Genel Yayın Yönetmeni / Editor in Chief • C. Cansın Selin Temana Kapak & İç Tasarım / Cover & Interior Design • Serüven Yayınevi Birinci Basım / First Edition • © Ekim 2022 ISBN • 978-605-4517-88-6 © copyright Bu kitabın yayın hakkı Serüven Yayınevi’ne aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. The right to publish this book belongs to Serüven Publishing. Citation can not be shown without the source, reproduced in any way without permission. Serüven Yayınevi / Serüven Publishing Türkiye Adres / Turkey Address: Yalı Mahallesi İstikbal Caddesi No:6 Güzelbahçe / İZMİR Telefon / Phone: 05437675765 web: www.seruvenyayinevi.com e-mail: seruvenyayinevi@gmail.com Baskı & Cilt / Printing & Volume Sertifika / Certificate No: 47083 Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar Ekim 2022 Editör Doç. Dr. Murat Dal Bölüm 4 PANDEMİ DÖNEMİNDE KENTİN VE KONUTUN DEĞİŞEN ANLAMI Dilşen ONSEKİZ1 Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU2 1 Dr. Öğr. Üyesi, Uşak Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Uşak/Merkez. dilsen.onsekiz@usak. edu.tr., ORCID No: 0000-0002-8361-8097 2 Arş. Gör. Uşak Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Uşak/Merkez. feyza.colakoglu@usak.edu.tr., ORCID No: 0000-0003-3887-8073 Bu araştırmanın Etik Kurul Onayı 08.10.2021 tarih ve 2021-06 sayılı karar ile Uşak Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan alınmıştır. 56 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU 1. GİRİŞ 1 Aralık 2019 tarihinde Çin'in Hubei bölgesinin başkenti olan Vuhan'da ortaya çıkan virüs salgınının tüm dünyayı etkisi altına alması mevcut yaşantımızı her yönüyle etkilemiştir. Çalışma yaşamımız, kentsel yaşantımız, konut içindeki yaşamımız bu süreçte hem hastalığın kendisinden hem de salgına karşı alınan tedbirler nedeniyle radikal değişimler geçirmiştir. Bu değişimlerin kilit noktaları olan kentler ve konutlarımızın değişen anlamının araştırılması bu çalışmanın temel amacıdır. Literatür incelendiğinde pandeminin kent ve konut ölçeğinde etkilerini ele alan çalışmaların son dönemde yoğunlaştığı görülmektedir. Özcü ve Atanur (2020), Covid-19 pandemisinden önce ve pandemi döneminde kamusal alanları, bu alanlardaki kısıtlamaları ve insan psikolojisindeki etkileri, yeşil alan kullanımı, sokakların yeniden şekillenmesi, ulaşım ve alışveriş alışkınlarındaki değişiklikleri değerlendirmişlerdir. Negiz vd. (2021), Isparta, Burdur, Beyşehir ve Antalya’da (Göller Bölgesi) 2020 Ağustos ayında alan araştırması yapmış, kentlilerin pandemide yaşadıklarını ve yerel yönetimlerden beklentilerini tartışmışlardır. Varol ve Öksüz (2021), geçmişte yaşanmış salgınlar ve kentlerde görülen değişimleri ele alıp pandemide akıllı kent kavramının kent planlamasında sağlayacağı katkılar ve potansiyeller üzerinde durmuşlardır. Partigöç ve Çiğdem (2021), tarafından yapılan çalışmada tarihsel süreçteki salgınlardan etkilenen kentlerden ve farklı uzmanlık alan bulgularından faydalanılarak beşeri afet olan pandemiye kentsel planlama ile çözüm odaklı ve etkin yaklaşım geliştirilmiştir. Pehlivan (2021), yaptığı çalışmada pandeminin kentte sosyo-mekansal eşitsizliklere sebep olduğu sonucuna vararak, halk sağlığını önceleyen 20 dakikalık mahalleler modelini önermiştir. Özdevecioğlu vd. (2022), Covid-19 pandemi sürecinde konuttaki sosyal ve fiziksel dönüşümlerin insan-mekan etkileşiminde terapötik davranışlarını araştırıp bu yönde öneride bulunmuşlardır. Sağsöz vd. (2021), Antalya ölçeğinde sağlıklı ve kronik hastalığı olan bireylerin katıldığı ve anket yöntemiyle gerçekleştirilen çalışmada, katılımcıların konut mekanı ve gündelik pratik deneyimlerini karşılaştırmışlardır. Taşgüzen (2021), pandemi sürecinde konutun yeni kamusal deneyiminin yaşandığı bir mekana dönüşmesi fikrinden yola çıkarak ülkemizde farklı şehirlerde ikamet eden 7 kadınla çevrimiçi görüşmeler sonucunda evdeki gündelik pratik ve değişimlerini araştırmıştır. Parsa ve Demir’in (2022), yaptıkları araştırmada Covid-19 pandemisinde en çok vakit geçirilen yer olan konutun barınma dışında sosyalleşme, egzersiz yapma, ofis tipi çalışma faaliyetlerinin gerçekleştirilmesiyle yuva anlamının değişmesinden ve salgın hastalıkların konut tasarımı üzerindeki etkisinden bahsedilmiştir. Toy vd. (2022), yaptıkları çalışmada pandemi koşullarında doğaya kaçış için Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .57 alternatif oluşturan ikincil konutların tercih sebeplerini belirlemiş, kullanıcılara açık ve kapalı uçlu anket soruları yöneltmiş, ikincil konut satışlarının emlak piyasasındaki etkilerini emlakçılarla görüşülerek talebini araştırmışlardır. Pandemi sonrasında da ikincil konutların kullanım sürekliliği ve potansiyellerine yönelik çalışmaların yapılması gerektiği sonucuna varmışlardır. Bu çalışma da, pandemi döneminde kentin ve konutun değişen anlamına farklı kentlerde yaşayan hanehalklarının deneyimlemeleri ve görüşleri üzerinden ışık tutma amacındadır. Bu araştırmanın Etik Kurul Onayı 08.10.2021 tarih ve 2021-06 sayılı karar ile Uşak Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan alınmıştır. 2. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Bu araştırmada temel araştırma yöntemi olarak nitel araştırma yöntemi ve araştırma tekniği olarak ise orijinal olarak hazırlanan yarıyapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü öğrencilerinden rastgele ve gönüllülük esasına göre seçilen 14 öğrenci ve ailesine, toplam 14 hanehalkına belirlenen 6 adet soru yöneltilmiştir. Gerçekleştirilen görüşme sayısı 55’dir. Veri toplama süreci pandeminin en yoğun yaşandığı dönemde gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamında farklı ölçekteki kentler/yerleşim birimlerinden örneklem hanehalkları seçilmiştir. Hanehalkını oluşturan tüm bireylerle (erişebilirlik ve sorulara anlamlı cevap verebilecek yaş düzeyleriyetişkinlik dikkate alınarak) anne-baba-çocuk vb. görüşme uygulanarak farklı yaş gruplarının görüşleri dikkate alınmıştır. Verilerin analizinde Nvivo programı kullanılarak kodlamalar ve temalar belirlenmiştir. Tematik çerçevenin oluşturulmasında, bulguların tanımlanması ve yorumlanmasında betimsel analiz ve içerik analizi birlikte kullanılmıştır. Katılımcı profili Yaş Gruplarına Göre Dağılım özellikleri şöyledir: 9-16 yaş; 9 18-20 yaş; 5 50-55 72 yaş; yaş; 1 7 41-49 yaş; 15 21-26 yaş; 18 72 yaş 50-55 yaş 41-49 yaş 21-26 yaş 18-20 yaş 9-16 yaş Şekil 1. Katılımcıların yaş grubuna göre dağılımı Toplam 55 katılımcının 18’i 2126 yaş grubunda olan üniversite öğrencidir. 15 kişi 41-49 yaş grubundadır ve ağırlıklı olarak ebeveynlerin bu yaş aralığında olduğu görülmektedir. 