toga palmata dicebatur, quam merebantur ii^qui reporta-

bant de hostibus palmas . Ipsa vocabatur et toga picta , eo quod
victorias cum pahnis intextas haberet .

6. Toga candida , eademque

qua candidati id cst, cretata , in ,

magistratum petentes ambiebant, addita creta^quo candidior insi- ,

gniorque esset Cicero orationem , quam habuit contra competi-

.

toreSyln^oga ca?jd}da inscripsit

7. Cinctus gabinus est , quum ita imponitur toga^vt togae la-
forte,rt//M/irf- cinia, quae postsecus reiicitur^ attrahitur ad pectus, ita vt ex vtro-
'"^' que latere ex humeris picturae pendeant, vt sacerdotes gentilium
faciebant, aut cingebantur praetores .

8. Trabea erat togae species ex purpura, etcocco, qua operti

roma-
Cuius similitudincm etc. Hoc ar-
3. Ib. Ipsa vocatur et toga pict. Vid.
guit , aetate saltem in Hispania
Isidori Fest. /« Picta . GRIAL .

nulUiin fuisse togaevsum. Statuas toga- 7. Cinctus gabin. Vid. Seru. Aen.j.
tas plurimas etiamnum Romae , et alibi Ipse Quirinali trabea , cintuque gabino .
videre licet Toga non valde dissimilis
. Quod autem postsecus dixit , sic in Gloss.
erat stolae ,vt haec ab Isidoro cap. seq. Postsecus o7rK7^-iv , et i'ix7rpo(rd-iq antise-
describitur . Instita , seu fascia satis lon- cus . GRIAL .

ga togae subsuta stolam videtur effecis- Ib. Aut cingebantur praetores . Con-
se , aut ita produxisse 5 vt ad talos demit- sules voluit dicere , GRIAL.
teretur . Antiquissimis temporibus toga Ib. Isidorus innuit , colorem togae
communis erat vtrique sexui Postea ve- . album fuisse , qui , addita creta , candi-
stis virorum propria facta est , sed ita vt dior fiebat . Hoc ipsum confirmat Ma-
meretrices ea vti cogerentur . AREV. nutius Pauli filius De quaesitis per epi-

4. Mensura tog. iust. si sex vln, Ho- stol. lib. ^. cap. i. AREV.
rat. in Epod. Videsne sacrara metiente 8. Trabea erat tog. sp. etc. Seru.
te viam - Cum bis ter vlnarum toga , - Aeneid.j. Trabea toga est augurum de
Vt ora vertat huc, et illuc , etc. GRIAL. cocco , et purpura GRIAL . .

5. Toga autem palm. Seru. Eclog.io. Ib. Hanc primus Rowul.Plinius lib.g,
Sanguineis ebuli bacc. Palmata toga , qua c. 39. Purpurae vsum Romae semper fuis-

vtebantur illi , qui palmam merebantur. se video , sed Romulo in trabea , GR.
GRIAL . Ib* Transbearet . Ita goth. cc. j alii
 . ,.

L I B E R XIX. 457
romanoriim reges initio procedebant . Hanc prinium Romulus
adinuenisse perhibetur , ad discretionem regli habitus. Trabea au-
tem dicta, quod in maiori gloria hominem transbearet , hoc e^t
vltra , et in posterum ampliori dignitate honoris beatum faceret
9. Paludjmentum erat insigne pallium itnpcratorum cocco ,

purpuraque , et auro distiiicrum De quo Salhistius Togam in^uit , . ; ,

paludamento mutauit Erat enim paiHum beilicum ^dictum, vt qui-

.

busdam videtufjquod eo indutus palam taceret imperator bellum

futurum .

10. Circumtextum est, quod graece KVi(.Xctq dicitur de quo Vlr- :

gilius Et circumtextum cruceo njelamen acantho

: Circumtcxtum i.Aen.65j. .

autem dictumjquia est rotundum pallium .

11. Diplois graecum nomen , ab eo quod sit duplex amictus

Horatius Contra quem duplici panno patientia velat
: l. i. eplst. 17. .

\2. Esc autem vestis militaris , cuius vsus gallicis primum ex-
peditionibus coepit e praeda hostili De quo vox illa senatus; To' .

gis depositis , (^uirites , ite ad saga .

transueheret GRIAL . . vestimenti pars Varro libro 4. Amictus .

Ib. Gutbcrlethus De Saliis cap. 10. ex estdictum amiectum,id est,circumiectum,

Isidoro , et Seruio refellit Lipsium , qui a quo etiam , quod vestes se inuoluunt y
ad lib. 3. Annal. Taciti docet , trabenm circumiectum appellant , et quod amictui
fuisse propriam vestem equitum , non re- habent purpuram circum, vocant circum-
gum , ducum , et augurum
ad . Seruius textum GRIAL . .

7. Aeneid. v. 612. ex Suetonio triatra- 11. Diplois Seru. Aen, 5. Haec fa- .

beae genera fuisse tradit Vuum diis sa~ : tus duplicem e. h. r. a. , id est , abollam >
cratum , quod est tantum de purpura . quae duplex est , sicut chlamys Horat. .

Aliud regum , quod est purpureum ha~ : Contra quem duplici panno sapientia ve-
bet tamen albi aliquid Tertium augu- . lat. GRIAL.
raJe de purpura , et cocco AREV. . 12. Est autem vestis niilitaris . Per-
9. Sallustii verba alibi non extant in- : uerse haec diploidi in omnibus libris tri-
nuunt per metonymiam , imperatorem bui , quis non videat} GRIAL .
pacem bcUo mutasse AREV. . Togis deposicis , Quirites ...ad sa-
Ib.
10. Et circumtextum Seruius Ve- . : ga Additur in quibusdam iuerunt , in a-
.

lamen ( circumtextum intellige ) cycla- liis vel fuerunr, vel fugeruiu, vel conuer-

dem significat . l^on vt velamen apposi- si fuerunt Nempe adulterina omnia .

.

tio sit7S circumtcxtum ( quod putauit Ergo solemnia verba illa fuere in tumul-
qiiidam ) sedvt velamen sit circumtextum tu , Togis depositis , Quirites , ad saga .

croceo acantho xV^m circumtextum /?rtr-

. Vel etiam Togis depositis, Quirites,i'e
ticipium est nihilo minus , quam pictum,
: ad saga quod potius reor : Nam illud .

quum idem versus paulo post apud Ma ite ..quod />(?x/ Quirites sequebatur , a li^
ronem nonnihil mutatus repetitur Pal- : brariis , eandem syllabam ( vt fit ) non re^
lamque , et pictum croceo velamen acan- petentibus , omissnm frcquens apud Ci- :

tho .Quamuis etiam circumtextum sub- ceronem ire , ^r rcdire ad saga . Itemque
'stantiue vel vestis genus sit , vel pojius saga sumere > et togas deponere -. Vidi,

TomJV. Mmm
 . . ,
. ,

45S ETYMOLOGIARVM
Sagum nutem galliciiin nomen est dictiim aiitem sagum
15- :

forte, prhmim quadrum, eo quod apud eos primum quadratus vel quadruplex esset, ,

quadratum.
Paenula est pallium cum fimbriis longis Lacema pallium
j^^ .

fimbriatum 5quo olim soli milites vtebantur. Vnde et in distinguen-

dacastrensi vrbanaque turba, hos iogatos, iWos lacematos vocabant.
,

Inde autem lacernae quasi amputatis capitibus fimbriarum , nequc ,

ita laxis^vt sunt paenularum .

15. Mantum Hispani vocantjquod manus tegar tantum Est ,

enim breue amictum

16. Praetexta puerile pallium est, quo vsque ad sedecirn annos
pueri nobiles sub disciplinae cuhu vtebantur Vnde et praetextatl .

pueri appelJati sunt . Dicta autem praetexta , quia praetexebatur

ei latior purpura .

17. Casula est vestis cucullata , dicta per diminutionem a casa ,

quod totum hominem tegat^quasi minor casa . Vnde et cuculla ,

cjuasi minor cella : sic et graeci planetas dictos volunc ,

quia oris

Philipp. 5. 6. 8. et 14. GRIAL Ib. Vox manto adhuc apud Hispanos

13. Chan. cap.42.
Bochartus lib. i. viget : sed pro fusiori veste accipitur .

obseruat , sagum esse a sai:co , non con- In glossariis scribitur etiam mandum pro
tra saccum a sago adeoque negare vi- :
wantum . De manto , eiusque etymolo-
detur, sagum verbum gallicum esse AR. . gia iuse agit Ducangius , et qui eius glos-
14. Paenula est paliium cum fimbr. sariuai auxerunt . AREV.
long. Satis id confirmant Ciceron. verba 16. Praetexta puerile pall. Recte , sed
in Miloniana Quid minus promptum: fuit etiam praetexta magistratuum . Vid,
ad pugnam, quum paenula irretitus , rhe- Fest. 3 et Bayf. GRIAL .

da impeditus , Vxore pene constrictus es- 17. Planeta - Birrus - jVIelotes . Vid,
set ? Quin et paenula quoque ipsa stri- annot. in Cassiau. Quod autem in omni'
cta , et angusta fuit et grammaticorum^ bus libris legitur birrum bibrum dicunt,
ft rhetorum Tacit. de causis corrupt.
. mendum puto . Nam /£ij>fo^ apud Suidam
ehq. Quantum humilitatis putamus elo- dicitur , et in Gloss. yS/ppoc birrus . GR.
quentiae atculisse paenulas istas , quibus Ib. Casula non solum pro veste cu-
astricti , et velut inclusi cum iudicibus cullata sumebatur , sed etiam pro ipsa cu-
fabulamur? GRIAL . culla . Theodemarus abbas : Cucullam nos
Ib. Lacerna - quo olim soli milit. esse dicimus , quam alio nomine CASV-
Fiopert. Texitur haec castris quarta la- LAM vocamus Accipitur etiam pro pla- .

cerna tuis . GRIAL. neta , seu vestesacerdotali . Rabanus lib.

Ih. Inde autem lacernae , quasi am- de ordine antiphonarii cap. 21. , et ex eo
put. cap. Festus in lacerare : Lacerna Vgutio , et loannCs de lanua Casula di' :

quod minor capitio sit . GRIAL . citur vulgo planeta presbyteri , quia ift'

15. Mantum Hispan. Pollux : iJt,a.vrijtif star paruae casae totum tegit , et signat
ifjLoiriev T/ ru K!X^«/*s v« (fctiv$><ti 0(iiov . Er- charitatem . Plura alia Ducangius lauda-
go fusiorem agnouit hanc vestem Pollux ,
tus .Bonarrotius in Vitra pag. ijo. pla-
quam Isidorus , si notationim recipimus netam ex paenula deriuatam ostendit
GRIAL . neque eius , vt ve«iis sacrae , mentionem
 ,.:. . .

L I B E R XIX. 459
crrantibus eungantur Vnde et stellae planetae^id
. est, vagae , eo
quod vago sui errore, motuque discurrunt
i8. Birrus a graeco vocabulum trahit : illi enim birrum Z>/Z>r«;«

dicunt .

19. Melote:
quae etiam pera vocatur pellisest caprina, a col-
^ 3

lo pendens , praccincta vsque ad lumbos Est autem habitus pra- .

prie necessarius ad operis exercitium Fiebat autem prius , vt qui- .

dam aestimant , de pelliculis melonum Vnde et melotae vocatae sunt. .

20. Fimbriae vocatae

Orae 'vestimentorum , hoc . . . est , fincs , ex
graeco vocabulum trahentes . Graeci enim terminum o^oi- vocant

C A P V T X X V.

De palliis feminarum .

i.j?? egillum est praelautum reginarum amiculum , vnde et appel-

ante concilium IV. Toletanum anno 634. animaJis supra meminerit lib. 12. cap.i,
reperiri astniit \in quo tamen concilio n. 40, GRIAL .

alii patc::am , non planetam , legunt Ib.Certum videtur , ab Isidoro scri-

NonnuUi vsum planetae a diaconis adhi- , ptum de pelliculis melonum Nam prae- .

bitae iam tempore S. Gregorii Magni ter Papiam et Vgutionem , qui Isidorum
,

inualuisse colligunt ex loanne diacono, fere excnbunt , in eadcm sunt sententia

qui lib. 4. cap.83. vitae S. Gregorii ima- loannes Hierosolymitanus cap. 38. de in-
ginem Gordiani diaconi iussu eiusdem stit. monachor. , et Theodemarus abbas in
S. Gregorii efHctam desrribit , cuius ha- epist. ad Carolum iMagnum Quod tegu- :

bitus castanei coloris planeta erat sub mentum ideo sic appellatum est , quia so-
dalmatica Vide Bottarium tom.i. Romae
. lebant antiquitus de illius animantis pel-
subterr. pag. 206. Isidorus fortassc scri- , quod MELOS propter rotundita-
le -fieri
psit , graeci planetas dictas . AREV. tem sui corporis appellatur Hoc tamen .

18. Fortasse Ifgendu n , illi enim bir- etymon parum viris criticis placet.AREV.
rum PIRRVM dixerunt Glossae veteres . Cap. XXV. n.i. Regillum Vid. Fest., .

Bi/ppoV , ^avd-ov , xrtf ^i/ppoV Glossae Isi- . etNon. GRIAL.

dori : Birrus , quauis
rufus . Birrus pro Ib. Peplum Seru. Aen. r. Peplum .

veste sumebatur , sed aliquando pro sum- proprie est palla picta (eminea Mineruae
ptuosa , vt in reguLi S. Isidori cap. i^. consecrata Hodie tamen abutuntur hoc
.

Linteo non oportet monachum indui , ora- nomine . GRIAL .

.rium y birros ^planetas non est fas vti Ib.In codice Vaticano 625. > de quo
Nonnulli etiam birriim proprium fuisse in Isidorianis cap.p^. num. 34. , legitur
episcoporum indumentum censent, quod cum Gr\z\\o :,Regillum est praelautum:
rochetum vulgo vocant De birro Ros- . aVupraelatum In pepli explicatione Isi-.

weydus in Onomastico copiose agit prae- dorus conscntit graecis . Vide lo. Nico-
ter alios, quos Ducangius excitat AREV. . laum cap. I2. de triumpho romanorum .
19. De pelliculis melonum . Immo AREV.
lj.ri\uv , id est j ouium , quamuis melonis
Mmm 2
 .

4^0 ETYMOLOGIAR VM
latum Peplum matronale palliiimj ex purpuia signatum
. : cuius fim'
briae aurei staminis summitate resplendent
2. Falla est quadrum pallium muliebris vestis deductum , vs-
que ad vestigia , affixis in ordinem gemmis Et paUa dicta . «Tro

TQv craAAfiVjid cst 3 a mobilitate , quae est circa finem huiusmodi

indumenti :siue quod rugis vibrantibus sinuata crispetur .

3. Stola matronale operimentum, quod cooperto capite^et sca-

pula a dextro latere in laeuum humcrum mittitur Stola autem .

graece vocatur quod supermittatur , .

4. Eadcin et ricinium latino nomine appellatum eo quod ^i- ,

midia eius pars retro eiicitur , quod vulgo mauortem dicunt Vo- .

caium autem dicunt mauortem , quasi Martem Signum enim ma- .

ritalis dignitatis, et potestatis in eo est Caput enim m.ulieris vir .

est : inde et super caput mulieris est .

5. Amiculum est meretricum pallium lineum . Hoc apud ve-

2. Palla est quacirum pall. Fortasse riret Vid. cap. praeccd num.j. AREV.
.

e TertulUano t qui quairangulum descri- 4. Eadem

et ricinium . Seru. Aen.i,
bit pallium Nisi aliena haec esse dica-
. ad i//«^,g,entemque tog.-, Ricinius dicitur
mus Nam Seruius , e quo sunt reliqua,
. ab eo quod post tergum reiicitur , quod
,

Aenei.i. xi. Palla (inquit) proprie est vulgo mauorte dicitur , De Mauorte vid,
inuliebris vestis dediicta vsque ad vesti- No/7. in Ricinio , Isidor. 2. ojfic. , et Aa-
gia :Tibutl. Fusa sed ad teneros lutea pal- notat. in Cassian. GRIAL .

la pedes . GRIAI . Ib. NonnulU scnbunt recinium .Vit'

Ib. Et palla dicta aVe toC Trx^h^nv.ldem ro de ling. lat. cap. 30. Antiquis-
lib. 4.

Aeneid. i. Ferre iubet pallam s. a. q. r. sitniamictus ricinium id , quod eo vteban-

si^nificat tunicae pallium , quod secun- tur dupUci ab eo , quod dimidiam partem
dum Varronem palla dicta est ab irru- retrorsum iaciebant, ab REIICIENDO RE-
gatione , et mobilitare , quae est circa fi- CINIVM. dictum Pro mauors multi ex- .

Dem huiusmoJi ve^tium . At iiem Varro hibent mafors , aut maphors Confer Ros- .

in hbris de ling. Lat. Palla ( inquit ) quod weydum in Onomastico , vt Ducangiuoi

palam sit , quemadmodum intusium , praeteream Bottarius tom.2. Rom. sub-
.

quod intus . (.JRJAL . terr. pag.165. suspicatur , tegmen capitis,

3. Exemplar
matronalis , vt stohte quo quaedam mulier tab. 165. operitur,
hoc loco ab Isidoro describ tur , cernere esse mauortem AREV. .

licet in nummo veteri pieratis sic vela- 5. Hoc apud veter. Apud romanos
tae apud iMatthaeum Brouerium de Nie- toga meretricum , et deprehensarum ve-
dtc in opere
adorationibus cap. i^. De stis fuit ; vid. Horat. interpr. i. sermon.
Ferrarius tamen lib. 5. de re vestioria satyr. 2. De amiculo amplius quaeren^
cap. 17. deceptum hoc loco Isidorum dum . GRIAL .

contendit nam stohi est potius tunica

: Ib. Ad haec Isidori verba Brissonlus
ad talos demissa . Huc certe faciunt plu- Select. Antiquit lib.i. cap. 4. ita censet:
rimi vetercs scriprores , qui de stola lo- Quod vt ego aUis defectus testimoniis pro
quuntur . Scd potuit stola esse demissa certo affirmare non ausim , ita exploratum
ad talos , quaamis ca^ut quo(jue cocpe- habeo , adulterii damnatas vestem mutas-
 , . . ,

L 1 B E R XIX. 461
matronae in adulterio depreheiisae induebantiir vt in tali
teres ,

amicuio potius quam in stola polluerent pudicitiam Erat enim

, .

hoc apud veteres signum meretriciae vestis nunc in Hispania ho- ;

nestatis .

6. Theristrum palh'oIum mu-liebre dictum quod ev -dgptH , id est^ ,

in aestu 5 et caumate corpora muHerum protegat, quo vsque hodie

Arabiae Mesopotamiae muheres vchantur quibus in aestu tu-
3 et ,

tissimo teguntur vmbracuio De quo in Isaia .

7. Anaboladium amictorium hneum feminarumj quo humerl

operiuutur 3 quod graeci, et latini sindonem vocant

CAPVT XXV L
De stratu , et reHquis ,
quae in vsu habentur ,

i.
:. ^
*3/ tragulum vestis est quod manu artificis
discolor ,
diuersa va-
rietate distinguitur . Dictum autem,quod in stratu et , in amictu
aptum sit . De quo S?L\omon : Stragulatarn 'ueste?n fecit sibi Prouerb.
^^'^^'
2. Lodices a /;<ij^/j- , id est , theatris vocatas quidam existimant .

s: , depositaque stola , togam sumosisse . anaboladium legit , et sanguinem vuae

Nescio , an Isidori sententiam coiifirinet, anaboladium suum • GRIAL .

quod ait Cicero lib.2. de diuinat. cap. 69. Ib. De

anaboladio , siue anabolagio »
Amicae amictus amiculo . De Thamar le- siue anabolario , idem Ducangius . In ve-
giinus cap. ^8. Genes. , quod depositis teribus inscriptionibus anabolium aliquan-
Diiuitatis vestibus , assumpsit theristrum, do occurrit pro pallio AREV. .

et mutato habitu sedit in biuio itineris etc. Cap. XXVI. n. 1. Stragulam vest. Sic
ARLV. Gothici omnes t non stragulatam . GRIAL .
6. Theristrum . Totus locus ex Hie- Ib. Censent nonnuili critici , stragu-
ronym. Is. r. 3. , qui mutilus est in Gothi' Jum , vestem stragulam , siue , vt ait Vul-
cis . GRIAL . gztz, stragulatam non pro amictu apud
Ib. Theristrum exponitur a Polluce veteres scriptores , sed tantum pro lecti
lib 7.cap.13. Tertulli-inus de pallio c.4. operimento sumi Contrarius est Isido- .

Qualis ille Hercules in theristro Ompha- rus , et quaedam veterum loca satis cla-
les . In glossis mss. quas inter appen-
, re illi fauent . AREV.
dices editurus suui , ad cap. 38. Gcnesis, 2. Lodices apud Martial.
Ludices .

theristrum dicitur ligatura capitis , vcl in apophoret. Fid. sup. lib. 18. f. 42. de
sindones . Alia affert liucanjiius in Glos- prostibulis theatri . GRIAL.
sario . In prinio Toletano codice expri- Ib. Galnapis ... Isidorus in Regul. cap.
inuntur verba Isaiac : De quo in Isaia: de stratu monach. Monachi stratus erit
Sindones , et vittas , et theristra . AREV. storia, et storagulum , pelles delanatae,
7. Anaboladium . Ex eodem Ambros. . galnapis quoque , et facistergium , gemi-
quoque libro de bened. patriarch. cap.4. nusque ad caput puluillus f^idendum et~ .

id quod Gen. 4^. apud lxx. est 7rif.t^o^ij iam 3 riiiin Varronis gaunacuma, siue (z>/
 .. ,
. .

4^2 ETY MOLOG I ARV M

Quum enim egrediebantur de ludi prostibulo iuuenes , horum ve^
laniento tegebant caput, et faciem : cjuia solet erubescere ,
qui lu-^

panar intrauerit GaUapis

. . .

3. Fuicra sunt ornamenta lectorum , dicta , quod in iis fulci-

mur j id est , sustincmur, vel quod toros fulciant, siuc caput : quae
reclinatoria vulgus appellat
4. Ceruicalia autem , eo quod ponantur sub ccruicejVel cu-
bito . Piiliiillut dictus a puluinari , qui est diuitum lectus . Culcitae
vocatae , quod calcentur , id est , farciantur pluma 5 siue tomento :

quo molliores, calidioresque sint

5. Tapeta dicta^quod pedibus prinuim sternerentur ,
quasi /<;?-

pedia , Psila tapeta ex vna parte villosa , quasi simpla , Amphitapa

ex vtraque parte villosa tapeta . hwciWns: Psilae -i
atque amphitapae
'villis ingerjtibus molles .

aliivolunt) gaunace, huc pertineat Nam . netur : sed accipitur etiam pro alterutro
yxvvxKtv in j-at^vaTrwv abiisse , non admO" lectl latere , ac praecipue pro exteriori,
dum mirer , Sunt autem yu.wa.y.ctt ( vt quo ascenditur . Vide Vossium in Ety-
ait Hesychius ) g-f.cofjisLrct « yrifii^oT^xTa. mol. AREV.
STScc/^aX^fit • GRIAL . 4. Culcitae - quod calcentur . Ita
Ib. In editis ludices , vt respondeat Varr. lib. 4. GRIAL .

ctynaon a luiis . Et apiid veteres quidem Ib. diminutiuum Pului-

Puluillus est
Ofttv facile inter se commutabantur . ni . Inter puluinum autem , et puluinar
Sed quum vera scriptura sit lodices , haec hoc discrimen assignari solet , c^woApul-
retincnda est , quamuis etymon genui- uinus priuatorum cst , puluinar deorum,
num credamus
esse rt /«^/j" Vox galna- . aut imperatorum , qui pro diis haberi
pis , seu galnapes vario modo legitur apud volebant Itaque suspicabar , legendum
.

scriptores medii aeui , et in glossariis , a puluinari , qui est Diuorum lectus Sed .

galnabis , galbanis , gnlnape , ganape etc. lib. ao. cap.xi. num. 3. reperitur Pul^

Originem nonnulli repetunt a galbano , uinar lectus diuitum est , Melius scribi-
alii probabilius a gatisape , vel gaunape , tur culcita , quam culcitra , vt in Grialii
quod stragulum
est AREV. . textu erat AREV. .

3. Fulcra sunt Fulcra spondae le- . 5. Sipla tapeta S.o. l. ^tatque^vt it^ .

ctorum, quibus fulcimur, ait Seru. Aen.6. legamus , suadet notatio , quasi simpla ;
GRIAL . 5"^^ psila malim i et quia amphitapis psi-
Ib. Fulcra proprie sunt fulclmenta la opponuntur , et quia apud Non. LuciJii
ct dici solent de fulcimentis lectorum , versus ita legitur , Psilae , atque amphi-
quae fortasse ornamenta ab Isidoro ap- tapae villis jngentibus molles Nisi si quis .

pellantur , quia plerumque ornata erant sibi persuadeat , Lucilium quoque permu-
Nisi mauis , alia ornamenta lectorum , tasse literas , dum romanis auribus tan-
quibus etiam fulcimur , ab Isidoro /;i/rr^ tisper sertiit , quod nihil necesse est . GR.
vocari , vti etiam rcclinatoria capitis ?a- . Ib. Pro sipla , et siplae, vt in editis le-
pias Reclinatorium fulcrum capitis
: Ser- . gitur , reposui psHa , etpsilae non enim :

u"us fulcra dicit spondas lectorum Spon- . notatio nominis nos cogit , vt Isidoruna
da proprie est exterior lecti tabula , cui sipla scripsisse credamus . AREV.
annectuntur restes , quibus culcita susti-
 :
.

L I B E R XIX. 46^
6. Mantdia nunc pio operiendis mensis sunt, quae , vt nonieii
ipsum indicat , olim tergendis manibus praebebantur Mappae .

conuiuii, et epularum appositarum sunt, quasi manupat acque ob ^

id nominatae cuius diminuiiuum mapclla cst Toralia longae, per-

: ,

petuaeque mappae,a (oro dictae .

Sabanum graecum est Facitergium et manitergium a ter"

7. . ,

gendo faciem vel manus vocatur Vela dicta , quod obiectu suo vw-'
, .

teriora domorum ijelent .

Aulaca vela picta^et grandia , quae ideo aulaea dicta sunt,

8.
quod primum in aula Attali regis Asiae^cui successit populus ro-
manus, inuenta sunt .

9. Cortinae sunt aulaea , id est , vela de pellibiis , qualia iii

6. Manrelia- olim terg. man. Seru. nam tori proprie vocabantur lecti pre-
Ceorg.^, Mantelia , quibus manus tergun- tiose strati principum hominum , sicuC
tur . yurro : Mantelium , quasi manute- pulitinaria lecti diis straci . Vide Heui^ian-
riuin . Festus : Mantelia , quod manu tra- num ad Ciceron. pro Tvlilon. cap. 17. AR.
ctentur . GRIAL . 7. Sabanum ytitur hacvoce saepius.

Ib. Mappae,quasi manuppae Sic Go~ . Theodorus Priscianus medicus , et Victor.

thici libri vnus ex aliis manupiae , Ra~
: lib. 2- Ea sabana baiulabat , quibus eum
banus , manubiae Quam scripturam do~ . dudum suscipiens de fonte texerat . GR.
ctissimi quidam viri ita amplectebttntur^ Ib. Sabanum graecum est . Hispanum
•vt quouis pignore veram esse contendc- vetus vocabulum nonnuUi crcdunt eo :

rent Respexisse eni>rt in notatione Isido-

. certe nunc hispani vtuntur ad lintea le-
rum ad Sanctrae manubias ( sic enim ab cti signiticanda Sabanum pro linteo vsur-
.

eo appellari volunt ) sordidas illas e con- pant multi , Palladius , Apicius , Vegetius»
uiuiis quas ridet faceto carmine
praedas ,
Marcellus Empiricus, Gregorius Magnus,
Martialis Dulci placenta sordidam lin-
: et alii videndi apud Ducangium . Inter
git mappam , - Illic et vuae collocantur poemata S. Eugenii Toletani lib.2. carm.
ollares , etc. Mihi quidem ob multa non 41. titulus es\. , Ad sabana Omnibus ef- :

fit verisimile Atqui ipsis commentum . fectis , quae poscit cura lauacri , - Prae-
placebat GRIAL . . tende membris lintea clara tuis AREV. .

Ib, Manteliis olim manus in men- 8. Aulaea vela pict. Seru. Aen.t,
sa tergebantur , vt ex Varrone coUigitur : Quum venic auiaeis ^ aulaeis ( inquit) ,

deinde adhibita fuit mappa ad tergenda»- velis pictis . GRIAL .

in mensa manus , et tunc mantelia pro Ib. Ideo aulaea - inuenta sunt . Ex
operieadis mensis tantum adhib-bantur eod. Georg. 3. Purpurea int. t. aulaea . B.
Manec apud hispanos vocabulum mante- GRIAL .

les . Grialius in textu edidit quasi manu- Ib. In aula etc. Id etlam indicat Var-
pae i in not. quasi manuppae Exempla- . ro apud Nonium cap. 14. nu\n. 4. Alii
ria vetera variant . Pro mapella alii ha- vocem aulaea uuXctlx anriquiorem At-
, ,

bent mappella , alii habent mappulla . Ma- talo rege esse astruunt. AREV.
lim mappula quo verbo vsus cst S.Hie- : 9. Cortinae sunt aulaea de pellibus .
ronymus . Tordia circa torum appone- Mirum , discessisse a Seruio , qui Aen. j.
bantur ornatus gratia sed et toralia di- : Cortina {^inquit) locus , vnde oracului»
cebantur stragula toro superposita To~ . exit , vel quia Apollinis tripus corio P>--

ralia ctiam erant pretiosiores mappae thonU textus ekt> vei quia ibi lunt certa
 .. . ..

^4 ETYMOLOGIARVM
Cap. 26. V. I.
Exodo legiintur , a qiiibus tabernaculum extrinsecus tegebatur .

Dictae autem cortinae a coriis^eo qiiod prius ex pellibus tuissent

factae Vnde et in eodem tabernaculo legis iubetiir , cortinas fie-
.

vi ex pellibus arietum rubris , et ex pellibus hyacinthinis

10. Cilicia arabes nuncupant velamenta pilis caprarum con-
texta 5 ex quibus sibi tentoria taciunt

C A P V T XXVII.

De lanis

I. L
JL^ana a laniando , id est , vellendo dicta Hinc et vellus di-
ctiim 3 quod prius lanae vellerentur , non tonderentur Linum ex
.

terra orituj^., deflexumque nomen eius a graeco Nam linum grae- .

ci Aiydjiiov dicuntrsiue quod sit molle , et iene .

2. Haec secundum antiquam

Sfupa vero cannabi est ^siue lini .

orthop^raphiam stipa dicitur , quod ex ea rimae nauium stipentur .

Vnde et stipatores dicuntur, qui in nauibus eam componunt

3. Toryjentum appellatum quod ,
aut in fiio , aut in tela tumeat,
nec subtilitatem habeat . Cannahum a similitudine c^??^^<? vocatum ,

siue a t^raeca etymologia . Nam

cannabum KawaCiv vocant
illi

Byssum genus est

4. quoddam lini nimium candidi, et mollis-
simi, quod graeci papatem vocant Fihrinum lana est animalium , .

quae ^bros vocant ipsos et castores existimant quos durn venato-

: :

res

responsa , quasl certina , vel , quo J est 2. Haec secundum antiq. orthogr. E
verius , quia ibi cor vatis tenetur . Ad- Seru. Aen. 5. GRIAL .

ditque lib. 6. aut certe secundum grae- Ib. Vnde stipatores - componunt •
cam etyraologiam cIt/ thi/ KCftiv nivei, etc. Ex eod. Aen. 3. Sripantque carinis GR, .

Sed illa ex alio genere . GRIAL . Ib. Qui in nauibus , al. vallib. f. na-
10. Cilicia . Solin. cap.^6. Ipsa au- ualibus . GRIAL.
tem tentoria cilicia sunt ita nuncupant
:,
Ib. Grialius stuppa., et stippa , et stip'
velamenia de capraruni pi-lis texta , QR. patores cum diiplici pp scribit : et in
Cap. XXVII. n.l. Graecl linarion Im- . stuppa quidem multis haec scriptura pla-
mo "hlvav potius . hivupiai retia in Pam- cet , dissentientibus aliis sed stipo sem- :

philia Eustath. ««T. /S.. GRIAL . per cum p simplici efFertur AR£V. .

Ib. Lana a laniando in editis erat : 3. Tomentum AL Tumentum GR, . .

rt laniendo , quod nihil est Festus Di- . : 4. Byssum - papatem vocant . Absunt
laniare est discindere , et quasi lanam haec a Gothico Tolstan, GRIAL .

trahere , vnde lacinia % et LANlVS, dici- Ib. Quod graeci pap:nem . Est enim
tur , qui pecus discindit . AREV. TTxTrTTii a'/£st>/6«s hiVKov i^a.yS)i^L<x 3 vt ait
 . .
.

L I B E R XIX. ^6i
res sequuntui* , ipsi sibi testiculos adimunt . Ara»ea vocata, eo qiod
aeris infusione in tVoiidibus nutriatur .

5. Sericum dictum,quia id seres primi miserunt . Vermicu4

enim ibi nasci perhibentur, a quibus haec circum arborcs fila du-
cuntur Vermes autem ipsi graece (^of^SjK?^ nominaiuur flacium
. .

est stupa , et quasi crassedo serici , et est graecum nomcn

C A P V T XXVIII.

De coloribus vesfium .

I . vocata, quia tingitur, et in aliam fucatam speciem ni-

inctura
JL in

toris gratia coloratur j >co>cxov graeci , nos rubrum, seu vermicuUun

dicimus. Est enim vermiculus ex siluestribus frondibus .

2. Conchylium dictum , eo quod ex conchuh"s marinis color

eius colligitur . Idem et ostrum vocatur .

3. Ostrum , quod pro colore purpurae temperatur , plurimis qui-

dem in locis , sed optimum in insula Cypro gignitur : siue in iis,
quos propius soh"s cursus illuminat .

4. Conchylia autem sunt maris ,quae circumcisa ferro , lacry-

mas purpurei coloris emittunt . His collectis color purpureus tem-

JEustath. Festus quoqiie Pappi , carduorum Giorgetti commentatlonem de origlne se-

flores. GRIAL . rici post eius poema de bombyce,ira-
Ib.Fibrinum Sup. c.22. GRIAL . . lice . AREV.
Ib. Aranea Sup. lib. 12. r.5. GR.
. Cap, XXVIII. n. i. Coccum graeci
Ib. Aranea vocata apud Grialium : Frequentins apud Lxx. KiKKivov , quam
erat vocati in nonnullis exempIaribus.AR. KOKKoc; vbi Hieronymus nunc vermiculum
:

5. Sericum £ Georg.2. adv.Vel- . reddit , nunc coccum , vel coccinum re-

leraque vt follis d. t. Seres. GRIAL . linquit : (^oivikow vero rubrum interpre^
Ib. Placium Vel plathium potius ,
. tari solet . GRIAL .

vt sit a.7ro TeiJ 7rh»d-a,quod €st impleo , et Ib. Est enim vermiculus . Coccum
stipo . GRIAL . vermiculum esse , vetus fuit scriptorum
Ib. Et quasi crassedo . Fulgo , seda opinio : noniiulli rem in dubium reuo-
cadarca . GRIAL. carunt : recentiores , experimentis adhi-
Ib. Papias exlsidoro Placium est stu- : bitis , vermiculos in cocco repererunt
pa , quasi grossitudo serici Serici vsum . AREV.
a seribus ad persas , inde ad graecos , et 2. Conchylium - elicitur . E>: Vitruu.
romanos peruenisse tem- , et lustiniani lib. 7. c. ij. GRIAL .

pore ouis bombycum Constantinopolim 4. Succum conchylii ostrum proprie

delatis , per Europam vulgatum fuisse , dici , neque vnius coloris esse , sed pro
multl tradunt Vide Vossii Etvmoloai-
. variis cacli plagis atrum , liudum^vio-
cum verb. Sericum , et lo. Francisci laceum , rubrum , tradit Vitruuius lib. 7.

'TomJF, N nn
 . . . . ^

466 ETYMOLOGIARVM
peratiir . Et ostrum exinde appellatum dicunt 5 quod ex testae hu«

more elicitur .

5. Purpura apud latinos a purltate lucis vocata . Apud graecos

autcm TTCii^^voa dicifur cum aspiratione : npud nos purpura sine aspi-

ratione .

6. Terrugo est color purpurae subnigrae , quae fit in Hispania,

Vlrg. 9. vt 5 Yerrugine clarus Ibera . Dicta autem ferrugo , quod omnis pur-
Aen.582.
pura prima tinctura huiusmodi coloris existat
7. Glaucus color est ferrugineus , Elbidum ab elbo
subniger .

colore vocatum . Elbum enim est medius color inter album , et ni-
grum : et elhum ab albo deriuatum .

8. Luteus , color rubicundus, quod est croceus nam crocus

:

lutei coloris est 3 vc Croceo mutabit vellera luto . Menum 3 quod

sit colore nigro . Graeci enim jw-jAav nigrum dicunt . Masticinum
quod colorem masticis habeat . Blatteum ...Blauum ... Mesticium ..,
9. 0///V/«;72 3 quia ex 'usto est . Fit enim ex dependenti fuh'gi-
ne tectorum e^esta assiduis ionibus . Vnde et color eiusdem tiii-
cturae flammeus est

Architect. cap.13. De ostri colore pur- Ih. An Virgilius de ferrugine hispa-

pureo viJendus Pollux lib. i. Onomast. na , an de pontica intelligendus sit , non
cap. 4. , et Seneca lib. i. Natur. quaest. plane liquet . Seruius vel varius fuit , vel
cap. 5. AR. solum de ferrugine pontica Virgilium
5. Purpura - a puritate Xwc.Respexit accepit . Alii iberam ferruginem inter-
fortasse nd Firgilii verba Aeneid.i, lu- pretantur hispanam , aut baeticam . Et
menque iuuentae - Purpureum . I^am Virgilius quidem , et alii plerique vete-
purpura 7ro^(^v^at quin sit , ne ipse qiUdem res poetae , quum de iberis loquuntur,
videtur nmbigere . GRIAL . hispanos sane intelligunt . AREV.
6. color- in Hispan. Ser-
Ferrugo est 7. Glaucus est color ferrug. Sup. in
uius Ceorg. i. Quum caput obscura niti-, equor. colorib. lib. 12. c.i. GRIAL .

dum ferrugine texit Ferrugo est purpu- : Ib' Elbum . Sup. lib. i2. f.6. GR.
ra nigrior Hispana alibi, etferrugine cla-
: 8. Luteus . ESeru.Eclog.^.GKlAL..
rus Ibera , vbi Hispana glossa fuit vocis Ibid. Menum Al. melum Al. me-
. .

Ibcra . Ipse enim Ssruius in loco a se ex lium iforte melinum , de quo alibi GR. .

Aen. 9. citato Hiberam ferruginem , non Ib. Dewelino cap.i^.huhis libri n.2i.
Hispanam , J?i Ponticam intelligi vult AREV.
Fuerunt ergo Isidori aetate quaedam ( vt 9. Legendum videtur quae ex vsta
nunc sunt omnia ) Seruii exemplafia cor- est . Devsta cap.ij.huius iibri num.19.
rupta . GRIAL AREV.
 . . . ,

L 1 B E R XIX. 467

C A P V T XXIX.

De instrumentis vestlum .

1. X (f/^
(f pro longitudine staminum dicta^cuius deiiuatiuum esc
telaria . Insubuli ^
quia infra, et supra sunt, vel quia insubulantur ,

Radii dictijquia radendo fiunt . Pfc/Zwf/, quod pexa fila reddant

ei imprimant
2. Colus j quod sit in longitudine , et rotunditate, quasi columna .

F«j«/5quod per ipsumy«w^ti!/«r, quod nctum est . ^//^r«w , quod

in eo librantur fiia, id est, voluuntur
5. canna , aut ex iunco
Calathus leue gestamen ex ligno 3 vel
factum 5 in quo vel pensa ponuntur, velleguntur flores xaAov enim :

graece lignum est , a quo deriuatus est calathus Nam latine qua- .

domi Phil. 3. c. 4.
sillum dicitur . Cicero Phiiippicis, At 'uero huius inter quasilla
pendebatur aurum .

4. Pensum muiierum a pendendo dictum . Vw^q pensa , et /m-

pensa . Netum . .

5. Fila dicta, vel quia ex pilis animaiium sunt, vel quia lani-
ficium filis tenuibus constat in modum pilorum , id est, quasi filo-
rum.
6. Mataxa , quasi metaxa , a circuitu scilicet filorum . Nam
Cap. XXIX. n. I. Tela pro longitudine : 2. Alibrum q. i. e. librantur . Gom,
aVo' T« T))^&'3-jv scilicet . GRIAL . thici liberantur , /^ est ^ soluuntur . GR.
Ib. Insula . Gloss. Insubula uvtIov , >c, Ib. In quibusdam lexicis legitur <r/rt-

etvTtx , et alibi , uVTiov i'v3-x v^aivainv brurrt pro alibrum : sed quum ex Isidoro
eit yvvxty.i^; . Lucretius lib. 5. Insilia , ac notitia hulf.s vocabuli ad auctores glos-
fusi , radii , scapique sonantes : vbi insu- sariorum deuenerit , vt pronum est cre-
bulam quidam Ugiint , nec syllabae pro- dere, retinendum est alibrum AREV. .

ductionem curant . Hieronymus liciaio^ -5. Calon enim graece lign. Ita Seut.
rium vocat Paralip. lib. i. GRIAL . tion semel. t'id. Aen. 6. initium . Et Fe-
Ib. Griallus in textu edidit insubuli stus Calones calcei ex ligno facti
: GR. .

cum aliis excusis quod igitur in nota

: Ib. Nam latine quasill. - aurum . Fer-
inJicat /«j-:</rt , mendutn crediderim A- . ba sunt Seru. Eclog. 4. GRIAL .

pud Lucretium nonnulli legunt ensilia . 5. Ex pilis probat hoc etymon Bec-
:

Apud loannem de lanua , et in nonnullis manus pag. 562., ac reiicit alia aliorum .,
glossariis occurrit insibuius , insubulare ^ ARJEVAL.
insublum . Guibertus lib.i.De pignorib. 6. Mataxa o madexa Ghss. Ma-
Vulco . .

Sanctor. cap. 3. ^. t. vocem insubulus taxa (Tc/pa , Mataxa

^/ Hvtct vtitur ea voce :

adhibuit AREV. . Vitruuius lib.j. c.3. , et Martianus lib.iJiJ'

N n n 2
 . ,

.tdS E TY MOLOG I ARVM

metA circiiitiis dicitur , vel qiiod transferatur . Gubellum ^ covn\\,te
a globo dictum per dimiiiutionem ,
quasi globellum.
7. PatJulLic ( vel panuclae ^) quod ex eis panni texantur . Ipsae
eniin discurrunt per telam Stamen dictum , quia rectum stat
.

Trama^ quod via recta transmittatur per telam Est enim filum .

intra sramen cuirens . L/c/^ sunt quibus stamina ligantur , quaai

,

ligia Ordiri
. Texere . . , . .

CAPVT XXX.
De ornamentis .

I. H
A
xactenus de veste dehinc ad ceterum cultum veniamus
Ornamenta dicta , quod eorum cultu ora , vultusque decorentur
: .

Primum ornamentum corow^ , insigne victoriae, siue regii honoris

signum quae in capite regum ponitur^ad significandum circum-
:

fusos in orbe popnlos quibus accinctus , quasi caput suum , coro-

,

natur Haec a Lucilio corolla^^h Homero r^^avn dicta est Huius

. .

principium a Libero quodam gentiles existimant , quod is in po-

tando mota vino capita vincire fascioiis instituerit , iccirco oHm li-
nci, etlanei generis corona fuit sicut erat in sacerdotibus gentilium . :

2. Nomen coronae hac ex causa vocatum , quod inirio circum

aras curreretur, atque ad imaginem circuitus ^ vel chori est forma-
ta, et nominata corona .

DD. de pign. et hypothec. Fnde met^xzrn dum paratae, vel fusus filis inuolutus, vel
apud lusiinian. lib. 8. C. eod. tit. GR. radius,quo stantes procurrunt lelas AR, .

Ib. Gubellum . A'i Lubellum . Al. lu- Cap. XXX. n. i. Huius principium a
bellum . Al. Globiellum Hispane ouillo, . Libero Vid. Athen. lib. 15. r.5. GR.
•

atqiie etiam ttpwi quosdam iouillo . GR. Ib. Sicut erat in sacerd. Gentiiibus .

Ib. Scrib.tur tt mataxa ^et metaxa . Vt in flaminibus . iV^w flamines dicti ^

Papias globellum instrumentum esse cre- quasi filamines ,vt ait Festus . Et in le-
didit . AREV. gcitis Liuius lib.i. Legatus , vbi ad fines
.

7. Panuliae , vel panriclae . Absunt a eoruni venit, vnde repetuntur , capite

Cothicis duo posteriora verba Vide cru- . velato ( filum lanae velamen est ) Audi,
dltorum viror. notas ad Varronis verba luppiter , etc. Quod aiitem lineas etiam
lib./^. Pannus graecum, panuclum dictum coronas ait fuisse ex Virgilii versu Ve- :

a panno , et voluendo filo . GRIAL . lati lino verbena tempora vincti , AetJm
, et
Jb. Apud Varronem lib. 4. de ling. 12., inuitis id Seruio , Capro , et Hyginio
lat. cap. 2:5. vario modo legitur panue- facit , qui limo lcgi eo loco malunt GR. .

lium , panucellium , pannuelium , panne- 2. Nomen coronae Fest. Corona, .

iium etc. Apud Isidorum legi posset pa* quum videatur a choro dici j caret tamen
Muelia , vel p:tnuela Panucellium dicitur . aspiratione . GRIAL ,

csbe glomus kiiae carptae > et ad nen-

 .

L I B E R XIX. 459
3. Imperatores romaaijec reges qiildam gentliim aiirels coro-
nls vtuntur . Persae tiaras geruntrsed reges rectas , satrapae incur-
uas . Reperta autem tiara a Semiramide assyriorum regini . Quod
genus ornamenti exinde vsque hodie gens ipsa retinet Athenien- .

ses autem cicadas aureas gercbant partim m vertice, nonnulli iii

fronte Non enim eadem sunt insignia omnium regnorum Gen-
. .

tilium vates intula , apice , pileo,siue galero vtebantur .

4. ItifuLi est fasciola sacerdotalis capitis , alba in modum dia-

dematis^a qua vittae ab vtraque parte dependent quae infulam
,

vinciunt . Vnde et vittae sunt , quod vinciant . Infula autem ple-

rumque tortilis de albo et cocco , .

5 Apex est pileum sutile 5 quo sacerdotes gentiles vtebantur , ap-

pellatus ab apiendo fid est , a ligando . Nam
virgula^quae in pileo
eratj connectebatur filo , quod fiebat ex lana hostiae Galerum pi- .

leum 5 ex pelle caesae hostiae factum . Pileum autem dictum a peUe

hostiae , vnde fiebant .

6. Cidaris et ipsa sacerdotum erat, quae a plerisque mitra vo-

catur .

3. Imperatores romani , et reg. Vid. explicuerunt , laudati a Fabricio cap. 14.

Plin. Agell. et Tertull. de coron. milit.GR, Eibliographiae. In nummis,et marmoribus
Ib. Se.1 Reg?s rectas . Xcnoph. lib. 8. antiquiscernere licet hostias infulatas cum
vittis pendulis . Vide cap.seq. num. 6. AR.
nuuoiV . Et Hesych. Ticcpx » ^^iyoiiivtt ku^- 5. Apex . Ux Fest. GRIAL .

Ib. Nam virgul. Seru. Aen.2. Funde-

i^puVTO 0^6» }
0'/ «Ts g-pXTtiytl V7T6KzK>^lfJiS- re lumen apex GRIAL . .

tin . GRIAL . Galerum Idem Aeneid.y. Gale-

Ib. .

rus genus est pilei quod Fronto genere

'
Ib.Athenienses aczdzs.Dicti propter- ,

ea TiTTiyoipccoi Gi^L^^L . . neutro dicit hoc galerum .^/. galerium. .

Ib. Tiarae formam curiose describit Al. galearium . Fest. Galearia a galearuna
Brissonius de regno persarum lib. 3.^.24. similitudine dicta . GRIAL .

AREV. Ab
apiendo , fortasse ab apendo \
Ib.

4. Infula . E Seru. Aen.io. Vid. Fest. nam apere pro aptus esse veteres dice-
GRIAL. bant De galero vide cap. 21. n. 3. AR.
.

Ib.TortiliSfhocesti torta Pruden- . 6. Cidaris . Ex Hieronym. ad Za-

tius lib. 2. contra Symmachum v. 1085. char. c. 3. et Eijech. 12. GRIAL .

Interea dum torta vagos ligat infula cri- Ib. Cidaris tiara potius erat , quam
nes . Vide commentarium ad eum locum, mitra . Apud Raynaudum De pileo pag.
vbi de infula , et vittis disserui . Argu- 191. Cyrus cum diademate circa tiaram,
mentum de coronis innumeri scrlptorcs seu cidarim conspicuus cernitur . AREV.
 . . .

470 ETYMOLOGIARVM
C A P V T XXXI.

D^ ornamentls capitis- feminarum ,

I. o,
'v^rnamenta capitls femlnarum : dladema , nlmbiis, cnpltuliim,
ct mitra . ornamentum caphis matronarum ex auro ,
Diadema est

et gemmis contextum, quod in se circumactis extremitatibus retro

astringitur , et exinde dictum graecejquod praeligetur .

2. Nimbus est fasciola transuersa ex auro assuta in linteo quod ,

Poen. I. 2. est in fronte feminarum Piautus Quo magis eam aspicio tam . : ,

*j5' magis nimbata est Nam et lumen , quod circa angelorum capita
,

pingitur nimbus vocatur licet et nlmbus sit densitas nubis

, : .

3. Capitulum est^quod vulgo capitulare dlcunt Idem et cap- .

^^3 vel quod duos apIceSjVt cappa litera habeat, vel quia capitis ,

ornamentum est

Cap. XXXI. n. 1. Diadema Citantur . rum agit Antonius Franciscus Gorius in

tt Fcsto ex Catone haec verba in Rusco : commentario de lesu Christi mitrato ca-
*
MLilieres operatur auro purpuraq. ars , pite , praeter Bened.XIV. , et heterodoxos
inhaeret ciiadema , coronas aureas , etc. loannem Behm loann. Beiskium Bo- , et .

Sed qiiia Hieronymus ad Ezech. f.12. , et narrotius in Vitra veterum christianoruni

alii diadema non matronarum , sed regii pag.66. putat , nimbi vsum in angelorum
capitis insig/ie esse dicunt , anadema hic imaginibus coepisse seculo sexto , in a-
legebat vir doctus ex Lucretio lib.^s. fiunt liorum Sanctorum picturis seculo septi-
anademata, mitrae . Cuius poetae perstu- mo Sed vetustior cst seculo sexto ta-
.

diosum fuisse Isidorum , constat ex plu- bula44.,quam Bottarius illustrat tom.i.

rihus huius operis locis . GRIaL . Rom. subterr. pag. 199. ,in qua Chri-
ih. In quibusdam antiquis editionibus sto , S. loanni Baptistae , et angelo nim-
hoc caputji. continuatur cum praece" bus apponitur Modo apud Plautum legi-
.

t^enti 30. , et ex duobus vnum fit Dia- . tur , Quam magis aspecto AREVALVS . .

demate vsas eiiam fuisse reginas, ex num- 3. Capitulum . Capital lego Varro .

mo Cleopatrae colli^^it Rupertus in Ora- lib. 4. Item texta fasciola , qua capilluni

torc historico pag.793. In pontifice idem in capite colligarent \ dictum capital a

erat infula , quod in rege diadema AR. . capite , quod sacerdotulae etiam nunc in
2. N.un et lumen ,quod circa angelo- capite solent habere ; et Festus Capital, :

rum capit Seruius Aen. 10. Haec vbi

. linteum quoddam , quod in sacrificiis vte-
dicta d. c. s. p. a. Misit agens hiemem bantur GRIAL
. .

nimbo succincta "Nimbo succincta ;

p. a. Ib. Idem et cappa Salmasius in Fla- :

nubibus ( inquit )
quia praemisit agens uium Vopiscum pag. 224. v. 28. ad haec
hiemem , quod nisi esset , splendorem verba sic anncrat Hii.c CAPPAS dici- :

acciper^mus , quia est circa corpus deo- mus Pailiola , quibus mulieres caput te-

rum . GRIAL gunt \ et CAPPELLAS , et CAPPVLAS no-

Ib. Obseruanda est consuetudo , iam stros pileos . Itali certe galerum vocant
Isidori tempore Vigens , depingendi an- cappello , et cucullum Fratrum cappucio .

gelos nimbo ornatos . De nimbo Sancto- AREVALVS

 L I B E R XIX. 471
4. Mitra est phrygium caput protegens, quale est or-
piletim ,

namentum capitis deuotarum Scd pileum virorum est: mitrae autem

.

feminarum .

5. Redimicula. autem sunt , quibus mitra aliigatur . Pileum

autem, vt praediximus, a pelle erat . Nam mitra ex lana est . Ricw
la est mitra virginalis capitis .

6. Vittae sunt, quibus fluentes re-quae crinibus innectuntur ,

ligantur capilii , et vittae dictac , quod 'vinciant Taenia autem .

est vittarum extremitas dependens diuersorum colorum Item vit^ .

ta est , qua corona vincitur taenia vero extrema pars vittae^quae -.

dependet coronae.
7. Retiulum est, quod colligit comas, dictum ab eo , quod re-
tinet crines , ne effundantur .

4. pileum
IMltra est Aen. 4. . Scru. vetularuna obscruat Scaliger in Co-
, vt
Mitra incuruum pileum , de quo pende- pam Virgilii . Ouidius Fastor. Ub.^.v.^i^,
bat et baccarum tegmen GR.IAL. . Simularat anum ymitraque capillos - Pres-
Ib. Sed pileum vir. - fem.E Seru.Aen.g. serat . Color modestus , mi- , vt arbitror
GRIAL . tras deuotarum a meretricum dis» mitris
Mitra , infulct , et vitta non raro
Ib. tinciebat nam mitrae meretricum ver-
:

confunduntur ; discrepint tamen Vide . sicolores , et pictae erant. luuenalis sat.^.

