OK, M. – DUMANKAYA, O., “Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair İlk Kanıtlar: Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri”, OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4/1, Mart 2022, ss. 99 – 139.

Mehmet OK Dr. Öğr. Üyesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen-Edebiyat Faküktesi, Arkeoloji Bölümü Assist. Prof. Dr., Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Faculty of Science and Letters, Department of Archaeology okmehmet@ymail.com ORCID ID: 0000-0002-0163-5732 Oktay DUMANKAYA Doç. Dr., Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen-Edebiyat Faküktesi, Arkeoloji Bölümü Assoc. Prof. Dr., Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Faculty of Science and Letters, Department of Archaeology oktay_dumankaya@hotmail.com ORCID ID: 0000-0001-9007-0536 Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi – International Journal of Ancient History 4/1, Mart – March 2022 Samsun E-ISSN: 2667-7059 (Online) https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes Makale Türü-Article Type Geliş Tarihi-Received Date Kabul Tarihi-Accepted Date Sayfa-Pages : : : : Araştırma Makalesi - Research Article 18.11.2021 10.01.2022 99 – 139 : https://doi.org/10.33469/oannes.1025597 This article was checked by Viper Atıf – Citation: or OK, M. – DUMANKAYA, O., “Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair İlk Kanıtlar: Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri”, OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4/1, Mart 2022, ss. 99 – 139. Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi International Journal of Ancient History 4/1, Mart – March 2022 99 – 139 Araştırma Makalesi / Research Article Katkı Düzeyi: 1. Yazar: %50 – 2. Yazar: %50 Contribution Level: Author 1: %50 – Author 2: %50  Dr. Öğr. Üyesi Mehmet OK – Doç. Dr. Oktay DUMANKAYA Öz Abstract Caesarea Germanicia Doğu, Güneydoğu ve Akdeniz Bölgesi’nin kesişme noktasında yer alan Kahramanmaraş ilinde yer aldığı düşünülmektedir. Literatürde Caaserea Germanicia olarak da geçmekte olan kent, Kommagene Kralı IV. Antiokhos tarafından MS 38 yılında Caligula ve onun şahsında, imparatorluk onuruna kurulmuştur. Bu makalede Caesarea Germanicia kazılarında ortaya çıkartılan ithal seramikler incelenmiştir. Bu seramikler arasında Doğu Sigillataları (Doğu Sigillata A-B) ve Kırmızı Astarlı seramikler (Sagalassos, Afrika ve Foça) yer almaktadır. Kentte en fazla buluntu grubunu MÖ 1. ve MS 1. yüzyıla tarihlendirilen DSA seramikleri oluşturmaktadır. Bu buluntular kentin kuruluş dönemini temsil eden ilk buluntular olması açısından son derece önemlidir. Caesarea Germanicia’da DSB seramikleri de tespit edilmiştir. Bu buluntular Caesarea Germanicia’nın sadece yakın kentler ile ticaret Caesarea Germanicia is thought to be located in Kahramanmaras province, which is located at the intersection of the eastern and southeastern Mediterranean regions. Caesarea Germanicia, which means “the emperor city”, was founded in 38 AD in honor of Caligula and the empire by Antiochus IV, a King of Commagene. This article assesses the imported ceramics unearthed during the Roman Bath excavations in Caesarea Germanicia. Imported ceramics include Eastern Sigillata (Eastern Sigillata A-B) and red slip ware (Sagalassos, Africa, Phokaia ). It aims to reveal data about the ceramic culture of the city and its importance in ceramic trade with different regions and geographies in this context. Most of the ceramics constitute ESA dated between the 1st century BC and the 2nd century AD. ESB has also been identified in Caesarea Germanicia. These finds revealed that Caesarea Germanicia had  Bu makale, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP) tarafından desteklenen 2020/6-19 M. numaralı proje kapsamında hazırlanmıştır. Katkılarından dolayı KSÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’ne teşekkür ediyoruz.  Sorumlu Yazar / Corresponding Author. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes First Evidence on the Ceramic Trade… yapmadığını aynı zamanda batı Anadolu'yla da ticaret yaptığını ortaya koymuştur. 4 (1) Kentte, Geç Roma Dönemi’ne ait seramiklerin de etkin bir kullanıma sahip olduğu söylenebilir. Bunlar arasında yer alan Sagalassos Kırmızı Astarlıları içerisinde en erken örnekler MS 3-4. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Sagalassos’da üretilen seramiklerin Caesarea Germanicia’da da görülmesi antik kentin ticaret ağının gelişmişliğini ve etkinliğini göstermektedir. Kentte tespit edilen bir başka seramik grubu ise MS 5-6. yüzyıla tarihlendirilen Foça seramikleri oluşturmaktadır. Kentin MS 1. yüzyılın sonlarında olduğu gibi Geç Roma Dönemi’nde de Batı Anadolu ile iletişim halinde olduğu düşünülebilir. Caesarea Germanicia’da her ne kadar yoğun olarak Anadolu üretimi seramikler tespit edilmiş olsa da denizaşırı seramik kültürüne de kayıtsız kalmadığı, kazılarda ortaya çıkartılan MS 4-6. yüzyıla tarihlendirilen Afrika Kırmızı Astarlı seramiklerden anlaşılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kommagene, Caesarea Germanicia, Doğu Sigillataları, Roma Kırmızı Astarlı Seramikleri. Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA commercial relations with nearby cities and commercial relations with western Anatolia. The ceramics dated to the late Roman Period had a wide usage in the city. The earliest examples in the Sagalassos Red Slip Wares, which are among them, are from the 3rd-4th centuries AD. The fact that ceramics produced in Sagalassos have also been identified in Caesarea Germanicia provides important information in determining Caesarea Germanicia's commercial trade network. During the excavations of the ancient city, Phokaia ceramics were also found that were dated to the 4th and 6th centuries AD. The city might have been a relation with Western Anatolia as it had been observed in the first century AD. Altough Anatolian production ceramics were intensively found in Caesarea Germanicia, there were overseas ceramics. The African red slip ware dated to the 4th and 6th centuries AD were the evidence of this fact. Keywords: Commagene, Caesarea Germanicia, Eastern Sigillata, Roman Red Slip Ware. Extended Abstract Caesarea Germanicia is thought to be located in Kahramanmaras province, which is located at the intersection of the eastern and southeastern Mediterranean regions. Due to its geopolitical location, Kahramanmaras has been home to many civilizations from Prehistory to the present. At the beginning of the year 2000, it is thought that the remains revealed in the district of Dulkadiroglu, east of Kahramanmaras, may belong to the ancient city of Caesarea Germanicia. Many archaeological structures are determined from the Roman Period to the Ottoman Period in this area where is called “Kara Maras” by the local community. Although the region has many cultural properties, the district of Dulkadiroglu has a dense modern building. This situation prevents carrying out archaeological excavations and obtaining scientific information. A source providing detailed information about the localization of the city has not been identified in research conducted to the present. For this reason, assessments and opinions about the localization of the city are made following information obtained from historical sources and excavations. Caesarea Germanicia which means “the emperor city”, was founded in 38 AD in honor of Caligula and the empire by IV. Antiochus, King OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA of Commagene. However, the earliest archaeological remains date back to the 4th-6th centuries AD. No remains of buildings belonging to the early periods of the ancient city have been found (1st-3rd centuries AD). The fact that the remains of early buildings could not be identified prevents the chronology from being made. For this reason, detailed research of all kinds of archaeological remains is carried out. In Caesarea Germanicia, a Roman Bath was found out which was floored with mosaic during an archaeological excavation in 20192020, local and imported daily use of ware in different periods. During the archaeological excavations in 2019-2020, a Roman Bath covered with mosaics was found. In addition, local and imported daily ware fragments belonging to different periods were found. This article assesses the imported ceramics unearthed during the Roman Bath excavations in Caesarea Germanicia. Imported ceramics include Eastern Sigillata (Eastern Sigillata A-B) and red slip ware (Sagalassos, Africa, Foca). It is aimed to reveal the data about the ceramic culture of the city and its importance in ceramic trade with different regions and geographies in this context. Most of the ceramics constitute ESA dated between the 1st century BC and 2nd century AD. ESB has also been identified in Caesarea Germanicia. These finds revealed that Caesarea Germanicia commercial relations with nearby cities and commercial relations with western Anatolia. Has also been identified as ceramics from the late Roman Period. The earliest examples in the Sagalassos Red Slip Wares, which are among them, are 3rd-4th centuries AD. It is dated to the century. The fact that ceramics produced in Sagalassos have also been identified in Caesarea Germanicia provides important information in determining Caesarea Germanicia's commercial trade network. During the excavations of the ancient city, it was also found in African red slip ware dated to the 4th and 6th centuries AD. Archaeological cultural remains unearthed during archaeological excavations can be associated with the economic strengthening of the city in the late Roman Period. No detailed research has been carried out about ceramics in Caesarea Germanicia until today. This article shows Caesarea Germanicia’s existence of commercial relations and the importance of the Roman Period of the city. Although the ceramics evaluated in this study are limited in number, they provide important information about the excavations carried out in Caesarea Germanicia up to the present day, the place of the city in the historical process, and the ceramic trade. With this study, we can say that the ancient city was engaged in commercial activities with its immediate surroundings in the 1st century AD. However, archaeological evidence can be interpreted that the economy in the city deteriorated due to the earthquake of 128 AD. It is known that the production of Sagalassos Red Slip Wares began in the Augustan Period. In our research, it has been determined that the Late Roman imported ceramics and building remains are contemporary. This indicates that the level of prosperity of the city has increased. However, during the excavations of the ancient city, no remains of the 7th century AD were found. Since the 7th century AD, Marash has been regularly attacked by Arabs. It is known that many times the ancient city was burned down and destroyed by Byzantines and Muslim Arabs. There is no doubt that our knowledge will increase with the archaeological excavations and research that will be carried out in the following years. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Bir Antik Kentin Doğuşu Kahramanmaraş il merkezinin doğusunda, Dulkadiroğlu ilçesinde 2000’li yıllarda kaçak kazılar ve alt yapı çalışmaları sırasında birçok yapı kalıntısı ortaya çıkartılmıştır1 (Fig. 1/A). Daha sonraki yıllarda bölgede gerçekleştirilen arkeolojik araştırma ve kazılar sonucunda kültür varlıklarının yayılım alanının yaklaşık 150 hektarlık, oldukça geniş bir alanı kapladığı tespit edilmiştir. Çok daha fazla alanda yayılım gösterdiğini tahmin ettiğimiz bu kalıntıların, antik kaynaklarda henüz tam olarak lokalize edilemeyen Caesarea Germanicia Antik Kenti’ne ait olduğu kanaatine varılmıştır2. Tarihi kaynaklarda Kommagene Vassal Kralı IV. Antiochos tarafından MS 38 yılında Roma İmparatoru Gaius Julius Caeasar’ı (Caligula) ve onun şahsında Roma İmparatorluğu’nu onurlandırmak için kurulduğu aktarılmaktadır3. Ayrıca Roma Dönemi’nde kurulan Caesarea Germanicia isimli diğer antik kentlerden ayırt edilebilmesi için literatürde kent, Kaisereia Germanikeia (Lat. Caesarea Caesarea Germanicia) ismiyle anılmaktadır. Bahsi geçen ilçede gerçekleştirilen arkeolojik kazı ve yüzey araştırmalarında antik kentin lokalizasyonunu kesinleştirebilecek herhangi bir arkeolojik buluntu tespit edilememiştir. Ayrıca antik yerleşimin modern kentin içerisinde kalmış olması, arkeolojik kazıların yapılmasını geciktirmekte ve arkeolojik verilerin doğru tanım ve stil kritiklerinin yapılmasını zorlaştırmaktadır. 