50-55 yaş arası 7 kişi, 72 58 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU yaşında 1 kişi, 18-20 yaş arası 8 kişi ve çocuk nüfus olarak değerlendirilebilecek 9-16 yaş arası 9 kişi katılımcılar arasında yer almaktadır. Katılımcıların 29’u kadın, 26’sı erkektir. Ortalama hane halkı büyüklüğü 4.4’tür. Şekil 2. Katılımcı hanehalklarının kentlere göre dağılımı Katılımcı hanehalklarından H2, H11 ve H12 köy yerleşmelerinde, H14 büyükşehir olma sürecinde olan bir kentte, diğer katılımcılar ise büyükşehir ve metropoliten kentler ve ilçelerinde ikamet etmektedir. Bu kent dağılımı üniversitenin öğrenci profili ile de yakından ilişkilidir. Katılımcıların genel profil özellikleri Tablo1’de verilmektedir. Tablo 1. Katılımcıların genel profil özellikleri Hanehalkı H1 H2 H3 H4 H5 İl/İlçe/Kasaba/Köy Katılım cı H1K1 H1K2 H1K3 H2K1 H2K2 Kütahya/Tavşanlı/Tepecik H2K3 H2K4 H3K1 İstanbul/Sarıyer/Ayazağa H3K2 H3K3 H4K1 İzmir/Karabağlar/Bozkay H4K2 a H4K3 H4K4 H5K1 Diyarbakır/Merkez H5K2 İzmir/Ödemiş Yakınlık Kendisi Annesi Abisi Kendisi Babası Annesi Kardeşi Kendisi Annesi Abisi Kendisi Babası Annesi Kardeş Kendisi Babası Cin siye t E K E K E K K E K E K E K K K E Yaş Meslek 21 45 26 21 50 41 12 22 43 24 21 50 47 18 22 49 Öğrenci Serbest meslek İşsiz Öğrenci Özel sektör Ev hanımı Öğrenci Öğrenci Özel sektör Özel sektör Öğrenci Tekstil Serbest Meslek Öğrenci/mezun Öğrenci Taksi Şoförü Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .59 H6 Manisa/Yunusemre H7 Manisa/Yunusemre H8 Mardin/Artuklu H9 Konya/Merkez H10 Balıkesir/Merkez H11 Kars/Bayburt H12 Muğla/Kavaklıdere H13 Trabzon/ Vakfıkebir H14 Afyonkarahisar/Merkez H5K3 H5K4 H6K1 H6K2 H6K3 H7K1 H7K2 H7K3 H8K1 H8K2 H8K3 H8K4 H9K1 H9K2 H9K3 H9K4 H10K1 H10K2 H10K3 H10K4 H10K5 H11K1 H11K2 H11K3 Annesi Abisi Kendisi Annesi Kardeşi Kendisi Babası Kardeşi Kendisi Annesi Babası Kardeşi Babası Abisi Kardeş Babaanne Kendisi Babası Annesi Kardeşi Kardeşi Kendisi Annesi K E K K K E E K K K E E E E K K E E K E E K K 45 24 21 43 10 22 46 18 23 51 55 13 49 26 19 72 22 46 41 18 11 21 45 Ablası K 23 H11K4 H12K1 H12K2 H12K3 H12K4 H13K1 H13K2 H13K3 H13K4 H13K5 H14K1 H14K2 H14K3 H14K4 H14K5 Kardeşi Kendisi Babası Annesi Kardeşi Kendisi Babası Annesi Kardeşi Kardeşi Kendisi Babası Annesi Kardeşi Kardeşi K E E K K E E K E E K E K K E 9 21 53 45 16 23 51 41 20 15 21 53 45 16 13 Ev Hanımı Öğrenci Öğrenci İşçi Öğrenci Öğrenci Özel sektör Öğrenci Öğrenci Ev hanımı Memur Öğrenci Memur Mühendis Öğrenci Ev Hanımı Öğrenci Öğretmen Ev hanımı Öğrenci Öğrenci Öğrenci Ev Hanımı Muhasebe/Özel sektör Öğrenci Öğrenci Memur Ev hanımı Öğrenci Öğrenci Apartman görevlisi Ev hanımı Öğrenci Öğrenci Öğrenci Emekli Ev hanımı Öğrenci Öğrenci 3. BULGULAR 3.1. Kavram Olarak Kent ve Konut Algısı Katılımcılara “yaşadığınız kenti düşündüğünüzde pandemi deyince aklınıza gelen ilk 5 sözcük nedir?” ve “yaşadığınız konutu düşündüğünüzde pandemi deyince aklınıza gelen ilk 5 sözcük nedir?” soruları yöneltilerek görüşleri sorulmuştur. 60 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU Tablo 2. Kentsel ölçekte pandemi denilince akla gelen ilk 5 sözcük No 1 2 Kodlar Maske Mesafe Frekans 37 Hastane 12 4 Temizlik 11 5 Hijyen 9 6 Yasaklar 9 7 Karantina 8 8 Sağlık 8 Kodlar 12 Oturmak 13 Sosyal mesafe 27 3 9 No Frekans 5 Kodlar Frekans 23 Bulaşıcı 2 24 Cezalar 2 25 Hastalık 2 26 Kalabalık 2 27 Okul 2 28 Sakinlik 2 29 Salgın 2 30 Sokak 2 31 Test 2 32 Virüs 2 5 14 Ekonomi 4 15 İşsizlik 4 16 Ölüm 4 17 Endişe 3 18 Kolonya 3 19 Maddi sıkıntı 3 Vaka 3 Dezenfektan 7 20 10 Kısıtlamalar 7 21 Aile 2 11 Korku 22 Aşı 2 6 No Araştırma bulgularına göre yaşanılan kent düşünüldüğünde pandemi denilince akla gelen ilk 5 sözcük için katılımcıların toplam 82 farklı sözcükle görüşlerini ifade ettikleri tespit edilmiştir. Frekans yüksekliğine göre sıralandığında kentsel ölçekte pandemiyi tanımlayan ilk 5 sözcük maske, mesafe, hastane, temizlik, hijyen ve yasaklar olarak belirlenmiştir. Bunları sırasıyla karantina, sağlık, dezenfektan, kısıtlamalar, korku, sosyal mesafe, ekonomi, işsizlik, ölüm, endişe, kolonya, maddi sıkıntı ve vaka sözcükleri izlemektedir. Frekansı 1’in altında olan sözcüklere tabloda yer verilmemiş olmakla birlikte; bunlar arasında Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın adının yanı sıra, ateş ölçer, filyasyon ekibi, facia, Çin, yalnızlık gibi sözcüklerin varlığı da dikkat çekmektedir. Tablo 3. Konut ölçeğinde pandemi denilince akla gelen ilk 5 sözcük No Kodlar Sayı No Kodlar Sayı No Kodlar Sayı 1 Temizlik 30 16 3 31 Eldiven 2 2 Karantina 13 17 Bulaştırma korkusu Can sıkıntısı 3 32 Ev işleri 2 3 Hijyen 12 18 Eğitim 3 33 2 4 Aile 9 19 İnternet 3 34 5 Dezenfektan 7 20 Ödev 3 35 Evi dezenfekte etme Film izlemek Hassasiyet 6 Kolonya 7 21 Spor 3 36 2 7 Maske 7 22 Stres 3 37 Kapalı kalmak Kitap 8 Online ders 6 23 Telefon tablet 3 38 Komşuluk 2 9 Sıkıntı 6 24 Uzaktan eğitim 3 39 Korunma 2 2 2 2 Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .61 10 Korku 5 25 Asosyallik 2 40 Market 2 11 5 26 Bahçe 2 41 Oturmak 2 5 27 Bilgisayar 2 42 Panik 2 13 Sağlıklı yemekler Yemek tabaklarının ayrılması Mesafe 4 28 Birliktelik 2 43 14 Oyun 4 29 Ders 2 44 Sokağa 2 çıkma yasağı Uyumak 2 15 Yemek yapmak 4 30 El yıkama 2 45 Yasak 12 2 Araştırma bulgularına göre yaşanılan konut düşünüldüğünde pandemi denilince akla gelen ilk 5 sözcük için katılımcıların toplam 105 farklı sözcükle görüşlerini ifade ettikleri tespit edilmiştir. Frekans yüksekliğine göre sıralandığında kentsel ölçekte pandemiyi tanımlayan ilk 5 sözcük temizlik, karantina, hijyen, aile, dezenfektan, kolonya ve maskedir. Son 3 sözcük aynı frekans değerine sahiptir. Konut söz konusu olduğunda akla gelen sözcüklerin temizlik ve sağlık odaklı olduğu görülmektedir. Bunları sırasıyla öğrencilerin varlığına bağlı olarak online ders, sıkıntı, korku, sağlıklı yemekler, yemek tabaklarının ayrılması, mesafe, oyun, yemek yapmak sözcükleri izlemektedir. Konutu pandemiye bağlı olarak tanımlayan sözcükler arasında sıkıntı, can sıkıntısı, korku, bulaştırma korkusu, hassasiyet, panik gibi soyut sözcüklerin vurgulanması dikkat çekicidir. Ayrıca yemek yapmak, film izlemek, kitap okumak gibi konut içi faaliyetlerinde tanımlayıcı sözcük olarak kullanıldığı görülmektedir. Hanehalklarında yer alan öğrencilerin varlığıyla doğru orantılı olarak online ders, eğitim, ödev, uzaktan eğitim, bilgisayar, telefon, tablet, ders sözcükleri de konutu tanımlamada kullanılan bir diğer grup olarak dikkat çekmektedir. 3.2. Değişen Kentsel Yaşam Özellikleri Katılımcılara “yaşadığınız kentte pandemi öncesine göre neler değişti? Kentsel yaşantınızda neler değişti? soruları yöneltilerek görüşleri sorulmuştur. Elde edilen bulgular sosyal, ekonomik ve mekansal olmak üzere 3 farklı kategori altında gruplandırılarak Tablo 4’de sunulmuştur. 