Theoph.Raynaudum De pileo. Mitra pro- V. 66. Ite , quibus grata est picta lupa
prie est pileum infula Tiscia vitrae ex : : barbara mitra Plinius lib. 35. cap. 9.
.

infula dependebant Alii nih:lominus con- . Polygnotus primus mulieres lucida veste
tra Isidorum , et Seruium putant,infu- pinxit , capita earum mitris versicoloribus
las dependisse a vittis , non vittas ab in- operuit . AREV.
fulis . Vide Gesnerum
Thes. verb. in» in 5. Ricula est mitra Virg. cap. Fid.
fula . Bubitari potest , quo pacto deuo- Farr. Fest. Non. GRIAL .

tae , seu feminae Deo sacrae pro capitis Ib. Ricula diminutiuum est a rica ,

ornamento mitram sumpserint, quum quod erat egumentum capiris flaminica*

mitra ornamentum meretricum esse con- rum , dum operabantur Quod ri"
sacris .

sueuerit quod et Seruius testatur ad

: gula in nonnullis exemplaribus editis 9
lib. 4. Aeneid. v. 216. MITRA , hoc esf, et mss. reperitur, librariorum vitium esr,
incuruo pileo de quo pendebat etiam bac-
: qui saepe g pro f adhibebant AREV. .

carum tegimen . Sane quibus effeminatio Taenia virtarum extrem. £ Seru.

6.

crimini dabatur , etiam MITRA eis ascri- Aen. 7. fit longae taenia vittae GR. .

bebatur multa enim lectio MITRAS

: Ib. De vittis cap. praeced. num. 4.
proprie meretricum esse docet . Errasse AREV.
Seruium nonnulli putant . Vide Nicolaum 7.Retiolum - retineat crines Rcti- .

Mercerum ad Dies geniales Alexandri ab culum dicit Varro lib. 4. GRIAL .

Alexandro lib. 5. , et Turnebum lib. 4. Ibid. Augustinus epist. 109. al. 211.
Aduersar. cap. 14. , et lib. 29. cap. 25. sect. 10. AV iint vobis tam tenera capi-
Crediderim , deuotas sibi mitram accom- tum tegmina , vt retiola subter appareant.
modassej quia mitra propria ctiam erat Melius tam teauia GRIAL . .
 »

472 ETYMOLOGIARVM
8. Discriminalia capitis mulierum sunt vocata, ex eo , quod
caput auro disceruant . Nam discrimi?iare diuidere dicitur . Antiae
sunt cincinni dependentes prope auriculas, graeco vocabulo ab au-
ribus .

9. Acus suntjqulbus in feminis ornandorum crinium compago

retinetur , ne laxius fluant, et sparsi dissipentur capilli .

10. Inaures ab aurium foraminibus nuncupatae , quibus pretio-

sa grana lapidum dependent . Harum vsus in Graecia , puellae vtra-
que aure, pueri tantum dextra gerebant .

11. Tor que s smM circuli aurei a collo ad pectus vsque penden-
tes Torques autem , et bullae a viris geruntur a feminis vero
.
,

moniUa^tr. catellae Dictae autem torques , quod sint tortae et

. :

buUae, quod sint similes rotunditate bullis, quae in aqua vento

inflantur . 12. Alo'

8. Discrlmlnalia
Discriminale dicit . bus monumentis delineata,exhibet Pigno-
Hieronym. Isai. r. 5. , quod Farroni^ et rius De seruis pag.200. , aureas acus cri-
Nonio est discerniculum , id est , acus , nales , nonnullas gemmatas , viriolam e
quae capillos a mcdia fronte (vtaitNo- minutis smaragdis , inaurem auream
nius ) disseparat . Quod in glossariis di- stalagmium etc. Confer etiam Guasci o-
scrimen dici existimo
est enim inter or- : pus Delle ornatrici . AREV.
namenta discrimen (fixy.pi^a. GRIAL.
: . 10. Quibus pretiosa grana lapidum
Ib. Nam discriminare diuidere est . dependent Sic Terttdl. lib. de cultu fe-
.

Firg. Aen. 1 1. et late discriminat agros . minar. Vt ex illis ad ferrum nati corpo-
GRIAL . ris grana nescio quae pcnderent GR. •

Ib. Antiae sunt cincinni Festus An- . : Ib. Inaurium vsus in Graecia y4/.ha- .

tiae muliebres capilli demissi in frontem rum vsus Vtrumque (vtputo) e mar-
.

appellati exgraeco videntur , quod enim gine . GRIAL .

nos contra , illi a,vr] dicunt Cur ab au- '. Ib. Pueri tantum dextra . Tertull. z»
ribus ducat Isidorus , non video . Vtitur pallio de Achille aurem quoque foratii
:

hac vcce TertuU. in lib. depall. GR. efteminatus . GRIAL .

Ib. Alia erat acus comptorla , alia au- Ib. Hieronymus epist.io. Pretiosaex
rea discriminalis ,de qua hoc loco Isido- illis ( auribus ) nouarum segetum grana
ras Pro ab auribus fortasse Isidorus
. dependeant . Plura de hoc ritu Salmasius
scripsit ab-anti : nisi respexit ad graecum Exercit. Plinianar. pag. 402. Plinius lib.

urat, , aures . De discerniculo , siue acii 12. sub inltium aurium vulnera pro in-
crinaliagunt loannes Voweranus in not. auribus commemorat Gaspar Bartholi- .

ad Petronium, Salmasius ad Solinum , Bo- nus singularem librum de veterum inau-

nannus , Mantfauconus , et alii . Grialius ribus edidit , cui mantissam adiecit Tho-
in texni scripserat cincini . AREV. mas Bartholinus AREVALVS . .

9. Acus , dissipentur capilli Verba . 11. Feminis vero monilia Quintilia- .

Hieronymi Isai. c. 3. GRIAL . nus lib. XI cap. i. Monilibus , et marga-

.

ib. Has quoque acus inter discrimi- ritis , ae veste longa , quae sunt orna^
nalia recenset Jsidorus lib.xi. cap.i. n.31. mentafeminarum , deformantur viri . AR.
Instrumenta mundi muliebris , e veteri-
 ,
.

L I B E R XIX. 47J
'
Monile ornamcuiim ex gemmis
12. est, quod solet ex femi-
narum pendere collOjdictum a munere . Hoc etiam et serpen^
tum dicitur,quia constat ex amphorulis quibusdam aureis , gem-
misque variis 'u\ modum facturae serpentis . Nonnulli hoc et seg-
mentum dicunt, Segmenta ^ et longos habitus licet et Sat. i. v. 114.
vt luuenalis: :

segmentatas vestes dicamus^vt ipse Et segmentatis dormisset par- ^^^^^'^'^^^' :

uula cunis .

13. Plerumque autem et per monile omnia ornamenta matro-

narum munere datur
significantur, quidquid illis .

14. Muraena vulgo vocatur, quod scilicet, auri metallo in vir-

gulas lentescente, quaedam ordinis flexuosi catena contexitur in si-
militudinem muraenae serpentis, quae ad collum ornandum apta-
tur Haec interdum auri, atque argenti texitur virgnlis. Vnde et
.

dicitur in Canticis canticorum Muraenulas aureas faciemus tibi , ver- : Cap. i. v. 10.

miculatas argento .

15. Catellae sunt catenulae colli , inuicem se comprehendentes

in modum catenae , vnde et appellatae .

I 6. Dextras communes esse virorum, ac feminarum (constat^^quia

Monile ornatum ex gemmis

12. . £a? Ib. Haec interd. - virgulis . Ex eod.
Bieronymo Ezech. 16. GRIAL . Is. 2- GRIAL.
Ib. Hoc
ctiam Serpentiim . SicGoth. 15. Muraena vulgo vocatur •.Hxcro-
et Pollux lib.^. ctpetc inter ornamcntafe- nymus loco a Grialio citato vtitur dimi-
tninarum numerat . Al. serpetum et Grae- : nutiuo muraenula ; Aurum colli sui , quod
ci quoque ifTmov ; et Festus Serpula ser- : quidem MFRAENVLAMvulgusvocat etc.
pserit , ait ( idem ) Messala , serpens irre- Ac fortasse Isidorus quoque scripsit mu-
pserit . GRIAL . raenula . AREV
Ib. segment. £ Seru.
NonnuUi hoc et 16. Dextrae, communes Lego Dex-
. .

Aen. I. colloque monile Baccat GR. . tralia communia . Quod enim Lxx. Tn-
Ib. Monile a moneo dici , alii volunt pi<fi"^/a.Hieronymus dextralia vertit ,
,

quasi monumentum , et pignus De mo- . quae Ambrosius , itemque lul. Capitolin.

nili in modum serpentis intelligitur in- in Maximino dextrocheria vocant GR. .

scriptio apud Gruterum pag.70. num.8., Ib. ArmiUae autem propr. viror. ^/rf.
et Donium class.i. num.^i.Dfo
Aescu- F^jr. GRIAL .

lapio . . . torquem (lureum ex dracunculis Ib, Viriolae diceb. Leguntur in Pan-

duobus . Adisis loannem Schefferum de dectis saepe viriolae, et in Glojs. vinolae
antiquor. torquib. §. 4. pag. 5I. seq. , ct ^ehT^ixi Est autem viriola diminutiuum
.

Bottarium tom. 1. Romae subterr. tab.17. a viria , qua voce vtitur Ambrosius lih.
et 19. AREV. de Abrah. Patriarch. c. s>- Has (inquit)
13. Plerumque autem ec per monile inaures habebat , quae non grauarent au-
omn. ornam. E Hieron. Isai.^. GR. res : has virias, quae manum non mate-
14. Muraena - contcxitur Ex eod. . riali auro ornarent , sed spiritali actu le-
epist. 15. ad Marcell. de laud. Ascllae uarent Et Tertull. de Pall.vvque sicut
.

GRIAL . vestigia caestuum viria occupauit GR. .

tom.lV. Ooo
 . . , .

4-4 ETYxMOLOGlARVM
vtriusqiie sexiis autem proprie vlrorum
dextrae siint. Armillae
snnt collatae victoriae causa militibiis ob armorum virtutem
5
Vn- .

de et quondam vulgo virioUe dicebantur Ab intellcctu autem .

circuli armilla non discrepat quia ipsa quoque hoc , vbi ponitur, :

ambiendo constrinoit Sed armilla latius extenditur , circulus ro- .

tundus fit

17. Fibulae sunt^ quibus pectus feminarum ornatur , vel pal-

lium tenetur a viris in iiumeris, seu cingulum in lumbis . Lunulae

sunt ornamenta mulierum , in similitudinem lunae buUulae aureae
dependentes.
18. Specula dicuntur^in quibus feminae vultussuos intuentur.
Dictum autem speculum^vel quod ex splendore reddatur vel ,

quod ibi teminae intuentes ccnsiderent speciem sui vultusj et quid-

quid ornamenri deesse viderint adiiciant ,

19. Pcriscelides apud feminas crurum ornamenta , quibus gres-

susearum ornantur. Olfactorlola vascula sunt mulicbria , quibus

odoramenta gestantur
Jb. Grialius in texti.i ciiai aliis edidit esse etc. , subintellecto constat quod ad-
,

Dextras co)nmunes ssse etc. In not. aliud didi i aut etiam Dextras communes es-
indii.at Cas.iubonus in Capitolinum pag.
. se etc. Etsi enim in Glossario Isidori le-

140. V. 20. Vulcanii scripturam adoptat gitur dextralia , brachialia , tamen Grae-

Dextrai communes esse dextrae sunty . . . uius reponendum censet Dextrae , vt hoc
itmpla , et antc manicam portantur , et loco in vulgatis Pro viriolae nonnulli
.

possunt ibi iungi cJauo vno Et exponit . legunt viriliae \ sed probum est viriolae .
de dextrocheriis , quae ante manicam , TertuUianus cap.4. de pallio vtitur voce
hoc , manus
est cum brachio commissu- viria , vel , vt alii legunt , viriola quo :

ram portarentur , et clauo vno iunge-

,
diminutiuo vtitur etiam Plinius AREV, .

rentur Salmasius ad eundem lulii Capi-

. 17. Fibulae . De his inf. c.33. GR.
tolini locum censet , Isidorum corrigen- Ib. Lunulae . Ex Hieronym. Isai. 3,

dum in hunc modum Dextrale est coin- : vox etiam Plauto nota . GR.
mune virorum , et mulierum quia vtri- ,
Ib. TertuUianus de cultu feminarum
usque sexus dextrae sunt Irridet ratio- . cap. lo. Nullas lunulas reprobet Apud .

nem Isidori , et addit, ea, quae apud Vul- Plautum alii lunulam , alii lunellam le-
canium sequuntur , ampla etc. non esse gunt AREV.
.

Isidori , sed inepti , et insulsi , vt ait , cu- 18. Specula - Periscelldes . Ex eod,
iusdam monachi : nam veteres omnes li- GRIAL .

bri illa verba non agnoscunt , quamuis Ib. Horatius lib. i. epist. 17. v. 56.
plures consuluerit , cum quibus libros Uota refert meretricis acumina , saepe ca^
Etymologiarum contulit . Verum Isido- tellam , - Saepe periscelidem raptam sibi
rus fortasse scripsit , Dextrales communes flentis. AREV.
 ,

L I B E R XIX. 475

CAPVT XXXII.

De an^tilis .

I. p,
X rimiis Prometheiis rertiir circulum ferreum, incluso Inplde
digito circumdedisse . Qua consuetudine homines vsi , annulos ha-
bere coeperunt. Annuli aucem per diminutionem dicti acirculis,
et annis, qui sunt circa brachia , et circum crura. Vnde et signa

eorum per diminutionem sigilla . Nam signa maiora sunt , sigilla

vero 5
quasi minora signa .

Annulos primum homincs gestare coeperunt quarto a polli-

2.
ce digito^quod eo vena quaedarn vsque ad cor pertingat, quam
notandamj ornandamque aliquo insigni veteres putauerunt .

3. Apud rcnianos annuli de publico dabantur, et non sine

Cap. XXXII. n. Primus Prometh.
I. Ib, Annulo aureo llb. vteb. arg. li-

Plin. in prooemio lib.^y. sedidem lib.^^. bert. serui ferreo aureo tamen non ( opi- :

c. I. fabulosa haec iudicauerat GR. . nor ) liberi omnes , nisi senatores , aut e-
Ib. Circumdedisse V. cc. circum- . quites , neque jerreo serui soli, sed etiam
dasse . GRIAL . milites . GRIAL .

Ib. (^ua consuetudine hcmines £.v . Ib. Verba Isidori in discrlmlne fallere
Hygin. \ib. 2. c. de sagitt. GRIAL . putat Lipsiiis lib. 2. Elector. cap. 8. Li-
Ib. Anniili autem per dim. Varro beris enim ,ait , aureum annulum tribuunt,

lib.^. Tempus a bruma aci brumam dum , libertinis argenteum falso \ inter liberos
:

sol redit , vocatur annus quod , vt par-

: equiti i et senatui soli ius aurei annuji .
uuli circuli annuli , magni circitcs di-
sic Equites etiam quum militabant ^post se-
cebantur anni . Sunt autem circites ( vt cundum bellum punicum fcrreo annulo v-
ait Festus) circuli ex aere facti . GR. tebantur , praeter tribunos Dietericus in .

Ib. Olim anus pro annus scnbebatur : not. ad Brissonium leg. lul. de adulterio
hinc varia est scriptura, anulus yCi an- pag. 198. fatetur , plerosque Isidori fi-
nuhis neutra reiicienda
: AREV. . dem in dubium reuocare : se tamen ni-
2. Quod eo vena quaedam etc. Vide hil dcfinire ait
, quum
pro diuersis iura
Macrobium lib. 7. Saturnal. cap. i5.,et temporibus variare potuerint Certe lu- .

Gellium lib. 10. cap.io. De annulari di- stinianus annuU omnibus liber-
ius aurei
gito et leuibus circa
, eum persuasioni- tinis dedit,quum antea omnibus inge-
bus scripserunt loannes d' Espagne , ec nuis ius eiusdem aurei annuli lam esset .

Christianus Falsterus , quos cum multis De aureorum annulorum prodiic

iurc
aliis , qui de annulis aut opuscula edide- dissertatioPetri Burmanni anno 1734. ,
runt , aut aliqua annotarunt , Fabricius re- recusa 1740. Quod autem Isidorus distin-
censet Bibliogr. cap.17. num. 8. AREV. guit inter annulos gemmatos, et solidosy id
3. Apud romanos annuli depubl.i/j iccirco astruit , quia annuli solidi erant ex
tantum , qui legati ad exteras gentes ituri solida materia sine gemma,qua ornati eraiit
tssent , ait Plin. lib. 3 j. r. 1 . GRIAL . vnguli , siue annuli gemmati Proprie au- .

Ib. Nam dignitate praecip. Haec vn- tem annuli solidi ita dicebantur , vt dis-
de sint , quaerendum . GRIAL . cernerefitur a peruiis , et cassis , qui con-
O 2
 .

476 ETYMOLOGIARVM
discrimine . Nam gemmati dabantur , ce-
dignitate praecipuis viris
teris solidi. Annulum aureum ncque seruus, neque libertinus ge-
stabat in publico : sed annulo auieo liberi vtebantur : libertini ar-

genteo : serui ferreOjlicet et multi honestissimi annnlo ferreo vte-

bantur.
4. Apud veteres vltra vnum annulum vti infame habitum viro .

Gracchus in Maenium : Considerate ^

{)uirites ^ siniitram eius^cu-
ins auctoritatem sequirnini ,
qui propter mulierurn cupiditatem , vt
jnulier^est ornatus . Cvassus ^ C[m apud parthos periitjin senectute
duos habuit annulos, causam praeferens, quod pccunia immensa
ei

creuisset. Multi etiam romanorum pro grauitate annnlum gestare

in digito abstinuerunt Feminae non vsae annulis, nisi quos vir- .

gini sponsus miserat neque amplius^quam binos annulos aureos :

in di^itis habere solebant. At nunc prae auro nullum feminis leue

est, atque imnnine membrum .

5. Intt^r genera annulorum sunt vngulus, samothracius, thyn-

nius. Vngulus est gemmatus , vocatusque hoc nomine^quia sicut

vngula carni 3 ita gemnia annuli auro accingitur Samothracius au- .

reu> est q lidem , sed capitulo ferreo , a loco ita vocatus

6. Thynnius purus est^primum in Bithynia fabricatus : quam
caui eranr intus , vt aliquid continere pos- lo Orcorum lingua credltur dictum . Ver-
sent . A^EV. ba Piinii de annulis samothraciis Lipsius
4. At niinc prac auro - leue est mem- emendare conatus est . Sed refellitur a
brunn . Verba sunt Tertull. in Apologeti- Salmasio , qui ad Aelium Spartianum p.j.
co . GRIAL . V. 35. relatis Isidori verbis ait : Nemo
Ib. Grialius scribit laeue est , atque melius poterat, aut breuius locum Plinii
zmtnune meinbrum . Non omictam ver- exponere Verba Plinii lib. 33. cap. i. a
.

ba ipsa Tertulliani Apologet.cap.6. Quum med. Necnon et seruitia iam ferrum au-
aurum nulla ( femina ) norat practer vno ro cingunt alia per sese ntero auro de-
:

digito que-n sponsiis oppignorasset pronu-

, corant cuius licentiae origo nomine ipso
:

ho annulo . . . At nunc in feminis prne in Samothrace id institutum declarat Hi .

tturo nulluin leue est membrum prae , vi- annuli a Lucrctio dicuntur lib.6. v.1042.
HO nullum liberum est osculum etc, AR. Samothracia ferrea AREV. .

5. Viigulus est gemmat . Plin. Qaan- 6. Quamolim Thynnam vocabant. //4

quam ct de nomine ipso ambigi video . Acron od.-^. lib. 3. GRIAL .

Graeci a digitis appellauere . Apud nos Ib. Flaccus higente Versus Flacci, .

prisci vngulum vocabant . GRIAL . vt erant in Coth. libris , inemendatos re-

Jb. Samothracius aur. sed c. feru , P//- liquimus , quos licebit vel ex Alciato ita
nius : Nec non et seraltia iam ferrum legere lucentes mea vita , nec smaragdos
:

auro cingunt , alia per sese mero auro Berillos mihi - nec nitentes , nec prae-
«3ecorant,cuius liccnciae origo ncxmine ipso cand. etc. Vel integros potius minimo pe-
inSa.noihrace id instituiamdeclarat . GR. riculo , commodissimo sensu , Ant. Couarr.
Jb. yn^ulus 3 auc vn^ulum f ro annu- auctore , ita : Lugenti , niea vita , ncc

/
 L I n E R XIX. 477
ollm Thynnam vocabant . Flaccus, Lucentes ^ mea, vha ^ nec smara-
gdos 5 - Berillos mihi , Fhcce , nec nitentes , Nec percandida mar-
garita quaero , - Nec quos thpinica lima perpoliuit - Annellos , neque
iaspios lapillos .

C A P V T XXXIIl.

De cingulis .

I. v^ inctus est lata

, zona, et miniis lata semicinctium , et vtrisque

smaragJos, Berillos mihi mitte nec ni- Explicct , tangi po- morem romanorum
tentes , non mi candida , (tc. Nam post nendi in luctu annulos vcnustissimos :
vocon mihi , onjisisse librarios mitte pro- et zdncnit , candida esse pro candide,
pter similitudiyiem , quae aliquanto etiam vt crebra pro crebrq Si astruamus , ver- .

est maior in gothicis charncteribus , mihi sus csse Maecenatis , tituhis esse dcberct,
sane fit valJe verisimile . Et to Flacce Maecenas ad Flaccum , vel ;/; obitu Flac^
alienum esse , quis non videat? Vetat au- ci Andreas Schottus lib. 2. Obseruat.
.

tem sibi pretiosos lapidcs lugenti mitti y human. cap. 6. Maecenati quoque Iios
quod eorum ( vt alter flaccus ait ) vsus versiculos tribuit , et quatuor varias co-
dolentem non queat deJinire , GRIAL. rum lectiones exhibet ^ prima est An-
Ib. Thynnam vocabant: dicendum po- dreae Alciati , vt aetate , sic et industriae
l\n<i.,Thyniam fLiisse p.Trtera Bithyniae . laude prioris Lucentes , mea vita , nec
:

De versibus fere omnia mss. exemplaria smaragdos , - Berillos mihi , Flacce , nec
intcr se variant , et diuersae extant cri- nitentes , Nec praecandida margarita
-
ticomm coniecturae. LudouicusDorleans quaero . Altera parum discrepans est An-
in nouis coiiitat. ad annal. Taciti pig-S 34. tonji Couarruuias , qui initio legit Lugen-
pro certo ponit , hos esse Maeccnatis ver- ti, et in altero versiculo mihi mitte, omis-
sus in raorte Horatii locus certe Au-. so Flacce . Tertia Turnebi : Lugent te ,
gusti quod Maecenas in lapidibus
fuit , mea vita , te smaragdos , - Berillus quo-
pretiosis versu luderet . Legendiim pu- que , Flacce , nec nitentes - Nuncper can-
tat Lugens te , >riea vita , nec smargados
: dida margarita quaero . Postrema est
- Berillosque mi Flacce , nec nitente - Spi- Du^ae Lugens te , mea vita , nec sma-
:

ro , candida margarita quaero , - Nec ragdos , - Berillos mihi , Flacce , nec ni-
quos etc. Hi duo vltimi versus facile ad tentes - Inter candida margarita quaero ,
veram lectionem reuocantur , quamuis Berillos enlm inter candida margarita ni-
Grialius vltimum corrupte edidcrit An- tentes Plinius quoque praedicat Omis- ,

nulos , neque iaspios lapillos Tres primos . sa quaestione de auctore versuum , et an

ita Grialius in textu expressh , Lugente in obitu Flacci fuerint compositi , eos ita

mea vita , nec smaragdos - Berillosque edidi , vt , coUatis inter se mss. exempla-
mihi Flacce nec nitentes - Percandidamar- ribus, restituendos esse censui Vide e- .

garita quaero . lanus Guilielmus lib. i. tiam Scaligerum 1. i. Catalect. , et SA-

Verisimil. cap. j.jn eam quoque senten- masium ad Aurelianum Vopisci . AREV.
tiam propendet , versus esss Maecenatis Cap. XXXIII. n. I. Cinctus est lata
in Horatium , quos ita emaculatos exhi- zona Farro cinctus , et cingulum a cin-
. :

bet , Lugens te , mea vita , nec smarag- gendo , alterum viris , aiterum mulieribus
dos , - Berillos neque , Flacce , nec niten- attributum GRIAL . .

tes - Semper candida quaero margaritas , Ib. Cincto autem iuuenes , etc. Ead,
 ,

47S ETYMOLOGIARVM
minima cingulum. Nam a cinctu per (\\\mxi\xi\Q>\\cm cingulum nomi-
n.itiir . Cinctii autein iiuienes in exercitatione campestri verecunda
velabant , vnde ti catnpestrc dicebatur .

2. Balteus cinguluni militare est , dictus , propter quod ex eo

signa dependent ad demonstrandam legionis militaris summam , id
est,sex milium sexcentorum, ex quo numero et ipsi consistunt .

Vnde et balteus dicitur , non tantum quod cingitur , sed etiam a

quo arma dcpendcnt.
3. Zona graecum est , quam illi ^covap/ov nos cingulum nuncu- ,

pamus. Strophium est cingulum aureum cum gemmis de quo ait :

^ffrist. V.25. Cmn^ : Stroph/o lactantes cincta papillas . Et Prudentius : Nomen

hymn. 4. ^^^ gemmae strophio iUi^atum est .

4. Limus est cinctusjtiuem publici habebant serui . Et dictus

limus, quia transuersas habet purpuras , id est, iimas .Caltulum cin-

jupra de perixotnate f. 22. n. 5. GRIAL. Ib. Lactentes Al. luctantcs , GRIAL .

.

Ib. Grialius cdidit in tcxtu acinctU) Ib. Et Prudentius, nomen hoc gemm.
et vtide et campestre , per errorem , vt mft ^?(feivuv hyma. 4. , et Tertidl. srro-
arbitror . In nonnuUis editis est campe- phium pro capitis ornamento posnit in
sttis . Verum nomen cst cainpestre ^ et extremo de coron. milit (2.uid ca-
lib. :

in piurali campestria , vt cap. 22. num.5. put strophiolo , aut dracontario damnas
Arntzenius in Miscellnn. cap. 17. vbi , diademati destinatum GRIAL . .

multa Aratoris loca illustrat,ad v. 630. Ib, Catulli versum illustrat Vulpius in
lib. 2. pro et vtrisque viinima censer , re- not. ad carm.63. , vbi praefert lectionem
ponendum et vtriusque ex editione Pa- luctantes vulgatae lactantes, aut lactentes .

risiensi anni 1509. Melius fortasse esset Prudentii versum ita edidi cum Isidoro
et vtrisque minor sed in Isidoro tole- : contra Heinsium , qui legerat , Notneti
rari potcst et vtrisque minitna Aduer- . hoc getnmae strophio illigatae est . Con-
titvero Arntzenius ex Taubman. ad Plau- fer commentarium meum ad eum lo-
tum-Aulul. 3. 6. 92. semicinctia esse ve- cum . AREV.
stem , quae partem hominis anterioris a 4. Limus . S'ip. r. 22. «.26.GRIAL.
cingulo , et lumbis ad pedes vsque prae- Ibid. Caltuium . Ita otnnes gothici
cingit . AREV. praeter vnum Sahnanticen. , in quo Ca-
2. Balteus . Varro : Balteum , quod tulum . Neutrum reiicimus . Plautus in
cinguluai e corio hal-^bant buUatum , Epidic. Intusiatam , patagiatam caltulam ,

b.Tltcum dictum . GRIAL . ac crocotulam quae verba eadetn citan-

:

Ib. Vndc E et balteus - dependent . tur a Farr. lib. 4. At de catulo Fcstus :

Seru. Aen. 5. GRIAL- Catulus genus quoddam vinculi , qui in-

Ih. Vtroque modo dicitur balteus , tcrdum canis appeliatur , et Plautus Ca- :

et balteum AREV. . tulo vt accubes ferreo GRIAL. .

3. De quo ait Cinna s.o.l.ldhe- . Ibid. Fibula graecum Pro d-T^I/env .

niistichiUm apud Catullutn legiinus in Aeotes (^rd^etv dicebant GRIAL . .

T^uptiis Pelei , sed fuisse illi commune cum Ib. Suffibulum . Subligaculum .Haec
Cinna , vt suttt nonnuUa Maroni cutn Ca- separatitn sine interpretatione legitnalim ,

tuUo , et Lucrctio, quid vetat ? Jtaque ni- vt in quibusdatn libris pcnuntiir quatn :

hil muto . GRIAL . vt altermi alterius sit glossa , quodfieri

 L I B E R XIX. 479
guli genus a coacto loro dictum . TibuLt graecum cst ,
quam illi

(pi/SAMK dicunt, quod ligat . Subfibulum subligaculum .

Redimiculum est, quod succinciorium siue brachilc nuncu-

5. ,

pamus, quod descendens per ceruicem , et a lateribus colli diuisum,

vtrarumque alarum sinus ambit atque hinc inde succingit, vt con- ,

stringens latitudinein , vestes ad corpus contrahat , atque coniun-

gcndo componat Hoc vulgo brachile o^wd.i\ brachiaU dicunt ,
. ^

quamuis nunc non brachiorum, sed renum sit cingnhim Succiucto^ .

rium autem vocatum quod , vt dictum est sub brachiis ductum, , ,

alarum sinum ambit , atque hinc inde succingit .

6. /^/c/^ est , qua tegitur pectus , et papiilae comprimuntur.

potuissCy audcnt qiiidam suspicari ex ver- quod sub brachiis Juctum , alarum sinuin
bis Varronis lib. 5. Eo praeter virgines ambiret , atque hinc inde succingeret .
Vestales , et sacerdotem publicum > in- At vcro si olim redimiculum , siue suc-
troeat nemo . Is quum eat , sulfibulum cinctorium , siue brachile alarum sinus
haud habeat scriptum , id dicitur , vt a ambiebat , atque succingebat , vt Isido-
suffiendo, subligaculum . Vid. Fest. GR. rus narrat , minime improbari debet Isi-
Ib. Sperlingius nescio quid de Deo dori etymon
quamuis procedentc tem- ,

luno commentus fuerat ex deprauata le- pore succinctorium tantum fuerit renum
ctione , lunus est cindus . Eum refellic cingulum . Sane Cassianus lib. i. de in«
Gisb. Cuperus epist.94. ad eundem Sper- stitut. monachor. cap. 6. codem modo
lingium , aduertens, multos iam olim cor- rediniiculumy succinctorium , vel proprie ,
rexisse litnus est cinctus . Confer lib.15. vt ipse zh i rebrachiatorium exponit,vC
cap. 14. num. 2. AREVAL. a brachiis alarum sinibus hinc inde
, et
5. Redimiculum . Totus locus expres- succinctis vocabula rebrachiatorii , et suc-
sus est ex loann. Cassian. lib. de instit. cinctorii deriuet Ita etiam in Vita S. Eli- .

monach. c. 6. GRIAL . gii cap, 34. Vlnis exertis ^ et rebrachia^

Ib. Quamuis nunc non brach. sed tis , Et in Actis S.Ottonis pag. 599. tom.i.

ren. Cestant hodie has duplices resticu- iunii Rebrachiatis manicis , succinctaque
:

las laneas Monachi^ qui S.Bernardi in- veste falcem dextra corripuit Quidnam .

stituta sectantur GRIAL . . autem sit bracile , siue brachile in regu-

Ib. Papias succinctoria interpretatur , la non consentiunt
S. Benedicti cap.55. ,

quibus tantum genitalia teguntur Alii . Benedictini nonnuUi pu- . Zonam esse
eadeno esse succinctoria , ac perizomata , tant alii cingulum renum
: Videndus his .

seu campestria existimant . Mazochius de vocibus Ducangius apud qucn voce ,

tom. J. Spicil. dissertationem edidit de brjcile pro diuisum in verbis Isidoii in-
semicinctiOf^t obseruat in not.3. pag.298. dicatur demissum , tamquam correctio :

succinctorium simile fuisse puerorum sed Cassianus quoque eodem modo di-
braccis, quae in summo humero loris uisa dixit . Formam redimiculi , de quo
vinciuntur Reprehendit vero Isidorum ,
. Isidorus ,cernere licet apud Bonarrotium
quod quum dicat , brachile , seu brachia- in pucro nudo appicto in vitro tab.?8.
/^,nunc non brachiorum , sed renum Confer etiam imaginem boni Pasroris
csse cingulum , ctymologiam deducat a apud Bottarium tom. 2. Romae subterr.
brachiis ,quum deducere debuisset a brac- tab. loi. AREV.
cis . ctiam colligit , succinctorium
Ita 6. Fascia est - arctatur , Ex Hiero-
vocatum , quia renes succingebat , non nym. ep. 47. de vitand. susp. contub. GR.
 .

480 ETYMOLOGIARVM
atqiie crispante cingulo angiistius pectus arctatur. Et dicta fascia ,

quod in inodum fascktdli corpus alligat . Hinc etfasciolae ^ c^uibus

vulnera colligantur
7. f7//^ dicta , quod ea pectus •vincitur instar 'vitis ligantis .

Limbus est , qucm nos ornaturam dicimus.

8. Fasciola estjquae amhit extremitatem vestium , aut ex filis ,

aut ex auro contexta, assuraque extrinsecus in extrema parte ve-

4. Aen. 137. stimenti , vel chlamydis . De qua Virgilius : Sidoniam picto clamy-
dem circumdata iimbo .

CAPVT XXXIV.
De calceamentis .

I. <J\'utores nuncupati sunt , quod insertis filo porcorum setit

suant j id est, consuant ,

quasi setores .

2. Caligarius vero non a callo pedum j sed a calo ^id est 5 ligno
vocatus : sine quo consui calceamenta non possunt , quas graeci
tcaXoTToJ^ctg dicunt . Fiebant autem prius ex salice tantum , hinc et
calceamenta dicta , quod in calo ^ id est , in ligno fiant, vel quod
calcentur .

3. Crepidas graeci ante repertas vsi sunt . Est autem genus

singulari idem vtrique aptum pedi,
forma 5 et vel dextro , vel sini-
stro Crepidae autem dictae , quod cum sono
. stringantur: siue a
pedum crepitu in ambulando .

4. Calceis reges vtebantur, et Caesarcs . Forma eorum . Patri-

tios
7. Limbus . £ Seru. /4f». 4. GRIAL. huius librl num. 15. , et infra n. 6. hu-
Ib. Vitta apud veteres erat ligamen- ius capitis . AREV.
tum ckpitis . In hac significatione, <7«o^ 3. Crepidas graeci . £/ tj^a; /^jrt g^(f^'
ea pectus vinciaiur , verbum sequioris ca . Agell. lib. 13. c. 21. Omnia ferme
aetatis esse videtur , vnde , opinor , ita- id quibus plantarum calces tan-
genus ,

lica vox vita defiuxit quum scilicet pro

, tum infime teguntur , cetera prope nu-
statura corporis accipitur AREV. . da , et teretibus habenis iuncta sunt,/^-
Cap.XXXIV. n.2. Quod graeci calopo- leas dixerunt , nonnunquam yoce grae-
dion . y^/. quos graeci calopodas Vtrum- . ca crepidulas . GRIAL .

que rec te Latini formzs Horat. Si sczl-

. . Ib. Vtor
accusatiuo apud Isido- cum
pra , et fortnas non sutor . Vbi Acron rum , occurrit . De
et alios non semel
etiam formas graeco vocabulo xa^oTreV/a crepidis extat dissertatio Otthonis Sper-
•: fjterpr eta tur . GRIAL . lingii . AREV.
Ib. A calo etf. Vide not. ad cap.i. 4. Calceis reges vtebantiir . Deest
 ., . . f

L I B E R XIX. 4S1
tios calceos Romulus reperic quatuor corrigiarum , assutaque luna .

lis soli LunA autem iii eis non sideris fbnnam,

patritii vtebantur.
sed notam centenarii numeri sionificabat quod initio patritii scna- ,

tores centum fuerint.

7. Ocreae tibialia calceamenta sunt, dicta quod crurn tegant.
Cothurni sunt, quibus calceabantur tragoedi , qui iw theatro dictu-
ri erant j et alta 5 intonantique voce carmina cantaturi . Est enim cal-
ceamentum modum
crcpidarum, quo heroes vtebancur sed ta-
in :

leestj vt dextrOjCt laeuo conueniat pedi

6. Baxeae calceamentum comoedorum eratjsicut trac^oedorum
cothurni . Quos quidam etiam calones appellanc , eo quod ex sali-

cc fierent . Nam graeci , vt diximus, h'gnum >caAov vocabant

7. Talares calcei soccl sunt , qui inde nominati videntur, quod
ea figura sint 3 vt contingant talum sicut subtolares
: ^ c[\iod sub talo
suntjquasi subtalares ,

8. Ohstrigilli sunt, qui per plantas consuti sunt , et ex supe-

fortasse auracis , vel gemmatis . Nam hu- talis eratyVt in arcuatum acumen desim
iusmodi calceis et gothorum reges , et im- neret , similis linguae exertae , versusque
peratorum quosdam vsos scimus Plinius . nares reflexae Eiusmodi fuisse veterum.

lib. 27' c> 2. de Caligula Super omnia : romanorum calceum ausim asserere AK. .

muliebria soccos iniuebat e margaritis. 5. Ocreae , quod crur. Farro Ocrea, :

Et Lamprid. de Heliogab. Habuit in cal- quod opponebatur ob crus Longe aliter .

ceamentis gemmas , et quidem scalptas Festus ex Ateio philologo , Ocrim mon-

quod risum omnibus mouit,quasi pos- tem confragosum a veteribus dicti^m, inde
sent scalpturae nobilium artificum vi- ocreas dictas , quod sint inaeqnaliter tu-
deri in gemmis,quae pedibus adhaere- beratae . GRIAL .

bant . GRIAL . Ib. Cothurni . Est etiam cothurnus

Ib. Vulcanius
haec coniungit et ita ( vt ait Seru. Aen. 1. ) calcei species ve-
Caesares forma eorum . Grialius et Caesa- natorii , quo etiam sura vincitur, et aptus
res Forma eorum Quae duo vcrba,tam-
. . vtrique pedi propterea singulari numero
:

quam titulus aliquis , a ceteris distinguun- dixisse Maronem : Purpureoque alte su-
tur Fortasse post eorum aliquid deest
. ras vincirc cothurno GRIAL . .

De forma calceorum romanorum Rene- 6. Baxeae calceamenta comoed. Ttr-

dictus Balduinus Ambianus in opere De tull. S\ philosophus in purpura , curnon
calceo antiquo cap.8. haec peculiaria no- et in baxea ( al. baxa ) tyria calccare ,
tat yt igitur hac quoque in parte anti-
: nisi aurum minime graecatos decct ; ^
qui calcei forma fiat notior , memini , me Apaleius lib. 2. de asin. palmeis baxeis
iamdudum , quum iunior in patris sutri- indutum . GRIAL.
na conficiendis calceis operam darem , 7. Sicut subtolares q. s. t. s.Sic Onien.y
( et hinc mihi nata de calceis scribendi Ouet. , Salm. , Silien. , Cothici . Al. sub-
occasio ) vidisse iingularem e decocto tulares . GRIAL .

corio calceum , qui certe non calceando 8. Obstragula vocat Pli-

Obstrigilli .

pedi , sed capiendo , propinandoque vino nius calceorum vincula lib. g. f. 35. de
jcyphi ad instar seruiebat lllius forma . margaritis quin et pedibus , nec crepi-
:

7om.1V, ppp
 . . . . .

43 2 ETYMOLOGIARVM
iiore parte conigia trahitur, vt constringantiir : vnde et nomi-
nantur
9. Ossas puto ab osse primum factaSjCt quamuis nunc ex alio

genere, tamen nomen pristinum retinent .

10. Mullei similes sunt cothurnorum , solo a!to superiore :

autem parte cum osseisjvel aeneis malleohs^ad quos lora deli-

gabantur . Dicti autem sunt a colore rubro, qualis est muUi piscis.

11. Si^/^f^f sunt, quibus tantum pedum plantae tegunturjdi-

ctae a solo pedum . Item soleae materiales ex materia corio intecta.
*^
12. cmws diminutiuum /oc-(r///j appellati indcjquod sac-
So cc i y
f«w habeantj in quo pars plantae iniicitur Caliculae Caligae . . . .

vcl a callo pedum dictae vel quia ligantur Nam socci non li- , .

gantur, sed tantum intromittuntur

13. Cernui socci sunt sine solo . Lingulati , quos nos folleatos
vocamus . C/^«^// ,
quasi chalybati ^ eo quod minutis clauis, id est,
acutis sola caligis vinciantur. Perones^ct sculponeae rustica calcea-
menta sunt Baxeae calceamenta mulierum sunt
. . Corrigiae a co-

r/V/ vocantur, vel a colligatione, quasi colligiae

darum tantum obstragulis , sed ct totis Cerda ad cap. 4. TertuUIani de pallio :
socculis addunt. GRIAL . Impuro cruri purutn , aut mulleolum in-
Ib. In Plinii verbis a Grialio citatis ducit calceum . AREV.
nonnulli legunt obstrigillis , repugnantc 11. Soleae . Vid.Agelliiverba dudum
Harduino. AREVAL. ad Crepidas citata . GRIAL .

10.Mullei. Fid.Fest. GRIAL Ib. Soleae materiales . Materiarias di'

Ib. autem a colorc rubro , qua-
Dicti xisset Plinius , vt lib. 17. c. 56. GRIAL .

lis est mulli piscis Nisi potius pisces de

. Ib. Solum pro solea quoque accipi ,
calceis nominati Plin. lih.g. c. 17. No-
. ex PLiuto , et Lucretio probat Vulpius in
men his Fenestella a colore muUeorum not.ad Catullum .Martialis lib.^.epigr.^j.
calceamentorum datum putat . GRIAL . Et mordere luto putre , vetusque solum .
Ib. Salmasius in Flauium Vopiscum Adde Prudcntium in Apotheosi v. 666.
pag. 246. V. 33.hanc Isidori de mulleis cum meo commentario. Ex materia hoc :

cxplicationem videtur approbare : et ad- est , ex h'gno . AREV.

dit , omnia cum tuscis calceamentis con- 12.Cah'gulae - Al. Gah'gulae . GR.
uenire , de quibus Seruius . At in not. Ib. Forte, diminutiuum socchH De ca- .

ad dedicat. statuae Regillae Herodis tra- ligis videndus Negronius , qui eruditum

dit , lunulas calceorum fuisse eboreas , opusdehoc argumento scripsit . AR.

vcl osseas , vel aeneas Isidoro imposuis- : 13.Cernui. Festus Cernuus calcea- :

se vocem !r<pup/9v, quae malleolum signi- menti genus et fortasse huc referri pos-.
:

ficat adeoque i7nff<p6(iix ( lunulas ) ver-

: set versus Lucilii a Nonio citatus Cer- :

tisse malleolos Concludit , calceos ynul-

. nuus extemplo plantas conuestit hone-
leos , hoc est , rubros , solum colore di. stas : quanquam
et pro inclinato intelligi
uersos fuisse a senatoriis , qui nigri erant. possit , vt vult Nonius • GRIAL

patricii vtebantur
IVlulleis qui curulem
,
Ib. Quos nos foUeatos . Hieronym.
magistratum cepissent . Multa alia addit in epist. ad Eustoch. Apud kos affcctata
 .

4^3
LIBER VIGESIMVS
De penii , et instrwneiitls doniestlcis ,

et rusticis .

C A P V T I.

De mensis ,

.p Daedalus mensam , et sellam fecit. Coquinae appara-

rimiis
tum Apicius quidam primus composuit, qui in eo absumptis bonis
morte voluntaria periitjCt merito quia is^qui gulae , atque eda- :

citati animam, et corpus interficit

seruit,et Ab esu , et comesu .

mensae factum vocabulum NuUum enim alium habet vsum . .

2. "torus dicitur a tortis herbis , quae accumbentium humeris

sunt omnia .Laxae n^anicae , caligae fol- quod verbis Isidori confirmat , sola cali-
licantes , vestis crassior£/ paullo ante: . gis , hoc est , caligae . In glossarlo Isi-
Omnis his cura de vestibus si bene o- : dori , Caliges ,gallicae militum : al. Cal-
leant , si pcs laxa pelle non foUeat GR. . ces , gallicae militum . Grialius in texta
Sola caligis
Ib, 5"/^ . manusc. o. Me- edidit sculponiae , in not. sculponeae ,

minit clauorum caligarium Plin. lib. 9. quod aUi quoque exhibent AREV. .

c. 17. GRIAL . Cap. I. n.i. Coquinae apparatum Api-

Perones Seru. Aen. 7. Perones
Ib. . cius De quo Senec. ad Albinam matrem.
.

rusticum calceamentum Vid.Fest. Mul- . c. 10. GRIAL .

leos . GRIAL . Ib.Sub Tiberio Apicius iste vixisse

Ib.Sculponeae Cato de re rustic. . dicitur , de quo vide Plinium Ub. 10. c.48.
Sculponcas bonas alternis annis dare o- AUi duo Apicii studio gulae dediti com-
portet • Vid. etiam Non, GRIAL memorantur, alter circa tempora Cae-
Ib. Sine solo, Gatakcrus Miscell.lib.2. saris, altcr sub Traiano AREVALVS . .

cap.19. censet , frustra esse Festum , qui 2. Torus aTortis herb. £ Seru.Aen.2,
cernuum calceamentigenus , et Isidorum, GRIAL .

qui soccum sine solo esse ex Lucilii versu Ib. Stibadium dictum a stipitibkis .

existimarunt . Ita etiam iudicat Vossius Quibus adclinati edebant Stipibus ta- .

in Etymolog. De foUeatis variae sunt sen- men habent libri de msliore nota GR. .

tentiae . Grialius in textu ediderat folin' Ib. Quasi adcibitum /4/.ad cubitum. .

tos : in not. indicat folleatos . Hofman- Chacon ad cibatum GRIAL . .

nus in Lexico ad verbum follati calcei Ib. Stibadium est a graeco aTi^aic, ,
laxiores intcrpretaturcalceos , qui , quum quod est stratum Ita vocabant romani .

pes premitur , et terrae insistit , inflan- lectum semicircularem pro tribus lectis
tur , et tumescunt ^ quum leuatur , detu- mensis rotundis accommodatum Ea , .

mescunt : quod proprie follare , et folli- quae ad veterum conuiuia , coenas , e-

care dicebatur Salmasius in TrebeUium . scas , potiones spectant , multorum opc-
PoUionem pag. 182. v.i^. obseruat , ve- ribus , et dissertationibus expUcata sunt
teres dixisse etiam caligem pro caligam. in Thesauro Gronouiano Antiquit. grae-

2
pp
 . . . . ,

4S4 ETYMOLOGIARVM
supponiintiir . Stibadium a stipitibus dictum , qiiasi stipadium: s\c

enim prius coeptum est Accubitum a cibo vocatum quasi ad ci^ .

,

batum epularum .

3. Conuiuium apud graecos a compotatione (rji/>7roTiov , apud

nos vero a conuictu rectius appellatur : vel quia vitae collocutio-
nem habet . Item conuescentium nam
conuiuium a multitudine :

priuata mensa victus est, conuiuium non est Conuiuii triple< est .

modus discumbendi , edendi , et bibendi Discumbeiidi vt Toris . , :

Vlrg. i.Aen. iussi discumbere pictis Edcndi 3 et bibendi , vt Postquarn prima

. :

.,* '^/^'
quies epulis ^mensaeque remotae ^ - Crateras magnos statuunt ^ etvi-
na coronant .

C A P V T II.

De escis

I. v^ ibus
/7 dictus 3 quia capitur ore : sicuti esca quia eam os
,

capit . r^/V/w/ proprie vocatur ,

quia vitam retinet : vnde etadcibum
vocare inuitare dlchur
2. Alimonia dicitur , eo quod eius sumptu corpus alatur
Hanc iuuenes accipiunt ad incrementum , senes ad perseuerantiam .

Neqiie enim subsistere poterit caro , nisi confortetur alimentis .

Alimentum enim est, qiio alimur, alimonium alendi cura

3. Afjluentia nuncupata, quasi rei nimium exuberantis effusio,
vltra quam satis est , modusque non est

4. quam si discutias
Opulentia ab ope dicta est, inuenieSj ,

cam tenere modum Nam quomodo opitulatur quod nimium

.
,

est quum incommodius sit saepe quam parum ?

, ,

5. Epulae ab opulentia rerum dictae . Epulae autem simplices

in duo necessaria diuiduntur, panem , et vinum : et m duo super-
flua , quae terra, et mari vescendi causa exquiruntur.
car. tom. 9. , et in Thesauro Gneuiano tii , et aliinonio non, vt In calice> vinam ,

Antlquit. romanar. tom. 12. AREV. quaerit aquam , sed solem GRIAL. .

Ib. Aci cibatum: ita in textu edidit Ib. Alimonia , alimoniumi ct alimen-
Grialius , quarauis in not. exprimatpri- tum promiscue pro eodem vsurpari so-
mo loco -ad cibitum . AREV. lent . AREV.
3. Conuiuium apud graecos E H/r- . 5. duo necessaria ... panem, et
In
ronym. in Isai. cap. 1. GRIAL. vinum Haec
est opportuna ratio,cur
.

Cap. II. n. 2. Alimonium alendi cura . lesus Christus ad eucharisiiae sacramen-

Varro i. de re rust, c. 8. Vbi natura humi- tum panem, et vinum adhiberi volaerit
da, jbi aitius vitis attollvXida, quod in par- AREV.
 . . ,

L r B E R XX. : 4S)
Dapcj nurem regiim sunt
6. epul.ie pi-Iu.itoium Deliciaf , .

nuncup:uae, quod iis delectentur homiaeSj easquc suauicer appecant.

7. Pulmentun vocatur a /^:^//^, siue eiiim j^/.t pulcisjsiue quid
aliud eius permixtione ^\\\x\:\.\.m ^pulyn^ntum prop.rie dicitur.
8. Sj//V/^j- autem 3 et /^^///vVfcjf sibi ditftrmit.. Nam satiet.is ex
vno cibo dici potest , pro eo quod s.itis ii^\:.saturitas autem a
satura nomen accepit, quod est vario alimentorum apparatu com-
positum
9. immoderata voracitas , quasi cruda epula cuius
Crapula est :

cruditate grauatur cor, et stomachus indigestus eflicitur Immode- .

rata enim voracitas vitium est^sed tantum id sahitis est , quantum

sustentationi , naturaeque suflficiat

10. lentaculum est primus cibus , quo ieiunium soluitur , vn-

de et nuncupatum . Nigidius: Nos ipsi ieiunia ientaculis ieuibus
polluimus .

Prandium ab apparatu edendi dictum proprie autem ve-^

11. :

teres prandium vocabant omnium militum cibum ante pugnam :

vnde est illud ducis alloquium , Prandeamus , tamquam ad inferos

coenaturi .

12. Merenda est cibus, qui, decHnante die, sumitur ^quasi/Ji?//

6. Dapes regum sunt £ . S^ffM. /Jf/7.i. scul. i.QRlKL .

adv.iXnx dapibus mens. on. et p. p. GR. Ib. Trebellius Pollio in Salon. Gal-
7. Sola pultis : rectius esset sola puls\ lien. cap. 2. Plerique dlcurttdictum esse ,

sed Isidorus saepe huiusmodi nomina ira prandium ab eo ^ quod ad bellum milites
format ,vt nominatiuum simile genitiuo paret . Olim cibus , qui manc sumebatur,
faciat . AREV. i7rrt«iV/«/w vocabatur , cibus , qui meridie,
8. Saturitas a satura . Vid. Fest. in ^ (J^w^ , qui ves^erc ,vesper>ia , Deinde,
S^tura . GRIAL . quum coena ad vesperam differri coepit,
Ib. Grialins in textu satyra , in not. cibus circa meridlem prandium diceba-
satura . Vide lib. 5. cap. 16. Discrimen tur, ante meridiem ientaculum , post
inter scttietatem i et saturitatem ab Isido- meridiem merenda AREV. .

ro expositum obseruari non solet . AR. 12. Merenda cib. q. d. d. sum Non. .

10. lantaculum Ita meliores libri , . Merenda cibus , qui post meridiem da-
et apud Festum in Silatum Itemque in . tur Gloss. Merenda upK^tv J^nT^tvcv Cal-
. .

abbteuiatoris Pauli manuscripto libroy non, purnius : Serae qunm venerit hora me-
vt in vulgatis , ientaculum GRIAL . . rendae . GRIAL .

Ib. lentaculum teneo scripturam ab : Ib. Item merendare

quasi raeridie ,

omnibus receptam Lur enim ab ea re- . edere . Ne hoc quidem

aHctore caret
cessisse Isidoram credam ? Hispani qui- Ffj/.Merendam antiqui dicebant pro pran-
dem dicunt iantar , sed mutato e in a . dio , quod scilicet medio die caperetur .
AREVALVS . Tamen adhuc eadem de re aliter cap. se»
11. Vnde est illud ducis . Leonidae quenti Isidorus . GRIAL.
Spnrtanof/i ducis apud lustin. et Cicer. Tu^
 .

^86 ETYMOLOGIARVM
meridkm edenda et proxima coenae Vndc-et antecoenia a qul-
, .

busdam vocantur. Item mercndare , quasi meridie edere .

13. Annona tractum est a tempore , quo romani veteres ad

1. 4. epigr. 8. cibos aduocabantur *, sic Martialis : Imperat excelsos frangere nona
toros 5
quod
vsque hodie persae faciunt et .

14. C<?f//^ vocatur a communlone vescentium icoi\h quippe :

graeci commune dicunt Vnde et communicantes^ quod communi- .

ter , id est ,
pariter conueniant . Apud veteres enim solitum erat in
propatulo vesci communiter cpulari , ne singularitas luxuriam
, et
gigneret Est autem coena vespertinus cibus , quam Vespernam
.

antiqui dicebant. In vsu enim non erant prandia .

15. Panis dictus , quod cum cibo apponatur :vq\ quod omne
animal eum appetat : ttuv enim graece omne dicitur . Cibarius est ,

qui ad cibum seruis datur , nec delicatus . Ferme?itatius fermentis

confectus . Azymus non fermentatus . \am a(^uf4.oq est sine fermen-
to,sincerus. Acro zy m us iQiiitQr fermentatus, quasi acroazymus .

Siligineus panis a frumenti genere nuncupatur . Siligo enim genus

est tritici . Rubidus recoctus , et rubefactus . Subcineritius cinere

13. Annona tractum , etc. Nihilo me- percipitur di^nis.Conier Ducangium verb.
liiis Suid. in vocef^iovva^.S^oK^a-i )L Trxp iv- Communio . AREV.
T*e >£V«6"vTct/ , ctl CiVVOVaJ{ t (O^ OtOV ttVX TXf 15. Fermentatius . Ita pleriq, Goth.
VOYVOl,^ SltPOflivoCI . GRIAL . vt clibanitius , et focatius . GRIAL
Ib. Ab annozVn deriuant anftonam.Apxid Ib.Rubidus recoctus , et rubefactus .
Martialem editi exhibent extructos pro Festus Rubidus apud Plautiim panis vo-
:

excelsos Vide Ros-vceyduni in Onomast.

