"A French in Cyprus During the Invasion of Egypt by Napoleon: André Benoît Astier and Confiscation of His Property / Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Kıbrıs'ta Bir Fransız: André Benoit Astier ve Mallarının Müsaderesi" Bir İnsan-ı Selim: Prof.Dr. Azmi Özcan'a Armağan, Antalya 2016, s. 555-588.

9 789756 665954 Kitapta yer alan yazıların bilimsel sorumluluğu yazarlarına aittir. LOTUS YAYINEVİ - 95 BİR İNSAN-I SELÎM PROF. DR. AZMİ ÖZCAN'A ARMAĞAN Editörler REFİK ARIKAN-HALİM DEMİRYÜREK ISBN 978-975-6665-95-4 Yayıncı Sertifika No 13267 © Refik Arıkan&Halim Demiryürek Bu kitabın tüm hakları Refik Arıkan ve Halim Demiryürek'e aittir. İzinsiz kopyalanması hukuki açıdan sorumluluk doğurur. Yayına Hazırlayan Mustafa Serin Kapak Tasarımı İsa Kalkan Baskı Notları Nisan 2016 (1000 adet) Baskı SEÇİL OFSET (Sertifika No: 12068) 100. Yıl Matbaacılar Sitesi, Bağcılar İSTANBUL (0212) 629 06 15 LOTUS YAYIN GRUBU Gelemiş Mahallesi Tömler Sokak No 27 Kaş-Antalya www.lotuskitap.com LOTUS YAYINEVİ, LOTÜS Yayıncılık Reklamcılık Matbaa Bilgisayar Bilişim ve İletişim Ticaret Limited Şirketi yayın markasıdır. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .............................................................................................................................IX PROF. DR. AZMİ ÖZCAN..........................................................................................XI Şeyh Edebalı Yurdunun Liyâkatli Rektörü: Prof. Dr. Azmi Özcan Ş. Tufan BUZPINAR ......................................................................................................... 1 Prof. Dr. Azmi Özcan İlber Ortaylı............................................................................................................................ 9 Azmi Kardeşim İbrahim Kâfi DÖNMEZ.................................................................................................... 11 Mesel-A İskender PALA ..................................................................................................................13 Bilecik’te Bir Gönül Adamı Ahmet Hamdi NAYİR ...................................................................................................... 17 Fikir Meclisinin Üstadı, Zarif ve Yiğit Bir Beyefendi: Prof. Dr. Azmi Özcan Selim YAĞCI .....................................................................................................................19 Yolda Bir Yolcu Abdulkadir İLGEN........................................................................................................... 21 İyi Bir Bilim Adamı ve İyi Bir İnsan: Azmi Özcan Mehmet ALPARGU.......................................................................................................... 31 Sevgili Ağabeyim ve Meslektaşım Prof. Dr. Azmi Özcan ile 15 Yıl Enis ŞAHİN......................................................................................................................35 Bir Dost’a Dair Yücel ÖZTÜRK..................................................................................................................49 Prof. Dr. Azmi Özcan İçin Osman SEZGİN ................................................................................................................57 Diyanet İşleri Başkanlığı’na Nizamat Veren Emekli Bir Generalin Raporları İsmail KARA......................................................................................................................61 İslamcı-İttihatçı Bir Yapılanma: Cemiyet-i Hayriyye-i İslamiye ve Faaliyetleri Zekeriya KURŞUN ............................................................................................................ 