ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

-2016- 2016 -BİROL YETİMOĞLU- ORTA ASYA TÜRK TARİHİ -2016- -2016- TÜRK ADININ ANLAMI Çin İran Kaynakları Kaynakları Miğfer Güzel yüzlü Coğrafi yakınlıktan Ziya Gökalp Töreli, düzen sahibi Kaşgarlı Mahmut Olgunluk çağı W. A. Barthold Wambery Kanun sahibi Türk adı ilk kez Çin kaynaklarında geçer. Pers, Arap, Bizans, Rus, Hint kaynaklarında da Türk adı geçer Uygur kaynaklarından Türeyen çoğalan -Müller -Nemeth -Thomsen Güçlü, kuvvetli Etkileşimin göstergesidir -2016- COĞRAFİ AD OLARAK TÜRKİYE Hazarlar 8/9.yy 6/7.yy Osmanlı 13.yy… Göktürkler 11/12.yy Eyyubiler/ Memlükler Temel Nedeni; Göç Etkin siyasi güç -2016- TÜRK ADINI DEVLET ADI OLARAK KULLANAN TÜRK DEVLETLERİ -2016- ANAYURT -2016- ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ En eskisi ANAV Türklere ait en eski AFANESYOVA İlk demir işçiliği KARASUK En gelişmiş TAGAR 3-AFANESYOVA 4-ANDRONOVA 6-TAGAR 5-KARASUK 2-KELTEMİNAR 1-ANAV Essik-Taştık-Pazırık kültürleri de mevcuttur -2016- ANA YURTTAN GÖÇLER (MÖ 2500-MS 1500) -2016- GÖÇLERİN NEDENLERİ Sosyo-Ekonomik Nedenler Kuraklık, yağışların yetersizliği ve düzensizliği, şiddetli kışlar Hayvan hastalıkları Nüfus artışı, otlak yetersizliği Siyasi Nedenler Bağımsız yaşama arzusu Boylar arasındaki mücadeleler Dış baskı (Çin-Moğol) Yeni ülkeler fethetme arzusu (Cihan hakimiyeti düşüncesi) -2016- GÖÇLERİN SONUÇLARI Kültürel etkileşim yaşanmıştır. Etkilendik. Özellikle din ve alfabe alanında Etkiledik. Özellikle askeri ve idari alanda Türkler gittikleri yerlerde yeni devletler kurmuşlardır. Azınlık olmalarına rağmen askeri ve teşkilatçılık yetenekleri sayesinde Türk tarihini bir bütün olarak incelemek zorlaşmıştır. Geniş ve farklı coğrafyalarda farklı gelişim gösterdiklerinden -2016- GÖÇEBE YAŞAM (Atlı-bozkır yaşam=Yarı göçebe yaşam) NEDEN ? Tarım imkanlarının yetersizliği, İklimsel etkenler, Yağışların yetersizliği,  Hayvanlara zorunluluğu. otlak bulma Türk göçebeliği Temelde 2-3 merkez çevresinde (yaylak-kışlak) bir döngü şeklindedir. -2016- GÖÇEBE YAŞAMIN SONUÇLARI Devlet kurma becerisi gelişti Askerlik yeteneği gelişti Mimari gelişmedi Hayvan üslubu Yazı geç kullanıldı Sınıf ayrımı ve kölelik görülmez. Teşkilatçılık Ordu millet anlayışı Taşınabilir sanat dalları gelişti. Hapis cezası görülmez. Sanatsal süslemede hayvan motifleri kullanıldı Sözlü edebiyat ve Sözlü Hukuk (Töre) gelişti Özgür ruh Madenciliğe ve ticarete engel değildir -2016- Tek teokrasi örneği KUT ANLAYIŞI VE VERASET SİSTEMİ KUT: Yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiği inancı Kut yetkisi kan yoluyla babadan çocuklara geçer VERASET SİSTEMİ Hanedanın (Sülale) tüm erkekleri “kut” lu dur “Ülke hanedanın ortak malıdır” Kimin hükümdar olacağı belirsiz??? KAÇINILMAZ SON: Taht kavgaları ve Türk devletleri kısa sürede yıkılır -2016- İLK TÜRK DEVLETLERİ ASYA’DA AVRUPA ’DA Asya Hunları Türgişler Avrupa (Batı) Hunları Göktürkler Oğuzlar (Uzlar) Avarlar Kutluk Devleti Sabirler (Sibirler) Kıpçaklar (Kumanlar) Uygurlar Avarlar (Juan Juanlar) Peçenekler Hazarlar Akhunlar(Eftalitler) Bulgarlar Kırgızlar Kimekler Macarlar Karluklar Başkırtlar Uzlar (Oğuzlar) -2016- İSKİTLER (Sakalar) (MÖ VIII-II.Yüzyıl) Şehname’de Efrasiyap adıyla geçer Pers kralı Daryus ile savaştı -2016- ASYA HUN DEVLETİ (MÖ IV yy-MS 216) -2016-  Bilinen ilk Türk Devleti’dir.  Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.  MÖ 3. yy’ de Hun saldırılarına karşı Çin Seddi inşa edilmiştir.  Türk-Çin mücadelesi, tarih boyunca İpek Yolu’na hakim olma ve Orta Asya siyasi hakimiyeti için yaşanmıştır -2016- “Oğuz Kağan” METE HAN (MÖ 209-174) İlk düzenli ordu (10’lu sistem) Tahta çıkış tarihi MÖ 209 Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluşudur İlk devlet teşkilatı, ikili sistem Türk vatan anlayışı “Toprak milletindir. Kimse onu veremez” İlk kez Türk birliği Çin baskı altında vergiye bağlandı Milletim asimile olabilir diye Çin’i topraklarına katmadı -2016-  Mete Han’ın ölümünden sonra oğlu Kiok döneminde Hunlar güç kaybetmeye başladı.  Çin’in böl – parçala - yut politikaları ile yaşanan taht kavgaları neticesinde Devlet önce Batı-Güney diye ikiye ayrıldı.  Güney Hunları da Kuzey-Güney diye ikiye ayrıldı. Çin’le savaşan Kuzey Hunları Kağanı ÇİÇİ Han bağımsızlık için sonuna kadar savaşarak teslim olmamış ve bu uğurda can vermiştir. -2016- Kuzey Hunları -2016- KAVİMLER GÖÇÜ-375 Kuzey Hunlarının Balamir önderliğinde Kırım’a gelmesiyle, kavimlerin Avrupa içlerine göç etmesidir. -2016- KAVİMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLARI Roma İmp. ikiye bölündü (395) Batı Roma Doğu Roma 476’da yıkıldı 1453’te yıkıldı Feodalite (Derebeylik) ortaya çıktı Parçalanmış siyasi yapı Skolastik felsefe yayıldı Günümüz Avrupa milletleri ortaya çıktı Her şey din çerçevesinde İLKÇAĞ SONA ERDİ ORTAÇAĞ BAŞLADI -Hristiyanlık yayıldı -Avrupa Hun Devleti kuruldu -2016- AVRUPA HUN DEVLETİ (375-469) -2016- ATTİLLA (434-453) Tanrının Kamçısı Doğu Roma vergiye bağlandı Batı Roma vergiye bağlandı Nibelüngen Destanı (Almanların) Batılıların kullandığı sıfat I.Ve II.Balkan Seferleri Margus ve Anatolius antlaşmaları Galya ve İtalya seferi. Papa I.Leo aracılığı ile barış yapıldı Hunlar ve Attilla’da geçmekte Atilla adı kaynaklarda Etezel-EtlaEtele diye de geçer -2016-  Atilla suikast neticesinde ölümünden sonra devlet kısa sürede yıkıldı.  Hunların bir bölümü Kırım’a çekildi bir bölümü de Hıristiyanlığı kabul ederek zamanla ulusal benliklerini yitirdiler.  Macarların oluşumunda etkili oldular  Avrupa’yı özellikle Germenleri kültürel anlamda etkilediler. -2016- I.GÖKTÜRK DEVLETİ (552-582) -2016- İKİLİ TEŞKİLAT Federal yapı Sol Kanat Sağ Kanat İstemi Yabgu Bumin  Sasaniler ile işbirliği yaparak, Akhun Devletini yıktı. Mukan Yabgu Bizans ile işbirliği yapılarak Sasanilere karşı savaştı. Amaç: İpek yolu denetimi Bizans’a ilk kez elçi gönderildi Kağan En güçlü dönem -2016- Göktürk Devleti İkiye Bölündü Batı Göktürk Devleti (582-659) Çin entrikaları Doğu Göktürk Devleti (582-630) Tardu kağan İşbara Kağan