. catur parum coctus , sed locus e Casina
verb. nona hora , et Prudentium hymn.8. ab eo citatus Isidoro potius fauet GR. .

Cathcmer. v. 9. cum meo commentario, Ib. Ipse est et Focatius Ful^o hoga- .

Vti etiam hymn. 55., vbi a- 6. Perist. v. za . GRIAL .

gitur de hora soluendl ieiuniajet semi- ib, Tom. I. Inscript. Acad. Franc.
ieiunia . AREV. num.351. multa de pane . Varias etymo-
14. Apud veteres enim solitum erat logias Vossius recenset . De origine Se-
in propatulo . Faler. lib. 2. c. i. , et Ma- neca Tunc farinam aqua spar-
epist. 9.
crob. lib. 3. c, 17. GRIAL . sit , et assidua tractatione perdomuit ^fin-
Ib. Quam vespernam antiqui dice- xitque panem , quem primo cinis calidus,
bant Fest. Coena apud antiquos diceba-
. etferuens testa percoxit ; deinde furni pau-
tur , quod nunc est prandium vesperna, : latim reperti Apud Festum loc. cit. a
.

quam nunc coenam appellamus . Item in Grialio pro parum coctus nonnulli legunt
Vesperna Vesperna apud Plautum coe-
: iterum coctus , quod ex Plauto , et Isi-
na intelligitur GRIAL . . doro comprobatur Dicebatur etiam hic .

Ib. In vsu enim non erant pr. E Seru. panis dipyrus , biicoctus, siccus ^paximas,
Aen.^.ad v. Nunc ead.labente die c.q.GR. paximatium: de quo Ros-weydus in Ono-
Ib. Communicantes : Papias ; Commu- raast. verb.Paximates In glossario Isido- .

tiio dicitur spiritualis esca , qtiia in com- ri : Paximatiumpanis subcinericius . Grial

mune ad viuificandas animas a cunctis praefert subcin«ritius . AREVALVS .
 . .

L I B^ E R XX. 4S7
coctiis , et reuersatus. Ipse est ti ftcatius , CUbanitius in testa
coctus
16. Spongia panis aqua diu malaxatus, similam modicam acci-
pit, et fernientum modicum , et habet humectationis plusquain
omnis panis. Vnde qi spo7igiae nomen accepit .

17. PlaceiJtae sunt, quae fiunt de farre , quas alii liba dicunt,
eo quod libeant,et placeant. Laganum est latus , et tenuis panis,
qui primum in aqua, postea in oleo frigitur .

18. Dulcia sunt genera pistorii operis, a sapore dicta . Melle

enim asperso sumuntur. Crusta qsi superficies panis . Ipsa et/r^^-
menta , quia diuiditur,, vt fracta Simila ... .

19. Amolum ^ Ros farinae , tenuissimum prae leuitate de mola

egestum : vnde et appellatum, quasi a mola . Farina^ et furfures
a farre dictae , cuius sunt purgamenta . Pullis... Permentum a fer-
uore nuncupatum , quod plus vna hora non potest contineri .

Crescendo enim excedit

20. Carnes dictae , quia carae sunt, siue a creando ^y^A^ et

15. Sphungia panis aq-.ia diutiiis ma- 18. Dulcla . Al. Dulclamina , haud
laxatus . Ita meliores libri , et malaxandi male Hieronymus in vita S. Pachomii .
.

vox citatur a Zanch. ex Farrone . GR. Qui ante fores conuiuii egredientibus fra-
Ib. Grialius in textu e6.\6.\t -,
Spongia tnbus erogat dulciamina , in tribuendo
panis aqiia diu malaxatus , in not. aliud mcditetur aliquid de scripturis Hinc Dul- .

innuit . AREV. ciarii . Dulcia-

Glossar. yXvx.ipoTTfixy.rm ,

Extat erudita Mazochii disserta-

17. rius . Et 7rXctx.«vTxpioiy Placcntarius . Dul-
tio tom.
2. Spicil. bibl. ad cap. 29. Exo- ciarius . GRIAL .

di V. 22. et 25. De tortapanis , crustu- Crusta est superf. p. De crusto , et

Ib.
lisjlaganis Verba Exodi sunt; Tolles
. crusta vid. Seru. Georg. 3. et Aen. 7., et
adipem de ariete Tortamque panis v-
. . . Varr. lib. 4. Hoc autem loco tantum re-
nius , crustulam conspersam oleo , laga- tinuimus , quae in vetustioribus libris in-
num de canistro azymorum , quod posi- uenimus GRIAL . .

tum est in conspectu Domini Haec Ma- . Ib. Dulcia hoc fere sensu Pruden- :

zochius praemittit Nemo , quod sciam , ; tius vsurpat Psych. v. 429. Sint haec tibi
pistoria scripturae vocabula curatius il- fercula tandem - Tristia prasteriti nimiis
lustranda suscepit nisi quod Isidorus ea : pro dulcibus aeui Post asperso sumun- .

raro in suis Originibus praeteriuit . Ver- tur veteres editiones addunt, Crustula di-
ba haec de lagano ; qui primum in aqua » minutiuum est a crusta : panis oleo con-
postea in oleo frigitur , alienae manus su» spersus , in medio concauus , et tortus .

spicione laborare Mazochio videntur,quia Haec torta panis Atque ita quoque Ma- .

Vossio teste in Etymol. a pluribus mss. zochius legebat , qui de torta fusc dissc-
absunt : tametsi laganum prius in aqua rit loc. cit. AREV.
coqui , postea in oleo frigi debere in pro- 19. In nonnullis glossarlis , et editio-
fanis pluribus lagani descriptoribus an- nibus Papiae de mola gestum , quod non
notatur Non desunt , qui alio naodo la-
. probandum . AREVALVS .

ganutn describunc . AREV. 20. Crudum quod sit cruent . Seru,

 .

488 ETYMOLOGIARVM
a graecls K^ictg vocatur . Crudum , quod sit cruentum : est enlm
cuin sanguine .

2 1. Cof/«/w 3
quasi coactum ^ id tsi.i ab Igne, et aqua vlolen-
ti modo accum, vsuique comestlonis aptum . Sed et multi tem-
poris aliquid coctum vocatur .

2 2. Aisum ^ quod ardeat 3 quasi arsum . Ellxum., qo quod in

aqua sola decoquitur. Li.^a enini aqua dicitur quod sit
, ab eo
soluta ! vnde ct soiutio libidinis luxus ^ et membra ioco mota lu-
xa dicuntur .

23. Frixum sono dictum , quando in oleo ardet

a . Salsum ,

quasi sale aspersum , demptis e medio syllabis tribus . Rancidum

ex vitlo nuncupatum, quod raucos elliciat.

24. Succidia carnes in vsum repositae a succidendo dlctae .

Lardum^ eo quod in domo reposltum conseruatur Nam antlqui .

domos lares dicebant Taxea lardum est gallice dicrum Vnde Afra- . .

nius Kosa Gallum sagatum , pingui pastum taxea

in : .

25."^ Axungia^ ab vnctione voc^t<\ Sebum a sue dictum , quasi .

suebum^ quod plus pinguedinis hoc animal habeat .

26. Offa est proprie frustum dentlum , cuius diminutiuum

offellam Vnde et offarii coci quia partlculatlm
facit .
, , id est , of-

fatim excoquunt Nunc offa latranti um qm<i si in os .

^ canis iaci-
tur, satiatus iUico compescltur, et sllescit, ij. Fru-

Aen.io. crudum per costas exigat en- tocitio atque etiam tassajo GKIAL .
, .

fem j crudelem , cruentum GRIAL . . Ib. De /rtxfd Bochartus lib. i. Chan.

21. Sed et multi temporis coctiim . cap. 42. Miror , Forcellinum ex editio-
E Serii. Aetieid. 11. ad v. Solidum no- nibus minus correctis Isidori ita hunc
dis , et robore cocto GRIAL . . locum Taxea In rosa
retulisse verb, :

Ib. Cocium vocatur ex Seruio xi. : gallum saginatum ^pingui pastum taxea .

Aencid. v. 553. ET ROUORE COCTO . GRIAL.

Atit antiquam hastam significat : nam 25. Axungia ab vngendis axibus ex
multi temvoris aliquid COCTFM voca- Plinio lib. 28. £«;««^zrt vocant hispani
tur etc. AREV. AREVALVS .

22. Assum q. arsum Recte , quam- . 16. cuius diminutiu. ofella .

OfFa -

«// ^^r/(7«/ Assum , quod ab igni assu-

:
Seru. Aen.6. Melle soporatam , et me-
descit, dictiim placeat . GRIAL . dicatis frugibus offam . Hinc est diminu-

Elixum - lixa enim aqua

Ih. 'Non- . tio ofella , sed / non geminat, in dimi-

nius Elixum
: quidquid ex aqua moUitur, cutione enim mulca mutantur GRIAL ^ .

nam lixam aquam veteres dixerunt GR. . Ib. Nunc offa est latrantium . In Pla-
24. Lardum , eo quod in dom. rep. cidi glossis : Offa latrantium est ; dimi-
At Macrob. lib. y. r. 8. Lardum , quasi nutiuum ofellam facit , quae si in os ca-
ionge aridum opinor , vocamus,
GR. . ni iaciatur , satiatus illico compescitur .
Ib. Taxea Hinc fortasse apud nos
.
et silescit . GKIAL .
 . . .

L I B E R XX. 4S9
27. Frustum Vocatum , quod capiatur a fnimine . Est enim
frumen summa pars gulae . Fulpa dicta , quod cum pulte oliin

mixta vescebatur . Vnde et pulmentum ^ ec pulmentarium dicitur .

Pulpa autem est caro sine pinguedine, dicta , quia palpitet -^ resilit

enim saepe Hanc plerique viscum vocant eo quod glutinosa sit.

. ,

28. Lucanicae dictae quod prius in Lucania factac sunt lar- , .

cimen caro concisa, et minuta quod eo intestinum/^rc/^r«r , hoc ,

est, impleatur 5 cum aliarum rerum commixtione .

29. i^/««/^/ vocatum , quod fiat de piscibus , et isiciis , olc-

ribusque minutatim concisis . Afratum , quod latine spumeum
vocatur^ a^pog enim graece spuma dicitur . Martisia [\\ mortario
ex piscc fiunt, vnde et nominata .

30. Isocen piscem quemdam vocant, ex quo primum isicia

facta sunt, et quamuis ex alio genere piscium fiant , initium tamea

piscis vocabulum dedit
31. Galaticae a colore lacteo nominatae . Graeci enmi ya\db
27. Pulpa dicta , quia cum pulte phrium graeca vox :, est enim d(p^vx pi'
Nam pulte ( ait Plinius lib.iy.c.S. ) , non sciculus , de quo Athenaeus lib.j. GRIAL.

pane vixisse longo tempore romanos , Minutalis varia specimina expo-

Ib.
manifestum est , quoniam inde pulmen- nit Apicius lib.4. cap.3. In Glossario Sa-
taria hodieque dicuntur GRIAL . . xonico Aelfrici martisia , vel baptitusa
Ib. Pulpa est caro sine pinguedine - exponitur de carne percussa , aut tusa .
glutinosa . Eaciem sup.. lib. 11. r.i. GR. AREVALVS
Ib. Frumen etc, Idem lib. 17. cap.j. 30. Isocen - Isiciz.Arnob. lib.y. Qnld
n. 2. Deetymo pulpae consulendus Vos- sibi haec volunt apexabo , isicia , silicer-
«ius in Etymol. Notationem ab Isidoro nium , longauo ? quae sunt nomina , et
indicatam probat Becmanus cum Casau- farciminum genera , hirquino alia de san-
bono . AREV. guine , commistis alia inculcata pulmo-
28« In Lucania ex Varrone lib.4. de
: nibus . GRIAL .

ling. lat. cap. 24. Vestigium nominis re- Ib. Apud Apicium scribitur Hysitium,esi-
tinent hispani , qui lucanicam longaniT^a tium , isicium lacobus a Partibus in glos-
.

appellant . AREV. sisad Alexandrum latrosophistam lib. 2.

29. Minutal luuen. Satyr. 14. He- . cap. 73. Isicia sic fiunt coquuntur pi^ :

sternum solitus medio seruare minutal - sces , et postea ponuntur in aceto , vel vi-
Scptembri GRIAL . . no , et superaspergitur puluis aromatica-
Ib. Afratum . Al. Afrotum Africia . rum specierum De nominis notatione sic .

etiam apud Arnob. lib. 7. genus libi esse Varro sentit lib. 4. ling. lat. cap. 22. In-
videtur aut certe pultis , GRIAL
, . sicia ab eo,quod insecta caro etc. Minc
Ib. Martisia Ex hoc loco^opinor, Mar-
. nonnulli scribunt insicium Sed vsus ob- .

tifrium retulit in lexicon suum Aljonsus tinuit, vt n amittatur Macrobius lib. 7. .

quidam PalentinuSi ( cui quantum tribuen- cap. 8. Ab insectione insicium dictum >
dum sitialii viderint) : illud constat^multa amissione literae postea , quod nunc ha^
eum exlsidoro Mar-
descripsisse .Is ergo : bet , nomen obtinuit . AREV.
tifrium genus ( condimenti
inquit) ex 31. Calaticae fortasse non differunt
piscibus , vt videri alicui possft Marty- a gcilatinai de qua Villielmus Brito lib.io.

tvmAV,
 ... . . .

^90 E TY M OLOG A VM I 11

lac diciint . SpJuera a rotiinditate graeco vocabulo appellatur .

Ouidquid enim in rotundum formatur , cr(pa7^tt a graecis dicitur.

52. lus coquinae magistri a iure nuncupauerunt , quia ea lex
condimenti eius . Hoc graeci (^6',aov vocant
33. Caseus vocatur, quod careat sero , quasi careum . Nam
serum ei omne dcducitur, vt ponderibus arguatur . Colostrum lac
nouum 3
quod ncutri generis est
3.}. Lac a graeco sermone deriuatum est pro candore . Graeci
enim album Xiuy,h dicuntiLic vero, et sanguis , quod nutrit, et
quod nutritur . Nam lacte nutrimur, viuimus sanguine .

Quactum j quasi
35. coactum 5 et quasi coagulatum , Accepta
enim secum alia specie coagulat
36. Mel graecae appeilationis est, quod ab apibus nomen ha-
bere probatur . Nam autem apis graece [^iAircra, dicitur . Antea
mella de rore erant , inueniebanturque in arundiaum foliis , vnde
4. Gcorg.v.i. yiro^iVms: Protinus aerii mellis caelestia dona Siquidem hucusquc .

Philipp. Dum seriiat eis gnlatina vigo- variant fere,vt in omnibus vocabulls grae-
rem . hunc lociim intelliglt
Barthiiis ad cis , quae in Etyrnologiis occurrunt , ne-

ius quod
crassuiTi
, infusum pro condi- que satis a librariis inteiligebantur , et
tura piscibus, saporem et vigorem cir- , ipse Vulcanius ^«//cV restitucndum cen-
nibus eorum diutius seru:it . De sphaera suit. AREV.
nihil nunc occurrit , nisi torte sit spira, 3^. Vt ponderibus arguatur . Seri ni-
pistorli operis genus,dequo Festus , et hil remanere . GRIAL .
Caro cap. 77. de re rust. AREV. Ib. Colostrum lac nouum . Seru. e-
3 2. Coquinae magistri a iure etc. Hinc clog. 2. Hoc vero laudabile est, quod quis
ctiam artem coquinae codicem vocabant habeat lac nouum id est colostrum , , ,

Vide notas meas ad Sedulium in prooem. quod neutri generis est . GRIAL .

iVf quaeras opus hic codicis artificis Non- . Lacte nutrimur , vMuimus sang.
34.
nulli putant , 3 iure coquinae vsurpari Idem Aen. 5. Animamque sepulcro con-
coeptum vocabulum iuris pro aeqitOy quia dimus , lacte corpus nutritur post animae
portiones ciborum aequales conuiuis dis- coniunctionem , et anima sine sanguine
tribuebantur Vide Suidam verb. tTot/Tw ,
. nunquam est . GRIAL .

et tfcnr^og Salmasius in Treb. PoUionem

. Ib. Lac etc. Tom. i. Patrum Aposto-
pag. 207. V.17. legit , Hoc graeci xstna>n lic.p.ip.quaedam huc attinentia notantur,
vocant , eosque refellit , qui aduersus li- AREVALVS
brorum auctoritatem male re- , vt aic , 35. Quactum apud alios vix reperies :
stituunt ^MiiDV et ex gloss. mss. produ-
: quajo dicunt hispani AREV. .

cit , Zemae , ollae Sed non video , quo

. T^6. Antea mella de rore erant . Ex
sensu ms esculentum olla dici possit. A- eod. initio Georg. /^. GRIAL .
liui est , si xemae nomine intelligatur Ib. Siquidem huc vsque Ind. EDio-
tiiim ius coquinae i siue pistorum , quod scor. lib. 2. GRIAL .

nonnuUis testimoniis Ducangius ostendit Ib. Sardum autem amar. E.v eod. GR.
Vuicanius quidem in quodam vcreri co- Ib. Mella de rore erant Salmasius .

dice reperit Tjmam ; sed alia exemplaria pag. 1018. Exercit. Piinian. de his verbis
 L I B L K XX. 491
in India 3 et Arabia colligatuin reperitiir, ramis iiihaerens in siinili-
tudinem salis . Omne auteni mel dulce dicitur . Sardum amaruni
est absinthii causa, cuius copia eius rcgionis apcs nutriuntur.
^y. f^rttw/ vocatur 5 quia comedicur magisjquam bibitur : ^ct-
y^v enim graeci cumedere appellant Aiunt autem medici , ct . qui
de humanorum corporum scripsere naturis, praecipueque Galenus
in libris, quorum titulus est ;rf^/ J^iag , puerorum , et iuuenum , ac
perfectae aetatis virorunij mulierumque corpora insito calore ferue-
re , et noxios esse iis aetatibuscibos , qui calorem augeant , sanitati-
que conducere frigida quaeque in esum sumere , sicut e contrario se-
nibus , qui pituita laborant , et frigore , calidos cibos^et vina ve-
tera prodesse^

C A P V T IIL

De potu .

T. Lot
otio a graeca deriuarione vocatur . Hanc enim illi xorov
dicunt . Aqua generaliter vocata , quod superficies eius aequalis
sit , hinc et aequora c^mm inde recentem dicimus, quia non
^ est

vtilis vetusra, vt vinum,sed statim sublata de flumine fonte, , vel

puteo enim vetusta
, foetescit .

2. Vhium inde dictum , quodeius potus venas sanguine cito re-

pleat Koc aIii,quod nos cura soluat, lyaeum appellant Vete-
. .

res vinum venenum vocabant Sed postquam inuentum est virus .

lethiferi succi, hoc vinum vocatum illud venenum Vnde et Hie- , .

ronymus in libro , quem de Virginirate conseruanda scripsit ^4^o- :'

lescentulas , dixit, ita vinum debere fugere , vt venenum , ne pro ae-

ait : Isidorus , non rrialus saepe auctor , pj vyHvuv . Et mox sicut contrario . AR.
dutn vetustiores sequitur , SACCHARVM Cap. III. n. I. Aqua - qiiod superficies
pro MANNA nobis exhibet . Addit Sal- eius aequalis . Ita l^arro . Aqua , quod
niasius aerium mel esse mannam no-
, aequa summa . GRIAL .

stram In versu Virgilii Grialius , aliique

. 2. Apud veteres rom. - dieb. £ S-ru.
editi , et mss. exhibent Unctenus , pro /ien. i.adv. Primaque libato s. t. a. o.
quo reposui Protinus ex cocice Lucensi, GRIAL .

et ex textu Virgiliano AREV. . Ib. Gatakerus cap.5. Aduers. Miscell.

Aiunt Medici - prodesse Ex Posthum. cap. 5. aduertit , vinum grae-
J7. .

Hieronym. ep. 10. ad Furiam de viduitate cum nomen esse , et eodem tere modo
seruanda GRIAL . . apud alias gentes vocari . Irridet proin-

Jif. In aliis cxempUribus Grialii est 7re- de non soium Isidorum , qui vinum ve-
Qqq 2
 .

492 ETYMOLOGIARVM
tatis calure feruentl bibant Inde esr; quod apud vcte- ^ et (jereant .

res romaaos feminae noii vtebantur vino nisi sacrorum causa cer- ,

tis diebus.
3. Merum dicimus , quurn vinum purum significainus . Nam me-
rum dicimus, quidquid purumjatque sincerum est , sicut et aquam
rneram luiUi merenda quod antiqui-
vtique rei mixtam . Hinc et ,

tus id temporis pueris operariis cibus panis merus dabatur , aut

quod meridient eodem tempore, id est , soli , ac separatim , non vt ,

in prandio aut in coena, ad vnam mensam

5 Inde credimus etiam, .

illud tempus , quod post medium diem est 5 meridiem appellari ,

quod purum sit .

4. Mustum est vinum e lacu- statim sublatum Dictum autem .

creditur mustum quod in se limum et terram habeat mixtam

, , .

Nam mus terra vnde et humus Cuius tanta vis feruoris est vt
, , ,

vasa quamuis grandia, ex eo plena^absque spiramine relicta, illico

5

disrumpat.
Roseum vinum, idest, cum rubore Rosa enim rubet Ami^
5. . .

neum vero , quasi sine minio,id est, sine rubore nam album est . :

Succinatium succinae gemmae simile est, id est , fului coloris .

Limpidum vinum id est perspicuum ab aquae specie di-

6. , ,

ctum^quasi lymphidum Lympha enim aqua est Turbidum quasi . .

^

terbidum id est, terra commixtum , quod est faece Falernum vinum

, .

vocatum a Falerna regione Campaniae, vbi optima vina nascuntur .

nenum a veteribus vocatiim ait,et ety- Grialium erat purum fit , per errorem ,

mon dedacit , quodvenas repleat etc, sed vt arbitror AREV. .

etiaiti Varroneiu , qui vinum a vi deriuat. 4. Nam mus terra &4t . Ita etiam
D:? lege , qua femiofe apud romanos vi- lib. 12. c. 3. GRIAL .

nun bibere pi-ohi )3bantur, Plinius iib. 14. 5. Roseum . Rosete vocant nostri
cap.i j., Gellius Moct. Attic.lib.io. c.23., GRIAL .

et alii . Bonae deae , seu Faunae

In sacris Ib, Amineum - album est . E Seru.
Fatuae , mulieres romanas vino vsas fuis- Georg. 2. ad V. Sunt et Amineae vites .

se constat . Macrobius lib. 2. Saturnal. GRIAL .

cap. XI. ancillarum facinus insigne nae- Ibid. vlnum rubrum rosso vo-
Itali
morat , quae viros plurimo vino prouoca- cant . Amineum vinum a regione potius
uerunt , diemfestum apud se esse simulan* dictum fuit , quam a colore , vt etiam
tes etc, Adiiuc in multis regionibus tur- amineae vites , de quibus dicrum lib.17.
j)c est femmas vinum bibere AREV. . cap. 5. num. 18. Curiosus est, sed ad-
^. iVleridiem appellari - quod purum. modum rarus liber Andreae Bacci De na-
Idem sup. lib, ^. c. 41. , et 5. c. 30., et turali vinorum historia , de vinis Italiae,
J3. c. I. GRIAL . et de conuiuiis antiquorum , de vinis fa-
ib. De tnsrendn supra cap. 2. Apud ciitiis ) €t ceruisiis ? Romae apud Mu-
 ,
. j

L I B E R XX. 49
Colatum vas propiium luincupant , in quo deportatur
7. . Ga-
zetu7n vero a regionejvnde defertur. Gaza enini oppidum est Pa-
laestinae. Infertum vinum dicitur,quod altario libatur , atoue of-
fertur. ^purcum ^q^q^ orferri non licet, aut cui aqua admixta est,
quasi spurium^ hoc est, immundum .

8.Honurarium vinunijquod rcgibus et potentibus honoris ,

gratia orfertur Cato de innocentia sua Ouum essem in prouincia

. :

legatus 5 compiures ad praetores ^ et consules vinum honorarlum dabanti

nunquam accepi , ne priuatus quidem .

9. Crucium vinum est insuaue,quod serui potant Acetum y ,

vel quia acutum, vel quia aquatum Vinum enim aqua mixtum .

eito in hunc saporem redigitur. Vnde et acidum , quasi aquidum.

Cow^/Vmw vocatum , quod non sit simplex , sed commixtione pig-
ni^ntorum compositum .

10. Lactatum est potio e lacte Mulsum ex mclb mixtum . .

Est enim potio ex aqua, et melie, quod graeci pgAk^aToy vocant.

11. Oe nomeli m\.\sx.\\m melle admixtum , vehementerque agita-
tum 3 atque commotum . Hjdromeli^ quod fiat ex aqua , et mah*s

tlum 1595. AREVALVS . haec leguntur in editis , interpretationem

7. Colaturn vas prop. Serii. Gcorg.i. \orczQ iquae paulo post nuda relicta est,
ad V. tu spisso vimine qualos , - Colaq. putabat Chacon : cui assensi sumus . GR,
prelor. Qualos ,per quos vinum defluit Ib. NonnuUi le^ebant vnde ct aci-
qui et ipsi a colando dicti sunt . GRIAL. num Vide infra n. 1 1. AREV.
.

Ih. Gazetum . Sidorj. ApoUinnr. Vina 10. Lactatum est potio e lacte . Plin.
mihi non sunt gazetica , chia , falerna . lih. i^. C.2. muraenas\^ctzx.\.\ pinguesce-
GRIAL. re dixit . GRIAL ,

Ib. Infertum . Sic omnes libri Sed . Ib.Harduinus in loco Plinii a Griah'o
jnferium legebat vir doctissimus , cuius citato ex mss. legit iactatu pro lartatu .
meminere Festus ^ et A*nob. lib. 7., et Potio ex aqua , et melle cst hydromcli ,
Cato r.54. De fercto , vel ferto , vid. sup. seu mulsa aqua Mulsum absolute est .

Uh. 6. c. 19. GRIAL . vinum melle admixtum , /jnXiKpoiTov , oe~

Ib. Spurcum , quod offerri non licet nomeli . AREV.
£ Fest. GRIAL . 11. Oenomeli . yid^PaUad. in Octoh,
8. Honorarium . Frumenti quoque ho- GRIAL.
norarii meminit Cicero in Pisoniana . GR. Ib. Saccatum liq. est aq. f. v. a. sacco
Ib. Honorarium vinum etiam nostro expressus T^on deest , qui duo vini ge~
.

tempore Flandriae populi imperatori ad nera hoc loco confusa putet , itaque le-
ipsos accedenti veteri de more obtule- gat Saccatum sacco expressum
: Fae- .

runt . AREV. catum liquor est aquae , faeci vini admix-

9. Grucium vinum Crucium,
. Festus : tus . Nam saccato negant nquam admi-
quod cruciat : vnde Lucilius vinum in- sceri , et Faccati meminere Cato , et Pli-
suaue crucium dixit . GRIAL . nius . GRIAL .

Ib, Et acidum q. aquidum . Quaepost Ib. Lorea . Est vilis poms seruis aptusa
 .

494 ETY MOLOG ARVM I

matianis Saccatum \i(\uor est aqiiae faeci vini admixtiis, et sacco

.

expressus Lorra . . .

12. Oxymeli appellatum , qiiod aceti et mellis permixta con- ,

ficitiir materiajVnde et dulcedinem retinet, et acorem Rliodomeli .

diciturjeo quod in succo rosae mel admisceatur . Melicratum vi-

num melle mixtuin .

13. Medus ^o^WcX^i melut ^

quia ex mclle fit, siciit calamitas pro
cadamitas ,Faecula vua pinguisj decocta vsque ad crassitudinem mel-
lis 5 stomacho
ac rcfrigerataj vtilis .

14. Passum qiudc[\ud CK vua passa compressum effluxerit Di-

j
.

citur autem passum a patiendo Nam percutitur vua siccior,et de- »

coquiturjet inde fit passum Defrutum dictum est^quod defrau- .

detur,Qt quasi fraudem patiatur.

15. Carerjum co quod feruendo parte careat Tertia enim ^ ,

quia aqua lauantur vuae in torculari post quae haiec etiam dicebatur Nomen ve- .

cxpressum vinum . His enim verbis nliun- ro faeculae coae vel cx eo petitum est,
de euocatis expleri hanc lctcunam , pla- quod in insula Co optima fiebat , vel ex
cebat Chaconi GRIAL . \ eo , quod ex faece vini cci constabat .

Ib. Griaiius cum aliis editis in texlu AREV.

cxpressit oenomelumihydromelum : in not. 13. Faecu^a- v'ilis stomacho . Horat.
Jnciicauit oerjomeH \,c[\.vie melior est ter- lih. 2. Satyr. 8. qualia lassum - Peruellunt
minatio Hydromeli , vt nuper dixi , est
. sromachum , siser , halec , faecula coa -

potio ex aqua , et mellc : et inde ita vo- GRIAL .

catur. De lorea confcrendus Ros-wey- 14. Passum. ExPallad. in Octob.c.ig.

cius in (Jnomast. verbo posca , vbi ex ms. GRIAL .

glossario (.amberonensi haec legimus : Ib. Defrutum carenum, sapa Ex eo-

, .

Acir.i dicuntur proieciae vuarum reli- dem f.i8., apud quem a defraudando non ,

quiae etc. Acinum vero neutraliter dici- a deferuendo legisse videtur Isidorus. GR.
tur i qua (sic) lauantur vuae post ex- Ibid. Vipianus Digest. lib. 33. tit. 6.
pressum vinum acinum dictum , quasi : leg. 9. Siquis vinum legauerit , oenomeli
(iquidum , vocaturque vinum secundum^ ct pline coiitincbitur , et passum defrutum ;

est potus seruorum In eodem glossario . non continebitur Etymologiam defruti .

posca , SQ\x pusca est vinum secundam : a deferuendo Nonius confirraat . Isidorus
sed v&T\m posca est potio ex aquae , a- Seruium secutus fuit ad lib. 2. Georg.
cftique mixtura temperata t quae sim- V. 93. Passum autem dicitur a patiendo ,
pliciter dicebatur etiam acetum ^d^ quo Nam decoquitur musti.m , et indeft fas-
fortasse intellioendus est Isidorus num.9., sum Hinc defrutum dictum est , quod de-
.

nisi quod vinum aqua mixtmn aperte fi audatur , et quasi fraudem patitur Alii .

exprimit AREV. . putant ipassum veriiis esse Sipando, quam

12. Dq melicrato dictum iam num.io, zpatiori naai patior verbum deponens
Taecula 'x^^exT. erat , atque halec : sed ab est. Confer Vossium in Etymol. , et de
Horatio faecula coa distin^uitur ab hah' dcfruto V\\x\\\.\vc\ lib. 14. cap. 9. AREV.
ce . Non enim interpungendum est cum 15. Sapa quid est , explicant Varro ,

Orialio , fecula , coa . Horatius faeculam Nonius , et Plinius lib. eod. 14. cap. 9.
coam vocat,vt a coittmuni discernat, AREV.
 L I B E R XX. .J95
parte musti amissa, quod rcmanseric, r^rtf^;//w est . Cui contraria
sapa est quae feruendo ad tertiam redacta descenderit
,
.

i6. Sicera est omnis potio quae extra vinum inebriare potesr. ,

Cuius licet nomen hebraeum sit, tamen latinum sonat pro eo quod
ex succo frumenti, vel pomorum conHciatur aut palmarum fructus ,

in liquorem exprimantur coctisque fru^ibus aqua pinguior, q-aasi ,

succus 5 colatur, et ipsa potio sicera nuncupacur .

17. Ccruisia a Cerere , id est fruge vocata Esc enim potio , .

ex seminibus frumenti vario modo confecta.

18. Celia a r^/(f/'I*(r/V;/^(3 appellata Est enim potio ex succo tri- .

-^ici per artem confecta Suscitatur enim ignea illa vis germinis
.

madefactae frugis,ac deinde siccatur, et post in firinam redvicta,

molii succo admiscetur , quo fermentato sapor austeritatis , et calor

ebrietatis adiicitur . Quae fit in iis partibus Hispaniae , cuius ferax

vini locus non est . f^^d-x dicta, quod sese vasis emergendo affigat.

19. Garum est liquor piscium salsus , qui olim conficiebatur

ex pisce, quem graeci ya^^ov vocabant , et quamuis nunc ex infini-

16. Sicera est omnis pot. Ex fJ/Vrow. lictarii fioribus cum facce ceruisiae , quae
ep.i. ad Ncpotian.\itaque non inscite apud fcrmenti vicem obtinet . Quetn conficien-
Tertullianum pro 13K' ebriamen legitur . di modum videtur et Isidorus propemo-
GR[AL. dum agnouisse Alia addit lunius de di- .

Ib. Aqua pinguior , qiiasi siiccus , co- scrimine c\/thi,ve[ zi///i/ veterib. ( hispa-
latur . Hieronym. aqua pinguior colora- nis celia , caclia , ceria ) a recenti cer-
tur . GRIAL . uisia . De veteri scytharum celia , oclia,
Ib.Methodius apud Photium cod.237. et zytho dissertationem edidit G G. Kirch-
sicerae vocabulo intelligit onuieni pocio- meierus traccatum vero de cereuisiis^
:, et
nem , quae inebriare potest sed Meibo- : vino lo. Henericus Meibomius AKEV. .

mius lib. de cereuisia c^p. j. vinum ex 18. Grialius scribit caelia : vsitatlus
vuis expressum exceptum vult ; et An- est celia verba haec de celia
. Isidorus
dreas Schottus Isidorum, Hesychium , Zo- sumpsit ex Orosio 5. cap. 7. Fltimo l.b.

naramque secutus , verba Methodii vertit: cnnes ( Numantini ) duabus subito pcr-
Sicera est , quidquid extra vinum e vite tis eruperunt , larga prius potione vsi ,

expressum inebriat Vide Fabricium Bi- . non vini y cuius ferax ii locus non esty
bliograph. c.19. num. 5. AREV. sed succo triticiper artem confecto , quent
17. Ceruisia - Celia . Hispaniensis vox. succum a calefaciendo CELIAM vocant .
Plinius lib. 22. c. vlt. Ex iisdera fiant et Suscitatur enim illa ignea vis adii- . . .

potus zethum in Aegypto, caelia , et ceria citur Sed apud Orosium quo fermento ,
.

inHispania , ceruisia , et plura genera in quod melius videtur,quam quofermen'

GalUa . GRIAL . tdto . AREV.
Ib. Hadrianus Animaduers. lunius 19. Carum laudatissimum fiebat ex
lib. 2. cap. 12. Constat autem ^hac aeta- scombro in Carthaginis Spartariae ceta-
te ceruisiam fieri ex hordeo , quod prius riis . Vide Pli«i»im iib. 31. cap. 7. , et 8,
madescit , deinde torretur , resiccat.irque, AR£V,
addita triticifarinA , adiectis et lupi sa-
 . . . , .

495 ETYMOLOGIARVM
to geiiere piscium fiat, nomcn ramen pristinum retinet, a quo ini-

tium suinpsit
20. Liquamen dictum , eo quod soluti in salsamento pisciculi
cundem humorem liquant . Cuius liquor appellatur salsugo ^vei
muria Proprie autem muria dicitur aqua sale commixta, effecta-
.

que gustu in modum maris

2 I. Succi dicti quod sacco exprimuntur, vt ptlsanae Ptisanae ^
,
.

zcma^ opozema graeca vocabula sunt

C A P V T IV.

De vasis escariis

I. V dictum a vescendo , quod in eo escac apponantur. Cuiiis

as
diminutiuum vasculum 5 quasi 'vesculum .

2. Fictilia^ dicta^quod fiant, et fingantur ex terra . Fingere

enim est facere, et formare et plasmare vnde et /iguli dicuntur , : .

Et vas fictile dicitur, non fictum illud, quod mendacinm est , sed
qliod formatur , vt sit , et habeat ahquam formam vnde et Apo- :

Rom. p. 20. stolus dicit Numquid dicit figmentum ei , qui se fingit ^ Quare me
:

sic fecisti ?

3. Fictilia vasa in Samo insula prius inuenta traduntur , facta

cx creta 5 et indurata igne , vnde ct Samia vasa . Postea inuen-
tum est rubricam addere et ex rubra creta , fingere . Antiquiorcm
autem fuisse ( dicunt ) vsum fictilium vasorum , quam fundendi aeris,

aut
20. Martialis lib. 13. epigr. 103. de Plin. lib.2%' c. 12, GRIAL
muria ^<\mQ garo longe inferior erat : Ib. Postea inuentum est rubricam
Jir.tipolitani ^ fateor , sum filia thynni :
- addere . Dibutadis inuentum est,
Plitiius :

Efsem si scombri , non tibi missa forem . rubricam addere , aut ex rubrica cretam
AREV. fingere . GRIAL .

21. Ros-weydus in Onamast. ptisa- Ib, Antiquiorem autem fuisse . Epe

nam' interpretatur deposca , de qua su- eod. GRIAL .

pra num. XI. ^ewrt hoc loco erit iuscu-

•, Ib. Apud veteres -sicut ad vina . P//«.
lum , ct opozema succus expressus Ze- . etlam fictilibus vasis ad vina excogitatis,
tnam pro olla vulgare esse , non latinum, et ad aquas . GRIAL .

cl:xit Seruius ad lib. 4. Aeneid. Confer Ib. Ad

aquas amphoris Ita Pollux .

Ducangium . AREV. lib. 10. f.5. , et Hesych. , vnde etiamin-

•Cap. IV..n.2. In Vulgata, <7«/^ me fe- terpres vulgat. edit. }iif.ujjitov , amphorzm
cisti sic? AREV. aquae reddidit . Amphoris vina quoque
3. fictilia vasa in Samo insula . Ex s^ruari ,nihil notius , Horat, Parcis de-
 ,

L I B E R XX. 497
aut argenti . Apnd veteres enim nec aurea, nec argentea , scd ficti-

lia habebantur
vasa sicut ad vina doliis excogitatis , ad aquas
:

amphoris , hydriis ad balnea , ac reliquis , quae in vsibus hominum

aut rota fiunt , aut manu aptantur .

4. Argllla autem excocta testae vocabulum suscipit , quia dum

moUis esset , efificitur testa , nec communicat cum vocabulo pristini
generis,quia quod tuit, non est .

5. Aretitia vasa ex Aretio municlpio Italiae dicuntur , vbi

fiuntrsunt enim rubra . De quibus Scdulius : Rubra quoci apposi^ In Prologo

fU)n testa ministrat oliis .

Samia vasa quidam putant ab oppido Samo Graeciae habe-

6.
re nomen AHi dicunt , cretam qssq Itahae , quae non longe a Ro-
.

ma nascitur , quae Samia appellatur .

7. Caelata vasa argentea , vel aurea sunt, signis eminentioribus

intus 5 extraue expressa : a caelo vocata ,
quod est genus ferrameu-
ti ,
quem vulgo ciHonem vocant .

8. Chrysendeta :,v^sd. deaurata, graecum est . Anaglypha, quod

superius sint sculpta, graeci enim avco sursum , yXv^ph sculpturam
dicunt , sursum sculpta
id est, .

9. Discus antea iscus vocabatur a specie scuti : vnde et scutel-

la . Postea discus vocatus , quod det escas , id est, apponat. A quo
et discumhentes dicti , siue a^ro tou cTiV^cfiv, id est ,
quod iaciant
10. Messorium vocatum a mensa per deriuationem , quasi men-

ripcre horreo ,- Cessantem Bibuli con- 7. Quod vulgo cilionem . /4/. cilicio-

sulis £r , Amphorae fumum

amphoram . nem . Sinzel a nohis dicitur . GRIAL .

bibere institutae , - Consule Tullo GR. . 8. Chrysendeta . Vasa argentea au-

. Ib. Fietilia vasa in Siimo huc re- : reis crustis illigata , ait Bayfius . GR.
spexit Plautus Sticho act. 5. sc. 4. v.12. Ib. Anaglypha . Seru. Aen. 5. atque
At nos nostro samiolo poterio tamen bibi- aspera signis , id est , sculpta (inquit)
mus AREV. . anaglypha . GRIAL .

5. Aretina vslsz De quibus Martial. . 9. Vnde et scutella . E/ scutula M^r-

lib. 14. epig. 98. GRIAL . tialis , et leues scutulas , cauasque lances.
6. Quae Samia Quoniam
appellatur . GRIAL .

de Samiis paulo , ante dixerat Samnia Ib. Montfauconius Antiqnlt. explicat.

hic quidam reponebat . Sanmites enim lib. 3.cap. 4. tom. 2. part. i.,vbi agit
7}on longe a Roma . GRIAL . de discis , etymologiam quod det escas
Ib. Fortasse creta samia ^^^sWah^tnr reiicit , huiusmodi etymolo-
et aduertit ,

ctiam ea , quae non longe a Roma na- giis tcstimonium veterum Isidori , Var-
scebatur , quamuis nomen e Sayno insu- ronis etc. parum auctoritatis indere Di- .

la ortum duxerit Nam vasa quoque sa- . seus certe graecum est neque aliunde :

tnia dicebantur alia , quae e creta insu- constat , quod antea iscus diceretur AR. .

lae Saml facta non fuerant AREV. . 10. Messorium Missorium C. Ouet. .

tomJV. R r r
 , .

.u;S ETY iVl O L OGIARV M

sorium , ParApsii quadiMnguIiim , et quadrilateriim vas, id cst , pa-
ribus absidis . Pati?ja ^v[\\o6. dispansis ,
patentibusque oris sit .

ir. La?icis ^auata ^ ciiiiisi cauata^g pro

Hinc c litera posita .

et concha . SQ(\ illa cauatajista concaiia :sic et i^raeci haec nuncu-

pant. Scutella a scuto pcr diminutionem est enim eiusdem similis. ,

12. Apophoreta a graccis ^ferendo poma , vcl aliquici nomina-

ta : onim plana Salinun^ ^^wds aptum salibus
est Idem et sulzica ^
. .

quasi salzica Acetabulum quasi acetaferum , quod acetum ferat

.
,

13. Cochlear ab vsu prius cochlearum dictum Hinc est iliud .

JNIart. 1.14. veterum distichon Sur/j cochleis habilis ^ et nec minus 'vtilis ouis ^
:

tpigr.121. _
j<ij^j,yiqui(i scis ^
potius cur cochleare vocor%
14. Trisceles graece, latine tripedes . Qui autem quatuor pe-
dibus insistunt, abusiue dicuntur .

15. In vasculis autem tria quaeruntur, quae placeant : manus

artificis, pondus argenti , splendor metalli .

colleg. GRIAL. a tnitra mitella . Hispani scutellam escU'

Ib. SiriBondus toni.i.oper. col.1889. ^/7/rtvocant , itali scodella AREV. .

in hoc vocabiilo explicando vcrsatur 12. Apophoreta Ft videantur non .

de quo multi alii etiam egerunt Scri- . tantum munera , aut teHquiae , quae e
paropsis a 7ra.^a. , ct o-\ov , obsonium.)
\>\z\.n conuiuiis tollerentur, sed vaia quoque apo-
et parapsis a 7rat.fi , et a-\n; , curuatura : phoreta ncminata GRIAL . .

vnde et absis vas escarium est Depa-

. Ib. Idem et Sulzica . Cuius vocis ve~
tina conferenduna capuc 8. num. 2. AR. stigium alibi nullum vidimus . GRIAL .

11. Gabata Martial. Transcurrunt

. Ib.Vas escarium apophoretis ferendis
gabatae , volantque lances GRIAL . . aptum Isidorus apophoretatn vocat ; quo
Ib. Grialius ita distinguit patentibus- auctore , nescio . Griaiius ediderat Sali'
que oris sit Cabata etc. , quod
lancis . num vas aptum talibus . AREVALVS ,
minus phcet Sirmondus tom. i.oper.
. 13. Veterum distichon . Mart. lib.j^.
lib. 2. Ennodii carm. 22. , cuius est ti- epigr. 121. GRIAL .

tulus , De compostile habente septem ga- Ib. Ilhid veterum miVuxi illud Maf' :

uatas ysdncnlt .fgauatam ex Martiali,et tialis : nam in Alb. cod. est illud me-
Fortunato esse lancis genus, allegatque trum distichon , et fortasse ex Martialis
Isidorum , Lancis gauata , quasi cauata , compendio factum fuit inetrum . AREV.
et glossas , Paropsis , gauata , vel cati- 14. Trisceles . Tpio-ncT^&ic . GRIAL .

nus sic enim , vt ait , vtrobique legen-

: Qui scribunt trisciles , auctori-
Ib.
dum . Scutella diminutium est a scutra , tate quorumdam mss. pcrmouentur sed :

quod vasis genus est , et fortasse ab scu» in antiquis membranis saepissime f , et r

to nomen habet . Sic a capra fit capella. inter se permutantur AREVAL. .

^
 '
L I B E R XX. 499

C A P V T V.

De vasis potoriis .
\

I.

bibendi
p
A ocLiIum ^ potando nominatuni
esc consuetudo . Phialae dictne
. Est
,
enlm omne
quod ex
vas ,

vitro fiant-. Vi-

in quo

trum enim graece 'JaAo^ dicitur .

2. Paterae phialae sunt dictae , vel quod in i^sis potare so\t-

mus 5 vel quod patentes sunt, dispansisque labris .

3. Cratera calix est, duas habens ansas, et est graecum nomen :

declinatur autem apud eos , hic crater . Nam Jatine haec cratera
dicitur . Vnde Persius : S/ tibi crateras argenti . Virgih*us : Cr^/(fr<;?j Sat. 2. v. 51.

magnos statuunt j ^•^^"' ^"^'^^'

et ijina coronattt . Fiebant autem primum a con-
nexionibus virgultorum : vnde et dictae craterae dizl ty. >c/)ar«^3 id
est quod inuicem se teneant
5
.

4. Cyathi quoque , et scyphi cymbia et ipsa poculorum sunt ,

genera Ex quibus cymhia pocuhi dicta sunt ex simihtudine cym-

.

bae nauis Amystis species poculi qua ductim id est vno spn-
.
, , ,

tu bibitur Baccea primum a Baccho quod est vinum , noniinata:

.
,

postea in vsibus aquariis transiit .

5. Calices^tt calathi ^ et poculorum generajantea ex li-

scalae
gno fiicta, inde et vocata . Graeci enim omne lignum xaAav dice-

Cap.V. n.5. Nam latine haec cratera ... zia . GRIAL .

arsenti . E Seru. Aen. i. GRIAL . Ih. Amystis species poculi

Pollux : ita

Ib. Fiebanr aatem prii-niim conne- lib. j. cap. 16. Vtitur lioc vocabulo Si-
xionibus V \r gwV.or. Qu a e fortasse cratcrrae donius in prosa post carm. 22. ad Pon-
(sic) dicebantur , de quibus Nonius GR. . tium Leontium Apud Hor.itium non- .

Ib. In versii Virgilii crateras est a nuUi amystidem acripiunt , non pro po-
crater , in versii Persii a cratera , cratr- culo , sed pro ipsa potione more thracum.
f/ff , nisi dicamiis , vlcimam prodiictam Pro baccea in scriptoribus medii acui , ec
ratione c:\esurae , qiiod non est neces- glossariis occurrit etiam hacca, baccha-
sc . AREV. rium , bacchonica , bachoaicha , bachia ,
a. Cymbia - nauis . E Seru. Aen.^. bachoica AREV. .

GRIAL . 5. Calathi Virgil. eclog. 5. Vina no-

.

Ib. Amystis Inde xfjcvc-i •nlvetv di- . uum fundam calathis Aniisia nectar GR. .

cunt graeci vno haustu labris non clausis Ib. Sczhe Quibus ( credo) quasi per
.

hihere , Horat. Neu multi Damalis meri gradus aqua crepitans desiliret , qualia
Bas«um Threicia vincat amystide GR. . multa hodie fictilia , et vitrea vasa fiunt .

Ib. Baccea Al. Bacchia . Vuho bi- . GRIAL .

Rrr
 . .

500 ETYMOLOGIARVM
bant . Ampttlla ,
quasi ampla biilla : similis cst enim rotiinditate
biillis 3 cjiiae ex spiimis aquamm fiuntjatquc ita inflantur vento .

C A P V T VI.

De vasis vinariis , et aquariis ,

Luclllus
.0 enophorus vas ferens vinum : onos enim vinum est j de quo
illud est fundus , sententia nobis
: Vertitur oefjophoris .

2. Phlascae a graeco vocabulo dictae Hae pro vehendis^ac .

recondendis phialis primum flictae suntjvnde et nuncupatae sunt

Postea in vsum vini transierunt, manente graeco vocabulo j vnde
et sumpserunt initium .

3. Lagena^tx. sicula graeca nomina suntjinflexa ex parte , vt

fierent latina. Illi enim Aaymoi, ^nos lagenam ^WW sicile^ nos siculam
dicimus . Cantharus . . .

4. Hydria vasis genus aquatilis per deriuationem vocata : tJ^cof

enim graeci aquam dicunt Situla , quod sitientibus apta sit ad .

bibendum, quod vas graeci cadum vocant

5. Catinum vas fictile , qiiod melius neutro genere dicitur,
Cap.VI.n.i. Vertitur Oeiiophor. fund. Graeci cadum ,Non enim cadus
Ibid.
Diximus lib.i. , citari hunc versum a No- vnius generis vas GRIAL . .

nio iti sententia ex Lucil. lib.^.Satyr, GR. Ib. In textu Grialii erat sicula : In
2. Phlascae a graeco vocab. An qua- not. recte situla . AREV.
si ^i(ih<t)V aa-Kci , hoc est , phialarum cul- 5. Catinum vas ficrile . Fid. Varr.
lei . Nos vulgo frascos dicimits . GRIAL. lib. 4. , et lib. i. de re rust. c. 43. GR.
Mjlti scribunt fiascae . Inuenitur
Ib. Ib. Orca est amphor . Vocem esse Hi-
etiam phlascula , et phlaco in scriptori- spaniensem inniiit Varr.i. de re rust. c.i^.
bus , et monumentis aeui medii AREV. . Orcae in Hispania feruore musti ruptae,
3. Sicula . Mira hic in libris varietas, necnon et dolia in Italia . GRIAL .

sicula , scicula , singula , sigula , Item Scyphus in quo manus lauaraus .

Ib.
faulo post illi sicile , illi scicile . Sicuia rlutarch. in Anton, TrxtePctptu >i eic, dfi-^v-
lamen , et sicile in plerisquc libris . GR. |5»y cniv(pov vj^ap i/j.Six}^>yOVTO y.Cfxia-ui etc.
Ib. Sicula apud veteres latinos est Potorium quoque fuisse vas , nemo igno-
parua sica . NonnuUi scriptores sequio- rat . GRIAL .

ris aetatis siculam adhibuerunt pro sichi , Ib. Orcam hispaniensem esse vocem,
siclo , sigla , quae erat mensura liquido- ex Varrone allegato a Grialio non col-
rum. AREV. ligo Nam
erant orcae et in aliis prouin-
.

4. Sicub Testus Nanum graecl vas . : ciis Horatius iib. 2. sat.4. v. 65. At
.

aquarium dicunt humile,ct concauura, pingui miscere mero , muriaque decebit —

<|Uod vulgo vocant situlum barbatum . Non alia , quam qua byzantia putruit or^
Vnde nani pumiliones appellantur , etc. ca . Plinius lib. 15. cap. 19. Vbi ficorum
CRIAL . copia abu/tdat f impleniur crcae in Asia,
 .

L I B E R XX. 501
quam masculino, slcut et saluium dicitur vas aptum salibus . Orca
est amphorae species , cuius minore vocabulo vrcsus , diminutiuo
'urceolus est . Scy/?/?/// , in- quo manus lauamus .

6. Ser/ola est orcarum ordo directus, vel vas vinijapud

fictile

Syriam primum excogitatum , sicut Cilicises a Cilicia nuncupatae ,

vnde primum aduectae sunt Dolium.., .

7. Cupos 5 et cup.is a capiendo , id est , accipiendo aquas vel ,

vinum , vocatas volunt vnde ct caupones Vtres ab vtero Mul- : . .

garium vas, in quod mulgentur pecora Idem et mulc(ru?n ^ ciuod .

in eo mulgeatur lac .

8. Labrum vocatum,eo quod eo lauationem scjitum est fieri in

infantum , cuius diminutiuum lahellum Idem et aUmitn , quod iii .

eo ablutionem fieri solitum sit . Felues vocatae, quod pedes ibi la-

uentur
9. Siphon vas appellatum , quod aquas sujflai^do fundat : vtuntur

citdi autem in Ruspina Africae vrbe . Ex Rom. subterr. AREV.

orca Ci-t hispaniim crz.a . AREV' 8. Peluis . Farr. lib. 4. Peluis a pe-
6. Sicut Cilicises . /3/. Silicisses , Si- dum lauatione , vt pedeluis . GRIAL .

licenses , Cilises , Cilicenses . GRIAL . //'. Labrum de quouis vase amplo di-
Ib. Seriola est diminutiuum a seria, citur , quod diductas in exteriorem par-
qnod Persius , et Palladius vsurparunt : tem habeat oras instar labrorum repan-
oblongum , et vcntrio-
scilicet vas fictile das Erat labrum bahiearium , vinarium,
.

sum . De orcarum ordine directo , quod aquarium ctc. Signihcat etiam apud S.Ara-
ait Isidorus , aliorum testimonio non brosium , et alios vas sepulcrale , conden-
comprobatur Etymon a Syria loannes
. do cadaueri aptum Isidorus hoc loco ac- .

de lanua , et alii auctoritate Isidori asse- cipit pro fonte , quo infantes lauaban-
ruerunt . AREVALVS . tur:quo fortasse spectat , quod Anasta-
7. Mulgarium vas . Quoci mulctra , sius bibliothecarius in S.Siluestro labrum
Sed Ceorg.-^.
et mulctraie, vel mulctrare . vsurpat ad indicandaivi fontis baptismalis
More patrum niuea implebunt mulgaria concham . AREV.
vaccae, in codicibus antiquissimis legi ad- 9. Et camaras expressis ad superiora
monuit Pierius , et eadem voce vsum an-- aquis emundant . Erant enim camerae si-

te Valgium Sed no^ ante casam tepidi

. gnis albario opere aliquantum eminentibus
mulgaria lactis GRIAL . . omatae , aut lacunaribus distinctae % eae^
Ib. Cupas etc. Hiuc etiam copa , mii- quum sordidatae erant , siphonibus emun^
lier , quae vinum vendit , et hispanum dabantur , quia propter altitudinem adiri
verbum copa vas , quo aqua , aut vinum alio pacto non poterant GRIAL . .

bibitur Mulctrum dicitur etiam ynulc-

. Ib. Mazochius tom.i. Spicil. bibl. ad
trale, et fem. gen. mulctra ,quamuis non- cap. 13. V. 10. Genes. siphonis etymolo-
nulli aliquid discriminis inter mulctram, giam mere hebraicam ostendit nec mi- :

et mulctrale fuisse affirment Mulctrale . rum, , quu>n

inquit eo vsi fuerint orien-
saepe christiani veteres effingebant in vi- tales , vt ait Isidorus Alia addit de sipho- .

tris , vt cernere licet apud Bonarrotium, num vsu in hortorum , et satorum cul-
ct "iu sarcophagis , vt apud Bottarium t.i. tura . AREV.
 . . ,

502 ETYMOLOGIARVM
enim hoc orientales . Nam vbi senserint, domum arderc , currunt
cum siphonibus plenis aquis, et cxtinguunt inccndia sed : et cama-
rns cxpressis ad superiora aquis emundant.

