Balıkesir İli Marmara Kıyıları Antik Liman Yerleşim ve Batık Potansiyelinin Tespiti Yüzey Araştırması 2017

36 ARAŞTIRMA SONUÇLARI TOPLANTISI 3. CİLT Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 36. ARAŞTIRMA SONUÇLARI TOPLANTISI 3. CİLT 07-11 MAYIS 2018 ÇANAKKALE T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Ana Yayın No: 3628/3 Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No: 184/3 YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Candaş KESKİN 07-11 Mayıs 2018 tarihlerinde gerçekleştirilen 40. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Kapak ve Uygulama Arel Görsel Tanıtım San. Tic. Ltd. Şti. e-ISSN: 2667-8837 Kapak Fotoğrafı: Bülent İŞLER, Nesrin AYDOĞAN İŞLER Likya Bölgesi Alacadağ Çevresindeki Bizans Yerleşimleri 2017 Yılı Yüzey Araştırması Not : Araştırma raporları, dil ve yazım açısından Dr. Candaş KESKİN tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. 40. ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ SEMPOZYUMU BİLİM KURULU SCIENTIFIC COMMITTEE OF 40th INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF EXCAVATIONS, SURVEYS AND ARCHAEOMETRY Prof. Dr. Nurettin ARSLAN (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Başkanı-Assos Kazı Başkanı) Prof. Dr. Rüstem ASLAN (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü, Troia Kazı Başkanı) Prof. Dr. Andreas SCHACHNER (Boğazköy-Hattuşaş Kazı Başkanı) Prof. Dr. Turan TAKAOĞLU (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı Başkanı) Doç. Dr. Olivier Can HENRY (Labraunda Kazı Başkanı) Prof. Dr. Onur ÖZBEK (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Prehistorya Anabilim Dalı Başkanı) Prof. Dr. Timothy HARRISON (Tell Tayınat Kazı Başkanı) Doç. Dr. Göksel SAZCI (Maydos-Kilisetepe Kazı Başkanı) Prof. Dr. Marcella FRANGIPANE (Aslantepe Kazı Başkanı) Doç. Dr. Aslı Erim ÖZDOĞAN (Çayönü Kazı Başkanı) Prof. Dr. Michael HOFF (Antiocheia Ad Cragum Kazı Başkanı) Dr. Masako OMURA (Yassıhöyük Kazı Başkanı) III ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ SEMPOZYUMU YAYIN KURALLARI Göndereceğiniz bildiri metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak gönderilmesi, kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması açısından önem taşımaktadır. Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa düzeni esas alınarak; * Yazıların A4 kağıda, üstten 5.5 cm. alttan 5 cm. soldan 4.5 cm. sağdan 3 cm. lik bir boşluk bırakılarak, 10 punto ile, bir satır aralığı olacak şekilde, Times New Roman fontu ile en fazla 10 sayfa yazılmalı, * Başlık 14 punto, büyük harf ve bold olacak şekilde yazılmalı, * Bildiri sahiplerinin isimleri başlığın altında, sağ üstte yer almalı, alt alta sıralanmalı ve unvan kullanılmamalı, * Metinde ana başlıklar büyük harflerle ve italik, alt başlıklar, baş harfleri büyük ve italik olarak yazılmalı, * Metin içinde geçen yabancı sözcük ve terimler, örneğin “in-situ” italik olarak yazılmalı, * Metin içinde Milattan Önce gibi çok alışılagelmiş kısaltmalar dışında kısaltma kullanılmamalı, Milattan Önce ve sonra kısaltması: M.Ö., M.S. Erken Tunç Çağı: ETÇ olarak kullanılmalıdır. * Bölge adlarının ilk harfleri, aynı şekilde yer, coğrafya ve kurum adlarının ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Örneğin: Doğu Anadolu, Yakın Doğu, Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Dicle Nehri, Ankara Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu gibi. * Ölçü ve ağırlıklar m. cm. mm. lt. gr. şeklinde yazılmalı, * Dipnotlar metnin altında ve metin içinde numaraları belirtilerek, 8 puntoda yazılmalı, * Dipnot ve kaynakçada (bibliyografya) kitap ve dergi isimleri italik yazılmalı, * Harita, çizim