ÇİN HAKİMİYETİNE GİRDİLER Kürşad İhtilali (639) 682’ye kadar 50 YIL Çin esareti Türk tarihinin İlk bağımsızlıkçı isyanı -2016- KUTLUK DEVLETİ (II.Göktürk Devleti) (682-744) Türkiye’ye benzetilir -2016-  Kurultay tarafından Kutluk Kağan’a İlteriş ünvanı verilmiştir “Devlet kuran” anlamında Orhun abideleri Muhteşem Üçlü Türk tarihinin ilk veziri Bilge Kağan Kültigin Tonyukuk Hükümdar Yabgu-Ordular Komutanı Aygucı (Çinli Vezir) Batılılar Türk Bismarkı der  Bilge Kağan’ın ölümünden sonra, Kutluk Devleti Uygur, Karluk ve Basmil Türklerinin isyanıyla yıkıldı. -2016- GÖKTÜRKLERİN ÖNEMLİ YÖNLERİ Türk adının kullanana ilk Türk Devleti. İlk milli alfabe “Göktürk-Orhun Alfabesi” ni geliştirdiler İlk milli kaynak olan ”Orhun Abideleri” ni yazdılar. Milliyetçi bir yapıya sahip olan Göktürkler millet bilincini oluşturdular. Tarımla da meşgul oldular. (Tötö sulama kanalını yaptılar) Türk tarihinde ilk kez parayı kullandılar. Türklerde ilk posta teşkilatını (Yam) kurdular. Ergenekon ve Bozkurt Destanı. -2016- UYGURLAR (744-840) -2016- • Bögü Kağan döneminde Manihaizm dini kabul edildi. Dinin etkisi ile Hükümdarlara “Ay Tengri” ünvanı verdiler Manihaizm Yerleşik Yaşam İlk Mimari eserler Hayvansal gıdayı yasaklar ve inananlarını tarıma sevk eder • Baga Tarkanın ölümünden bir müddet sonra Kırgızlar tarafından 840’ ta Uygur devleti yıkılsa da, bölgede kısmen varlıklarını devam ettirdiler. Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular Kansu Uygur Devleti (Sarı Uygurlar) Doğu Türkistan Uygur Devleti (Turfan Uygurları) -2016- UYGURLARIN TÜRK TARİHİNDEKİ ÖNEMİ Manihaizmin dini terimlerine Türkçe karşılık verdiler ki milliyetçiliğin göstergesidir. Türk tarihinde yerleşik hayata geçen, “Balık” adı verilen şehirler kuran ilk mimari eserleri inşa eden Türk topluluğudur. İlk vakıf uygulaması ve ilk bankacılık sistemini geliştirdiler. Fresk (duvar resmi) – Minyatür - Gölge oyunu - Orta oyununu sergileyen ilk Türk topluluğudur. -2016- Kağıt ve matbaayı (Hareketli harf sistemini geliştirdiler.) kullanarak ilk Türkçe kitapları bastılar. İlk kütüphaneyi oluşturdular. Kendilerine ait olan Uygur Alfabesini (Soğd alfabesinden etkilenildi) kullanmışlardır. Sözlü hukuku (Töre) yazılı hukuka dönüştürdüler. Karabalgasun ,Sine-Uşi, Moyen-Çur yazıtları Uygurlara aittir. Göç ve Türeyiş destanları -2016- Yerleşik Yaşamın Kanıtları -2016- TARIMIN KESİN KANITI? Üretimde kullanılan malzemelerdir; Sulama kanalı Orak Saban Çapa Tohumluk ambarı gibi Değirmen-Tahıl öğütme taşı-Tahıl saklama kabı/ambarı kanıt olamaz.Dışarıdan satın alınan tahılda kullanılabilir değirmende vs… -2016- DİĞER TÜRK DEVLETLERİ -2016- HAZARLAR (630-968)  Karadeniz’in kuzeyinde ve Kafkaslarda etkinlik gösterdiler. Ticarette geliştiler Tek Musevi Türk topluluğu  Yönetici kesim Musevi inancını kabul eden Hazarlar arasında Hıristiyanlık, İslamiyet ve Göktanrı inancıda görülmekteydi Ülkede ki müslümanların liderlerine Hazz denir.  Adalet ve barışın egemen olduğu Hazar topraklarında derin bir hoşgörü hakimdi. Batılılar “Hazar Barış Çağı” adını vermiştir.  