ELEKTRİK DAĞITIM SİSTEMİ ELEMANLARI-1

GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ VE DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİ

Şekil 1. Elektrik santralinden AG tüketicilerine enerjisinin iletimi ve dağıtımı

1
2
3
Bir senkron generatörün rotoru

Bir senkron generatörün statoru

4
 Bir elektrik santralinde montaj esnasında rotorun görünümü

Bir fabrikada kullanılan 0.4 kV çıkış gerilimli dizel jeneratör (senkron generatör ve dizel motor)

5
Güç trafoları, elektrik santrallerinde OG’yi YG’e yükselten (step-up) ve TEİAŞ indirici
merkezlerinde ise YG’i OG’e indiren (step-down) büyük güçlü transformatörlerdir.
Güçleri 2500 kVA-1000 MVA gerilimleri ise 36 kV-1500 kV arasında değişir. Ülkemizde
TEİAŞ’ta 154/33 kV gerilimli, 380/33 kV gerilimli, 100 MVA (250 MVA’ya kadar) güç
transformatörleri ve 380/154 kV oto transformatörler yaygın olarak kullanılmaktadır.
Güç transformatörlerinin YG tarafında yük altında otomatik gerilim ayarı yapan kademe
değiştirici vardır.

6
Soğutma Türü OFAF olan (hava için fan ve yağ için sirkülasyon pompası kullanılan) bir güç trafosu

7
DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİ
Dağıtım trafoları, dağıtım
sisteminde kullanılan OG/AG
dönüşümü yapan trafolardır.

Güçleri 25kVA-2500kVA, primer

gerilimleri 1 kV-36 kV arasında
değişir. Ülkemizde sekonder
gerilim 0.4 kV’tur.

Dağıtım trafolarında gerilim

ayarı manuel olarak yapılır. Yük
altında otomatik gerilim ayarı
yapılmaz.

8
 Kuru tip dağıtım trf.

Dağıtım trafoları yağlı tip ve kuru tip olmak üzere ikiye ayrılır. Kuru tip trafolar hastane,
okul, AVM gibi insanların yoğun yaşadığı alanlarda ve bina altlarında yaygın olarak
kullanılır. Yağlı tipler ise hermetik ve genleşme depolu olarak ikiye ayrılır. Hermetik tip
trafolar tamamen kapalıdır, yağ genleşme deposu yoktur Bu tip trafolarda yağın hava
ile teması olmadığından bakım gerektirmez ancak yağ kaçağı vs olduğunda açılamaz,
bakım ve kontrolü fabrikasında yapılır veya ilgili fabrikadan teknik personel çağırılır.
Yağ genleşme depolu tipte ise yağın hava ile temas riski olduğundan düzenli periyodik
bakım gerektirir ancak hermetik tip trafolara göre daha ucuzdurlar. Yağ genleşme

9
depolu yağlı trafolarda yağın genleşme tankında hava ile temas etmesinden dolayı
yağın nem almasını önlemek için trafo hava kurutucu (silikajel) ile donatılmıştır.

Yağlı tip hermetik trafolar: Atmosfere kapalı tip transformatör çekirdek ve bobin yapısı
genleşme depolu transformatörler ile aynıdır. Genleşme deposu bulunmamaktadır.
Kazan tamamen yağ ile doludur. Hermetik trafolar fabrika ortamında hermetik basınç
ayarı yapılarak atmosfere kapatılmıştır.

Hermetik Trafo Özellikleri

 Hermetik trafo, çekirdek ve bobin yapısı genleşme deposu olan transformatörler

ile aynıdır. Hermetik tip trafo fabrikalarda hermetik basınç ayarı yapılarak
atmosfere kapatılmıştır.
 Yağın termik etkiler sebebi ile genleşmesi dalgalı ve elastik olan kazan yapısı ile
kontrol altına alınır. Dalga duvarlar hem ısıyı dışarıya iletir hem de genişleyip
büzülerek genleşen ilave yağı da absorbe ederler.
 Trafo yağı havayla temas etmediğinden ortamda oksijen yoktur. Bundan dolayı
oksitlenmeye bağlı olarak yağda yaşlanma olmamaktadır. Trafo yağı hava
ile temas etmediği için nem almamaktadır. Bu sebeple hermetik trafolar,
genleşme depolu olanlardan daha uzun ömürlüdür.

Hermetik tip trafo

 Hermetik trafo, koruma aletlerinin kontrolü ve buşinglerin temizliğinden başka

bakım gerektirmez.
 Yüksekliği daha düşüktür ve küçük alanlarda montaj yapılabilirler. Kompakt trafo
istasyonlarında avantaj sağlar. Genleşme deposunun bara ve kablo bağlantıları
güvenlik mesafeleri açısından yarattığı olumsuzluklar hermetik trafo da olmaz.