62 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU Ekonomik Kategori Sosyal Kategori Tablo 4. Değişen kentsel yaşam özellikleri Kodlar Sosyal hayatın bitmesi - sosyalleşme olanaklarının azalması - sosyal hayatın değişmesi - asosyal olmaya başlama - sosyal hayatın kısıtlanması - kentsel yaşamda sosyalleşme kavramının bitmesi - sosyal hayat canlılığının azalması Ziyaret ve görüşmelerin olmaması/yapılamaması - ziyaretlerin olmaması - yaşlıları riske atmamak için ziyaretlerin yapılamaması - insanların birbirleriyle görüşemez olması - arkadaşlarla, akrabalarla görüşememe, arkadaşlarla toplanamama - misafirliğe gitmenin ve misafir ağırlamanın nasip olmaması - yakınlarını görememe - hastalara gidip gelememe - komşuluk ve misafirlik ilişkilerinin bitmesi Geleneksel davranışların/adetlerin yapılamaması - akrabalarla her hafta görüşme geleneğinin kalmaması - köy içi gelenekleri yerine getirememe (büyüklerin ziyaret edilemesi gibi) Tokalaşmanın hayatlarından çıkması Sosyal etkinliklerin gerçekleştirilememesi - konserler, festivaller, akşamları kafelerdeki eğlencelerin bitmesi - sosyal faaliyetlerin sıfıra inmesi - toplu olarak yapılmaktan zevk alınan etkinliklerin yapılamaması - piknik, mangal yapılamaması - insanların topluca dolaşamaması - düğünlere katılamama - sosyal etkinliklerin bitmesi - çarşıya gidememe İletişim şeklinin değişmesi - yüzyüze iletişimin yerini telefon, internet ve sosyal medyanın alması - iletişimin telefonla sağlanır hale gelmesi - derslere tablet, telefon gibi araçlarla girmek zorunda kalma - arkadaşlarla iletişimin yüzyüze yerine telefonla olması - dostlarla ve sevdikleriyle görüntülü konuşma - uzaktan eğitimi anlayamama - insanların birbirleriyle iletişiminin azalması, yüzyüze görüşememe - eğitimin online olması Ekonomik sıkıntı yaşanması - işgücünde azalma olması - kafeler kapanınca, ekonomik döngünün, sirkülasyonun düşmesi - ekonomik açıdan sıkıntılar yaşanması - maddi manevi zarara uğrama - esnafların eskisi gibi aktif olmaması - ticaretin durma noktasına gelmesi - ekonomik düzenin bozulması - maddi sıkıntı yaşanması - işsizliğin artması - insanların işyerlerini kapatması ve gelir kaybına uğramaları Katılımcılar H1K1, H1K2, H2K1, H2K3, H5K2, H5K4, H6K1, H6K2, H7K1, H7K2, H11K3, H13K2, H14K4 H1K2, H2K1, H2K2, H2K3, H2K4, H3K2, H4K3, H5K4, H7K3, H8K2, H10K3, H11K4, H12K1, H12K2, H12K4, H14K1, H14K4 H2K1 H3K1, H3K2, H5K2 H1K2, H2K1, H8K3, H10K3, H12K2, H12K3, H13K2, H13K4 H2K1, H2K3, H2K4, H8K2, H11K4, H13K4, H14K3, H14K4 H1K2, H1K3, H3K2, H5K3, H7K1, H7K2, H7K3, H9K1, H10K2, H13K2, H13K3, H13K4, H14K2, H14K3 Mekansal Kategori Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .63 - küçük işletmelerin kısıtlanması veya kapatılması - işyerlerinin kapanması Çalışma saatlerinin değişmesi - serum üretim tesisinde çalışması nedeniyle karantina günlerinde özel izinle çalışmaya devam edilmesi - çalışma saatlerinin değişmesi - işe gitme günlerinin değişmesi Alışveriş şeklinin değişmesi - AVM, Pazar, alışverişe gitme korkusuyla internetten alışverişe daha fazla önem vermeye başlama - teknolojiye bağlı bir hayatın yaşanmaya başlaması - insanların sipariş vermesi, alışverişe çıkmayı bırakması - giyim, yeme içme, her şeyin online halledilmeye başlanması - Pazar anlayışının değişmesi - online alışverişin bu süreçte rağbet görmesi - kargo firmalarına ait araç sayılarında artış olması - kargo araçlarının kentteki yoğunluğunun artması - e-ticaret hacminin artması - alışverişi sanal marketten yapma Kentsel ölçekte değişimler - yaşadığı şehrin değişmesi/eve gönderilen öğrenciler - şehir içi sirkulasyonun azalması - İstanbul’un ülkenin en kalabalık şehri olmasına bağlı olarak koronanın da en yüksek düzeyde olduğu şehir olması - yolların kalabalıklaşması - kıtlık olacakmış gibi gereğinden fazla alışveriş yapan insanların oluşturduğu kuyruklar - boş dolaşan insanlar - maskesiz gezenler - sigara içenler - kalabalığın daha da kalabalıklaşması - kent hayatının eskisi gibi aktif ve canlı olmaması - cafeler, AVM’ler, sinema salonları, lunapark ve eğlence mekanlarının bomboş olması - kentte hastanelerin önceliğinin değişmesi - yaşlı insanların kent yaşamına katılmamaya başlaması - dışarıda bulunma amacının değişmesi - kafe, restoranlarda oturma düzeni ve yemek servislerinin değişmesi - insanların maskeyle dolaşması - sokaklarda dolaşan yaşlı sayısının azalması - şehirdeki hareketliliğin azalması - büyükşehirlerde kısıtlamaların daha dikkate alınarak yapılması - yaşanılan kentin sakinleşmesi - kentte daha fazla ambulans görülmesi - araç trafiği, insan kalabalığı ve gürültünün azalması - hastaneler önünde kuyruklar oluşması - sosyal mesafeye dikkat edilmesi - şehir içi trafiğin azalmasına bağlı olarak sokakların temiz kalması - hayatın her alanında mesafenin önemli hale gelmesi - her yerde dezenfektan noktalarının oluşturulması - sokaklarda güvenlik görevlilerinin sürekli hale gelmesi - ATM kuyruklarında azalma - insanların evlerine kapanmak zorunda kalması - kentsel yaşamın sadece ihtiyaçların görüldüğü ve karşılandığı bir yaşam biçimine dönüşmesi Mekanların kapanması - kahvehanelerin kapanması - alışveriş merkezlerinin kapanması H3K2, H5K2 H1K2, H5K2, H5K3, H7K1, H8K1, H8K2, H8K4, H11K2, H14K2, H14K4 H1K1, H3K1, H4K1, H4K3, H5K1, H5K2, H5K3, H5K4, H6K1, H6K3, H7K1, H8K1, H8K2, H8K3, H8K4, H9K1, H10K1, H10K2, H10K3, H11K1, H12K2, H12K3, H12K4, H13K2, H13K3, H14K1, H14K3 H2K1, H2K2, H3K1, H4K2, H10K3, H10K4, H13K4 64 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU - kafelerin kapanması - camilerin kapanması - top sahalarının kapanması - her yerin kapalı olması - çoğu mağazanın kapanması - mekanların kapalı olması Ulaşım özelliklerinde değişme - toplu taşımaya binmeme - yaşadığı kente çok fazla olan trafik sorunun bu süreçte azalması - trafiğin azalması - sadece işi olanların araç kullanması - ulaşım sıkıntısı - toplu taşım araçlarının belirli sayıda insan alması - minibüs, otobüs, taksilerde yolcu sayısına kısıtlama getirilmesi - otobüslerde boşluklu oturmak - toplu taşım araçları yerine ticari taksilerin kullanılmaya başlanması - trenle seyahat edememe - şehirlerarası otobüslere binememe - şehirlere arası seyahatlerde azalma olması Mekanların kullanım kısıtlaması - çoğu mağazada içeriye girmenin yasaklanması - çocukların okula gidemeyerek eve hapis olması - dershaneye gidememe - günde 2-3 saat dışında dışarı çıkamama - dışarı çıkma sıklığı ve dışarıda bulunma süresinin değişmesi - evle olan bağın ve evde kalma süresinin değişmesi - lokantalara kısıtlamalar getirilmesi - sokağa çıkma kısıtlamaları - sıralarda arada 1.5 metre mesafe bırakılması - polislerin denetime çıkması - akşam sokağa çıkılamaması - çocuk oyun alanları ve parklarda kısıtlamalar olması - okula gidememe - gidilen marketlerde ateş ölçümünün yapılıp HES kodunun sorgulanması - düğünlerin 1 saate indirilmesi - 18 yaş altı olunduğu için belirli saatlerde dışarıya çıkmak zorunda kalınması Dış mekan kullanımında değişme - kalabalık alanlara girmemeye özen gösterme - arkadaşlarla kitap almaya, gezmeye, kafeye gidememe - evin karşısında park olmasına rağmen gidememe - dışarı