7 Kişilik (2 musevi-2 hıristiyan-2 müslüman-1 şaman) yargıçlar heyeti davalara bakar. Adaleti gösterir. Hukuk birliği yok. -2016- Hazarlar;  Hz. Osman’ın ordularını yayılmasını engellediler. durdurarak İslam’ın Kafkasya’ya İlk Türk-Arap savaşları  Hazar Denizi’ne isimlerini verdiler.  Rusları kültürel açıdan etkilediler.  Ücretli ordu kullandılar.  Polonya’da yaşayan Karay Türkleri, Hazarların devamıdır. -2016- TÜRGİŞLER (717-766)  Batı Türkistan’da faaliyet gösterdiler.  Kurucusu Baga Tarkan. Adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.  Emevilere karşı mücadele ederek Orta Araplaşmasını, İslam’ın yayılmasını engellemişlerdir “Sulu Kağan” liderliğinde  Karluklar siyasi varlıklarına son verdiler. Asya’nın -2016- KARLUKLAR (766-1212)  Türgişleri yıkarak Batı Türkistan’da devlet kurdular.  Talas Savaşı’nda Müslümanlara yardım ettiler.  İslam’ı kabul eden ilk Türk boyu.  İlk Türk-İslam Devleti Karahanlılar’ın kuruluşunda rol oynadılar.  Cengiz Han’a, Moğollara itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur. -2016- KIRGIZLAR (840-1212)  Uygurları yıkarak Ötüken merkezli bir devlet kurdular.  Kırgızlar Moğollara boyun eğen ilk Türk boyu olarak kutsal başkent Ötüken’ i Moğollara teslim etmişler. Ötüken’ de Türk kültürünün sona ermesine neden olmuşlardır.  “Yenisey Yazıtları” Kırgızlara aittir.  “Manas Destanı” Kırgızlara aittir. -2016- OĞUZLAR  Oğuz, kabile-boy anlamındadır. İlk kez Orhun abidelerinde geçer. Bizans kaynaklarında Uz’lar diye geçer.  Türk milletinin en kalabalık koludur.  Göktürklerin yıkılmasından sonra batıya göç ettiler. Müslüman olanlar Türkmen diye anıldı.  Küçük bir kolu Avrupa’ya göç etti. Bizans ordusunda ücretli askerlik yaptılar. Malazgirt Savaşında Selçuklu safına geçtiler.  Bugün Moldova’da Gagauz Özerk Devleti halinde Hristiyan Oğuz Türkleri yaşamaktadır.  Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlara aittir. -2016- SABİRLER (Sibirler-Sabarlar)  Ural-Altay ve Sibirya bölgesinde faaliyet gösterdiler.  Anadolu’ya akın yapan Türk boylarındandır.  Sibirya’ya isimlerini verdiler. KİMEKLER BAŞKIRTLAR (Başkurtlar) -2016- AVARLAR (562-805)  Apar veya Juan Juan diye de bilinirler.  Bayan Han liderliğinde Orta Avrupa’da kuruldu.  İstanbul’u Sasaniler’le birlikte iki kez (619-626) kuşattılar.  Asya ve Avrupa’ da devlet kurdular. Slavları ve Rusları siyasi ve askeri olarak etkilemişlerdir.  Üzengiyi ilk kez kullandılar.  Hıristiyanlığı kabul ederek asimile oldular. -2016- BULGARLAR (583-1237)  Kubrat liderliğinde Kafkasyanın kuzeyinde Büyük Bulgar devletini kurdular. Kubrat’ın ölümü ile ikiye bölündü. TUNA BULGAR DEVLETİ Kurum Han döneminde İstanbul’u kuşattılar.(814) Boris Han zamanında hıristiyan olular. Hükümdarları Çar ünvanı kullandılar. Slavlar arasında asimile oldular. İTİL (Volga) BULGAR DEVLETİ Almış Han zamanında 922’de İslam’ı kabul ettiler. İlk Türk İslam Devleti. İbn-i Fadlan Seyahatnamesi İtil Bulgarlarını anlatır. -2016- KIPÇAKLAR (Kumanlar) (10.