79 Kuzey Afrika'da Osmanlı İdaresine Güç Veren Aileler: Murâdîler Ahmet KAVAS .................................................................................................................87 Kosova'daki Tarihî ve Kültürel Mirasımız Meşhed-i Hudavendigar Kemalettin KUZUCU .......................................................................................................111 Kuruluş Sürecinde Gazâ ve Gazilik Mehmet ÖZ........................................................................................................................149 Türkiye’de Toplum ve Siyaset Üzerine Bazı Gözlemler. Toplumsuz Siyasetten Siyasetsiz Topluma Doğru Bir Gidiş mi? Tahsin GÖRGÜN............................................................................................................159 V Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Kadın Süleyman BEYOĞLU......................................................................................................165 İspanya'dan Timur'a Gönderilen Elçilik Heyetinin Yoros-Amasra Yolculuğu Enver KONUKÇU ...........................................................................................................177 Bursa Vilayeti'nde Yunan Tahribatı (1922) Haluk SELVİ..................................................................................................................187 Kuzey Afrika’da Türk Kültürü ve Türkçe'nin Memlûkler Devri Altan ÇETİN...................................................................................................................197 Delhi Turkish Sultans and Rajahs Salim ÇÖHCE..................................................................................................................211 Basında Başvekil İsmet Paşa'nın Samsun Seyahati (17-19 Mayıs 1925) Dursun Ali AKBULUT...................................................................................................231 Türkiye-Ukrayna İlişkilerinin Temel Ekseni : Umut ve Kader Birliği Ali ARSLAN..................................................................................................................269 İslamlaşma Süreci Mustafa DEMİR...............................................................................................................279 Amerikan Belgelerine Göre İki Savaş Arası Dönemde Balkanlar ve Türkiye (1919-1939) Hikmet ÖKSÜZ................................................................................................................289 Erken Ortaçağlarda Tıp Kültürü Bilimi ve Çalışmaları Abdulhalik BAKIR...........................................................................................................305 Matüridi’ye Göre Dini Tebliğ Metodu Ramazan BİÇER..............................................................................................................353 Çanakkale Milletvekilleri Ziya Gevher Etili ve Nurettin Ünen'in Tespitlerine Göre Tek Parti Rejimi ve Uygulamaları Fahri SAKAL ..................................................................................................................363 Şehit Ailelerinin Hayat Şartlarında Yapılan Düzenlemeler Ebubekir SOFUOĞLU................................................................................................................389 Milli Mücadele Döneminde TBMM'de Vahideddin Algısı Sadık SARISAMAN......................................................................................................405 Anatolıa'dan Turchıa’ya: Bir Değişimin Kısa Hikâyesi İbrahim TELLİOĞLU....................................................................................................427 Coğrafya'da Yaylacılık Araştırmaları Harun TUNÇEL.............................................................................................................443 I. Dünya Savaşı’nda Hindistan ve Burma’da Bulunan Osmanlı Esirleri Mahmut AKKOR..............................................................................................................471 İlim ve Siyasetin Bir Randevusu: "Huzur Dersleri" Fatih AKYÜZ ..................................................................................................................491 VI Osmaneli Göksu Taşköprüsü ve Ulaşım Ağındaki Yeri Refik ARIKAN................................................................................................................503 Milli Mücadele Döneminde Bilecik’te Kurulan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ve Faaliyetleri Taner BİLGİN .................................................................................................................515 Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Kıbrıs'ta Bir Fransız: André Benoît Astier ve Mallarının Müsaderesi