çıkınca oturacak bir yer bulunmaması - bir yerde oturup yemek yiyememe - öğlen bir hava değişikliği olsun diye dışarı çıkamama - çocukların kendi saati dışında dışarıda olması - dışarı çıkınca yapacak etkinlik olmaması - spor salonuna gidememe - kısıtlamalardan dolayı mesafeler kısaldığı için yürümenin tercih edilmesi - bisiklet sürememe - market ve manavların çok tercih edilmesi H1K2, H3K3, H4K2, H5K1, H5K2, H5K3, H6K2, H8K1, H8K4, H9K1, H10K1, H10K3, H11K3, H13K2, H14K2 H4K1, H4K2, H4K4, H5K1, H5K2, H5K3,H5K4, H6K1, H6K3, H8K2, H8K4, H9K2, H10K3, H13K4 H1K1, H2K4, H3K1, H4K1, H4K2, H4K3, H4K4, H5K4, H6K1, H6K3, H7K3, H8K1, H8K2, H10K1, H10K2, H10K3, H12K1, H12K4 H13K1, H13K4, H14K1, H14K2, H14K4 Değişen kentsel yaşam özellikleri arasında sosyal boyuttaki değişimlerin katılımcılar tarafından 6 farklı alt grupta ifade edildiği belirlenmiştir. Bunlar sırasıyla sosyal hayatın bitmesi, ziyaret ve görüşmelerin yapılamaması/olmaması, geleneksel davranışların Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .65 yapılamaması adetlerin yerine getirilememesi (köy yerleşimde ikamet eden bir aile tarafından vurgulanmıştır), tokalaşmanın hayattan çıkması, sosyal etkinliklerin gerçekleştirilememesi ve iletişim şeklinin değişmesidir. Sosyal hayatın bitmesi; sosyal olanakların azalması, kısıtlamalar, asosyal olmaya başlama, değişim, canlılığın azalması ile ilişkilendirilmiştir. Ziyaret ve görüşmelerin olmaması veya yapılamaması; yaşlıların riske atılması endişesiyle ziyaretlerin yapılamaması, insanların birbiriyle görüşemez olması, akraba, arkadaşlarla toplanamama ve bir araya gelememe, yakınları ile görüşememe, komşuluk ve misafirlik ilişkilerinin bitmesi ile ifade edilmiştir. Geleneksel davranışların ve adetlerin yapılamaması yalnızca köy yerleşiminde yaşayan bir katılımcı tarafından görüş olarak belirtilmiştir. Katılımcı H2K1 (Kütahya/Tavşanlı/Tepecik)’in bu konudaki ifadesi şöyledir: “Şimdi benim yaşadığım yer küçük bir yer olduğu için herkes burada birbirini tanıyor. Herkes burada birbiriyle çok samimi çok içten ama artık sürecinden sonra kimse o kadar samimi olamadı herkes birbirinden uzaklaşmak zorunda kaldı sağlık nedeniyle ve hani biz gerçekten çok içten bir toplumuz, çok birbirini seven sayan bir toplumuz ama artık hani hiçbir şekilde iletişimimiz kalmadı. Artık sadece telefonlardan internet üzerinden sosyal medya üzerinden iletişimimizi sürdürmek zorunda kalıyoruz e tabii ki bu da bizi kötü yönde etkiliyor ve yaşadığım yerde nasıl söyleyeyim adetlerimize geleneklerimize göreneklerimize çok bağlı insanlarızdır mesela şöyle örnek vermem gerekirse cuma günleri gelinler annelerine pazar günleri damatlar annelerine giderler yani biz cuma günleri anneannemize pazar günü ise babaanneme gideriz. Hatta bu cuma günü adeti salı ve cuma ama biz sadece cuma günleri yapıyoruz tabii bu pandemi sürecinden sonra artık bunu yapmak mümkün değil. Çünkü kısıtlamalar geldi tabi anneannemler dedemler babanemler de yaşlı olduğu için onları da riske atmak istemiyoruz. Akrabalarımıza aramıza soğukluklar girdi artık görüşme şansımız neredeyse sıfır dediğim gibi biz normalde her hafta görüşen buluşan insanlarız ama artık bu süreçte mümkün olmadı. Kahvelerimiz alışveriş 66 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU merkezlerimiz kapandı. Biz toplum olarak gezmeyi yemeyi içmeyi seven insanlarız. Hep beraber toplanıp pikniklere mangalları gitmeyi çok severiz ama kafelerimiz piknik alanlarımız alışveriş merkezlerimiz kapandığı için bunları hiç birini yapamadık. Sosyal aktivitelerimiz hiç olmadı. İnsanlardan uzak kaldık. Sevdiklerinizden uzak kalmak zorunda kaldık bu kadar”. Katılımcılar tarafından “tokalaşmanın hayatımızdan çıkmasının” sosyal yaşamda meydana gelen bir değişim olarak belirtilmiş olması dikkat çekicidir. Tokalaşmanın hayatımızın bir parçası olduğunu göstermektedir. Sosyal etkinliklerin gerçekleştirilememesi kapsamında konserler, festivaller, kafelerdeki eğlenceler, piknik, mangal yapma, düğünler, etkinlikler, çarşıya gitme, toplu olarak zevk alınan etkinliklerin yapılamaması ve sosyal faaliyetlerin sıfıra inmesi katılımcılar tarafından ifade edilmiştir. İletişim şeklinin değişmesi ise yüz yüze iletişim yerine telefonla görüşme, görüntülü konuşma ve derslerin/online eğitimin bilgisayar, tablet, telefon ile yapılması ile ilişkilendirilmiştir. Değişen kentsel yaşam özellikleri arasında ekonomik boyuttaki değişimlerin katılımcılar tarafından 3 farklı alt grupta ifade edildiği belirlenmiştir. Bunlar sırasıyla ekonomik sıkıntı yaşanması, çalışma saatlerinin değişmesi ve alışveriş şeklinin değişmesidir. Ekonomik sıkıntı yaşanması; işgücünde azalma olması, işsizliğin artması, kafeler kapanınca ekonomik döngünün, sirkülasyonun düşmesi, maddi manevi zarara uğrama ve maddi sıkıntı yaşanması, esnafların eskisi gibi aktif olmaması, ekonomik düzenin bozulması, insanların işyerlerini kapatması ve gelir kaybına uğraması, küçük işletmelerin kısıtlanması veya kapatılması, işyerlerinin kapanması ile ilişkilendirilerek ifade edilmiştir. Alışveriş şeklinin değişmesi ise, AVM, Pazar ve alışverişe gitme korkusuyla internetten alışverişe daha fazla önem vermeye başlama, sipariş ile alışveriş yapma, sanal market kullanma, online alışverişe yönelme ve bunların etkileşiminde kentte kargo araçlarının yoğunluğunun ve sayısının artması ile ilişkilendirilerek ifade edilmiştir. Değişen kentsel yaşam özellikleri arasında mekansal boyuttaki değişimlerin katılımcılar tarafından 5 farklı alt grupta ifade edildiği belirlenmiştir. Bunlar kentsel ölçekte değişimler, mekanların kapanması, Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .67 ulaşım özelliklerinde değişme, mekanların kullanım kısıtlaması, dış mekan kullanımında değişmedir. Kentsel ölçekteki değişimler eve gönderilen öğrencilerin yaşadığı şehri değiştirmesi, kent içi sirkülasyonun azalması, İstanbul özelinde ülkenin en büyük ve en kalabalık kenti olmasına bağlı olarak korona sayısının da en yüksek kent olması, kent hayatının aktifliğini ve canlılığını kaybetmesi, kentte hastanelerin önceliğinin değişmesi, sokaklarda dolaşımın azalması ve boş kalması, kentsel ve kent içi hareketliliğin azalması, büyükşehirlerde kısıtlamaların daha fazla dikkate alınması, sosyal mesafeye dikkat edilmesi, kentlerde dezenfektan noktalarının oluşturulması, kentte ambulansların daha fazla görülmesi, trafiğin azalması, sokakların denetlenmesi, yaşamın konutla sınırlandırılması ve kentsel yaşamın sadece temel ihtiyaçların karşılandığı bir yaşam biçimine dönüşmesi olarak ifade edilmiştir. Mekanların kapanması kapsamında kahvehaneler, alışveriş merkezleri, camiler, top sahaları, mağazalar vurgulanarak ifade edilmiştir. Ulaşım özelliklerine göre değişme toplu taşımaya binmeme, trafiğin ve trafikte olan araç sayısının azalmasına bağlı olarak trafik sorunun da azalması, toplu taşım