-13.YY)  Doğu Avrupa’ya göç ettiler.Bir kısmı hıristiyanlığı kabul ederek asimile oldular.  Macarların etnik yapısının oluşmasında ve Romanya Devleti’nin kurulmasında etkili oldular.  Altınorda Moğollarının Türkleşmesine vesile oldular.  Mısır’da Eyyubi ve Memlük ordularında görev yaptılar.  Oğuzlarla savaşları Dede Korkut Hikayeleri’ne konu oldu.  Ruslarla savaşları İgor Destanına konu oldu.  Codex Cumonicus adlı iki ciltlik sözlük oluşturdular. -2016- MACARLAR (10.-15.YY)  Arpad liderliğine Orta Avrupa’da devlet kurdular.  Hıristiyanlığı kabul ederek Türk kimliğini kaybettiler.  Slavların (Balkanların) Germenleşmesini engellediler  1870’te Budapeşte’de ilk Türkoloji Enstitüsünü açtılar.  Attilla’yı tarihi-milli bir lider olarak benimsemekteler. -2016- PEÇENEKLER (10.-11.YY) Doğu Avrupa’da etkinlik göstermişlerdir. Rusların güneye inmelerini engellemişlerdir. Bizans ordusunda ücretli askerlik Savaşı’nda Selçuklu safına geçtiler. yaptılar. Hıristiyanlığı kabul ederek zamanla asimile oldular. Kıpçaklar tarafından tarihten silindiler. Malazgirt -2016- Yeni göçlerle desteklenmedikleri ve Hristiyanlığı kabul ettikleri için zamanla asimile olmuş, benliklerini kaybettiler, asimile oldular Kuzeyden batıya göç eden Türk boyları HAZAR DENİZİ Güneyden batıya göç eden Türk boyları Yeni göçlerle desteklendikleri ve İslamiyet’i kabul ettikleri için benliklerini, kültürlerini korudular. -2016- ORTA ASYA KÜLTÜR VE UYGARLIĞI DEVLET YÖNETİMİ Yabgu Kağan Şanyu Hakan Han Hükümdar Ünvanları İlteber İdikut Aytengri Külerkin Tanhu İlteriş İlig İlber -2016- Otağ (Çadır) Örgin (Taht) Kotuz (SorguçTaç) Yarlığ (Ferman) Kemer (Kur) Ünvan alma Yay Hükümdarlık Sembolleri Kama Sancak Davul (Nevbet) Tuğ Kılıç Kamçı (Berge) Ordu (Başkent) Toy (Şölen) -2016- HÜKÜMDAR Kim ? Tanrı Bağışı Güçleri Kut anlayışı ve Veraset sistemi Kut (Siyasi Güç) Üleş (Ekonomik Güç) Küç (Askeri Güç) Çocukları Görevleri TİGİN Yönetmek Halkın refahını sağlamak Töreyi uygulamak Adaleti sağlamak Şölenler düzenlemek İnal/İnanç/ Ataman adı verilen eğitmenlerce Kağanlığa hazırlanırlar -2016- HATUN (Katun) Kağanın İlk Eşi Kadına verilen önemin göstergesidir. -2016- Devlet işlerinin görüşüldüğü danışma organıdır. (Son söz kağana ait) TOYGUN Nedir? Üyeleri Kağan Hatun Yabgu Tigin Şad Boy beyleri Subaşı Aygucı Buyruk Ağılıg Demokratik özellik KURULTAY (Toy) Görevleri Kanun yapmak Kağanı seçmek Kağanı denetlemek Kağanı azletme Ordu teftişi Hayvan sayımı Savaş-barış kararı -2016- Bazı Türk Devletlerinde Meclisler Avrupa Hunları Seçkinler Meclisi Hazarlar İhtiyarlar Meclisi Tabgaçlar Nazırlar Meclisi Tuna Bulgarları Millet Meclisi Peçenekler Komenton Oğuzlar Tirnek -2016- BAZI İDARİ GÖREVLİLER Tigin** Kağan çocuğu Şad** Hanedan üyesi. Ordu komutanı Ayukı Hükümet Aygucı** Vezir Buyruk Bakan İç buyruk Saray bakanı Bitigçi/ Tamgacı** Katip Ağılıg/Agıcı** Maliye bakanı -2016- BAZI İDARİ GÖREVLİLER Tudun** Vali.Vergi memuru Apa** Sivil yönetici Tarkan Komutan Subaşı** Ordu komutanı Tutuk** Askeri vali Yargucı Yargıç Otacı/emçi Tabip Yalvaç Elçi Tilmaç Tercüman -2016- TÜRK DEVLETLERİ NEDEN KISA ÖMÜRLÜ? KUT ANLAYIŞI Taht kavgaları İKİLİ TEŞKİLAT BOYLAR FEDERASYONU Federal Yapı Merkezi otorite zayıflar ve devlet kısa sürede yıkılır -2016- SOSYAL YAPI Toplumsal hiyerarşi Toplumun temeli ailedir. Çekirdek aile görülür.  