2021, 5. Uluslararası ve 23. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi
Giriş-Amaç: Gelişmiş ülkelerde en çok kullanılan sağlık verilerinden olan ölüm istatistikleri,sağlık hizmetlerinin planlanması ve kalitesinin değerlendirilmesi,beklenen yaşam süresi,bölgelerin ya da ülkelerin mortalite göstergelerinin karşılaştırılması gibi pek çok alanda güvenilir bilgi sunar.Ayrıca yaş,cinsiyet, meslek ve nedene özel ölüm hızları da elde edilerek ölüm bakımından yüksek risk taşıyan gruplar ile en çok ölüme yol açan nedenler bulunabilir. Türkiye’de ölüm bildirimleri 2013 yılından beri Ölüm Bildirim Sistemi üzerinden yapılmaktadır.Gerekli kontrollerin yapılmasından sonra,ölüm istatistikleri her yıl TÜİK tarafından derlenmekte ve yayımlanmaktadır.İl Sağlık Müdürlüklerinin Ölüm Bildirim Sistemi (ÖBS) kayıtlarından ve belediyelerin Mezarlıklar Şube Müdürlüğü kayıtlarından da ölüm kayıtlarına ulaşılabilmektedir. Ancak ölüm kayıtlarından sorumlu kurumların ölüm belgesini geç göndermesi veya hiç göndermemesi ya da ölü yakınlarının ölüm olayını bildirmemesi…vb. gibi çeşitli nedenlerden dolayı TÜİK,sağlık müdürlüğü ve mezarlık kayıtlarındaki veriler birbirlerinden farklılık gösterebilmektedir.Ancak TÜİK 2020 yılına ait ölüm istatistiklerini şu ana dek (Aralık 2021) yayımlamamıştır.Bu nedenle ölüm istatistiklerinin değerlendirilmesinde belediyelerin Mezarlıklar Şube Müdürlüğü kayıtları alternatif olarak düşünülebilir. Fazladan ölümler,epidemiyolojide kullanılan ve bir kriz sırasında “normal” koşullar altında görmeyi beklediğimizin üzerinde tüm nedenlerden kaynaklanan ölümlerin sayısını ifade eden bir terimdir.Salgın,deprem,sel gibi durumlarda gerçekleşen fazladan ölümlerin hesaplanması bu krizlerle ilişkili ölümlerin mortalite üzerindeki tam etkisini anlamamızı sağlar.Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından açıklanan COVID-19 pandemisi kaynaklı ölüm sayılarının doğruluğu konusunda tartışmalar salgının başından beri devam etmektedir.Ayrıca Türkiye’de illere göre COVID-19 kaynaklı ölüm sayıları da açıklanmamaktadır. Fazladan ölümlerin daha kapsamlı bir ölçü olduğu, yalnızca COVID-19’a bağlı doğrulanmış ölümleri değil, aynı zamanda doğru teşhis edilip bildirilmeyen COVID-19 ölümlerini ve genel kriz koşullarına atfedilebilen diğer nedenlerden kaynaklanan ölümleri de yakaladığı belirtilmektedir. Ölüm istatistiklerinin ve COVID-19 kaynaklı ölüm sayılarının ayrıntılı olarak açıklanmaması pandemide alınan önlemlerin etkinliğinin değerlendirilmesini engelleyebilir. Bu araştırmada Denizli ilinde COVID-19 pandemisinin ilk yılı olan 2020 yılındaki fazladan ölümlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Gereç-Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu araştırmada, Denizli Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Şube Müdürlüğü’nün 2015-2020 yıllarına ait ölüm kayıtları verileri kullanılmıştır. İlgili yıllara ait ölüm kayıtları resmi yazışma ile belediyeden temin edilmiştir. Alınan ölüm verilerinde; ölüm tarihi, ölen kişinin yaşı, cinsiyeti bilgileri bulunmakta olup ölüm nedeni bilgisi ise verilmemiştir. 2015-2019 yıllarındaki aylara göre ölüm sayıları kullanılarak zaman serisi analizi ile 2020 yılında gerçekleşmesi beklenen ölüm sayıları hesaplanmıştır. Zaman serisi analizi ile beklenen ölüm sayıları hesaplanırken üçlü üstel düzleştirme yöntemi kullanılmıştır. Zaman serisi analizlerinde “Holt-Winters Üstel Düzleştirme Yöntemi” olarak da bilinen Triple Exponential Smoothing (üçlü üstel düzleştirme) yönteminde öngörü yapılırken trend ve mevsimsel dalgalanma da dikkate alınarak tahminde bulunulmaktadır. 2020 yılında gerçekleşen ve beklenen ölüm sayılarının farkı alınarak fazladan ölüm sayısı hesaplanmıştır. Çalışmada, beklenen ölüm sayılarının hesaplanmasında üçlü üstel düzleştirme yöntemi ile yapılan zaman serisi analizleri için Microsoft Office Excel programının Tahmin ETS fonksiyonu kullanılmıştır. Çalışma öncesinde etik kurul izni ve gerekli tüm kurumsal izinler alınmıştır. Bulgular: Denizli’de 2015-2020 yılları arasında toplam 43325 ölüm gerçekleşmiş olup yıllara göre ölüm sayıları sırasıyla 6439, 6886, 6932, 6707, 7185 ve 9176’dır. 6 yıllık ölüm yaşı ortalaması 71,72±18,04 olup, ölenlerin %54,5’i (n=23596) erkektir. Mevsimlere göre bakıldığında 6 yıllık ölümlerin %27,3’ünün kış, %25,2’sinin sonbahar, %24’ünün yaz ve %23,5’inin yaz mevsiminde olduğu bulunmuştur. Denizli’de 2020 yılında toplamda beklenen ölüm sayısı 7243 (%95 GA: 5616-8869) olmasına rağmen %26,7 fazladan ölüm (n=1933) gerçekleşmiştir. Cinsiyete göre bakıldığında erkeklerde %28,9, kadınlarda %21,9 fazladan ölüm olmuştur. 2020 yılında Denizli’de 18 yaş altı ölümler beklenen sınırlar içinde gerçekleşmiştir. 18-64 yaş arasında %18,11, 65 yaş ve üzerinde ise %31,46 fazladan ölüm olmuştur. 2020 yılında en fazla Kasım (%163,17) ve Aralık (%113,98) aylarında fazladan ölüm gerçekleşmiştir. Sonuç: Denizli’de 2020 yılında 1933 (%26,7) beklenenden fazla ölüm gerçekleşmiştir. Erkeklerde ve 65 yaş üzeri kişilerde daha çok fazladan ölüm gerçekleşmiştir. Bazı kişilerin teşhis konulmadan COVID-19’dan ölmesi ve/veya pandemi sonucunda başka nedenlere bağlı aşırı ölümlerin olması olasıdır. Fazladan ölüm analizleri COVID-19 kaynaklı gerçek mortalite yükünün ve salgını önlemek için uygulanan politikaların etkilerini belirlemede faydalı olabilir. Anahtar Kelimeler: COVID-19, Denizli, fazladan ölüm, mortalite