ve resimler 15 adetten fazla olmamalı, fotoğraflar JPG veya TlFF olarak gönderilmeli, gönderilen resimlerin çözünürlüğünün en az 300 pixel/ ınch olmalı, * Çizimlere (Çizim: 1), resimlere (Resim: 1), haritalara (Harita: 1) olarak alt yazı yazılmalı ve kesinlikle levha sistemi kullanılmamalı, * Yayım için telif anlaşması gerektiren Googleearth gibi görseller kullanılmamalı, * Bildirilere, ilk sayfanın altında, dipnotlardan önce bütün yazarların mutlaka isim, unvan, e-mail ve yazışma adresi yazılmalıdır. Yayınlanacak bildiri sayışının artması, kitapların zamanında basımını güçleştirdiğinden, bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geç 1 Ağustos tarihine kadar, yayinlar@ktb.gov.tr e-mail adresine gönderilmesi gerekmektedir. Yayın kurallarına uymayan ve geç gönderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmayacaktır. IV PUBLICATION INSTRUCTIONS The papers presented in the International Symposium of Excavations, Surveys and Archaeometry will be published as before. In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the paper texts in the format specified below: 1. Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and 10 type size within a space of 13.5x19 cm. Line spacing should be 10 points. 2. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space. Main headings should be written with capitals, sub-headings with lower letters. Both types of headings should be written in italics. 3. Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers indicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points. 4. Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics. 5. Total number of drawings and photos should not exceed 15. Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file. 6. Captions should be added to drawings (Drawing: ………), photos (Photo: ………) and maps (Map: ………). Plate system should not be used. 7. Authors must indicate their names, titles and contact information in their papers. 8. Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical. Otherwise the digital version will be considered default. As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time, papers should either be submitted during the symposium or sent to yayinlar@ktb. gov.tr until the 1st of August. The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account. V İÇİNDEKİLER Gizem KARTAL, Eşref ERBİL, Metin KARTAL Eskişehir İli Tarih Öncesi Arkeoloisi Yüzey Araştırması (I), 2017 ..........................1 Michele MASSA, Christoph BACHHUBER, Fatma ŞAHİN, Yusuf TUNA, Neyir BOSTANCI-KOLANKAYA Konya İli, Karatay ve Çumra İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması 2017 Yılı........17 F. Mine TEMİZ, Servet ÇAYAN, Müge ÇİFTYÜREK Hatay İli, Türk ve İslam Dönemi Yönelik Yüzey Araştırması 2017 .......................35 Murat AKAR, Müge BULU Amik Ovası Bölgesel Yüzey Araştırması 2017 Yılı Çalışmaları ............................59 Murat ARSLAN, Nihal TÜNER ÖNEN 2017 Yılı Phaselis Antik Kenti ve Teritoryumu Yüzey Araştırması .......................71 Murat ÇEKİLMEZ 2017 Yılı Myrina ve Gryneıon Arkeolojik Yüzey Araştırmaları-Mygar (3. Sezon) .....83 Hüseyin Murat ÖZGEN Balıkesir İli Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık İlçeleri “Adramytteion Egemenlik Alanı” 2017 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması ..................................................103 Şengül Dilek FUL, Murat TEKİN, Akın TEMÜR, Tekin SUSAM, Emine Saka AKIN Tokat-Zile İlçesi 2017 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması ..................................119 Mustafa Kemal ŞAHİN Orta Karadenizde Anadolu Selçuklu Dönemi