4 (1) Arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan ve mimari yönden en erken buluntu grubunu MS 4-6. yüzyıl arasına tarihlenen mozaikli yapı kalıntıları oluşturmaktadır4. Ne yazık ki bugüne kadar antik kentin erken dönemlerini temsil eden (MS 1-3. yüzyıl) hiçbir yapı kalıntısı tespit edilememiştir. Erken dönem yapı kalıntılarının tespit edilememiş olması kronolojinin yapılmasını engellemektedir. Bu sebeple yerleşimde tespit edilen her türlü arkeolojik buluntunun detaylı çalışmalarının yapılmasına önem verilmiştir. 2019-2020 Hamam (?) Kazıları5 İki yıllık arkeolojik kazı sezonunda, kaçak kazılarla tahribata uğramış bir Roma Hamamı(?) tespit edilmiştir. Modern yapılarla çevrelenmiş bu yapıdaki tahribatların izleri temel seviyesindeki duvarlar, sadece bir bölümü korunmuş mozaik zemin ve hypocaust da rahatlıkla gözlenebilmektedir (Fig. 1/C). Kazılarda, Roma Hamamı’nın işlevini kaybettikten sonra tekrar kullanıldığını işaret eden, çamur katkılı moloz taşlarla örülmüş bir başka yapı daha tespit edilmiştir. İkincil kullanımı işaret eden yapının, Roma Hamamı duvarlarıyla aynı aks üzerinde yeniden inşa edildiği ve henüz kazıları yapılmamış modern yapıların temellerine doğru uzandığı belirlenmiştir (Fig. 1/D). Roma Hamamı’nda ortaya çıkarılan mozaik zemin, söz konusu yapının MS 4-6. Dumankaya, 2018b: 290; Dumankaya, 2019: 410-412. Ramsay, 1890: 366; Magie, 1950: 549. Kentin tarihçesi hakkında ayrıca bk. Dumankaya, 2018a: 10. 3 Magie, 1950: 549; Millar, 1993: 228-229; Tekin, 2010: 173. 4 Dumankaya, 2018a; Dumankaya, 20018b; Dumankaya, 2019. 5 2019-2020 yılları arkeolojik kazıları Dulkadiroğlu ilçesi 445 ada 3. ve 20. parselde gerçekleştirilmiştir. 1 2 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA yüzyıla tarihlendirilen diğer yapı kalıntıları ile çağdaş olduğunu göstermiştir. Ancak gerek kaçak kazılar gerekse akıntı toprak birikintiler erken evreleri temsil eden seramiklerin tespit edilmesine imkân tanımıştır. Bu makalede Caesarea Germanicia’nın kuruluş dönemini temsil eden ve en erken buluntu grubu olan Roma Dönemi kırmızı astarlı seramikleri değerlendirmeye alınmıştır. Gruplar arasında ithal günlük kapları olan Doğu Sigillataları (Doğu Sigillataları A-B), Sagalassos, Afrika ve Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri yer almaktadır6 (Fig. 2). Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri Doğu Sigillataları A (DSA) Grubu (Fig. 4: 1-3, Fig. 5: 1-13): Bu seramik gurubu kırmızı astarlılar içerisinde yer almaktadır ve Zahn, Priene’de ele geçen örnekleri dikkate alarak bu seramiklerin Pergamon kökenli olduğu kanaatine varmıştır7. Diğer araştırmacılardan Waage ve Jones ise Antiocheia ad Oronthes8 ve Tarsus’ta9 tespit edilen seramikler doğrultusunda bu gurubu “Roma Pergamon” ve “Hellenistik Pergamon Seramikleri” olarak tanımlamışlardır. Kenyon ise Samaria buluntuları ile bu seramikleri “Doğu Sigillataları A” olarak isimlendirerek, bunları kendi içerisinde hamur, astar ve form ayrımına göre DSA I-DSA II olarak sınıflandırmıştır10. Hellström, DSA I’i “Hellenistik Pergamon”, DSA II’yi “Erken Roma Pergamon” olarak belirlemiştir11. Bu gruptaki seramiklerin üretim yeri olarak Doğu Akdeniz havzası önerilmektedir. Başlıca üretim merkezleri arasında Antiocheia ad Oronthes, Hama ve Tel Anafa yer almaktadır12. Jones ise Tarsus’u üretim merkezi olarak değerlendirmiştir13. DSA grubu seramikleri MÖ 2. yüzyılın ortasından başlayarak MS 1. yüzyılın ikinci yarısına kadar Doğu Akdeniz’de geniş bir alana ihraç edilmiştir14. Zoroğlu ise Samsat buluntuları üzerinde yaptığı incelemeler neticesinde Doğu Sigillataları’nın en geç MÖ 2. yüzyılın sonlarında ortaya çıktığı kanaatine varmıştır15. Caesarea Germanicia 2019 yılı ithal kırmızı astarlı seramiklerinin %22’sini DSA grubu oluşturmaktadır (Fig. 2). İyi arıtılmış ve sıkı dokulu hamura sahip buluntuların, hamur renkleri çoğunlukla soluk kahverengi (10YR 8/2) renge sahiptir. Sadece bir örnekte açık kırmızı (2.5YR 6/6) renk hakimdir. Bu guruptaki eserlerin tamamının astarı kırmızıdır (2.5YR 4/8-5/8). Bazı örneklerde yer yer soluk kırmızı (10R 4/4) astar izi görülmektedir. DSA Çalışma kapsamına alınan seramiklerde Hayes’in 1985 (Atlante II), 1972ve Poblome’nin 1999 yılı yayınları tipolojik ayrım için kullanılmıştır. 7 Zahn, 1904: 435-448, Abb. 553 159. 8 Waage, 1948: 31-35. 9 Jones, 1950: 180-183, Fig. 188-189. 10 Kenyon, 1957: 284; Hellström, 1965: 30. 11 Hellström, 1965: 30. 12 Hayes, 2008: 8. 13 Jones, 1950: 180-183. 14 Waage, 1948: 25; Robinson, 1959: 11, dn. 7 (Pergamon Ware); Anderson-Stajanovic, 1992: 44; Atina Agorası için bk. Robinson, 1959: 11, dn. 7. 15 Zoroğlu, 1986: 63-64. 6 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA grubu seramikleri ile ilgili Hayes’in 1985 yılı yayınında yer alan form repertuvarı baz alınarak16, Caesarea Germanicia’da toplam 10 form tespit edilmiştir. Hayes Form 4 (Fig. 5, Kat.No: 1): Hayes tarafından ağız ve kaide çapına göre iki farklı grupta değerlendirilen bu forma ait bir örnek bulunmuştur 17. Bu eser ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş tabak ağız kenarı parçasıdır18 (Kat.No: 1). Hayes tarafından bu form, MÖ 2. yüzyılın sonuna tarihlendirilmiştir (Augustus Dönemi)19. Atina Agorası’nda MÖ 1. yüzyıla20, Samari’da Form 1 olarak sınıflandırılan seramikler MÖ 1- MS 1. yüzyıla21 tarihlendirilmiştir. Hama’da ise, Samaria’da olduğu gibi Form 1 olarak sınıflandırılmıştır22. Benzer form örnekleri Gindaros’ta da görülmektedir23. Anadolu’da ise Assos’ta MÖ 2. yüzyılın sonu ile MS 10-20 yıllarına24, Ephesos Devlet Agorası’nda MÖ 10/1-MS ile 15-30 yıllarına25, Tripolis’te Erken Roma Dönemi’ne26, Patara’da MÖ 1. yüzyılın başı ile MS 1. yüzyılın birinci yarısına27, Andriake’de MÖ 1. yüzyıl ile MS 1. yüzyılın ilk yarısına28, Tarsus’ta MÖ 125-50 yıllarına29, Antiocheia ad Oronthes’te Erken Roma Dönemi’ne 30 tarihlendirilmiştir. Samsat’ta da MÖ 1. yüzyıl başlarından erken imparatorluk sonuna kadar kullanıldığı belirtilmiştir31. Zeugma’da bulunan bir ağız kenar parçası için Form 3 veya 4 olabileceği belirtilerek MÖ geç 2. yüzyıl – MÖ 10/1 yıllarına tarihlendirilmiştir32. Bahsi geçen örnekler dikkate alındığında Caesarea Germanicia buluntusunu MÖ 1. yüzyıl – MS 1. yüzyıla tarihlendirmek mümkündür. 4 (1) Hayes Form 12 (Fig. 5: Kat.No: 2): Ağız kenarı üstten inceltilmiş, dışta aşağı doğru çekilerek uzatılmış tabak ağız kenarı parçasıdır (Kat. No. 2). Bu gruba ait form örnekleri birçok yerleşimde bulunmuş, Hayes tarafından MÖ 40- MS 10 yıllarına33, Samaria’da Form 10 grubu içerisinde değerlendirilen seramikler MÖ 1. yüzyıla34, Atina Agorası’nda MÖ 50- MS erken 1. yüzyıla35 Hayes, 1985: 13-47. DSA grubuna ait bazı formlarda metin içerisinde Hama ve Samaria Form tipolojileri de kullanılmıştır. 17 Tip I: MÖ 2. yy- MS 10-20; Tip II: Augustus Dönemi’ne tarihlendirilmiştir, bk. Hayes, 1985: 15-16. 18 Formun taklidi için ayrıca bk. Sinabıç kazılarında bulunan seramikler MÖ geç 2. yüzyıl- MS erken 1. yüzyıla tarihlendirilmiştir bk. Körsulu, 2020: 305; Sinabıç’ta bulunan Doğu Sigillataları A buluntuları için ayrıca bk. Körsulu, 2019: 16-19, 28-30, Res. 3, Kat. No: 1-6. 19 Hayes, 1985: 15-16, Tav. I, 9-12. 20 Hayes, 2008: 24, 127-128, Fig. 2-3 (30-42); Ayrıca bk. Robinson, 1959: Pl. 60, F1-3. 21 Crowfoot, 1957: 312-314, Fig. 73 (1-14). 22 Johansen, 1986: 57-62, Fig. 26-27 (1). 23 Kramer, 2004: 182, Taf. 77, ESA 12-14. 24 Zelle, 1997: 34, 174, Abb. 4 Teller 2. 25 Meriç, 2002: 42-43, Taf. 15 K131; Ephesos için ayrıca bk. Mitsopoulos-Leon, 1991: 91, Taf. 105, G1. 26 Ok, 2018b: 226-227, Lev. 47 (331). 27 Uygun, 2011: 22-23, Lev. 3-4 (40-51). 28 Özdilek, 2017: 341. 29 Jones, 1950: Fig. 136, 188 (257-258). 30 Waage, 1948: 24, Pl. IV, 132k-u. 31 Zoroğlu, 1986: 75-76, Çiz.1 (3). 32 Kenrick, 2013: 16, Plt, 8, PT103. 33 Hayes, 1985: 19-20, Tav. II, 10. 34 Crowfoot, 1957: 330, Fig. 79, 1-4. 35 Hayes, 2008: 24-25,129-130, Fig.3 (60-66). 16 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA tarihlendirmiştir. Anadolu’da ise Ephesos’ta36, Tarsus’ta37, Antiocheia ad Oronthes’de38, Anemurium39 ve Assos’ta40 benzer form örnekleri görülmektedir. Patara’da form grubuna ait örnekler MÖ 1. yüzyılın başı – MS 1. yüzyılın başına tarihlendirilmiştir41. Caesarea Germanicia’da tespit edilen örnek için, MÖ 1. yüzyılın ortası – MS erken 1. yüzyıl önerilebilir. Hayes Form 24 (Fig. 5: Kat.No: 3): Dış yüzeyde hareket halinde kabartmalı insan figürü süslemeli kâse gövde parçasıdır (Kat.No. 3). Doğu Sigillataları A grubu seramikleri içerisinde figürsel öğeler dışında bitkisel süslemeler de görülmektedir42. Caesarea Germanicia buluntusu Hayes’in Form 2443 grubuna, Samaria’da Form 2044 grubuna ait seramiklerle benzerlik göstermekte ve MÖ 1.- MS 1. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Ayrıca, Hama’da insan figürlü örnekler Augustus Dönemi’ne45, Zeugma’da MÖ 1.- MS 1. yüzyıla46 tarihlendirilmiştir. Caesarea Germanicia örneğinin de diğer buluntu merkezleriyle çağdaş olduğu düşünülmektedir. Hayes Form 30 (Fig. 5: Kat.No: 4): Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, dış yüzeyde dört sıra bindirme şeklinde rulet süslemeli47 tabak ağız kenarı parçasıdır (Kat.No. 4). Hayes tarafından MS 10-50 yıllarına48, Samaria’da Form 12 grubu içerisinde değerlendirilen seramikler MS 2. yüzyıl sonu- 3. yüzyıl başına49, Hama’da Form 12 olarak sınıflandırılan seramikler MS 1. yüzyıla50, Atina Agorası’nda MS 40-50 yıllarına51, tarihlendirilmiştir. Anadolu’da ise, Patara’da MS 1. yüzyılın ilk yarısına52, Samsat’da MS 2-3. yüzyıla tarihlendirilmiştir53. Antiocheia ad Oronthes’de bir örnekte dışta ağız kenarındaki sert geçişle benzerlik taşımakta olup MS 1. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmiştir54. Tel Anafa’da Type 2155 olarak gruplandırılan formun benzeri Zeugma’da bulunmuş ve Geç Augustus/ Tiberius başlığı altında değerlendirilmiştir56. Caesarea Germanicia örneği de karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 1. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilebilir. Gassner, 1997: Taf. 108 (G9). Jones, 1950: Fig. 189 (C), Fig. 203, No:769. 38 Waage, 1948: 24, Pl. IV, 143, 143a, f, k, p. 39 Williams, 1989: 8-9, 12, Fig. 4 (57) MS 1-3. yüzyıl konteksti. 40 Zelle, 1997: 32, 36, 175, Abb.5 (16). 41 Uygun, 2011: 25-26, 184-186, Lev. 6-7 (81-96). 42 Isauria/ Philadelphia’da bulunan barbotin tekniğiyle yapılmış bitkisel süslemeli örnekler için bk. Körsulu – Ergürer, 2019: 377, Fig. 15- 16. 43 Hayes ,1985: 25, Tav. IV, 2. 44 Crowfoot, 1957: 334, 335. 45 Johansen, 1986: 198-194, Fig. 74-75. 46 Kenrick, 2013: 16-18, Pl. 8 (PT 112, 120, 122). 47Samaria’da forma ait süslemesiz örnekler Augustus ve MS 1. yüzyıl, süslemeli örnekler ise MS geç 2-3. yüzyıla tarihlendirilmiştir bk. Zoroğlu, 1986: 87, dn. 37. 48 Hayes, 1985: 28, Tav. IV, 14. 49 Crowfoot, 1957: 329. Fig. 79 (10-11). 50 Johansen, 1986: 92-94, Fig. 38. 51 Hayes, 2008: 129, Fig. 3 (52). 52 Uygun, 2011: 27, Lev 8-9 (107-116). 53 Zoroğlu, 1986: 78-79, Çiz. 4, Form 12. 54 Waage, 1948: 38, Pl. IV, 405k. 55 Slane, 1997: 305, Pl. 16, TA Type 21. 56 Kenrick, 2013: 10, 19, Pl. 9, PT125. 36 37 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Hayes Form 42 (Fig. 5: Kat.No: 5): Ağız kenarı üstten yuvarlatılarak döndürülmüş, içte tek yivli, gövdeye doğru hafif içbükey ve daralarak devam eden kâse ağız kenarı parçasıdır (Kat.No. 5). Hayes tarafından MÖ 10-MS 2030 yıllarına tarihlendirilen form grubu57, Hama’da Form 22 olarak sınıflandırılmış ve MS 1. yüzyıla58 tarihlendirilmiştir. Atina Agorası’nda benzer örnekler MÖ 75- 1 kontekstinde59 bulunmuştur. Anadolu’da ise Tarsus60 ve Antiocheia ad Oronthes’de61 benzer örnekler bulunmuştur. Patara’da tespit edilen benzer seramikler MÖ 1. yüzyılın sonu- MS 1. yüzyılın başına tarihlendirilmiştir62. Caesarea Germanicia buluntusu için karşılaştırmalar dikkate alınarak MÖ 1. yüzyılın sonu- MS 1. yüzyılın başı önerilebilir. 