araçları, minibüs, otobüs, taksilerde yolcu sayılarına kısıtlama getirilmesi, trenle seyahat edememe, şehirlerarası otobüslere binememe ve seyahat edememe olarak ifade edilmiştir. Mekanların kullanım kısıtlaması ise, öğrencilerin okula gidemeyerek konuta hapis olması, günün belirli saatlerinde dışarı çıkma izinlerinin verilmesi, lokantalara, mağazalara girişler kısıtlamalar getirilmesi, marketlerde HES kodu sorgulaması ve ateş ölçümünün yapılması, düğünlerin 1 saate indirilmesi, çocuk oyun alanları ve parklarda kullanım saati kısıtlamaları olması, belirli yaş gruplarına göre kısıtlama saati uygulamalarının ve mekanlarının belirlenmesi olarak ifade edilmiştir. Dış mekan kullanımında değişme ise kalabalık alanlara girmemeye özen gösterme, arkadaşlarla kitap belirli etkinliklerin yapıldığı mekanlara gidememe, bir yerde orurarak yemek yiyememe, dışarı çıkınca yapacak bir etkinlik olmaması, kısıtlamalardan dolayı yürüme mesafesindeki mekanların kullanılması ve erişimde yürümenin tercih edilmesi, market ve manavların en çok tercih edilen dış mekanlara dönüşmesi gibi değişimler ifade edilmiştir. 3.2. Değişen Konut Yaşamı Özellikleri ve Konutun Değişen Anlamı Katılımcılara “konut yaşamınızda/konut içi yaşantınızda pandemi öncesine göre neler değişti?” sorusu yöneltilerek görüşleri sorulmuştur. 68 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU Tablo 5. Değişen konut yaşamı özellikleri Kodlar Konutta daha fazla vakit geçirmenin aile bağlarını etkilemesi Sosyal aktivitelerin konut içine taşınması Konut içi mekan hijyen odaklı olması Konutun dönüşmesi eğitim kullanımının birimine Konut içi mekan kullanımında sosyal mesafenin dikkate alınması Konutun anlamının değişmesi Katılımcılar H1K1, H1K2, H2K1, H2K2, H2K4, H3K1, H4K1, H4K2, H4K3, H5K1, H5K2, H5K3, H6K1, H6K2, H6K3, H7K1, H7K2, H8K1, H9K2, H9K4, H10K1, H10K2, H11K1, H11K3, H11K4, H12K2, H13K3, H14K1, H14K2, H14K3, H14K4 H1K1, H1K2, H2K3, H2K4, H6K1, H7K1, H8K2, H10K1, H13K1, H13K2, H1K3, H2K2, H2K3, H3K2, H3K3, H4K1, H4K2, H5K1, H5K2, H5K3, H5K4, H6K3, H7K3, H8K1, H8K2, H8K3, H8K4, H9K2, H9K3, H9K4, H11K1, H11K2, H12K1, H12K2, H12K3, H12K4, H13K2, H13K3, H14K1, H14K2, H14K3, H14K4 H1K2, H2K1, H2K4, H3K1, H5K1, H5K3, H7K2, H7K3, H8K1, H10K2, H10K3, H10K4, H13K2, H14K3, H2K1, H3K1, H3K2, H5K1, H5K2, H5K4, H9K1, H9K2, H9K3, H9K4, H12K1, H12K3, H13K1, H13K2, H13K4, H1K1, H2K3, H4K1, H4K3, H5K1, H5K2, H7K1, H8K1, H8K2, H8K3, H9K1, H9K2, H10K3, H11K4, H13K4, H14K1, H14K2, H14K3 Konutta daha fazla vakit geçirmenin aile bağlarına etkisi olumlu ve olumsuz olmak üzere 2 yönlü olmuştur. Katılımcılar aile bağlarının kuvvetlenmesi, birlikte vakit geçirmek birbirlerine daha zaman ayırabilme fırsatını bulmak, daha fazla ilgilenebilmek, konut içi sosyalleşmenin artması gibi olumlu yönlerini daha fazla öne çıkarmışlardır. Olumsuz etkiler ise, sürekli birlikte dip dibe yaşamanın stres ve kavgalara neden olması, kendi aralarında kavgaların artması olarak ifade edilmiştir. Sosyal aktivitelerin konut içine taşınması kapsamında spor, eğitim, sosyalleşme aktivitelerinin konutta gerçekleştirilmeye başlanması, bahçeli evlerde veya terası, balkonu müsait olan evlerde domates, salatalık, biber gibi ürünlerin yetiştirilmeye başlanması, internet üzerinden eğitim ve sosyalleşme faaliyetlerinin gerçekleştirilmeye çalışılması, bahçelerin paten kayma, bisiklet kullanma, salıncak kurma gibi faaliyetlerle oyun mekanlarına dönüştürülmesi, ailece sohbet etme, yemek yapma, spor yapma, yoğurt ve ekmek yapmaya başlanması gibi aktiviteler ifade edilmiştir. Konut içi mekan kullanımının hijyen odaklı olması temizliğin sürekli yapılması, hijyene daha çok dikkat edilmesi, konutun dezenfekte edilmesi, konut içi belirli noktalara dezenfektan konulması, odaların sık Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .69 sık havalandırılması, işten eve gelince kıyafetlerin doğrudan makineye atılarak yıkanması, süpürge yapılması, sık sık duş alınması, temizliğe ayrılan sürenin arttırılması, ellerin sık sık yıkanması, hijyen malzemelerine ayrılan bütçenin arttırılması, hijyen malzemelerinin artması, eve alınan yiyeceklerin sirkeli su ile temizlenmesi, alışveriş poşetlerinin balkonda havalandırılması, asansörün az kullanılması, merdiven trabzanlarına dokunmamaya özen gösterilmesi, evin her noktasına kolonya konulması, tuvalet/lavabo gibi kişisel alanların temizliğinin iki kat arttırılması, sık dokunulan yerlerin özellikle dezenfekte edilmesi, harcamaların temizlik yönünde artış göstermesi gibi faaliyetlerle tanımlanmıştır. Konutun eğitim birimine dönüşmesi okulların kapanmasına bağlı olarak online eğitime geçilmesi, öğrencilerin derslerine evden dijital ortamda katılması, eğitim alan çocukların odalarını sınıfa dönüştürerek daha iyi eğitim almaya çalışması, evde online eğitim sürecini yönetmenin öğrenilmesi, öğretmen veya eğitmen olan ebeveynlerin mesleklerini evden yürütmek zorunda kalması, evin her köşesinin okul gibi görünmesi, konut içi yaşamda kişisel eğitim, dersler, ödevler, projelere ayrılan vaktin artması ile ilişkili olarak gerçekleşmiştir. Konut içi mekan kullanımında konutun büyüklüğü ve hanehalkı bireylerinin sayısına göre olabildiğince sosyal mesafe korunmaya çalışılmıştır. Konutun anlamının değişmesi ise, konutun kendilerine ifade ettiği anlamın değişmesiyle ilişkilidir. Katılımcılar konutun kendilerine ifade ettiği anlamı şöyle nitelendirmiştir:  Konut, kendilerinin korunduğu yer  Konut, temizliği ve dışarıdan virüse karşı korunmayı ifade eder  Konut, sığınma ve korunmayı ifade eder  Konut, artık sosyal ilişkiler dışında her şey demek. Çünkü tüm ihtiyaçlar evden karşılanıyor.  Konut, kendi yaşam alanı  Konut, barınmadan ziyade artık yaşam alanı  Konut, en temiz ve en güvenilir mekan  Konut, en rahat edilen yer  Konut, en huzurlu ve güvenli olunan yer  Konut, dışarıda yapılan her şeyin evde yapıldığı yer  Konut, korona öncesi yuva, korona sonrası hastalık ve cezalardan sığınılan yer  Konut, huzur, mutluluk, sağlığı ifade eden yer  Konut, hayatı ifade eden yer 70 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU Konutun anlamının korunma, sağlık, güvenli mekan, temiz mekan ve her türlü faaliyetin gerçekleştirildiği yaşam alanı olarak ifade edilmeye başlandığı görülmektedir. 