Yapıları: Çorum-I Bölgesi Yüzey Araştırması ...............................................................................135 Münteha DİNÇ, Emre TAŞTEMÜR 2017 Yılı Uşak İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması: Eski Yunan-Roma (Arkaik, Klasik, Helenistik ve Roma Dönemi) Yerleşimleri Sonuç Raporu ..............................................................................151 Nilgün COŞKUN, İsmail AYMAN, Şeref YUMRUK İbrahim Tayfur AŞKAR 2017 Yılı Şırnak İli Merkez, Güçlükonak, Uludere ve Beytüşşebap İlçeleri Yüzey Araştırması ...........................................................................................175 VII Nurcan KAYACAN, Nigel GORING-MORRIS, Güneş DURU Zehra F. TAŞKIRAN, Başar YÜCEL Aksaray Yüzey Araştırması 2016 ve 2017 Yılı Çalışmaları: İlk Yerleşik Topluluklar ...................................................................................195 Oktay DUMANKAYA, Evren AÇAR, Serkan GÜNDÜZ, Ahmet BİLİR, Çağlar AKDAĞ Balıkesir İli Marmara Kıyıları Antik Liman Yerleşim ve Batık Potansiyelinin Tespiti Yüzey Araştırması-2017 ......................................................................207 Osman DOĞANAY, Mehmet ALKAN, Mehmet KURT, İsmail İNCE Zengibar Kalesi (Konya Bozkır) 2017 Yılı Yüzey Araştırmaları ..........................221 Özdemir KOÇAK, Ömür ESEN, Rahim KIZGUT, Musa KAYA Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2017 Yılı Yüzey Araştırmaları...............................239 Rahşan TAMSÜ POLAT, Yusuf POLAT, Hacer SANCAKTAR, M. Baran YÜRÜK Eskişehir İli Yazılıkaya/Midas Vadisi Yüzey Araştırması 2017 ..........................261 Ralf BECKS, B. Ayça POLAT BECKS 2017 Yılı Şeref Höyük/Komama ve Çevresi Yüzey Araştırması .........................279 Reyhan KÖRPE 2017 Yılı Gelibolu Yarımadası Sestos Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırması ...........................................................................................295 Salih KAYMAKÇI Giresun İli Alucra İlçesi 2016-2017 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması ..............315 Serdar AYBEK, Onur GÜLBAY, Umut CANSEVEN 2017 Yılı Metropolis Çevresi Yüzey Araştırması ...............................................333 Serkan ERDOĞAN Demir Çağ ve Helenistik Dönem Tunceli Yüzey Araştırması – 2017 .................349 Sevgi DÖNMEZ 2017 Malatya Arkeolojik Yüzey Araştırması .....................................................371 VIII Süleyman ÇİĞDEM, Haldun ÖZKAN, Hüseyin İLHAN, Hüseyin YURTTAŞ, Nurettin ÖZTÜRK Bayburt İli 2017 Yüzey Araştırması..................................................................391 Tahsin KORKUT, Yalçın KARACA 2017 Yılı Mardin ve Batman İllerinde (Turabdin Bölgesi) Hıristiyan Mimarisi Konusunda Yüzey Araştırması .........................................................................407 Tayfun CAYMAZ, Muammer İREÇ, Şahin MENTEŞE, Sedef ERİNCİK, M. Servet AKPOLAT, Mehmet EMEÇ Urla Yarımadası Güney Kesimi 2017 Yılı Yüzey Araştırması .............................427 Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Aşağı Göksu Arkeolojik Kurtarma Yüzey Araştırması Projesi 2017 Sezonu ve Çevre Bölgelerdeki İncelemelerin Sonuçları ............................449 Ufuk ÇÖRTÜK, Şahin GÜMÜŞ Muğla Menteşe İlçesi Pisye - Pladasa Koinonu Yüzey Araştırması – 20171 .......467 Ümit AYDINOĞLU, Ahmet MÖREL, Sinan MİMAROĞLU Dağlık Kılıkıa’da Antik Dönemde Kentleşme ve Kırsal Yerleşimler Araştırması 2017 ............................................................................................493 Yalçın KAMIŞ Eminler Höyük 2016 ve 2017 Yılları Yüzey Araştırmaları ....................................... 