4 (1) Hayes Form 47 (Fig. 5: Kat.No: 6- 9): Konik gövdeli kâselerden Kat. 67 no.lu örneklerde, ağız kenarı üstten inceltilerek içbükey olarak devam etmiş, dışta ağız kenarının hemen altında çift sıra şeklinde atlamalı rulet sırası yer almaktadır. Süsleme altta ince bir olukla sınırlandırılmış, ayrıca içte dönüşte de ince bir oluk bulunmaktadır. Gövde parçaları arasında Kat. 8 no.lu örneğin üst bölümünde dışta ince oluk belirgindir. Kat. 9 no.lu parçanın profil dönüşleri az da olsa belirgindir. Form grubu, Hayes tarafından MÖ 10- MS 6070 yıllarına63, Samaria’da benzer örnekler Form 23 olarak sınıflandırılmış ve MS 1. yüzyıla64, Hama’da Form 23 grubu seramikler MS 1. yüzyıla65 tarihlendirilmiştir. Atina Agorası’nda ise MÖ 1. yüzyıl kontekstinde ele geçmiştir66. Form örnekleri, Antiocheia ad Oronthes’de MS 1. yüzyılın ilk çeyreğine67, Patara’da MÖ 1. yüzyılın sonu-MS 1. yüzyılın birinci yarısına68, Samsat, Gindaros69, Ephesos70 ve Tel Anafa’da71 da tespit edilen form örnekleri MS 1. yüzyılın ilk yarısına72 tarihlendirilmiştir. Tarsus’ta bulunan örnek ise Erken İmparatorluk Dönemi’ne tarihlendirilmiştir73. Caesarea Germanicia’da buluntuları ise Samsat ve Antiocheia buluntuları ile yakın benzerliğe sahiptir. Bu durum dikkate alınarak MS 1. yüzyılın ilk yarısı önerilebilir. Hayes Form 48 (Fig. 5: Kat.No: 10): Kat. 10 no.lu örneğin içte iki yivli, dışta gövdeden kaideye geçiş halkalı ve iç yüzeyde iki oluk yer almaktadır (Fig. 4: 3)74. Söz konusu kaide tipi Hayes tarafından Form 48 içerisinde yer alan kâselerde görülmekte olup MS 40-70 yıllarına tarihlendirilmiştir75. Hama’da ve Hayes, 1985: 32-33, Tav. VI, 4-7. Johansen, 1986: 164, Fig. 64. 59 Hayes, 2008: 134-135, Fig. 5 (117-121). 60 Jones, 1950: 249, Fig. 194 (500). 61 Waage, 1948: Pl. V, 446, 446f, k, p. 62 Uygun, 2011: 32, Lev 14 (200-202). 63 Hayes, 1985: 35, Tav. VI, 15 (Form 47). 64 Crowfoot, 1957: 336-341, Fig. 81 (5-16). 65 Johansen, 1986: 166-171. 66 Hayes, 2008: 138, Fig. 6 (154-160). 67 Waage, 1948: 34, Pl. V (460a, h, k). 68 Uygun, 2011: 35-36, Lev. 15-16 (216-259). 69 Kramer, 2004: 194, Taf. 87, ESA158-162. 70 Mitsopoulos-Leon, 1991: Taf. 112, G25. 71 Slane, 1997: 326-327, Plt 24, FW 265-272. 72 Zoroğlu, 1986: 88-90, Çiz. 10-11. 73 Jones, 1950: 244, Fig. 144 (412). 74 Gindaros’ta mühürlü bir örnek için bk. Kramer, 2004: 201, taf. 93, ESA 261; Kelenderis’te benzer kaide formu için bk. Tekocak, 2017: Lev. 3, 28. 75 Hayes, 1985: 36, Tav. VI, 16. 57 58 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Samaria’da Form 24 olarak gruplandırılan benzer örneklerden, Hama buluntuları MS 1. yüzyıla76 tarihlendirilmiştir. Samaria’da ise konik formlu kaide Augustus Dönemi’ne tarihlendirilmiştir77. Benzer form örnekleri Atina Agorası’nda da bulunmuş78, Patara’da MS 1. yüzyıla79, Antiocheia’da MS 1. yüzyıla80, Tarsus’ta benzer formda tam formlu kâse Erken İmparatorluk Dönemi’ne 81, Zeugma’da MS 1. yüzyıla82, Samsat’ta geç örnekler olarak nitelendirilerek MS 1. yüzyıla tarihlendirilmiştir83. Caesarea Germanicia buluntusu için, diğer buluntu merkezlerinde ele geçen örneklerle karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 1. yüzyıla önerilebilir. Hayes Form 49 (Fig. 5: Kat.No: 11): Gövdeden kaideye geçiş belirsiz olsa da üstte basamaklı, altta ağız kenarı ince ve geniş iki yivlidir (Kat. 11). Söz konusu kaide tipi Hayes tarafından Form 49 içerisinde yer alan kâselerde görülmekte olup MS 40-70 yıllarına tarihlendirilmiştir84. Hama’da benzer kaide tipi Form 24 içerisinde değerlendirilmiş ve MS 1. yüzyıla tarihlendirilmiştir85. Caesarea Germanicia buluntusu için de karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 1. yüzyıl önerilebilir. Hayes Form 101/ 102/ 104A (Fig. 5: Kat.No: 12): Testi boyun parçasıdır86 (Kat. No: 12; Fig. 4: 1). Seramik parçasının sadece boyun dönüşü korunabilmiştir. Formun benzeri Hayes tarafından Form 10187, Form 10288 olarak, Samaria’da Form 2589 olarak tanımlanmış ve MÖ 1. yüzyıla, Myra-Andriake’de M.Ö 1. yüzyılın birinci yarısına90 tarihlendirilmiştir. Alanya Müzesi’nde bulunan bir örnek gövde ve kaide yapısıyla benzerlik taşısa da dudak kenarı daha düz yapılıdır. Bu örnek MÖ 1. yüzyıla tarihlendirilmiştir91. Patara Tepecik’te her ne kadar gövde yapısı belirsiz olsa da ağız kenarı ile yakın benzerlik taşıyan buluntu MÖ 1. yüzyılın 1. yarısına92, Tel-Anafa’da MÖ geç 1. yüzyıla tarihlendirilmiştir93. Testi formları arasında bir başka grup ise Hayes tarafından 1O4A olarak sınıflandırılmış MÖ 1. yüzyılın ikinci yarısı – MS erken 1. yüzyıl önerilmiştir94. Caesarea Germanicia buluntusunun küçük bir bölümü sağlam kalmış olması dikkate alınarak tam olarak form grubu Johansen, 1986: 172-175, Fig. 69. Crowfoot, 1957: 339, Fig. 81 (20). 78 Hayes, 2008: 135, Fig. 5 (130). 79 Uygun, 2011: 33-34, Lev. 14-15 (204-211). 80 Erken Roma “Pergamon” içerisinde değerlendirilen örnekler için bk. Waage, 1948: 32, Pl. VI, 473u-p-n. 81 Form “Roman Pergamon” başlığı içerisinde değerlendirilmiştir bk. Jones, 1950: 245, Fig. 194 (424). 82 Kenrick, 2013: 31, Plt 15, PT258-259. 83 Zoroğlu, 1986: 92-93, Çiz. 12. 84 Hayes, 1985: 36, Tav. VI, 17. 85 Johansen, 1986: 172-175, Fig. 69, F1. 86 Kapalı kap örnekleri için bk. Hayes, 1985: Tav. IX (2-7), Tav. X (1-6). 87 Hayes, 1985: Tav. IX, 2. 88 Hayes, 1985: 43, Tav. IX, 3. 89 Crowfoot, 1957: 340- 341, Fig. 82, 1- 2. 90 Özdilek, 2017: 366, Fig. 11.T.97. 91 Yıldız, 2020: 114, 125, No. 18. 92 Uygun, 2011: 214, Lev. 22, 311. 93 Slane, 1997: 529, Pl. 26, FW295. 94 Hayes, 1985: 43- 44, Tav.IX, 4. 76 77 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA belirlenememektedir. Ancak karşılaştırmalar dikkate alınarak MÖ 1.- MS erken 1. yüzyıla tarihlendirilebilir. Hayes Form tarda f ( Fig. 5: Kat.No: 13): Gövde bölümü dibe doğru daralarak indirilmiş, keskin dönüşlü, tondo altında geniş yivli tabak gövdedip parçasıdır (Kat. No: 13). Hayes tarafından “Forma tarda f” grubu altında değerlendirilmiş95, benzeri ise Antiocheia ad Oronthes’de ve Gindaros’ta96 bulunmuştur97. Doğu Sigillataları B (DSB) Grubu (Fig. 5: 14): Bazı araştırmacılar tarafından Samos/Samian kapları olarak 98 99 100 değerlendirilen bu seramikler Robinson ve Hellström tarafından Samos A (DSB II) ve Samos B (DSB I) olarak tanımlanmıştır. Bununla birlikte, Kenyon yaptığı çalışmada bu gurubu Doğu Sigillataları B (DSB) olarak isimlendirmiştir101. Hayes ise bu gurubu DSB 1 Form 1-50, DSB II Form 5180 olarak sınıflandırmıştır102. Plinius (NH XXXV 160, 161), bu seramiklerin üretim yerinin Tralleis olduğunu bildirmektedir. Zira Augustus Dönemi’nde Caius Sentius103 ve Quintus Pompeius Serenus’un 104 Ephesos ve Tralleis’te atölye kurdukları hakkında bilgiler yer almaktadır105. Ayrıca Notion’da tespit edilen bir kap106 üzerinde (MS 1. yüzyıl) Tralleis yazısının tespit edilmiş olması, bu seramiklerin üretim merkezinin Tralleis olduğu kanaatini kuvvetlendirmektedir107. 4 (1) Orta Augustus Dönemi’nde Arezzo’daki Caius Sentius108 ve Pozzuoli’den Quintus Pompeius Serenus’un109 Ephesos ve Tralleis’te atölye kurdukları hakkında bilgiler yer almaktadır110. Ephesos Devlet Agorası kuyu buluntuları arasında çok sayıda tama yakın form bulunmuştur. Kuyudaki 21 örnekten 11’i MS 1. yüzyıla tarihlenen DSB I grubu, 10’u ise İmparator Nero ve Hadrianus dönemleri arasına tarihlendirilen DSB II grubuna ait seramiklerdir111. Augustus Dönemi’nden başlayarak MS 2. yüzyılın ortalarına Hayes, 1985: Tav. VIII, 14.F. Kramer, 2004: 196, Taf. 84, ESA195. 97 Waage, 1948: 40, Pl. VII (647k). 98 Zahn, 1904: 447; Waage, 1948: 38. 99 Atina Agorası buluntuları için “Samian” ifadesini kullanarak hamur, astar ve damgalarına göre Samian A-B olarak ayırmıştır bk. Robinson, 1959: 12, ayrıca bk. dp 9. 100 Hellström, 1965: 30. 101 Crowfoot, 1957: 283. 102 Hayes, 1985: 50-52. 103 Priene’de bulunan C. Senti atölye işareti için bk. Zahn, 1904: 433, 437, Abb. 551 (153); Laodikeia’da bulunan mühür örneği için bk. Duman, 2014: 14, Fig. 2, No. 44. 104 Sardes’te bulunan Serenus mühürlü DSB örneği için bk. Wrabetz, 1977: 195-197. 105 Lund, 2003: 132. 106 Hayes, 1985: 49. 107 Hayes, 1985: 49. 108 Priene’de bulunan C. Senti atölye işareti için bk. Zahn, 1904: 433, 437, Abb. 551 (153); Laodikeia’da bulunan mühür örneği için bk. Duman, 2014: 14, Fig. 2, No. 44. 109 Sardes’te bulunan Serenus mühürlü DSB örneği için bk. Wrabetz, 1977: 195-197. 110Lund, 2003: 132; Ephesos’ta bulunan C. Sentius mühürlü seramikler için ayrıca bk. Zabehlicky-Scheffenegger, 1995: 226, Fig. I. 111 Meriç, 2003: 80, Pl. XLVIII. 95 96 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA kadar kullanılan bu seramikler112, Anadolu ve Anadolu dışında pek çok merkezde bulunmuştur113. Caesarea Germanicia kazı çalışmalarında kırmızı astarlılar içerisinde en az buluntu grubuna sahip örneklerden biri de DSB grubudur. Caesarea Germanicia kazılarında ise bu gruba ait sadece bir örnek bulunmuştur. Buluntunun hamuru açık kırmızı renge sahip olmakla birlikte (2.5YR 6/6) eserin dış ve iç yüzeyi ise ince astarlı kırmızı (2.5YR 5/8) renktedir. Hayes Form 63 (Fig. 5: Kat.No: 14): Gövdeden kaideye doğru daralarak indirilmiş tabak kaide parçasıdır (Kat. No: 14). Söz konusu yükseltilmiş kaide örneklerinin benzerleri, DSB formları içerisinde Form 61- 62a-b, Form 74B ve 75’te yer almaktadır. Ancak örneklerin gövdeden kaideye geçişi profillidir114. Atina Agorası’nda da benzer kaide tipe sahip eserler tespit edilmiştir ve bu eserler MS 80-100 yıllarına tarihlendirilmiştir115. Kat. 14 no.lu parçaya benzer tipte, ancak farklı formlarda değerlendirilen yakın örnekler Ephesos’ta ve Smyrna’da bulunmuştur. Ephesos’ta benzer kaide tipinde bir örneğin gövdesi daha dik devam etmektedir116. Smyrna’da bulunan bir parça ise, BI grubu içerisinde değerlendirilerek MS 1. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmiştir117. Tralleis’te tam formlu örnek bulunmuş118, Ephesos’ta yine benzer bir kaide DSB II grubu içerisinde değerlendirilerek Hayes Form 37/40 ile karşılaştırılmıştır119. Caesarea Germanicia buluntusu astar yapısı olarak DSB II grubu içerisinde değerlendirilen örneklerle benzerlik taşımaktadır. Örneğin sadece küçük bir bölümü sağlam kalmış olup Form 63 grubuna ait kâse kaidesi ile yakın benzerlik göstermektedir. Hayes tarafından MS 70/75-120 yıllarına120 tarihlendirilen form örnekleri Atina Agorası’nda da bulunmuş ve MS geç 1erken 2. yüzyıla tarihlendirilmiştir121. Caesarea Germanicia buluntusunu her ne kadar küçük bir bölümü ele geçse de karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 1. yüzyılın sonları- erken 2. yüzyıla tarihlendirilebilir. Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramikleri (Fig. 4: 4-6, Fig. 6: 15-20): Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramikleri ilk kez, 1987 yılında Waelkens’in 25 hektarlık bir alanda fırın atıklarını ve çanak-çömlek parçalarını bulmasıyla ortaya çıkarılmıştır122. 1989 yılı kazı çalışmalarında bu seramikler üç gruba Hayes, 1985: 51. DSB seramiklerinin buluntu yerleşimler için ayrıca bk. Civelek, 2010: 171-172; Buluntu merkezleri hakkında atıflar için bk. Ok, 2018b: 229, dn. 646-674; Kappadokia Komanası buluntuları için bk. Körsulu, 2011: 269- 271. 114 Hayes, 1985: Tav. IV (9-11), Tav. XV (7-9). 115 Hayes, 2008: 154, Fig. 12 (331). 116 Ladstatter, 2010: 183, 228-229, Taf. 82 (A-K 350). 117 Erol, 2011: 63, 328, Kat. No: K-38. 118 Civelek, 2010: 187, Pl. 2. 119 Mitsopoulos-Leon, 1991: 105 (dn. 591), 119, Taf. 159 (H184). 120 Hayes, 1985: 65, Tav. XIV (13). 121 Hayes, 2008: 153-154, Fig. 12, 331, 328. 122 Sagalassos kırmızı astarlı seramiklerinin üretimiyle ilgili Çanaklı kili analiz çalışmaları için bk. Poblome – Degeest, vd., 1995: 408-418; Poblome – Degryse, vd., 2002: 873-882. 112 113 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA ayrılarak MS 1-5. yüzyıla tarihlendirilmiştir123. Augustus Dönemi’nden başlayarak MS 700’lere kadar kullanılan124 Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramikleri, geniş bir yayılım göstererek Anadolu’da; Pisidia, Kilikya, Pamphylia, Lykia, Ionia, Lidya ve Frigya Bölgeleri’nde yer alan antik yerleşimlerde bulunmuştur125. Anadolu dışında Akdeniz kıyısı boyunca İtalya, Tunus, Libya, Mısır, Suriye ve İsrail gibi Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerdeki yerleşimlerde bulunmaktadır126. Caesarea Germanicia’da bu gruba ait toplam 10 parça bulunmuştur. Buluntuların hamur rengi açık kırmızı (2.5YR 6/6), dış ve iç yüzeyi kırmızıdır (2.5YR 4/8). Bazı örneklerde dış yüzeyde dikey şerit şeklinde akıtma izi bulunmaktadır (Kat. No: 20). Poblome Form 1B101 (Fig. 6, Kat.No: 15): Ağız kenarı üstten yuvarlatılarak döndürülmüş kaideye doğru daralarak devam eden kâse ağızgövde parçasıdır (Kat. No: 15). Parçanın geniş ağızlı ve yatay olarak devam etmesi nedeniyle Variant 1B101 ve 1B101 (cont) formlarıyla benzerlik taşımakta olup127, formlar, Poblome tarafından MS 3-4. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmiştir. Benzer formda örnekler Kappadokia Komanası’nda MS geç 1. yüzyılın ile MS 4. yüzyıla128 Laodikeia’da MS 4. yüzyılın ilk yarısına129, Tripolis’te MS 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir130. Caesarea Germanicia örnekleri ise karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 3- 4. yüzyıla tarihlendirilebilir. 