C A P V T VII.

De vasls oleariis .

,H,emicadium vas oleaiium . Scortea vas olearium, eo quod sit

cx corio dictum
^ .

2. Alabastrum vas vnguentarium a lapide cogno-

sui generis
minatum quem alahastritem vocant
5 ,
qui incorrupta vnguenta con-
seruat
3. Pyxides vascula vnguentaria ex buxo facta. Nam quod nos
hiixum j graeci Trl^ov vocant
4. Lenticula vasculum olearium ex aere , aut argento factum 3

a lijiiendo dictum . His enim regeSjCt sacerdotes liniebantur .

C A P V T VIII.

De 'uasis coquinariis

,0
tus :
mnia vasa coquendi causa parata cocula dicuntur. Plau-
Aeneis coculis mihi excocta est omnis misericordia ,

2. OlLi dicta pro eo 3 quod ebuUiat in ea aqua igni subiecto

Cap. VII. n. 1. Hemicadium . Pollux lari forma , teretiambitu , pressula ro-

Ub. 10. c. 20. GRIAL. tunditate . Aquarium quoque vas vtrum-
Ih. Scortea lestus , siue Paulus in
. que fuisse videtur Reg.i. cap.26., . Nam
'voce Scorta Omiiia namque ex pellibus
: vbi Dauid e Saulis tabernaculo hastam ,
facta scorta appellantur GRIAL . . et tpciKoc vSoLTo^ antiqun tralatio ( quam
2. De alabastrite dictum ad lib. 16. citat Lucifer Caralitanus lib. i. pro Atha-
cap. 5. num. 7. Ex onyche similiter fie- nasio ) lentem aquae reddit GRIAL . .

bant vasa vnguentaria , quibus maxime Ib. Lenticula etc. Haec est lectio ve-
vnguentum nardium asseruari solitum e- terum codicum , Vul-
vt agnouit etiam
rat , vt ex Catullo , Horatio , et Propertio canius , qui nlhilcminus aliam longe dl-
constat.. AREV. uersam expressit . AREV.
4. Lenticula Hieronym. Abacuc^.
. Cap. VIII. n. I. Gocula Fest. Gocuia .

Lenticula vas fictile sic vocatur , id est, vasa aenea coctionibus apta Alii dicunt .

(pa.Kcc, , et lenticulam a lentis forma di^ ligna rainuta , quibus facile decoquantur
ciam indicat Apuleius lib.i, florid. hm- obsonia . GRIAL .

pullam oieariam ,
quam gcslabat lcntica- 2. De paiella confer cap. 4. n. 10.
 L I B E R XX, 303
vt altliis vapor einittatiir . VnJe ec bulla clicitiii , quae m aquii
venti iiuus spiritu susteiitacur . i^^/f //^ , quasi patula . Est euim olla
oris patentioribus .

3. Cacabus j tt cucuma
sono feruoris cognominantur Haec a .

in graecis^et latinis communia noniina habent , sed vtrum latini

a graecis 3 an graeci a latinis haec vocabula mutuarint , incertum cst.
4. Lebetes aenei sunt graeco scrmone vocati ^ sunt enim onac
miiiOres in \sm\\ coquendi paratae .

5. Sartago a strepitu soni vocata , quando in ea ardet oleum .

"Tripcdes appellatae , quod tribus pedibus constent i has graeci tri-

podas vocant .

6. Mola a rotunditate sui vocata mala pomorum sic et

, vt :

graeci Cribrum ^ c[wo6. ibi currat

. frumentum , quasi currifrum .
Rutabulum dictum a proruendo stercora , siue ignem , panis co-
quendi gratia .

C A P V T IX.

De vasis repositoriis .

I. Cr,'azophylacium quae arca est , vbi coHiguntur in templo ea ,

ad indigentiam pauperum mittuntur Compositum est autem no- .

men ex lingua persica , et graeca Gaza enim lingua persarum .

thesaurus y (pvAuicii graece custodia interpretatur .

2. Arca dicta, quod arceat visum , atque prohibeat . Hinc et

huiiis libri . AREV. dorum constat . In mss. y ct v passini

4. Lebetes aerei sunt , Seru. Aen.'^. inter se confundi notum est , AREV.
adv. Dodoneosque lebetas , ollas aercas Cap. IX. n.i. Gazophylacium - mittun-
dixit . GRIAL . tur . Ferba August. in ps. 6^. GRIAL .
6. Mola , vt mala pomor. Nempe ^1»- Ib. Gaza enim pers. £ Seru. Aen.i,
Xov , et fivhov confudit . GRIAL . er 5. GRIAL .

Ib. Rotabulum s. 0. l. Festus ^'RxxiTL- z. Arca etc. Varro: Arca , quod ar-
bulum est , quo rustici in proruendo igne ceantur fures ab ea clausa . GRIAL .

panis coquendi gratia vtuntur Sed quod . Ib. Hinc et arciuum : ap^t^ov vocant
ad etymologiam attinet y nihil refert ro- Craeci , vid. Suid. GRiAL .

tabulum , an rutabulum scribas , cum inf. Ib.Hinc et arciuum Fortasse Isido- .

c. 12. rotam a ruendo trahat. Gloss. Ro- rusnon intelligit archium , seu archiuum,
tabulum cfoxaX»? , GRIAL . quod a graeco uj.xi^ est , sed arciuum de ,

Ib. Graece /xwX» est mola , fiChav pi' quo in veteri glosszvio, ArciuuSiarcens,ve-
Jtrinum . Grialius praetulit rotabulum : tans , vt apud Festum Scaliger pro nrcu-
sed apud alios scriptores scribitur ruta- la auis legit arciua auis , quae scilicet in
biilum , ncque alio modo scripsissc Isi- auspiciis veiat , aliquid fieri . ARLV.
 . .

504 ETYMOLOGIARVM
arcitium : hinc et arcanum , id est, secretiiin , vnde et ctXQX\arcentur -

3. Cihutum graeciim nonien est , quod nos arcam dicimus •

Loculus ad aliquid ponendum in terra factus locus, seu ad vestes 5

vel pecuniam custodiendam , vnde et per diminutioaem dicitur .

4. Mozicia^ quasi modicia vnde cimodicum z pro d sicut : t so-

lent itali dicere ozie pro liodie . Scrinia . .

5. quod eo consuto efficiatur quasi sa-

Saccus a sago dictus ,

gus Marsupium sacculus nummorum qucm graeci /Ltapa-f^rov ap-

.
,

pellant Quaedam cnim graeca nomina in latinum paulo inflcctun-

.

tur propter romanum eloquium .

6. Sitarciae nautarum sunt ab eo quod sutae sunt

, , Inuolu-
crum dictum , quod aliquid in se teneat inuolutum .

7. Viscus sacculus est publicus , vnde et fiscellae , et fiscinae

dicuntur hunc habent exactoreSjet in eo mittunt debitum publi-

:

cum , quod redditur regibus . Tiscus autem priniae positionis est,

deriuatiuum fiscina^ diminutiuum fiscella.

8. Canistrum fissis cannis contexitur, vnde nuncupatur alii et :

graecum asserunt . Cistella a costis ex canna, vel ligno , quibus

contexitur, nominata
9. Cophinus vas ex virgulis , aptum mundare stercora , et terram
por-
3. Graece capsa
y.i/2ccroi; est a>:a , . na continetur . Quod ait Isidorus , sitar-
In glossariis veteribus post Isidoruoi re- cias nautarum esse , non soUim Apuleii ,
pctitur cibutum AREV. . sedaliorum quoque auctoritate compro-
4. Papias, Mo%.ica, quasi modica , vn- bari posse videtur Hieronymus in prae- .

de ?nozus z pro d etc. Ex IsiJoro loannes fat. commentar. in Matth. ad Eusebium :

de laniia Mozina a modus genus reposi-

: Miror , quum Romam subito nauigaturus,
torii , quasi moditia Glossariuna Aeltri- . hanc tibi a me quasi sitarciam dari vo-
ci Mozyta , vel arcula . Obseruandum ,
: lueris vt Matthaeum breuiter exponam .
,

apud antiquos facile mutari consueuisse VetusScholiastes luuenalis ad sat.i2.v.6i.

di in 2: , vt zabulus pro diabolus , Za- Inter sitarciam et securim necessariam
nium pro Dianium . Huc pertinet ho%.ie putato ad nauem vehendam Sed ad alia .

pro hodie AREV. .

quoque extenditur AREV. .

6. Sitarciae
sunt Apuleius nautar. .
7. Fiscus sacculus - dicuntur Ex .

lib. 2. de asin. Hac enim sitarcia naui- Augustin. in Psalmum 146. GRIAL .

giura Veneris indiget sola Sed extendi- . <S. Canistrum - alii graecum asserunt.
tur ad alios ,vt Reg.i. c. g. Panes ue- Non male Nam . Ttctvai<^f.ov , aut etiam xa~
fecerunt de sitarciis nostris GRIAL . . vwVpoy, auctore Polluce , dicitur .GRIAL.
Ib. Sitarciam , vel sitarchiam grae- Ib. Varro lib. 4. de ling. lat. cap.25.
cam originem habere, probant Becmanus, Tryblia , et canistra , quae putant esse la-
et alii Proprie sitarcia est annona , qiiae
. tina , sunt graeca . AREV.
iter agendi gratia paratur sed per me- :
9. Cophinus vas ex virgulis , AU vir-
tonymiam dicitur de pera , qua ea anno- gultis , GRIAL .
 . . . ,

L I B E R XX'. 50S
portare . De qiio dlcit Psalmista pro Israel : Mafuis eius in cophino Psalm.So.v.^.

/^^«/^/«/.01^1115 aiitem cfv/^A/V/w/, qiiasi £•<?««/, quasi cauus

10. Corbes dictae , quia curuatis virgis contcxuntur . Sporta
vel quod ex sparto fieri solet, vel quod exportet aliquid. ( Spor-
ta ab sparto dicta , non ab exportatuio ^ sicut quidam volunt. Piius
enim de sparto fiebant )

C A P V T X.

De vasis luminariorum .

..A b igni colendo culinam antiqui appellauerunt focum . Focus,

quia (p&Js vnde iuxta philosophos quosdam
graece latine ignis est ,

cuncta procreantnr. Et reuera sinc calcre nihil nascitur, adeo vt

de septentrione poeta dicat Sterili non quidquam frigore gig^i : > Lucan. l. 4.

Dlctus autem cophinus q. couus

Ib. vas potorium Sed cur per gn culigna
.

Notatio nata ex scriptura couinus per vas potorium potius , quam culina focus
digammon . GRIAL . scribitur , si Varronis etymologiae credi-
10. Corbes - quia curuatis vlrg. "Nisi mus ? Ego ita existimo , culinam verum^
acni" Tou Kopfi^ maiiis , de quo Poilux lib. priscumque nomen cxtitisse , dictawque
10. c. 24. GRIAL . culinam eam dornus partem ( quia , vt
Ib. Sporta , vel quod ex sparto .
5"^- ait Varroypostica esset) a posteriore par-
cunda interpretatio , quae priorem refor- tc animalis , sed mutasse priorem voca^
mat i abest a quibusdam veteribus libris . lem veteres honestati seruientes ; idque
Alia vero , quae in editis leguntur defru- Varronem ipsum vidisse , serioque dissi-
ctice sparto , allata huc sunt e lib. 17. mulasse , texisse etiam eleganti notatio-
C.9. GRIAL . ne eayn foeditatem , quae verecundiores
'

Ib. Nonius cap. 2. num. 8^3. Spor- aures posset offendere , alioque mentes ab-
tas aut ab sparto , quasi sparteas , aut ab duxisse , functum ea in re magis philoso-
asportando , Alia addit Vulcanius , quae phi , quam grammatici cjf.cio Quod Isi- .

tametsi a mss. absunt , tamen bona esse dorus quoque persaepe facit Ita verum .

censet AREV.
. quoqus reperietur , quod voluit Nonius
Cap. X. n.i. Ab igni colendo culinani colinam dixisse veteres Illud magis re- .

antiq. appell. fbcum . Mendose codices conditum , quod cuWnam vocari ( ait Fe~
cmnes : Ab igni colendo
Far. , et ligna . stus ) locum , in quo epulae in funere
ro apiid Nonium lib. i. de vita pop. rom. comburuntur . GRIAL .

Qua fine sit antica , et postica in po- : Ib. Sterlli iion quidquam frigorc gi-
stica parte erat cullna dicta ab eo , quod gni . E Lucan. 4. GRIAL .

ibicolebant ignem . Neque dubium , quin Ib. Varro autem - quod foueant . Et
Nonii verba haec sint Collnam veteres : Festus , et Ouidius Fast.6. At focus a flam-
coquinam dixerunt, non , vt nunc vulgus mis , et quod fouet omnia , dictus . GR.
putat , cullnam scilicet Nihil enim aliud . Ibid. Ab igni : ita rescribo ex nota
propositum illi , quam vt testimoniis euin- Grialii , nam in textu erat Ab igne , quod
f.t/,colinam dixisse veteres , non cuH- perinde est De hoc verbo culina vide,
.

nam. Erat item culiena {vt aitFestus) quse erudlte annotauit V, C. Clemens
Tom.IK Sss
 .

5o5 ET YMOLO GIARVM

Varro aiitcm focos ait dlctos ^quod foueanr igncs , nani ignis \\si
flamma est c|iiiciqnid aiitcm ignem fouet , focus vocatur , seu ara
:

sit, siue quid aliud, in quo ignis fouetur.

2. Lucerna a lyclino dicta est^vnde et breuis est lu ^ vt Per-

£at. j.v. iSi. sius j Dispositae pinguem nebulam vomuere lucernae Si enim a luce .

diceretur , non staret vcrsus Lychnus autem , quasi lucinius Est . .

enim cicindela lucernae.

3. Candelahrum a candelis dictum quasi candelaferum , quod ,

candelam ferat Cf^d'/// per deriuationem a cera nomen- habetj ex

,

qua formatur, de quo quidam5///V tibi nocturnos praestaho cereus

iones
o . ~ Subducta luce altera lux sum tihi .

4. Candela a candendo dicitur^eo quod candendo deleatur

Lacunaria pendentia sunt lumina, quasi lucanaria ^id est , in aere

lucentia .

5. f«;M//^ sunt j
quae intra ceram sunt^dicta a//^;;/^^/ ,
quos
Biagius in Monum. graec. latin.png.195. ex quo Marcials profeceiit . AREV.
AREV. 4. Ucnnzrh. Leguntur haec
Czndeh -

2. Lucerna a lychno - non staret ver- in aHquibus Gothicis \ sed absunt a we-
sus . E Seruio Aen. i. ad v. dopendent lioribus . GRIAL .

lychni laq. aur. GRIAL Ib. De

lacunaribus i quae pendentia
Ih.- Reposui vt Persius . Grialius ex sint lumina,alibi mentio non occurrit .
Seruio sumpsit sed versus , v! luuenaiis : AREV.
est Versii , Vulcanius,
et Persiurn indicaut 5. Funalia- funera dicuntur . £ Seru.
aiiique editi antiquiores Ratio Seruii ab . ibid. GRIAL.
Isidoro adoptata , quod si lucerna esset Ib. Quod sint cy.oxia:! , hoc est , in-
a luce , non staret versus , quia longa es- torti . Fnde vulgo , antorchas . GRI/iL .
$et /z/, nihil euincit naiii multa sunt de- : Ib. Funalia c. a. v. e. st. h. aut vnc.
riuata , ciiae quantitatem mutant , vt art- Funus ( ait Don. in And. ) a fun^libus di-
na , arista , acerbus etc. De re ipsa Varro ctum est , et vncis , vel cuneis candel^
lib. 4. de ling. lat. cap. 25. Lucerna post brorum , quibus delibuti funes , aut cerei
inuenta , quae dicta a luce^tv;! quod id fomites infiguntur GRL^^L . .

vocant graeci y.Cx^o'^ • l^ro cicendila , vt Ib. Funalia etc. Vide lib. xi. cap, 2.
erat in Grialii textu , et aliis excusis , num.34., Plinium lib. 16. cap. 38. , et
scripsi cicindela enim vocatur ge-
: ita Kirchmannum De fun. roman. cap. 3.
nus quoddani muscarum noctu lucen- lib. 2. Non omlttam monere hoc loco ,
tium AREV. . quod multis aliis potuissem , quam negli-
3. De quo quidam . Marr/rf/. 14, e- gens fuerit recens editor Matritensis , qui
pigr. 42. H'c tibi nocturnos pracstabit id ita comroisit typis Funalia candela- :

cereus ignes , - Subducta est puero nam« bra apnd veteres , quibus funiculi cera ,
que lucerna tuo Neque tamen Isidoria- . vel huiusmodi alimento luminis obliti fi.
riorujn codicum consensio wutare nos quid- gebantur Omittuntur verba extantes sti-
.

quam sinit , quum haec quoque ferri pos- ynulos h.abuerunt , aut vncos Ita passim .

sint . GRIAL . similia errata occurrunt ; neque vlla o-

Ib. Fortasse versus , Uic tibi etc. non mnino apparet erratorum correctio. Sem-
sunt Martialis , 5ed alterius antiquioris , lcrus in not. ad Glossarium Isidorianmri.
 . . ...

L I C E R XX. 507
ante vsum papyri cern ciiciiindatos habiiere maiorcs , vnde et fii-

nera diciintiir . Funalia autem graeci scolaces dlcant , c[Uod sint scc-

liae j hoc est , nominabant

intorti . Hos romani funes , et funalia
Funalia candelabra apud veteres extantes stimulos habuerunt, aut
vncos,quibus funiculi ccra , vel hiiiusmodi aHmento luminis obhti
ficebantur. lidem itiiquc , et stimuli praeacuti funalia dicebantur
(5. Lajnpas flamma est in vertice lucens : dicta , quod lambentis
motum ostendere videatur. Fax dicta, quod/cfd^/y^ic-Aj/, cuius di-
minutiuum facula .

7. Laterna inde vocata , quod lucem interius habeat clausam

Fit cnim ex vitro, intus rechiso lumine,vt venti flatus adire non
possit j et ad praebendum lumen ficile vbique circumferatur .

S. Lucubrum vocatum quod luceat in vmbra Est eniin mo- , .

dicus ignis ,
qui solet ex tenui stuppa, ceraque formari
9. Pyra est 5 quae in modum arae ex h'gnis construi solet , vt
ardeat enim ignis dicitur
: Sed pyra est ipsa h*gnorum con-
-nv^ .

geries^quum nondum zxdcw rogus est, quiim ardere coeperit ^w- :

stum vero iam exustum vocatur

10. Pharus est maxima quam graeci et latini in com-
turris , ,

mune ex ipsius rei vsu pharum appellauerunt eo quod flainmarum ,

indicio longe videatur a nauigantibus , sicut supra diximus , qua-

lem Ptolemaeus iuxta Alexandriam construxisse octingentis talentis
traditur. Vsus eius est nocturno nauium cursui ig.nes ostcndere ad
praenuncianda vada, portusque introitus ne decepti tenebris naui- ,

gantes in scopulos incidant : nani Alexandria fidlacibus vadis insi-

diosos accessus habet . Hinc igitur in portibus machinas ad prae-

verbo scolaces veteres corruptas eciitio- 9. Pyra - solet .E Seru. Aeneid. 6.

nes hoc loco corrigit , Grialianae imme- aramque sepulcri . GRIAL .

roor , aut inscius . Velle autem videtur Ib.Sed pyra est ipsa lign. cong. -
scohoe ^uon scoliae\sc\\\cet a masculino exustum vocant Ex cod. Aen. ii.adv, .

<rKo?C/oi . AREV. Constituere pyras GRIAL . .

6. Lampas - quoJ lambentis morum . 10. Pharus est turris , etc. Ead. sup.
Respexit ( credo) adFirgiiii verba , Lam- lib. 15. c. 2. ex Uegeiipp. , Plin. , et So-

bere flamma comas Quum alioqui vocem . lin. GRIAL .

csse graecam constaret GRIAL . . Ib, opo? visio yOfxfft; potius . GR.
o. Lucubrum etc. Ita fere ex Isidoro Ib. praenuncianda :,Gr\^\\us , iWi-.
A<i
Papias , et alii lexicographi , et glossogra- que editi Sed verum
ad pronuncianda .

phi Forcellinus lucubrum inter barbara

. est praenuncianda , quod etiam legitur
reiectum dicit esss , quidquid ex arida lib. 15. cap.z. num. 37. , vbi eadem ver-
materia est ad concipiendum ignem . AR. ba occurrunt . AREV.
S SS 2
 . . ,

5o8 ETr MOLOG I ARVM

lucendi minlsteriuni fabricatas /'//^^'o/ diciint. Nam cpo^e lux est , 0^9$
visio dicitur 3 vnde et lucifer graece cw5(po^o$ appellatur .

C A P V T X I.

De lectis , et sellis ,

I. Ljecticae a lectis herbis vocatae . Stratus a sterjietido dictus ,

quasi storeatus . In iis solis antiqui ad dormiendum accubabant,

nondum laneis stramcntis repertis . Storea ^ c[Wodi sit terra strata
2. Cama est breuis^et circa terram . cnim x^^jt^rt/ bre-
Graeci
ue dicunt. Cubile cst cubandi locus . Grabatum graecum csi Ba^ .

iunola est lectus , qui in itinere baiulatur a baiulando jid est 5 de-
portando .

3. Puluinar lectus diuitum est , inde et puluillus . Sp i nga e siintj

in quibus sunt spingatae eflBgics , quos nos gryfhos dicimus . Pu-
Tjicani lecti , parui , et humiles 3 primum a Carthagine aduecti , et
inde nominati
Cap. XI. n. 1. Lecticae a lectis herb. retrlces diobolares . Fortasse apud Isi-
Lectica , quod legebant , vnde eam face- dorum le^endum grabatus . Pro baionola
rent , stramenta , atque herbas ait Farro . Ducangius legendum censuit baiulor.a »

Tsstus Lectus dictus vel a coUectis fo-

: vt apud Vgutionem , Baiulona lectus , qui
liis ad cubitandum , etc. GRIAL . . in itinere baiulatur In aUis glossariis va-
.

Ib. Plura de lecticis vide apud Lipsium ria est huius vocis scriptura,vt in mss.
lib. I. Elector. cap. 19. Lecticas bithy- quoque Isidori . AREV.
norum inucntum fuisse existimabant ve- 3. Spingae , in quibns sunt spingatae .
teres , vt animaduertit Vulpius in not. ad 'Spingae spingatae legebat Ckacon P'iden- .

CatuUum pag. 39. Communior scriptura dum , an ab sphingis , de quib. Iib.i2. c.i.
apud Caesarem , PUnium , et aUos est sto- Sphingae viUosae sunt comis GRIAL . .

YSa a (TTcfiiU) , sterno . GriaUus edidit sto- Ib. Punicani lecti . De quib. Cic. pro
riatus , storia . AREV. Muraen. , et Faler. lib. 9. c^. , et Senec.
2. Graeci enim X'*-!^'*-' breue dicunt . ep. <)6. GRIAL .

Jdem lib. 12. c. i. CameHs causa nomen Ib. Puluinar lectus diuitum idem :

dedit seu quod quando onerantur , vt

, U'b. 19. cap. 26. num. Confer notam .
4.
breuiores , et hnniliores fiant , accubant, Spingas , et spingatas effigies Ducangius
quia graeci ;t»/^*' humile , et breue di- sphingas esse inteUigit , et aduertit , eius-
cunt . GRIAL . modi sphingas in seUis conspicere Ucere
Jb. Grabatum graecum: K^df6^a,rav. GR. in Achate S. CapcUae Parisiensis , qui ha-
Jb. De camti vid. Ub.19. cap.22. n.29. betur apud Santamantium . De punicanis.
Crabatutfi neutro genere apud antiquio- lectis agit etiam PUnius lib. 33. cap. xi.
res vix reperletur graece est K^uBciroi, : Erant simili de czwsz fenestrae punicanae
vel kpafi^aLTOi Ciceroni , MartiaU , et
. appeUatae, punicana coagmenta etc. Non-
aliis masc. gen. grnbatus pro lecto hu- nuUi legunt primum Carthagine aduecti
eaiUjin qqo mendici cubabam,et me- ^uod 3 omisso a } niagis latinum est . AR.
 L I B E R XX. 509
4. Lecticae 3 siiie pliitei jlectij de quibus Rutiliiis Rufus de vira
Scipionis, Pr/w«w, inquit , f6';;/;M cojisuettidinein imperatorian ipse
pro lectis lecticis 'utebatur .

5. Sponda autem exteiior pars \ccn , pluteus interior . Gcniales

lecti 3
proprie sunt, qui sternuiuur puellis nubentibus, dicti n gene-
randis liberis .

6. Cunabula sunt lectuli , in quibus infantos iacere consueue-

runt, dicta , quod paitui adhibeantur, quasi .tynabula : nam k'jhv est

graece eniti .

7. Feretrum dicitur,quod in eo moitui deferantur, et est grae-

cum nomen Nam <ps^gTpoK dicitur aVo tqv (p?^«>', id est ,

. 0. ferendo i

nam latine capulus dicitur ,

quod super capita hominum feratur^
sic Plautus : Capularis senex , id est , vicinus capulo .

8. Scamna sunt , quae altioribus lectis apponuntur dicta a scan^

4. Rutilius Rufus de vita Scip. Cuius 6. Cunabula - eniti . E Seru. Eclog./^.

Appianus meminit in lib. de belJ. Hisp. 7. Feretrum - vicinus capulo. £.v eod.
^ p«T»>./oi' p«?oi' a-vyypd^ict rcov ^ rcov Aen. i\. qnare iUud qnod super capita
\

ipyeov roTi ;t/X«5£p;:^« vra . Cic. in Bruto . hominum feratur , alicna ducebat Chacon,
Memoria teneo , Smyrnae ex P. Rutilio nequc id mihi dubium , quuin praesertirn
Rufo audiuisse , quuin diccret adolescen- addat Seruius ct dictus capulus , quod :

tulo se accidisse , vt ex s.c.P. Scipio , corpus capiat Fesf.ts quoque , Capulum.

et D. Brutus ( vt opinor ) cos. de re a- a capiendo GRIAL . .

troci , magnaque quacrerent , etc. GR. Ib» De feretro supr.i lib. 18. cap. 9.
Ib. In cod. Vat. p^.^vtin aliis ve- num. 1. Etymon capuli iqnod super ca-
teribus exemplaribus , sic legitur , cie quo pita etc. , reiiciebat etiam Kirchmannus
Satyrius de vita sua Primo , inquit , con- : De funer. romanor. lib. 2. cap, ^.Ca-
tra consuetudinem imperatorum pro lectis pularis senex est Caecilii apud Fulgen-
lecticis vtebantur AREV^. . tium de prisco sermone num. 25. Plau-
5. Sponda autem e<terior pars le- tus Mil. glor. act. ^' sc. i. v. 33. Itane
cti .Recte Nam quod Caesar a Dolabella
. tibi videor tam achcrunticus ? tam capu-
( vt ait Sueton. in lulio ) interior sponda laris? AREV.
regiae lecticae dictus sit , maledictum ve- 8. Scamna- Scabell. Varro lib./:^. quo
hementius facit . GRIAL . simplici scansione scandebant in lectum
Ib. Geniales lecti . Ead. sup. lib. 8. non altum , scabelliim in altiorem , sca-
:

c.vltim, GRIAL . mnum . GRIAL .

Ib. Duae erant spondne lecti altera , Ib. Scansilia - in sedib. haerent . Al.
exterior ,
quae simpliciter sponda lecti in aedib. haerent . GRIAL,
dicebatur , altera interior , parieti admo- Ib. Hinc et scabelli : rectum esset
ta , pluteo munita , ad quam vxores cu- Hinc et scabella , quae etc. Lactantius
babant, quae pluteus vocabatur . Voca- lib. 4. cap. 12. ex psalmo 109. v. 2. di-
bulum sponda ad italos transiit In tri- . xit suppedaneum pedum tuorum Vulgata :

clinaribus lectis contrario modo sponda scabellum pedum tuorum Quintilianus .

dicebatur pars interior mensae admota , lib. I. cap. 4. al. 6. Discat puer ,,quid ia
pluteus pars exterior Vide Gesnerum in . literis proprium , quid communCi quae cum
Thes. verb. pluteus AREV. . quibus copiatio : nec miretur , cur ex
 .

^ 10 ETYMOLOGIARVM
clendo . Hinc et rr.iAf/// ,
qiii lectis paruis , vel sellis ob ascensuin
apponiintur . Scabellnm autem ti suppedAnfum dAciim . Nain quod
graeci dicunt tyTroTCcTioy , dixerunt latini scabellnm ^ et ciVii dixerunt
supp^daneum :c[\xoA sub pedibus sit . ScAnsilia gradus sunt- vbiho-
norati iii sedibus haerent.
9. Sedes dictae^quod apud romanos non erat vsus
veteres
accumbcndi 5 vnde et considere dicebantur Postca vt Varro ait de
.

vitapopuH romanij^firi discumbere coeperunt, mulieres sedere ,

quia turpis visus est in muHere acrubitus Scdes singulari nuijie- .

ro proprie regni est^qui graece O^ovos dicitur . Subsellia vero cete-

rorum, cathedrae doctorum .

10. Solium in quo rex sedet propter tutelam corporis sui ,

5

secundum quosdam a soliditate dictum, quasi solidum secundum :

ah*cs per antistichon , quasi sodium , a sedendo . Vnde et sella^ quasi

seda 5 dicta est , et subsellia , quasi subsedi.i .

11. 5(f//^f curules erantjin quibus magistratus sedentes iura red-

debant . Dictae autem curules, quia apud veteres praetores, etcon-
sules propter itineris longinquitatem curru ad forum proueheban-
tur ; sellae autem , quae post eos vehebantur
quibus sedentes di- ,

cere iura solebant , a curru curules seHae sunt nominatae .

12. Tripodes scamneHi sunt habentes tres pedes , sed et can- ,

delabra tripoda sunt^quia siiniHter habent tres pedes

SCAMNO fiat SCABELLFM Apud . Pli- terr. tab. ixj.Confer etiam tom 3. tab.
niiim reperitur scarjsilis aLJiectiiuim sed : 141. Aldus Manutius Pauli filius De quae-
scansiie pro pradibus etc. ad medium ae- sitis per epist. lib.i. cap, 4. accurate agit
iium reiicitiir ,de quo Ducangius verb. de accumbendi , et comedendi ratione ,
scandile ^ scansile ex Papia , et aliis . AR. et aduertit , turpem quidem visum fuisse
9. Viri discuinbere coeper. mulieres
- in mulieribus accubitum , sed postea con-

sedere . Valer. Max. lib. 2. femi-

c. i. lagione morum deprauatas accumbere
nae cum viris cubantibus sedentes coe- coepisse . AREV. ,
nitabant GRIAL . . 10. Solium E duobus Ser-
- dicta est .

Ib. Catliedrae 6.oct.or\jm.Cassiod.in ps.i. uii locis .Aen. i. et y. GRIAL .

Cathedra proprie doctoribus datur GR. . Ib. Olim seltas fuisse communes v-
Ib. loannes Andreas Schmidius Dis- trique sexui cathedras vero ad mulie-
,

quisitionem edidit de cathedris Docto- res pertinuisse , sed ita vt viri molliores
rum veterum lenae anno 1683. Etiam cathedris vti non abnuerent , post Li-
postquam consuetudo inualuit discum- psium docet Schefterus De re vehic. lib.2.
bendi in conuiuiis » aliquando viri quo- cap. 4. AREV.
que sedentes epulabantur , prasertim in 12. Tripodes scamnelli . Sic apud Vi~
conuiuiis funebribus, vt obseruatur in ve- truu. lib. j. c. "^. ) et iib. 5. c. 9. In vu!~
tcri pictura coemeterii Ss. Petri , et Mar- gatis tamen exemplaribus Scamiili , qui
cellini apud Bottarlutn ton:i. 2. Rom. sub- in aliis Scabelli j et Sciimnuli . GR.
 .

]. I B E R XX. 511

C A P V T XII.

De vehlculis ,

I. c.
V-x arrum a cardhie rotarum dictum : vndc et currus dlcti , quod
rotas habere videntiir . Rota aiitem dicta , qiiod ruat , et rutundum
a rota vocatam .

2. Rheda genus vehiculi quatuor rotarum . Has antiqui retas

dicebant, propterea quod haberent rotas .

3. Carpcfjtum ^omp^ticum vehiculi genus quasi carrum pom- ,

paticum PLiustrum vehiculum duarum rotarum quibus oncra de-

. ,

fcruntur. Et dictum plaustrum jC[\.\i,\ voluitur, quasi diccres pila-

Cap. XII. n. I. Schefterus De re vehi- Plaustrum quasi pilasrrum Vur.

Ib. .

ciilari lib. 2. cap. 27. existiaiat , carrum ro Plaustrum , quod ex omni parte pa-
:

vocabulum esse a barbaris desumptum , lam est , vel potius a palando , hoc est,
forte a Gallis . Delsidoriana etymologia extendendo GRIAL . .

ita Qidd est CAliDO ROTARVM>

censet : Ib. Caracutium Gotth. Ou. colleg. .

An id , circa quod vertuntur} At hoc non carrucium ,/\/frw a nos tris czrricoche di-
est cardo in vehiculis Sed nec quodro- . citur . GRIAL .

tas habere videntur^ carros declarat . Ipse Ib. Capsum . Vtitur hac voce Fcstiu
lib.2. cap. 15. zsirmt , curruoi dictum a in Ploxemo . Gloss. Capsum 7rXiv3-iov .

currendo , vbi exponit , Isidorum iioc vo- GRIAL .

luisse , currum esse dicrura , quod currat, Ib. Schefferus dc re vehic. , vbi agit
tamquam Con-
qui rotas habeat multas . de carpento Carmenta dictum
, quod a
fer not. ad lib.18. cap. ^5. num.i. Ce- putat , existimat , Isidorum describcre vo-
terum cardo rotarum de quo Isidorus, , luisse %\m^\'\c\lQr pompaticum carpentumy
videtur esse axis tignum ilhtd te- , siue atque adeo obseruat , in ediuone anni
res , quod rota vertitur Alii pu-
circa . 1^9"^. pompaticum referri ad carpcntum,
tant , carrum dictum a quatuor rotis^ qua- non ad sequens vehiculi genus Sed mi- .

si quadrum, aut quarrum , vt est apud Ste- hi dubium non est , quin Isidorus solum
phanum Tornacensem epist.229. AREV. vcrbum carpentutn deducat ex carro pom-
2. Rhedam vocem esse gallicam , tra- patico , siue pornpae , vt interpret.itur et-
dit (^uintilianus lib. i. cap. 5. al. 9. Scri- iam Vossius Etymol. Becmanus cumin
bitur etiam reda j sed quod retas antiqui Scheftero ficit, et credit carpentum pom" ,

dixerint pro rhedis , aliunde non con- paticum ab Isidoro dici vebicnii uenus :

stat . Retae erant arbores , quae ex ripis sed suspicatur , pro quasi carrum pompa-
fluminum eminent , de quibus Geilius ticum legendum ouasi carrum penden^
lib. XI. cap. 17. AREV. tem Caracutium ,siue Qarracutium apud
.

3. Carpentum - q. carrum pompatic. aiuiqaiores non ex Isidoro

repcfitur :

Ouid. Nam prius Ausonias matres car- sumpserunt Papiiis

, glossarium Arabico-
penta vehebant - Haec quoque ab Euan- : latinum , et Saxonicum Cdpsus apud Vi- .

parente reor. Ft sit carpentum,

dri dicta truuium lib.io. cap. 14. est pars illa rlie-

quasi carmentum , a Carmenta Euandri «Lie 5 in qus sedent , qui vectantur . aR.
matre . GRIAL
 ,

512 ETYMOLOGIARVM
strtim . Carjtcutlum vehiculum altissimnruin rotarum , quasi carru77i
acutum . Capsus carruca vndique contecta, quasi capsa .

4. Filentum 5 vel petoritum , contexta quatuor rotarum vehicula ,

8. Aen. ^d^. qiiit>i,s matronac olim vtebantur : Vn-giVius^ Pilentis matres in mol-
lib. I. Sat. 6.
libus . Horatius, Plures calo7jes , atque caballi - Pascetidi ^ ducenda pe-
torita Erant autem antea pilenta veneti coloris , non , vt nunc sunt
.

russati 3 quibus nisi castae matronae vti poterant sicut nec vittis. ,

5. Basterna vehiculum itineris , quasi njiae sternax moXWhws :>

stramentis composita , a duobus animalibus deportata .

C A P V T XIII.

De reliquis , quae in vsu habentur .

,B.aculus a Baccho repertore vitis fertur inuentus , quo homines

moti vino inniterentur . Sicut autem a Baccho baculus jiza ^ baculo
bacillus per diminutionem .

2. Fustes^ quod praefixi in terram stent .^

quos rustici palos vo-
cantjquibus iuuenes pro criminibus feriuntur. Vectes dicti^quod
manibus vectentur wni^Q ostia , saxaque velluntur : .

3. Torfices secundum etymologiam jsi 2ifilo dicuntur ,/ poni-

tur 3

4. Pilentum . £ Seru. Aen. 8. GR, nomast. verb. basterna Confer etiam .

Ib. Viilcanius , et veteres cditiones epigramma vetus in collectione Pithoei,

exhibent, Pilentiim, vel petoritiim contex- Aurea matronas claudit hasterna pudicas .

tum quatnor rotarum vehiculum quod : AREV.

Schefferus de re vehic. lib. 2. cap.25. ita Cap. XIII. n.i. Baculi originem he-
interpungendum putat , Pilentum , vel pe- braicam Recmanus exponit AREV. .

toritum contextum , quatuor rotarum ve- 2. Fusces dicti q. stent . Sup. lib.^.
hiculum . Petorifum quidem erat quatiior cap. 27. Fustes , quod praefixi in fossis
rotarum : sed pilentum duabus tantum stent . GRIAL .

rotis constitisse , plerique tradunt . Isi- Ib. Vectes .. Eadem lib. ^. c.ij. GK.
doras , vt ex Grialiana editione colligitar, 3. Forfices secundum etymolog. Ff/.
pilento,et petorito quatuor rotas assi- Longus in libro de orthograph. Sed quae-
gnat. Adisis commentarium meum ad stio est in loquendo vt forcipes , et/<7r»
,

Prudentium lib. 2. contra Symmach. v. pices ; et arcesso , et accerso . His enim

io88. , et Pithoeum Aduers. subs. lib.i. minimum dignoscere , quomodo di-
erit
cap. 5. AREV. cantur Proinde ac dixero , scribes mihi,
.

5. Easterna . Meminit huius etiam quibus tamen adnotauimus , veteres per

Uieronym. Is. 66. GRIAL . transmutationem syllabae /^m/?fi' dixisse.
Ib. . Basterna vehiculi^m erst matro- Nam et Virgilius , Versantque tenaci for-
narum , de quo rnulta Ros-weydus in O- cipe massam Fcrcipes dicincius ab eo ,
.
 .

L I B E R XX. 513
X.nii -^xt forfices ^
qiiae siint sartoriim : si 3. pilo per p j vt forpicepSj
quae sunt tonsorum si ab acclpioido per c ^vt forcipes ^ eo quod :

formnm capia^il , quao sunt fabrorum Formum enim dixerunt anti- .

iqui calidum vnde et formosus : .

4. Nouacula^eo quod innouat faciem Pecten dictus , eo quod .

pexos capillos fiKiat atque compositos Calamistrum est acus , quae , .

caletacta , et adhibita, calefacit, et intorquet capillos . Vnde et ca-

Jamistrati appellantur, qui comam torquent
5, Clauis dicta , quod cl audat ^ tt Catenatum ^ (\\.\od
aperiat .

capiendo teneat Horologium ^quod ibi

. horas legamus ^ id estjColli-
gamus . Est enim in solariis positum , vbi a clauo per lineas currit
vmbrajVC quamcumque diei horam ostendat .

C A P V T XIV.

De instrumentis rusticis .

..F,omer dictus , quod vi humum eruat , seu ab euomendo ter^

ram . De quo Lucretius : Vncus aratri - Ferreus occulto decrescit vo- lib. i.

mer in aruis Sumitque per detrimenta fulgorem

. .

2. Aratrum ab arando terram vocatum , quasi araterrium . Bu-

q\iod formum capiant , id cst , calidiiin . ditur , et claui aperitur. In vita S. Fru-
GRIAL . ctuosi cap. 19. al. n. 18. Habitaculi <?-

Ib. Dubitat Vossius in Etymol. de la- stia . . . catenatis , st seris , diuersisque

tinitate vocis forpiceps , quae tamen re- duris obserantes claustris . In argumento
peritur in OrthographiaCassiodorii cap.4. non obuio exphcando versatus
ita fuit
ex Vel. Longo , et apud Sidonium in Po- Laur. lo. Molin. , qui dissertationem De
lemii epiihal. carm.15. vcrs. 185. ex opti- clauibus veterum edidit . AREV.
mis exeraplaribus . Alios scriptores me- Cap. XIV. n. I. Vonier- seu ab euo-
dii aeui , qui distinctionem hanc Isido- mendo terr. Varro Aratrum , quod ara- :

rianam inter forpex , forfex , et forccps uit terram , eius ferrum vomer , quod
amplexi sunt , et explicuerunt , recenset, vomit eo plus terram GRIAL . .

et excribit Ducangius , quem satis sit in- Ib. Sumitque per detrimenta fulgo-
dicasse . AREV. rem F. mioxtm^respexit fortasse ad Vir-
.

4. Calamistrum . E Seru. Aen. 12. gilii verba ^ et sulco attritus splendesce-

ad V. Crines vibratos calido ferro . GR. re vomer . GRIAL .

5. Catenatum . Quod nos candado . Ib. In editionibus Lucretli est occul'

GRIAL. tf pro occulto. Apud Seruium ad i.Georg*
Fortasse catenatum , seu catena-
Ib. V. 46. Et sulco attritus et-c. sic legitur,
tium est pessulus , quod itali dicunt ca- Occulto decrescit vomer in aruo AREV. .

tsnaccio , hispani cerrojo Vox hispana . 2. Buris - cauda bouis.Z: Seru.Georg.i.

candado , italica lucchettOi%\gv)\f\czx. quod- GRIAL .

dam instrumentum, quod sine claui dau- Ib. Dentale . Ex eodem,niH qiiod illic

Tom.lV, Ttt
 . : »

514 ETYMOLOGIARVM
(oncy quod iit ris est curiiamentLim aratri , dictiim , quasi /S005 i^/ja , quod fit in si-

inilitudinem caudae bouis. Dentale est aratri pars prima , m quo

vomer inducitur, quasi dens.
5. Cultelli a cultura dicti ^ eo quod ex ipsis putatione veteres
in arbore vtebantur , et vite , priusquam falces essent repertae .

4. qua arbores putantur et vites Dictae autem sunt

Falx est, , .

faIces,quod his primum milites horbam y^/zVd-w solebant abscinde-

Marr. lib. 14. re YniXQ est illud: Pax me certa ducis placidus curuauit in vsus
.

V. 34.
- Agricolae nunc sum , militis ante fui .

5. Talcastrum a similitudine falcis vocatum . Bst autem fer-

ramentum curuum cum manubrio longo ad densitatem veprium
succidendam . Hi et runcones dicti , quibus vepres secantur 5 a ruH"
cando dicti
6. Serrula est praetenuis lamina forri , dentium mordacitate
resecans arbores , seu ramos Rastra quoque aut a radcndo ter-
.

ram^:{in a raritate dentium dicta. Ligones ^ qiiod terram leuent,

quasi leuones .

7. Scudicia dicta , eo quod circa codicem terram aperiat , et

quamuis eius vsus in reliquis operibus habeatur ^ nomcn tamen
ex caudice retinet . Hanc alii generaliter fossorium vocantjquod
foueam i:xc\:xx.^c\w:\%[ fouessorium »

inducitur non includitur GRIAL

, . . Ib. Vnde est illud : Pax me certa •

Ib. Dicitur etiani bura , burac Gria- . Martial. in apophor. GRIAL .

lius in textu edidit in quo votner induci- 5. Hi et Runcones . Pallad.ihid. Run-

/«r, in not. innuit , apud Isidorum legi cones , quibus vepreta persequimur . GR.

induditur Apud Seruium vtrumque ver-

. Ib. Falcastrum e Gregorio Magno :

bufu reperitur ad lib. i. Georg. v. 172. lib. 2. Dialog. cap.6. Et dare ferramen-

Dentale est lignum , ad quod vomer in~ tum quod ad falcis similitudinem
iussit ,

cluditur .... 'Nctm fcre huiusmodi sunt FALCASTRFM vocatur^vt de loco quo-
fimnes vomeres in Italia Dentale vero . dam vepres abscindcret Occurrit apud .

ejt lignum , io quo vomer inducitur AR. . alios posterioris aeui scriptores . AREV,
4. Falx est . Pallad. lib.i. c, vlt. Fal- 6. Rastra . E Seru, Ceorg. 1. GR.
ces putatorias , quibus in arbore vtuntur, Rastrum diuersum est a rutro
Ib.
ct vite . GRIAL . nam hoc fodiendae terrae inseruiebat ,
Ib. Quod his primum milites . Vo~ illudradendae, et poliendae Vide Sal- .

cem milites reiicicbat Chacon , tamquam masium pag. 365. Exercit. Plinian. AR,
« Martialis versu acceptam , quum Pal- 7. Scudicia . Quam nos fortasse esco-
iadius , cuius haec sunt , militum non me- da vocamus . GRIAL .

minerit . Ille enim , Item (

inquit ) falci- Ib. Papias quod circa caudicem etc,
:

culas breuissimas quibus filicem solemus ,

Glossarium Anglosaxonicum Aelfrici :
abscindere . Falcis vero vocem e syriaca Scudicia ^vel fossorium spad Scribitur .

palca fliixisse ^ eruditissimus vir c^isti' etiam scuditia . AREVALVS .

if>tit . GRIAL.
 ,,:

L I B E R XX. 515
8. Sarculi siint vel simplicesj vcl bicornes . Pastinum vocant
agrlcoLie ferramentiim bitiircum , qiio semina panguntur . Vnde
etiam repastinari dictae sunt vineae veteres qnae refodiuntur. ,

9. Cylindrus lapis est teres in modum columnae, qui a volu-

bllitate nomen acceplt de quo Viv^^llhis ^ Area cum primis ingenti
: X. Georg.
aequanda cylindro , - Et vertemla manu . V. 178.

10. Tribula genus vehiculi , vnde teruntur rrumcnta,et ob

hoc ita vocatur Pala ^ quae •ventilabrum vulgo dicitur, a vcfi-
.

tilandis paleis nominata .

11. Furcillae dictae , eo quod iis frumenta cilluntur ^id est

mouentur Vnde et oscilla dicta ab eo , quod r/7/^;;^/^r , hoc est
.

moueantur ora mouere. Nam cillere est .

12. Tesserae sunt,quibus frumentorum numerus desi^^natur .

Trapetum mola oiiuaria Prelum trabes quo vua calcata premi- .

,

tur, a premendo vocatum, quasi pressorium Prelum quo premitur .

,

oleum Lacus (^uo liquatum profluit et quo ab vuis vel oliuis

. ^ , ,

torquendo oleum vinumque exigitur. ,

13. Verennes a vehere i<\ est , exportare nominatae. Qualus ^

8. Sarculi vel simpl. vel bicorn. Ex signatur . Nam numeros

pro literis po-
Pallad. ibid. GRIAL . suit , quibus numeri contincntur GK. .

Ib. Pastinum - refodiuntur . £ Co- Ib. Trapetum , mola olear. Ex eod.

lumell.libro ^. t\ 18. GRIAL . Ceorg. 2. GRIAL .

9. Cylindrus lap. £ Seru. GRIAL . Ib. Prelum . Ex eod. GRIAL .

10. Tribula Ex eodem .GR\AL .

. Ib. Tesserae frumentariae illae erant,
Ib. Pala . P^iuntur hac voce Tertull. , quibus exhibitis vnusquisque a praefecto
Cypr. , Hieron. , et August. GRIAL . annonae certam frumcnti summam ac-
Ib. Tribula hispanice trillo dicitur . cipiebat , quales Romae olim pauperio-
Huius instrumenti figuram , vti et plo- ribus dabantur leuandae inopiae causa .
stelli i quod non multum a tribula differt, Yide Suetonium in Augusto cap. 40. ,ec
expressit Schoetggenius in Antiq. triturae 41., et Ncrone cap. xi., luuenalem >
pag. 34. , et 36. Voce pala vtitur etiam Martialem , et alios AREV: .

luuencus lib. i. v. 378. Vide , quae no- 13. Qualus Ex eod. GRIAL . .

taui ad eum locum . AREV. Ib. Y\sc\x\nm . Aut kic fiscellum,rt«f

1 1. £
Furcillae . Seru. Georg, 2. GR. apud Columell. libro 12. c.38. fisclum le-
Ib. lib. j. Georg. v. 389.
Seruius ad gas . GRIAL.
Quibus frumenta cillentur a cillco Isi- . Ib. Verennes etc. Papias addit , esse
dorus vtitur verbo ciUo , cilUs , quod pe- instrumenta rusticorum (^ualia fuerint, .

rinde est . AREVALVS . alii non explicant Columella loc. cit, .

12. Tesserae sunt , quibus frum. num. a Grialio ait Baccas myrti fiscello ligneo
:

design. Seru. Georg. 1. Aut numeros im- inclusas exprimito Ex quo fiscellus a .

pressit aceruis , id est , aut characteres plerisque deducitur , non fisccUum , vc

facit,quibus pecora signantur , aut tes- Grialius innuit . VsitatuwT nomen est;f-
scras , quibus frumentorum numerus dc- sceUa . In Glossario Saxonico Aelfrici
Ttt 2
 . . ,^

5i6 ETYMOLOGIARVM
per qnem miistiim fliiit,a cola^jdo dicti\%, Fisclum yC^nasi fisculum
a colaiido oleum dictiim , vel quasi T^/ff//^ olei

C A P V T XV.

De i?istrumentls hortorum .

i.Rcota dicta 3 quod quasi ruat » Est enim mtlchina, de qua a

llb. 5.V. 517. fliimineaqua extrahitur. Lv\cr<^tius: Vt Jiuulos versare rotas atque ^

haustra videmus Haustra autem , id est, rota , ab hauriefida aquas

.

dicta .

2. Gyrgiilus ^ quod in gyrwm vertatur . Est enim lignum in

transuersa pertica mobile , ex quo funis cum situla , vel vtre iii

puteum demittitur 5 hauriendac aquae causa

Telonem hortulani vocant h'gnum longum , quo hauriunt
3.
aquas Et dictus telon a longitudine tiKov enim graece dicitur,
. :

quidquid longum est Vnde et mustela voc3.t3.^c[i\ixsi mus longus .

Hoc instrumentum hispani aVo7;/i3!W dicunt, quod imitetur eiusdem

Fisclum Eleseocche , ad verbum , oleuni scripsisse sed
Isidorum arguit etymologia ,

infirt/iorum . AREV. tollenonem dixisse debuit Festus Tol- .

Cap.XV. n.i. Rota . Vid.Fitruu. lib.io. leno genus machinae , qua trahitur aqua,
c. II. GRIAL. alteram partem praegrauante pondere »
Ib. Hiiistra . 'Non. Hiiustra proprie dictus a tollendo Ftuntur hac voce Li~ .

rotaru'ii dicuntur , sicuti graece ctvrhA . uius ., Plin. , Vegetius . GRIAL .

GRIAL. Ib. Vnde et mustela , quasi mus lon-

Ib. I^onius cap. i. num. 43. censet, gus . Verba sunt Seru. GRIAL .

haurtra esse cados , quibus aqua hauritur, Ib. Hama

Ferramentum aduncum ad
-

niachinae rotae additos , cui fauet Vitru- coercenda incendia Plin. ep. i^o. Et a- .

uius cap. 9. Verba Nonii haec

lib. 10. lioqui nullus vsquam in publico sipo ,
sunt : Haustra proprie dicuntur rotarum nulla hama , nuUum denique instrumen-
ca ii ab hauriendo , sicuti graece uvrXict . tum ad incendia compescenda Et Paul, .

AREV. c. 2' F>' de ojf. praef. Vig. Sciendum est

2. In transuersa pertica , AL parte . autem , praefectum vigilum per totam

GRIAL. roctem vigilare debere , ct coerrare cal-
Ib. Gyrgillus
dlcunt girella , hl-
: itali ciatum cum hamis , et dolabris . Et Vlp.
spin\ polea loannes de lanua aliarn prae-
. c. 12. T>e fund. inst. GRIAL .

terea significationem huic nomini tri- Ib. Telonem

Pithoeus lib. 2. Aduers.
:

buit : Gyrgillus a gyrus instriimentum fe- cap. 16. corrigebat vel tollenonem , vel
mineum , quod alio nomine dicitur volu- tollonem . Et nonnulli quidem tollonem
torium quia vertendo in gyrum indefila
: apud Plautum , et Columellam legunt :

dsuoluuntur Alii scribunt girgillus . AR.

. sed plerique alii repugnant Tollenonis .

3. Telonem hortulani vocant . Ita meminit etiam Seneca Philosophus . In

 . , . .

L I B E R XX. 517
nominis auem , leuantein , ac deponentem rostrum , dum clangit
Hama ...
4. !«/>«/ 3
qui et ca^ucula ^ fevreiis harpax, quia, siquid in pu-
teum decidit 5 rapit, et extrahit vnde et nonien accepit Harpax : .

enim dictusjquia arripit a^Ta^iifaj' cnim graece raperc est. :

CAPVT XVI.

De 'instrume?itis equorum

I. L halerae ornamenta equorum sunt, et est sermo graecus . fr^-

na dicta,quod cquos fremere cogant : quod haec equi frefj'
vel
dant id imprimant dentibus et
, est , . obmordeant VndG et nefrendes .

dicti , adhuc lactentes porculi,quod nondum aliquid /m/<^ii/i/ , id

est, comminuant dentibus. Hinc et faba /rm^ , quae molita est

2. Lupata sunt freni asperrimi Dicti autem lupata a lupinis .

dentibus , qui inaequales sunt : vnde etiam eorum morsus vehe-

menter obest. Chamus . . .