503 Yaşar Serkal YILDIRIM 2017 Yılı Karabük İli ve İlçeleri Roma ve Bizans Dönemi Yüzey Araştırması .......... 513 Yoko TANIGUCHI, Chiemi IBA, Keigo KOIZUMI, Hatice TEMUR, Uğur YALÇINKAYA, Fazıl AÇIKGÖZ, Murat GULYAZ Scientific Research For Conservation Of Rock Hewn Church, Üzümlü (Cappadocia) In 2016: Chapel Of Niketas The Stylitis In Red Valley .......... 529 Zeynep KOÇEL ERDEM Teki̇rdağ İli̇ Merkez ve Şarköy İlçeleri̇ İle Çanakkale İli̇ Geli̇bolu Yarımadası (Trakya Khersonesos’u) Arkeoloji̇k Yüzey Araştırması 2017 Yılı Çalışmaları .......... 551 IX BALIKESİR İLİ MARMARA KIYILARI ANTİK LİMAN YERLEŞİM VE BATIK POTANSİYELİNİN TESPİTİ YÜZEY ARAŞTIRMASI-2017 Oktay DUMANKAYA* Evren AÇAR Serkan GÜNDÜZ Ahmet BİLİR Çağlar AKDAĞ Araştırma alanımız antik dönem Mysia Bölgesi, günümüz Balıkesir İli, Bandırma İlçesi sınırları içerisinde kalmaktadır (Resim: 1). Bölgenin, coğrafi özellikleri Mysia Bölgesi’nin tarihini şekillendirme hususunda önemli bir paya sahiptir. Ancak fiziki coğrafyanın farklılığı bölge sınırlarının belirlenmesinde farklı yorumların yapılmasının yolunu açmıştır. Karadeniz ile Akdeniz Havzası’ndaki medeniyetlerin birbirleri ile kültürel etkileşimlerini sağlayan en kısa yol Marmara Denizi’nden geçmektedir. Çanakkale Boğazı’ndan veya İstanbul Boğazı’ndan geçmek isteyen Antik Çağ’ın yelkenli ve kürekli gemileri dip akıntıları ve fırtınaların sebep olduğu olumsuz şartlardan dolayı kıyı şeridini takip etmek, uygun rüzgârları ve dip * Dr. Öğr. Üyesi, Oktay DUMANKAYA, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Avşar Yerleşkesi-Kahramanmaraş/TÜRKİYE. Araş. Gör, Dr. Serkan GÜNDÜz, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Görükle-Bursa/TÜRKİYE. Araş. Gör, Evren AÇAR, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Bornova-İzmir/ TÜRKİYE. Dr. Öğr. Üyesi Ahmet BİLİR, Düzce Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Düzce/TÜRKİYE. Arkeolog, Çağlar AKDAĞ, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Avşar Yerleşkesi-Kahramanmaraş/TÜRKİYE. 207 akıntılarını beklemek için stratejik noktalarda demirlemek zorunda kalmışlardır. Dolayısıyla gemilerin takip ettikleri bu rotalarda birçok kıyı yerleşimi kurulup gelişmiştir. Antik yazar, çeşitli kaynak ve araştırmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda araştırma alanımız olan Kuzey Mysia Bölgesi’nde Lampsakos, Abarnis, Paisos, Adrasteia, Parion, Pitya, Didymon Teikhos, Sidene, Linon, Priapos, Harpagion, Zeleia, Elaphonnesos, Prokonnesos, Artake, Kyzkios, Daskyleion, Plakia, Skylake ve Artaiouteikhos kentleri yer almaktadır (Resim: 2). Söz konusu bu kentlerden birçoğunun tam olarak lokalizasyonu yapılamamış antik çağ yazarlarının vermiş oldukları bilgiler doğrultusunda lokalizasyonlar yapılmaya çalışılmıştır. Kuzey Mysia Bölgesi’nde daha önce yapılan kazı ve araştırmalara katkı niteliğinde, Kuzey Mysia Bölgesi’nde günümüze kadar tespit edilmemiş veya araştırma yapılmamış arkeolojik kültür varlıkları üzerinde bilimsel çalışmalar yapmak, Balıkesir İli Marmara kıyısısın antik liman, yerleşim ve batık potansiyelini belirlemek amacıyla T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan izin doğrultusunda, üç yıllık bir proje hazırlanmıştır. 2017 yılında projenin ilk etabı Bandırma İlçesi Şirinçavuş Mahallesi kıyı hattında gerçekleştirilmiştir1. Araştırma kapsamında sualtında tespit edilen kültür varlıkları, liman ve liman yapıları karadaki arkeolojik kültür varlıklarıyla birlikte ele alınmıştır. Böylece su altındaki yapı ve arkeolojik buluntular ile kıyıda yer alan arkeolojik kalıntıların ilişkisi saptanmaya çalışılmıştır. 