4 (1) Poblome Form 1B230 (Fig. 6: Kat.No: 16- 17): Hafif yükseltilmiş kâse kaide parçasıdır (Kat. No: 17). Parçanın her ne kadar ağız kenarı korunamamış olsa da form olarak Poblome tarafından MS 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilen 1B230131 ve MS 5-6. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilen Form 1B231132 ile benzerlik göstermektedir. 16 no.lu örnek de 17 no.lu formla benzerlik göstermektedir (Fig. 4: 5). Aphrodisias’ta stadiumun güneyinde yapılan çalışmalarda bulunan bir örnek de form olarak 1B230 ve 1B234 ile karşılaştırılarak MS 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmiştir133. Perge Konut Alanı’nda yapılan çalışmalarda da farklı SRS formları bulunmuş olup bunlar arasında 1B230 da yer almaktadır134. Caesarea Germanicia Waelkens – Başer, vd., 1991: 119, 129-130; Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramikleri’nin ortaya çıkışı hakkında ayrıca bk. Enden – Poblome, vd., 2014: 81-94; Sagalassos’ta 1991 yılındaki kazı çalışmalarında bulunan sigillatalar için bk. Waelkens – Başer, vd., 1991: 119-154. 124 Willet – Poblome, 2015:141, 155, Fig. 2. 125 Kentler ve atıflar için bk. Ok, 2018a: 33, dn. 6.; Alanya Müzesi’nde bulunan Sagalassos Kırmızı Astarlı seramikler için bk. Yıldız, 2020: 181-197. 126 Willet – Poblome, 2015: 133; Atina Agorası buluntuları için ayrıca bk. Hayes, 2008: 53. 127 Poblome, 1999: 355-356, Fig. 18 (3)-19 (8-9); Benzer tipte formlar ARSW içinde de yer almaktadır Form 50A (MS 230-360) bk. Hayes, 1972: 68-73, Fig. 12 (A); Poblome, 1999: 293. 128 Körsulu, 2016: 531, 538-539, 548, Kat. No: 1. 129 Duman, 2014: 11, Fig. 3 (66-67). 130 Ok, 2018a: 36, 46, Fig. 7 (4-6); Tripolis’te bu form grubuna ait bir örneğin petrografik analizi yapılmış ve Sagalassos Antik Kenti ile ilişkilendirilmiştir bk . Semiz – Duman, vd., 2018: 535, 540, SA4. 131 Poblome, 1999: 307, 376, Fig. 38, Type 1B230 (1). 132 Poblome – Degeest, vd., 1995: 411, 418, Fig. 4 (1B231). 133 Hudson, 2008: 333-334, Fig. 11, 1.2. 134 Fırat, 1999: 28, Lev. 40, 127. 123 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA buluntuları için Poblome’nin önerisi dikkate alınarak MS 5-6. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilebilir. Poblome Form 1C100-1C101 (Fig. 6: Kat.No: 18-20): Ağız kenarı üstten düzleştirilerek döndürülmüş, gövde kaideye doğru daralarak düz bir şekilde devam ettirilmiş, dışta iki yivli, içten hafif yükseltilmiş kaideli tam formlu tabak parçasıdır (18- 19). Buluntular, Poblome’nin sınıflandırmasında yer alan Type 1C100 ve Variant 1C101 ile benzerlik göstermektedir. Bu formlar MS 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir135. 20 numaralı örnek ise Type 1C100136 form grubu içerisinde düz dipli örneklerle benzerlik göstermekte olup MS 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir. Caesarea Germanicia’da bulunan bu iki örnek için de Poblome’nin tarihlendirme önerisi geçerlidir. Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri (Fig. 4: 7- 10, Fig. 7: 21-28): Afrika Kırmızı Astarlıları hakkında ilk çalışma 1933 yılında Waage tarafından yapılarak Atina Agorası’nda bulunan seramikler ışığında, Mısır’dan ithal edilen ve Geç Roma Seramikleri A, B ve C olarak sınıflandırmıştır 137. 1958 yılında Lamboglia bu seramikleri Terra Sigillata A, C ve D olarak138, 1972 yılında ise Hayes ilk kez “Afrika Kırmızı Astarlı Grubu” olarak adlandırmış, bunları 200 forma ayırarak tipolojiyi oluşturmuştur139. MS 1. yüzyılın sonlarından 7. yüzyıla kadar uzun bir süre boyunca başta Tunus140 olmak üzere kuzey Afrika atölyelerinde üretilen bu seramikler, Akdeniz ülkelerinde yer alan yerleşimlerde kullanılmıştır141. Anadolu’da ise pek çok yerleşimde bu gruba ait seramikler yaygın olarak kullanılmıştır142. Caesarea Germanicia’da bu seramik grubuna ait toplam 14 örnek bulunmuştur. Bu seramikler kazısı yapılan çeşitli açmalarda ele geçmiştir. Örneklerin hamur renkleri kırmızı ve tonlarındadır (10R 5/8-6/8, 6/6). Yüzey renkleri de hamur renkleri ile benzerlik taşımakta olup 23 no.lu parçanın ağız kenarından gövdeye doğru akıtma şeklinde boya izi (10R 4/4) görülmektedir. Hayes Form 61A (Fig. 7: Kat.No: 21): Tek örnekle temsil edilen form karışık toprak tabakasından bulunmuş olup ağız kenarı üstten bazen yuvarlatılarak döndürülmüş, hafif içe dönük, gövdeye geçiş profilli verilmiş tabak ağız- kenar parçasıdır (Kat. No: 21). Form, Hayes tarafından MS 325Poblome – Degeest, vd., 1995: 415, Fig. 1, 1C101; Poblome, 1999: 307-308, Fig. 47-48. Poblome, 1999: 307-308, 386, Fig. 386, fig. 47, 5, 10; Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramiklerin tipolojik ayrımı hakkında detaylı bilgi için bk. Poblome – Bes, 2018: 731- 740. 137 Waage, 1933: 293-304. 138 Lamboglia, 1958: 257-330. 139 Hayes, 1972: 13-299. 140 Tunus’un güneybatısında bulunan kırmızı astarlı seramikler için bk. Neuru, 1987: 175-188; Tunus/ Majoura atölyesinde bulunan seramiklerin arkeometrik incelemesi ve Afrika Kırmızı Astarlı Seramikler için ayrıca bk. Nasr – Capelli, 2018: 767- 769, Fig. 4. 141 Hayes, 1980: 13, 296; Libya buluntuları için bk. Leitch, vd., 2018: 761, Fig. 3, 9- 10, 12- 13; Arnavutluk’ta Geç Antik Çağ’a tarihlenen buluntular için bk. Shkodra-Rrugia, 2016: 664- 666; Gortyna’da bulunan Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri için bk. Perna, 2020: 496, Fig. 6- 7. 142 Yerleşimler hakkında bilgi ve atıflar için bk. Ok, 2018b: 276-277, dn. 842-861; Hatay/Haç Dağı Mevkii buluntuları için ayrıca bk. Coşkun, 2014: 148-149, 157, Res. 3 (58-62); Olba için bk. Aydın, 2019: 87-107; Knidos için bk. Doksanaltı, 2020: 401, 414, Fig. 6, Nr. 1- 6. 135 136 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA 400/420 yıllarına tarihlendirilmiştir143. Benzer örnekler Ephesos’ta MS 4-5. yüzyılın ilk çeyreğine144, Troia’da MS 325-400/ 420 yıllarına145, Patara’da MS 4. yüzyılın ilk yarısı- 5. yüzyılın ortasına146, Tarsus’ta benzer form Geç Roma Dönemi’ne147, Kelenderis’te MS 4. yüzyılın ikinci yarısı- erken 5. yüzyıla148, Anemurium’da MS 325-380 yıllarına149, Atina Agorası’nda MS 4. yüzyılın ikinci yarısına150, Sabratha’da MS 4.-5. yüzyıla151, Venedik Lagünü’nde MS 4. yüzyılın sonu MS 5. yüzyılın ilk yarısına152, Tripolis’te farklı mekânlarda ele geçen örnekler, aynı tabakada bulunan sikkelere göre MS 4. yüzyılın 3. çeyreği ile MS 5. yüzyılın ilk çeyreği arasına tarihlendirilmiştir153. Caesarea Germanicia buluntusu için, karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 4- 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilebilir. Hayes Form 64 (Fig. 7: Kat.No: 22): Ağız kenarı üstten yuvarlatılarak döndürülmüş tabak ağız- kenar parçasıdır (Kat. No: 22). Hayes tarafından Form 64 olarak sınıflandırılan örneklerle benzerlik taşımakta olup MS 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmiştir154. Atina Agora’sında benzer formda bir seramik bulunmuş ve MS geç 4. yüzyıl- erken 5. yüzyıla tarihlendirilmiştir155. Caesarea Germanicia buluntusu için de, Hayes’in tarihlendirmesi olan MS 5. yüzyılın ilk yarısı kabul edilebilir. 4 (1) Hayes Form 67 (Fig. 7: Kat.No: 23- 27): Form grubuna ait toplam yedi parça bulunmuş, form ve süsleme farklılıkları dikkate alınarak çalışmada dört tanesi kullanılmıştır. Bunlardan iki tanesi form vermekte olup 25-26 cm ağız çapına sahiptir. Ağız kenarı üstten düzleştirilerek döndürülmüş, aşağı doğru düz bir şekilde sarkıtılarak inceltilmiş, ağız kenarının üst bölümünde tek yivli tabak parçasıdır156 (Kat. No: 23- 24, Fig. 4: 8-9). Farklı buluntu merkezlerinde bu gruba ait örneklerin ağız kenarı oluksuz157, bazen tek bazen de çift oluk yapılmıştır158. Buluntuların dışta içbükey kıvrımında farklılıklar dikkati çekmektedir. Kat. 24 no.lu örnekte ağız kenarından gelerek gövdeye sert bir profille geçiş yapılmıştır159. Hayes, 1980: 100-107, Fig. 16. Gassner, 1997: 149, Taf. 49, 592. 145 Tekkök, 1996: 139, 272, Fig. 86, G78. 146 Şen-Yıldırım, 2012: 169, Şek. 2 No. 15-18. 147 Jones, 1950: Fig. 208, A. 148 Tekocak, 2006: 52-53, Kelenderis Form 18 Kat. No: 42-43; Tekocak, 2009: 133, 140, Fig. 7, 6. 149 Williams, 1989: 39, Fig. 18, No. 221. 150 Hayes, 2008: 224, Fig. 33, 1059-1063. 151 Timby, 1994: 96, 98, Fig. 18, No. 73. 152 Grandi, 2007: 6, 18, Pl. 2, No. 3-4. 153 Duman, 2016: 702, 704, Fig. 6 No.11-12; Laodikeia buluntusu için bk. Duman, 2014: 17, Fig. 5 No. 115-116. 154 Hayes, 1985: 109- 111, Fig. 18, 2. 155 Hayes, 2008: 226, Fig. 33, 1077- 1078. 156 Formun yerel-bölgesel taklidi örnekleri Kappadokia Komanası’nda bulunmuştur bk. Körsulu, 2016: 532-533, 549 (Kat. No: 11). 157 Duman, 2016: Fig. 6 (13, 16). 158 Hayes, 2008: Fig. 34 (1084); Gortyna (Creta) buluntusu için bk. Bonetto – Bressan, vd., 2017: 726- 727, Fig. 3, 3 (MS 4- 5. yüzyıl). 159 Benzeri için bk. Hayes, 1972: Fig. 19, Form 67 (1, 5); Ayrıca bk. Bonifay, 2004: fig. 92, 1-2 (Type 41). 143 144 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Bazı seramiklerin iç yüzeyinde baskı tekniğiyle yapılmış160 bitkisel161 ve atlamalı konsatrik daire162 (Kat. No: 25), palmiye yaprağı163 (Kat. No: 26, Fig. 4: 10) ve rozet164 (Kat. No: 27) süslemeler yer almaktadır. Seramiklerin kaide tipleri dikkate alınarak Form 67 grubu içerisinde değerlendirilmiştir. Birçok yerleşimde yaygın olarak görülen bu form grubu için Hayes MS 360-470 yıllarını önermiştir165. Atina Agorası’nda MS 4. yüzyılın son çeyreği-5. yüzyılın ilk çeyreğine166, Sabratha’da MS 4.-5. yüzyıla167, Sparta’da MS erken 5. yüzyıla168, Beirut’da MS 325-350 yıllarına169, Hispalis (Sevilla)’da sarnıçta kontekst olarak forma ait örnek bulunmuş MS 5. yüzyıla tarihlendirilmiştir 170. Anadolu’da ise, Troia’da MS 400-450 yıllarına171, Ephesos’ta MS 360-470172, Sardis’te MS 400-450173, Lykos Laodikeia’sında174 ve Tripolis’te MS 4. yüzyılın ikinci yarısına175, Patara’da MS 4. yüzyılın sonu-5. yüzyılın ikinci yarısına176, Anemurium’da MS geç 4-5. yüzyıla177, Kelenderis’te MS 360-470178 yıllarına, Antiocheia ad Oronthes’de Geç Roma Dönemi’ne179 tarihlendirilmiştir. Caesarea Germanicia buluntuları için, karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 45. yüzyıl önerilebilir. Süslemeli örnekler, Hellenistik Dönem’de olduğu gibi metal eşyaların taklidi olarak yapılmıştır bkz. Hayes, 1980: 14. 161 Hama (Bizans Dönemi) için bk. Christensen, 1971: Fig. 10 (a, c, e, f); Patara (MS 5-6. yüzyıl) için bk. Şen-Yıldırım, 2012: 170, Şek. 3 No. 27-29; Tripolis (MS 4. yüzyılın ikinci yarısı-5. yüzyıl) için bk. Ok, 2018b: 296; Tarsus (Geç Antik Çağ) için bk. Adak-Adıbelli, 2008: 108, 113, Res. 8; Burnaz Limanı (MS 4. yüzyılın sonu-MS 5. yüzyılın ilk on yılı) için bk. Tülek, 2012: 184, 187, Res. 9-10. 162 Bonifay, 2004: 190, Fig. 101, Style A (iii) 3-5; Süslemeli örnekler için ayrıca bk. Knossos’ta benzer süsleme tekniğinde yalnız ortalarda bitkisel süsleme yer alan örnekler MS erken 5. yüzyıla tarihlendirilmiştir bk. Warren, 1988: 95, 103, Fig. 51 (sağda). 163 Farklı yerleşimlerde yaygın olarak görülen çember ve palmiye yaprağı süslemeleri için bk. Sparta (MS 4. yüzyılın sonu-erken 5. yüzyıl) için bk. Pickersgill – Roberts, 2003: 566, 569, 572, 583, Fig. 8 No. 43, Fig. 11 No. 76a / b; Ephesos (MS 4. yüzyılın ikinci yarısı) için bk. Gassner, 1997: Taf. 49, 603; Smyrna (MS 4. yüzyılın sonu ile 5. yüzyılın başı) için bk. Erol, 2011: 397, Kat. No: K-233; Antiocheia ad Oronthes (Geç Roma Dönemi) için bk. Waage, 1948: 43-44, Fig. 29 no. 4-5; Sardis (MS 400-450) için bk. Rautman, 1995: 43-44, Fig. 4, No. 1. 4. 164 Anemurium (MS 4. yüzyılın ortası-MS erken 5. yüzyıl) için bk. Williams, 1989: 45, Fig. 21, 258. 165 Hayes, 1980: 112-116, fig. 19; Bonifay tarafından bu form Sigillee Type 41 olarak isimlendirilmiştir bk. Bonifay, 2004: 171-173, Fig. 92. 166 Hayes, 2008: 226-227, Fig. 34, 1081-1090; Ayrıca bk. Waage, 1933: Çiz. 157. 167 Timby, 1994: 98-99, Fig. 18, No. 75, Fig. 19, No. 77. 168 Pickersgill – Roberts, 2003: 572, Fig. 11, 72. 169 Reynolds, 2010: 107, Fig. 4n. 170 Paz – Vargas, 2011: 90, 92, Fig. 4, 30. 171 Tekkök, 1996: 139, Fig. 87, G81. 172 Mitsopoulos-Leon, 1991: 142, Taf. 197 M1; Ephesos St. Mary Kilisesi’nde bulunan benzer form için bk. Turnovsky, 2005: 219, Fig. 2, 1. 173 Rautman, 1995: 43-44, Fig. 4 No. 1. 3. 174 Duman, 2014: 17, Fig. 5 No. 119. 175 Duman, 2016: 702, 704, Fig. 6. No. 13-16. 176 Şen-Yıldırım, 2012: 170, Şek. 3 No. 20-21. 177 Williams, 1989: 40, Fig. 18, 225. 178 Tekocak, 2006: 53, Kelenderis Form 19 Kat. No: 44-53; Tekocak, 2009: 133, 140, Fig. 7, 9. 