Tek eşlilik ve başka kabileden evlilik esastır. Monogami Exogami -2016- Sosyal Yaşamda Sınıf Ayrımı ve Kölelik Yoktur NEDEN ? Göçebe yaşam ve hayvancılık nedeniyle toprak ve tarımın önemsenmemesi Toprak üzerinde özel mülkiyete izin verilmemesi Törede eşitlikçi anlayışın hakim olması -2016- • Sosyal yaşamda Toy (Şölen), halkın kaynaşması, sosyal dayanışma ve mili birlik için son derece önemliydi. • Çevgen, Tepük, Cirit, Gökbörü, Kızbörü ve Beyge gibi oyunlar sosyal hayatta vazgeçilmezleriydi. • Uygurlarla beraber yaygın bir şekilde yerleşik hayata geçiş görüldü ve “Balık” denilen şehirler kuruldu. • Balasagun önemli bir şehir. Kaşgarlı Mahmut “Türk Hakanlarını Şehri” der. -2016- BAZI SOSYAL KAVRAMLAR Kün Halk Ög** Anne Balık** Şehir Kang** Baba Ordu** Başkent Evdeş Eş Yumuş Çeyiz Düğün aşı Yurt(Keregü)* Çadır Toy Şölen Törün Yenikün Bahar bayramı Kalıng** Başlık parası -2016- EKONOMİK YAPI Temel ekonomik etkinlik hayvancılıktır. İpek ve Kürk yolu Bunun yanında madencilik, dokumacılık, ticaret azda olsa tarımsal faaliyetlerde görülmüştür. İhracat: Tötö Kanalı Göktürk/Çin Tohum savaşları Çin’den vergi olarak tarım aleti alınması Hunlardan kalma demir orak Hayvansal ürünler İthalat:Tarımsal ürünler ve ipek Uygurlarla birlikte yerleşik yaşam ve tarım ön plana çıktı. Ağıcı denilen memurlar, halktan mesken, hayvan ve toprak vergisi topladı -2016- Kendi adına para bastıran ilk kağan Baga Tarkan (TÜRGİŞLER) İlk para GÖKTÜRKLER TÜRKLERDE PARA Böz Kamdu Mühürlü kumaş para Mühürlü kumaş para Kuanpo Çav Yarmak Bez para Kağıt para Madeni para -2016- DİN ESKİ TÜRKLERDE DİN VE İNANÇ SİSTEMİ GÖKTANRI DİNİ Türklerin en eski dinidir. Tek tanrılı dindir. İslam ile büyük benzerlikler mevcuttur. TOTEMİZM İNANCI Ongun adı verilen bazı bitki ve hayvanların kutsal ve uğurlu olduğu inancıdır ŞAMANİZM Sihir ve büyü merkezli, şaman adı verilen kişilerin şifa dağıttığı inancıdır. TABİAT GÜÇLERİNE İNANMA (Yer-Su Kültü) Doğada gizli güçlerin varlığına inanılır. Dağ, tepe, kaya, su, ağaç saygı gösterilen varlıklardır. ATALAR KÜLTÜ Ataların ruhlarının aile fertlerini koruduğuna inanılır ve atalara kurbanlar sunulurdu. -2016- TÜRKLERİN KABUL ETTİĞİ DİĞER DİNLER MANİHAİZM Aydınlık ve karanlığın mücadelesidir.  Uygurlarda resmi din. Et ve savaşı yasaklayan barış ve kardeşlik dinidir. BUDİZM “Nirvanaya” sonsuz barış ve huzura kavuşmaya felsefe edinen inanç. Göktürk, Uygur, Tabgaç ve Türgişler’de görüldü.  