1 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı adına Bodrum Sualtı Müzesi görevlilerinden Arkeolog Mehmet YILDIZ’ın temsilci olarak katıldığı yüzey araştırması 30/06/2017-15/07/2017 tarihleri arasında TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 94949537163.02-E.130082 sayılı izni ile gerçekleştirilmiştir. Bakanlık Proje No: SA011001-2017. Yüzey araştırması Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP) tarafından Desteklenmiştir. Proje No: 2017/4-38 M. Araştırmaya Düzce Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Ahmet BİLİR, Bursa Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Araş. Gör. Dr. Serkan GÜNDÜZ, Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Araş. Gör. Evren AÇAR, Sinop Üniversitesi Boyabat Meslek Yüksekokulu Harita ve Kadastro Bölümü Öğr. Gör. İlke EKİZOĞLU, Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Doktora öğrencisi Mustafa Uğur EKMEKÇİ, Sütçü İmam Üniversitesi Yüksek Lisans Öğrencisi Çağlar AKDAĞ ve arkeoloji öğrencisi Ümit YILDIRIM ekip üyesi olarak katkı sunmuşlardır. Katkılarından dolayı başta Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kazılar Daire Başkanı Melik AYAZ’a, Kazılar Şube Müdürü Umut GÖRGÜLÜ’ye, Arkeolog İlknur SUBAŞI’na bakanlık temsilcisi Arkeolog Mehmet YILDIZ’a ve tüm ekip üyelerine teşekkür ederim. 208 ŞİRİNÇAVUŞ MAHALLESİ SUALTI VE KIYI ARAŞTIRMALARI Antik Liman 2017 yılı araştırmasına 40°18’32.08”K – 27°43’33.41”D Koordinatlarında yer almakta olan ve halk tarafında “Taş Liman” olarak adlandırılan Şirinçavuş Antik Limanı’ndan başlanmıştır Osmanlı Haritaları’nda Kala/kale Tepesi olarak adlandırılan tepelik alanın kıyı hattında yer almakta olan antik liman, doğu ve batıdan yay şeklinde iç bükey formda büyük moloz taşların yığılmasıyla oluşturulmuştur Resim: 2-3). Total station ile yapılan ölçüm çalışmalarında antik limanın batı dalgakıranı yaklaşık 200 m. doğu dalgakıranın ise 110 m. uzunluğunda olduğu tespit edilmiştir. Dalgakıranların polygonal taşlarla yapılmış olması standart bir ölçü yerine bazı bölümlerin geniş bazı bölümlerin ise daha dar olmasına neden olmuştur. Yer yer bu genişlik bazı bölümlerde 10 m.’ye ulaşmaktadır. Dalgaların limanda demirleyen teknelere zarar vermesini engellemek amacıyla dalgakıranlar deniz seviyesinden 1-2.5 m. aralığında yükseltilmiş ve liman girişi daraltılmıştır. Limanın iç kısmında, doğu dalgakıranına yakın daha küçük ölçekte yığma moloz taşlardan yapılmış başka bir dalgakıran tespit edilmiştir. Söz konusu dalgakıranın uzunluğu 45 m. genişliği ise 5 m.’dir. Bu dalgakıran daha küçük ölçekte gemiler veya tekneler için kullanım gördüğü izlenimi verse de hangi amaçla yapıldığı? Büyük dalgakıranlar ile aynı dönemde kullanılıp kullanılmadığı gibi sorulara tam olarak açıklık getirilememiştir (Resim: 3). Araştırmanın yapıldığı yaz döneminde dahi limanda demirleyen herhangi bir gemi veya teknenin olmadığı gözlemlenmiştir. Nitekim bölge halkı ve Bandırma liman başkanlığı ile yapılan görüşmelerde limanın dalgaların yıpratıcı etkisine karşı koruyucu özelliğini kayıp ettiği, fırtınalı günlerde limanda demirleyen teknelerin zarar gördüğü bilgisine ulaşılmıştır. Dalgakıranların dışında ve liman havzasında yapılan sualtı araştırmalarında herhangi bir arkeolojik kültür varlığı tespit edilememiştir. Bu durum liman havzasında dolgu seviyesinin fazla, sedimantasyon hızının ise oldukça yüksek olduğunu işaret etmektedir. Limanın niteliğinin kayıp olmasına etken olan sebepleri belirleyebilmek ve sedimantasyonun hızını tespit etmek amacıyla limanın batimetrik haritasına yönelik ölçüm ve çizim çalışması yapılmıştır (Resim: 4). Ancak çalışmanın yapıldığı tarihlerde fırtınalı günlerin fazlalığı