Ömerül Faruk BÖLÜKBAŞI ..........................................................................................555 Batıya Bakmak Doğuyu Görmek: Türkiye'de Algısal Bir Miras Olarak “Balkan” Kavramı ve Değişmesi Gerekenler Galip ÇAĞ .......................................................................................................................589 Astrahanîler (1599-1756) Döneminde Buhara Hanlığı Muhammed Bilal ÇELİK..................................................................................................603 Kerküklü Divan Şairlerinden Nevres-i Kadîm'in (Öl. 1762) Divan’ında Osmanlı Coğrafyasının İzleri Hacı İbrahim DEMİRKAZIK.........................................................................................625 1910 Yılında Bağdat Yahudileri Kurtuluş DEMİRKOL.....................................................................................................645 Musul Vilayeti Hapishane İstatistikleri (1914) Halim DEMİRYÜREK..................................................................................................655 Tek Parti Döneminde Gümüşhane'de Seçimler (1923-1745) Önder DUMAN...............................................................................................................665 Ez-Zehrâvî ve Guatr Ameliyatları Dr. Hâlid NÂCÎ Çeviren: Abdulhamit DÜNDAR .......................................................691 İngiliz Raporlarına Göre Kerkük Türkmenleri Davut HUT ......................................................................................................................717 “The War Illustrated” Dergisine Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti Zeynep İSKEFİYELİ.......................................................................................................741 Burdur, Isparta ve Ağlasun Havzaları Arasındaki Dağlık Sahanın Jeomorfolojisi Nurfeddin KAHRAMAN...............................................................................................775 Gökkubbe Altında Birlikte Yaşam Örneği: Adapazarı'nda Gayrimüslimler Resül NARİN ..................................................................................................................803 Mahlûka Bakıp Sırr-ı Sübhân'ı Görmek: Niyâzî-i Mısrî'nin Bir Gazeline Aczî'nin Şerh Denemesi Mehmet ÖZDEMİR.........................................................................................................823 Haris B. Kelede Es-Sekafî'nin Arap Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi Sâlih Mehdî El-Azzâvî, Çeviren: Tarig Mohamed NOUR ALİ, Mehmet KAVAK ......837 Türkiye-Kafkasya İlişkileri (1918-1921) Mustafa SARI...................................................................................................................851 VII Tanzimat Döneminde Samsun-Amasya Karayolu Yapım Çalışmaları İbrahim SERBESTOĞLU ..............................................................................................873 Mısır Meselesi ve İngiltere’nin Lübnan'a Yahudi Yerleştirme Girişimi Turgut SUBAŞI................................................................................................................889 Fetih Döneminde Rize ve Çevresinde Türkler Ahmet TOKSOY...............................................................................................................901 Çandarlı Vezir Ailesinin Balkanlardaki İzleri Vedat TURĞUT ..............................................................................................................909 Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sürecinde Yönetim-Halk İlişkileri, Cumhuriyetin Halka Tanıtımına Yönelik Çabalara Dair Kısa Bir Değerlendirme Zekeriya TÜRKMEN ......................................................................................................929 Basının Propaganda Yoluyla Tarih Yazımına Etkisi: The Tımes Gazetesi'nin Birinci Dünya Savaşı Sonunda Ermeni Meselesi Yaratma Çabası Dilara USLU....................................................................................................................947 XV-XVI. Asırlarda Üsküp'te İnşa Edilmiş Bazı Külliyeli Osmanlı Camileri Hakkında Değerlendirme Selçuk URAL ...................................................................................................................957 17. Yüzyıl İran ve Osmanlı Tarihine Dair Bir Kaynak: Agulisli Zekeriya'nın Seyir Defteri Şenay YANAR.................................................................................................................989 Portrait Of An Ottoman-Armenian Ambassador: Yusuf Misak (Hovsep Missakian) Effendi (Ermeni Asıllı Bir Osmanli Büyükelçisinin Portresi: Yusuf Misak Efendi) Fikrettin YAVUZ, Tufan TURAN ...............................................................................999 Sultan II. Abdülhamid İdaresinin Prens Sabahattin'i Avrupa'dan Geri Döndürme Çabaları Serkan YAZICI............................................................................................................. 1011 Buhara Hanlığı'nda Tarım Seda YILMAZ .............................................................................................................. 1021 Kıbrıs ve Trablusgarp’ta Hilafetin Dinî-Siyasî Nüfuzu ve Bu Yetkinin Devri (1878-1923) İlhami YURDAKUL.................................................................................................... 1033 1844 (1260) Yılı Temettuat Sayımına Göre Eskişehir Kazası'nın Nüfusu Şeyma YURDAKUL .................................................................................................... 1051 İllüzyon Anayasacılığından Çıkış M. Serhan YÜCEL ....................................................................................................... 1063 FOTOĞRAFLAR....................................................................................................... 1067 VIII Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 555 NAPOLYON'UN MISIR'I İŞGALİ SIRASINDA KIBRIS'TA BİR FRANSIZ: ANDRÉ BENOÎT ASTİER VE MALLARININ MÜSADERESİ Ömerül Faruk BÖLÜKBAŞI* Osmanlı Devleti ile ticaret yapan pek çok devlet, Doğu Akdeniz'deki önemli limanlarda ve ticaret merkezlerinde konsoloslar istihdam etmişti. Bunlar temsilcisi oldukları ülke vatandaşlarının işlerini takip ediyorlardı. Hapse atılmaları, merkeze sorulmadan hukukî bir tâkibata uğramaları, mensup oldukları devlet elçisinin izni olmadan ülkeden çıkarılmaları söz konusu olamazdı. Tıpkı işlerini takip ettikleri tüccarlar gibi hukukî bir koruma şemsiyesine sahiplerdi. Çerçevesi İslam hukuku ve ahidnâmeler tarafından çizilmiş olan bu şemsiye, diplomatik ve ticarî faaliyetlerini serbestçe yerine getirebilmelerini sağlıyordu1. Osmanlı topraklarında konsolos görevlendiren ülkelerden biri de Fransa'ydı. XVIII. yüzyılın ortalarında Osmanlı topraklarında Halep, İzmir, * Yrd. Doç. Dr., Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü öğretim üyesi, faruk.bolukbasi@bilecik.edu.tr. Bu makalenin yazımı esnasında pek çok kişinin önemli katkıları oldu. En başta Kıbrıs Şeriyye Sicillerine ulaşmamı sağlayan Mustafa Serin'e; çeşitli Fransızca kaynakların teminine yardımcı olan Sinan Kuneralp ve Katerina Mavromichalou'na; Fransızca dökümanların çevirisini yapan Rabia Anwar ve Kadriye Topal'a minnettarım. Ayrıca çeşitli yardımları dokunan Hakan Engin, Ertuğrul Çam, Cem Görür, Ertan Enlü ve Ufuk Aykol'a da teşekkür ederim. 1 23 Haziran-3 Temmuz 1619 (Evasıt-ı Receb 1028), MAD.d, nr. 6004, s. 2; Mayıs 1669 (Zilhicce 1079), MAD.d, nr. 2747, s. 22; 11-21 Mart 1795 (Evahir-i Şaban 1209), C.HR, 6/283; Ethem Eldem, "Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti" Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı İmparatorluğu, 1603-1839, ed. S. Faroqhi, çeviren: F. Aytuna, İstanbul 2011, c. III, s. 341- 396; Ali İbrahim Savaş, "Konsolos" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2002, XVI, 178-180. 