Hermetik trafolarda kullanılan aksesuarlar; basınç giderme valfi ve hermetik koruma

rölesidir.

10
  Basınç giderme valfi; trafoların, hermetik tasarımlarında basınç giderme valfı
tercih edilir. Basınç hızlı yükseldiğinde trafo kazanını korurlar. Basınç giderme
valfi kapağın üzerine montaj yapılır. Trafo kazanı, valfin ayarlanan iç basıncı etkisi
altında kaldığında valf açılır yağı boşaltarak basıncı kompanze eder kazanı
yırtılmadan korur.

 Hermetik koruma rölesi; atmosfere tamamen kapalı, hermetik trafo da

kullanılmaktadır. 630 KVA ve üstü güçte olan trafolara konulmaktadır. Hermetik
koruma rölesi; buchholz rölesi, yağ seviye göstergesi, sıcaklık göstergesi ve ayrıca
fazladan basınç rölesi içeren tek bir röledir.

Hermetik Tip Trafoların Kullanım Alanları

 Elektrik santralleri
 Şantiyeler
 Fabrikalar
 Sulama projeleri
 Organize sanayi bölgeleri
 OG/AG Trafo Merkezleri
 Dağıtım Merkezleri
 Şehir içi dağıtım merkezleri(direk üstü veya trafo köşkü)

Genleşme Deposu Olan Trafo:

Hava ile teması olduğundan yağın bozulması, yağın yalıtkanlık özelliğinin azalmasından
dolayı belli aralıklarla yağ değişimi, yağın kurutulması işlemleri gereklidir. Genleşme
deposu olan transformatörlere düzenli olarak periyodik bakım yapılır.

Genleşme depolu yağlı tip dağıtım trafosunun kısımları

11
Hermetik tip trafonun bobin ve çekirdek yapıları genleşme deposu olan trafolarla
aynıdır.

Yağlı tip trafo, kuru tip trafo ve hermetik tip trafo arasındaki farklar;

 Yağlı tip trafolardan olan hermetik ve genleşme deposu olan trafoların sargıları
tümüyle yağ içindedir.
 Hermetik tip trafolar bakım gerektirmeyen ve atmosfere kapalı olan
transformatörlerdir.
 Kuru tip trafo gaz içinde veya atmosfer altında çalışır. Kuru tip trafolar yağsızdır.
 Yağlı tip trafo da yangın çıkma ihtimali varken, kuru tip trafo da yoktur.

Sargıları Dökme Reçine Epoksi İle Örtülü Kuru Tip Trafoların Yapısı

Sargıları epoksi reçine ile örtülmüş dökme reçineli kuru tip transformatörlerin yağlı tip
trafolara göre başlıca farkı manyetik devrenin ve sargıların yalıtıcı bir sıvıya
daldırılmamış olmamasıdır. Sargılar cam elyaf takviyeli epoksi ile örtülmüş ve
yalıtılmıştır. Soğutma ortamı havadır.

Kuru tip trafo özellikleri

 Alçak gerilim ve yüksek gerilim sargıları kapalı ortamda, vakum altında, reçineli
olarak imal edilir.
 Kuru tip trafo, sargı yalıtımında kullanılan epoksi kolay tutuşmayan ve
kendiliğinden sönebilen yanmayan özelliklere sahiptir. Arka maruz kaldığı zaman
bile çevreye zehirli gaz yaymayan özelliklere sahiptir.
 Koruma ve sinyal donanımı olarak sadece sargıları, yüksek çevre sıcaklığı veya
aşırı yüklenmelerin sebep olduğu izin verilmeyen aşırı ısınmalara karşı koruyan
sıcaklık kontrol sistemi vardır.
 Yangına karşı güvenlidir. Yangın ortamında yangını hızlandırıcı etkisi yoktur.
 Trafoların, yanmaz olma ve kendiliğinden sönme özellikleri vardır.
 Sargı yapısı sebebi ile kısa devrelere karşı yüksek dayanıklılık gösterir. Bakım
gerektirecek herhangi bir parçası olmadığı için işletme ömrü boyunca bakım
gerektirmez. Bundan dolayı işletme masrafları çok azdır.
 Neme karşı yüksek dayanıklılıkları vardır. %100 nemli ortamlarda çalışsa bile
herhangi bir sakınca yoktur.
 Fanlı soğutma sistemi ilavesi ile güç kapasitesini %50’ye varan oranlarda
arttırabilmektedir.
 Muhafaza içine alınıp insanların yoğun olarak bulunduğu ortamlarda güvenle
kullanılır.