batimetrik 209 haritasında sapma payının yüksek olabileceği kanaatini oluşturmuştur. Farklı günlerde yapılan derinlik kontrollerinde sapma payının yüksek olduğu ve limanın batimetrik haritasının doğru sonuçlar vermeyeceği anlaşılmış bu sebeple harita çalışması 2018 yılına ertelenmek zorunda kalınmıştır. Dalgakıran ve Kıyı Yapıları Araştırmalar sırasında limanın yaklaşık 600 m. doğusunda, 40°18’29.97”K – 27°43’59.71”D koordinatlarında, hemen hemen tamamı sualtında kalmış başka bir dalgakıran ve kıyı boyunca uzanan yapı kalıntıları tespit edilmiştir (Resim: 5). Batıya doğru iç bükey formda kavislenerek uzanmakta olan dalgakıranın uzunluğunun 125 m. genişliğinin ise maksimum 4 m. olduğu belirlenmiştir. Dalgakıranın yer aldığı kıyı hattında ve su altında bir sıra boyunca, yaklaşık 200 metre uzunluğunda, temel seviyesinde korunmuş yapı duvarları gözlemlenmiştir. Yapı duvarlarının kıyı hattında yer almaları, bu kalıntıların limanla ilişkili depo ya da çeşitli ticari mekânlar olduğunu düşündürmektedir. Bu kıyı hattında dalgakıran ve çevrelerinde gerçekleştirilen dalışlarda yaklaşık 5 m. derinlikte (40°18’31.33”K – 27°43’59.70”D koordinatlarında) M.S. 7. ve M.S. 13. yüzyıla ait olduğunu düşündüğümüz amphora parçaları tespit edilmiştir (Resim: 6-7). Bu iki amphora parçası haricinde sualtında başka bir arkeolojik kalıntı tespit edilememiştir. Şirinçavuş Antik Limanı’nın ve 600 m. doğusunda yer alan dalgakıranın yığma moloz taşlardan yapılmış olması, antik liman havzasında yapılan sualtı araştırmalarında herhangi bir arkeolojik kültür varlığına rastlanmamış olması, limanın tarihlendirilmesini engellemiştir. Bu sebeple kıyı hattında, liman ve çevresinde yüzey araştırması yapılmış, mimari ve seramik dağılımı, bölgesel ve dönemsel yoğunluk tespit çalışması gerçekleştirmiştir. SERAMİK VE KÜÇÜK BULUNTULAR Prehistorik Dönem Buluntuları Liman ve dalgakıranlar arasında yapılan yüzey araştırmasında liman çevresinde iki, dalgakıran çevresinde iki olmak üzere toplam dört adet Prehis- 210 torik Dönem’e ait taş eser ele geçmiştir (Resim: 8-9). Bölgede yapılan yüzey araştırmalarında PPNA-B Dönemi’e ait benzer buluntu örnekleri Yılanlık ve Taraççı gibi merkezlerde tespit edilmiştir2. Toplam beş buluntu bizlere Şirinçavuş ve çevresinin tarih öncesi dönemlerden başlanarak yerleşim için uygun bir alan olduğunu ortaya koymuştur. Araştırma yapılan bölgenin Geç Roma ve Bizans Dönemi’nin yanında Prehistorik Dönem içinde önemli veriler içerdiği anlaşılmıştır. Klasik ve Helenistik Dönem Seramikleri Antik liman ve dalgakıran çevresinde, liman içinden bir, dalgakıranlar bölgesinden üç adet olmak üzere Klasik ve Helenistik Dönem’e tarihlenen toplam dört seramik buluntusu ele geçmiştir. Bu seramiklerin en erken örneğini dışa çekik ağızlı daldırma firnisli kâse parçası oluşturur. Kâse Sardis ve Daskyleion örneklerinden yola çıkarak M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlendirilmiştir3. Diğer örnekler M.Ö. 3. ve 2. yüzyıla tarihlendirilmiştir (Resim: 10). Geç Roma Seramikleri Liman ve dalgakıranın çevresince Geç Roma Dönemi’ne ait Foça (Phokaia) üretimi seramikler4 ve üretim yeri henüz tam olarak tespit edilememiş, açık renk (Light Colored)5 seramiklerle birlikte toplam 12 seramik parçası tespit edilmiştir6 (Resim: 11). Troas bölgesi kentlerinden olan Parion7, Priapos, Antandros’ta8 ve Troas’a komşu Mysia yerleşimi Daskyleion’da9 yapılan çalışmalarda yoğun miktarlarda bu seramik gurubuna ait parçalar açığa çıkartılmıştır. 