3. Habenae ab habendo dictae , quod. iis equos habeamus ^hoc

est, teneamus: vnde et equi habiles dicti Haec et retinacula a re- .

tinendo Lora . . .

4. Capistrum a capite iumentorum dictum Sella a sedendo , .

quibusdam excusis vnum verbum e duo- Ib. Scribitur fre^MS-, et fresus . AR.
bus fit Hatnalupus Salmasius in Trebell. . 2. Lupata . E Seru. Georg. v. 208.
PoUion. pag. 207. v. 30. docec , amam , GRIAL .

siue hamam instrumentum,

e graecis esse Montfauconius Antiq. explic. h'b.7.
Ib.
quo foditur hortus , non instrumentum cap. I. tit. 4. part. i. agit de lupatis fre-
ad restinguendum ignem , vt alii volunt . nis , quae , vt ex Isidoro coUigitur , lu-
Sed loca a Grialio adducta aliud suadent . pinis dentibus insiructa erant Alii pu- .

Adde luuenalem sat. 14. v. 305. Dispo- tant , lupatorum extremas oras extra os
sitis praediues hamis vigilare cohortes - equi capitibus luporum terminatas fuis-
Seruorum noctu Licinus iubet AREV. . se . Neutram interpretationem difficul-
4. Lupi hac significatione Liuius me« tate carere , ait Montfauconius Ouidius .

minit :, frt«/V«/rt<? , an alii praeter

, nescio lupata lupos vocauit Confer cap. praec.
.

Isidorum . Pro harpax melius esset har- num.4. et Var. Lect. AREV.
pago AREV.
. 3. Haec et retinacula Respexit ad .

Cap. XVI. n.i. Phaler graecus serm. . Maronis verba , et frustra retinacula ten-
£ Seru. Aen. 9. GRIAL . dens , Georg. i. GRIAL .

Ib. Hinc et faba fressa Fest. Fren- . 4. Antella - Postella Lege Antillena,
.

dere est frangere , vnde est faba fressa , et Postillena, inuitis libris omnibus Nam .

vnde et dentibus dicimus frendere. Closs. vitium proculdubio natum ex notationi'-.

Faba frensa GRIAL. . bus . Closs. Antillena ii^irnf. Postille-

/
 ;

^iS ETYMOLOGIARVM
qiiasi sedda . A?itella , qiiasi ante sellam , sicut et postella , c^msipost
sellam . Chigttlum hominiim generis neutri cst, nam animalium ge-
nerc fcminino dicimus has cingulas ,
5. Sagma^ quae corrupte .vulgo dicitur salma ^ a stratu sa-
gerum vocatur . Vndc et caballus sagmarius sjgmaria Ca- ^muh .

pulum funis a capiendo ^ quod eo indomita iumenta comprehen-

dantur.
6. Ca/caria dicta^quia in calce hominis h"gantur , id est , in
pedis posteriore parte ad stimulandos equos,quibus aut pugnan-
,

dum est , aut currendum propter pigritiam animahum , aut timorem .

Nam ex timore stimuli nuncupati, hcet sint ct libidinis stimuh .

7. Strigiles nuncupati a tergendo , quod iis equi tergantur .

Character est ferrum caloratum , quo notae pecudibus inuruntur :

y^a^dKTiift autem graece, latine forma dicitur.

na vero etiam legitur in Casina Plauti . ponebantur : sellas , strata , aut saga per-
GRIAL . tinuisse ad homines , qui illis sedeban: ,
Ibid. Cingulum hom. - cingulas . E sagmas ^ z\xt clitellas ad onera recipien-
Ser:'.. Aen. 9. GRIAL . du Pro capulum funis , aut funus ^ vt a-
.

Jb. Grialius in textu conseruauit an- licubi legitur , Gisbertus Cuperus Obscr-
iflla,neqat mutandum censeo . Potuit uat. lib. 2.C3p. 9. corrigebat capulus fu-
enim vtroque modo dici In I. cod. goth. . nis i vt capulus sit adiectiuum Sed nul- ,

Tolet. ad vocem antella est glossa pe- lam idoneam rationem aftert Retineamus .

ctoralia . Ebrardus Bethuniensis in Grae- ergo capulum f aut cum Isidori glossario,
cismo cap. 10. Est antella ^ qiiod est in et Papia caplum In quibusdam vulga-.

pectore quadrnpedantis . <- Dicatur postel- ribus linguis cable est funis nauticus .

la , quod est a posteriori . Scriptum quo- AREV.

qiie repcriesantela , antilcna ^postelina^ 6. Stimulus a graecoe-Ti^^ deriuatur,
postela etc. Pro cingula fem. geii. hispa- quod est pungo AREVAL. .

ni dicunt cincha , itali cigna , ci/.ghia , 7. Figuram strigilis expresslt Mer-

Vtitur ea voce Ouidius , AREV. cap. 8. de art. gymnast.
curialis lib. i.
5. Caballus sagmarius - mula sagma- Character proprie est nota instrumento
ria Eod.
. tr.odo legendum apud Seru. Aen. ferreo , aut alio modo insculpta inusta , ,

1. ad ilhid Sitxx.ho^ne recentibus hal.int

: aut inscripta . De ferro candente quo ,

non saginarius P^id. Suid. in «ra^^a GR. . . signabantur armenta , et greges , disserit
Ib. S.Tga coopcrtoria equorum saepe Georgius Lcngus De
annul. signat. cap.
r.ominantur , neque audiendi , qui hanc xi.,qui recte praeferebat ferrum calo-
vocem corrigunt , quamuis sagma grae- ratum scripturae quarumdam editionum
cum non a sagis dedactum
sit , Vide . ferrum coloratum Modum has notas , .

Casaubonum in Capitolin. pag.37. v.i2. et signa animalibus imprimendi descri-

Vox sahna in quasdam vuigares lingu?s bit Calpurnius 5.V. 8^. seqq. Extat
ecl.
transiitInde hispani vocant ensahna ,
. dissertatio philologica Sigismundi Fride-
eniahna Fortasse ex sagma oritur vo-
. rici Dresigii De vsu stigmatum apud ve-
cabulum soma apud italos Schcfferus . teres , vt omittam notum opus Tlieophi-
de re vehicul. lib. 2. cap. 2. existimai , IjRaynaudi De stigmatismo sacro , et
sagmas fuisse cliteilas > quibus onera im- profano AREV. .
 L I B E R X X. 5 1^
S. Cauierlum dlctum , quasi cauturium ^ qnod vrat ^ et prouida
sit in eum ,seueraque cautio ^ vt dum videtur, cuius sit, auaritia re*

frenetur. Quod interdum pro signo, interdum pro cura ndhibe-

tur 5 vt vis morbi ignis ardore siccetur .

8. Crf/i/^y/Mr» a >t«/« , Notae sae-

t»>(? . au.iri res pra^sertim
alicnas , armenta",
pe cautcrio pro signo inurebantur , ne etgregjs vsurparent . AREV.
 .

52» ETYMOLOGIARVM
APPENDIX XV. >

A^ lih, XI. Etymologiarum cap. I. Ex codice

Keg io - Vaticano 1850.

C A P V T II.

De sitH 5 et habhu coypons humafti .

i.Cor. 16. 13. I. vj /(jr<? 5 homines in Apostolo

fiile Stctte
consistere significat , vt in :

Psalm. 118. /; jiiiQ , Ambulare ad Dominum tendere, vt in Psalmis Et ambulabam in :

^
^"^5- latitudlne Sedcre^iw deo humiliter ref]uiescere , vt in Euangelio , Koj j//-
.
uc. 24. 49.
^^^j sedete in cinitdte .^t in ( libris ) Regu.n de DauiJe Seditque co- :

lacere autem, vitiis , ac tentationibus succumbere vnde Je-

*^
rar/j h:)mt?:o • :

Marc. 7. iQ. g^'^^'' ^"^ Euangelio Et inuenit eam iac^ntem in lecto

: Currere , in ope- •

i.Gor. 9.24. ribus bonis praeparari ? in Apostolo ^S/c currite , vt comprehendatis * Et :

Proiierb.i.i6. in malam partcm Pedes eorum ad malum currunt .

:

Psalm. 8> 6. 2« y^jc^/?j^j , profectus in Dominum in Psalmis Ascensus in corde : :

c. 13. V. 18.
^^^" <ii^posuit • Et in Exodo Ad mare ascenderunt fiUi Israel de Aegypto •
:

Item in malam partem , ascensus , superbiae praesumptio in Eiiangelio : :

loann. 10. i. ^/ non intrat per ostium in ouile ouium , sed ascendit aliunde , itle fur
Luc. 10. 30. est , et latro Descensus^ defectus a deo in Euangelio Horno ciuidam de-
. : :

c. 30. v. 2. scendebat ab Hierusalem in Hierico • Et m Isaia Vae qui ascendistis :

equos , i>t descendatis in Aegyptum •

C A P V T III.

^luomodo humana membra ascribuntur diabolo •

g« Sciendum vero est , quod membra hominis , et humani actus dia-

bolo ascribuntur , non secundum historiam , sed secundum allegoriam ac-
cipienda sunt quia in multis Jocis sacrae scripturae huiusmodi species
:

inueniuntur Nam caput omnium malorum diabolus cst vnde legitur in

. :

c. "^.v. 13. Habacuc Percussisti caput de domo impii Cor 'vero diaboli reprobi ho-
: .

j- mines vnde de Behemoth leeitur in libro beati lob Cor eius , sicut
: :
C. 41. V. 0. r .1' r^ 11 •

Dentes eius vel dementes haeretici , sicut praui omnes do-

1 . . • .
,

scuta jusdia .

cto-
App. XV. n. I. De codice Regio-Vati- inucnit puellam iacentem supra lectum .

cano 1850. conferri possant,quae dixi 2. InVwXgat^i: filii Israel de terra Ae-
in Isidorianis cap. loi.num. 29. In spe- gypti E^ •" Isaia
• Vae , qui ambii- : . .

cimen ailegoricarum expositionum , quae latis , vt descendatis in Aegyptum .

sub titulo Etyoiologiarum S. Isidori in eo ^. Verba Vulgatae sunt Corpus : illius

codice continentur , haec duo capita ex- quasi scuta fusilia , compactum squamis
hibeo,quae post caput i.Hbrixi.,in eo co- se prementibus . Et mox De : ore eius lam-
dicc libri VI. , collocantur . InVulgata; pades procedunt
 , ,

A P P E N D I X X V. 5 2 1

ctores praedicto libro scriptum e%t. i Oculi ttus ^stcufpalpebrad di-

5 vt iii ib. v. j.ctp.
luculi ' Per gyriim dentium etiis furmidO'
4. Nares diaboli , iiispirationes illiiis prauae £/ de naribui eiui fumui . ib. v. xi.
proccdit Os diaboli sermoncs eius,quibus corda iiominum occultis cogi-
'

tationibus alloquitur : vt est id lob : De cre eim jlainma procedit . Lin- ib. v. 10.
gua diaboli , sapientia huius seculi , vcl haereticorum dogma ; vt est icj
iob Et fune ligabis li;jguam eius '
: C.40.V. 20.
^* Ossa diaboJi potentes quique,et fortes in malitia, sicut haeretici
vt est iJ lob Ossa eius fistuia eius : Cartilago eius minus potentes, c.40. v. ij. .

quam hi , qui ossa nominantur , vt est id in lob Cartilago eius y sicut :

lamifja ferrea Halitus diaboli , inspiratio eius ccculta per corda homi-
•

num , vel peccatorum amore carnali eandem faciat •

6. Facies diaboli , Antichristi aduentus , vel aperta eius malitia , vt est

id in lob Faciem eius praecedit egestas
: Carnes diaboJi , infirmi quique 0.41. v. ij. .

in corde eius , et minus valentcs peccatis , vt est id in lob Menibra ib, v. 14. :

carnium eitis cohaerentia sunt Testiculi diaboli vel haeretici , vel prauae .

cogitationes siibtilitcr vinculis peccatorain obligantes, vt est id in lob :

A/erui testiculorum perplexi . Cauda diaboli , Antichristus est , vel consue- C'40-V'^i'

tudo peccandi, vt est iJi iStringit caudani suam ^ quasi cedrum » Dormire
:
«b.

diaboli cst in corde reproborum requiescere , vt est id in lob Sub vm' :

c. 40. v.i5.
bra dormit in secreto calami . Pascere diaboli , est in peccatis impiorum
delcctari, vt est id in lob Huic montes herbas ferunt : * c. 40. v. ij.

A P P E N D I X XVI.
Additio codicis vetustissimi Toletani ad cap.2. lib^xn.
Etymologiarum num. 5. et seqq.

!• Leo cnim graece, latine vero rex dicitur Tres naturas habet , id •

est 5 quum ambulat , ct iter facit per arenam odor venantium , et cauda
sua operit vestigia^vt non possint eum venatores sequi .

2» Ita SaJuator noster. dc tribu luda , missus a Patre operit vesti-

et
gia sua , id est , deitatem , vt apparcret omnibus dum . cum Patre de* . .

scendens in vterum Virginis,vt saluaret , quod perierat , et Verbum ca-

ro factum est, et, habitauit in nobis Et hoc ignorantes homines , dum de- .

scenderet de caelojet ascendcret , dicebant , ^/x est iste rex gloriaei

5. Vulgata : Ossa eius velut fistulae sed prima manu Verba p?r are*
non a .

aeris', cartilago illius , sicut latninae fer- nam obscura sunt in ms., ac fortasse men*
reae . Obscururo est in ms. , et fortasse do5a , quae illico sequuntur , odor t»^»
mendosum eandem faciat . nantium .

6. In Vn\g2ii7L : cohaerentia sibi 2. Obscurumms. «(?//fr, ac for-

est In
App.XVI. n.i. Haec additio , siue nota tasse praestiterit legere ,Ita et Saluator 9
charactere quidem gothico exarata est , leo de tribu Juda .

TemAV. Vvv
 . . ,

32i ETVMOLOGIARVM
j. Secuntlvi dormierit , oculi eius vigilant , apcrti cnira
natura ; diim
c. 5. V. 2. sunt. In Cantica Canticorum de eo dicitur: Ego dormio ^et cor meum vi*
gilat » Non enim dormit , neque obdormitat , qui custodit Israel .

4. Tertia ; quuni gcnucrit catulum suum , mortuum eiim generat , et

leaena filium custodit , donec veniat patcr eius tertia die , et insufflat ia
faciem eius cum iiigenti rugitu , et suscitat cum .
5;. Sic omnipotens Pater suscitauit tertia die Vnigenitum suum vndc :

per lacob dicitur Catulus Leonis luda .

^dditio ciusdem codicis Toletani ad caput vii.

. libri XI :. Etymologiarum »

6« Charadrius natura sua totus albus nascitur , nullam habens nigre-

dinem et in Deutcronomio de eo scriptum est , et interiora eius infir-
:

ma curant , quorum oculi caligant .

7« In atriis regum inuenitur, et siquis infirmus est , ab eo cognosci-
tur , si viuat,aut moriatur • Si est ad mortem , auertit faciem suam , si
ad vitam , aspicit ad infirmum , et infirmus ad illum .

8. Et quum volat sursum contra radios solis , et comburit infirmita-

tem,et spargit,et infirmus saluabitur personam Christi gerens, qui to- :

tus est niueus, et mundus,nullam habens nigredinem , desursum a Patre

veniens , et sui eum non receperunt
9. Et a iudaeis auertit faciem suam , gentes autem sua deitate aspe-
xit,tollens infirmitatem peccatorum , et languores nostros ipse portauit
vt exaltaretur super lignum : ascendens in altum , captiuam duxit capti-
iiitatem .

10. Sed dicis : Charadrius immundus est ad escam . Quomodo potest

portare figuram Christi Et serpens immundus est . Audi ioannem Euan-
.''

c. 3.V. 14. gelistam iS/c^z^ exaltauit Moyses serpentem in deserto , ita oportet exaltari
:

JiHum hominis . Nam et filii Israel , quando aspiciebant aeneum serpen-

tem , sani efficicbantur .

5. Mellus esset in Canticis Cantico- In Deuteronomio de charadrio mentlo

rum sed fortasse auctor additionis scri-
: fitcap.14. V.18. Quae hic de ea aue nar-
psit , vt est in ms. \ nam medio aeuo pro- rantur , aliquatenus coi-nprobari possunt-
cedentc eo fere modo tiluli librorum ex Ornithologia Aldrourandi lib.2o.c.27.,
allegabantur . vbi Albertus , et Aelianus auctores lau-
6. Non indicatur in codice , quem datUur .In ms. Toletano scriptum est
ad locum haec additio in margine in trans- Curadrius , vel , vt ego magis puto , Cd'
uersum exarata pertineat , sed ab hoc ca- radrius . Fortasse legendum , infirtnos
pite , cui adiacet , non cst semouenda . curant , quorum etc.
 : . .

APPF. NDIX XVII.

/4d lih. XII. Etymologiarum cap.*j, ex cod. Fa/at.2^i.

D E S O N 1 T \^ A V 1 V^ M
Aquilas clangere . - Accipitres plipiare . - Vultures pnlparc - Coruos .

crocitare . Miluos lupirejvel lugere . - Olores densare . -Grucs gruucre - .

Ciconias protoUare . - Anseres gliccire , vel sclingirc . - Pauoncs paupo-

lare . - Gallos cucurrire , vcl cantare - Anatcs tegunnitare . - Turtures .

gcmere . « Paiumbes pancitare . - Leones frcmere . - Tigrcs rancarc - Par- .

dos felirc . - Pantheras chaurire - Vrsos vncarc , vcl scuire . - Apros fren-
.

dere . - Lynces vrcarc - Lupos vlulare . - Serpentcs sibilare. - Elephantcs

.

barrirc . - Onagros mugilare Tauros mugire . - Equos hin-

. • Ccruos rugire . -

nire .- Perdices caccabarc. - Gracuios frinculirc - Noctuas cubire - Mc- . .

rulas frendcre, vel zinziarc - Turdos trucilarc - Sturdos pardare. - Hi-

. .

rundines minurrire - Passcres tiziarc , - Apcs bouire^ vel bombilare . - Ci-

.

cadas fritinnire .

APPENDIX XVIII.
Fragmentum de nttro ad lib. xvi. cap. 2. num. 7.
ex cod. ms, apud Vulcaniurn

Nam sicut salem litore maris feruor conficit solis , durando in petrnm
aquas marinas 5 quas maior vis ventorum , vel ipsius maris feruor in litora
vlteriora proiecerit : itn in Nitria , vbi acstate pluuiae prolixiorcs tellu-
rem infundunt , adurit sid^ris ardor tantus , qui ipsas pluuiales per lati-

tudinem arenarnm concoqnat ia petram , sali quidem , vel glaciei aspectu

feimillimam , sed nihil rigidi rigoris , nil salsi saporis habentem , quae ta-
men iuxta naturam , atque
salis in caumate
nubiloso aere fluere , durare
ac liqucfieri solet Hanc indigenae sumentes seruant , et vbi opus fucrit,
•

pro lumento vtuntur Vnde ludaeac peccanti dicit Propheta *Si /j/^fm lerem.
. : 2. 22.

te nitro , et multipiicaueris tibi herbam borith , maculata es in i'aic[uitate

tua , dicii Doininus Crepitat autcm in aqua , quomodo calx viua , et ipsa
.

quidem disperit , sed aquam iauationi aptam reddit .

App. XVII. De codice Palatino 281. , etcum Becmano verb. wurmur , praeter
ex quo hacc excerpsi , vide Isidoriana notum carmen de Philomela De tigri- .

cap. 102. num. 40. et seq. Post librum bus alii dicunt rancare , aut raucare .

vigesimum , et vhimum
haec de sonicu App. XVIII. In Vulcanii editione ad fi-
ttuimn, immo animalium ,addita tuerant nem capitis 2. lib. 16. notatur , quod iri
quae potius ad caput 7. iibri 12. peni- codice quodam ms. ante vocabulum A-
nent. Conferenda haec sunt cum iis ,quae PHRONITRFM habentur haec Nam sic- :

de vario sonitu animaliiim Isidorus ex- ut salem etc. Quae

a nobis praetermit*

pUcat in lib.i.Difiercnt. Ut. /^. num.607., tenda non fuerunt

V V V 2
 .

5*4 ETYMOLOGIARVM
APPENDIX XIX.
Ad libr. XVI, Etymologiarum cap. 20. vum. 9. Ex co-
dice l^aticano 134?.

DE CAMPANIS,ET NOLIS.
De vasis fusilibus , vel etiam perductilibus , quae simpliciter signa
vocantur, quia eorum sonoritate quibusdam pulsibus excitata significantur
horae 5 quibus in domo Dci statuta celebrantur officia , de his , inquam,
hoc dicendum videtur , quod eorum vsus non adeo apud antiquos habitus
producitur , quia nec tam multiplex apud eos conuentuum assiduitas , vt
modo est , habebatur • Apud alios etiam deuotio sola cogebat ad statu-
tas horas concurrere alii pronunciationibus publicis inuitabantur , et in
:

vna solemnitate proxime futuras discebant Apud quosdam tabulis,apud •

iionnuIloV cornibus horae prodebantur • Vasorum autem , de quibus sermo

est 5 vsum primum apud italos affirmant inuentum Vnde et a Campaniay •

quae cst Italiae prouincia, eadem vasa maiora quidem camp an ae dicuntury
minora vero , quae a sono tintinnabula vocantur, ;?i;/^i appellant ab eiuS'
dem Campaniae ciuitate, vbi eadem vasa primo sunt commutata .

APPENDIX XX.
Ad Itbr.xw. Etymologiartlm cap,2^. n.xi. Eragmentum S. Isidori
de ponderiifus . Ex ms. codice apud Bignaeum .

Talentum est pondo Lxiii., quod faciunt lxxx. librae atticae . Mina
est libra vna ,
semiuncia
et Talentum minas habet lx, Mina graece , la-
.

tine mna dicitur Dr^ichma habet scrupula iii., didrachma drachmae duae :
•

vnde mina , quomodo in libro hebraicarum quaestionum semuncia scribi-

tur • Stater enim , vt quidam affirmant , vnciam vnam,id est , aureos sex,
vt alii putant , tres In Eui;ngelio nomen duorum didrachmae stater da-
.

tur Secel , quum latina lingua corrupte siclus dicitur , vt in quaestionibus

.

supradictis indicatur , vnciae pondns habet , vt alibi scriptum reperi , scru-

pula scx , quod et ipse arbitror nam siclus ipse de secle de propinqui-
:

tate pond ris,quasi sicilicus sonat • Obolus enim scrupulum dimidium ,

^uod facit siliquas tres In Ezechiele siclus xx. obolos habet .
.

App. XTX. Haec quae de campanls in

, App. XX. Hoc fragmenrum Blgnaeus
codice ^^'aticano 1343. reperi , adiicienda protulit initio editionis suae ex ms. co-
hic censui , vt de ratione conuocandi dice monasterii S. Dionysii , vti etiain
olim iiJeles ad ecclesiam nonnuUa hinc fragmentum appendicis sequentis : quac
notitia eruatur qao in argumento ex-
: tamen Isidori esse , vt titulus indicat,
pUcando recentiores multi versati sunt non credo .
 .

APPENDIX XXI.
Ad libr.y.\'i.Etymologiarum cap. 26, num,\*j. FragmentHm
de memuris Ex ms. codice apud Bignaeum .
.

Coriis modfi xxx. Batus amphora vna , id cst , moJii trcs . Cadus
gracca amphora est . Ephi id mensurae habet in ariJis , qijod in HquiJis
batus ; metreta vna,vt quidam dicunt,habet sextarios centum Mensura .

graecj metron dicitur , vnde et metreta appellatur . NotanJum vero , quod

mensura hebraeum nomcii est . In Isaia Aegyptiorum mensurae , quae tres
faciunt moJios , x. sata , iJem sunt , quoJ ephi, iJ est , moJii trcs Go- .

inor mcnsura est attica , habens , vt quiJam opinantur, conicos tres , iJ

cst , sextatios xii. xlii. gomor dicunt paulo minus a sextariis v. 5 quoJ
ctiam ipse sequor,eo quoJ sit Jecima pars ephi . Gomor quiJam putant
mojios III. in sextarios cst liquiJe inspici . Cotyla mina est in Ezechie"
le : decerrt inquit , cotylae sunt gomor .

App. XXI. Corrupta sunt haec duo suris , ponderibus vera sententia pos-
et
fragmenta , et oinnino reformanda ex Isi- sit coUigi
. Bignaeus ita ea produyit , yc
dori doctrina cit. lib. 16., vt de men- a nobis edita sunt
 . . ,
.

526
VARIAE LECTIONES
AD ETYMOLOGIAS,
Ex multis veterihus exemplaribus mss, , et editis selectae ,

intermixtis normuUis breuioribus fragmentis

nondum editis .

LIBE R. VNDECIM VS.

Caput I. num. i. dicta ab eo . al. dicta Num. 24. propria natura data est . al.

tA ah eo ib. hanc quidam al. . . kancr qui- propriam naturam datam esse ib. au- .

dem . n. 2. deriuatum . al. deriuatiuum . diendum al. audiendum est n. 25. vi- . .

n. 4. de humo terrae . al. de limo terrae . gendi causa al. viiiendi causa . n. 26. .

n. 7. gentilibus al. a ventis . n. 8. quod . vertex est ea pars al. vertix est pars . .

quidam etc. al. quod putauerunt incorpo- n. 27. occipitium al. obcipitium . ib. ca- .

ream etc. ai. potuerant pro potuerunt . piti retrorsum al. capitis retrorsum . .

h. 10. nisi animam . gothici , et alii nisi n. 28. pili autem dicti . al. pilos autem
quod animam ib, proptcr quod a\.pro . . dictos . ib, a peile , e qua . al. a pelle ,

eo quod ib. inspiret . al. ipiret .

. qua . al. a pelle , de qua . ib. piium di-
Num. II. vocari vt . al. vocari vO' citur a pila . al, pilo dicitur et pila . al.
lunt vt . n. 12. amentes . al. amentes di- pilo dicitur a pila . n. 29. tonsum de-
cuntur . ib. non anima . al. non omnia . cet . z\. tonsum esse decet , n. 30. ton-
n. 13. dum vult etc. al. dum scit mens , dere . al. tonderi . al. tundere . n. 31. qui-
est , dum vult , animus est al. dum sit, . bus . al. a quibus . n. 23' tota . 3\.facta
tnens est etc. ib. vnde et sententia . al. tota . n. 34. qualitates signiticat . al. qua-
vnde essentia . n. 16. quatuor elementis litatem significat
compacta est . zl.quatuor , id cst , terray Num. 35. mentis motum . al. mentis-
aere , humore , igne : nam terra etc. ib. que motum occulunt al. occul- . n. 36. .

quibus quid debetur al. quibus cuius de- . tant , ib. mentis indicium al. menfis iu- .

betur al. cuius quid debetur

. n. 17. caro . dicium . ib. initio al. ex initio ib. ac- . .

est , quae viuit al. caro est semper , qui . ceptam . al. accepta . ib. proponendo .

viuit . ib. idem non caro . al. id est , zl.praeponendo . n. 37. nobis a nobis. . al.
non caro ib. corpus dicitur . al. corpus
. ib.plerique pupulam 2l\. . plerique pupil-
dici sine alio verbo . lam a.\. propterea papulam
. . n. 38. or-
xMum. 1 , vt vi-
8. sunt , visus . al. sunt nent al. ornet ib. voluos
. .bolborum. . . .

jus . n. 20. aut externa aetherea luce . al. om. al. valuarum pro bolborum , n.39.
al. vt externa aetkeria luce . al. aut ex- vt . . . reficiant . al. aut . . reficiunt . ib.
terna , et aetherea luce ib. per tenues . conniuentibus al. cohibentibus n. 40. . .

vias al. per tenues venas

. n. 21. quod . vtraeque clausae al. vtraque clausa ib. . .

viuacior al. quod viator ib. praestan-

. . adnati al. admcti ib. pili
. al. capiUi . .

tior,siue velocior ii\.praestantior ,ve- . ib. ne irruentes al. ne irruente sorde .

locior ib. sensus , videre dicamus

. al. . ib. facile z\.facie ib. cuiuscumque. al.
. .

sensui dedicamus . al. sensus vnde dica- cuiusquam ib. contactum al. tactum , . .

mus . n. 22. odore . gothici odoris . ib. ib. quo tenuem al. quod tenuem . .

attactus . al. attractus . num.25. per

et Num. 42. tuta al. om. n. 44. promi- .

omnia . . . aspergat . al. omitt, ib. genera neant. z\.prominent . ib. in rotunditatem.
sunt. al. genera esse , sine verbo . ib. o- al. in rotunditate quae graeci
. ib.
al, .

ritur . ai. add. oritur quod sentiatur . quam graeci . n. 46. aurium . al. auribus.
 . .

AD LIB. X. ETYMOLOGIARVM 527

ib.inJitum nomen al. in.ie nomen ib. . . al. sustentafur . 73. a colio vsque ad .
n.
pinnula. al. pennuln et sic mox pen- : al. a collo ad . ib. mamilUe intfr al. ma- .

num, et penna pro pinnum , et pinna . millae dicuntur inter 74. dicimus . al. .

n.47.narc. zl./hanare. ib. vt norimus . dici n. 75. quas sugentes

. ni. quas in^ .

al. vt nouerimus al. vt odoremus ib. ac . . fantes sugentes ib. breue illud . al. prae- .

non totis al. ac non notis ib. coepe- . . bet illud .

ret . al. coeperit . n. 49. et spucum . ai. Num. 77. meatu . al. motu. n. 79. ap-
et ipiritum . \b. foras . al. foris . ib. proii- pellauit . al. appellatur . n. 81. sit . al.
cimus . al. mittimus . ib. quia inde . al. fit . n. 83. quod arcuum . al. quod per
quia ibi . ib. cibi inde . al. cibi et inde . articum . Ib. id est ab inhaerendo al. .

al. cihivnJe . n. 51. a ligando al. a lin- . om. 84. vt digitos . al. vt digiti . n. 85.
gendo n. 51. inde latinum . al. inde in . comp:^go . al. compagia . n. 87. medulUe
latinum ib. colomellos vocant al. co^
. . appellatae . al. medulla appellata . ib.
lomellos vocat . ib. qui concisa . al. quia vertibula . al. vertibulae . ib. congloba-
conscissa . ib. atque confracta . al. lam t:ie : dicta . al. conglobata : dictae . n.8ii.
fracta . attritu . al. tactu . ib. flecfantur . al. ple-
Num. 54. a gignendis dentibus a . al. ctuntur . ib. salustur . al. seruetur . n. 89.
cingendis dentibus n. 55. caelum est . . vt tota . al. et tota . n. 90. dextro autem
al. caelum sunum est n. 56. nisi lingaae . lateri . al. dextra autem lateris . ib. laeuo.
motus ctc. al. nisi linguae distantias vo- al. laeua . n. 93 . scapula . . . al. add. sca'
cis ejfce^^ent . cibum al. quae
n.59. quae , pula a scandendo dicitur . n. 96. sacra
cibos . ib. quae foramen al. quod fora^ . spina . al. spina sancta . n. 98. feminis
men . ib. operitue . al. operitque . n.6o, al. mulieribus . n.99. sit vmbo . al. sie

et teres . al. et rotunium . n. 61. primus . ibi vmbosit vmbus . n. loi. pre- . al.

al. . ib. tu accuses frange ceruicem

prius . mentis prementi . z\.

al. tu accusas franoere ceruices n. 62, . Num. 102. partes al. partes sunt ib. . .

quaJrupedum . al. quadrupedi . ib. ola. gigncndae sobolis al. a gignenda sobole . .

al. rt/rt . n. 6?. nominara . al. nominata ib. quod his . al. quod in his . n. 108. ec
sunt . ib. hi sunt . al. in his sunt . ib. quod crurum . crurium . n. 109. dicunt.
al. et

iWic. n\. quod illi • n. 64. cubitus dictus. al. om. ib. Ennius . al. Ennius ait . ib.

al. cubitum dictum . n. 65. sunt appella- voluit . al. cogit ib. vcnirent al. perue- . .

tae . al. sunt sic appellatae . ib. ascillas . nirent , n. iio. quia iis . al. qnia in his .

al. ascellas . ib. et oscilla dicta . al. et a- n. III. rotundi . al. rotundum . n. iij.
scilla dicta . al. et scilla dicta . ib. cil- stabile . zX. subtilius . n. ii6. sub corio
lantur . al. cilhntur . al. cilluntur . al. cel- est . al. om. ib. circumfusa . al. circum-
lunttir . al. scillantur . al. cilleantur . al. flua. \b,cont\viC2k\.\xT . -AX.continetur. n 117.
ascillantur mouea- . ib. moueantur . al. eadem lacerti . al. item lacerti . al. idem
tur al. mouentur
. ib. has quidam al. . . lacerti om. sit . n. 118.
. ib. vt sit . al.

hos quidam ib. hircorum al. hircosum. . . plus sanguinem plus sanguinis ib, . al. .

Num. 66. manupretium al. manus pre- . plus spiritum . al. plus spiritus n. 119. .

tium al. et minus pretium damus

. n.67. . cordi vicina al. cordis vicina . n. 120, .

Apostolus : Dextras . al. Apostolus dicit : motus . Simplex . motus aut simplex ,
al.

Jacobus , et loannes dextras . .1I. om. di- iiut compositus . Simplex ib. saltu al. . .

cit . n. 68. quod rem fieri . al. quodfie- motu . ib. leniores . al. leuiores . n. 122^
r/ omisso rem
, n.70. existu nt. al. <?a:z- . aiunt . al. om. n. 125. vnde et . al. inde
stant ib. sccundus salutaris
. al. secun- . et . n. 124. agitando . al. exagitando .

dus index , et salutaris al. secundus sa- . ib. admittit , et reiicit . al. emittit , et re^-
lutatorius ib. atque ostendimus al. vel . . cipit aperiendo. al. adaperiendo .
ib. .

aliquid demonstramus n. 71. probri al. • . Num. 125. in cerebro subuolat.al. ce-
probra . n. y%. ad inguina de quo al. : . rebrum subuolat ib. ex cibo tractum . .

ad inguinem de qua ib, sustinetur : ., , al. et eibos tractos , ib. consistit . i\,per-
 . . ..

523 VARIAE LECTIONES

sistii T26. dlctae autem fibrae
. n. al. . al. quasi pupiHa Gothici . ib. sinc oculis .

dtctas autiin Jibras ib. acciperent al. . . in oculis ib. patres . al. parentes
. ib. .

rtcceperunt n. 127. dictus a supplemen- . quam ab . . acciperent al. om. ib. no- . .

to . al. dictns supplementum . al. dictus mcn. al. om. n. 13. osftndat al. ostcn- .

duplententum . n. 128. tblliculus . al.fol- dit . n. 14. pariunt al. pariant n. 16. . .

liciiliim . ib. et cibum . al. et ipse cibuin . incipiat al. incipit ib. praeparatus
. al, . .

ji. 129. egerant al. digemnt

. n. 130. . paraius ib, tricesimus Gothici , et alii
. .

membranum . al.menibrana , quae mem- ita pro triginta apud Grialium ib. pe« .

branum . ib. a pulmonibus et al. a pul- . cudibus z\. pecoribus n.17. vis. al. vir- . .

Vicnc vel .n. i j i. ieiuniun^ . al. ieiuna . tus ib. in femina

. al. in feminis . n. 19. .

11. ijZt ad inguina al. vsque ad ingui- . corporum al. animorum , vel corporum. .

nem 133. ex ipsa . al. ex ipso

. n. . ib. aliud . al. aliquid . ib. aut in alium .
Num. 134. calyculi al. cauliculi . ib. . al. aut animalium .

vtriuslibet al. vtriusque n. 135. ab v- . . Num. 20. corruptionem . al. correptio-

traque . al, ab vtroque ib. diuidat al. . . nem . al, sanctae . n, 22. vi-
ib. sacrae .

diuidit ib. replexae , al. reflexae

. ib. . rum vt vir agit
agit ib. fungatur .
. al. .

cornuum . al. cornu ib. intrinsecus al. . . al. fungitur . ib. virilia opera facit . al.
extrinsecus n. 136. gencretur al. ^e- . . virilia faciat ib. vt Amazon 2I. vt A- . .
1
neratur . n. 137. valua etc. al. valua ven- mazones n. 24. sexus species al. om.
. .

tris , ianua , vel

id est ib. dicta quia . , . species ib. feminac sunt . al. feminas es- .

^\. dicta quasi vas aquae quia n. 158. . se . n. 26. minus senex al. minus est se~ .

cgeritur . al. egreditur . ib. futura . al. ne ib. sicut iunior intra iuuenem
. al. .

om, ib. dicitur . al. vocatur n, 139. ia- . sicut iuuenior inter iuuenem , et senem .

ctum . al. iactu . ib. irrigatione . al. in- ib. intra pauperem . al. inter ditem y et
fusione . ib. in corpu? . al. in corporc . pauperem . n. 27. prae vetustare . 2\.pcr
n. 140. a circuitu ^l.propter circuitum . . vetnstatem . ib. calet minus . al. calet in
jb. venire al. euenire . . minus n. 28. feminini i\. feminei ib.
. . .

Num. 141. foetus. 2.\,fructus . ib-cor- cur diceret al. cur non diceret ib. se- . .

ripit . al. corrumpit . ib. aera . al. aera- nem mulierem al. anum mulierem n.30. , .

iKCnta . ib. e.^erantur . al. efferuntur . \b. impotentissimis . z\. potentissimis . ib. li-
nec aquis . al. nec aliquo . n. 142. non berat al. Hberet.

est al. non esse

. ib. non adhaeret al. . . Num.31. mortium al. add. „ siue .

non haereret al. non potest adhaerere . . mors morsu primi hominis,qui veti-
a
ib. miscere se al. misceri ib. hinc et . . tae arboris pomum mordens mortem in-
al. hinc est et n.143. totum opus al. to- . . currit, quo ille esu pomi mortem me-
tum corpus n.144. foUiculus ... nascitur . . ruit „ Duo goth. Tol. om. qno ille
. . .

al. folliculi . . nascuntur . ib. continet- . meruit n.33. Gaesar. al. add. „ non pot-
.

que . z\.continentque ib. dictus ita quia . . cst mortuus aliquid facere post mortem
al. dictus autem foUiculus quia ib. quia . suam , ita homo non potest scire eius
eum quum . al. quia et quum . ib. editur. originem,id est,mortuus ab eo,quod etc >j
al. egreditur . n. 145. sic et in nobis al. . n. 35. nominatum . al. nominatur n.36. .

sic et in hominibus . ib. inualuit . al. in- vocatus al. vocatur ib. defunctos
.
al. . .

tialuerit . n. 147. promissa al. prolixa . . functos al. defuncto ib. vnde et hono-
. .

ib.subiungam al. subiungamus . . ribus functos al. vnde est et honoribus .

Gaput II. num. 2. annis al. annos . . functus ib. diem functus . al. die functus.
.

n. 4. adulta , al. apta . ib. ad vigesimum Cap. III. num. i. gentiles deum modo
octauum annum aX. ad viginti octoan- . naturam al. gentiles qui dicuntur , modo .

nos . n. 6. declinatio . al. inclinat/o . ib. naturam 11. 2. praedicere i\. praedica^ . .

senioris . al. senilis . n. 8. aetatum . al. re n. 3. perhibentur

. z\,perhibent ib, . .

aetatis . n. 10. leues . al. lenes . n. ix. quidquam . al, quidquid \b. praedicant .

gerebat . al. re^ebat . n. 12. quasi puUa . Si\. praetdc.ent . ib. deraonstrent al.de- .

mon"
 . . . ...

AD LIB.XI. ETYMOLOGIARVM 5^-9

nionstrant . n. 4. creationcs . al. creatio- pullulat igni debita . 2\. pullulauit ifni de-
ne . ib. constitutae . al. constituta . ib. bito . n. 36. leonem . . . draconem . .

rrobatum est Xerxi qiiippe ul. proba- . . capream . caprea al. leo , . . draco . . . .

tum esr,vt in temporibus Xerxis re^is . ib. physiologi de- . al. philosophi . n. 37.
Tunc qiiippe n. 5. lepus ex equa al. . . dit al. indidit
. ib. sed quod . al. sed pro .

vulpes ex equa ib. dissolui . . al. solui eo quod . n. 39. onocentaurus autem vo-
ib. hominis , sed mortuas . iil. hominis catur al. onocentaurum autem
.
vocan .
emortutts . Gap. IV. num. 2. non fabuloso men-
Num 6. porteritosum . al. portentue- dacio , sed historica . al. non in fabuloso
sum . ib. sumunt . al. consumunt . n. 7. mendacio, sed in historica ib.figurae sce- .

cynodontes . Vulcimius ex coniectura leratorum. tlI- figurae falsae scelcratorum.

^f^oSovTi^ , ib. procedunt . al. ordine n. 3. Caes. I. post vnca addit, Expliciunt
procedunt . n. 8, deficit . al. defecit . ib. capitula libri vndecimi .
gencrata al. om. . ib. steresios . Vulca-
nius ex coniectura s-T*pTi;)^oJ? . n.9. sple- LIBER DVODECIMVS.
nem . al. splen . n. 10. reperiuntur . al.

reperiantur . Mercurius
n. al. ma-
11. . Caput I. num. i. primum . al. primus.
sculus . ib. Venus. z\. fhnina n. i^.di- . ib. conditionem . al. constitutionem .

cti . fll. dictos , ib. parens . al. pariens . Caes. I. om. iuxta conditionem . ib. ser-
ib. vocet . al. vocat . n. 14. falso . al. fal- uiret.al. inseruiret n. 4. gradiuntur . .

sa . ib. sanctis . al. sacris . 15. ipse . al. 3\. gradiantur . n. 5. aut in vsu . -A. aut

om. n. 16. et dicti . al. et dictos . ib. e- vsui n. 6. significatione . 2\. significatio-
.

dunt al. comedunt . n. 18. monstrosae . . nem anim3^'um al. animantium ib.
. ib. . .

al. mostruosae ib. subteriori al. subte- . . vocatur al. vocatum n. 7. nomina
. al. . .

riore . ib. auenarum pastus al. venarum . nomen ib. nostrum laborem
. al. nos in .

potum . ib. in vicem sermonis al. inui- . labore ib. subuectando . al. subiectan-
.

cem pro sermone do ib. vomere al. suo vomere ib, tem-
. . .

Num.
19. Panotios ferunt . al. Va- . . . perant . al. portant .

notiosi .feruntur n.20. aeui al. eni)n.

. . . . Num. 8. vcl quod . . , armata . al. om.
n.2i. Dei seruo al. a Dei scruo ib. saty- . . n. 9. eo quod . al. ens quae . ib. habent.
Tos.il.satyrosque incubos. n.22.Faunos. al. i\..vocant . ib. in sacrificium . al. sacrifi-

Fdtuos . n. 2^. fertur al om. n. 26. octo . cio . n. 10. vir . al. virilis . ib. habeant
pedum . al. duodecim pedum . ib. statura . ^\. habeat . n. 11. a Marte . z\. a tnare .

al. staturae . ib. Indiae . al. in die . n.29. ib. quod al. aut aries quod ib.
aries . ,

ferunt om. ib. aspicientes.

. ^[.fertur . al. imponeretur aX.poneretur n. 12. vo- . .

al. aspicientes se quo inuicem vte- . ib. cent . al. vocant ib. animantibus . al. .

bantur. Luc. cod. quem , et ita semper animalibus n. 14. ob libidinem al. ad . .

in vcrbo vtor accusatiuum pro ablatiuo libidinem n. 15. crepas . al. crcas . al. .

adhibet ib. spectatores . . al. inspectores . capreas ib. dorcadas al. dorcas
. n.i6. . .

ib. stupescere faciebant . al. stupefacie- eaedem autem . al. idem autem . ib. quod
bant . n. 30. tibiis . al. tibia . ib. suo can- ad instar . z\. quod instar ib. in sublimi .

tu . al. sub cantu . n. 31. naufragia . al. inhabitent . al. in sublimibus inhabitent
Haufra^Jum . n. 17. fluentis . z\,fiuenta . ib. et si. al.
Num. 32. vorticibus . al. verticibus vt si . ib. illaesa suscipiunt . al. illaesas
ib.existimant . al. existiment . n. 33. ir- suscipiant : quod eodem modo retineri
rationalium . al. irrationabilium . n. 34. potest , ac praecipitantes .

serpentem esse serpentem ib. cum . al. . Num. 18. in inrirmitate . al. in firmitn-
nouem iX.cum octo , Caesen, cod.i. cum
. te . al. infirmitate , omissa praepositione
quinquaginta . ib. euomentem al. vo- . in . ib. persenserint . z\.perspexerint . ib.
inentem n. 2%' in similitudinem haere- . nam z\,nam eo. n.i^.erectis .A.rectis.
ea.
sium . al. in similitKdine haeresum . ib. n. 20. promissis al. portentis . n. 22. .

Xxx
 ..,, . ,.,
. ..

53^ VAR AE I L E CT O NE I S
imbelle . :i\. imbccilh . n. 25 . qiiasi spur- m.^ . etenim animal
2\. Ib. extrinsecus .

cus . hinc etiam etc.

al. (jitasi ipo) cns . ib.
•
al. extrinsecas n. 61. ex apris al. ex ca^ . .

al. hi/jf etiam spurcitiam , vet spurios pris .

r.uncupatos n. 28. in excolenda terra. . Cap. II. num. i. dicti . al. dictae . ib.
al. in colendo terram . n. 50. rrioniim . a vi qua al. a vi quin . . n. 2. et pro de-
ai. trionem n. J2. vocata a!. vocati . . siderio . al. om. pro . ib. voluntates al. .

ib. vitula ergo parua est nonduna enixa . voluptates . n. 4. acres . al. acriores . ib.
Nam . al. vitulam ergo parnam esse , et sed ignes . al. sed ignis . n. 6. benigna .

nondum enixam . Nam . n. jj. quod sint. al. om. n. 7. volucrem . al. velocem al. .

al. qtiod sunt . n.54. gerulae . al. regulae. celerem etvelocem n. 8. accipit al. ac-
, . .

Num.55. liumiles . nUtQr huiniliorcs . cepit graece .al. Oin. n. 9.

ib. resilit . .

ib. accubant . al. accumbant . ib. ver- al. insilit n. 10. secundus al. secundum , . .

bun graecum . al. verbo graeco . n. 56. n. II. vt mulus et , al. vt mulus ex equa,
velocioris . al. velocioris cursus . ib. cur- et asino , et n.ii. elephante z^.elephan- . .

sus velocitas . 2.\. cursus et velocitas . ib. tis . n. 13. proponicur ^\. praeponitur . ,

milia . al. miliaria . n. J7. a ruma . al. n. 14. barrus al. barro ib. quo ijle al. . . .

a rumine . ib. eminente . al. eminentiae . quoniam illo ib. eburno al. eburneo . . .

Tx. 38. dictus . 2.\. dicitur . ib. hoc sum- n. 15. Lucas al. Lucanos ib. dictos ab . ,

psit. al. hoc ab antiquis animal sumpsit . antiquis romanis al. vocabant antiqui .

ib.coeperunt z\. coeperant n.jp. ma- . . romani

gnos , et indomitos z\. magnos , id est . Num. 16. salutant . al. homines saiU-
indomitos ib. zelant al. celant ib. mor- . . . tant . ib. vel insulis . al. vel in insulis
su al. morsibus ib. quod tamen . oc-
. . . . n, 17. aquilis . al. aquilae . ib. visos . ai.
cultant . al. om. n. 40, asini etc. al. asi- viuos . n. 18. chamaeleonis . al. chamaem
nos arcadtcos dictos , quod ib. agro al. . . leontis . n. 20. lynx . al. lyncis . ib. in du«
onagro . n. 41. quando . al. quum . n.^j. ritiam . al. in duritiem . ib. Plinius se-
sono . al. sonitu . ib. vel morientibus . cundus extravnum non admittere . al.
al. vel mortuis . ib. effuiidunt . al. fun- Piinius extra foetum non admittere vnum
dunt ib. solius enim equi est propter
. . al. Plinius secundus vnum non ad- extra
al. solum enim equum propter Quae lo- . ynittere foetum . n. 21. praesenserint al. .

queiidi ratio saepe in mss. Isidori , non- persenserint . n. 22. informes procreet
nunquam etiam et in impressis occurrit . Vrsorum al. informis procreetur vrso- .

Num. 45. spectantur a). expectantur . rum . al. informes procrect partus vrso-
ib. robori . al. robore . ib. solidatus. al. rum n. 23. deriuatione al. determina'
. .

consoHdatus , n. 46. et argutae . al. et tione . ib. a morsibus al. a moribus ib. . .

acutae . ib. soliditate . al. soliditatis inuenerit . al. inueniret n. 24. lupus est. .

n. 47. ex citata al. excitata ib. in au- . . al. om. ejt . ib. se praeuisum al; se prius .

Tibus al. in n-tribus

. 48. spectandus . al. . visum . ib. dies duodecim . al. diebus duo-
expectan ius . ib. cinereus . aL cinericius. decim . ib. longa ieiunia . al. longa illa
51. purpuras al. purpuveos al. puras . . . ieiunia . ib. tantum varios . al. tanto va-
n. 52. petili . al. petuli . z\. petelli . ib. rios . n. 25. aestiment . al. existiment
caliidi . al. calidi . al. candidi . n. 55. ib. sensus . gothici ssnsui.
vul^o vulgus ib. buricum
. al.
al. . . bru- Num. 26. pro dominis suis . i\.pro do'
micium Caes. i. om. Mannus . . vocant.
. . mino suo . ib. spectanda . al. expectanda
n. 57. habet Quod . al. habet eo scilicet . n. 27. dicti . al. distincti . n. 29. aues .

quod al. h.jbet , graece est enim hoc ve-

. z\,volucres . 31. harum n. . al. horum ,

iut quod . 'al. , graecum

h^tbet est enim hoc n. 35. vt canes vulneret . al. et canes
vel quod . n. 58. in co'tum . al. in coitu . vulne^at . n. 36. carpens . al. carpit . ib.
n. 59. gregibus , zi.grege . n. 60. et si- interanea . al. interiora . ib. exit . . . mor-
roios . al. et simias . ib. talem et sobo- tuo . al. om. n. 37. incipit obseruare . al.
Jcm. al. ialem jobolem , Ib. etenira ani- obseruat . ib. corripitur . al. corrumpitur.
 . . .. . ,..

AD LIB. XII. ETYMOLOGIARVM T5f

h. 38.catum al. atptum al. cattum ib. . . . 2.\.tariior est . iW. capit . zl. excaecat
vocant al. vocat ib. catat al captnt
. . . . ib. exponat . al. depon.-tt

ib. a graeco . al. a graecis . Num. 2 j. locum fuisse al. Ucumfuis- .

Caput III. num. i. trahitur. zX.trahit. se . ib. vastantes . al. vastantem n. 24. .

ib, nascuntur nascantur . ib. minucn-

. al. in terris . al. in terra . n. 26. inflexuo-
te . al. decrescente n.?. rodat . al. ro- . sns qui . al. inflexuosa quae . ib. de ijuo .

dant . ib. praecidat . jlI. praeciciant . n.4. al. de qua quae . n. 27. qui semper . al.

mus araneus ... al. musaritneum , cuius semper . n. 28. irriguis al. riguis ib. . .

rnorsu aranea moritur ib. aranea al. . . . . depopulatione al. populatione n. 29. . .

araneae forma , quae , al. araneae forma , quae plus ai. qua3 non solum plus n.32. . .

cuius morsu praeciduntur tecta , quae . induat :\\. inducat . n 3?. co quod
. al, .

ib. araneae forma. al. aranei forma ib. . propter nuod ib. pedum dicta al. add. . .

occulto al. occulta n. 5. dicta. al. eo . . Bruchus estfCuius pene totumcorpus in ven-
dicta ib. radices subter frugibus . al.
. tre colligitur . n.34. reptilis genus . al.
radices frugum subter n. 7. protectus . reptile genus .

z\. praetectus n. 8. afflato al. afflata . . . Num. 36. qui ederint . al. qui eos ede-
ib. trahitur al. trahit n. 9. super . al. . . rint . ib. consumptione . al. consumma-
super eius . ib. totum eiicit al. totum fo- . tione . n. 59. frigidae . z\.frigidi . Et sic
ris ad siccandum eiiciunt . n.io. portan- infra n. 40. frigidi sunt . z\.frigidae sunt.
tes . al. gestantes al.frigidescunt ib. vaporem al. vapo- . .

CaputlV. num. i. gentiles . al. anti- rem corporis ib. natura frigidae . ai. na- .

quos coluber ab eo dictus

. n. 2. . al. co- turaefrigidae ib. torpent . al. torquen- .

lubrum ab eo dictum . ib. labatur. al. la- tur . quicumque. al. quisquam ib.
n. 41. .

bitur . n. 3. lacerti . al. lacertae • n.4. in corporis al. om. ib. exigit z\. eximit
. .

latinum al. in latino ib. exerit aU e-

. . al. extinguit n. 42. non potsst al. nort . .

xerat . ib. vim al. morsum . ib. et ver- . posse ib. serpentum
. al. serpentium .

bere potius, quam rictu nocet al. etver- . n.45. vda al. humida z\. vuida ib. . . .

berat , et flatu , tractuque nocet . n. 5. so- quacumque caput . al. quaque . n. 46. ad
lito . al. soliti . n. 6. aspiciat . al. aspexe- ictu aliquo collidatur In editione Gria- .

rit . ib. ad eius . al. et eius . n. 7. delite- liana , et aliis , ad capnt ictu caput aliquo
scit . al. delitescunt . n. 8. venerint . al- collidatur Deleui secundum caput . ib..

3dd. venerint aliquem momorde- , ibique iuuentam ^\.iuuentutem ^.47. iuuen-

. .

rint . n. 10. ingemuerit al. intumuerit . tam al. iuuentutem

. n. 48. per hominis .

ib. corpori nodi al. corpore nati . n.ii. . mortem al. in hominis morte . .

praecidat . al. praecidit Caput V- num. 2. in sua arte . al. in

Num. 12. vocata al. vocatur . . ib. ve- suolabore. n. 5. vel ibi vspiam adhaere-
jiena . al. venenum , ib. spargat . al. as- scit al. vel vbi vspiam adhaeserit
. quod :

pergat . ib. fcrtur autem aspis . al.fertur fortasse melius est . n. 4. cauda figat.
autem genus aspidis Ib. educat . z\.pro- . al. caudam figat . ib. scorpioni . al. scor-
ducat . ib. ad terram al. in terram ib. . . pionis . n. 5. qui humano corpori statim
ad incantantem al. incantatorem n.15. . . vt fuerit . al. qui dum humano corpori ta-
genus aspidis al. genus aspidum ib.quae . . ctufuerit contractus . al. qui
. n. 6. qui
latine . al. qui latine , n. 15. nuncupa- contra ictum contractus . ib. in globulum.
tur . al. nuncupatus ib. sudet . al. sudat . . al. globum . n.9. in oleribus al. in olus.
in .