12
Kuru Tip Trafoların Bölümleri

 AG (alçak gerilim) girişi

 YG (yüksek gerilim) grişi
 AG sargısı (sekonder)
 YG sargısı (primer)
 Boştayken kademe değiştirici
 Manyetik çekirdek
 Manyetik çekirdeği sabitleyen parça
 Tekerlekleri yönlendirilebilen silindir aksamı
 Topraklama girişi
 Kaldırma delikleri
 Etiket levhası
 Yedek devre kutusu

Kuru tip trafo

Kuru Tip Trafo Kullanım Alanları

 Pompa istasyonları
 Hava alanları
 Hastaneler
 Trafo dağıtım merkezleri
 Oteller
 Marinalar
 Barajlar
 Ticari binalar
 Isı merkezleri
 Demiryolu sistemleri
 Yer altı trafo merkezleri
 Okul, Hastane, AVM gibi insanların yoğun yaşadığı yerlerde tercih edilir
ve kuvvetli akım yönetmeliği doğrultusunda yapılarak kullanılmaktadır.

13
 ,

Kuru tip dağıtım trafosu

Soğutma Türü OFAF olan (hava için fan ve yağ için sirkülasyon pompası kullanılan) bir güç trafosu

14
 TRAFOLARIN SOĞUTMA GRUPLARI
Kuru tip trafoların soğutma düzeni AN veya AF olur. Eğer trafoyu soğutmak için fan
kullanılmamış ise soğutma düzeni AN (Air Natural –hava doğal- fan yok) fan kullanılmış
ise soğutma AF (Air Forced –hava cebri- fan var) olur.
Yağlı tip trafolarda ise hava soğutma için fan kullanılmamış ise ve yağ için sirkülasyon
pompası kullanılmamış ise yani hepsi doğal ise soğutma tipi ONAN,
Yağ sirkülasyon pompası yok fakat hava soğutma için fan var ise (Yağ soğutma doğal,
hava soğutma cebri) soğutma türü ONAF,
Hem Yağ sirkülasyon pompası kullanılmış ve hem de hava soğutma fanı kullanılmış ise
(yani hem yağ ve hem de hava cebri soğutma var ise) soğutma düzeni OFAF olur.

Gücü 400 kVA’ya kadar olan trafolar direk tipi olabilir. Fakat gücü 400 kVA’nın
üzerindeki trafolar yerde köşk tipi olmak zorundadır. Direk tipi trafoların OG tarafı
sigortalı ayırıcı üzerinden bağlanır. Trafo devreye alınırken OG ayırıcısı kapatılmadan
önce trafonun AG sekonder tarafındaki şalter açılır, trafo boşta iken ayırıcı kapatılır.
Eğer sigortalı ayırıcı yerine sigortalı yük ayırıcısı kullanılır ise trafo yük altında da
devreye alınabilir.

15
16
Bir benzin istasyonuna ait direk tipi trafonun AG ölçüm, dağıtım ve kompanzasyon panosu

17
Bucholz Rölesinin Özelliği:

18
Bucholz Rölesinin Çalışma Prensibi

19
 Bucholz rölesinde normal durumda (arıza yok iken) civalı kontakların açık hali

Bucholz rölesinde arıza (trafo sargılarında kısa devre) durumunda alarm ve açma kontaklarının
kapanması

20
21
22
23
 Kuru Tip 1600 kVA 34.5/0.4 kV Dağıtım Transformatörünün Etiket Bilgileri

KAYNAKLAR:

1. Doç. Dr. Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı Ders Sunumları, Kocaeli Üniversitesi
2. Y.G. Elemanları Sunum, Prof. Dr. Özcan KALENDERLİ
3. Elektrik Enerjisi Dağıtımı, Nusret ALPERÖZ, Nesil Matbaacılık, 1987.
4. Elektrik Enerjisi Dağıtımı Ders Sunumları, Kırklareli Üniversitesi
5. Enerji Sistemleri Ders Sunumları, Fırat Üniversitesi
6. MEB MEGEP Koruma Röleleri-2 Ders Notu
7. MEB MEGEP Yeraltı Enerji Hatları Ders Notu
8. http://www.elektrikrehberiniz.com
9. http://www.elektrikport.com
10. http://www.elektrik.gen.tr
11. http://www.elektroteknikenerji.com/
12. Siemens OG Hücre Kataloğu
13. Aktif Mühendislik OG Hücre Kataloğu

24