2 3 4 5 6 7 8 9 PPNA-B: Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem. Özdoğan – Gatsov 1998, 209-232. Bulut 2009, 60-62, Fig. 3-18. Phokaia üretimi seramikler için Bkz. Waage 1933, 303-304; 1948, 52; Hayes 1972, 323, 368; 2008, 83, 85. Açık renk seramikler için Bkz. Hayes 2008, 91-92; Ergürer 2012, Kat. no. 422-429. Ergürer 2012, 194. Ergürer 2012, Kat. no. 422-429. Açar 2017, 115-120, 66-68 B. Doğer 2014, 31, Tab. 1-3, No. 1-9. 211 Orta ve Geç Bizans Seramikleri Liman ve dalgakıran çevresinde yapılan kıyı araştırmasında ve dalgakıran çevresinde Orta ve Geç Bizans Dönemi’ne tarihlenen toplam 17 adet seramik parçası açığa çıkarılmıştır (Resim: 12-13). Bizans seramiklerinin yoğunluğu batıda yer alan limandan doğudaki dalgakıranların olduğu bölüme doğru azalmaktadır. Bizans seramiklerinin en yoğun olduğu alan liman ve hemen çevresidir. İkinci sırada, liman ve dalgakıranlar arasında kalan bölüm gelir. Dalgakıranların olduğu bölümde seramik oranlarının oldukça azaldığı gözlemlenmiştir. Seramikler kırmızı ve beyaz hamur yapılarına göre iki ana gruba ayrıldıktan sonra bezeme ve üretim teknikleri açısından alt gruplara ayrılır. Kırmızı hamur grubu içerisinde giren Zeuksippus tipi seramikler en yoğun grubu oluşturmaktadır. Bu gruba ait seramikler yerleşimlerin genellikle üst tabakalarında ve belirli bir stratigrafi göstermeden ele geçtikleri için hamur, üretim teknikleri bezeme özellikleri yardımıyla gruplanmaya çalışılmıştır. Şirinçavuş’un seramikleri bölgeye yakın olan Dasykleion örnekleriyle oldukça benzerlik gösterirler10. Orta ve Geç Bizans Dönemi’ne ait bu seramikler benzer örneklerinin yardımıyla genellikle M.S. 11-13. yüzyılları arasına tarihlendirilmiştir. TAŞ ESERLER Antik limanın kıyı hattında yer alan restoran bahçesinde ve limanın yaslandığı tepelik alanda toplamda 15 adet taş eser tespit edilmiştir. Söz konusu taş eserler sütun, sütun başlığı, sütün kaidesi, korkuluk levhası (templon payesi), monolitik postamentten oluşmaktadır. Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne tarihlendirdiğimiz bu eserlerin çalınma ihtimali olmasından dolayı Bandırma Müzesi’ne teslim edilmiştir. Aynı zamanda limanın yer aldığı kıyı hattından götürüldüğü belirtilen ve antik liman ile köy arasında uzanmakta olan yolun kenarında çeşme teknesi olarak kullanılmakta olan lahit teknesi ve çeşmenin çevresinde lahit kapağı, sütün altlığı tespit edilmiştir. Tespit edilen bu eserler kayıt altına alınması için Bandırma Müzesi Müdürlüğü’ne bildirilmiştir (Resim: 14). 10 Daskyleion örnekleri için Bkz. Doğer 2014, 32-59, Tablo 4-62. 212 SONUÇ “Balıkesir İli Marmara Kıyısı, Antik Liman Yerleşim ve Batık Potansiyelinin Tespiti” isimli yüzey araştırmasının 2017 yılı çalışmalarının ilk etabı Bandırma İlçesi Şirinçavuş Mahallesi kıyı hattında gerçekleştirilmiştir. Şirinçavuş Mahallesi kıyı hattında ve sualtında gerçekleştiren araştırmada tespit edilen arkeolojik kültür varlıkları beraberinde birçok soruya da getirmektedir. Antik Liman, dalgakıran ve kıyı hattında tespit edilen yapılarda kullanılan taşların nereden getirildiği? Antik limanın inşa tarihi, limanın kullanım amacı gibi temel araştırma soruları ile birlikte, tespit edilen arkeolojik buluntular doğrultusunda limanın önemi ve çevredeki kentlerle ilişkisi üzerine birden fazla araştırma sorusunu ortaya çıkartmıştır. Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 09.02.1991 tarih ve 1572 Salı kararı ile Şirinçavuş Antik Limanı ve yakın kıyı hattı I. Derece, çevresi ise III. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenmiştir. Araştırmamıza bilimsel katkı niteliğinde kurtarma kazıları 2014 yılında Bandırma Müzesi tarafından mahallenin doğusunda yer alan denize hâkim tepelik alanda, farklı parsellerde (2261 – 2260 – 2203 – 2198 – 2197 – 2196 – 2195 – 2193 – 2192 parseller) gerçekleştirilmiştir11. Söz konusu arkeolojik kazılarda Geç RomaErken Bizans Dönemi yapı kalıntıları, su künkleri, çeşitli yapılara ait olduğu düşünülen duvar temelleri ve seramik parçaları tespit edilmiştir. Gerek tarafımızca tespit edilen taş eserler, yapı kalıntıları ve seramikler araştırma alanında belirli dönemlerde kullanım gören bir antik kentin olabileceğini işaret etmektedir. Kıyı hattında tespit edilen arkeolojik buluntular doğrultusunda Şirinçavuş Mahallesi kıyı hattının Geç Roma Dönemi’nden Orta/Geç Bizans Dönemi’ne kadar yoğun olarak kullanıldığını söyleyebiliriz. Limanın hinterlandında tespit edilen Prehistorik Dönem buluntuları tarih öncesi dönemlerden başlanarak yerleşim için uygun bir alan olduğunu; Klasik Dönem siyah firnisli kâse parçaları ise araştırma bölgesinin, Geç Klasik Dönem’ den itibaren kullanıldığını işaret etmektedir. 11 Arkeolojik kazılara ilişkin bilgiler Bandırma Müzesi Müdürlüğü’nün 2014/286 sayılı kazı sonuç raporundan alınmıştır. 213 2017 yılı araştırmasında Şirinçavuş Antik Limanı’nda ve kıyı hattında yer alan yapılarda kullanılan taşların Şirinçavuş ve Misakça Mahallesi arasında yer alan bir taş ocağından getirildiği bilgisine ulaşılmıştır. Antik Taş ocağı olarak düşündüğümüz yerin yoğun bitki örtüsü ile kaplı olmasından dolayı inceleme ve gözlemlerde bulunulamamıştır. Araştırmanın yapıldığı 2017 yılı Temmuz ayında meydana gelen fırtınalardan dolayı yapılması planlanan kapsamlı sualtı araştırmaları gerçekleştirilmemiştir. Bu sebeple 2018 yılı araştırmasında aynı bölgede olası arkeolojik buluntuların tespiti için sualtı araştırmalarının yapılmasına devam edilecektir. KAYNAKÇA AÇAR 2017, Açar, E., 2017, Antandros Nekropolü Geç Roma Yerleşimi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir. BULUT 2009, Bulut, H., 2009, The Destruction Date of the Bulla Archive at Daskyleion Reconsidered: The Evidence from the Black-Glazed and Partially-Glazed Pottery, ÖJh, Band 78, 55-68. DOĞER 2014, Doğer, L., 2014, Daskleion 2 - Hisartepe - Daskyleion Kazısı Bizans Seramikleri, Ege Yayınları, İstanbul. ERGÜRER 2012, Ergürer, H. E., 2012, Parion Roma Dönemi Seramiği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum. HAYES 1972, Hayes, J. W., 1972, Late Roman Pottery, British School at Rome, London. HAYES 2008, Hayes, J., 2008, Roman pottery: Fine-ware imports, N.J: American School of Classical Studies at Athens, Vol. 32, Princeton. ÖZDOĞAN – GATSOV 1998, Özdoğan, M., Gatsov, I., 1998, “The Aceramic Neolithic Period in Western Turkey and in the Aegean”, Anatolica 24, 209232. WAAGé 1933, Waagé F. O., 1933, “The American Excavations in the Athenian Agora: First Report”, Hesperia 2, No. 2, 1933, 279-328. WAAGé 1948, Waagé, F. O., 1948, “Hellenistic and Roman Tableware of North Syria”, in Antioch on the Orontes IV. 1, Ceramic and Islamic Coins, 1-60. 214 Resim 1: Antik Mysia Bölgesi Resim 2: Kuzey Mysia Bölgesi Antik Kentleri ve Araştırma Alanının Lokalizasyonu. 215 Resim 3: Şirinçavuş Antik Limanı’ndan Görünüm. Resim 4: Batı Dalgakıranından ve Çizim ve Batimetrik Harita Çalışmasından Görünüm. 216 Resim 5: Dalgakıran ve Kıyı Yapılarından Görünüm. Resim 6-7: Dalgakıran Çevresinde Tespit Edilen Bizans Dönemi Amphroları. 217 Resim 8: Ön Kazıyıcılar. Resim 9: Yonga Çekirdeği ve Obsidyen. Resim 10: Klasik ve Helenistik Dönem Seramik Örnekleri. 218 Resim 11: Geç Roma Seramiklerinden Örnekler Resim 12: Bizans Dönemi Seramik Örnekleri. 219 Resim 13: Resim: 13: Şirinçavuş Limanı ve Dalgakıran çevresinde Ele Geçen Seramiklerin Dağılımı. Resim 14: Roma Erken Bizans Dönemi Taş Eserleri Resim 15: Roma-Erken Bizans Dönemi Taş Eserleri 220