3.3. Konutta Gerçekleştirilen Aktiviteler Katılımcılara pandeminin en yoğun döneminde kısıtlamaların yaşandığı süreçte konutlarında ne tür aktiviteler gerçekleştirdikleri, zamanlarını nasıl geçirdiklerine yönelik görüşleri sorulmuştur. Elde edilen bulgular Tablo 6’da sunulmuştur. Tablo 6. Konutta gerçekleştirilen aktiviteler Kodlar Puzzle yapma Kitap okuma Küçük tadilatlar yapma Online eğitim alma ve kendini geliştirme - online İngilizce kursu alma - yazılım programları öğrenme/keşfetme - yeni programlar öğrenme Dizi-film izleme - ailesine yabancı dizi kültürünü aşılamayı başarma - televizyon programları izleme - dijital platformlarda film veya video izlemek - yabancı dizi izleme - televizyon izleme - ailece televizyon izleme Ailece sohbetler ederek birlikte vakit geçirme Oyunlar oynama - kardeşleriyle oyunlar oynama - yeni oyunlar keşfetme - ailece sosyal medyadaki oyunları oynama - soru-cevap oyunları oynama - internetten gece oyunları oynama - kutu oyunları oynama - bilgisayar oyunları oynama - sessiz sinema oynama - sanal oyun oynama - bahçede oyun oynama - satranç oynama Maket yapma Yemek yapma - yemek yapmayı öğrenme - ailece birlikte yemek yapma - birlikte pasta ve poğaçalar yapma - yeni yemekler deneme Bahçe işleriyle uğraşma - apartmanda çatı katına bahçe yapmak - bitkilerle uğraşma - çiçek yetiştirme Katılımcılar H1K1, H2K1, H2K3, H2K4 H1K1, H1K3, H5K2, H5K4, H8K1, H8K2, H8K4, H10K1, H11K1, H12K1, H12K2, H12K4, H14K4 H1K1, H1K2, H2K4, H5K3 H1K2, H2K1, H5K2, H5K4, H7K, H9K1, H10K2, H12K1, H1K1, H1K3, H3K1, H4K1, H4K2, H4K4, H5K1, H5K2, H5K4, H8K1, H8K2, H8K3, H9K1, H9K2, H9K4, H10K1, H10K2, H10K3, H12K2, H13K3, H13K4, H14K2, H14K4 H1K1, H1K3, H2K3, H3K1, H3K2, H4K1, H4K2, H4K4, H4K3, H5K1, H5K3, H6K1, H7K2, H8K1, H8K2, H8K3, H9K1, H9K2, H9K3, H9K4, H10K2, H11K2, H11K3, H12K2, H12K3, H13K1, H13K2, H13K3 , H13K4, H14K1, H14K3 H2K1, H2K2, H2K3, H3K1, H4K1, H4K4, H5K2, H6K3, H8K1, H8K4, H9K1, H9K3, H11K1, H11K4,H14K1, H14K4 H2K1 H2K1, H2K3, H4K4, H5K2, H5K3, H8K1, H9K1, H9K3, H9K4, H10K3, H14K4 H4K3, H6K1, H12K4, H14K3 Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .71 El işi ile uğraşma - yeğenlerine örgü örme - kazak örme Spor yapma Müzik aleti çalmak / Müzikle ilgilenmek - evde var olan gitarı kullanarak gitar çalmayı öğrenme - bağlama çalma - şarkı söyleme ses kayıtları yapma Görüntülü sohbet etme - sevdiği insanlara görüntülü sohbet etme Sosyal medyada gezinme Kuran okuma H4K3, H7K3, H12K3 H5K1, H7K1, H10K1, H12K1, H13K1, H14K4 H5K1, H5K2, H13K4, H14K4 H5K, H8K4, H14K2 H5K4, H10K2, H12K1, H13K1, H13K2, H14K4 H14K1, H14K2, H14K3 Ailece sohbetler ederek birlikte vakit geçirme, dizi-film-tv izleme, oyun oynama, yemek yapma, kitap okuma en çok ifade edilen faaliyetlerdir. Oynanan oyunlar sanal oyunlar, çocuk oyunları, internet oyunları, sessiz sinema, satranç, soru-cevap oyunları gibi çeşitlilik göstermektedir. Bu süreçte yemek yapmanın bir serbest zaman etkinliğine/hobiye veya konut içi aktiviteye dönüştüğü görülmektedir. Online eğitim alarak kendini geliştirme, spor yapma ve sosyal medyada gezinme ikincil sırada yer alan etkinlikler olarak öne çıkmaktadır. Bununla birlikte puzzle yapmanın, bahçe işleri ile uğraşmanın, özellikle apartmanın çatı katında bahçe düzenlemesi yapmaya çalışmanın, bağlama, gitar gibi bir müzik aleti çalmayı öğrenme ve geliştirmenin, el işleriyle uğraşmanın, görüntülü konuşma yapmanın, konutta küçük tadilatlar yapmanın da ayrıca konutta gerçekleştirilen etkinlikler arasında yer aldığı belirlenmiştir. Kuran okuma ise sadece bir hanehalkı tarafından belirtilmiştir. 3.4. Kent ve Konut Açısından Olumlu ve Olumsuz Etkileri Katılımcılara pandemi sürecinin yaşadıkları kent, konut ve yaşantıları açısından olumlu ve olumsuz etkilerinin neler olduğuna ilişkin görüşleri sorulmuştur. Elde edilen bulgular Tablo 7’de sunulmuştur. Tablo 7. Kent ve konut açısından olumlu ve olumsuz etkileri OLUMLU ETKİLER Çevre Kirliliğinin Azalması  Çevre kirliliğinin azalması  Çevre temizliğine daha çok dikkat edilmesi  Sokaklarda kirliliğinin azalması  Gürültü kirliliğinin azalması  Trafik kirliliğinin azalması  Kent içi sirkülasyonun azalması  Belediyenin sokaklardaki boşluktan fırsat bulup yenilemeler OLUMSUZ ETKİLER Can Kayıpları  Ölümler Sağlık Sıkıntıları  Korona geçirme  Sağlık sorunları yaşanması  Hastalığa karşı tedbir alma sıkıntıları  Mevcut rahatsızlıklarının artması  Hastanelerin dolması  Hastalığı bulaştırma riskleri  Hastalığı kapma riskleri Ekonomik Sıkıntıların Artması  Ekonominin en büyük sıkıntı olması 72 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU yapması  Açık alanlarda sigara içme yasağının getirilmesi  Çocuklara yönelik kısıtlamalardan dolayı konut alanlarının daha sessiz olması Farkındalığın Artması  Sokağa çıkmanın ve gezmenin büyük bir özgürlük olduğunun farkına varılması  Sağlığın kıymetini anlama  Beslenme alışkanlıklarını değiştirmenin farkına varma  Kendine saygısının artması  Kendi kapasitesinin farkına varma, neler yapabileceğini görme  Şükretmenin öğrenilmesi  Pandemi öncesi ne kadar özgür ve rahat olduğunun farkına varma  Çocukların ödevlerinin ne kadar zor olduğunun farkına varılması  Küçük şeylerle mutlu olmayı öğrenme  Evde kaliteli vakit geçirmeyi öğrenme  İnsanlara sabretmeyi öğrenme  Manevi değerlerin yükselmesi  Ölümün olduğunu hatırlama Konut İçinde Birlikte Yaşamanın Katkıları  Aile içi bağların kuvvetlenmesi  Aile bireyleri ile daha fazla vakit geçirebilme, paylaşımın artması Kendisine Vakit Ayırma Fırsatı Bulma  Uzun zamandır istediği şeyleri gerçekleştirebilme imkanı  Kendisini geliştirmeye yönelme  İstediği eğitimleri online alabilme  Zayıflama ve kilo verme  Hobilerini geliştirme imkanı (müzik aleti çalma, el işi yapma vb.)  Alışveriş yapmadaki azalma nedeniyle küçük esnafın etkilenmesi  Alışverişlerde, marketlerde yığılmalar yaşanması  Ekonomik krizin her şeyi etkilemesi  İşsizlik ve geçim sıkıntısı  Birçok insanın işten çıkarılması  Esnafların kazancının düşmesi  Gıda maddelerinde büyük fiyat artışı  İnsanların gıda depolama çabasının fiyatları arttırması  İş sıkıntısı / İşsiz kalınması  Küçük ölçekli iş yerlerinin kapanması  Evde herkesin olması nedeniyle konut içi giderlerin artması Sosyal Kopuş Yaşanması  Akraba, arkadaş, sevdiklerinden uzak kalma  Sosyalleşememe  Toplumsal faaliyet gerçekleştirememe  Yüz yüze iletişim kurulamaması Psikolojik Etkilenmelerin Yaşanması  Gelecek kaygısı duyma  Pandeminin etkisinin yarattığı ruhsal bozukluklar  Pandemiden kurtulamayacağı kaygısı  Stres  Tedirginlik ve korku içinde yaşamak  Sağlık endişesi  Büyüklere yaklaşıp hastalığı bulaştırma korkusu ve endişesi  Ölüm korkusu  Hastalık korkusu  İnsanların bilinçsiz ve dengesiz hareket etmesi  Belirsizliğin getirdiği korku  Hayatın sorgulanması  Can sıkıntısı  Psikolojik bunalımlar  Boş vermişlik duygusu  Özgürlüğün kısıtlanması Kentsel Aktiviteleri Gerçekleştirememe  Dışarıda aktivite yapamama  Sokağa çıkamama  Hareketsizlik  İnsanların vakit geçirdiği ortak alan ve mekanların kapatılması Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .73 Konut İçinde Birlikte Yaşamanın Olumsuzlukları  Konutun küçük olmasından dolayı mekansal sıkıntılar yaşanması  Kavga ve tartışmaların artması  Konut içi görev paylaşımlarında çatışma yaşanması  Konut içi sosyal mesafeyi sağlama zorlukları Online Eğitimin Zorlukları  Evde online derslere katılma zorlukları  Kardeşle aynı odada kalmanın online ders ve ders çalışma