179 Waage, 1948: Pl. IX, 800p, 871p. 160 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Hayes Form 106 (Fig. 7: Kat.No: 28): Ağız kenarı içten yükseltilerek yuvarlatılmış tabak parçası (Kat. No: 28). Örneğin ağız kenarı dikkate alınarak Hayes Form 106 içerisinde değerlendirilmiş ve MS 600- 660 yıllarına tarihlendirilmiştir180. Formun benzeri Antiocheia ad Oronthes’ de Geç Roma Dönemi’ne tarihlendirilmiştir181. Caesarea Germanicia buluntusu için de Hayes’in önerisi kabul edilmektedir. Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri (Fig. 7: 29-31) 4 (1) Atina Agorası’nda yapılan çalışmalarda bulunan bu seramik grubu, ilk kez 1933 yılında Waage tarafından tanımlanarak hamur ve astar özelliğine göre “Geç Roma C” olarak adlandırılmıştır182. Hayes, 1972 yılındaki çalışmasında Waage’in isimlendirmesini kullanarak, MS 4. yüzyılda Afrika Kırmızı Astarlı Seramiklerine rakip olduğunu belirtmiştir183. Langlotz, 1969 yılında bu seramiklerin üretim yerinin Foça olduğu hakkında bir rapor hazırlanmış, ancak isimlendirme yapmamış, 1980 yılında ise Hayes tarafından Foça’da yanık kâse parçalarına dayanarak Geç Roma C’nin yanında “Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri” de kullanmıştır184. Mayet ve Picon tarafından analiz çalışmaları yapılarak Foça’nın yakınlarında tespit edilen kil yataklarından alınan örneklerin özelliklerine göre, ithal edilen seramiklerin burada üretildiği ortaya konulmuş, Foça’nın doğusuna ve batısına yapılan ihracatın tamamen Foça’dan yapıldığı belirtilmiştir185. Ephesos’ta bulunan Foça Kırmızı Astarlı Seramik grubuna bir başka analiz çalışması yapılmış, bunlar da Foça’daki atölyelerle ilişkilendirilmiştir186. Foça seramiklerinin üretimi MS 4. yüzyılın sonu-7. yüzyılın başlarına kadar üretilmiştir187. Ancak Anadolu’da erken dönemlerde de kullanılan bu seramikler Doğu Akdeniz’de MS 5- 6. yüzyılda yaygın olarak kullanılmıştır188. Doğu Akdeniz’de Kıbrıs kırmızı astarlılarının rakibi olarak görülen form grubu, birçok yerleşimde MS 5. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılmaya başlanmıştır189. Ayrıca Caesarea/İsrail190, Aşağı Mısır, Suriye, Filistin, Sicilya, Arnavutluk ve Rusya’da bu seramiklere rastlanmıştır191. Anadolu’da ise başta Hayes, 1972: 170- 171, Fig. 32, Form 106, 1. Waage, 1948: Pl. 7, 801a. 182 Waage, 1933: 298-304, Fig. 4. 183 Hayes, 1972: 323. 184 Hayes, 1980: 525. 185 Mayet – Picon, 1986: 133. 186 Ladstatter – Sauer, 2005: 144-148, 165-166. 187 Tekocak, 2006: 55. 188 Hayes, 1972: 323. 189 Hayes, 1972: 368. 190 Magness, 1995: 140-141, Fig. 1,1. 191 Hayes, 1972: 368; Ayrıca Atina Agorası için bk. Hayes, 2008: 237-249, Fig. 37-42 (12291419); Gindaros için bk. Kramer, 2004: 204, 207-209; Galiza/İspanya için bk. Fernandez, 2010: 381, Fig. 5; Korinth için bk. Slane, 1990: 57-58, Fig. 10, 120; Stobi’de Form 2-3 MS 5. yüzyıla tarihlendirilmiştir, bk. Anderson-Stojanovic, 1992: 59-61; Arnavutluk için bk. ShkodraRrugia, 2016: 668, Fig. 5. 180 181 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Ionia Bölgesi olmak üzere, Troas, Phrygia, Kilikia, Karia, Lykia ve Lydia Bölgesi’nde yer alan kentlerde bulunmuştur192. Caesarea Germanicia’da bu seramik grubuna ait toplam 4 örnek bulunmuştur. Örneklerin hamur renkleri kırmızı ve tonlarındadır (10R 5/6, 2.5YR 6/8). Yüzey renkleri de hamur renkleri ile benzerlik taşımaktadır (10R 6/8, 2.5YR 6/6). Hayes Form 3C (Fig. 7: Kat.No: 29): Ağız kenarı üstten düzleştirilerek dışa doğru inceltilmiş, aşağı doğru içbükey verilerek aşağı doğru uzatılmış tabak parçası (Kat. No: 29). Buluntu yoğun bir şekilde deforme olması nedeniyle astarı aşınmış, dışta ağız kenarında herhangi bir süsleme olup olmadığı belirsizdir. Hayes tarafından Form 3 gruplara ayrılmış, söz konusu buluntu ise tanımlaya göre Form 3C193 içerisinde değerlendirilmektedir. Hayes tarafından MS 460-475 yıllarına tarihlenen form194, Atina Agorası’nda MS 5. yüzyılın 3. çeyreğine195, Beirut’ta MS geç 5. yüzyıla196, Troia’da MS 460-475197, Ephesos’ta MS 5. yüzyılın ikinci yarısına198, Smyrna’da MS 5. yüzyılın ikinci yarısına199, Klazomenia’de MS 460-475 yıllarına200, Sardis’te geç 4. ve 6. yüzyıla201, Stratonikeia’da MS 5. yüzyılın ikinci yarısına202, Knidos’ta MS 5. yüzyılın ikinci yarısına203, Tripolis’te MS 4. yüzyılın sonu-5. yüzyılın ilk yarısına204, Kelenderis’te MS 5. yüzyılın ikinci yarısına205, Anemurium’da MS 5- 6. yüzyılın ortasına206, Tlos Kenti’nde MS.5. yüzyılın ikinci yarısına207, Dara’da MS 460-490 yıllarına208, (Anastasiopolis) Zeugma’da MS 5. yüzyılın üçüncü çeyreğine209 tarihlendirilmiştir. Caesarea Germanicia’da ise karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 5- 6. yüzyıla tarihlendirilebilir. Hayes Form 3E (Fig. 7: Kat.No: 30- 31): Ağız kenarı üstten dışa doğru çekilmiş, dışa doğru kalınlaştırılmış ve ağız kenarının alttı yivli (Kat. No: 31), Söz konusu bölgelerde yer alan kentler ve atıflar için bk. Ok, 2018b: 310-311, dn. 989-1004; Ayrıca bk. Hacımusalar Höyük: Özgen – Baughan, 2016: 329, Fig. 19, c; Asi Deltası ve Asi Vadisi yüzey araştırmalarında bulunan örnekler için bk. Pamir, 2014: 185, Res. 10, 1 (11-12); Hatay/Haç Dağı Mevkii buluntuları için ayrıca bk. Coşkun, 2014: 149, 158-159, Res. 4 (6674), Res. 5 (75-87); Olba için bk. Aydın, 2019: 108.118; Letoon için bk. Mimaroğlu, 2020a: 283286. 193 Hayes, 1972: 329, 333, Fig. 67 (7). 194 Hayes, 1972: 333, 337, Fig. 67 Form 3C. 195 Hayes, 2008: 240-241, Fig. 39, 1266-1273. 196 Reynolds, 2011: 213-214, Fig. 6, 75, 84. 197 Tekkök, 1996: 139, Fig. 86, G75-76; Troia/ Harman Yeri için bk. Bieg – Tekkök, vd., 2006: 159, Taf. 2. 16. 198 Mitsopoulos-Leon, 1991: 142, Taf. 198 M 5- M 6; Gassner, 1997: 143, Taf. 46 555-557; Quatember – Waldner, vd., 2008: 300, 314, Kat. No: 95. 199 Erol, 2011: 136-138, P-T4.2; Form 3 için ayrıca bk. Doğer, 2007: 109, Pl. III. 200 Gürbüzer, 2018: 153, Fig. 13 (17). 201 Crawford, 1990: 91, Fig. 514; Rautman, 1995: 52-53, Fig. 11, 2.13-15. 202 Tekocak, 2019: 102-103. 203 Doksanaltı, 2006: 500, K212a. 204 Ok, 2018b: 316-317, 449, Lev. 66 (476). 205 Tekocak, 2006: 58, Lev. 11, 70-73; Tekocak, 2013: 167, Fig. 6, 7-10. 206 Williams, 1989: 48, Fig. 22, 269. 207 Mimaroğlu, 2020b: 201, Fig. 290. 208 Tosun, 2020: 348, Res. 3, 3.1- 3.3. 209 Kenrick, 2013: 53, Pl. 30, PT471; Ayrıca bkz. Erol- Tamer, 2020: 70-71, 116, Res. 2, (4). 192 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA dışta üç sıra rulet süslemeli, içte ise ince yivli210 tabak parçasıdır (Kat. No: 30). Hayes211 tarafından MS 500 civarına tarihlendirilen formun benzer örnekleri212 Ephesos’ta geç 5- erken 6. yüzyıla213, Knidos’ta MS 5. yüzyılın son çeyreğine214, Sardis’te geç 6. yüzyıla215, Smyrna’da MS 5. yüzyılın sonu 6. yüzyılın başına216, Tlos Kenti’nde MS. 6. yüzyıl başına217 Dara’da MS 450- 550 yıllarına218, Kelenderis’te MS 5. yüzyılın 3. çeyreğine219, Troia’da Geç 5-6. yüzyılın başına220, Zeugma’da Geç Roma Dönemi’ne221, Atina Agorası’nda222 MS Geç 5- Erken 6. yüzyıla, Tripolis’te MS 5. yüzyılın sonları tarihlendirilmiştir223. Caesarea Germanicia’da ise buluntular ve karşılaştırmalar dikkate alınarak MS 5. yüzyılın sonları- 6. yüzyıla tarihlendirilebilir. Değerlendirme ve Sonuç Kommagene sınırları içerisinde yer alan Caesarea Germanicia, konumu itibariyle stratejik bir öneme sahiptir. Caesarea Germanicia’nın antik dönemde, Ovalık Kilikya’da yer alan önemli liman kentleri224 Tarsus ve Aigeai ile ticaret yol bağlantısı bulunmaktadır. Antik Dönem’de Antiocheia’dan gelip Issos’a bağlanan yol güzergâhı, Tarsus’tan gelen yol ile birleşmekte, doğuda Zeugma’ya, kuzeydoğuda Caesarea Germanicia’ya ulaşmaktadır. Aynı zamanda bu güzergâh, Caesarea Germanicia, Zeugma ve Samosata’yı da birbirine bağlamaktadır225 (Fig. 1/B). 4 (1) Makalede bahsi geçen ithal seramikler, Caesarea Germanicia’nın sosyoekonomik ilişkileri hakkında bilgiler sunan ilk verilerdir. Kazısı yapılan yapı kompleksinde ele geçen kırmızı astarlı seramikler arasında yoğunluğu MÖ 1. yüzyıl ile MS 1. yüzyıl aralığına tarihlendirilen DSA grubu oluşturmaktadır ve bu buluntular, Caesarea Germanicia’nın en erken arkeolojik buluntular arasındadır. Ayrıca bu seramikler yukarıda bahsi geçen yol güzergâhlarının kullanılmış olabileceğini işaret etmekle birlikte, Caesarea Germanicia’nın Kelenderis’te formun benzeri bir örnekte iç yüzeyde ağız kenarında oluk bulunmaktadır bk. Tekocak, 2013: 163, Fig. 7, 24. 211 Hayes, 1972: 337, Fig. 68, Form 3E. 212 Anemurium için bk. Williams, 1989: 48, Fig. 22 271-273. 213 Gassner, 1997: 143-144, Taf. 46 558-561. 214 Doksanaltı, 2006: 500, K212c; Knidos’ta bulunan Form 3B/ 3E için ayrıca bk. Doksanaltı, 2020: 401- 402, 414, Fig. 6, Nr. 7 (MS geç 5- erken 6. yüzyıl). 215 Rautmann, 1995: 52-53, Fig. 11 2.16-17. 216 Gassner, 1997: 143-144, Taf. 46, No. 558-561. 217 Mimaroğlu, 2020b: 201, Fig. 290. 218 Tosun, 2020: 348, Res. 4. 4.1- 4.2. 219 Tekocak, 2006: 58, Fig. 11, 76-82. 220 Japp, 2007: 59-60, Fig. 2, No. 8; Troia/Harman Yeri’nde, Savran Tepe’de MS 500’e tarihlendirilmiştir, bk. Bieg – Tekkök, vd., 2006: 158, 159, Taf. 1. 11; Taf. 2. 18, 22. 221 Erol – Tamer, 2020: 71, 116, Res. 2, (5). 222 Hayes, 2008: 241, Fig. 39, 1274-1279; Form için ayrıca bk. Robinson, 1959: 116, Pl. 71, M 350. 223 Ok, 2018b: 318, Lev. 67, 482. 224 Tarsus ve Aigeia limanları ile ilgili bk. Demir, 2016: 5, 7; Bölgede yer alan antik liman için ayrıca bk. Tülek, 2012: 175-192; MS 3-4. yüzyıllarda Aigeia’de gemileri ile ticaret yapan tüccarlar toptan alışveriş için buraya gelirlerdi bk. Tülek, 2012: 188, dn. 68. 225 Antik Dönem ticaret yol haritası için bk. Ramsay, 1890; Dumankaya, 2018b: Res. 9,10. 210 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA dolaylı ya da doğrudan ticari ilişki içerisinde olduğu kent ve bölgeler hakkında önemli ip uçları sunmaktadır. Ayrıca, kentin MÖ 1 – MS 1. yüzyıl ticareti ile ilişkilendirilebilecek ithal seramik grupları arasında ince duvarlı (Thin Walled Ware) ve gri hamurlu seramik örnekleri de bulunmuştur. Anadolu’da üretim merkezi olarak Ephesos ve Tralleis olduğu düşünülen DSB seramiklerinden bir parça da buluntular içerisinde yer almaktadır. Bu seramik grubunun Doğu Akdeniz’de yer alan kıyı yerleşimlerde az da olsa görüldüğü bilinmektedir226. MS 1. yüzyılın sonu 2. yüzyılın başına tarihlendirdiğimiz bu eser, Ephesos veya Tralleis ile Caesarea Germanicia arasında ticari bağlantı kurulduğunu gösteren ilk buluntu örneğidir. Buluntular içerisinde yer alan bir başka grup ise Sagalassos Kırmızı Astarlıları’dır227 ve Caesarea Germanicia’da bulunan örnekler, en erken MS 34. yüzyıla en geç MS 6. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Buluntuların kronolojik sıralamaları dikkate alındığında Caesarea Germanicia’nın, MS. 3-6 yüzyıl arasında Psidia Bölgesi ile de ticari ilişkiler kurduğunu işaret etmektedir. Kentte ele geçen bir başka buluntu grubunu ise MS 5-6. yüzyıl Foça Kırmızı Astarlı seramikleri ve MS 4-6. yüzyıla ait kuzey Afrika kökenli seramikler oluşturmaktadır. Bu buluntular MS 3- 4. yüzyıldan başlayarak MS 7. yüzyıla kadar kentin ticari ilişkilerinin Anadolu ile sınırlı kalmadığı, Afrika ile de seramik ticareti içerisinde yer aldığını işaret etmektedir (Fig. 3). Bu çalışma ile kentin MS 1. yüzyılda yakın çevresiyle etkileşim içerisinde bulunduğu, MS 128 depremi nedeniyle kentte ekonominin kötüleştiği yorumu getirilebilir228. Sagalassos Kırmızı Astarlıları’nın Augustus Dönemi’nde seramik üretimine başladığı bilinmektedir. Afrika’da seramik atölyelerinin ise MS 1. yüzyıl sonlarında üretime başlayıp, MS 2. yüzyıldan itibaren endüstriyel ölçekte ürettikleri kaplarla Batı Akdeniz ticaretinde etkinken, MS 3. yüzyıldan başlayarak MS 4. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Doğu Akdeniz pazarına hâkim olmuştur229. Bahsi geçen bilgiler doğrultusunda Caesarea Germanicia’nın Augustus Dönemi’nden itibaren seramik ticareti içerisinde yer aldığını söylemek mümkündür. Ancak bu seramik gruplarının (Sagalassos ve Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri) sadece geç örnekleri tespit edilmiştir230. Fakat Caesarea Germanicia’nın yakın çevresinde bulunan antik kentlerde Afrika Kırmızı Astarlı Seramiklerinin erken döneme tarihlendirilen örnekleri de ortaya çıkartılmıştır. Zeugma’da MS 230-325 yıllarına (Form 50A)231, Tarsus’ta MS 2. yüzyıl sonları- 3. yüzyıl başlarına tarihlendirilen (Form 16)232, Antiocheia ad Antiocheia için bk. Waage, 1948: 38-39; Tarsus için bk. Jones, 1950: 201; Anemurium için bk. Williams, 1989: 18-19, Fig. 7 (104-109). 227 Caesarea Germanicia’da bulunan bu seramikler hakkında düşüncelerini paylaşan Sn. Prof. Dr. Jeroen Poblome’ye teşekkür ederiz. 228 Kahramanmaraş’ı etkileyen depremler hakkında bk. Dumankaya, 2019: 418. 