D. 16. patenti . il.patens ib. extubera- . ib.vel pampino al. vel pampinis ib. de . .

tum . al. exuulneratum n. 18. esca illi- . qua al. cuius

. n. 10. importuno al. . .

ce . al. escam illiciens , al. esca illiciens. incpportuno . n. 11. pertinax . al. perti-
ib. solicitata . al. solicita . ib.totum enim nax dicitur . n. 13. costi . al. costae .

corpus al. totumque eius . corpus , ib. non n. 18. putri . zX.putrefacta . n. 19. vt co-
habere videatur al, habere non videatur, . lubro . al. vt colubri .

n.i^.vocatus al. vocata ib.pigrior est . . . Cap. VI. num. 2. spatiosum . al. spa-

X# X 2
 ..

535 VARIAE LECTIONES

tiosummanibus n. j. etiaai al. euim , . . latur ex tcstae
. al. e>: testeo
ib. n. 51. . .

quod melius videtur n.4. prius visa sunt . cancri vocantur.al, cancros vocari. ib. flu-
et cognita . al. prius et cognita sunt viia . uiatilcs . al. flnuiales . n. 5 ^. a quorum .

ib. paulatim . al om. n.^.merulae . al. me- al.a quarum ib. concipiunt . . al. coaci-
ruli . ib. albouarii . al. albo Vcxrii . n. 6. piuntur n. 55. hiimanorum . . al. huma^
vt vmbrae colore al. . al. vt vmbri . ib. . narum . n. 56. dictus . . . adopertus . al.

coloratae . ib. vt musculus . al. vt mascu^ dicta . . . adoperta . ib. fluuiatiles . A.flu-
lus ib. et rousculi
. al. et masculi n. 7. . . uiales . n. 57. testula . al. testa . ib. ac
dicitur . al. om. n. 8. ob immanicatem . peloris . z\. ac pelorus . Ita mox pelorus.
al. ab immanitate . n. 9. esse . al. etiam . ib. cochlea . al. conchilia . n.58. rcddunt.
n. 1 1. salientes sahendo ib. transuo-
. al. . al. reddant . ib. dicuntur . al. vocantur .

lant . al. transiliunt ib. molibus al. mo~ . . n. 6o.cruore . al. crure . ib. remittit . al.
tibus . ib. feriunt . al. feruntur . al. fe- emittit . n. 61. tenui sunt Hstula . al. /f-

runt . ib. serrato . al. serratum . nues suntfistulae . n. 61. aptae al. apev' .

Nuna. 15. mucronato sit al. maiori . tae . n. 63. agnoscunt . al. cognoscunt al. .

nata sit n. 18. quibus al. de quibus . . . agnoscant . ib. sine . al. om. n. 64. aliae
n. 19. tctus lapidum al. add. repercutiat . commixtione al. aliae commixtionem , .

tergore ib. repercussus al. repercussus

. . ib. masculi commixtione suscepta al. .

sit n. 20. humi

. al, in humo ib. . . ma- masculi susceptione conccpta \h, idem in- .

sculus . al. mascula n. 21. bifidis . . al. sequens item in consequens . z\,idet/t
. al.

binis . n. 23. dictus . al. dicitur . ib. nun- in sequenti . ib. perfundit . z\. perfundunt .
Cupatus . al. nuncupatur . n. 24. reti . al. al. perfunduntur .

rete . n. 25. inhiberi . al. minui . ib. a Cap. VII. nura.i. reformldant . al./^r-
quibus saepe pastus est . al. qui his saepe midant ib. enchoriae . al. incolae , al,
.

pasti sunt . al. a quibus saeps pasti sunt incuriae , ib. et merula . al. et merura ,

ib. affert habent . n. 29. thymus . al.

. ai. n. 2, sicutgenere In editione Grialii est .

thymum n. 30. ingeniosum esse . al. /«-

. sicnt genera , quod fortasse mendum est ,
geniosum etiam . ib. nassis z\,vasis ib. . . ib. quisquam non potest al. qucmquam .

viminibus al. luminibus \h. auersum . . . nonposse. ib. potuit al. potuisset , ih, .

al.aduersum . n. 51. traxit . al. accepit . vel diffcrentias . al. vel doctrinas , n. 3.
num.32. suo . al.om. alta intendant . al. ad alta tendant . n.4.
Num- 33. virgis . al. virgulis . n. 34. pars media alarum . al. pars mediae ala-
echeneis . al. echinus . ib. venti et . al. rum ; quod sed in Grialii editione erat ,

venti licet . ib. remoram al. moram . . non placet vt homo. . n. 5, cthomo. a\.
n. 36. nominatus . al. nominatur . n. 37. ib. dicuntur eo quod . al. om. dicuntur .
squatus dictus . al. squamatus dictus . n. 9. constat . z\, constant , ib. quid al. .

n. 38. sardinasque . al. sardiasque . n.41. quomodo . n. 11. inflectere . z\, flectere.
clabatur . al. elabitur \h. anguilla vino . n. 12. corporis al. om. ib. ex alto illae . .

necata , qui . al. anguillae vino necatae z\,ex alto illi n. 15. cogit agmen . al. .

qui . Scilicet nominatiuus pro ablatiuo cogit ad agmen . ib. arguant . al. arceantt
absoluto . n. 44. congrus . al. add. ,, con- quod fortasse magis probandum n.i6. .

grus anguillae similis , sed grandis , mo- constat , al. om. n. 19. sibi hunc al. .

ratur in cauernis petrarum sub aqua „ sibihos . al. sibi hanc al, om. nautac .

ib. brachiis . al. branchiis n.45. ^lligari. . vero . .facere dicunt .

.

al. alligare n. 46. atramenti al. atra- . . Num.2i. tantalum . zX.tentalutn .n.22.
mento . ib. addito . al. additum \h. ae- . sit toto . al. sit in toto . ib. virgulis . al,
thiopas . al. aethiopum . ib. tradant . al. virgultis . ib. voluntarium . al. volunta-
tradunt . rie . n. 23. cx fruticibus . al. ex fructibus.
Num.47. tradunt . al. tradunt quidam . ib. cinnamicinnamomi n.25. ipsaoi . al. .

ib. euolare . al. euolari ib. demergere , . rerum naturam al. ipsa rerum natura . .

ai. dimcrgere , 50. appellatum . al. appel- n. 26. esc . al. sit . ib. filios . al. fiiios
 .

AD LIB. Xll. ETYMOLOGIARVM 5iS

suos . n. 27. Stymphadibus al. stropha- . dicitur . al. dicitur aiiis ib. semlna ve- .

dibus . n.28. Diomedeas al. Diomedias . . nenorum . al. scmina venenata ib. iis .

Et sic infra n. 29. vocantur al. dicun-

. . veteres . al. eas vcteres . n. 66. vpupam .

tiir . n.30. aduolare . al. conuolare . n.3 i. al. opopam . ib. consideret . al. considet,
Hercyniae . al. Hercynae . per obscu-
ib. ib. quisquis se quisquum n.^j. . al. si se .

rum . zl.per obscura . ib. praeiactae al. . constat al. om. n.69. mcrula. al. wtf- .

lactae proiectae . ib. . al. interluceant . rura ib. moduletur

. al. modulet n.70. . .

al. late interluceant . n. 33. ouis al. oua. . a diris . al. aliis . n. 71. turdi a tarditatc
n. ^4. Meropes , eosdem et gaulos For- . dicti . al. turdos a tarditate dictos ib. .

te Meropet iidcm et gnuli Vel supplen- . quasi maior . quaii minor

?\. num. 77. .

dum diiunt ib. genus volatile al. gc- . . inebrae . al. inhibae n. 78. commuuem . .

nui volatilis est . al.communionem ib. permixtam al. . .

Num, 35. Monedula i\. Monedula a- . commixtam ib. auguriantur al. auguria . .

uis . ib. inuenit -A.inuenerit num. 36. . . faciunt . ib.sed hdem . al. scdfides Goth. .

membranis . al. mcmbris . n. 37. auis . al. mss. Tolet. auguriat , sedfides inhabitat.
om. n. ^8. lamcntatur . sX. lamentetur . n. 8r. ouo . al. ex eo . al. eo . ib. conta*
n. -^9. graui . al. grauis . pigritie . z\. pi- cta . al. contra .

gritia . ib. versatur et semper commo- Caput VIII. n. I. nascantur . a!. na-
rans . al. versatur et semper commoratur. scuntur . ib, et pennas acciplunt . al. et
al. commoratur et semper versans . ib. si- pennae nascuntur . ib. solertes . al. soler-
gnificari . 2A. significare . n. 40. videre . ter . verberantur
n. al. verberant .
2. .

al. videri . n.42. fertur . al. dicitur n.43. . ib. creentur . al. nascantur al. nasceren- .

oculum petic . al. oculorum petit loca . tur . n.3. costros . al. castros . al. costras,
n. 44. augere . al. agere . ib. vias . al. vi- n. 5. longlpedi al. longipedum n. 10. . .

ces . ib. huic inter . al. huius inter . n.45. multae sunt al. mutae sunt n. ij. quod . .

Graculus a garrulitate nuncupatus al. . sanguinem sugat . al. quo sanguinem su-
Graculos a garrulitate nuncupatos ib. vo- . git . n. 14. qua al. quibus n. 15. oe- . .

luit . al. volunt ib. volent al. volet . . strum autem . al. osstrus autem . ib. vo-
ib. eum . al. eos . n. 46. quasi poetricae . catur . zX.vocatus . n. 16. bibiones . al.

al. quasipoeticae , bibones . ib. mustiones . al. musciones .

Num.47. indicio . al. iudicio . ib. cla- ib. Ad me quum spectas , fabularique in.
uus . al. clauum ib. fuerit al. om. ib. . . cipis . al. Quum ad me spsctas etc. al.
haerere . al. habcre . ib. possit . al. po- Quum me expectares fabulare incipis . ib.
test n.50. ferunt al. vtferunt
. ib. con- . . in oculos tuos al. in oculis tuis ib. bi- . .

sumi al. consumit n. 52. anseri al. an-

. . . biones inuolant al. bibones volant . .

seris . ib. ipse . al. ipsa . n. 53. dicitur «

al. vocatur . ib. nidum . al. aidos . ib. per- LIBER DECIMVS TERTIVS .

senserit . fort. praesenserit . n.54. Mer-

gis . . . nomen hoc haesit . al. Mergus . . . Praefatio hoc . In hoc libello . al. in

nomen habet . al. Mergis . . . nomen hoc vero breui libeUo . ib. tabella al. tabula . .

est . ib. constat. al. om. n. 55. hic . al. Caput I. n. I. dicitur al. dictus n.a. . .

haec . al. hinc . ib. rapiendis . al. in ra- ornamentum . &\. ornamenta . n. 3. con-
piendis Apostolus . ib, . al. add. dicit . al. stat al. om,
. n. 5. dicitur . al. om. n.7.
ait n. 56. posse . nl.post se posse
. n. 57. . porta . z\.parte . al. om. Nam vna . . .

Capys . al. Capus . n. 59. ossifragus al. . se recipit .

cssifrangus n.6o. blanda habitratrix al, . . Caput II. num. 1. nec visui . al. nec
semper blanda inhabitratrix . n. 61. ve- vsui . ib. irrequietis . z\ . inquietis . n. 2.

nerias . al. venereas . n. 63. insurgit . al. diuidis . al. diuides . sic infra n.3. men- .

consurgit . al. surgit . ib. quae fouit . al. ses in dles . al. menses in hebdomadas ,
quae eosfouit .
hebdomadas in dies . ib. vcnias . al. per*
Num. 64. dictae . al. dii-tas . n. 65. uenias , ib. haec cst atomus . al. hof at
 .. ,...
.

534 VARIAE LECTIO N ES

AtomuS n. 4. atomiis indiuisio. al. ato- . al. in tempestate . n. 4. a graeco . al, om,
rr.us quod sectiri nequit ib. graece sectio. . n.5. appellata quod , al. appellata , est
al. graece diuisio . autem nomen graecumy quod , n. 6. gela-
Caput III. nuni. i. fonnata . al. om. quics al. gelacies
. n, 8. quoJ inde . al. ,

n. 2. in aquam . al. in aqua . ibid. in et inde , n, 10. scilicet al. om. n. ij. .

terram . al. in terra . ib. in aerem . al. dicta autem , al. dictum autem . ib. et
in aera . n. 5. inesse . al. constat inesse . incerta , al. et certa . ib. ventorum al, .

Caput IV. num. i. caelum Deus al. . locorum ib vbi quoquo al. vbicumque .
. .

eum Deus . ib. solis al. sole ib. a supe- . . ib. obstitimus . al. obiistimus . n. 14. sed
riora . al. a superiori . Caes. I. om. a~ hoc al. sed haec
. .

lias . . . celando . n. 2. Hoc autem graece Caput XI, n.i. dicitur .al. dictus . n.2.
oJcave? . A. Hic autem graece ov^cLvcq di- habentes . al. habens , n. 5. quod alte .

citur . al.quod ab alto , n. 7. quod iunctus . al.

Caput V. n- I. Aether locus . al. Ae- quod coniunctus . n. 8. nascuntur al. .

th^ra locus . al. aethera

ib. aethra
n.2. . . adJ. nascuntur , vnie est illud , Et xephy-
est . al. sit .aequale concludens al.
ib. . ro putris se gleba resoluit n. 12. gallae- .

aequalem , concludentem ib. hoc moue- . cum al. gallicum ib. Gallaeciae
. al. . .

ri . eum moueri ib. ct cum motu

al. . . Gallitiae . al. Galliae , n. 13. quia ab .

al. et motu n.5. austronotius al. austro- . . z\. qui ab . n. 1 8. altcr est . z\. altus est
notus ib. axium cycli . al. axium circu- . ib.aura terrae est al. nurae terra est .

li . n. 6. circuli flexum . al. circumfle- n 20. elHciunt , al. ejflciuntur . n. 21,

xum . n, 7. ex splendorls ipsius transitu . quem . . faciant. al. quia sicca quae-
.

al. ex splendore illius rransitu . que et aridct facile frangit

•) n. 22. vis .

Caput VI. num. 2. intra eum . al. in- ventorum . al. vis venti .

ter eum ib. arctorum al. arcturi . . . ib. Caput XIII. nuin. 5. Linus . al. Lech-
perspiciuntur al. conspiciuntur . . ib. a nus . al. Lethnus , ib. abortus . al. ahor-
nostris . al. a nobis \h. speciem . . al. spe- SHS . ib, ferunt . al. om. n. 6. Reatinis
cie . n.4. latine dies . zl.graece., latine paludibus . al. Reatinae paludis aquis . ib.

dies . \h. perspicitur . &\. prospicitur . n.5. dicunt . al. om, n. 7. in Indiis . al, in In-
articum . al. articon , dia . al. in Sidia . ib. vocatur . al. vo-
Caput VII. nu. i. ad caelestem perti- cari . ib, egerit . ai. generat . al. gerit .

nent partem . In editione Grialiana sic z\.tenet, ib. quod illico . al quae illico

erat » sed legendum ad caelestem pertinet n. 8. circa templum . al. iuxta templum .

partem ib. nubilis al. nubibus . . . ib.qui humoris nexibus humum al. qui .

Caput VIII, num.i. discidisse . al. dis- humores noxios in humum ib. stringit . .

cessisse . ib. excauault al. concauauit . al. stringit , et iungit . ib. ternis . al, tri-

\h, perscindit . al. praescindit . al. pro- nis . n. 10. oculis . al. oculos . ib, aiunt
scindit . al. om.
n.i 1. excandescit al. candescit , .

Cap. IX. num, i. fulmina autem al. . sed permutatur , dum venit , al. dum
ib.

fulmen autem . ib.deinde ignes zX.deinde . permutatur , venit , omisso sed ib. mi- .

ignis n. 2. certum est al, om, ib. ful-

. . nimisque . al. mirisque .

gor etc. ihfulgus ^ fulgur , etfulmen .Ful- Caput XIV. num.i. nuncupantur al. .

gus^quia tangit ,fulgur, quia incendit etc. nuncupatur ib. vocauit , al. appellauit , .

ib. ternis . al. trinis . ib. finguntur . al. n. 3. percolatur . 2.\, percolatus , ib. ad
pinguntur . caput amnium 3.\,ad caput omnium n.4. . .

Cap. X. num. i. et dicltur iris . al. et certum non esse al. certum esse . ib. .

dictus ir-is . ib. per aerem . sX.per aera , luculentum al. lutulentum . .

ib. descendit . al. descendat . \h. ex ad- Caput XV, num. i. purpureo , al. pur-
uerso al. ex diuerso ib. nubes caligans
. . pureum n. 2. primo . al. primum .
.

al. nubes caligantes ,z\.caliginantes. n.2, Caput XVI. num. 2. alluit al. abluit .

anhditu. al. halitu , n. 3. intempesta , ib. Genuam . al. lanuam . ib. inde . a1.
 . .

AD LIB. XIII. ETYMOLOGIARVM 53J

deinde . n. 5. septem stadiorum . tA. se- nominandi . n. 7. inundationis . al. exun-
ptem siadus . ib. diftiisus aequorc . al. dationis . n. 8. scriptura sacra . al. sait'
(iiffusus ab aequore . 11. 4, vocatur . al. cta scriptura . cognominat
ib. al. no- .

vocatum . n. 5. dum vna . al. quum vna . minat . ib, quia quindecim al. quia de~ .

ib. visentlbus . al. videntibus . ib. quam cem . ib. a Gange rege . al. a Gangaro
a.iya. , al. quam graeci oLiyx . n. 6. Dal- rege . n. 9. exurgens . al. exoriens . ib.
maticum Daltnatium ib. Ligusti-
. al. . in mare rubrum . al. in mare mortuum .

cum . al. Libysticum n.7. rcgis al. du- . . ib. hoc nominc . al. Ti^ris . ib. bestiac .

cis ib.Ion. al. lones

. ib. dictum al. cii- . . al. bestiac tigridis exoriens . al.
. n. 10.
citur ib. rex . al. dux . ib. in hoc ma-
. exurgens . ib. relictodereUcto ib. . al, .

re al. in koc mari

. ib. accolarum Euxi- . milium . al. tniliariuin . n. 12. ab igne .

nus al. accolarum alibi Euxinus

. n. J^. . Qui al. . ab igne iam propior quum Persis
ccciderunt . al. deciderunt ib. in mare, . eram Qui n. . . ij. Germaniae . z.\. orieti'
iii.in mari n. 9. fluenti Propontis al. . . tis ib. Tigrim
. . al. Tigrim . Currit eniin
fluenta Propontidis ib. dicta Propontis . . per Parthiam , et Assyriam .

z\. dictum Propontidem ai. dictum Pro- . Num. fucrunt al. fue-
15. fluit . al, .

pontum ib. itcm et al. idem et ib. vel

. . . rint . n. 17. Oroncem al. orientem ib. . .

angustis . al. perangustis ib. . Acgy- appellauerunt al. appellauere n, iS. . .

ptium . . . Gallicum . AfVicuin . . . al. Ae- nominatus al. nominabatur ib. voca- . .

gyptius . . . Callicus Africus . . . . ib. vt tur al. vocabatur

. n. 19. Phasis al. . .

quaequc. al. vtique quae . ib. partium . Eusis . n. 20. et quid :juid . al. et quia .
al. om. n. 10. latitudo , m;ire . al. lati- ib. quia tuinet etc. al. quia autumno , et

tudo maris . ib. dictum . al. dictus . aestate y quando niues soluuntur , tume-
Caput XVII. num. 2. excernitur al. . scit n. 21. alii
. al. aliter . n. 23. inter .

excerpitur n. 4. hoc mare in al. hoc . . Cariam , et loniam . al. inter Asiam , et
in , omisso mare . ib. oram al. ora . . Icnium . n. 25. argiuae genti . al. argi-

Caput XVIII. num. 2. Varro al. vt . uis gentibus . i\.argiuae gentis ib. de- .

Varro n. 3. scribit al scripsit

. ib. hu- . . missus . al. dimissus . n. 26. dirigit al. .

militatem . al. humiditatem ib. abru- . digcrit . ib. fluuio . al. flumine . n. 27.
ptum . al. obruptum al. obrutum ib. . . albus sit . al. albus fit , n.28. ambiendo .

quibus hinc . i[,cuius hinc . n. 4. mon- al.ambizendo ib. Pontum influit al. iri . .

strosam . al. monstruosam . n.5. vbi lania- Pontum fluit , n.29. locauerunt zl.vo- .

ta . al. ibi laniata ib. absorbet al. ob- . . cauerunt n. 31. toti al. totius . n.33.
. .

iorbet . ib. vt rursus . al. rursusvt.n.6. quasi Doricus . al. quasi Doricus cogno-
trahant et appropinquanti . al. trahant minatus , ib. fluuius al./«//«V ib. auri- . .

appropinquantes . feris . al. aureis . n. 35. ruptis . aX.prae-

Caput XIX. num. 2. stagna vocant . ruptis .

s^. stagnos vocant . n. 3. lacus Asphalti CaputXXII. num. 2, visere al. vi- .

al. lacus Asphaltites . ib. deinersa . al. di~ dere num.4. humanum . al. hominum .
.

tnersa . n. 4. quingentis octoginta . al. ib. ferunt al ferunt ab eo Et sic duo . .

septingentis octoginta . ib. ad vicina . al. mss. goth. Tolet.

ad vicinia . n. 7. magnitudine sui al. .

magnitudinis vi . superuolare non

n. 8. LIBER DECIMVS QVARTVS
jjossent . al. superuolitare non possint ib, .

foetor . al. odor . ib. amoena reddidit lo- Caput I. num. i. cuius nomina • al. cui
ca . al. amaenum reddidit locum . nomina , ib. velut humida vt al. vel .

CaputXX. num. 3. aerias al. . aereas . humida terra vt n. 2. nuncupatur al. , .

n, 5. vt dicamus . al. vt dicimus . nuncupata . ib. vocauerit . al. vocauit . ib.

Cap. XXI. n.2. succrescit . z\.arescit, siccitas . al. siccitatis . ib. est terrae . al.

ti.4. in agros . al. in agris , ib. locus al- est terris . ib. vcnti per caua terrae . al.

tus . al. lacus altus , n. 6. notandi al. . venti per concaua terrae . al. ventis per
 ,. ..

^S6 VARIAE LECTIONES

caun teyrne citatis . ib. tumuliquc . al. Aerea . ib. ad Aethiopes . a.].ad Aethio^
tiiwidiqut genitalem zl.geneta- . n. ^. . piam . n. 28. aiit . al. alit necessariis mu-
icm ib. volunt
. al. vocant ib. plerum- . . neribus . ib. necessariis mercibus etiam
que al. pleraeque
. ib. erumpeiitibus ven- . orbem . al. necessariis rnuneribus omaem
tis . al. erumpentibus venis . etiam orbem .

Caput II. num.i, Airica nuncupatur . Num.

29. ct gcnus al. et gens . ib. .

al. Ajrica , quae et Lihya nuncupatur . ceterarum ger.tium abnuentes coiximer-

n. 2. non aequaliter . al. ne^tri nequali- cia , abnuentes com-
al. ceteris gentibus ,

ter . n. ^. istae duac . al. sic duae . mercia , n.30, quae pone sunt , Paropa-
Cap. III. num. 2. non aestus . al. non miii iugis ambiuntur . al. quae plenae sunt
aestas . ib. veris . al. aeris . n. 3. homi- propaginis iitgis ambiuntur al. quae ple- .

ni . al. hominis . ib. flamma . al. flam' nae sunt, propansis ignis ambiuntur n.3 i .

tnea . n. 4. flagrantiam . al. flagrantia . Sericus . al. Syricus . al. Sirius . ib. ha-
ib. homines flammae , al. homines flam- bens , al. habet . n. 32. portentosae . al,

via . n.5. elephanris . zl.gemmis , et c- portcntuosae ib. sanguine viuunt . . al,

lephantis . ib. foliis . al. foUa , femin. sanguinem bibunt , ib. Moschorum . al.

gen. , vt alibi . n. 6. bis metit . al. bis Oschorum , n. 33. silua Hyrcana . al. silua
inittit vice hicmis Etesiis potitur .
. ib. Hyrcania . ib. siluis . al. sihia , n. 34. na-
al. vice hiemis , et aestatis Etesias patitur. scantur . al. nascuntur . ib. sub mare Ca-
n.7. et adamantem . al. et adamantes . spium . al. sub mari Caspio .ib. huic ter-

ib. ibi sunt . al. vbi sunt , al, ibique sunt , rae . al. huius terrae . ib. feritatis . al,
n. 8. et Assyria . al. et Asia . ib. in eius ferocitatis .

nomen transierunt . al, eius nomen tra- Num. 35. Armeno . al. Armeo . ib.
xerunt , ib. sunt enim ea . al. sunt enim condidit . al. coepit . ib. tigris flauius .

in ea . al. om. fluuius . ib. sedisse . al. resedis-

Num. 9. H^/rcanum salum , al. Hyr- se . n. 36. in hac herbae , al. in hac Hi-
canum saltum . n. 11. et Persis . al. et beria , n. 37. Armeniam tangit . zl. Ar-

Pcrsida : et sic alibi Persida pro Persis , inenia tangitur , ib. Asiam minorem . al.
ib. easdem prouincias al, . eas prouincias Asia minore . ib. Cilicium . al. Cilicia-
easdem
al. scilicct ib. Persiam al. Per- . . num . n. 38. attingitur . al. cingitur . ib.
sidam n, 12. tendens al. est tendens
. . , Lydiam , al. Lycaoniam . n, 39, antea •
ib. Mediam tangit , al. Meridiem tangit , al. ante . ib, Bebrycia . al. Beritia . al.
ib, Carmaniam , al. Armeniam num.13. . Libricia . ib. exprr-auit . exha/auit .
al.

quod diiobus . al. et duobus . ib. ambia- n. 40. pacta . al. parata . z\,parta n.41. .

tur . al. amhitur ib.cuius . . al. cui .n.14, Aesopi . al, Cecropis . al. Europis , ib. pri-
a qua . al. a quo ib.transierint , al. trans- . mum genuit al. primus genuit , ib, de .

ierunt . n. 15, hinc eam al. hanc enim . . Corito al, de Corintho , ib. Troadi . al.
.

ib. et cinnamum . al. et cinnamomum . Trciadis ib, superiecta al. subiecta . ib.
. .

ib. inueniuntur . al. inuenitur . ib. tcr- a meridiana al. a meridiano . .

rae . al. om. n. 16. tangens . al. habens . Num, 42. Lycaonia . . Cariam . al. .

n. 17. absque sarracenis , et nabathaeis . Lycaoniam , Cariam n. 43. antiqua re- .

al. atque saracenos , et nabathaeos . ib. gum zl.antiqua regncrmn ib.posset ex .

. .

Arn-jenia . al, Cappadocia . al. posset hinc ex ib. ex sorte al. exor~ . .

Num. 19. Philistin vrbem al. Phili- . tae discordiae ib, loca Italiae , al. loca .

stinam vrbem . ib. quae nunc dicitur Calliae , al. loca Galliciae . ib, nuncu-
al. om. nunc . ib. huius , al. huic . n.20. pauit . al. nominauit , ib. Meles . al, Me-
gentibus . al. regibus . n. 21. lacte , et las . al, Helles . n. 45. asserunt . ai. di-
melle mel ib. quum hinc .
. al. lac , et . cunt . rnare Issicum . al, mare Persicum •
al. quum hic n. 23. Phoeniciae . al. Phoe- . ib. Cydnus . al. Cygnus . ib. Corycus al. .

nici , ib. opima . al. optima n. 25. fa- Coriscos , ib, fragrantius , i\,flagrantior ,

tiscunt . zi.fatescunt , n, 27, Aeria . al. ib, plus . al, pulchrius t al. pulchrior
n, 46.
 . . .

AD LIB. XIV. ETYMOLOGIARVM U7

n. 4^. sit . al. est . ib. Vesuuius . al. fe- et . al. eadem et . ib. ilHc et . al. scilicet

seutis . al. Vestiias . et . ib. haruspicinam dicunt csse reper-

Caput IV. nuai. i. stiluiii vertimus . tam . al. haruspicia dicuntur esse reperta .

al. stiltis vertencius est . ib. raptam Creta n.25. Brundisium al. Brundusium . Non- .

aduexit . al. raptain Cretam aduexit . al. nulli mss. omittunt num. 2J. et 24. , in-
rapuitt Creta aduexit . n. 2. flumine Ta- dijatis solura nominibus , Apulia , Cam-
nai , al. fluminc Tanais ib. ad occasum . . pania . n. 24. hieme . al. hieme anni .

al. ab occasu ib. insula Gadibus al. insu- . . n. 25. ad vsum . al. ct ad vsum . n. 26.
lis Gadibus ii.insula Cades ( Vide n.io-) . quia citra . al. quae citra . n. 27. in or-
n.J.Barbaria . z\.Barbarica. ib.Maeotidis . bem . al. in orbe . n. 28. Hispalo . al. Hi-
2i\.Maeoribus n.4. diues virorum al. di- . . spano . al. Hispanio ib. ab Hcspero al. . .

ues viriiim . ib. et vros al. ^/ vrsos ib. . . ab Hesperia ib. clausa a reliquis al. . .

atque alces al. atque alices ib. callai- . . clausa rcliquis . ib. conclusa al clausa. .

cum al. callainum al. callaciiim ib.

. . . ib. tecunda al. opulenta , et fecunda . .

ceraunium Rhe- . al. ceraunum . ib. circa n. 29. Gallaeciam al. Galleciam al. . .

num al. iuxta Rhenum n. 5. Prouiu-

. . Calliciam al. Calletiam n. 30. in se- . .

ciarum autem al. Prouincias autem ib. . . ptentriunis . al. in septentrionali . ib. cir-
seclusit . al. secludit . ib. IMoesia . al. My- ca terras . al. circa terram . ib. quod vl-
sia . ib. post quae . al. post qucm . al. tima . al. nuod sit vltima .

post quam (^aput V. num. 2. aperta . al. aperto .

Num. 6. obtenditur . al. obtendit . ib. ib. vel so!i . al. vcl sole . ib. trigoris .

plurimas. z\.plures n. 7. lUyricum

. al. . Luc. cod. aJdit , Alii ab Afro vno de ne-
Illyricus . n. 8. Dalmatiam al. Dalma- . potibus Cham : alii dicunt etc. n. 3. a se-
tia existimatur. A. existimat
. ib. al. . ptentrionali . al. a septentrionis . ib. Siti-
perhibetur n. 10. Hellene :i\. Helline . . . tensem Caesariensem n. 4. in par-
. al. .

al.Hellenae ib. Cranaus al. Cranus al. . . . te al. in partihus • ib. huic . al. hinc
. .

Craius ib. scptentrionali . al. septen- . n. 6. signant al, designant . n. 7, ex .

trionis ib. Athenae ciuitas . al. Athe-

. duobus nobilissimis oppidis al ex dua- .

niensis ciuitas ai. Athenas ciuitas Vt . . bus nobilissimis vrbibus ib. oleis al. a- . .

Athenas sit indeclinabili modo positum leribus ibi semina

. al. iacto
ib. iacta .

n. II. vbi illa recubuerat al. vbi recti- . ibi semine

centesimo al. centesi- . ib. .

buuerat i omisso illa ib. Aonia al. lo- . . mac Isidorus fortasse scripsit , vt iacta
.

nia n. 12. domuerint

. al. domuernnt . . ibi semina , p. ccntcsimo fruges rena- ;'.

Num. 15. Macedoni^e al. Macedonia . . scantur ^ scilicet vt nominatiuus absolutus

ib. nomen erat al. nominata est ib. . . sit pro ablatiuo n. 9. Numidia dicun- .

et regio . al. et regia . ib. argenteisquc . tur al. Nutnidiae dicuntur . ib. desinit
. .

al. argentique . al. argentoque . ib. tantus . al. deficit . n. 10. habet oppidum . al.
al. tanttim . Myrteum al. Myr-
n. 14. . habuit oppidum . n. 1 1. Caesaria ciuitas .^

totim . ib. Creticum al. Craecum n.i6. . . al.Caesariae ciuitas al. Caesareat ciui- .

et solo laeta . al. et solida . ib. Alpes A- tatis ib. vtracquc igitur . al. vtraeque
.

penninas al. Alpes Apenninos . n. 18. . igitur prouinciae Et >ic goth. Tolet. mss. .

dicta al. dictam n. 19. lyncurium

. al. . . Num.i2. ab occiduo al. occastim ib. . .

ligurium ib. Diomedeas al. Diomedias . . vsque aJ al. ad n. ij. qui riget al. . . .

n. 21. Vmbriam vero historiae al. Vm- . qui friget n. 14. monstrosa al. mon- . .

bria vero dicitur , vt historiac ib. Vm- . struosa . n. 15. illic quippe . al. ibi quip-
briam graece cognominatam al. Vmbna . pe . ib. extrahuntur
trahuntur n.17. . al. .

graece cognominata . extra tres autem partes orbis al. ex tri- .

Num. 22. eT£poc alter . al. iTifOQ si- bus autem partibus orbis . ib. antipodes ••
gnificat alter ib. fines antea . al. finis . al. antipodas . ib. post quae al. posf .

antea ib. tenebant al. tenebat . ib. E-

. . qua.m . ib. accepimus , al. accipimus \
truriam al. Etruriam dictam ib. item
. . n. 18. nomen est . al. nomen sit . ib. ho-
Tom.lV, Yyy
 , ...

538 VARIAE LECTIONES

mine . al. nominf . n.20. prae
si^',iific.irc al. a Dionysio dicta . ib. xvrrr. milia pas-
dixi:mis . al. signijicari , vt praedixvnus. suum . iil. nouemiecim milia pa^suum .

ib. habens . al. continens . n. 2i. t.iurito- n. 29. et sard.im . al. et sarciium . n. 30.
rium al. qiiasi tauriterium
. . insula quae syra
syra ib, . al. insula .

Gnput VI. num. i. ex iis quoque . .il. Chio vocant al. Chion vocant , n. 31. .

; quae fortasse
<r.v iis q:uieque genuina est mari al. est in mari
est n. '<2. trique-
. .

lectio . n. 2. ha c in aucrsa . al.haec tra . al. triquadra n. ^4. dedit . al. edi-
aiuersa . ib. quinque milia i[. . quinque dit . al. trium milium .
ib. tribus milibus .

tniliuriuin . n. 4. occidentalem . al. occi- n. 57. Lyparus al. Lyparis ib. quae ."
.

dentem . ib. nomen habens , quia . al. no~ quoniam al. quae quod ib. fuerunt po-
. .

mcn habens Salonichil ^ quia . n. 5. vltra stea al. fuerunt quacdam postea
. .

Briranniam . al. intra Brita>iniu,n . ib.tri- Num. 3.S. milium spatio al. milia' .

j^mta tres . al. octoginta tres . ib. qua- rium spatio .n. 29- Sardus Hercule al. .

rum viginti . al.quariim duodecim . n.6. Sardis Hercule ib. in orientem , quam .

gentibus al. . al.. gente ib. auis rara . in occidentem al. in oriente ^ quam in .

ituis raro. n. 7. a continenti occidente oriente quam occidente

terra cen- . al. ^ t
tum viginti al. a continentibus terram . omisso in n. 40. milia CxL. al. mi~ .

gentibus centum viginti ib. lingua sua . liaria centum ib. aquis al. aquis eius . . .

Gadir al. lingua sna Gades ib. scpem

.
. n.41. Ligur mulier al. Li^us mulier , .
.

al. septam . n. 8. Fortunatae . al. Fortu- ib. per interualla per interuallum . . al.
natarum ib. ferre 2i\.fere ib. suapte . . . n.42. milium al. miliarium n.44. mit- . .

enim al. sua enim apte

.
ib. secularium. . tere . al. fundibalum
emittere
al. . ib. .

al. secularia .
fundibidum ib. verbera Vulgati verberc . .

Num. 9. allti . al. alite . n. 10. in fi- Gaput Vn. num. i. in orientem . .

re . s.\.in finibus
\h. in intimis maris . in occidentem al. in oriente ... in oc- .

sinibus intimos maris sinus . ib. la-

al.
.
cidente . al. om. duo in . n. ^. milia . al.
psus angueos al, Lipsos angues . n.12. . miliaria . Et sic alibi . n. 4. respiciens
exqua. ^\.exquo. \h. sexcentis viginti ad aquilonem al. . om. ad. n.j. eo quod.
qumque milibus scinditur .1I. sexcenta . al. ita quod ib. . Hipponem rhegium al. .

"oiginti quinque milia

siadiorum scinditur. Hipponeregium n. 8. Calpe al. Calpis . .

al. DCmilia stadiorum n.r^. ferens . al. . Caput Vni. num. i. maximi al. mei- .

bina ferens n. 15. Creta . al. Creta in- . xima n. 2. niuium

. al. nimium ib, . .

siila ib. Macaronesum

.
al. Macarone- . propter niuium candorem al. pro ni- .

sum, siue Peloponnesum. \h. Curetum fuis- uium candor^ ib. candicantem al. can- . .

sc al. Cretarum
. n. 16. etiam remis . didantem n. 5. historiae. al. historici . .
.

al. etiam haec insula remis . ib. fixit . al. ib. resedisse propter. al. sedisse . n. 6.
^nxit. ib.
om. ib. inueha- prima. al. altitudinem z\.propter latitudinsm.n.io..

tur. il. inueniatur ib. moritur . al. e- . pertendat al. pertendatur . ib. LXXVI.
.

moritur . \h. et Alimus . al. et Alimos . milibus. al. LXXXVL miliaribus n. i^. .

11. 17. angusto . al. angustior . n. 18. in paeninae sX. paenicae . n. 14. vnde fit .
.

ornamentum . al. 4n ornamento . n. 19. al. vnde est n. 16. in eo • al. in eo sit .
.

sitae sint . al. sitae sunt . n. 20. Myrtoo n. 17. Calpe . al. Calpes ib. prius al. . .

al. Myrteo tenentes . al. tendentes

. ib. . primum n. 18. aerias al. aereas n.23.
. . .

jbi milia ,^ . milia z\.miliaria . . . milia' .

crectus al. rectus
. ib. graeci breue di- .

ria \h milia quingenta . al. fnilia quin-

. cunt . z\. graece breue dicitur z\. graeci .

quaginta , ib. earum . al. dt eadem . humi dicunt n. 26. duos al. arduos , . .

Num.2!. fuisset visibus . al. sit visibus ib. et peruia . al. et breuia .

humanis , n. 22. capitulum al. capito- . Num. 27. ac sese frangunt . al. ac sa"
lium n. 2^. hanc
. al. in hanc n. 25. . . xafrangunt . n. 30. solo . al. soli . n.jr.
Cythera al. Cytherea
. n. 26. sinibus . . non seruntur non serucntur n. 3 j, . al. .

^iXofinibM . n. 27. ante IJionysias dicta . Vcrrius Flacciis dicta ai. Farro dicta . .
 ..,
. .

AD LIB. XIV. ET YMOLOGIARVM U9

ib.Varro quod , . al. Verriiis Flaccus , haec . ib. ab leroboam . al- <« rege lerc-
quod ib. sunt . . al. sint . n. 36. constat . boam .

al. om. n. 41. est qua • al. est quoii . al. Num. 2^. Bethlehem luda ai. Bethle^ .

est aqiia qiia . ib. eludit . al. elidit . al. hem ludae . ib. vocata al. vocdbatur . .

allidit . n. 24. sepulti sunt . al. sepulti sint . n.25.

Caput IX- num.i. terra quae . Grialius siti sunt . al. sepulti sunt . n. 28. mari .

in nota ediJerat qna , ncscio , an de In- A.mare . n. 29. mos erat antiqiius . al.

dustria . ib.perspici. al. prospici . n.^.itus. mos erat antiquae al.moris erat antiquos. .

al. iactus . ib. omnis oris . al. hominis ib. mulfos simul z\. cum multis simul .

oris . n. 6. recessus processus

. a\. . n.7. ib. capcre . al. cepete . n. 30. in litus .

locus inferi al. loqtiit . add. de quo lob ita ai. /'/; litore . ib. phoenicia . 2.\. phocnicea.
tur ; Dulcis fuit glareis Cocyti . n, 8. tre- al. phoenha , n.31. vbi chnrta . al. /»
more al. timore ib. illic enim Hetus
. . . qtta chat ta . ib. vbi etiam . z\. ibi etiam .

q\. illic crit fletus . n. 9. quem appellari n.34. Alcxandriam . al. Alexandrinam .

putant a valle . al. quem putant ita na- ib. detinet . fort. retinet . \h. Atricae . al.

minatum avalle. ib. ct frigoris . al. et regionis Africae . ib. quasi claustrum . al.

sulphuris . n. 10. interus . al. infernus . quasi claustra .

ib. teneant al. tcneat ib. appellatur . . . Num. Thcbais a!- Thebaica al.35. . .

z\. appellabatur ib. suaue habeat al. . . Thcbaida Cappadociae al. add. . n. 37. .

iuaue ab eo . n. 11. in medio est . al. in Philippus ir. honorem Caesaris aedijicauit
medio eins est . ib. hinc ibi lerantur . nl. Tarsum ib. Tharsis al. Tarsus . n.42. . .

hinc ibi inferantur . ai. hic ibi inferantur Haec condita primum al. hanc condi- .

tamprimu>n ib. et vocata . al. et voca- .

LIBER DECIMVS QVINTVS . tam n. 43. Thraciae al. ciuitas Thra-

. .

ciae . n. 44. dedit . al. dixit . num. 45.

Caputl. num. i. habuere . a\. habita- Corinthcam . al. Corinthiam . n. 47.
uei e . ib. initio . al. in initio . n. 2. crea- Mycenas . . . Cod. I. goth. Tolet. Myce-
uit . al. creat . n. 5. Cain . al. Ckain . nas ciuitates Gracciue ib. Sparta Luc. . .

ib. in Naid . al. inlndia n.4. aedihcan- . cod. Sparta auis Nescio quid id esse .

tium „ Huius turris al-

tifrrim . al. add. possit . n. 49. Brundisium . al. Erundu-
titudo quinque miliucn centum septua- sium . ib. cornua videantur . al. cerua vi-
ginta quatuor passuum fuit „ n. 5. Soly- deatur .

ma al. modo Solyma ib. et postmoduin.

. . Num.50. et quod ibi . al. co quod ibi.

al. et postea . ib. ipsa est . al. in ipsa est . n. 51. qui victor . al. quia victor . n.52.
n. 6. quinqua^inta milibus al. quingcn- . Lauinium . al. Lauiniam . n. 53. in quo
ta milia . ib. adimpleuit al. impleuit . sita est . al. in quo positum est . n. 54.
n. 8. Danaes al. Andiae al. Adiae ib. . . . appellatam . al. appellata . n. 55. resti-
Fersida al. Persidia n 10. patrem
. . . tuisset . al. constituisset . n. 57. permo-
al.fratrem . n. 1 2. Edessam al. Edissam. . ti . al. promoti . ib. Italiam . al. in Ita-
Num. ij. ante Arach s\. antca lare . . liam . ib. medio . al. in medio • al. media .

ib. Chalannem . ^l. Calamie . al. Ca- n. 59. tuetur . al. tueat.tr . n. 60. Par-
lamos n.14. nuncupauit z\. nomiuauit
. . thenopea . al. Parthenope . al. Partheno»
n. 15. Syriae al. vrbs Syriae ib. dixe- . . pia . n. 6j. nuncupauerunt . al. nuncu-
rat . al. praedixerat . n. 18. ludaeae . parunt . ib. trilingues esse ait . al. trilin-
al. iudaeorum . ib. domum Christi vidit gues dicit n. 64. adimpleta al. imple- . .

eccclesia . al. domus Christi est ecclesia . ta n. 66. Caesaraugusta etc Caes. I. om.
.

ib. aediculas . al. aedicuiae n. 20. pro . totum n. 66. , vt nonnulli alii codices .

qua extruxit . al. postquam instruxit Num.68. in Hispauiam i\. in Hispa- .

ib.Hierusalem al. . Hierosolyma ib. pro . nia . num. 70. distinguuntur al. disiun- .

qua tertia ii.postquam . tertia . Al.pro- guntnr . n 71. ccderet al. caderet n.73. . .

pter tertiam . n. 22. vere hic . al. vere septa oppidum al. septcm oppida n. 74. . .

Yyy 2
 . ... . ..
.

5 40 VA R 1AE L E C T 1 O N E S
et Lixls . al. et Li.\'is ciuitatis . n. 76. il- sui . ib.praenunciap.da . a\. pronuncianda «

lic . al. lUiic . ib. Icosio nomcn . al. Ico- ib. in portibus . al. in portubus . al. in
iium nomen n. 77. a qua al. ex qua . . . porticibus . ib. visio dicitur . al. videre y

Caput II. num. 1. Incolis vrb:s . . . omisso dicitur .

contineat vitas Caes. I. om. n. 3. in . Num. 39. Tiiermae appellatae . al. ther»
orbem al. in orbe . ib. condet al. con-
. . rnas appeliatas . n. 40. a leuatione . al. a
dit . n. 4. cuertitur . al. vertitur . n.5. lauatione . n. 43. asseribas . al. axibus .

quod sibi in eo conuentus habitantium ib. quod

solebant considere al. quod
ibi .

opem • al. quod sit cortuentus in eo habi- soleant eonsidere ib. tabernae . al. ta- .

tnntiutn , et opetn . ib. belluas praesidia . bernariae n.45. telonium al. teloneurn.. .

al. bclla haec praesi.iia . n. 6. discrepat . n. 46. viderentur . al. videretur . Caes.I.
al. difcrepare . n. 8. eodem innati . al. om. Hinc Fronto . . . viderentur .

in eodem nati n. 10. quod manente sta- . Caput III. num. i. ab habendo . al.<r^
tu al. quo manente statuum
. ib. impe- . habitando . n. 4. et lyctino . al. et ligno
trat al. impetrant
. n.ii. quue nulia . . n. 6. Talassioni . a\. Thalamoni . ib. Ta-
al. qui nulla n. 12. a yiciiiis al. ab ipsis . . lassii nomen . al. Thalami nomen . al. thu'
licinis . ib. habitatoribus . al. habitatio- lasionomen . ib. incubant et . i\. et in-
nibus . cumbunt n. . 8. graece lectus . H. graece
Num. ij. vaga hosti pateret . ?i.\.va- lectulus n. 9. occultet , et celet al. <7r-
. .

gantes hosti paterent Caes. I. onn. siue . cultat,et celat . ib. quod eo cubemus .
quod , pateret . n. 15. compita . al.
. . al. quod in eo cubamus ib. requiescamus .

competa ib. competunt z\. competant . . al. requiescimus n.ii. Maenius al.prae- . .

n. 17. ciuitatis . al. vrbis . n. 19. mu- mittunt , Maeniana dicta,quod maneamus.
rus . . . ornatur . al. muri . . . ornantur . Maenius etc. ib. proiecit . ii\,prciicit . ib.

ib. iiliquid . al. aliud . ib. omne . al. 0- materies . al. rnacertos . n. 13. pauperum
mnis i\.vnius . . n.20. propugnatur . al. peregrinorum . al. pauperum , etperegri-
propu^nantur . n. 21. muro proximum ,
norum . ib. atque inedia . al. atque ine-
id est , ante murum . al. muro proximus diis .

ante murum n. 22. vocatur . al. voci- . Caput IV. n. I. instituta . al. instructa.
tatur n. 24. quintana. al. quintanae , . n. 2. sacerdoti . al. sacerdotibus . ib. vel
n. 25. dicunt al. om. ib. subuerteret . quia . . . sanctiora sunt . Caes.I. om. ib.
n\, subuertetent n. 26. iroboli . al. /w- . sanctum quod
, esctat . al. JrtWf/«/«, quia
bulia ib. subuolamina. al. subuolumina. .
extat . ib. muri sancti . al. mores sancti .

al. subuelamina ib. sunt enim porticus . n. 3. propitiatorium quasi . sX. propitiato-
al. sunt enim portici . n. 27. siue . . . de- rium oraculum inter duo Cherubin , et di-
dir . al. om. ib. pro rostris . al. prorostra. ctuin propitiatorium quasi . ib. propitia-
ib. praefixa . al. affixa .
tionis oratorium propitiationis stra- . z\.

Num. 29. sedeat . al. resideat . n.30. torium . n.4. penetralia . zX.dicta penetra-
illic omnes . homines illic
al. ib. studio. . lia . ib. dicta ab eo . al. dicta sunt ab
al. studia . n.33. circum metas al. circa . eo . ib. aliquid agere . al. aliud agere
tnetas . n. 36. vbi fuit . al. vbifuerit . ibi n. 6. et latino . al. om. n.9. appeliantur.
inclusus in quo . al. inclusus quo . ib. si- al. appellari
quis introierit . al. siqui introiret . ib. Num.io.mysterio . al. ministerio . n.12.
monstrificae . al.monstriferae ib. ad er- . martyrum . al. martyris . n. 13. id est .

rorem . al. ad terrorem ib. videatur al. . . om. n.

al. vt conspici15. conspici . al. .

€sse videatur ib. nec secula quidem al. . . n. 16. vniuersi exaudire iil. vniuersa .

ne vlla secula quidem . n.37. in commu- exaudiri ib. conuocentur . al. conuo-
.

ne . al. communiter . ib. ex ipsius . al. cetur n. 17. situm est . al. add. situm
.

ab ipsius . ib. appellauerunt . al. appella~ est i vt in eo psalmistn positus conspici a

uerint ib. construxisse . al. construxit
. populo possit , quo liberius audiatur .
ib. nauium cursui . al. nauigantium fur- Capuc V. num. 2. consneuerunt . al.r
 . .
. .

AD LIB. XV. ETYMOLOGIARVM 541

consueiterant . n. 4. qiiariimcuiuque .•ah intiruntur magis , quatn instruuntur . ib.
qunrunique cellnrium quod . al. . n. 7. aeuis eiusmodi . . al.

cellitrium dictiim quod ib. colligantur . . Caput X. num. i. interst.intibu5 , al.

al. colliguutur . n. 8. a gracco verbum . in tcrra stantibus . a|. in terris stantibns .

al. graecum verbum . al. et graeco per n. 3. ab ignc proximo . al. ab igne pro^
verbutn xime .

(lap. VI. nuui. I. operaria . al. opera- Cap. XI. num. 1. mouumentum illiid
tii. n. 2. !(\. a graeco graeco
n 4. quz- . . est . al. monwncntum , obliuisc:rii inor-
si pinsores quafi pensores . al. quasi . al. tuum y hoc est n. 7. f'ariac dicta ii. . .

finsores . ib. pinsenJis . i\.finiiendis ib. , Aegypiionim dicta n.4. pyraiuis genus . .

pinsebant al. tundcbant al. findebant

. . . zl. pyramides cst genus al. pyra cst ge- .

n. 5. Clibanus a cliuo . 3\. clibanus for- nus . ib. excelsitatem . al. celsitudinem .

nax a cliuo . n. S. feratur . . . feriatur . ib. tali autem .i^diHcio . al. talia aw^m
zX.feriatur . . . tundatur . aedijicia angustum al. /;; angu-
. ib. in .

Caput VII. num. ab adeun.io al. 1. . sto . domibus al. in montibus

ib. in . .

etb eundo n. 2. co quod vestiuntur

. al. . Caput XHI. num. 3. nuncupati ai. .

eo quod eo vestiuntur ib. a stando ^[.ab . . nuncupatio . num. 5. praediura quod al. .

stando . n. 3. porticus quod z\. porticus . praedium dictum qnod ib. praeuidctur . .

dicta quod ib. quam vbi al. qunm ibi . . . z\. prpuidetur n. 6. floreus in quo sunt . .

ib.standum sit al. standum sita sit n.4. . . al. flores quo.l sunt . n. 10. reddit . al.

est autem primus al, est autem ianua . reddidit . num. 1 1. fluminum . z\.flumi-
primus . ib. intra ianuam al. inter ia- . nis . n. 12. erant . al. erunt . n. 14.hu-
niiam ib. corrupit
. al. corrumpit n. 5. . . midus . al. vuidus . n. 15. abiicit .al. ab-
fcnerent al. fenerentur ib. ministrat
. . . iecit . n. 18. quod paleam . ii. quod pa-
al. ministret . n. 7. foras . ^\,foris . n.8. leas . ib. id est , pabaia . al. in pabuta.
postes , et antae . al. postes , et antes . ib. Cap.XIV.n.i.sunt diuisi .al. sint diuisi.
post , et ante . al. post , et ante stantes . ib. aequitas . al. aequalitas . n. 3. inten-
CaputVIIl. num. i. sit domui . al. //7 tio . al. contentio . n. 4. cardo quia . al.

domus . ib. crasso . al. grosso . n. 6. di- cardo qui . ib. septentrio . al. a septen-
cuntur al. add. „ quod lacus quosdam
. trione . ib. appellatus . al. vocatus . ib.
quadratos , vel rotundos ligno , vel gy- elHcit . al. ejficiat

pso , vel coloribus habeant depictos cum Caput XV. num. longltudine , alti- i.

signis intermicantibus ., ib. laquearium . . tudine , animoque longitudine , alti- . al.

al. laquearium facit n. 8. in parte al. . . tudine , latitudine , anitnoque . ib. in par-
in partem n. 9. arcus dicti al.
. arcus . tes al. in partibus
. ib. in prouincias . .

ttedificiorum dicti . n.io.tessellis. A.testel- al. in prouinciis . Et ita quae sequuntur.

lis n. II. admixta

. al. admixto n. 12. . . ib. passus gradus .i\. passus gressus .n.2,

conueniant al. conueniunt n. 13. su- . . digitumet trientem zX.digitos tres , n.3. .

perpcsitae . al. suppositae . n. 14. latitu- pedum ad instar . al. pedum instar ib, .

dinis . al. latitudinum . ib. Corinthiae . mensurantis al. mensurantis ita , Et ad- .

al. Corintheae . ib. crassitudinis . z\. gros- ditur figura ac simili modo in sequen- :

situdinis . z\. magnitudinis . n. i^.capi- tibus . n.4. longitudine centum viginti.

tella . al. capitolia . n. 16. canalis ab eo . al. longitudine centum quadraginta . al.

al. canalis dicta ab eo . n. 17. mittant longitudine centum sexaginta , n. 6, cen-

al. emittant .
tum octoginta al. et octoginta , omisso .

Caput IX. num.i. cors . al. cohors ib. , centum , ib. candetum vocant , al. iustum
coarctet al. coerceat n. 2. vellantur
. . . candetumvocant ib. miliarium al. w/- . .

al. euellantur . n. 3. propius . Grialius liare ib. quinque milibus

. pedum al. .

proprius mendose , vt puto n.4. graeci . quinque milia pedum . n.7. duplicata est,
i\. graece . ib. dicunt al. dicitur n. 5. . . nomenque pristinum al. dupticata est . .

inferciuntur verius ; quam struuntur . aL mensura j notnenque pritnum . ib. nocoeii

 . . .