süreçlerine baskısı ve yarattığı stres  Online eğitimin zor olması  İnternetin sık sık kopması nedeniyle derslere girememe  Evde tek bilgisayar ve birden fazla öğrenci olması nedeniyle derse katılma sıkıntısı yaşanması  Online eğitimden bir şey anlamamak  EBA’nın yoğunluktan donması  Online derslerde bağlantı ve ses sorunları Pandeminin kente ve konuta etkileri olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendirilmiştir. Olumsuz etkilerin baskın olduğu görülmektedir. Bununla birlikte katılımcılar olumlu etkilerin de mevcut olduğunu belirtmiştir. Sınırlı sayıdaki olumlu etki 4 farklı başlık altında gruplandırılabilmiştir. Bunlar çevre kirliliğinin azalması, farkındalığın artması, konut içinde birlikte yaşamanın katkıları ve kendine vakit ayırma fırsatı bulmadır. Kısıtlamalar ve tedbirler kapsamında sokağa çıkmanın sınırlandırılması kentlerde çevre, sokak ve gürültü kirliliklerin azalmasında, trafik yoğunluğunu azalmasında, kent içi sirkülasyonun azalmasında ve dışarıdaki insan-çocuk sayısısın azalmasına bağlı olarak konut alanlarının daha sessiz ve sakin olmasında olumlu bir etken olarak belirtilmiştir. Ayrıca bu süreçte birçok konuda farkındalığın artması yine olumlu etki olarak değerlendirilmiştir. Sokağa çıkabilme, gezebilme özgürlüğü, sağlığın kıymeti, şükretmenin öğrenilmesi, sabretmenin öğrenilmesi, kendine vakit ayırarak kendini keşfetme, küçük şeylerle mutlu olmayı öğrenme, manevi değerlerin önemi ve ölümün hatırlanması farkındalık yaşanan veya farkındalık düzeyinin arttığı konular arasında ifade edilmiştir. Konut içinde birlikte yaşamanın aile bağlarının kuvvetlenmesine neden olması, birlikte vakit geçirme süresini ve paylaşımı arttırmasının yanı sıra kendine vakit ayırma fırsatı bulan bireylerin uzun zamandır isteyip de yapamadıkları hedeflerini yerine 74 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU getirebilmesi, kişisel gelişimlerini arttırılması pandeminin olumlu etkileri arasında belirtilmiştir. Pandeminin en büyük olumsuzluğu maalesef ki can kayıpları ve ölümlerdir. Bunun yanı sıra yaşanan sağlık sorunları, ekonomik sıkıntıların artması, sosyal kopuş yaşanması, psikolojik etkilenmelerin yaşanması, kentsel aktiviteleri gerçekleştirememe, konut içinde birlikte yaşamanın getirdiği olumsuzluklar ve online eğitimin zorlukları pandeminin olumsuz etkileri arasında belirtilmiştir. Hastalığa yakalanma, bulaştırma, gerekli ve yeterli tedbirleri alma/alamama, hastanelerin dolması sağlık özelinde yaşanan olumsuzlukları ifade etmektedir. Pandeminin ekonomiye olumsuz etkisi ise işsizlik, işten çıkarılma, işyerlerinin kapanması, esnafın ekonomik kriz yaşaması, gıda maddelerinde yüksek fiyat artışları, geçim sıkıntısı gibi birçok sorunun yaşanmasında nedendir. Kısıtlamalar kentsel aktivitelerin gerçekleştirilmesini ve sosyalleşmenin yaşanmasını doğrudan olumsuz olarak etkilemiştir. Konut içinde bir arada yaşama kavga ve anlaşmazlıklara neden olurken, konut içi maliyetin artması da ifade edilen olumsuz etkilerden biridir. Okulların kapanması ve online eğitime geçilmesinin beraberinde bir çok zorluğu getirdiği belirtilmiştir. Bunlar arasında konutta birden fazla öğrenci olması durumunda online derse katılmada mekan ve bilgisayar sıkıntısı yaşanması, eğitimin anlaşılmaması, internet kopmaları, donmalar, ses kesintileri gibi teknik bir çok sorun yaşanması zorlukları gelmektedir. Ayrıca pandeminin toplumun büyük bölümü üzerindeki olumsuz etkilerinden bir diğeri de tedirginlik, stres, ölüm korkusu, gelecek kaygısı oluşması gibi psikolojik etkilenmelerdir. Bunların izleri uzun vadede kendisini gösterecektir. 4. SONUÇ Bu araştırma kapsamında pandemi denilince kenti ve konutu hem anlamsal, hem kavramsal hem de işlevsel olarak değiştiren özelliklerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Yaşanan değişimler kavramsal anlamda kenti ve konutun tanımlanması, kentsel yaşamdaki değişim, konut yaşamındaki değişim, konutun anlamındaki değişim, konutta gerçekleştirilen aktivitelerdeki değişim, kent ve konut açısından pandeminin olumlu ve olumsuz etkileri ayrımında irdelenmiştir. Pandemi döneminde kentin ve konutun anlamında yaşanan değişim öncelikle kenti ve konutu çağrıştıran sözcükler özelinde görülmektedir. Kenti pandemi ile ilişkilendirerek anlamlandıran 82 farklı sözcük belirlenmiştir. Bunlar arasında maske, mesafe, hastane, temizlik, hijyen ve yasaklar ilk beş sırada gelmektedir. Karantina, sağlık, dezenfektan, kısıtlamalar, korku, sosyal mesafe, ekonomi, işsizlik, ölüm, endişe, kolonya, maddi sıkıntı ve vaka sözcüklerinin yansıra düşük düzeyde olmakla birlikte Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın adının yanı sıra, ateş Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .75 ölçer, filyasyon ekibi, facia, Çin, yalnızlık gibi sözcüklerin varlığı da dikkat çekmektedir. Konutu pandemi ile ilişkilendirerek anlamlandıran 105 farklı sözcük belirlenmiştir. Bunlar arasında temizlik, karantina, hijyen, aile, dezenfektan, kolonya ve maske ilk sıralarda gelmektedir. Bunları sırasıyla öğrencilerin varlığına bağlı olarak online ders, sıkıntı, korku, sağlıklı yemekler, yemek tabaklarının ayrılması, mesafe, oyun, yemek yapmak sözcükleri izlemektedir. Kenti ve konutu tanımlamada kullanılan sözcüklerin baskın olarak pandeminin varlığıyla gündeme gelen sağlık, temizlik, hijyen ve tedbirler odaklı olduğu görülmektedir. Pandeminin etkisiyle değişen kentsel yaşam özellikleri sosyal, ekonomik ve mekansal boyutlarda farklılaşma göstermektedir. Sosyal boyuttaki değişimler sosyal hayatın bitmesi, ziyaret ve görüşmelerin yapılamaması/olmaması, geleneksel davranışların yapılamaması adetlerin yerine getirilememesi (köy yerleşimde ikamet eden bir aile tarafından vurgulanmıştır), tokalaşmanın hayattan çıkması, sosyal etkinliklerin gerçekleştirilememesi ve iletişim şeklinin değişmesi olarak; ekonomik boyuttaki değişimler ekonomik sıkıntı yaşanması, çalışma saatlerinin değişmesi ve alışveriş şeklinin değişmesi olarak; mekansal boyuttaki değişimler kentsel ölçekte değişimler, mekanların kapanması, ulaşım özelliklerinde değişme, mekanların kullanım kısıtlaması, dış mekan kullanımında değişme olarak belirlenmiştir. Pandeminin etkisiyle değişen konut yaşamı özellikleri konutta daha fazla vakit geçirmenin aile bağlarını olumlu (aile bağlarının kuvvetlenmesi) ve olumsuz yönlerde (kavga ve tartışmaların yaşanması) etkilemesi, sosyal aktivitelerin konut içine taşınması, konut içi mekan kullanımının hijyen odaklı olması, konutun eğitim birimine dönüşmesi, konut içi mekan kullanımında sosyal mesafenin dikkate alınması, konutun anlamının değişmesi olarak belirlenmiştir. Konutun anlamının değişmesi, konutun insanlara ifade ettiği anlamın değişmesiyle ilişkilidir. Konutun anlamının korunma, sağlık, güvenli mekan, temiz mekan ve her türlü faaliyetin gerçekleştirildiği yaşam alanı (kısıtlamalardan dolayı her türlü faaliyetin konut içine taşınmasıyla ilişkilidir) olarak ifade edilmeye başlandığı görülmektedir. Ailece sohbetler ederek birlikte vakit geçirme, dizi-film-tv izleme, oyun oynama, yemek yapma, kitap okuma konut yaşamında pandeminin gölgesi ve kısıtlamalar altında en çok gerçekleştirilen konut içi faaliyetlerdir. Oynanan oyunlar sanal oyunlar, çocuk oyunları, internet oyunları, sessiz sinema, satranç, soru-cevap oyunları gibi çeşitlilik gösterirken, bu süreçte yemek yapmanın bir serbest zaman etkinliğine/hobiye veya konut içi aktiviteye dönüştüğü; online eğitim alarak kendini geliştirme, spor yapma ve sosyal medyada gezinme ikincil sırada yer alan etkinlikler olarak öne çıktığı; puzzle yapmanın, bahçe 76 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU işleri ile uğraşmanın, özellikle apartmanın çatı katında bahçe düzenlemesi yapmaya çalışmanın, bağlama, gitar gibi bir müzik aleti çalmayı öğrenme ve geliştirmenin, el işleriyle uğraşmanın, görüntülü konuşma yapmanın, konutta küçük tadilatlar yapmanın da ayrıca konutta gerçekleştirilen etkinlikler arasında yer aldığı belirlenmiştir. Pandeminin kente ve konuta baskın olarak olumsuz etkileri olmakla birlikte, olumlu etkilerinin de mevcudiyeti tespit edilmiştir. Olumlu etkiler çevre kirliliğinin azalması, farkındalığın artması, konut içinde birlikte yaşamanın katkıları ve kendine vakit ayırma fırsatı bulma olarak tespit edilmiştir. Kısıtlamalar ve tedbirler kapsamında sokağa çıkmanın sınırlandırılması kentlerde çevre, sokak ve gürültü kirliliklerin azalmasında, trafik yoğunluğunu azalmasında, kent içi sirkülasyonun azalmasında ve dışarıdaki insan-çocuk sayısısın azalmasına bağlı olarak konut alanlarının daha sessiz ve sakin olmasında olumlu bir etki yaratmıştır. Sokağa çıkabilme, gezebilme özgürlüğü, sağlığın kıymeti, şükretmenin öğrenilmesi, sabretmenin öğrenilmesi, kendine vakit ayırarak kendini keşfetme, küçük şeylerle mutlu olmayı öğrenme, manevi değerlerin önemi ve ölümün hatırlanması farkındalık yaşanan veya farkındalık düzeyinin arttığı konular arasında yer almıştır. Konut içinde birlikte yaşamanın aile bağlarının kuvvetlenmesine neden olması, birlikte vakit geçirme süresini ve paylaşımı arttırmasının yanı sıra kendine vakit ayırma fırsatı bulan bireylerin uzun zamandır isteyip de yapamadıkları hedeflerini yerine getirebilmesi, kişisel gelişimlerini arttırılması yine olumlu etkilerdendir. Pandeminin en büyük olumsuzluğu can kayıpları ve ölümlerdir. Bununla birlikte yaşanan sağlık sorunları, ekonomik sıkıntıların artması, sosyal kopuş yaşanması, psikolojik etkilenmelerin yaşanması, kentsel aktiviteleri gerçekleştirememe, konut içinde birlikte yaşamanın getirdiği olumsuzluklar ve online eğitimin zorlukları pandeminin olumsuz etkileri arasında belirlenmiştir. Hastalığa yakalanma, bulaştırma, gerekli ve yeterli tedbirleri alma/alamama, hastanelerin dolması sağlık özelinde yaşanan olumsuzlukları ifade ederken; işsizlik, işten çıkarılma, işyerlerinin kapanması, esnafın ekonomik kriz yaşaması, gıda maddelerinde yüksek fiyat artışları, geçim sıkıntısı ekonomik boyuttaki olumsuzlukları; kısıtlamaların etkisiyle gerçekleştirilemeyen kentsel aktiviteler ve sosyalleşmenin yaşanmaması sosyal kopuşları; tedirginlik, stres, ölüm korkusu, gelecek kaygısı oluşması psikolojik etkilenmeleri; konutta birden fazla öğrenci olması durumunda online derse katılmada mekan ve bilgisayar sıkıntısı yaşanması, eğitimin anlaşılmaması, internet kopmaları, donmalar, ses kesintileri gibi teknik bir çok sorun yaşanması online eğitimin zorluklarını ifade etmektedir. Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Teori ve Araştırmalar .77 Ayrıca araştırma kapsamında farklı kentlerden hanehalkaları üzerinden yapılan sorgulamalarda kent tiplerindeki farklılaşmanın pandeminin kente ve konuta etkisinde bir farklılaşmaya neden olmadığı, bütün yerleşim tiplerinde benzer etkilenmelerin gerçekleştiği tespit edilmiştir. Bununla birlikte sadece köyde yaşayan tek bir katılımcının pandeminin köye özgü toplanma, görüşme ve ziyaret gibi geleneksel adetlerin yerine getirilememesinde etken olduğunu söylemesi ayırt edici olarak görülebilir. Ebeveynlerin daha çok ekonomik değişimleri vurgulaması, öğrencilerin online eğitime yönelik değişimleri vurgulaması yaş grupları ve meslek açısından öne çıkmaktadır. Cinsiyete özgü farklılaşan değişim nitelendirmeleri ise konut içi aktivitelerde yemek yapma, el işleri ile uğraşma tadilat yapma gibi faaliyetlerde kendini göstermektedir. Genel anlamda kentin ve konutun değişen anlamı tüm hanehalkları tarafından yukarıda ayrıntılı olarak açıklanan benzer değişim özellikleri çerçevesinde ifade edilmiştir. Araştırma sonucunda pandeminin kente ve konuta yönelik etkisi ve kentin ve konutun bu süreçte geçirdiği anlam, işlev değişimleri farklı bir bakış açısıyla ortaya konulmuştur. 78 . Dilşen ONSEKİZ, Feyza AYDIN ÇOLAKOĞLU KAYNAKÇA 1. Özcü, A. E., & Atanur, G. (2020). Kovıd-19 Pandemisinin Kent Yaşamına Etkisi: Kamusal Alan Üzerine Değerlendirmeler. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, 16(2), 237-250. 2. Negiz, N. , Savaş Yavuzçehre, P. & Yalçın, Ö. (2021). Covid-19 Sürecinde Kentler Ve Kentliler: Yaşananlar Ve Beklentiler Üzerine Tespitler (Göller Bölgesi Bulguları) . Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 135-153 . DOI: 10.17065/huniibf.885113 3. Varol, E., & Öksüz, A. M. (2021). Kent ve Salgın: Yeni Yaklaşımlar ve Kamu Sağlığı Üzerine Bir Değerlendirme. İdealkent, 12(34), 1559-1581. 4. Partigöç, N. S., & Tarhan, Ç. (2021). Risk Yönetimi Perspektifinden Bakış: Salgınların Kent Planlama Süreçlerine Etkileri. Resilience, 5(2), 295-308. 5. Pehlivan H. (2021). Covid-19 Pandemisinin Derinleştirdiği SosyoMekânsal Eşitsizlikler ve Kentsel Alanın Yeni Dinamikleri. Planlama, 31(3), 352 - 360. 10.14744/planlama.2021.43765 6. Özdevecioğlu, E. , Özçelik, S. , Kaya, B. , Aydemir, E. N. & Bilgiç, S. (2022). Pandemi Dönemlerinde Konutların Terapötik Davranışları Üzerine Bir İnceleme. Mimarlık ve Yaşam , 7 (1), 433-447. DOI: 10.26835/my.870369 7. Sağsöz, A., Kahraman, M. U., Izadpanah, S., & Şekerci, Y. (2021). Covid19 Pandemi Sürecinde Sağlıklı ve Hasta Bireylerin Konut Deneyimine Dair Bir Karşılaştırma: Antalya Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(2), 179-193. 8. Taşgüzen, Z. (2021). Pandemi Sürecinde Ev: Gündelik Pratikler ve Yeni Kamusallığın Deneyimi. İdealkent, (Covid-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü), 586-608. 9. Parsa, A. R., & Demir, S. (2022). Covid-19 Pandemisinin Türkiye’deki Konut Tasarımı Üzerine Etkisi. Doğa ve Mühendislik Bilimlerinde Güncel Tartışmalar 4, 431-444. 10. Toy B., Gokmen G., & Büyüktopcu E. (2022). Pandemi Sürecinde İkincil Konut Kalıcı Konut Haline mi Geldi?. Tasarım+Kuram, 18(35), 99 - 115. 10.14744/tasarimkuram.2022.27122 / AR