229 Adak Adıbelli, 2006: 20. 230 Kelenderis’te DSB seramiklerinin az sayıda olması, Afrika Kırmız Astarlılarının erken örneklerinin ise hiç ele geçmemiş olması korsan baskınları nedeniyle MÖ 1. ve MS 2. yüzyıllarda ticareti olumsuz etkisinden bahsedilmektedir, bk. Kelenderis için bk. Tekocak, 2006: 90. 231 Kenrick, 2013: 20, Pl. 10, PT149; 39, Pl. 18, PT327. 232 Adak-Adıbelli, 2006: 40-41, 83. 226 OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA First Evidence on the Ceramic Trade… Oronthes’ de Geç Roma Dönemi’ne (Form 45)233 tarihlendirilmiştir. Yakın çevrede erken dönem seramik örneklerinin tespit edilmiş olması, Caesarea Germanicia’da da bu örneklerin tespit edilme ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Caesarea Germanicia’da MS 3. yüzyıla kadar Sagallasos ve Afrika Kırmızı Astarlı Seramiklerininin tespit edilip edilemeyeceği ilerleyen süreçte yapılacak kazılarla daha da netlik kazanacaktır. 4 (1) Caesarea Germanicia’nın farklı alanlarında yapılan arkeolojik kazılarda pek çok mozaikli yapı ortaya çıkartılmıştır ve bu yapıların tamamı sadece temel seviyesinde korunmuş duvarlara sahiptir. Bu sebeple tarihlendirmeler mozaik zeminler üzerinden yapılmış ve bu yapıların tamamı MS 4-6. yüzyıllara tarihlendirilmiştir234. Caesarea Germanicia’da bulunan Geç Roma Dönemi ithal seramiklerle mimari buluntuların birbiriyle çağdaş olduğu görülmektedir. Bu durum bahsi geçen çağlarda kentin refah seviyesinin artmış, sosyal yaşamının hareketli olduğunu işaret etmektedir. Bu çalışmada değerlendirilen seramikler, her ne kadar sınırlı sayıda olsa da Caesarea Germanicia’da günümüze kadar yapılan kazı çalışmalarına, kentin tarihsel süreçteki yerine ve seramik ticaretine ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır. Ancak arkeolojik kazılarda MS 7. yüzyıldan, MS 10-11. yüzyıl kadar geçen süreci temsil eden herhangi bir buluntu tespit edilememiştir. Tarihi kaynaklarda MS 7. yüzyıldan itibaren Maraş ve çevresinin düzenli olarak Arap akınlarına maruz kaldığı; MS 7. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar birçok defa Bizans ve Müslüman Araplar arasında el değiştirdiği ve de yakılıp yıkıldığı aktarılmaktadır235. Bu durum antik kentin birçok defa tahrip olduğunu işaret etmektedir. Daha sonraki yıllarda yapılacak olan arkeolojik kazı ve araştırmalarla kente ilişkin bilgilerimizin artacağı kuşkusuzdur. Katalog Doğu Sigillataları A Grubu (Fig. 5, Kat. No: 1- 13); Doğu Sigillata B Grubu (Fig. 5, Kat. No: 14); Sagalassos Kırmızı Astarlıları (Fig. 6, Kat. No: 1520); Afrika Kırmızı Astarlıları (Fig. 7, Kat. No: 21 -28); Foça Kırmızı Astarlıları (Fig. 7, Kat. No:29- 31). Hamur-astar renk tonlarının tanımlaması için Munsell Soil-Colour Charts 2010 renk kodları, ölçü birimi olarak santimetre (cm) kullanılmıştır. Kısaltmalar: A.Ç: Ağız Çapı, Y: Yükseklik, C.K: Cidar Kalınlığı, K.Ç: Kaide Çapı, D.Ç: Dip Çapı. Kat. No: 1 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş tabak ağız kenar parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, alacalı), yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlakkaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.3 cm C.K: 0.3 cm Jones, 1950: Pl. VIII, 802- 803, 812. Dumankaya, 2018a: 22. 235 Detaylı bilgi için bk. Gökhan, 2011: 63-65; Gökhan, 2018: 283-286. 233 234 OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Karşılaştırma: Jones 1950, Fig. 136, 188 (257-258); Crowfoot 1957, 312314, Fig. 73 (1-14); Hayes 1985, 15-16, Tav. I, 9-12; Johansen 1986, 57-62, Fig. 26-27 (1); Uygun 2011, 22-23, Lev. 3-4 (40-51). MÖ 1. yy- MS 1. yüzyıl. Kat. No: 2 Ağız kenarı dışa çekilerek kalınlaştırılmış tabak ağız kenar parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 10R 4/6 (kırmızı), yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 2 cm C.K: 0.5 cm MÖ 1. yüzyılın ortası- MS erken 1. yüzyıl. Karşılaştırma: Waage 1948, 24, Pl. IV, 143, 143a, f, k, p; Crowfoot 1957, 330, Fig. 79, 1-4; Hayes 1985, 19-20, Tav. II, 10; Uygun 2011, 25-26, 184186, Lev. 6-7 (81-96). Kat. No: 3 Dış yüzeyde barbotin tekniğiyle yapılmış kabartmalı, hareket halinde bir insana ait ayak ve bacak bölümü korunmuş kâse? gövde parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı). Dış ve iç yüzey yarı mat, ince astarlı. Ölçüler: C.K: 0.3 cm G: 4.2 cm Karşılaştırma: Crowfoot 1957, 334, 335; Hayes 1985, 25, Tav. IV, 2; Johansen 1986, 198-194, Fig. 74-75; Kenrick 2013, 16-18, Pl. 8 (PT 112, 120, 122). MÖ 1.- MS 1. yüzyıl. Kat. No: 4 Açık ağız kenarlı, dış yüzeyde bindirme şeklinde rulet süslemeli tabak parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, alacalı), yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.8 cm C.K: 0.5 cm Karşılaştırma: Crowfoot 1957, 329. Fig. 79 (10-11); Hayes 1985, 28, Tav. IV, 14; Johansen 1986, 92-94, Fig. 38; Zoroğlu 1986, 78-79, Çiz. 4; Hayes 2008, 129, Fig. 3 (52). MS 1. yüzyılın ilk yarısı. Kat. No: 5 Açık ağız kenarlı kâse parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, alacalı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 2.2 cm C.K: 0.5 cm MÖ 1. yüzyılın sonu- MS erken 1. yüzyıl. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA First Evidence on the Ceramic Trade… Karşılaştırma: Hayes 2008, 134-135, Fig. 5 (117-121); Waage 1948, Pl. V, 446, 446f, k, p; Johansen 1986, 164, Fig. 64; Uygun 2011, 32, Lev 14 (200202). Kat. No: 6 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, boyun bölümü içbükey verilerek profil oluşturulmuş, dışta ağız kenarında iki sıra şeklinde atlamalı rulet süslemeli kâse ağız kenar parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 10R 4/6 (kırmızı). Dış ve iç yüzey parlakkaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.5 cm C.K: 0.3 cm MS 1. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: Crowfoot 1957, 336-341, Fig. 81 (5-16); Hayes 1985, 35, Tav. VI, 15; Johansen 1986, 166-171, Form 23; Mitsopoulos-Leon 1991, Taf. 112, G25; Kramer 2004, 194, Taf. 87, ESA158-162; Kat. No: 7 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, boyun bölümü içbükey verilerek profil oluşturulmuş, dışta ağız kenarında iki sıra şeklinde atlamalı rulet süslemeli kâse ağız kenar parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 10R 4/6 (kırmızı), yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. 4 (1) Ölçüler: Y: 1.4 cm C.K: 0.2 cm MS 1. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 6. Kat. No: 8 Kâse gövde parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, alacalı), dışta yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: C.K: 0.3 cm MS 1. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 6. Kat. No: 9 Kâse gövde parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, alacalı). Dış ve iç yüzey parlakkaygan, ince astarlı. Ölçüler: C.K: 0.3 cm MS 1. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 6. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Kat. No: 10 Yükseltilmiş halka kaideli kâse parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış yüzeyde 10R 4/6 (kırmızı), yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.8 cm C.K: 0.5 cm K.Ç: 3.5 cm MS 1. yüzyıl. Karşılaştırma: Waage 1948, 32, Pl. VI, 473u-p-n; Jones 1950, 245, Fig. 194 (424); Hayes 1985, 36, Tav. VI, 16; Johansen 1986, 172-175, Fig. 69; Uygun 2011, 33-34, Lev. 14-15 (204-211); Kenrick 2013, 31, Plt 15, PT258259. Kat. No: 11 Kâse kaide parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 10R 4/6 (kırmızı), yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.3 cm C.K: 0.3 cm K.Ç: 6 cm MS 1. yüzyıl. Karşılaştırma: Hayes, 1985: 36, Tav. VI, 17; Johansen, 1986: 172-175, Fig. 69, F1. Kat. No: 12 Testi boyun parçası. Hamur sert, sıkı, 10YR 8/2 (soluk kahverengi), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan, ince astarlı. Ölçüler: C.K: 0.8 cm Karşılaştırma: Crowfoot 1957, 340- 341, Fig. 82, 1- 2; Hayes 1985, Tav. IX (2-7), Tav. X (1-6); Slane 1997, 529, Pl. 26, FW295; Yıldız 2020, 114, 125, No. 18. Kat. No: 13 Gövdeden dip bölümüne dönüş sert verilmiş tabak parçası. Hamur sert, sıkı, iyi arıtılmış 2.5YR 6/6 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, alacalı). Dış ve iç yüzey parlak-kaygan ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.9 cm C.K: 0.3 cm D.Ç: 7.8 cm Karşılaştırma: Hayes 1985, Tav. VIII, 14.F; Kramer 2004, 196, Taf. 84, ESA195. Kat. No: 14 Kâse kaide parçası. Hamur sert, sıkı, mika katkılı 2.5YR 6/6 (açık kırmızı). Dış ve iç yüzey 2.5YR 5/8 (kırmızı), parlak yüzeyli, dışta yoğun aşınma mevcuttur. Ölçüler: Y: 0.9 cm C.K: 0.5 cm MS 1. yüzyılın sonu- erken 2. yüzyıl. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA First Evidence on the Ceramic Trade… Karşılaştırma: Hayes 1985, 65, Tav. XIV (13); Mitsopoulos-Leon 1991, 105 (dn. 591), 119, Taf. 159 (H184); Hayes 2008, 153-154, Fig. 12, 331, 328; Civelek 2010, 187, Pl. 2. Kat. No: 15 Ağız kenarı yuvarlatılarak döndürülmüş kâse parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, az kireç katkılı 2.5YR 6/6 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı). Parlak- kaygan yüzeyli, ince astarlı. Ölçüler: A.Ç: 22 cm Y: 4.5 cm C.K: 0.7 cm MS 3-4. yüzyıl. Karşılaştırma: Poblome 1999, 355-356, Fig. 18 (3)-19 (8-9); Hudson 2008, 333-334, Fig. 11, 1.2; Körsulu 2016, 531, 538-539, 548, Kat. No: 1; Ok 2018a, 36, 46, Fig. 7 (4-6). Kat. No: 16 Kâse kaide parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli 2.5YR 6/6 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı, fırınlamadan dolayı alacalı). Parlak- kaygan yüzeyli, ince astarlı. Ölçüler: Y: 1.8 cm C.K: 0.8 cm K.Ç: 12 cm MS 5-6. yüzyılın ilk yarısı. 4 (1) Karşılaştırma: Poblome 1999, 307, 376, Fig. 38, Type 1B230 (1); Fırat 1999, 28, Lev. 40, 127. Kat. No: 17 Ağız kenarından gövdeye geçiş içbükey verilmiş, tabak gövde- kaide parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, ince kireç katkılı 2.5YR 6/6 (açık kırmızı, özde fırınlamadan dolayı grileşme), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı). Parlak- kaygan yüzeyli, ince astarlı. Ölçüler: Y: 3.7 cm C.K: 0.7 cm MS 5-6. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 16. Kat. No: 18 Tam formlu tabak parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, ince kireç ve taşçık katkılı 2.5YR 6/6 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı). Parlak- kaygan yüzeyli, ince astarlı. Ölçüler: A.Ç: 27 cm Y: 5.3 cm C.K: 0.6 cm K.Ç: 20 cm MS 4. yüzyılın ikinci yarısı. Karşılaştırma: Poblome – Degeest vd. 1995, 415, Fig. 1, 1C101; Poblome 1999, 307-308, Fig. 47-48. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Kat. No: 19 Tabak gövde- dip parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, orta büyüklükte kireç katkılı 2.5YR 6/6 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı). Parlak- kaygan yüzeyli, ince astarlı. Ölçüler: Y: 4.3 cm C.K: 0.6 cm MS 4. yüzyılın ikinci yarısı. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 18. Kat. No: 20 Tabak gövde- dip parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, orta büyüklükte kireç katkılı 2.5YR 6/6 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 4/8 (kırmızı), dışta yer yer 10R 4/4 (soluk kırmızı). Parlakkaygan yüzeyli, ince astarlı. Ölçüler: Y: 4 cm C.K: 0.5 cm MS 4. yüzyılın ikinci yarısı. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 18. Kat. No: 21 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, boyundan gövdeye geçiş sert verilmiş tabak parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, kireç katkılı 10R 6/8 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı). Yarı mat yüzeyli. Ölçüler: Y: 3.2 cm C.K: 0.7 cm MS 4- 5. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: Jones 1950, Fig. 208, A; Williams 1989, 39, Fig. 18, No. 221; Timby 1994, 96, 98, Fig. 18, No. 73; Tekkök 1996, 139, 272, Fig. 86, G78; Gassner 1997, 149, Taf. 49, 592; Şen-Yıldırım 2012, 169, Şek. 2 No. 1518. Kat. No: 22 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, kısa kenarlı tabak parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, kireç ve siyah renk mineral katkılı 10R 6/8 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı). Dışta parlakkaygan, içte yarı mat yüzeyli, yüzeyde kireç patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Ölçüler: A.