54i VARI AE LE CTIONES

mutare non potiurunt . zX.nomen tatnen n. 5. abrupti , al. abrupt^ , ib. altJtudo .
uon perdiiicf :int al, add. sicut haerct pede ves densus ,den-
Cnp.XVI. n. I. proprio quaeque spa- susque , vnde et vocatur . Ita goth. Tol.
tio zl.. propria qtuteque spatia n. 5. pa- . sed omisso densusque . ib. a cauendo .

tet a\. patent , n. 6. delapidata . a\. di-

. al.a cauando , ib. quasi cautae al. . quasi
laviii.itii ib. primi . z\.primum
. nuin.7. . cauatae ib. muricibus al. muricis
. . . n.6.
co3Cj;eratis A, coace^ uatis. ib.coacerua-
. cotis enim . z\,cos enim . ib. lenem a-
t\onQ.z\,coaggeratio)iCM.^.\oc\i'i est trans- quae . al. lenem aquariae . n. 7. in vase .

itu . al. locus transitus . ib, appeilainus al. in vas . ib. feruerc , al. deferuere . n.9.
et itura . al. et appellamus aditum . n.io. e lapide speculari . al. lapis specularis ,

pcJam al. pecudum , ib. praeJuratum

. . n. 10. calx viua . al. calcis viua , ib. con-
i\. perduratum n. 11. eaJein diuerticu-
. tinet gerat
. ib, calx e lapide . iil,
al. .

la . al. idem diuerticula ib. a latere viae . . calcis e lapide , ib. structurae . al. stri~
z\.aUerae viae n.12. triuiae , quatriuiae . . cturae . n. 1 1 ab adhaerendo al, ab hae- . .

al. triuiae quadriuia . n. ij. carri . al. rendo . ib. stridat . al. stridet

currus ib. inuestigentur

. al, insti^en- . Cap. IV. n.2. super argentum , al. su-
tur . ib, cognoscantur . al. agnoscantur . per argento . ib. ferrum omne abigit,
respuitque . z\,ferrum non ambit , sed re-
LIBER DECIMVS SEXTVS . spuit . A.quiferrum non ambigit ^respuit-
que n. 3. in Cilicia . al. in Sicilia . ib,
.

Cap. I. n. I, vi venti pellatur . al. vi reiectus , al. relictus . ib. lenis . al. leuis .

pulsetur venti , n.6. contristatos . al. con- ib. scripta . al. sculpta . ib. prodit . al.

fricato . al. contrito . n.y. candida et le- perdit mirum quia accenditur al.
. ib. .

uis et linguae glutinosa . ai. glutinosa , mirum quum accenditur al. verum quum ,

candida , et linguae lenis , nuiu.9. fer» accenditur n, 4. sub diuo al. sub dio . . .

uentibus . z\. fluentibus . n. 10. sufBen- n. 5. simulans qualitatem , cuius plurimus

das . al, suffundendas .
sujficiendas , al. ignis . al. similans qualitatem , ita est di'
Caes. I. et gotb. I. Toler. sulphurandas . cius , tjuoniatn plurimus illi sit ignis , ib,

ib. nidore . al. nitore , ib, impositus . al. vel aridis , al, vel aliis . n. 6, latine . al,

impositis . ib. exardescentis repercussu . qui latine .

al. exardescentibus repercusso , ib. conui- Num. 7. dionysias lapis , al, dionysius
uis . al. om. lapis . ib. flagrat zl. fragrat . . ib. ardore «

Caput ir. n. I. spissantur . al. spissa- al.om.n.9. exringuitur . al. intinguitur .

tura . ib. et igni , al. et ignium . ib, cog- ib. trinis . i\.tcrnis, n. 10. appellatur.
nata. al. cognita . ib. et nequaquam fer- al. appellatus ib. traditur
. al. creditur » .

ro . al. et neque aqua , ncque ferro , n.3. n. II. ad cotem . al. ad cutem . n. 13,
in salem . al, in sale . ib. cum luna no- poliendo vtiUs . al. poliendo aurum vti-
ctibus . al. cum lunae noctibus ib. rena- . lis . n. 14. illitus . n. 15. e- . z\. illinitus

scens, tantae al. renascens maius tantae.. rodunt corpora add. M//i^r^/ autent . al.

n. 4. diilerentiae sunt , al. diffirentia est seruandis corporibus , nec absumendis ,

ib. crepitat igne . al, crepitat in igne ib. . n. 18. friabilis fricabiUs. 3.\. , n.19, con-
flammae patiens al. flammis patiens , texta . al. contracta .

n. 7. virtutem salis . al. virtutes salis . Num. 20. similis , al. lapis similis , ib,
n. 8. friabile . a\. fricabile . n. 9. in Hi- laminosus laminosae . al. luminosae . . al.

spania e puteis . al. in Hispania de puteis . ib. al. sed scissibilis

scissibills ib. la- . .

In textu Grialii erat in Hispaniae puteis : cteum a\. lacte n. 22. horum mascu-
. .

sed in ndta in Hispania e puteis quod : lus . al. harum masculus , ib. etiam ali-
ex Plinii textu praeferendum . ib. vitrei quid al. etiam aliquibus . al. etiam a
.

acini . al. viteis acinis . ib. eiectum , al. quibus . n,23, diurna al, diuturna . n.24, .

ekctum . al. eiectus , eboris similis . al. lapis eboris similis . ib,
Cap.IlI. num.i. mobilis . a\, tuollis , ferunt , al. fertur , ib, porus vocatur.
 . ,.

AD LIB. XVI. ETYMOLOGIARVM 5 4i

i\,pHrus vocntur . n. 27. ex q;io geai- acccpit , al. habct . ib, gencri dicaucrunt.
mae . al. ex quo lapidc gemmae . al. ex z\. generis iudicauerunt . n. 8. pina . al.
quo lapidcs gemmac . n. 34. fusciis al. . piunasin . ib. sed cra»>si . al. et crasii .

lapis fuscus j5. . n. canditUis excalefa- Num,9.quaerendi .i\.quaerei!tis ,n.io.

ctus . al. candidui sed calefactiis . n. ?<S. callaica . al. callarica . \h. sed palL^ns
remittenres , niim.j^. in . ii.rontentes al. et pallens . \h. decet . al. dccens ib, .

quamlibet al. in quashl?et\ . Gcrmania . ai. Carmania . n. 11. ct cras-

Gap. V. num. i. veniair.us al. vcniC' . sius . nl. et crassior , n.12. heliotropium .

mus . n. 2. repercum prius z\,repertum . 2.\. heliotropia . ib. accipit . al. excipit
priminn ib. apad lacedaemones
. al. a- . ib. prt^cationibus , al. praecantationihus .

pud laccdaemonios . n. 4. in vertices al. . ib. negcnt . al. negant . n. 14. ad calorem,
inverfice. n. 5, porpliyrites zi.purpu- . al. ad odorem habet . al. accepit , \h,
rites . n. 6. basaltes . al. basanites . n.7. n. 16. exviridi ex viriditate , . z\.
interstinctus . al. intcrtiiutus . al. inter- Cap. VIII. num. i. corallium , al, co-
(iistinctus . al. intercxtinctus . nuni. 8. et rallius . ib, in mari forma . al. /« uiari
parius nuncupatus . Lygdinus magnitu- rubro forma , \h. ramosum colore vlridc,
dinequae . al. et parius nuncupatiis . Ma- al. ramosus colore viridis ih. venae eius .

gnitudo eius quae . n. 9. cubitos biiios . candi Jae . al. baccac eius , vel viae candi-
al. cubita bina . \h. ebori quad.im simili- das al. baccae eius , velvitae candidae .
.

tudinc , al. eboris ad qunmd.im similitudi- n. 2. sardius dicta . al. sardus dictus . ib.
nem . \h. aspectu similis . al. aspecttii si- a sardibus . al, a sardis . n.3. candorem,
milis . al, colorem , ib. vnguis humani . al, vn-
Num, 10, interstinctus . al. intertin- guis humanae ib. iiuiicem , al. ad inui» .

ctus . ib, in parte Africae Aegypto adscri- cem n. 4. ex duorum , al. ex duum .
,

pta coticulis , al.inparte aegyptia scripta ib, meJio candida al. media candido , .

coticulis . al. in parte Aegypti scriptus con- ib. mineo al. minio , \h. euellit al. «t-
. .

colis . n.i 1. fecere . zl.fecisse . ib. reges . uellit . n.5, principulis sed et in Arabia ,
al. regcs perhibentur . n.i2. marmora etc. al. sed principalis in Arabia . n, 6, graeci
al. marmora autem in ojfcinis sunt , rupi- elettrum al. graeci elcctron , . \h. ccrei-
busque gignuntur . n.15. Carystium . al. que al. certique , ib. mutatas
. , al. com-
charisteum n, 16, ad cotem al, ad cu-
. . tnutatas . ib. dixerunt . al. dixere . n. 8.
tem . al, om. ad cotem similem n.17. . . . . tempore , al. tepore , ib. spiritu . al, at-
in Chio , al. in Choo . n. 18. lunensis . al. tritu
Umensis ^ al. luniensis . ib. appellatur . al. Gap. IX. n, I, nitore lenitcr . al. nitor
appcllatus num. 19. elephante . al. ele-
. et leniter . ib. ad hyacinthos al. a hya- .

phanto . cinthis ,Caes. I. ad lacum intus \h. afle- .

Cap. VI. num. i. auro decorem al. . runt , al. asserunt , al. causa nominis eius

ttureo decore . ib. fragmentum . z\. frag- affcrtur , ib. quia sit . al, quasi sit . ib,

menta . ib. saxi eius . al, saxi eiusdem . scalpturis. zX.scuIpturis . n. j. obtusus . al,
ib. circumdedisse al. circumdasse . \h. . obtunsus , ib, luce, al. lucens . ib. aequa-
atque gemmas , al. atque gemmam , liter, sereno . al. aequaliter^ sed quum fa-
Cap, VII. num.i, vocatur al, dicitur . . cie caeli mutatur , sereno . ib. scalpturis ,

ib. maior quam huic . 7i.\.maior hoc ib. . al. sculpturis . n, 6. et duorum . al. et
scalpentibus , al, sculpentibus . ib. exten- duum . ib. quarum vna . al. quarum v-
tum . al. extensum . ib, speculum . al. num . purpurea , al, alia pur-
ib. altera

specula . n.2. capillamentis . al. lapilla' purea n.7. pura. a.\. purpura .
.

mentis , Post capillamentis videtur aii- Cap*. X. num. i. maris . al, marinis ,
quid deesse n, 3. aeris venis al. ae~
. . ib, natus sicut al. aJd. natus sicut in .

reis venis . al, haerens venis . n. 4. dictus, carne ostreae pretiosissima mar^arita re-
al. dicitur . ib. obhorret al, abhorret , . periri dicatur , vel sicut in cerebro etc. ib.
n.j. repcrcussu al. repercussione . n. 7, . cochUae» al. conchulae , ib. nun^iuam .

(
 ., . .

544 VARIAE LECTIONES

al. niirquaw . n. 2. post n-!argar:tam . al. ib. quanto numero stellarum al. quan- .

post mcirgaritum ib. vocabulo . al. itt . tus numerus stillarum ib. t.mtum et pre- .

vocabiilo n. 5. candida -A. gemma can-

. . tio accedere , al, tanto et pretium acce-
dida . ib. candicantis al. candicantes . . dere . n. 4. scalpturis • al. sculpturis . al.

ib. inuenit , al. accepit n.4. ad lactis . scalpturae , ib. quando scalpta . al. quan-
al. ad hicteim n. 5. duritie , al. duritia , . do sculpta , ib. retentat . al. tcntat
ib. positae zl.posita. n.6. Perside al. . . Num. 5. getiera scalpturae . al. genera
Persida n. 9. medio . al. emedio. n.io. . sua sculpturae . n. 6. Alabandina . ii. A-
superne nigricat al. supernigricat . , labandica , n. 7. al. dra-
dracor.tites .

Cap. XI. num.4, aerei . al. aerii . n.5. contides . al. draconites ib.ingemmescit. .

Italica . al. Italiae . ib. Veiis , al. a al. ignescit . n. 9. non exeant al. noit .

Veientibus . n. 6. secante . al. secans cant , n. ii. gratissimas . al. gratissi-

n. 7. ochreae . al. croceum . n. 8. nigra . mas gemmas ib, et igneo colore , al, et .

al. nigris . al. nigro . ib. flagrat , z\.fra- ex igneo colore ib. portante 2l\, portans. . .

grat . ib. sed attritu . al. sed atirita . Cap. XV. num. 3, iucundus al. iu- .

Gap.XII. num. i. Panclirus . al. Pan- cundior ib, et si iuxta .fuerit al. et .

grus al. Sangrus . ib. orca

. al. olca . . al. si iuxta se aliquid habuerit n.^. et no- .

olea . n. 2. mitrydax al. mitrax . . ib. ctu . al. et nocte n. 5. quadruUs . al. .

Perside . al, Persida j vt alibi etiam Per- quatrulas , n. 6. mel al. om. mel , A. .

sida pro Perside . n.6. in Germania . al, om. sincerum mel n. 9. aerei , ul. aerii. .

in Carmania . ib. cum quodam colorum n. II. verum malcficus . al. in malefi-
repercussu . quibusdam colorum
al. cutn ciis . ib. quoquo inferatur . al. quoquo
repercussionibiis vehementiore con-
. ib. modo si inferatur . ib. excitat genc- , z\.

creto , al, vehementiori concretum . rat , n. 13. nigrum . al. om. n. 15. ru-
Cap. XIII. n. 2. auellani . al, auellaT tilet . al. rutila . ib, si feruenti aquae .
tiae . ib. sc^ilptores . ai. sculptores . n.3. al. si jeruentem aquam .

abstralii : magneti . al. abstrahere ma- Num. 16. scalpantur . i\. scuipantur .

gnetem , ib. autem si , al. aut si . n. 4. n. 18. carcinias . al. carciniae , al. car-
positae . a.\.positus . zX.positi , ib. manet cinae , n. 20. sanguinea . al. sanguineum.
suum frigus . al. manere suum frigus . al. al. sanguineo . ib. candido . al. candidus .

manerefrigus perhibetur , n.^.quod Ger- ib. cingit . al. cingitur . n, 22. euocari .

mania al. quem Carmania ib. crystalli .

. . al. euocare . ib. in hydromanti^ . al. in ne-
al. crystallo . a!. crystallini . ib. simile . cromantia . ib. euocari dicunt . al. euO'
al. similem . Atque ita Grialius habet, sed care , dicuntur . ib.aiunt . ?.\.pagaai aiunt.
rectius est //>«//£•, si praecedat quod , ib. n. 23. per hunc .... praenunciari al. .

sub diuo . al. sub dio siderum al. . ib. . hunc praenunciare n. 24. cum tonitruis. .

sidereum ib.cui color e pyropo rubenti . . al. e tonitruis . ib. cadere . al. cadi . n,26.
Grialius edidit , cui colore pyropo rubenti . stellas . al. stillas . \h. interrogari . al. /'«-
Fortasse scribere voluit cui color e pyro- terrogare . ib. fugari . z\. effiigare . n.27.
po rubenti n. 6. coloris al. similis co- . . sit ex vero etc. al. sit ex veris gemmis
loris . ib. emittit . al. imitatur , al. eiacu- in alterius generis falsas traducere . ib,
lat . n. 7. astrios , al. aurion . ib. rege- transducere . al. translucere . ib. ternis
rit , al. egerit , al. regit . n. 8. alectria al. trinis . al. e tritis . ib. subdole . al, sub
quasi alectoria . al. electria quasi ele- dolo . n. 28. appellant . al, appellari ,

ctriora exudat ai. exundat , ib. . n. 9. . Cap. XVI. num. i. palus est . &\. par-
fontancam scaturiginem al. fontaneam . tem ib. de rorrente fluctu .
. al. decurren-
scaturire'. te fluctu - al. decurrentis fluctu , al. de-
Cap. XIV. num. 2, vocatus al. voca^ . currentes fluctus eluuntur al. ejiuun- . ib. .

tur ib. intermortuus

. al. inter tnortuos. . tiir . n. 2. appulsa
z\.pulsa. ib. subdi- .

n. 3. in India . al. in Indiis , ib. in trans- disse al. subdiderunt . n.3. hanc artem
,

hicido igne » al. intra lucidutn_^-gnem . studuit , Vulcanii coniectura est , deesse
perfi-
 . . ..

AD LIB. XVI. ET YMOLOGIARVM 545

perficere , aut aliquid huiusmodi ; quoJ Num. 9. inter genera . al. inier omnia
minime est necesse ib. coquitur . . al. genera ib. Campania prouincia al. Cam-
. .

percoquitur al. conquiritur ib. cyprio . . . pania scilicet prouincia n. 10. optime .

al. cupro ib. alia speculis . al. alia se-

. in liquida . al. optime etiam in liquiJa .
quacior speculis n. 4. proximoque . al. . n.i I. vocalissimum ^\.vilissimum n.ii.. .

proximo . al. quam proxima . ib. pepulit insidente . al. desinente ib. nijore . al. .

al. repulit . ib. alba mollissima . al. albay nitore . n. i^. reliquato . al. liquato . ib.

ct moUissima ib. vel mensura al. et . . frigida . i\.frigida aqua

ib. densationc . .

wensura n. 5. obsidianus a\. obsianus . . . al. densitate de sputo al. de succo. . ib. .

ib. et speculis . al. et in speculis . n. 6. n. 14. asperrimi al. acerrimi . .

ferunt . al. fertur . ib. marculum . al. Cap. XXI. num.2. prius tellus . al pef
malleum ib. meliora al. melius . . . idem tcllus . ib. suis . al. om. n. 3. o-
Cap. XVII. num.i. apud Grialium erat mnes quod omaes a stringenda acie . al.

stagnum pro stantium . quod ib. vocabulo imposito

. al. voca- .

Cap. XVIII. num. 3. a crepitando pe- bulum impositum n. 4. dclectatior al. . .

cunia . al. a cepitancio lamina pecunia , delicutior . ib. rcstingui . al. restringi ,

n. 4. vocabatur . al. dicebatur . n. 5. in ib. concamerauit concamerauerat . al.

vsu fuit vsu hominum fuit . ib.

. al. /'/;
n. 7. perungitur perungatur . ib. fer-
. 3\.

post al. postea

. ib. in vsu fuit . al. vsum . ramenta . i\.ferramentum ib. vngatur. .

fuit n. 7. nominauerunt
. al. nomina- . al. vngitur .

runt n. 8. nominatum
. al. nominatur . . Cap. XXII. num.i. Gallaecia . 2\. Gal-
ib vel pondere zi.vel in pondere . n.9. . lecia . al. Gallicia . ib. summa terra . al.

nomisma . al. numisma . ib. etfigiisque . sumpta terra . ib. nigri et ponderis gra-
al. effi^iebus . ib. primus . al. prius . n.i i. uis . al. nigra , et pondere grauis ib. tor- .

foUes. al. solidi , n. ij. quacumque ex rcntibus . al. de torrentibus . ib. subsidit
causa . al. quocumque casu . ib. ardentes . al. subsedit . ib. separati . al. separatim,
al. ardentis . ib. excalefactis . al. quae ex' n. 2. mixtisque venis . mixtaeque ve-
al.

calefactii. ib. stricturae al. structurae . . nae . n. 3. ad fistulas, laminasque al./- .

p. 14. decurreret zX. decurrerit . stulis , latninisque .

Cap. XIX. n I. cui mirum al. quum . Cap. XXIII. num. i, separans et . al.
inirum ib. illud inest vt dum
. al. om, . separans dicitur et . n. 2. vasis . al. va-
ib. redJat • al. red.iit . n. 2. excidat al. . sibus .

excindat Vulcanius coniicit exedat , . Cap. XXIV. num. 2. argenti vna . al.

quia Plmius aii , exest , et perrumpit va- aroenti et aerum . ib. naturale . al. na-
sa . ib. patina . z\. patena . ib. tum . al. turam . al. natura . ib. soluas . al. resoU
quum . ib. distilUu . al. stillat , Grialius uas n. 3. si eo . al. si ei , ib. edit . al.
.

desiillat \ sed alibi distillat , quod perin- reddit .

de est . n.^.scrupulum . al. scripulum . ib. Cap. XXV. num.2. primus Moyses . .

vasculis . al. vasis . n. 4, et plumbo . al. narrauit al. Primus Moyses in eremofi-
.

•; plumbo mixta Luc. . et plumbo ita . liis Israel pondera

mensuras dedit ib. , et .

Cap. XX. n. I. prius . z\. primi . ib, primus Phidon al. secundus Phidon n. j. . .

proscindebant . al. scindebant . ib. reii- pendeat al. pendet. ib. et pensum
. al. .

ciebantur al. reiiciebatur ib. in sum- . . et appensum n. 5. vnde dicitur . al. . . . .

mum honorem al. summo cessit

cessit . om. n. 8. chalcus . al. calculus . ib. par-
honore al. summo cessit honori ib. mo-
. . uulus . 2l\. paruus . n. 9. ab arboris semi-
nimentorum al. monumentorum n. 2. . . ne . al. ab arbore , cuius semen est . al. a
quam. al. quem. n.4. corinthium z\.corin- . semine arboris , cuius semen est . n. 10.
theum . Et sic infra . n. 6. scrupulis . al. cornuum . al. coruum : forte curuum .

scripulis hoc et caldarium

. n. 8. . al. Num.i I. ceratia duo . al. cerates duos .

nam et caldareum ib. nam maUeis , • al. n. 12. scrupulus . al. scripulus . n. 13.
quam malleis . con&tans . al. constat . ib. a dando . al.

Zz z
 . ,. ,,.

54<5 VARIAE LE CTIO N ES

om. nuncupatar
n. 14. al. so- solldus . LIBER DECIMVS SEPTIMVS .

lidum aiitem nuncupatum ib. noniisma . .

al. numisma ib. etligiisque . al. ejjxgie- . Caput I. n. I. in XXVIII. al. in XXIII.
busque . ib. aducxit . al. aJuexerit . ib, al. in Xf^II. ib. agricolationis . al. agncO'*
quod iis . al. quod de his , n. 17. qua- lationi . ib. orator . al. arator . n. 2. pri-
drans . al. quadra ib. appendat al. ap- . . ma . al. primo n.3. Stercutius al. Sterm
. .

pendant . cutus . ib. dedicata est , al. dedicata est

Num. 19. scrupulis. z\. scripulis . Et Romae .

sic alibi . num. 20. intra se . al. inter se . Cap. II. num. i. cultura . al. agricultu-
n. 22. esse cxLiiii. centum qua^ al. esse ra . V). 2' vel quod extergi . al. vel extef'
draginta ib.minus , niedium, summum. . gi . al. vel quia extergi . n. 3. fiat mus ,

al. minor , medius , summus ib. minus . z\.fiat imus . n. 4. bubus bobus al.
. al. .

quinquaginta . al. minus quadraginta .

bouibus . ib. operiat . al. operiat semina ,
Cap. XXVI. n. I. et brcuitas al. vel .
ib. vel arbores . al. et arbores , n.5. euel-
breuitas ib. vt horarum al. vt mensura
. .
lere . z\.vellere. n.6. seniinis actio.al.
horarum n. 2. vt modius , artabo, vrna, .
seminatio .
ct amphora al. vt modios , artabones , . num. 8. trimestre al. trimett'
Cap.III. .

irnas , et amphoras n. ^. quod tripiica- . se num. 9. praecipuum z\. praecipua

. . ,

tum al. qui triplicatus ib. adimpletur.

. . num. 10. trimestre. al. trimense n,ii. .

z\.jacit scandula . al. scindula . z\.scandela . n.12.

Num. 4. cuatus . al. causatus . al. cau- iactus etc. al. iactis seminibus eius incre^
lacus .nominatur. n.^.aceta-
ib.dicitur. al. mentum frugibus centesimum renascatur .

bulum . kl. acitabulus . ib. sextarium facit. n. 13. quasi panificium . al. quasi paniui-
al. sextarium reddit n. 6. sextario no- . cium. Quod verum videtur , n. 15. per
men al. sextarii nomen n. 7. congius
. . culmi pro culmo . n. 17. vestigiis
. al. .

autem . al. congiutn autem . ib. a con- z\. bestiis n. 18. curuetur . al, curuen^ ,

giendo . al. a cogendo . tur . n, 19. norainauerunt al. vocaue- .

Num.9. metreta est . ^\, metrum est runt ib. volunt . al. aiunt . \b. praebe- .

ib. appellata . al. appellatur . ib. huiusmo- batur . al, pastus praebebatur .

di . al. huiuscemodi cyathus . al. ib. et . Cap. IV. num. 2. lenticula . al. lens .
et cyathum . ib. plus rninusue al. minus . ib. lupinus . al. lupinum ib. in vsum . .

flusus, n. 10. dictus sX. dicitur .ib.se- . al. in vsu , n. 3. hoc leguminc , al. his

ptem opera al. sex opera ib. id est . . leguminihus . n. 4. et molendo al. id .

moderata z\. sunt moderata , n. ii.sa-

. est molendo . n. 5. lens . al. lentis . ib,
tum al. statum Et sic infra ib. leua-
. . . adhaeret . adhaereat , n, 6. faselus al. .

tio al. eleuatio

. n.12. quinqaaginta sex- . a\.faselum Et sic alibi ib. omne quod . .

larios . al. quinquaginta sextaria n.i^- . abundat al. omne abundans ib. abun-
. .

italicos al. italos .n, 16. Artaba , al. ar- . danter inuenitur al. abundans inuenitur .

tabo ib. compositus numerus

. al. com- . n. 7. contristat . al. contristant . ib. vnde
posita exnumero n.17. xxx. modiis im- . eos . al. vnde et illud . num. 8. haec se-
pletur z\,xxx. modiorum mensura com-
. mel . al. haec simul , ib.seritur . al. inse-

pletur . ib. ex hebraico al. ab hebraico . . ritur . n. 10. pisa quod ea . al, pisum
Cap. XXVII. num. i. vt al. ita vt . . quod co .

n, 2. demonstrat al. significat n. 3. . . Cap. V. num. i. Liberum . al, Lihe-

nomisma .al. numisma £t sic alibi n.4, . . rumpatrem . ib. appellant . al. appellari
latino adiecto . al. latinum adiunctum . ib. esse . al. om. quia quasi. al.
n. 2.
n. 5. adiuncto w graeco zi.fit latinum y. . quae quasi . \h. stringunt al. stringant .

n. 6. si o latinum habuerit al. si vero . n. 5.serimentum al. seramentum . . ib,

iatinum habuerit adiunctum , ib. Chi grae- vtrimque al. vtrumque , ib, praebet . . al,

cum al. Alpha graecum ib. choenix

. . praeheat . n. 6. fructui , aI.^«f/« . n. 7.
%H . al. choenip<figura est . et quasi . al. cx quo . ib, prosilit . a^.pro-
 ... . '

AD LIB. XVII. ET YMOLOGIARVM 547

siliit . z\. prosiliuit . n. 9« dicur.t . al. vo- aut hastulae . al. aut abstulae . al. vt ha~
cant ib. deriuatiuum al. dcriuatum
. al. . . stulae . ib. aut ligna . al. aut ligno . n.27.
diminiitiuum ib. deriuetur al. iielibe- . . exrractum cx foco z\. extractum fjco , .

iur . ib. prototypum . al. proprium . ib. n. 28. immixtae al. immissae . .

deriuatum . al. deriuatiuum . Cap. VII. num. I. appellanrur palmu»

Num. II. caprcoli . al* caprioli . al. lae al. appeliant palmulas
. ib. nucales. .

capriuoli . ib. contemnerc . al. continere. al. mucales n. 2. qui nunc . al. qnae .

ib. periculorum.pediculorum ib. sus- z\. . nunc n. 3. malum matianuui

. al. mala .

tineant al. teneant . n. 15. duracinae .

. matiana ib. aduectum est . al. aduectn
.

al. duraciae ib. tripedaneae . cyJo- . . . sunt . n. 4. sumpserunt . al. sumpsit . ib.
nitae . Sic Coluraella . Grialius tripeda- ex oppido . al. ab oppido n. 5. ponen- .

niae . cidonitae
. . . n. 16. has lageos . al. tur 2.\. ponantur . n. 6.
. vt medicari al. .

has graeci lageos , ib. vt lepus . al. add. et medicare . n. 7. cui breuis al. cuius .

hoc loco Durabiles etc vt num. praec. : breuis duracinum al. duracenum .
. ib. .

n. 17. hic etiam variant codd. in ordine ib. armeniacum al. armenicum ib. eo . .

generum vuarum . n. 19. faecis afferat quod al. pro eo quod ib. genus ab Ar-
. .

z\.faeces afferat . n. 20. legas . al. colli- menia al. genus eius ab Armenia
. n. 8. .

gas , n. 21. graeci glandem vocant . al. in carminibus . carminibus , omisso /'»
al.

graece glandem significat al. graece glan- . ib. referant . al. rejerat Quasi folia sit .

de (forte glandis pro glans ) vocatur . in singulari , vt alibi in mss. ib. ex illa •
Num. 22. basilica al. basilisca n.2^. . . al. ex illo .

visula materiam breuem . al. vastam ma- Num. 10. stomacho mederi . al. sto»
teriam et breuem . ib. decidet . il.deci- machum mederi n, 11. saporis . suauis •
dit . ib. putrescet . al. putrescit n. 24. . al. sapore suaui candidulo . al,
. n. 12.
amethyston . al. amaracion . ib. et lenis . candido . ib. quod dulcedine . ai. quod
al. et leuis . ib. gustui . al. gustu . al. gu- dulcedo . al, quod dulcis . n. 14. mespi-»
Stus . n. 26. subalbi . al. subalbidi , ib. lus . al. mespila . ib similis . al. similitu-
candidumque colore .al. candidumque dine . ib. formam . z\. formulam . n. 15,
colorem n. 28. gra.ndes al. magnas . . . deformata est , nam . al. formata , nam ,

n.29. mutatione . ^X.in mutatione , n.32. ib. pyrum est . pyra al. est . n. 17. ia
supcruacuam superfiuam ib. luxu- . al. . cibo . al. in alimentum . n. 18. carpit
riat . al. luxuriant .n.^^.traducere, trans- al. carpitur . ib. dictam . al. dictum .

ducere al. traducare, transducere

. al. . n. 19. quoJ fructus etc. al. quod fructus^
reducere^ transducere ,\b. huic propagines vel virgulta eius rubent . ib. superiacta .

a Y!^o^2ig7iTSyZ\.hic propagines acpropagare. al. superiactata . al. superposita . n. 21.

Fortasse hinc propagines , ac propagare . exudet . al. cxcludat . n. 22. omnia te-
Cap. VI. num. i. arbustum al. arbu~ . cta . omnia poma tecta ib. vt pineae.
al. .

stam . Et sic infra . n.2. et dicta arbu- al. vtpineae nuces , ib.iuglandes al. glan- .

sta al. et dictam arbustam ib. virectum.

. . des n. 23. quae latinc al. quod latine .
. .

al. virecta . ib. virgulae . al. virgulae no- ib. nuciclam . ai. nuclicam ib. induet , .

uellae , ib. et virentes . al. et virentes al. induit . \b. vestit . al. conuestit . ib.
sunt . n. 7. antiphrasi . al. antiphrasin ad ferenda . al. in ferenda .

al. per antiphraiin . n. 9. quod ea . al. Num. 24. auellanae . al. auellana . ib,
ijuod ibi . cadendo . al. a cae-
n. lO. a hae z\. haec . n. 25. sunt . z\,sint. ib.
.

dendo . n.i2, sunt de al. sunt raptae de. . simul vt . al. semel vt , ib, consueuit,
Num. 18. virga vel a virtute . al. vir" al. conuenit . al. conuestit . n. 28.vixe-

ga autem vel a vi , vel a virtute . n. zj. rint al. vixerunt .

. ib. sumpsennt . al,

vocamus fructum. ?i.\,vocari fructum.n.i^. sumpserunt ib. habuerint . al. habuerunt. .

ad mandendum . al. /»rf manducandum n. 31. Germaniae . al. Carmaniae , ib.

Et sic postea n. 25. vnde ellychnum al. . . seruntur . al. seruantur . ib. sicut nux.
xnde licinium al. vnde luciniutn . n. 25. . z\. sicutficus . n.32. GaUicano . al. gal»
Z Z Z 2
 . .,

5-tS VARIAE LECTIONES

licitnt . n. ^^. perliti . al. perliniti . ib. jimilans . n. 14. eandem regione-n . al,

patiantur . A. puticbantur . n. J4. oppri- eadem regione . ib. viti . al. vitis . ib. sin-
xnerent . al. cotnpritnerent . cera etc . al. sincerus . . . instillatus . ..
Num.36. in paruulis . al. in pariiis . ib. adtnixtus . . . rcsolutus . ib. instillata aqua.
distinctionibus . al. districtionibus . ib. al. insrillata aquae . ib. manu . al. om.
leue . al. lene . n. 57. iuxta aquam . al. al. in inanu .

om, ib. tenerrimis al.tenctrhnus n.38. . . Cap. IX. num. i. ex aliqua sui causa .
praecinere al. reiponsa dare
. zl. prae~ . al.ex aliqua causa . al. ex aliis causis ib, .

canere . al. responsa praecinere ib. Con- . nomina al. nominibus n.i. coUigitur.
. .

stantis . al. Constantini ib. galla . al. . al. cotligatur . ib. lino . al. ligno . al. /i-

glandnla . n. 42. proxima . z\. proxime . nuin . ib. esse herba . al. esse herbatn .

n. 44. ainbustae . al. cotnbustae . n. 46. n. 3. odoratissima . al. odorissima . ib.

tiliam dicunt vocatam . al. tiliuin dicunt simulans a!. similans . ib. odorem bo- .

i'Ocatutn . ib. leuitate . al. leuitate . n.47. nus al. odoretn bonutn
. ib. nostris . al, .

et tilia . al. et tiliuin . n.48. vocatur al. . non suis . n. 4. atro al. nigro ib. acri . . .

vocari . ib. alluatur . z\. abluatur n.-^i. . a). charo ib, incendens ai. add. incen-
. .

lenta . al. lentus . n. 53. scribe in buxo . dens i et est virtutis igneae emictualis
al. scribe buxo , Num, 5. crocum dictum al. crocus .

Num. 54. lorandrum . al. lorandeum . dictus ib. vocatur corycus . al. vocant
.

r\. 56. surgant . al. surgunt . ib. ex eo . corycium ib. sumpserunt al. sumunt
. .

al. ex ea . n. 57. sumptum. al. sumpsit . ib. prouenit al. proueniunt n. 6. sedi- . .

n. 58. e lentis . al. et lentis . n. 59. ar- mine al. seritnine . al. rediinine ib. ap- . .

bor al. arbos

. . n. 61. simulat al. si- . pellatur. al. applicatur . n.j. foliis casi:ie .

rnulatur al. sitnilat n. 62. appellatur

. . . al, florihus casiae . n. 8. odoratissimis .

al. appellantur . n. 65. lychnum al. li- . z\. odorissimis vacuis locis al. va-
, ib. .

gnutn , n. 66. pusiam . al. pausiatn . n.^j. riis locis . ib. gingiber . al. xingiber , al.

eadem et . al. idem et . n. 68. fit oleum . zinziber . al. cingiber n.9. et iatinis ar- .

al. sit oleum . ib. mitibus . al. tnuturis . cumen . al. et a latinis argumen . ib. quod
n. 69. amorgen z\. amurcen n.71. ex . . flos . al. iris quod fios . ib. in Illyrico .

Arabia Petraea . al. ex Arabiae partibus . al. ia gladioU

Illyria al. gladiolae . . ib. .

n. 72. cloma al. donia Vulc. ad marg. . . n. 10. iridis al. viridibus ib. saporis , . .

colonia , et ex coniectura cladonia ,aut al. om. al. radicibus acerrimi odoris , sed

clodonia ib. cui . probabilis . al. cuius iucundi ib. Meu al. add. Meu foliis pa-
. .

natura probabilis . al. cuius probatio . ib. stinacae similibus ib. Cardamomum . al. .

leuis . al. lenis . n. 74. feminini sunt . al. add. Cardamotnutn herba, quatn vulgus na-
feminini fe^e sunt sturgum vocat .

Cap. VIII. num. 2. aceris . al. aeris . Num.i i.fricatur . zX.confricatur . n.15,
ib. in puluerem al. in puluere ib. ma- . . bulbi . al. volui . al. violae . n. 19. odo-
sculum al. tnasculus n.. 3. tus autem . ris . al. doloris . n. 20. flexiU . z\. flexibi-
a tundendo al. tus autem sine aspiratione . li . n. 22. lactis . al. lactantis . n.24. in
ei tundendo ib. dicitur al. dictum , o- . . Graecia . al. graeci . ib. a graecis al. a
.

missls seqq. quia dum . . . tollitur . n.4. graecis nomen . ib. hoc romani . al, hunc

occurrant . al. accurrant . n. 5. inter . rotnani . ib. sumptum motam nnentem .

al. intra . n. 6. bdellium . al. bdellia . al. sumptum totam mentem al. sumpto .

n. 8. foliis ad iuniperi . zl.folia eius ad potu mentem ib. ct nigrum al. add. . .

iuniperi . num. 9. creditur . al. videtur . „ Hanc aatem periti loquuntur escani
u. 10. cinnamomam . al. cinnamum . ib. esse et alimoniam coturnicum , eo quod
,

virgarum al. virgularutn ib. in crassi- . . naturali quodam temperamento sui cor-
tudinem , zi.incrassitudine. n. 11. bo- poris vim pabuli nocentis euitant et- :

trosum al. botruosutn . n. 12. purpu-

. enim si medicinae plerumque ad sa.
. . .

reis . al. purpuni . n. 13^ simulans . al. lubritatera humani cjuoque corporis teno»
 , .

AD LIB. XVII. ETYMOLOGIARVM 5 49

pcratur , cui videlicet esr proprium g?ns , et retir.ens vulnerans appropin-
,

quanfo magis proprietare naturae avi ci- quantem sibi , et- adunco dente comprr-
buin proficit , quod medicinali manu con- hendcns „ n.57. cimicis al. cimicis di--
. .

uertitur ad salutem? «, cta ib. atque cultis

. al. atnue incultis .

Num. 25. vt noxias herbas . al.vt no- n. 59. haSet autcm , digerit al. om. . . .

xiam herbam exprimantur al. ex- . ib. . dic/rit . al. digcritur .

priinitur sed piurima al. sed

. n. 26. . Num.
60. nominatur al. add. „ Esc .

tnaxime n. 28. galbanum succus est fe-

. autcm amaruui gustu , suaue odore , tem
rulae al. add. ,, galbanus est genus pig-
. peramentum corpori praestars , cuius
roenti albi cresccns in monte Amomo contusa folia auferendis doloribus , vei
Syriac : alias succus est fcrulae,, . n.29. a contuMoni corporum vtilissima compro-
corpore simulantem
. al. corpori . n.i^o. . banrur „. n.6i. symphyton graecc di-
al. sitnilantem al. add. simulantem an- . : ctum al. symphytos graece dictus
. al. .

thropos enim graece latine dicitur homo . symphytum more latino, vt in aliis eadeai
ib. foliis betae similibus al. folia betae . varietas ocurrit . n. 62. hirta . al. hispi-
similia habet n. 31. facit al. prae- . . da . num.63. polion . z\. polios herba .

stat . ib. appellant . ii.vocant. n. 9^. ibid. locis . al. add. „ de vna radice
propter amaritudinem A.propter ama-
. multas , et tenues fibras mittit seminis
ritudinem dicimus . plenas , in summitate habens quosdani
Num.^5. aduenta . al. ad aduentum . corymbos canescentes odore graui , ec
n. 57. nuncupatur, al. nuncupa^itur ib. . subdulci . Succus eius in aqua cocta a
idem se recludit . al. item sero claudit . serpentibus percussos sanat sparsa in :

ib. pota . al. potata . n. 58. gentilibus domo , vel incensa omnes serpentes fu-
lA. gentibus , n. 59. aspergebatur . al. a- gat „ . n.64. rotunda al. rotundam . ib. .

spergebantur al. volebant . . ib. volebat . atque ludea al. vel ludaca . .

n. 40. Pontum
Ponticum ib. rheu . al. . Num. 65. daucus . al. dacus herba ib. .

autem radix dicitur reubarbarum al. : . bipahni al. bipalmis . ib. citocatia dicta
. .

r:um autem dictmn , quod sit radix reu- : z\.citocatiam dictam z\.citocatia vocata . .

barbarum . ib. barbara . al. barbarica . ib. vocant z\.vocat. n. 67, capiihis Ve-
.

n. 41. calycularis quod . al. calycularis neris vocatus al. capillum Veneris voca- .

dicitur quod , ib. in Hguram . zl.infigU' tum ib. delapsos al. elapsos . ib. coer-
. .

ra . ib. papaueris . z\. papaueri . cet . al. coerceat . n. 68. rubra . al. r«-
Num.
42. saxifraga . al. saxifragia . ib. bea , ib. perhibetur . .t1. add. „ Est et v-
sub Alpibus , atque Galatia Asiae al. sub . tilis puluis ex eius radice factus , siue in

alpibus Galatiae , atque Asiae Quod for- . cibum sumptus , siue potui datus ad eo?,
tasse verum est nam alpes pro quibus- : qui rabiem patiuntur „ . n. 6<). effingen-
uis montibus arduis sumi solet n. 43. . dam al. efficiendam . n.70. desceiidunt .
.

stingum . al. stincum n, 44. facit al, . . al. descenderunt .

zdd.facit , et vtilis valde ad sanguinem Num, 71. geniculato . tX. geniculatos ,

stagnandum n. 45. dicitur al.add. di- . . ib. sic dicitur . al. sicut dicitur . ib. lio-

citur^est autem apta medicis , et potu sum- minibus . al. in omnibus . n. 72. adnatio-
pta aufert dolorem cordis n. 47. appel- , nes . al, adnotationes . al. adnodationes .

latur . al. appellata . n. 73. lucemalem al. lucernarem ib. . .

Num. 50. quae a romanis . al. quae ad lychnia al. ad lucinium ib. profi- . .

romanis n. . 53. scnecionem . al. herbam ciat . z\. faciat . n. 75. surglt . al. surgat.
senectionem . n. 54, pulicarem . al. pu- n. 76. colena . al. colora . ib, infusum .

Ucariam . n. 55. ac legationibus . al. ac z\.infusa. ib.vinum, al.add. „ Haec autein

ligamentis . ib. purificationibus . al. tu- herba calida est, deducit etiam phlegma,eC
rificationibus . ib. gentilibus . t\. gentibus. mingitur,,. n.^^.diuersis locis . sA.diuersis
ib.pura al. add. proficit fribolicis , si bi-
. in locis. n.78. eadem et . z\.idem et. n.^j),

hatur n. 56. et spinosa . al. add. ^^pun-

. vocant quod . »1« vocant propter quod .
 . ,.
. .

J50 VARIAE L ECTIONES

Num. 80. spiraiiffre . al. adspirauere . tium „ n. 5. malua ex parte
. al. maU .

ib. apiacon quod . al. apiago dicta qttod . ua genus herbae hortulanae y quae ex par-
al. apiacum quod . n. Ki. colocasia . ... te . ib. afferre . al. auferre . n. 7. tenui .

il.colocasia nomen herbae . n.8i. nostri al. tenuior n. 8. alio vero al. in alio
. .

al. om. ib. maioris vircutis . al. maior vr- vero . n. 9. in thyrsum al. in tkyrso. .

ticis . n. 83. gladiisimilibus . al. gladio ib. napis . al. add. ,, Haec , vc auctores

siinUibus . ib. thyrso cubitali . al. Cubi- aiunt , caiidam virtutem habec , ec ege-
talis omisso thyrso
, . n. 84. lappa . . . ritur,sed stringit vrinam crudum in :

al. lappa genus herbae . n. 87. staphysa- cibo sumptum stomacho contrarium , se-
gria. al. add. „ staphysagria , hoc est men autem eius tritum cum aceto ser-
herba quinque digitorum : haius semen pentium vulnera curat „ .

conTimasticatum humorem nimium capi- Num. 10. venenis . al. veneno . ib. ci-

tis deducit gustu amarum nascitur etc.,,. : trium al. citria . al. citrum . ib. apium
.

ib. ir locis ^ omisso in . ib. sunt

. al. locis prosunt al. apium ruta prosunt ib. haec
. .

similia simiHa
. al.
. ib. petris al.
sint . soiebant al. hoc solebant . ib. apponi .
.

add. „ Nec caulem , nec florem , nec se- al. apponere n. 14. phaselum . al. pha- .

nien habet folia ipsius in superficie vi-

: selos . n. 15. maius. al. meUus . ib.par-
ridia sunc ,subcer rufa , et damnosa : sple- uuium . z\. paruum . n. 17. ocymum . al,

nem curat ,, add. gracca nomina sunt , origo eorum in-

Num. 89- quod habeat . al. quod talis certa . ib. brassica . . . al. add. brassica >

herba habeat . ib. cbrios . al. ebriosos . ib. id est , acanthi, id est , vitis alba . Olisa-
a£;ris . z\. agrestibus . n.91. quam vitis . trum genus herbulae latinae . n. 18. et
al. quam ipsa vitis . ib. quae al. quae . esca . al. et vulgo dicitur al.cesca . ib. .

baccae . n. 95. tradit . a\. tradidit . ib, «ow/«^rMr , omisso vulgo . n. 19. spino-
galbanum galbanum vocant est . al. . sus , et asper . al. spinosa et aspera n.20. .

r. 96. papyrus dictus al. papyrum di- . capitella al. capitula . ib. carduus
. al. .

ctum n.97. texuntur al. teguntur n.99.

. . . add. „ Cardus genus herbae spinosae
stantibus . zl.segetis similis . ib.crassa est Huius natura raordax , et subaustera , fri-
al. grossa est . n. 100. stagnaque . al. sta- gidus , et indigestus succus eius „ . n. 21.
gnisque . n. 101. ab aqua . . iX. ab aquis vruca al. vrica ib. sumpta . al. sumpto,
. .

E. 104. robur omne lignum , licet sit et Cap.Xi. n.i.quod ex eo. z\.quod eo.n.^»
species . al. robur omnis ligni , cutis , et hipposelinon quod .&\.hipposelinon dictum
species n. 105. vna scissa tolia . al. v-
. quod . n.4. senectutem . iA.senectam. n.^.
ttum sciisumfolium . ib. replicata . al. res acre. al. acri . n.6.latini anisum .al. latini
implicata . ib. pinna ii.penna . ib. aue- . anesum ib. aneth;im ... . al. anethum herba

»a . al. add. „ Auena per v literam her- hortulana odorifera . n. 8. sed vtraque
ba est , per b verum lorum , quo equi feruentissima comprobatur al. sed V' .

re:inentur. Auena herba semmalis se- traeque feruentissimae comprobantur . n.9.

geti similis . Virgilius : Vrit enim lini leui . al. leni . ib. menta , huius . al. meri'
campum seges , vrit auenae . Ponituret ta genus herbae odoriferae , huius .
pro calamo aliquoties „ . ib. lolium . . .

zl.lolium herba amarisiimiseminis. n.io6. LIBER DECIMVS OCTAVVS .

flamma al. add. „ Fenura , quod est

est .

palea , per solam scribendum foenum, e : Caput I. num. i. bella intulit , al. bel'

quod est lucrum , per tCte scribitur „ . lum intulit ib. hinc iam .
. al. hinc etiam .

Caput X. num. 2. ab oleribus al. ole- . ib. TA.vrbes. n. 2. ex praedicto ,

orbis .

ribus , omisso ab . n. 3. vel oierum . al. al. ex edicto z\.expublico edicto . ib. non .

et olerum ib. frutex caulis. al. add. ,* . de legitima . al. non legitima . n. 3. pau-
frutex caulis dicitur. Caulium autem sunt cis . al. pariiis ib. babetur al. haberi vi- . .

genera quinque , id est, Cumanuro , Pom' detur . ib. indictum . al. dictum ib. con- .

peianum , Arcinum » SabellicuaQ » Bru- citatio . al. concitati . n. 4. certanC . al.

 .. . .,

AD LIB. XVIIL ETYMOLOGIARVM 571

eoncirtant . ib. portauit . al. postulauit . Cap. V. num.t. arma , et tela , al. tfr-
n.5. nauiumnauibus . ib. egerant . al. . al. ma sunt tela ib. percutimus . . al. percu-
diu egerant . n. 6. aestimant al. existi- . timur .
mant . n.7. quid esc enim tumuUus al. . Cap. VI. num. ai. desecat i, secat .

quid est enim aliui tumultus ib. grauior . n. 2. aliasdicunt . al. vo- . al. alibi . ib.
flutem est tumultus . al. grauius autem cant . ib. ab vna . al. ex vna n. 4. di- .

esse tumultum ib. vacation:;s . . al. voca- ctam al. dictum ib. pectoribus . al./>f-
. .

tiones num.p. bellum antea

. . bellum
al. coribus n. 6. vocatur al. vocatus
. n.8. . .

rtutem . ib. sint . al. sunt . ib. postea et TranquiUus al. Tranquillinus . ib. pro- .

al. postea detracta litera D , et mutata V cucurrit al. praecurnt ib. ductum . al.
. .

in B dictum cst bellum n. 11. geruntur . . datum est n. 9. ne aut . gladiorum .

. . .

al. aguntur . ib. foede . zX.foeda ib. iun- . al. om.ib.vocant.al. add. vocant , et ea si-

gebant iX.fingebant . . gna portari , ne aut vsum perderet bclli ,

Cap. II. num. i. adipiscatur . al. adi- aut vacans aspectum amitteret gladiorum.
piscitur . ib. repellere . al, expellere . ib. al. emitteret pro amitteret .

reportasse . al. deportasse . n. 2. osten- Cap. VII. num. i. hastile . al. hastilia .

tari . al. ostentare . n. j. conucrsione . ib. sumpsit . al. subsumpsit . n. 2. acu-

al. a conuersione . ib. obtinuit , sed fugauit ca . al. acuto . ib. est enim conus . al.
exercitum . al. obtinuit exercitum , sed est enim conitus . al. est enim contus . n.j.
fugauit . ib. tripertito iudicio honorare- hastae sunt . z.\. amites sunt . ib. lunato .

tur . al, tripartito iudicio oneraretur . ib. al. limato . ib. graecis apUistria dicuntur .

nam primum . al. nam primo . n. 4. apud al. graeci alpestria dicunt . Vulcanius
romanos mos . al. romanorum mos • ib. coniicit uTroXtii^fiiaL . n. 6. quo media ha-
vicissct coronabatur z\.vicissent
. . .. . . . sta rcligatur . aU quo in medio hastae rC'
coronabantur n.^.purpuream , et palma- . ligatur . ib. Hi.vt iaculetur
et iacitur .

tam togam . al. purpurea ^et palmata to- aU vt scilicet al. et iaculatur .
iaculetur .

ga . ib. sedebat . al. supersedebat , al. Num. 7. in longitudine . aU in longi'

supersederat , n. 6, rufo al. rubeo n.8, . . tudinem ib. quae iacta quidem non lon-
.

ct laborum iusta diuisione al. et labore . ge aU quae iactu non quidem longe n.8.
. .

iusta decisione . iaculari potuisse A. iaculasse y omisso .

Cap. receptus . al. et

III. num. i. et potuisse n. 10. mustela i\.mustelum
. . .

receptui , n. 2. aquiUm
ei apparuisse fe- n. II. hastile amentatum aU hastilis .

runt z), aquila ei

. apparuiise fertur .\h. amentata .

signa comitarentur . al. signis committe. Cap. VIII. num. i. et 2. peruolent .

retur . n. 3. inchoata . al. inuocata . n.4. Scaptos . a. praeuoler.t hastas , n. 3. qua

in cuncto . al, cuncto , omisso in ib. vt . figit aU quo figit . aU quod figit ib, in«
. .

melius . al. v/ magis a\. vt maius n.5.

. . fundit aU ejfundit . .

iraaginibus . al. agminibus ib. per quae . . Cap. IX. num. i. thecae al, theca . .

al.per quas . ib. agnoscit agnosceret . . al. n. 4. intra quas , aU inter quas ib. vo- .

Cap. IV. num. i. in hostem . al. in ho~ cat aU vocant

.

ste . ib. conuocabantur . al. vocabantur . Cap, X. num. i. emittantur aU add. .

ib. de qua al. de quo . . ib. Propertius „ Harum vsus primum in insulis, quae
al, Persius , n. 2. qaamque . al. quam- Balcares dicuntur , inuentus est . Virgi-
cumque prae . n. 3. tumultu . al. prae lius \ Balearis verbera fundae „ . n. 2.
copiarum tumultu . pro
al. tumultu . al. colligatis . al. collectis .

per tumultum . ib. non poterat . al. non Cap. XI. n. I. manu TX.manibus .\h, .

poterant . ib. tuba autem dicta etc. al. irrupturis fenestram , al. irrumpit ac fe-
tubam dictam . tofam
, , . cauam . . . . . . nestram n. 2. demissus .aU dimissus . .

n. 4, proelium ii.proelia ib. cuius so- . . ib. ictus . aU iactus . n. 4. similis fit . al.
nitus , al. cuius sonus . ib. canit . al. ca^ similis sit .

mtur . Cap. ;^II. nuna.4. cuias . al. de quibus.

 . ,.., . . .

55i VARIAE LECTIONES

n. 6. quasi paruii non clypeus . al. qua- equi solent . n. 2. circum metas . a1. f/r-

si paruus clypeus . al. quasi parua , hinc ca metas . ib. currebant it>. currant . al. .

non clypeus in testudinis moduiu . . ib. opere magicae artis . al. opera magicae
al. in modo
testudinis . artis . ib. recognoscitur . al. recogno-

Cap. XIII. num.i. vocatur al. voca' . scuntur .

ta n.2. squamae piscis

. al. squamarum . Cap. XXIX. n. i. carceres . al. carcer,
piscis ib. ascribunt . al. ascribuntur ,

Cap. XIV. num.i. dicunt . al. om. n.2. Cap. XXX. n. i. designari . al. desi*
curuatura al. curuata . . gnare ib. quoi alicui
. al. quod aliquis . .

Cap. XV. num. i. forus al. forum . . Cap. XXXI. oum. i. violenta . al. vio-
ib. dictus al. add. vsl a Phoroneo
. rege lenti . ib. Aegypto nocuisset . al. Aegy-
qui primus graecis leges dedit . ib. et pro- ptum nocuisset . ib. sacrauit . al. come-
rostra . al. et rostra . n. 2. vocatur al, . crauit superpositum
. al. supere-
n. 2. .

vocata ib. praeponitur

. z\. proponitur . . minens . ib. atque ignis al. atque ignem . .