Uygurlar Budaya “Burkan” adını vermişti. Manihaizm; mimari, resim, minyatürü geliştirdi Budizm; heykelciliği geliştirdi. HIRİSTİYANLIK MUSEVİLİK Çeşitliliğin nedeni göç, etkileşim, hoşgörü -2016- BAZI DİNSEL KAVRAMLAR Yuğ** Cenaze töreni Yuğ aşı Cenaze aşı Kurgan** Mezar Balbal** Mezar taşı Uçmağ** Cennet Tamu Cehennem Şaman/ Din adamı Kam/Baksı** Ülgen Göktanrı Erlik/Yek Şeytan Umay Tanrıça Yada Taşı Kutsal taş Stupa Tapınak -2016- TÜRKLERDE AHİRET ANLAYIŞININ GÖSTERGELERİ Yuğ töreni ve yas ahiret ile ilişkilendirilemez -2016- YAZI, DİL VE EDEBİYAT SÖZLÜ EDEBİYAT SAV Atasözleri SAĞU KOŞUK DESTAN Ağıt. Ölen kişinin yaptıkları anlatılır Kopuz eşliğinde söylenen kahramanlık şiirleri Olağanüstü olaylar ve kahramanlık örnekleri ile dolu, sosyo-kültürel yaşamla ilgili bilgiler veren mitolojik eserler -2016- TÜRK DESTANLARI İSKİTLER Şu Alp Er Tunga HUNLAR Oğuz Kağan Atilla GÖKTÜRKLER Bozkurt Ergenekon UYGURLAR Göç Türeyiş ALTAY/YAKUT Yaratılış KIRGIZLAR Manas BULGARLAR Şan Kızı OĞUZLAR Dede Korkut -2016- TÜRK DESTANLARI İSKİTLER ŞU ALP ER TUNGA Makedonya kralı Büyük İskender ile İskit hükümdarı Şu arasındaki mücadeleyi anlatır. İskit hükümdarı Alp Er Tunga ile İran hükümdarı Keyhüsrev arasındaki mücadele ve Alp Er Tunga’nın ölümünü anlatır. Firdevsi Şehname de bu mücadeleyi anlatırken Alp Er Tunga yerine Afrasyab adını kullanmıştır. -2016- HUNLAR OĞUZ KAĞAN ATTİLLA Asya Hun hükümdarı Mete Han ve onun yaşamını anlatır. Avrupa Hun Hükümdarı Attillayı ve fetihlerini anlatır -2016- GÖKTÜRKLER ERGENEKON BOZKURT Etrafı dağlarla çevrili kutsal yurt Ergenekon’dan demir dağı eriterek Göktürklerin çıkışını anlatır. Göktürklerin bir düşman baskınıyla yok olduktan sonra sağ kalan tek gençle asena adlı dişi kurttan yeniden çoğalmalarını anlatır -2016- UYGURLAR GÖÇ Kutsal taşlarını Çine kaptıran Uygurların büyük bir kıtlık neticesine yurtlarını terk etmesini anlatır. TÜREYİŞ Uygurların tanrısal gücü olan bir erkek kurttan türeyip bir ulus oluşunu anlatır. -2016- ALTAY /YAKUT YARATILIŞ Evrenin yaratılışı, iyilik kötülük kaynakları, evrendeki düzeni anlatır. KIRGIZLAR MANAS Kırgız kahramanı Manas’ın kahramanlıkları anlatılır.400 bin beyitle dünyanın en uzun destanı.İslam öncesi ve sonrası dönem anlatılır. -2016- BULGARLAR ŞAN KIZI DESTANI Bulgar devletinin kuruluşu hakkında bilgi veren destanın bir parçası Divan-ı Lügat it Türk’te de geçmektedir. OĞUZLAR DEDE KORKUT HİKAYELERİ Göçebe hayattan yerleşik hayata, Destandan Halk hikâyeciliğine ve İslamiyet Öncesinden Müslümanlığa Geçiş gösteren, aile ve ahlakın ön planda olduğu hikayelerdir -2016- YAZILI EDEBİYAT TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER Göktürk (Orhun) Uygur Milli Alfabeler 38 harften oluşur Sağdan sola yazılır Runik karakterli 14 harften oluşur Soğd alfabesi temel alındı Soğd Arap İbrani Dini nedenlerle kullanıldılar Kril Latin -2016- TÜRK YAZITLARI (Bengü Taşlar) GÖKTÜRKLER UYGURLAR Bugut Yazıtı Orhun Abideleri Sine Uşi Yazıtı Karabalasagun Yazıtı Irg Bitig Altın Yaruk Sekiz Yümek KIRGIZLAR Yenisey Yazıtları BULGARLAR Madara Kaya Yazıtları -2016- GÖKTÜRKLER BUGUT YAZITI Soğdça yazılı I.Göktürklere ait Mukan kağan dönemi hakkında bilgi veren biyografik ve didaktik eserdir. ORHUN ABİDELERİ Tonyukuk (725) Kül Tigin (732) Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir. Türk