Ç: 20 cm Y: 1.7 cm C.K: 0.5 cm MS MS 5. yüzyılın ilk yarısı. Karşılaştırma: Hayes 1985, 109-111, Fig. 18, 2; Hayes 2008, 226, Fig. 33, 1077-1078. Kat. No: 23 Ağız kenarı aşağı sarkıtılmış, üstte tek yivli, içten ağız kenarından başlayarak basamak şeklinde gövdeye geçilmiş tabak parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, kireç katkılı 10R 6/8 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı). Yarı mat yüzeyli, dış ve iç yüzeyde kireç OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA First Evidence on the Ceramic Trade… patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Dışta ağız kenarından gövdeye doğru akıtma şeklinde boya izi mevcuttur 10R 4/8 (kırmızı). Ölçüler: A.Ç: 26 cm Y: 2.5 cm C.K: 0.7 cm MS 4- 5. yüzyıl. Karşılaştırma: Waage 1933, Çiz. 157; Hayes 1980, 112-116, fig. 19; Williams 1989, 40, Fig. 18, 225; Tekkök 1996, 139, Fig. 87, G81; Bonifay 2004, 171-173, Fig. 92; Hayes 2008, 226-227, Fig. 34, 1081-1090; Reynolds 2010, 107, Fig. 4n. Kat. No: 24 Ağız kenarı aşağı sarkıtılmış, üstte tek yivli, içten ağız kenarından başlayarak basamak şeklinde gövdeye geçilmiş tabak parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, kireç ve siyah mineral katkılı 10R 5/8 (kırmızı), dış ve iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı). Parlak-kaygan yüzeyli, yüzeyde kireç patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Ölçüler: A.Ç: 25 cm Y: 2 cm C.K: 0.5 cm MS 4- 5. yüzyıl. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 23. 4 (1) Kat. No: 25 İç yüzeyde etrafı üç sıra oluk ile sınırlandırılmış konsantrik daireler arasında bitkisel süslemeli tabak kaide parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, kireç katkılı 10R 6/8 (açık kırmızı), iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı), dış yüzey 10R 6/8 (açık kırmızı). Dışta yarı mat, içte parlak-kaygan yüzeyli, yüzeyde kireç patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Ölçüler: Y: 1.5 cm C.K: 0.6 cm MS 4-6. yüzyıl. Karşılaştırma: Bonifay 2004, 190, Fig. 101, Style A (iii) 3-5; Warren 1988, 95, 103, Fig. 51; Christensen 1971, Fig. 10 (a, c, e, f); Şen-Yıldırım 2012, 170, Şek. 3 No. 27-29; Ok 2018b, 296; Adak-Adıbelli 2008, 108, 113, Res. 8; Tülek 2012, 184, 187, Res. 9-10. Kat. No: 26 İç yüzeyde etrafı üç sıra oluk ile sınırlandırılmış palmiye yaprağı süslemeli tabak kaide parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, mika, kireç katkılı 10R 6/8 (açık kırmızı), dış yüzey 10R 6/8 (açık kırmızı), iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı). Dışta yarı mat, içte parla-kaygan yüzeyli, yüzeyde kireç patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Ölçüler: Y: 0.8 cm C.K: 0.5 cm MS 4-6. yüzyıl. Karşılaştırma: Rautman 1995, 43-44, Fig. 4, No. 1. 4; Gassner 1997, Taf. 49, 603; Pickersgill – Roberts 2003, 566, 569, 572, 583, Fig. 8 No. 43, Fig. 11 No. 76a / b; Erol 2011, 397, Kat. No: K-233. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Kat. No: 27 İç yüzeyde, içte küçük çemberlerin yer aldığı dört kollu rozet süslemeli tabak kaide parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, kireç ve siyah renk mineral katkılı 10R 6/8 (açık kırmızı), iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı), dış yüzey 10R 6/8 (açık kırmızı). Dışta yarı mat-içte parlak –kaygan yüzeyli, yüzeyde kireç patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Ölçüler: Y: 1.5 cm C.K: 0.5 cm MS 4-6. yüzyıl. Karşılaştırma: Williams 1989, 45, Fig. 21, 258. Kat. No: 28 Ağız kenarı yuvarlatılarak kalınlaştırılmış tabak ağız kenar parçası. Hamur sert, yer yer ince gözenekli, mika, kireç katkılı 10R 5/8 (kırmızı), dış ve iç yüzey 10R 5/8 (kırmızı). Yarı mat yüzeyli, yüzeyde kireç patlaklarının oluşturduğu delikler mevcuttur. Ölçüler: Y: 1.7 cm C.K: 0.7 cm MS geç 6- 7. yüzyılın ortası. Karşılaştırma: Waage 1948, Pl. 7, 801a; Hayes 1972, 170- 171, Fig. 32, Form 106, 1. Kat. No: 29 Ağız kenarı üstten düzleştirilmiş, dışta kalınlaştırılarak aşağı sarkıtılmış ve içbükey verilmiş tabak parçası. Hamur sert, sıkı, mika, kireç ve yer yer siyah mineral katkılı 10R 5/6 (kırmızı), dış ve iç yüzey yoğun aşınmış 10R 6/8 (açık kırmızı). Ölçüler: A.Ç: 21 cm Y: 2.6 cm C.K: 0.6 cm MS 5-6. yüzyıl. Karşılaştırma: Hayes 1972, 333, 337, Fig. 67 Form 3C; Crawford 1990, 91, Fig. 514; Rautmann 1995, 52-53, Fig. 11 2.16-17; Tekkök 1996, 139, Fig. 86, G75-76; Gassner 1997, 143-144, Taf. 46 558-561; Bieg – Tekkök – Aslan 2006, 159, Taf. 2. 16; Doksanaltı 2006, 500, K212a; Doğer 2007, 109, Pl. III; Reynolds 2011, 213-214, Fig. 6, 75, 84; Kenrick 2013, 53, Pl. 30, PT471; Gürbüzer 2018, 153, Fig. 13 (17); Ok 2018b, 316-317, 449, Lev. 66 (476). Kat. No: 30 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, içe doğru düzleştirilmiş, dışta kalınlaştırılmış bölümünde altta geniş yivli, dışta ağız kenarında ince oluklarla sınırlandırılmış üç sıra rulet süslemeli tabak parçası. Hamur sert, sıkı, mika katkılı. Hamur ve astar yoğun siyahlaşma mevcuttur. Ölçüler: A.Ç: 27 cm Y: 2.3 cm C.K: 0.3 cm MS 5. yüzyılın sonu- 6. yüzyıl. Karşılaştırma: Robinson 1959, 116, Pl. 71, M 350; Hayes 1972, 337, Fig. 68, Form 3E; Williams 1989, 48, Fig. 22 271-273; Gassner 1997, 143-144, Taf. 46 558-561; Doksanaltı 2006, 500, K212c; Bieg – vd., 2006, 158, 159, Taf. 1. 11; Taf. 2. 18, 22; Japp 2007, 59-60, Fig. 2, No. 8. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA First Evidence on the Ceramic Trade… Kat. No: 31 Ağız kenarı üstten inceltilerek döndürülmüş, içe doğru düzleştirilmiş, dışta kalınlaştırılmış bölümünde altta geniş yivli tabak parçası. Hamur sert, sıkı, mika, kireç katkılı 2.5YR 6/8 (açık kırmızı), dış ve iç yüzey 2.5YR 6/6 (açık kırmızı). Ölçüler: A.Ç: 22 cm Y: 2 cm C.K: 0.3 cm MS 5. yüzyılın sonu- 6. yüzyıl. Karşılaştırma: bk. Kat. No: 30. Kaynakça ve Kısaltmalar ADAK-ADIBELLİ, I., 2008. “Tarsus Roma Hamamı 2006 Yılı Kazısı”, Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 16, ss. 101 – 114. ANDERSON-STOJANOVIC, V. R., 1992. Stobi: The Hellenistic and Roman Pottery, Princeton. AYDIN, S., 2019. Olba Geç Roma Dönemi Seramik Buluntuları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. 4 (1) BIEG, G. – TEKKÖK, B. – ASLAN, R., 2006. “Die Spatrömische Besiedlung der Troas-Ein Überblick”, Studia Troiaca, 16, pp. 147 – 170. BONETTO, J. – BRESSAN, M. – FRANCISCI, D. – MAZZOCCHIN, S. – KAUDELKA, E. S., 2017. “Spoglio e riuso del teatro del Pythion di Gortyna tra 300 e 365 d. C. I contesti ceramici”, LRWC, 5/2, pp. 723 – 732. BONIFAY, M., 2004. Études sur la céramique romaine tardive d’Afrique, BAR International Series 1301, Oxford. CHRISTENSEN, A. P., 1971. “Les Ceramiques Romaines et Byzantines”, Hama, 3 / 2, Ed.: A. P. Christensen – R. Thomsen – C.F. Johansen, pp. 7 – 54. CİVELEK, A., 2010. “Red-Slip Ware from Tralles Excavations”, Colloquium Anatolicum, 9, pp. 169 – 191. COŞKUN, F. Ç., 2014. “2005 Yılı Haç Dağı Mevkii Yüzey Araştırmasında Ele Geçen Hellenistik ve Roma Dönemi Seramikleri”, Uluslararası Çağlar Boyunca Hatay ve Çevresi Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri, Ed.: A. Özfırat – Ç. Uygun, ss. 145 – 160. CRAWFORD, J. S., 1990. The Byzantine Shops at Sardis, Harvard University Press, Cambridge. CROWFOOT, G. M., 1957. “Terra Sigillata General List”, The Objects from Samaria. Samaria-Sebaste: Reports of the Work of the Joint Expedition in 1931-1933 and of the British Expedition in 1935, Ed.: J. W. Crowfoot, G. M. Crowfoot, K. M. Kenyon, pp. 306 – 357. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA DEMİR, F., 2016. “Kilikya’daki Aigeai Kenti ve Tarihi”, Çukurova Araştırmaları Dergisi, 2/2, ss. 1 – 13. DOĞER, L., 2007. “Byzantine Ceramics: Excavations at Smyrna Agora”, Byzas, 7, pp. 97 – 122. DOKSANALTI, E., 2006. Knidos Kap-Krio Kazı Alanı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı Klasik Arkeoloji Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya. DOKSANALTI, E., 2020. “Knidos ‘Liman Caddesi’ Geç Antik Dönem Atölye/ Dükkân ve Buluntuları”, Olba, 28, ss. 377 – 420. DUMAN, B., 2014. “Red Slip Pottery From Laodicea/Phrygia”, RCRF, Acta 4, pp. 9 – 17. DUMAN, B., 2016. “African Red Slip Ware in Lydian Tripolis”, RCRF, Acta 44, pp. 699 – 706. DUMANKAYA, O., 2018a. “Room and Corridor Mosaics from the Ancient City of Germanicia and its Iconographic Assessment/Germanicia Antik Kentine Ait Oda ve Koridor Mozaiği ve İkonografik Değerlendirmesi”, JMR, 11, pp. 9 – 27. DUMANKAYA O., 2018b. “Kayıp Kent Germanicia: Lokalizasyon Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu, Ed.: C. Kabakçı – İ. Solak – A. Ceylan – O. Dumankaya – M. Canlı – Ö. Y. Ova, ss. 343 – 359. DUMANKAYA, O., 2019. “Kayıp Kent Germanicia: Lokalizasyon Problemleri Üzerine Yeni Gözlemler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 66, ss. 409 – 434. ENDEN, M., POBLOME, J., BES, P., 2014. “From Hellenistic to Roman Imperial in Psidian tableware: The genesis of Sagalassos Red Slip Ware”, Late Hellenistic to Mediaeval Fine Wares of the Aegean Coast of Anatolia, Warszawa, pp. 81-94. EROL, A. F. – TAMER, D., 2020. “Zeugma’dan Ele Geçen Geç Roma Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Anadolu/ Anatolia, 46, ss. 49 – 121. EROL, D., 2011. Smyrna Agorasında Ele Geçen Terra Sigillata ve Geç Roma Seramiği, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Arkeoloji Programı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir. FERNANDEZ, F., 2010. “Resultados Preliminares del Estudio de La T. S. Focense (LRC) Aparecida en Vigo (Galiza, Espana)”, RCRF, Acta 41, pp. 375 – 384. FIRAT, N., 1999. Perge Konut Alanı Keramiği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. GASSNER, V., 1997. Das Südtor der Tetragonos-Agora, FiE, 13 / 1 / 1, Wien. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA GÖKHAN, İ., 2011. Başlangıçtan Kurtuluş Harbine Kadar Maraş Tarihi, Ukde, Kahramanmaraş. GÖKHAN, İ., 2018. “Geç Roma ve Erken Bizans Dönemlerinde Maraş Bölgesinin Tarihine Genel Bir Bakış”, Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu, Ed.: C. Kabakçı – İ. Solak – A. Ceylan – O. Dumankaya – M. Canlı – Ö. Y. Ova, ss. 278-288. GRANDI, E., 2007. “Late Antique and Early Medieval fine pottery from Lagoon of Venice”, Byzas, 7, Ed.: B. B. Arslan – A. O. Uysal – J. W. Orr, pp. 1 – 24. GÜRBÜZER, M., 2018. “Late Roman Pottery From a Building in Klazomenia”, Olba, 26, pp. 135 – 176. HAYES, J. W., 1972. Late Roman Pottery, British School at Rome, London. HAYES, J. W., 1985. Atlante Delle Forme Ceramiche II Ceramica Fine Romana Nel Bacino Mediterraneo (Tardo Ellenismo E Primo Impero), Enciclopedia Dell’Arte Antica Classica E Orientale, Rome. HAYES, J. W., 2008. Roman Pottery, Fine Ware Imports, Athenian Agora, XXXII, Princeton, New Jersey. HAYES, J.W., 1980. Supletement to Late Roman Pottery, Cambridge University Press, London. 4 (1) HELLSTRÖM, P., 1965. Labraunda 2,1: Pottery of Classical, and Later Date Terra Cotta Lamps and Glass, Lund. HUDSON, N., 2008. “Three centuries of Late Roman Pottery”, Aphrodisias Papers 4, New Reserch on the City and Its Monuments, Ed.: C. Ratte – R. R. R. Smith, pp. 319 – 345. JAPP, S., 2007. “Late Roman, Byzantine and Ottoman pottery from Alaxandria Troas”, Byzas, 7, pp. 55 – 72. JOHANSEN, C. F., 1986. “Les terres sigilees orientales”, Hama, 3 / 3, Ed.: A. P. Christensen – R. Thomsen – G. Ploug, pp. 55 – 204. JONES, F. F., 1950. “Pottery”, Excavations At Gözlü Kule, Tarsus, Ed.: H. Goldman, pp. 149 – 296. KENRICK, P.M., 2013. “Pottery Other Than Transport Amphorae”, Excavations at Zeugma, Ed.: W. Aylward, Conducted by Oxford Archaeology, pp. 1 – 81. KENYON, K. M. 1957. “Roman and Later Wares, Terra Sigillata”, (eds.) J.W. Crowfoot – G. M. Crowfoot – K. M. Kenyon, The Objects from Samaria, Samaria - Sebaste, Reports of the Work of the Joint Expedition in 19311933 and of the British expedition in 1935 Band 3, London, pp. 281– 306. KÖRSULU, H. – ERGÜRER – ERTUĞ H., 2019. “Isauria Kenti Philadelphia’dan (Karaman-Ermenek-Gökçeseki) Doğu Sigillata A (DSA) Seramikleri Eastern Sigillata A (ESA) Ceramics From The Isaurian City of Philadelpheia (Karaman-Ermenek-Gökçeseki)”, Cedrus, 7, ss. 365 – 387. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA KÖRSULU, H., 2011. Kappadokia-Komana’sı Hellenistik ve Roma Dönemi Seramikleri, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mersin. KÖRSULU, H., 2016. “Kappadokia Komana’sı Geç Roma Seramikleri”, Vir doctus Anatolicus, ss. 529 – 551. KÖRSULU, H., 2019. “Sinabıç’tan (Dalısandos?) İthal Seramikler: Doğu Sigillata A, Kıbrıs Sigillatası, Kurşun Sırlı Seramik”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2/1, ss. 15 – 31. KÖRSULU, H., 2020. “Sinabıç’tan (Dalisandos?) Hellenistik ve Roma Dönemi Seramikleri”, Olba, 28, ss. 295 – 338. KRAMER, N., 2004. Gindaros: Geschichte und Archaologie einer Siedlung im nordwestlichen Syrien von hellenistischer bis in frühbyzantinische Zeit, Internationale Archaologie, 41, Rahden. LADSTATTER, S. – SAUER, R., 2005. “Late Roman C-Ware und lokale spatantike Feinware aus Ephesos”, Spatantike und mittelalterliche Seramik aus Ephesos, Ed.: F. Krinzinger, pp. 145 – 201. LADSTÄTTER, S., 2010. “Keramik”, FiE, Hanghaus 2 In Ephesos. Die Wohneinheit 1 und 2, Textband Wohneinheit, Ed.: F. Krinzinger, Band 8 / 8, ss. 172-279. LAMBOGLIA, N., 1958. “Nuove osservazioni sulla ‘terra sigillata chiara”, Rivista di Studi Liguri, 24, pp. 257 – 330. LEITCH, V. – BONIFAY, M. – CAPELLI, C. – MATTINGLY, D., 2018. “Pre-desert Tripolita nia: a new archaeological and archaeometrical examination of Red Slip Ware from the Ghirza Excavations and the Libyan Valleys Survey”, RCRF, Acta 45, pp. 759 – 763. LUND, J., 2003. “Eastern Sigillata B: a ceramic fine ware industry in the political and commercial landscape of the Eastern Mediterranean”, Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Ed.: C. Abadie-Reynal, pp. 125 – 136. MAGIE, D., 1950. Roman Rule in Asia Minor, To The End of The Third Century After Christ, 2, Princeton, New Jersey. MAGNESS, J., 1995. “The Pottery from Area V/4 at Caesarea”, Preliminary Excavation Reports: Sardis, Bir Umm Fawakhir, Tell el-Umeiri, The Combined Caesarea Expeditions, and Tell Dothan, Ed.: W. G. Dever, American School of Oriental Research, pp. 133 – 146. MAYET, F. – PICON, M., 1986. “Une Sigillée Phocéenne Tardive (Late Roman C) et sa Diffusion en Occident,” Figlina, 7, pp. 129 – 133. MERİÇ, R., 2002. Spathellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde auseinem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos, FiE, 9 / 3, Wien. MERİÇ, R., 2003. “Efes Devlet Agorası Kuyu Buluntuları”, Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Ed.: C. Abadie-Reynal, Paris, ss. 79 – 81. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA MILLAR, F., 1993. The Roman Near East, 31 BC-AD 337, Harvard University Press, London. MITSOPOULOS-LEON, V., 1991. Die Basilika Am Staatsmarkt in Ephesos Kleinfunde. 1. Teil: Keramik hellenistischer und römischer Zeit, Ephesos 9 / 2.2, Wien. MİMAROĞLU, S., 2020a. “Letoon Geç Roma–Erken Doğu Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramiklerinin Ön Değerlendirilmesi, Preliminary Appraisal Of Letoon Red-Slip Pottery of the Late Roman – Early Eastern Roman Period”, Cedrus, 8, ss. 279 – 297. MİMAROĞLU, S., 2020b. “Byzantine Pottery from the Basilica”, The City Basilica of Tlos, Eds.: T. Korkut – S. Urano, 1, Akmed Series in Mediterranen Studies, 3, ss. 199 – 220. NASR, M., CAPELLI, C., 2018. “Archeologie et Archeometrie des Productions de L’atelier de Majoura (Tunisie)”, RCRF, Acta 45, pp. 765 – 770. NEURU, L. L., 1987. “Red Slipped Wares of Southwestern Central Tunusia: New Evidence”, RCRF, Acta 25 / 26, pp. 175 – 188. OK, M., 2018a. “Tripolis’te Bulunan Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Arkhaia Anatolika, 1, ss. 31 – 51. 4 (1) OK, M., 2018b. Tripolis Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği, Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Denizli. ÖZDİLEK, B., 2017. “Andriake Sinagogu’ndan Ele Geçen DSA Grubu Seramikler, ESA Group Ceramics Obtainted From Andriake Synagogue”, Cedrus, 5, ss. 337 – 395. ÖZGEN, İ. – BAUGHAN, E., 2016. “Hacımusalar Höyük/ Choma Erken Tunç Devri’nden Bizans Dönemi’ne Kuzey Likya’da Bölgesel Bir Merkez”, Lukka’dan Likya’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi, Ed.: H. İşkan – E. Dündar, ss. 318 – 335. PAMİR, H., 2014. “Asi Deltası ve Asi Vadisi Yüzey Araştırmaları”, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları, Ed.: A. Öz Fırat – N. Coşkun, ss. 177 – 216. PAZ, J. V. – VARGAS, E. G., 2011. “Sigillatas Africanas y Orientales de Mediados del VI d. C. Procedentes de los Rellenos de Colmatacion de una Cisterna de Hispalis (Sevilla) Los Contextos de la Plaza de la Pescaderia”, LRFW 1. Solving Problems of Typology and Chronology, Ed.: M. A. Cau – P. Reynolds – M. Bonifay, pp. 87 – 97. PERNA, R., 2020. “Connections Between Africa and Crete in The Late Roman And Proto-Byzantine Periods Attested in The South Building at Gortyna”, RCRF, Acta 46, pp. 491 – 500. PICKERSGILL, C. – ROBERTS, P., 2003. “Roman Pottery from Sparta Theatre and Stoa”, The Annual of the British School at Athens, 98, pp. 549 – 597. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA POBLOME, J. – BES., P., 2018 “This is How We Do It. Methodology of pottery processing at Sagalassos”, RCRF, Acta 45, pp. 731 – 740. POBLOME, J. – DEGEEST, R. – VIAENE, W. – OTTENBURGS, R., 1995. “Sagalassos Ware Typology and Analytical Results”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 15 / 2, pp. 408-418. POBLOME, J. – DEGRYSE, P. – VIAENE, W. – OTTENBURGS, R. – WAELKENS, M. – DEGEEST, R. – NAUD, J., 2002. “The Consept of a Pottery Production Centre. An Archaeometrical Contribution from Ancient Sagalassos”, Journal of Archaeological Sciense, 29/8, pp. 873 – 882. POBLOME, J., 1999. Sagalassos Red Slip Ware: Typology and Chronology, Studies in Eastern Mediterranean Archaeology. QUATEMBER, U. – WALDNER, A. – PFISTERER, M. – AURENHAMMER M., 2008. “Die Grabung des Jahres 2005 beim Nymphaeum Traiani in Ephesos”, ÖAW, 77, pp. 265 – 334. RAMSAY, W. M., 1890. The Historical Geography of Asia Minor, London. RAUTMAN, M. L., 1995. “Two Late Roman Wells at Sardis”, American Schools of Oriental Research, Annual, 53, pp. 37 – 84. REYNOLDS, P., 2010. “Trade Networks of The East, 3rd to 7th Centuries: The View From Beirut (Lebanon) and Butrint (Albania) (Fine Wares, Amphorae and Kitchen Wares), LRCW, 3, Ed.: S. Menchelli – S. Santoro – M. Pasquinucci – G. Guiducci, pp. 89 – 114. REYNOLDS, P., 2011. “Fine Wares from Beirut Contexts, c. 450 to the Early 7th Century”, LRFW 1. Late Roman Fine Wares, Solving Problems of Typology and Chronology. A Review of the Evidence, Debate and New Contexts. Roman and Late Antique Mediterranean Pottery 1, Ed.: M.A. Cau – P. Reynolds – M. Bonifay, pp. 207 – 230. ROBINSON, H. S., 1959. Pottery of the Roman Period. The Athenian Agora V, Princeton, New Jersey. SEMİZ, B. – DUMAN, B. – OK, M., 2018. “Analytical study of Roman red slip ware from ancient Tripolis (Denizli, Turkey)”, Measurement, 129, pp. 530 – 541. SHKODRA-RRUGIA, B., 2016. “Late Antique Sigillata Tablewares in Albania”, RCRF, Acta 44, pp. 661 – 670. SLANE, K. W., 1990. The Sanctuary Of Demeter And Kore. The Roman Pottery And Lamps, Corinth, 18, Part II, Thin Walled Ware, Princeton, New Jersey. SLANE, K. W., 1997. “The Fine Wares”, Tel Anafa II, i: The Hellenistic and Roman Pottery, Ed.: S. Herbert, Ann Arbor Missouri, pp. 249- 418. ŞEN-YILDIRIM, D., 2012. “Hurmalık Hamamı Buluntuları Işığında Patara’nın Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Kuzey Afrika Kökenli Seramikleri”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 / 4, ss. 151 – 172. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA TEKİN, O., 2008. Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İletişim Yayınları, İstanbul. TEKİN, O., 2010. “Pers İmparatorluğu’ndan Türk-İslam Egemenliğine Kahramanmaraş’ta Tarih, Kültür ve Para”. Ed. F. Özdem. Dağların Gazeli Maraş, İstanbul, ss. 157-183. TEKKÖK, B., 1996. B., The Hellenistic and Roman Pottery from Troia: The Second Century B. C. To the Sicth Century A.D., University of Missouri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Columbia. TEKOCAK, M., 2009. “African and Cypriot Red slip wares from Kelenderis”, SOMA 2008: Proceedings of the XII. Symposium on Mediterranean Archaeology, Eastern Mediterranean Universitiy, Famagusta, North Cyprus, 5-8 March 2008, Ed.: H. Oniz, Publishers of British Archaeological Reports, England, pp. 132 – 142. TEKOCAK, M., 2013. “Late Roman C (Phocean Red Slip) Ware from the lower city sondage in Kelenderis”, SOMA 2010: Proceedings of 14th Symposium on Mediterranean Archaeology, Taras Shevchenko National University of Kiev, Kiev, Ukraine, 23–25 April 2010, Ed.: Y. Morozova – H. Oniz, Publishers of British Archaeological Reports, England, pp. 161 – 169. 4 (1) TEKOCAK, M., 2017. “Akdeniz’de Antik Çağ’da Bir Liman Kenti Olan Kelenderis’te Aşağı Şehir Sondajında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, ss. 213 – 235. TEKOCAK, M., 2019. “Stratonikeia Kazılarında Bulunan Kırmızı Astarlı Seramikler” Stratonikeia Çalışmaları 4, Mimari, Heykel ve Küçük Buluntu Araştırmaları, Ed.: B. Söğüt, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 85 – 122. TIMBY, J. R., 1994. “Red-Slipped Wares”, Excavations At Sabratha 1948 – 1951, 2, The Finds, The Fine Wares and Lamps, 2, Ed.: M. Fulford – R. Tomber, pp. 67-118. TOSUN, M., 2020. “Dara (Anastasiopolis) Verileri Işığında Yukarı Mezopotamya’da Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Phokaia Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Amisos, 5/9, ss. 343 – 361. TURNOVSKY, P., 2005. “Late Antique and Byzantine Pottery of the Church of St. Mary in Ephesos. An Introduction”, Rei Cretariae Romanae Favtorvm, Acta 39, pp. 217 – 224. TÜLEK, F., 2012. “Burnaz, Doğu Akdeniz’de Kayıp Bir Antik Liman”, Arkeoloji ve Sanat, 140, ss. 175 – 792. UYGUN, Ç., 2011. Tepecik Kırmızı Astarlı Seramikleri (İÖ 2. YY- İS 4. YY), Ege Yayınları, İstanbul. WAAGE, F. O., 1933. “The Roman and Byzantine Pottery”, Hesperia, 2 / 2, pp. 279 – 328. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA WAAGE, F. O., 1948. “Hellenistic and Roman Tableware of North Syria”, Antioch on the Orontes IV. I, Ceramics and Islamic Coins, Ed.: F.O. Waage, Princeton, Londra, pp. 1 – 60. WAELKENS, M. – BAŞER, S. – ROLAND, D. – LODEWICKX, M., 1991. “Sagalassos 1989: The Rescue Exeavation in the Potter's Quarter and The Sagalassos Ware”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 12/2, Ankara, pp. 119 – 154. WARREN, P. M., 1988. “Knossos: Stratigraphical Museum Excavations, 197882, Part IV”, Archaeological Reports, 34, pp. 86 – 104. WILLET, R. – POBLEME, J., 2015. “The Scale of Sagalassos Red Slip Ware Production-Reconstructions of Local Need and Production Out put of Roman Imperial Tableware”. Adalya, 18, pp. 129 – 158. WILLIAMS, C. R. 1989. “Anemurium. The Roman and Early Byzantine Pottery”, American Journal of Archaeology, 95, pp. 185. WRABETZ, J. F., 1977. “A New Serenus Stamping from Sardis and the Origins of the Eastern Sigillata B. Ware”, Harvard Studies in Classical Philology, 81, pp. 195 – 197. YILDIZ, V., 2019. “Alanya Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Doğu Sigillataları A, B ve C Grubu Seramikleri”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, ss. 108 – 127. YILDIZ, V., 2020. “Alanya Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramiği”, TÜBA-KED, 21, ss. 181– 197. ZABEHLICKY-SCHEFFENEGGER, S., 1995. “Subsidiary Factories of Italian Sigillata Potters, The Ephesian Evidence”, Ephesos Metropolis of Asia, Ed.: H. Koester, 216-228. ZAHN, R., 1904. “Tongeschirr”, Priene: Ergebnisse der Ausgrabungen und Utersuchungen in der Jahren 1895 – 1898, Ed.: T. Wiegand - H. Schrader, G. Reimer, Berlin, pp. 394 – 468. ZELLE, M., 1997. Die Terra Sigillata aus ders Westtor-Nekropole in Habelt, Bonn. Assos, ZOROĞLU, L., 1986. “Samsat’da Bulunan Doğu Sigillataları İlk Rapor”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3, ss. 61 – 100. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) First Evidence on the Ceramic Trade… 4 (1) Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Fig. 1: A) Kentin Konumu B) Doğu Akdeniz’deki Konumu ve Ticari Yol Haritası C/D) Roma Hamamından Detay. Fig. 2: Kırmızı Astarlı Seramik Grupları ve Form Yoğunlukları. OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA Fig. 3: Kırmızı Astarlı Seramiklerin Buluntu Yoğunluğu ve Kullanım Dönemleri. 4 (1) OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA 4 (1) Fig. 4: Doğu Sigillataları A Grubu (1-3); Sagalassos Kırmızı Astarlıları (4-6); Afrika Kırmızı Astarlıları (7-10). OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA 4 (1) Fig. 5: Doğu Sigillataları A Grubu (1-13); Doğu Sigillata B Grubu (14). OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes First Evidence on the Ceramic Trade… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA 4 (1) Fig. 6: Sagalassos Kırmızı Astarlıları (15-20). OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair… Mehmet OK – Oktay DUMANKAYA 4 (1) Fig. 7: Afrika Kırmızı Astarlıları (21- 28); Foça Kırmızı Astarlıları (29- 31). OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi https://dergipark.org.tr/tr/pub/oannes 4 (1) OANNES – International Journal of Ancient History https://dergipark.org.tr/en/pub/oannes