D. 4. de quo al. de qua n. 6. quacrun- . . Cap. XXXII. ."..i. coercentur al. coer^ .

tur i\. requiruntur

. n. 7. qua petitur . . cerentur . ib. mittatur . al. emittant
z\. quam petitur .A. qua petitur n.8. vo- , Cap. XXXIII. n.i. dictus al, dicitur . .

cantur al. vocari . n. 10. obtegunt . al. . ib. agat , et regat al. agat , siue regat . .

opprimunt . ib. ferit vt al. ferit dicimus vt . n. 2, .

Cap. XVI. num.2. Lydii al. Lydi al. . . dicatus est . al. dictus est
Lydios transuenas . .consedisse ib.
. . . . . Cap. XXXiV. n. 2. daemonicum . al.
transuenac 7l\. transeuntes ib. cesserat. . daemoniacum . ib. primo lunoni . al. pri"
regni al. cesserat regnum
. al. successe- . mum lunoni .

rat in regno ib. a Lydis . al. a Lydiis . . Cap. XXXV. n. i. habere . al. habere
ib. reputat al. reputant al. deputant . . multas . n. 2. applicuit . al. applicauit
al. depiitabant n. 3. respicienda . al. de- . Cap. XXXVI. num.i. sacrauerunt al. .

spicienda . consecrauerunt . n. 2. senectam al. se- .

Cap. XVII. num. 2. in iocls al. in . nectutem .

locis. ib. verenda al. pudenda . al. ve- . Cap. XXXVII. n. i. praesentium . al.
recunda . potentium ib. est creta al. est arctus . . .

Cap. XVIII. n. I. quinque ; saltus al. . al. est actus . a!. est certa meta .

quinque , id est , saltus . Cap. XXXVIII. n.i. dicunt . dicun' al.

Cap. XXI. n.i. iaculum z\.iaculatum . . tur . ib. vsque ad al, videlicet ad . .

Cap. XXIII. n. I. vocatur al. vocata . . Cap. XXXIX. n. i. desiliebat siue al. .

ib. innituntur . al. innitent . al. inuitent desiliebat , et currebat siue . ib. transi-
Cap. XXIV. n. i. abigere . al. ambige- liebat . al. iterum traniiliebat .

re . ib. luctantium . al. add, dicunt . Cap. XL, n. i. curritur . al. curritur
Cap. XXV. n. i. celebrabantur , al. iter . ib. parte curri"
parte currunt . al.

celebrantur . tur ib. et homini

. al. et hominis . .

Cap. XXVII. n. i. gentilium , z\. gen- Cap. XLI. n, 2. roseos Marti al. ro' .

tium . ib. vsus reatus . al. vsus huius rea- seos currere Marti ib. gaudet . al. gau- .

tus .deputantur
n. 2. deputabantur . al. deat . ib. Iri sacrauerunt , al. Iri sacrifi-
ib. Stesichorus docet al. historiae do- . cauerunt n. 3. spectatione al. expecta-
. .

cent . ib. sed et Neptunus . al. sed et Ne^ tione . ib. nomina immunda . al. numina
ptuno . ib. equestris est . al. equestris lu- immunda .

dus cst . al. equestris ludi est . n. 3. cir- Cap. XLII. n. 2. prostarent . pro- al.

cuibant . al. circumibant . ib. currus agi- sternerer.t . al. prosternerentur . al. pro-

tantes . al. cursus agitantes . strarentur . ib. vilitatem . al. leuitatem .

Cap. XXVIII. n. i. quod non putaue- ib. rapiant . al. recipiant .

rint al. quod non putauerunt

. al. quod . Cap. XLIII. n.i. quod pulpitum . al,
nonnulli putauerint ib. equo solcnt al. . . qui pulpitus .
 . . . . . , .

AD LIB. XVIII. ETYMOLOGIARVM 553

Cap. XLIV. n. i. comoedi , et tragce- peraddita librae . aL geminam superad-
di . al. cotnici , et treigici dita libram . n. 2. arenata . al. arenaria,
Cap. XLVI. n. i. atqiie gestu al. aut . ib. in grege. al.in Graecia ib. lusum- .

gestu al. aut gestis

. ib. cantabant al. . . que inire • al. luxu inire ib. pilam fe« .

cunebant . riunt . al. palam feriuHt . ib. qui pila .

Cap. XLIX. n.i. pronunciarct aX.pro* . al. qui pilam .

nunciabat
Cap.L. n. I. quique primo . i[. quirt' LIBER DECIMVS NONVS.
que primos ,

Cap. LF. n. i. corporis flexu . iX.fluxu CaputT. n. i. huiuscemodt . aL huiut-

corporis al. luxu corporis. ib. immola- . tnodi . n. 2. generaliicr vocatus al.^f- .

bant al. immolauerunt

. ib. illi per fle- . nerale nomen vocatur . n. 6. vocatur .
xum . al. /'/// per luxum . ib. dissolutis . al.vocatus . ib. tubex . al. vibex . n. 7.
^l. dissoluti . n. 2. et modis . al. et mo- graeco sermone . -A.graeco nowine . n.R.
dulis . ib. odiisc . al. odire . ib. quorum . nauim al. «dwcm ib. gnauum tA. gna-
. . .

al. cuius . rum n. 10. durconem al. duconem aL

, . .

Cap. LIL n. i. coodiscant . al. addi- dulconem ib. dicitur al. om. ib. transi- . .

scant bit aU transiuit

. n. 12. Horatius aL . .

C ap. LIII. n. I. ab occidentis . al. de Horatius ait . n. 13. dictae ab eo . al.

'ccciientis. ib. habilioribus . al. leuiori- vocatae ab eo . ib. coUidantur al. f/i-

bus . ib. inibant pugnam al. inibant pu- . dantur . n. 14. dromo al. dromon a\. . .

gnas . ib. alterius mortem . al. atterius droma ib decurrcndo dicitur . al. de-
.

tnorte ib. perimeret

. al. perderet . . currendo dictus ib. vocant Luc. VO" . .

Cap. LIV. n. i. iniequente al. . insi- cant j siue a drometis .

jtente , Num. 15. calones qui . al. calones na-

Cap. LV. n. 1. feriret reti wX.feriret . uiculae quae . n. 20. ex ab his . iis . al.

rete ib. exuperaret

. al. superatet. . n. 21. contecta contexta . ib. de qui- . al.

Cap. LVI. n. i. laqueariorum al. la- . bus al. de qualibus

. ib. gens , inquit • .

queatorum ib. prosrernere 7i\.prostrare . . . 2i\. genus , inqttit n. 22. celoces al. ce- . .

Cap. LVII. n. i. quam reliqua al. . lones n. 23. et penteres , et hexeres

.

^uam reliquae ib. nuncupati aL vocati . . al. et pentiremes > et hexiremes , al. et pen-
sunt . teremes i et hexiremes , n.24. est enim I.1-
Cap. LVIII. n. 1. emissas al. missas . . tus . al. est enim funis latus n. 25. cau- .

Cap. LIX. n. i. sed de daemonum al. . pilus . al. caupillus , al. caupolus . a!. cau-
sed et daemonum . Quod ele^antius est pulus . ib. linter . al. lintris , ib. quo in
ib. esse debet . al. esse habet . Pado . al, qua in Pado . n. 26. contecta .

Cap. LX. n.i. in otio al. initio . . al. contexta . n. 27. cauato . al. cauatae .

Cap. LX-II. n. i. calcatur al. calce- . ib. capiant . al. capiunt .

tur ib..per calculas al. per calles . . Cap. II. num. i. cumba . al. cymba ,.

Cap. LXIV. n.i. ternariis al. trinariis. . ib. quod . al. quo aquis . n. 4. dc
aquis
Cap. LXV. n. i. trio . al. trinio ib. . qua . de quibus , n.5. remiges quod .
al.

vocabant al. vocant . . al. remiges , dicta quod, omisso dicta post
Cap. LXVI. n. 1. eis iactu al. in . m sint . n. 6. et decutiendis . al et discu-
actu , aL eis iactum al. eis in iactu ib. . . tiendis n. 7. per tropum al. per tro-
. .

bonum aL boni . pum ab animali ad animal n. 9. arbor. .

Cap. LXVII. n. 1. mouentur al. mo- . al. arbor nauis n.9. Cinna . mali alii . . . .

uebuntur . haec verba referunt num. seq. post tra-

Cap. LXVIII. n. 1. legibus . aL a legi- huntur ib. habeant al. habent . n. 11. . .

bus . arbor a\. arbor nauis ib. deiiciatum

. al. . .

Cap. LXIX. n. i. tradit al. tradidit . disligatum . ib. vinctae . al. lunctae . i\,
ib. viitacis . al. viuaces . ib. gcmina? su- iunctum est . n. 15. in manu . al. (« «<i-

Jom.lV. Aaaa
 . .

554 VARIAE LECriONES

ue , ib. habeas . al. habes . n. 14. adun- caedendo ib. tendatur al. tundatur . n.i. . .

cas . al. ad vncas . n.i j.apud j;raecos . al. marciis malleus al. marculus malleus . ib. .

(tpuA hebraeos . n. 16. sabJuciintur . al. martellus mediocris al. marcellus me- .

rediicuntur al. seducuntur . . diocris . n.3. foruum . z\. formum . n. 4.

Cap. III. nuiT). 3. cominentaturn . al. cacliim . al. cilium .

cominendatum , n. 4. supparuin al. . si- Cap. VIII. n. r. quasi sapiens al. vt .

parum . sapiens . n. 2. machiones . nl. mationes ,

Cap. IV. n.i. retes tendantur . al. r^- Cap. IX. n. I. descriptio . i\. discretio .

tia teudantur . n.3, si veli . al. si velis . Cap. X. n. I. vel structio . al. vel iri'

n. 4. al. a tortura . n. 6. qui

a tortu . structio . ib.et cohaerere. i\,vel cohaerere,
cornibus . quo cornibus . al. quae cor- al. ib.et intinctio . al. et instinctio . ib. in a-

nibus . ib. et retrouerso al. retro et . qua . z\.in aquam . ib. strictura. al. instru-
lierso . n. 7. anquina quo . al. anquina ctura . al. instructa . n. 3. fluuiatilis . al.

funis nauis est quo . n. 8. quo deligata , fluuialis . n. 4. in ligno . al. . in tigno .

al. qua deligata . ib. de quo Vaigius al. . n. 6. mortalitate . al. mordacitate . ib. et
de quo yirzilius . n. 9. dcligare . al. re- mollitie . aI. et mollitia . ib. feritur. al.

ligare . n. 10. catapirates . al. catapora- fricatur . n. 8. conchleatius . ai. cochlea-

tes . al. cataporate . ib. linea . Vulcanius tius . n. 9. a colore auis . al. a colore a-
censet legendum lina . ib. tentatur . al. uium .

probiitur . ib. hunc catapiratem . al. hunc Num. 12. incorrupti . al, incorrupti
cataporatem defert ib. . ib. deferat . al. . permanent . ib. scalpti . i\. sculpti . rt.ij.
rodus al. rudis . . globus . al. gilbus . ib. structura . al. stru-
Cap. V. num.i. retes vocatae al. re^ . cturis . n. 14. hunc aestate . al. hic ae-
'-
tia vocata ib. dicimus tunes al. dici . . state . ib. domorum , tictilium . al. do-
funes . n. 2. piscatoriae retis . al. pisca- morum potest , fictilium . ib, coctilibus .

torii retis . n. 3. nassa cassis . al. nassa al. coctis imbricibus . al. imbriculis ,
. ib.

ex viminibus tamquam rete contextum n. 19. calx viua al. calcis viua n.jo. . .

cassis n.4. conopeum retes,qua culi-

. cognatum . al. agnatum . ib. e lapidc spe-
ces excluduntur in modum tentorii quo . culari . al. lapis est specularis . n. 21.
u\. conopeum est rete in similitudinem ten- adhaerendo in fabricis . al. adhaerendo
torii contextumpropter muscas , et culices fabricis . ib. relinquat . al. relinquetur .

excludendos , quo . ib. copiosi . al. copio- Num. 22. ratio al. structio ib. gene- . .

se . ib. conopeum dicitur . al. conopea ra rotundarum . 7l\. genera columnarum .

dicitur . ib. nam Canopea . al. nam Co- ib. corinthiae . al. corinthicae , ib. cras-
nopea , situdinis . a.\. grossitudinis . n. 23. fultu-
Cap. VI. n. I. faciendo ferro al. fa- . rae sunt coluranarum . a.\. fulturae sua-
ciendo ferrum . n. 2. auctorem al, du- . rum columnarum quae a fundamento
. ib.

ctorem ib. cremato al. crematur

. n.4. . . consurgunt. al. quibus a fundamentis sur-
iudicio paret . al. in iudicio apparet n.5. . gunt n.24. est graecum z\.est graecum ,
. .

et f^amma al. et fiammis n.6. graecum . . . id est , supermissa n. 26. calce admixta . .

al. graecum nomen ib. a cauma al. a . . al. calce admixto. n.27. quos in pauimen-

caumate id est , a calore n. 7. ad con-

., . tis al. quos pauimentis . n. 29. mitterc
.

uincendum litigatorem , vt post quanta- est . al. mittere modi qui- dicunt . ib.

libet secula fixumque lapidem limitem que . al. modi cuique causae Hucusque .

«sse cognoscant al. ad conuincendum li- . partes constructionis sunt .

tigatorem , vj fixum lapidem post quan- Cap. XI. num. i. Huc vsque . . ve- .

talibet secula limitem esse agnoscant . al. nustate aedificiorum al. om.ib. illud . .

md conuincendum litigatorem post quan- al. om. ib. tectorum auro . al. tectorum

talibet secula , vt fixum lapidem limitem causa auro ib. et colorum picturae .

esse agnoscant al. et colorum pictura .

Cap. VIJ. jQum. i» a cudendo . al. a Cap. XII. nam. i. vt Lucillus . al. vt
 . . , ,

AD LIB. XIX. ETVMOLOGIARVM 555

Lnciu! . ib. Uqueariutn . al. laquearium sicut elementum . coeunt al. con-
n. 6. .

facit iunguntur , vel coeunt commifsu- . n. 8.

Cap. XIII. num. i. quis autci-n . . . ex- ra dicitur . al. ccmmissurae dicuntur n.9. .

cogitauerit qui autem

. al. . . . excogitaue- Perdix quidam . al. Perdices quidam . ib.

funt , ib. erodet al, erodit . de fcrro ferro . ib. armauerit al.
. al. e .

Cap. XIV. n. I. tesselli autcm a tes- armauit ib.exulatus. al. exulatum. ib.
.

seris nominati al. tessella autem a tes- . et in Ciliciam venit . al. et inde Ciliciam
seris nominata . venit . n. 10. huius modus al. huiusmo- .

Cap. XV. num. i. latine est pingere . di . ib. circini al. circuli ib. in cuius . .

a>. latine efpngere . ib. plastae cst . al. roedium . al. in cuius medio .

plastis est . Num.ii. quasi succurris . al. quasi su-

Cap. XVI. num. i. habentia . zl. per curis . ib. pennum . al. pinnum n.i2. . di-
se habentia . n. 2. vmbra hominis lineis cebant pennas , non pinnas . zX.pinnas di~
circumducta . al. vmbram hotninis lineis cebant-^i non pennas . n. 12. nomen al. .

circumductam . ib. complent . al. im- oin. ib. ex auersa al. ex adnersa . n.13. .

plent. scalprus . al. scalprum . al. scalptrus . ib.

Cap. XVII. num.i. colores autem di- sit aptus al. sit aptum . . diminutiuuro.
ib.

Cti sunt , quod al. colo^es autem dictos, . a\. diminutiut.s n. 15. . scobina al. sco- .

quod ib. quoJ in initio

. al. quod ini' . fina . ib. terendo , al. haerendo . ib. fa-
tio , n.7. primi graeci . ^X, primum grae- ciat . 2.\. facit . ib. gaUa . al. gallia . al.

ci • ib. creduntur ib. pro-

traduntur . al. . om. ib. guuia . al. guluia . al. gulbia .

prio . al. proprium n.8. elephanros al. . . Cap. X'X. num. i. ordisse al. ordinas- .

elephantes ib. obruuntur al. obruunt .

. . se n.2. inuenit omnia
. al. inuenit haec .

n. II. in aurariis . al. in aureis . n. 12. omnia .

in auri colorem . al. in aureum colorem . Cap. XXI. num. i. est sacerdotalis II-
11.15. in ius idem . al. in vas idem , n.i6. nea . al. est tunica sacerdotalis linea . ib.
caeruli.]ne caeruJeique • ib.
. al. mirabi- nuncupatur add, podas enim graeci . al.

lem . al. mirabile . ib. spuma . al. spu- pedes dicunt haec vu/go etc. . al. ct nun- :

mae . n. 17. plurimis . al. pluribus . ib. cupata , quam vulgo ib. camisia voca- .

aedificata . al. aedificato . ib. quac fu- tur al. camisi.im vocant . n. 2. videren-
.

mum . al. qiiod fumum . ib. admiscent . tur videantur

. n. j. est ex bisso .
2\. .

al. miscent . num. 19. nam si al. nam si . al. est , quod graeci tiaram , latini ga-

et . ib. silis bonat al. si- boni . al. sihs . leam vocant , ex bisso ib. sphaera me- .

licis bonae , a\. silicis bene n. 22. illu- . dia caput . al. sphaera medium caput . ib.
minantur al. luminantur . n. 25. .inde galeriam . al. galeam . n. 7. dei tetra*
spiraminis . al. inspiraminis , ib. aceto grammaton . al. dei illud ineffabile te-
admixto al. ^iceto admixtum . . tragrammaton . n, 8. fcminalia al. femo- .

Cap. XVIII. num.i. instructuram . al. ralia . velabantur al. add. velaban-
ib. .

in structura . ib. binum pedum . al. bi' tur : badin enim hebraice linnm dicitur .
norum pedum acuminibus . ib. . al. cacU" Cap. XXII. num.i. sicut tegumen al. .

tninibus . a. 2. ruunt al. sunt . . n.3. ge- quasi tegumenta \h. o^n-^%i intumentum. .

nere . al. a genere ib. trudit , , id est al. quasi intumentum amictus n. 2. sed .

includit . al. trudit , et detrudit , id est ., et haec . al. sed et hoc ib. sermonis . al. .

includit martellus . .machina . ib. . . . . sermones . n. j. lautior al. lautius n.4. . .

al. „ martellus mediocris malleus dictus venditantur . al. vendicantur n. 5. pe- .

per diminutionem . Machines dicti a ma- rizoma . al. perizomatum . ib. e foliis .
chinis , in quibus insistunt propier alti- al. de foliis , ib. velarunt al. velabant . .

tudinem parietum ,, n. 4. a scandendo . . z\. veLiuerunt n.6. eiectionem al. de- . .

al. a scaudendo , id est, ascendendo VO' iectionem .n. 7. profusior sit . al. profu-
CAiae . ib. significat . aU significant . sior est .

Cap.XIX. num.4. sicut elementa . al. Num. 8. manuleata . al. manicleata

Aaaa 2
 . .^

55^ VARIAE LECTIONES

n. 9. clauls ex purpiira al. claiiis et pur- . vt cumulatus . ib. ambitus . at. amhitu i
pura n. 10. anitiuis .augesceret al. <f «/• . Cap. XXIV. num. i. est quo al. est .

mos augeret .\h. proponi ^X.poni.u.w. . in quo ib. ministrantium

. al. admini" .

laculata est . al. lacuna est ib. aerio . . strantium ib. expediti al. expeditius ,
. .

al. aereo n.T^ qune inaUiarum . al. quae

. ib. pcllicia al. pdlicea ib. vtebantur . . .

4 mahiarum ib. tnaluellam . al. maloe- . al. induebantur n.j. eftusiore al. etfu- . .

lam . n.14. ex purpura . purpura\

al. ^.v siore . n. 5. intextas . ai. intextis . n.6,
holo enim totum r//V/V«r , omissis suprasi- orationem . al. in orntione . ib. inscripsit
milibus verbis . n. 15. byssum esse . al. al. scripsit . n. 7. imponitur toga . al. im*
hyssinum esse ib. existiment al. exi- . . ponitur togae . n.8. transbearet . al. tranS'
Stimant n. 16. aprina al. caprina
. ib. . . ueheret . n. 10. dicitur de quo . al. vi-
masticina . mena zl.mena , quod sit . . . . . detur de quo .

colore nigro graeci enim ynelum nigrum : Num. vox illa senatus al. vox:
12. .

vocant Masticina , quod colorem 'masti-

. illa senatui ib. (^uirites ite ad saga , al. .

fis habeat . al. masticina . . Mela e co- . Quirites ad saga conuersi fuerunt al. Qui- .

Jore nigro : graeci enim fiiT^av nigrum vo- rites ad saga conuersi fuerant al. Qui" .

cant . rites ad saga fugerunt . n. 14. capitibus.

Num. 18. segmentata . al. segmenta . z\.capitiis . n. 17. gracci al. graece . . \h.
ib. abscissas . al. abscissae . ib. praeseg- planetas dictos . al. planetas dictas . ib,
mina . al. praesegminas . n. 21. velensis . vago sui errore . al. vagae suo errore .

al. velenensis . ib. vt in Hispaniam ."

al. vt n. 19. aestimant . z\. existimant . slI. ae-
in Hispania . n. 23. et bilex . al. et bi- stimat ib. et melorae . al. et melotes .
.

plex n. 24. sine manicis . al. lineum si-

. n.2o. orae dX.ora , ib vocabulum trahen- .

fte manicis . ib. vtuntur . al. vtebantur . tes . al. vocabuhim trahunt . al. vocabulo
r.25. renibus al. in renibus n.26. pro- . . trahunt .

ducitur al. ducitur . ib. flexuosam

. al. . Cap. XXV. n.i. praelautum al. prae- .

fiuxHOiam n.29. camisas al. camisias .

. . latum n. 2. mobilitate
. al. nobihtate . .

ib. vocamus al. vocari n. 30. tubrucos . . n. 3. cooperto al. operto ib. vocatur . .

Vocatos dicunt, qnod a\. tubralicos vo- . 7i\.vocata. ib. supermittatur . z\. super-
eatos quod , om'\sso dicunt ib. tubraci . emittatur . n. 4 eiicitur . z\, reiicitur ,

quod al. tubruci quod

. . ib. vulgo , al. vu/gus . n. 6. palliolum .

Cap. XXIII. num. I. sarabara al. sa- . z\. palhum . Ib. in Isaia . al. in Isaia le-
rabarae ib. lcnae al. linnae
. ib. strin- . . gitur .

gcs . al. striges ib. mastrucae al. ma- . . Cap. XXVI. num. i. stragulatam . al.
Strugae . n. 2. sarabara . . . immutata , stragulam . ib.vestem fecit . al. vestem si-
al.sarabarae . immutatae ib. sarabara . . . bi fecit . n. 2. quia solet . al. quia sole-
suspcnderunt . al. sarabarum suspende- bant . ib. intrauerit . al. introissent . al.
funt, ib. nuncupantur. al. nuncupaban- introierit n. 3. fulciant . In editione
.

tiir . ib. in capite . z\. in capitibus . n.j. Grialii videbatur esse fulciat n. ^.cul- .

saga quadra . al. sagae quadrae . n. 5. citae al. culcitrae

. n.5. tapeta dicta . . . .

estis sarda . al. vestis zermanica ib. in- . psila . al. tapeta autem aut psila
tapeta
«uuntur . induantur
al. ib. transformen-
. sunt , aut amphitapa Psila tapeta etc. .

tur . al. transformantur n. 6. linamen-

. n.6. mantelia . al. mantiUa ib. ipsum , .

tis . liniamentis .
al. ib. et male tecti cum al, istud . ib. praebebantur . Mappae . a1.
Jatratoribus . al. et malis tecti cum latran- praebebantur siue mandeha a manden- :

tibus , al. et tnale tecti cum latratricibus . do Mappae . ib. quasi manupae iX.qua-
. .

jb. sagati . al. sacrati . ib. linteati . al. li- si manupiae . n.7. graecum est . z\. grae-
peati . n. 7. expressus . al. expressos . ib. ciim nomen est . ib. manitergium . al.
succus , al. succos . ib. illudit . al. inchi- jnanutergium . ib. vocatur al. vocata . .

dit .specimen . al. speciem . ib. ferat .

ib, al. dictutn est , n. 9. leguntur al. <//-* .

^Uferant n. 2. vi concumulatus . al.

. cuntur ,
 .

AD LIB. XIX. ET YMOLOGIARVM 5S7

Cap. XXVII. num. i. vellenJo al. a . clissipcntur capilli . al. et sparsos dissipent
vellendo . al. aucltendo . ib. ex tcrra ori- capillos . n. lo. grnna al. geneta il».. .

tur . al. r.v terra spetn nitenti oritur . ib. depenJent . al. dependuntur al. deri- .

a graeco . al. ex ^raeco . n. 2, dicitur . uantur .

al. dicta . ib. stipatorcs . al. stupittores . Num. Tsque pendentes il.vsque
II. .

tb. qui in nauibus . al. qui in vallibus . dependentes ib. a viris gcruntur . al. ah .

n. j. in tela . al. in telis . n. 4, quae fi- vniuersis viris oeruntur . ib. catellac . al.

bros i[. quos jibros , ib. aranea vocata .

. catella . al, circellae , n.12. serpentum .

al. araneae vocantur ib. nurriatur al. . . al, serpcntiuiri . n. 14. in virgulas . al. iit

nutriantur n. 5. nominantur al. vo-

. . virgulis . iS. faciemus . al. fecimus ,n.\6,
cantur . ib. crasscdo . al. crassitudo . dcxtras communes
dextrae co/h- esse . al.

Cap. XXVIII. n. j. propius . al. pro- munes sunt ib. ac feminarum al. ac . .

pior . zi.proprie n.i\. emictunt al. //«- . . mulierum , ib. ob armorum virtutem ,
mittunt z\. mittunt . ib. testae . al. te- . al. ab armorum virtute. ib. viriolae al. .

Stco n. 5. vocata . al. vocatur

. n. 6. . virilias . ib. armills non discrepat . al.

huiusmodi coloris . al. eiusmodi coloris . armillae nomen discrepat . n. 17. tenetur
n. 8. est , vt . al. est ,poeta inquit et : a viris . al. tcnetur viris . ib. in simili-
Cap. XXIX. num. i. staminum . al, tudinem . z\. in similitudine . n. 18. di-
staminis . ib. deriuatiuum . al. deriua- cuntur . al. sunt intuentur al. con-
. ib .

tum . ib. insubuli quia . al. insubuli dicti spiciunt . ib. ex splendore al. ex se ib. . .

quia . n. 2. colus quod . al. colum quod. dcesse viderint , adiiciant . al. rei esse vi-

ib. fusus quod . ii.fusum quod . ib. per derint i abiiciant . u. 19. apud feminas
ipsum 3i\. per eum
. n. 3. calathus al. . . crurum ornamenta quibus . al. sunt or~
calnthum Et sic iterum . . namenta crurum mulieruin , siue armillae
Cap. XXX. num. x. dicta quod al. di~ . pedum , a quibus . ib.quibus odoramenta .

cta eo quod ib. quae in capite al. qaae . . al. in quibus ornamenta .

ideo in capite . ib. ad signiticandum . al. Cap. XXXII. n. i. circa brachia . al.

ttd significandos . ib. corona fuic . al. co- circum brachia . n. 4. in Maenium . al.

ronas fuisse . n, 2. vocatum quod . al. //; Maeuium . ib. gestare al. portare . . ib.

vocatum eo quod . ib. est formata , et no- miserat . al. mittebat al. mittere praefe- .

minata corona . al. et formcttam , et no- rcbat n. 5. annuli auro . aU annu/o au-
.

minatam coronam , n. 3. cicadas pleri- . reo . n. 6. Lucentes etc. Ita raendose in

que male rt/r/rtrf^/ . ib. infula , apiceetc. mss. , et editis hi versiculi descripti sunt,
al. infulas , apices ,
pileos , siue galeria . vtlongissimum foret , neque vtile varias
n. 4. vittae sunt . al. vittae dictae sunt omnes lectiones apponere .

ib. plerumque tortilis . a\. plerkmque la- Cap. XXXIII. n. I. nam a clnctu al. .

ta erat iplerumque tortilis .ib. dealbo. nam a cincto . ib. nominatur . al. nomi-
al. ex albo n. 5. sutile , . al. subtile . ib. natum \h. cinctu autem . al. cincto au- .

appellatus • al. appellatur . ib. a ligando . tem ib. et campestre

. al. et campesjris . .

al; alli^ando . connectebatur . al. con-

ib. n. 3. lactantes . al. lactentes . ib. et Pru-
texebatur . ib. galerum al. galerium ib. . . dentius . al. sed Prudentius . ib. illigatum.
fiebant zl.fiebat. n. 6. cidaris et ipsa
. al. illigatae . n. 4. limus . al. lunus . ib.

sacerdotum . al. cidaris insigne sacerdo- publici habebant . 2\. publice habent . ib.

tum . ipsum sacerdotum .

al. cidarim et id est , limas . al. id est , lunas . ib. cal-

ib. quae a plerisque al. quod a plerisque . . tulum . al. calculum . ib, quam illi . al,

Cap. XXXI. num. 1. nimbus al. nim- . quia illi n.5. nuncupamus al. nuncU"
. .

bum n. 5. mitra alligatur . al. mitrae

. patur ib. descendens
. al. diuidens ib» . .

nlligantur . ib. ricula . al. rigula . n. 6. alarum sinus al. alarum sinum ib. ve- . .

quae dependet al. qua dependet n. 7. . . stes ad corpus contrahat al. vestiat cof- .

retiolum . al. reticulum . n. 8. ab auri- pus , contrahat al. vestium corpus con- .

bus al. ab auribus dictae . n.^. et sparsi

. trahat , ib. dicunt al. vtcant . n. 6. al- .

Aa aa^
 . ..
.

55S VARIAE I. ECTIONES

ligat . al. aUiget
al. vin- . n.7. vincitur. proxima . al. proximo . ib. antccoenia •

eiatur . yirgiUus dicit .

n.8. Virgilius . al. al. antecoena vocantur
. ib. . al, vocaba-
Cap. XXXIV. n.i. nuncupati sunt al. . tur . z\. vocabantur n. 13. . sic Martia-
nuncupantur . al. nuncupatoi ib. insertis . lis , i\. sicut Martialis . ib. quod et vs-
filo . al. iasertis filis , n. 2. caligarius ve- que . al. quod ad vsque 11. 14. coena .

ro non a callo . al. caligarios viros non vocatur . al. coenam vocari , ib. vesper-

a calce ib. vocatus al. vocatos , ib. quas

. . nam , al. vespcrtinam .

graeci . al.quod graeci . ib. calceamenta , Nuiu. 15. cum cibo . al. cum omni ci-
al. calciamenta ; et sic edidit Grialius , bo . fermentatius
ib. i[. fermentarius . .

n. 3. crepidae autem dictae . al. crepidas n. 16. spongia al. sfungia ib. diu ma* . ,

fiutem dictas aiubulando aU in . ib. in . laxacus . z\.diutissime laxatus al. diutius .

nmbulanduin soli al. quos soli .

. n. 4. iis . malaxatus , al. diii laxatur , ib. hume-
ib. centuni tuerint al. centum fuerunt . . ctationis . al. huwectationes , n. 17. de
n.5. cantaturi . al. canturi . ib. vt dextro . farre . al. ex farre n. 18. asperso . al. .

al. vt in dextro ib. pedi aX. in pede . . . aspersa ib. sumuntur . al. add. ,» Crustu-
.

n. 6. baxeae al. baxca . ib. fierent al.. . la diminutiuum est a crusta , panis oleo
fuerunt conspersu5 , in medio concauus , et tor-
Nuna. 7. sicat subtolares al. sicut . tus j, ib. quia diuiditur . al. quia
. diui-
subtalares . ib. quasi subtalares . al. quasi duntur . ib. simila . al simila subtilis- . .

subcalares . n. 8. consuti . al. contusi . sima est farina . al. add. est farina , 4
n. 9. ossas puto ab osse . al. c^as puto farre dictum , cuius sunt purgamenta ,
tfb oso n. lo. vel aeneis
. . al. vel uereis . n. 19. tenuissimum . al. tenuissimus .ib.
B. 12. quod saccum habe<int . al. quod egestura . al. eiectum ib. pollis ... al. .

soccum habeant . ib. iniicitur . al. /«//- pollen genus est farinae candidissimae .
ciatur , ib. ligantur . z\. ligentur . n. i^. ib. vna hora . al. prima hora i\.plurima .

lingulati . al. linguiati . ib. folleatos . al. hora . vocatur . n. 20. al. vccantur .
foliatos . al. foleatos , ib. chalybati . al, Num.2i. violenti . z\. violento n.z^, .

caluiati . al. calliuati . al. caliuati . \h. quando ardet in oleo al. quutn ardeat .

soia caligis vinciantur al. soiea caligis . in oleo n.24. lardum eo quod . al. lar~
.

tinciatur . al. solea caligis vinciantur dus dicitur eo quod ib. repositum . al. .

al. sola calcis vinciantur ib. sculponeae . . repositus . ib. vnde Afranius al. vnde .

al. culponei. al. culponiae . ib. braxeae . dicit Afranius . ib. in Rosa . al. inprosa.
al. braxea . ib. sagatum . a\. saginatum . n. 27. mix-

ta al. commixta
. ib. pulpa autem , . . .

LIBER VIGESIMVS . gUitinosa sit . al. om. n. 28. lucanicae .

al. lucaniae . n. 29. quod fiat al. quod .

Caput I. nuoi. I, mensam , et sellam fit . ib. isiciis . z\. insiccatis . ib. conci-
fecit . al. mensas , et sellas fecit . ib. fa- sis . al. conscissis ib. afratum al. afro- . .

ctum vocabuUim zl.factum dicitur vo~

. tum . ib. spumeum . al. spumetum . ib.
cabulum . n. 2. quasi ad cibatum . al dicitur . ii.vocatur . n. 30. vocant . al.
quasi ad cubatum . n. j. conuiuium a dicunt .

multitudine , al. conuiuitim dicitur a Num. 31. sphaera . . . appellatur . al.

multitudine . ib. nam priuata mensa vi- sphaeras . , , appellatas . n. 32. quia ea
ctus cst, conuluium non cst . ai, nam lex al. quae est lex
. . ib. hoc graeci . al.
friuatae mensae victus conuiuium non est hanc graeci n.35. . alia specie • al. alias
Cap.-II. num. i, vocatur . al. vocatus species ib. coagulat , al. coagulatum .
.

n. 2. subsistere . al, substinere , ib. ali- n. :j6.colligatum . al, coUectum , ib. in

mentis , al. ono. n. 4. parum al. par- . similitudinem . al. in similitudine . ib.
num n, 8. a satura . al. a satyra
, al, . dicitur . al. om. n.37. fauos vocatur .

A saturo . r. 9. efficitur , al, affcitur , i\. fauum vocari . ib. feruere . H. fer-
A. 10. polluimus. aU soluimus , n, 12. uescere . ib. sanitatique . al. sanitatetn-
 . . :

AD LIB. XX. ETYMOLOGIARVM 559

que . ib. slcut c contrario . al. sicut ton- Cap. VI. num. ^. et jicula al. et si' .

trario . tulit ib. nos siculam

. al. nos situlum . .

Cap. III.num. i. vocata . al. vocei- al. nos situlam ib. cuitharus Goth.r. . . . .

tur . ib. quam indc recentem dicimus etc. Tol. add. Cantharus vas qua f^irgi~. : : : :

al. ha»c quidem recentem vocatit quia .,

lius Et grauis appendebat canth.trus an-
.

reiicitur noua a fontc , vel a flumine . sa n. 4. per diminutionem

. i\. per de- .

Uam vetus putrescit ^qui^t non est vtiUs riuationem . ib. vocAnt al. dicunt . n.6. .

vetusta , vt vinum etc. n, 2. adolcscen- cilicises . al. cilices . al, ciliciemes . n.7.
tulas dixit al. adolescentulos , inquit. volunt . al. om. ib. in quod al. in quo . .

n. ;j. pucris operariis . a\. pueris et ope- n. 8. diminutiuum . al. diminutum ^ ib.

rariis . ib. non vt in pranJio . al. non ablutioiiem lauationem . al. albatiO' , al.

vtique vt in prandio n.4. relicta al. re- . . nem ib, solitum sit
. al. solitum est . .

pleta . n. 5. succinatium al. succina- . n. 9. quod aquas 2A. quod aquis ib. 0- . .

tium vinum n. 7. nuncupant al. nun- . . rientales . al. in oriente . ib. sed ct cama-
cupauit ras . al. sed et cum eis aras .

Num. 8. complures al. quamplures . . Cap. Vlf. num. i. olearium eo . al.

n. 9. crucium vinunn al. crudum vi- . olerium dictum eo . n. 4. lenticula va-

num ib. acetum
. al. acidum ib. aqua- . . scuUnn . . . a liniendo dictum . al. „ len-
tUiii . al. aqua mixtum ib. ct acidum . . ticula modicum vas aeneum , vcl argen-
al. et acetum ib. quasi aquidum al. . . teum quaJrangulum in latere apertum,
add. „ quia aqua lauantur vuae in tor- quod et lichitum Est enim vas olei , .

culari post expressum vinum Est vilis . quo regcs,et sacerdotes vngebantur,a
potus seruis aptus ,, n. 10. ex melle mix- . liniendo dictum „ .

tum al. ex melle dictum n. 1 1. lorea .

. . Cap. VIII. num. 2. vapor emittatur .
al. luria . n. 11. conficitur . al. confi- al. vaporem emittat ib. patcntioribus . .

ciatur n. 14. defraudetur

. al. dejrude- . zl.patentibus num.]. mutuarint. ai.ww- .

tur . n. 15. desccnderit . al. descendit tuassent . al. sumpserint . n. 4. aenei .

n. 18. ignea . al. igne n.jo. liquant . al. . al.aeneae ib. vocati al. vocatae n.6. . . .

linquant ib. in niodum luaris , al. in

. cibrum quod al. cibrum dictum quod . .

modum aquae maris num. 21. succi di- . ib. currifrum currifrugum . al. .

cti . al. succus dictus , ib. exprimuntur . Cap. IX. num. 4. scrinia ... al. add^
al. exprimantur . „ scrinia sunt vasa , in quibus seruaban-
Cap. IV. num. i. vas dictum , al. va- tur libri , vel thcsauri Vnde apud ro- .

Sa dicta . ib. apponantur . zi, ponantur . manos illi , qui libros sacros seruant,
al. fsca apponatur . ib. vasculum quasi scrinarii nuucupantur,, n. 5. paulo . .

esculum al. vascula quasi vescula

. . zX.paululum. n. 6. sitarciae . i[. sithar-
n. 2. Apostolus dicit . 3\. Apostolus ait thiae . al. sitarchiae . ib. «utae . al. coa-
ib. fingit . zl.finxit . n. 4. excocta . al. ex sutae . n. 7. sacculus . z\. saccus . n. 8.
terra excocta . ib. suscipit . al. suscepit . fissiscannis contexitur . al. fiscus qui
ib. elficitur testa . al. ejficitur tosta . n.7, contexitur In editione Grialii erzt fissis .

quem vulgo cilionem . al. quod vidgo canis pro fissis cannis . n. 9. virgulis .
celionem n.9. vocabatur . al. vocatur .
. al. pro Israel
virgultis al. populo . ib. .

ib. ct scutella . Postea . al. et scutella per lirael quasi couus , quasi
. cauus al.
ib. .

diminutionem , est enim eiusdem similis . quasi couus , vel cauus n. 10. dictae . .

Postea . n. lo, messorium . al. misso- ai. dicti . ib. sporta vel quod . . . fiebant .

rium . n. XI. gauata al. grauata . ib« . al. ,, sportula diminutiuum a sporta
scuteila . . . siroilis . al. om. sporta autem dicta , quia exportt-t ali-

Cap, V. num.2. labris al. Ubiis n.5. . . quid , vel quia ex sparto fir . Spartus ve-
vjrgultorum . al. virgularum , n. 4. in ro est frutex virgosus sine foiiis ab a»
vsibas aquariis . al. in vius aquarum , spcritate vocatus , similis carici htrbae »
o. $. scaUe iLfcalat . . <t i\xaci iie eo cou£cmiitur » .
 . , ... . .

^60 VARIAE LECTIOMES

Cap.X. num. ab igni colendo al. i. . na ib. composita
. al. Cit posita , Hb. .

a colendo ie^nfm ib. de septentrione poe- . deportata al. deportatur . .

ta dicat al. de septentrione dicatur , n.2.

. Cap.XIII. num. i, quo al. in qu» . .

cicindeJa zX.candeU n.5.

. al. cicendeln . . n. 2. fustes quod , al. fiistes dicti quod .
acera nomen habet, cx qua al. a certo . ib. in terram al. in terra ib. . . quos ru-
Homen habet , rv quo ib. pracstabo al. . . stici palos vocant . al. quos palos rusti-

praestabat . n. 5. fun.ilia sunt . al. fu- cios vocant , ib. velluntur al. euellun- .

nalia dicuntur . ib. scoliae . al. scoliciae , tur al. euoluuntur

. n, 3. dicuntur al. . .

z\. scolici . ib. hoc est , intorti . al. hoc dicantur . ib. ab accipiendo al. a ca^ .

est ^mortis ib. aut vncos al. abuncos . . . piendo , ib. formum z\.formam. ib. et .

al.aduncos ib. hulusmodi al. huiusce- . . formosus . al. et formosum. n. 4. noua-

tnodi al. cuiusccmodi
. cula eo quod innouat faciem . al. „ no*
Nuiw. 6. lambentis . al. labentis ib. . uacula est in quadam subtilitate tensutn

motum ostcndere . al. meJium ostcndere . latiusferrum , radendis acutissimum pilis

n. 7. laterna inde vocata . al. laterna di- praeparatum quod licet barbac segetem ,

cta . al. lanterna inde vocata . ib. possic. metat impressum corpori , tamen sub*
al.possint n. 9. ignis dicitur . al. i^nis
. stantiam relinquit illaesam al. „ noua- .

€St . ib. coeperit . al. coepit . ib. voca- cula ferrum subtile , satisque acutum ;

fur vocant n. 10. Pharus

. al. al. Pha- . . dicta autem nouacula eo quod innouet
rum . ib. supra diximus al. praedixi- . faciem „ ib. pecten dictus al. pecti- . .

nius . ib. insidiosos al. graues ib. in . . nem dici . aX. pectincs dicti . n. 5. cate-
portibus . al. in porticibus ib. Pharos . natum . al. catena horologium al.
. ib. .

dicunt 2i\.pharos dictas . z\. pharos di-

. horologia . ib. per lineas iX.per lineam. .

citur habuisse . ib. quamcumque diei horam , al. quas-

Cap. XI. nu'TO. i. dictus il. dicitur . cumque diei horas
n. 2. breue dicunt Vulcanius legendura . Cap. XIV. num. i. sumitque al./«/w- .

ait humi dicunt baionola . al. baio^ . ib. psitque.. ib. fulgorem. iX.nitorem. n.2.
nida al. batanula
. n.3. spingae sunt, . vocatum zl.vocatum dicimus . ib. in si- .

»n quibus . al. spingae sunt lecticae , in militudinem . al. in similitudine . n. 4.

quibus n. 4. Rutilius
, al. Scttilius al. . . falx . al. falcis . Scilicet nominandi
in

Satirius . al. Stratillius , al. Sallustius . casu . ib. putantur, al. amputantur ib. .

ib. de vita Scipionis . al. de vita sua , dictae autem sunt falces . al- dicta au*
n,6. consueuerunt , al. solcbant , n. 7. tem falx ib, quod . his . al. quod hac •

a ferendo . al. a deferendo , ib. Plautus ib.abscindere . al. abscidere n. 6. rese- .

al. Plautus ait cans al secans . ib. rastra quoque . al.

.

Num. scandendo al. a scanden-

8. a . rastrum quoque
do^id est, ascendendo , ib, vel sellis . Num. 7. codicem . al. caudicem , ib,

al. vel scalis . ib. ob ascensum . al. ad in reliquis operibus habeatur . al. in re»
ascensum ib. scansilia al. scamnilia
. . . liquis operiatur . ib. fossorium . 2\. fosso-
ib. in sedibus . al. in aedibus. ib. haerent. riam n.8. sarculi sunt vel simplites , vel
.

al. sedent . n. 9. considere . al. haerere . bicornes al. sarculum ferrum fossoriutn
.

al. sedere . ib. qui graece . quod grae-

al. est habens duos dentes a sarriendo , id est ,
ce . ib. dicitur . al, dicitur . Item thronum fodiendo dictum , ib. pastinum , 2]. pa-
graece dicitur , nos autem solium . n. 10. stinatum . \b. panguntur al. spargun- .

rex sedet , al. reges sedent . tur . z\. punguntur , i\.purgantur .n.ii.
Cap.XII. num.3. deferuntur . al. feran- cilluntur . al. cillentur . al. celluntur . \h,

tur , ib. diceres . al. diceret dicat

. al. moueantur . ii.mouentur . n.12. profluit .
ib. contecta . al. contexta . composi-
al. iX. profiuat . n. 13. exportare z\. porta- .

ta . n, 4, contexta vehicula . al. re . ib. qualus per qtiem . al. qualus cor-
contextum . . . vehiculum . ib. russati . al. bes i colaque praelorum , per quem . al.
rosati . n. 5. viae stcrnax . al. viae ster' quales , per quos . al. qualos , corbesquc
 .

AD LIB. XX. ET YMOLOGIARVM 5^1

praelorum , p:r quos al. qiiLilus , corbi' . spjrrim.i ib. chamiis ... al. adJ. ,, cha-
.

eulte quoque praelorwn , per quos . raus genus asperi freni e$t, quo Caballi
Cap. XV. num. i. a fla;nine. al. ex superbi coerceri solent, dictus a curui-
fumine n. 2. gyrgillus , qiiod . al. gyr~
. tate chamos eni.n graeci curuum Ji-
:

gillus dictus , quo.i . ib. in pyrum . al. in cunt „ n.j. habenae ab habendo dictae .
.

gyro . ib. pertica , al. parte . n. 2- telo- al.habenas ab h tbenio dictas . ib. a reti-
«eni . tolonem
al. ib. graece al. iuxta
. . nendo lora . al. a retinendo ora n. 4. .

^ruecos , ib. dicunt . al. vo:ant ib. (\\xoA . capistrum al. capistria . \h. dictum . al.
.

imltctur al. propter

. quod imitetur ib, . dictam ib. quasi ante sellam
. al. q:iasi .

leuantem, ac deponentem . il. leuantis ^ antesella ib. quasi nost sellam

. al. qua- .

ttc deponentis si postsella cingulum .al. cingula ,

ib. .

Cap. XVI. num.i. vel quod haec equl , n. 7. caloratum al. coloratum n. 8.. .

al. vel quo equi ib. lactentes

. al. lactan- . ardorc siccctur Cod. Luc. add. ExpH-.

tes . n. 2. lupata sunt al. lupati sunt . . cit libcr Etymologiarum domni Isidori
Pro freni asperrimi naelius essct frena a- Episcopi . Deo gratias : amen ,
56i
ADDENDA, ET CORRIGENDA.
Pjg. 9. not. col. 2. Iin.i6. lege , /r/'/>^//rtr/ . Pag. 17. not. col.i. lln. 4. lege, a/i-
^&>i/ , et lin.7. Ku)>yivr-f,ov . Quod in plerisque exenr>plaribus legitur . Pag. 20. not.
col. i. lin. 2. lege , ?rX6'i//Lt&)V : et pag. 21. not. col. 2. lin. 5. , iT/^wV , Quod vtruno-
que sic in plerisque exemplaribus extat . Pag.j^. lin. 13. legc , &'Ta . Pag.37. lin.7.
lege , hippocentauri . Pro quo nrtale apud Grialium est hypocentauri . Pag. 40. not.
col. I. lin. 3. lege , atpmoi' . Pag. 42. not. col. 2» lin. 29. lege , S^? . Pag. 64. not.
col. 2. lin. 8. et 9. \e^e ^inquiete Pag.65. not. col.i.lin. 10. lege
. , tactu .V^g.6^.
lin. 9. ad marg. lib 9. 'y.711. respondet lineae sequenti , vt intelligatur versus esse
Lucant Pag. 71. not. col. 1. lin.3. lege , Tarracon . Pag, 75. not. col, i. lin. 9.
.

lege , £t/*£o;;^6)poi' . Pag. ^6. not. col. i. lin. 5. lege , awo .

Pag. 87. not, col. i. lin.3. lege , ideni Pag. 90. not. col. 2. Hn. 16. lege , .

etuguriis . Pag. 105. lin. 6. lege , cynomyia . Pag. 117. not. col. i. lin. 6. lege ,
Vulturnus Pag. 118. not. .col. 2. lin. 18. lege flat Pag. 120. in titulo lege , £/]/- .

mologiarum Ib. lin. 19. lege , caelum, Ib. not. col. 2. lin. 3. lege , igni Pag. 127.
. .

rot. col. 2. lin. vltima Grialius cxhibet adhesum dubito , an voUierit adhaesum : .

Pag. 133. not. col. 1. lin. i. \egc , Flammeo Pag. 138. not. col. 2. lin. 14. Grialius .

hibat i Danubius a nubium copia , sed in textu ediJit a niuium copia : quod ipsum
in aliis quoque impressis extat . Pag. 142. lin. 19. lege , Africa , Pag. 144. lin.17.
legs i beryllos , Ib. not. col.i. lin.vlt. lege , Theophrast. Ad pag.145. lin.3. notandum>
quod pro sunt enim ea foriasse legere praestiterit , snnt in ea . Ad pag. 146, lin.20.no-
tandum , quod pro iris alii editi habent i^pJc . Ib. lin. 19. sardonyx
legeIb. , .

not. col. I. lin. 1. lege , El dic Ad pag. 147. lin. 7. , . notandiun quod pro Sarra-
cenis melius scribitur Saracenis . Ib. not. col. 1. lin. . 12. lege , Cappadocia
Pag. 159. not. col. I. lin. 18. lege, Thessalia et col. 2. lin. 18. Thessalonica : :

ct ibid. lin.31. B-is-crx^yfov Pag. t6o. not. col. 2. lin. 12. lege , rt^ Aquilone
. Pag. .

165. lin. 1. \tge Africayn . Pag.tS^. not. col.i. lin.vlt. lege , f/ cp/xij.
•,
Ib. ad col. 2.

lin. penult. notanduin , scribi solere Nysam , et Nyssam , et a nonnuUis Nisam »

Pag. 187. lin. 6. \i:ge , . proprie

Pag.202. lin.14. lege a3-«v» Ib, not, col.i. Iin.i6. lege , receptaculum Vzg. 20'^, . .

iiot. col. I. lin. 10. lege, Peloponnensem Pag. 204. not. col. 2. lin. 7. lege , fe- .

minino Pag, 206. not. col. i. lin. 16. \ege , Phocaeenses

. Pag. 214. lin. 19. lege, .

yvjjivoc Pag. 225. lin. 5.

. lege , yvvn Ad pag. 22S. lin. 4. margini adde , For/^ , .

tetragonus i siue exagonus Pag.239. not. col. 2. lin. 9. \ege , formam

. Adpag.247, .

lin. 15. et 16. coUocanda virgula post rumpitur ^ et post nauium punctum Pag. .

251. not. col. !. lin. 9. \ege •, latine . Ib. lin. vlt. \ege ipuritate . Pag. 25;. lin. 3.
lege iBabyhnia . Ib. not. col.2. iin. 15. \ege , Obsidio . Pag, 268, not. col. i. lin,
j8. lege , vocitatur .

270. not. col. 2. lin. 10. legc , Plinius

Patr. Ad pag. 274. lin. 12. notandum j .

Omnes impressi exhibent jlagrat , sed fortasse legendum est fragrat . In editione
Solini , qui vtor,ita id exprimitur Vinum flagfat,et quod in illo ordine mirum :

est , ebrietati resistit Corrigendum puto , Finum fragrat , et quod in illo odore mi-
.

rum est i ebrietati resistit (^uo spectant Isidori verba et odore suo Pag. 282. lin.19.
. .

lege i aegophfhalmos , et lin. 21. lyccphthalmos , Ita etiam est in nota Grialii , sed
in textu eiusdem aegopthalmus ^ et lycopthalmos . Pag. 285. not. col. i. iin. 3. lege,
sub Tib .

Pag. 299. not. col. 2. lin. 22. lege sichun Pag. 310. nct. col. i. lin. 9. lege, .

particula , Pag. 334. lin. 8. \ege , seruntur Pro quo alii editi habent seruantur ^ .

Pag. 374. notr col. 2. lin» i. le^e , rcce . Pag. 375. not. col. i. lin.21. adhibe pun-
 5 63
ctum post dispUcet Pag. 381. not. col. i. lln.14, \e^e ^ Annal Pag. 3S2. lin. i.
. .

lege fpcnderata Pag. 429. not. col.i. lin. 4. , et 5. lege yinscriptione

. Ad pag.437. .

lin. 12. eti^. notantlum , quod melius esset cognominata ^ ve\ prius cinnabari .

Pag.445. not. col. I. lin. i. \ege yTholus Pag. 444. not. . col. 2. lin. 7. lege,
acutum sei tiris ,de\cti virgula post acutum Pag.452. not. col.i. . lin.7. et 8. lcge,ro«-
sita . Ad pag. 455. in not. col. a. lin. 13. obseruandum , eam esse notam pro nu-
mero tertio , non pro primo , vt indicatur . Ad pag. 459. lin. 9. notandum , in
veteribus editionibus legi yfimbriae vocatae orae vestimentorum sed raagis proban- :

dum qudd cum

,
Grialio edinius jfimbriae vocatae , Orae vestimentorum , vt dcsit . .

etymologia fimbriarum .

Pag. 470. not. col.i. lin. 3. \ege , opertas . Pag. 476. not. col. 2. lin. 1. lege
Oscorum . Ad pag. 488. lin. 20. legendum , ofellam , et notandum in Grialii textu
essc offillam cum duplici // contra quod recte in nota stabilitur. Pag. 498. not.
col. I. lin. 21. lege , diminutiuum . Pag. 500. not. col. 2. lin. 13. lcge , gnu^i'^ *

Pag. 531. col. 2. lin. 46, lege , </«/ contactus .

o

PONTiriCAl INSTITUTE OF Mt

14770
 .

^7
:iv-

.•*/•..-

^},^

'^.•''r^-i:

W'
'T
'v 14« «•!»•*, *,

yi. V .•
f-
1. '
- .

t .•^~-
-.'..*.
.'

'.>'-- ' ; ^ -.

- » ' • ..1» *•
'
f *f^ ^ >•
•'
!:• ^««•^;^.
-,*•. r* .•

. , .•'«rv'^'
~

j;i-^;i-,ft-

-^ • -^
'
"-* ^
v."* t y
. .7'i.'J*~^'H.-^>>f
» ^^'^T .'t„ -
^. -/ -»l - . v« .