tarihini aydınlatan Türkçe yazılı kaynaklardır. ilk 1893’te Danimarkalı Thomsen tarafından çözüldü. -2016- Orhun Abidelerinin Özellikleri; Tonyukuk kendi anıtını kendi dikti. Türk tarihinin ilk tarihçisi Kültigin ve Bilge Kağan anıtları Yolluğ Tigin tarafından dikildi. Türk adının geçtiği ilk Türkçe yazılı belgedir. Türkçe ve Çince yazılmışlardır. Siyasetnamedir Türk devlet adamlarının millete hesap verdiği, devlet ve halkın karşılıklı görev ve sorumluluklarının belirtildiği metinlerdir. Tarihi belgelerdir. I. Göktürk Devleti’nin yıkılışı ve Kutluk Devleti’nin kuruluşu anlatılır. Sosyal devlet anlayışının örnekleri vardır. Aç milleti tok kıldım… -2016- İlk Türk şairi Arpın Çor Tigin UYGUR YAZILI EDEBİYATI Sine Uşi/ Moyençur Yazıtı Karabalasagun Yazıtı Moyen çur dönemi hakkında bilgi verir. Orhun harfleri ile yazılmıştır Manihaizme geçiş anlatılır. Türkçe, Soğdaça, Çince yazılmıştır. Irg Bitig Altın Yaruk Sekiz Yükmek Fal kitabı. Orhun harfleriyle yazılmıştır Altın ışık. Budizmi anlatan Çinceden Uygur Türkçesine çeviri Budizmi anlatan Çinceden Uygur Türkçesine çeviri -2016- KIRGIZLAR YENİSEY YAZITLARI Orhun harfleriyle yazılmış mezar taşlarıdır. Orhun abidelerinden önce olduğu tahmin edilse de net tarihlendirilememiştir. BULGARLAR MADARA KAYA YAZITI Tuna Bulgarlarına ait Grek alfabesiyle yazılan Kurum Han dönemini anlatan 9. Yy’a ait yazıttır. -2016- HUKUK SİSTEMİ TÖRE Herkesi bağlar Nedir? Kaynakları Değişmezleri Ceza sistemi İdari ve sosyal yaşamı düzenleyen sözlü kurallar Halk (Gelenekler) Adalet(Könilik) İdam Tazminat Kısa süreli hapis İlk kez Uygurlar yazılı hale getirdi Kurultay Kağan Eşitlik(Tüzlük) İyilik(Uzluk) İnsanlık(Kişilik) -2016- BAZI HUKUKİ KAVRAMLAR Yargan/ Yargucı Yargıç Yargu Kağan başkanlığında siyasi davalara bakan yüksek mahkeme Tüz Kağanla halk arasında sözlü sözleşme Yazuk Suçlu Kısık Hapishane -2016- TÜRKLERDE ORDU Ordu-Millet İlk Düzenli Ordu Savaş Taktiği Etkileşim Her Türk askerdir. Ücreti ordu görülmez Mete Han (Asya Hunları Turan/Hilal/ Sahte geri çekilme Çin, Roma, Bizans, Rus, Slav, Moğol halkları örnek aldı Sadece Hazarlarda Ücretli asker var 10’lu sistem Bazı Askeri Kavramlar Süvari (atlı) Sü Asker Böri (Kurt) Kağan muhafızları Yelme Keşif birliği Tolga Asker başlığı -2016- TÜRKLERDE SANAT Hayvan Üslubu Dokuma Madencilik Müzik Mimari Çini Resim Heykel Hunlara ait Pazırık Halısı bilinen en eski halı Hunlara ait Altın Elbiseli Adam Zırhı Kopuz Ir (beste) Köpürge (Davul) Küg (Melodi) Uygurlarla başlar. Stupa (kubbeli tapınak) İlk örneği Uygurlarda. İlk minyatür Fresk Uygurlar da. Ressama Bedizci denir Balballar ilk örnektir. Pazırık Kurganı Essik Kurganı -2016- TÜRKLERDE BİLİM Keneşçi/Tayanç (Bilim insanı) Astronomi 12 Hayvanlı Türk takvimi Tıp Mumyacılık TÜRKLERİN KULLANDIKLARI DİĞER TAKVİMLER Hicri Takvim (İslami Dönem) Celali Takvimi (Büyük Selçuklular) Rumi Takvim (Osmanlı) Miladi Takvim (Türkiye) Uygurlar ilk örgün eğitim Uygurlar Matbaa (Hareketli harf sistemi) İlk kütüphane