556 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Selanik, Girit, Rodos, Mora, İskenderiye başta olmak üzere toplam on dokuz yerde Fransız konsolosluğu vardı2. Colbert ve haleflerinin gerçekleştirdiği reformların ardından Fransa'da konsolos tayinleri daha nizamî bir hâl almış, konsolosların maaşları Marsilya Ticaret Odası tarafından ödenmeye başlanmıştı3. Ancak yine de tayinlerde aile bağları ve nüfuzlu bir hâminin desteği önemini sürdürüyordu4. XVIII. yüzyılın ortalarında Fransa'nın Doğu Akdeniz ticareti en parlak günlerini yaşıyordu. Fransızlar Levant ticaretinin %65'ini kontrol etmekteydi. Marsilya'dan başlayıp Osmanlı şehir ve kasabalarına uzanan etkili bir ticaret ağına sahiplerdi. Bu ağ içinde yer alan tüccarların önemli faaliyet bölgelerinden biri de Kıbrıs'tı. Halep ve İzmir gibi büyük şehirlerin gerisinde kalsa da, Fransız ticareti için Kıbrıs önemli bir merkezdi5. XVIII. yüzyılda Kıbrıs adasındaki konsoloslar Larnaka şehrinde ikâmet ediyorlardı. Osmanlı hâkimiyeti altında Larnaka önemli bir ihracat limanı ve ticaret merkezine dönüşmüştü. Osmanlılar buraya Tuzla adını vermişlerdi6. Osmanlı fethinden bir süre sonra diğer Avrupalı devletler gibi Fransa da Kıbrıs'ta konsolos görevlendirmişti7. Konsoloslar Kıbrıs'taki Fransız cemiyetinin lideri pozisyonundaydı. Ada'da faaliyet gösteren tüccarların çıkarlarının korunması ve aralarındaki sorunların çözülmesi, Osmanlı idarecileriyle ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi, başta 2 Aylin Şişman, Osmanlı-Fransız İlişkileri, 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. A. Yaramış, Afyonkarahisar 2011, s. 45. 3 Maurits H. van den Boogert, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi, 18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar, çeviren: A. C. Tuncer, İstanbul 2014, s. 37-42. 4 Anne Mézin, Les consuls de France au siécle des lumiéres (1715-1792), Paris 1998, p. 107. 5 Eldem, Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti, s. 341- 396. 6 Haziran 1681 (Evahir-i Cemaziyelevvel 1092), MAD.d, nr. 2747, s. 82; Kemal Çiçek, "Larnaka" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, XVII, 105-107. Osmanlı idaresinde Larnaka'nın gelişimi ve durumu hakkında çeşitli makaleleri ihtiva eden önemli bir kitap için bakınız: Histories of Ottoman Larnaca, Edited by: E. Balta, T. Stavrides, I. Theocharides, İstanbul 2012. 7 Ali Efdal Özkul, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman Administration (1571-1878)" Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, Volume 8/2, Winter 2013, pp. 239-283. Konuyla ilgili başka bir makale için bakınız: M. Akif Erdoğru, "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanları", İkinci Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Tarih ve Kıbrıs Sorunu, yay. İ. Bozkurt, H. Ateşin, M. Kansu, Gazimağusa 1999, c. II, s. 315-328. Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 557 İstanbul'daki elçi olmak üzere Fransız resmî makamlarının Kıbrıs'taki gelişmeler hakkında bilgilendirmesi en önemli vazifeleriydi8. Konsolos André Benoît Astier Osmanlı belgelerinde ilerlemiş yaşı ve kıdemi nedeniyle "koca konsolos"9 olarak anılan André Benoît Astier, Doğu Akdeniz ticareti için önemli bir kavşak noktası olan Kıbrıs'ta 1755-1794 yılları arasında Fransa konsolosu olarak görev yaptı. Emekliliğin dördüncü yılında Larnaka'da sâkin bir hayat sürerken Napolyon'un Mısır'ı işgal etmesi üzerine, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan diğer Fransızlar gibi, malları müsadere edildi. Astier, Marsilya yakınlarındaki Aix-en-Provence'da 19 Mart 1719'da doğmuştu. Bölgenin köklü ailelerinden birine mensuptu. Aile fertlerinden pek çok kişi kralın hizmetinde yer almıştı. Babası Antoine Astier, Fransa kralının İtalya'daki askeri birliklerinin mühimmat ve erzak temin işinde görev almış, 1750 yılında Floransa'da ölmüştü. Babasının babası Pierre Astier ile annesi Marguerite Besnier de Villeneuve'ün babası Désiré Besnier de Villeneuve de çeşitli memuriyetlerde bulunmuşlardı. Benoît Astier 1745-1755 yılları arasında Floransa'da Fransa Maslahatgüzarı Comte Lorenzi yanında fahrî kâtiplik yaptı. Daha sonra Cardinal de Bernis'in desteği ile 20 Ekim 1755'te Fransa'nın Kıbrıs konsolosluğuna tayin edildi. 1776 yılında ise başkonsolosluğa terfi etti. Hakkında yapılan bir değerlendirmede çalışkanlığı, gayreti, yetenekleri övülürken, istidâdından ve muhâkemesinin kuvvetinden sitayişle bahsedilmektedir. Asabi ve tezcanlı kişiliği yüzünden kimi zaman İstanbul'daki Fransız elçisiyle ters düştüğüne de değinilir10. Görev yaptığı döneme tanıklık edenler Astier'in Kıbrıs adasında büyük prestije sahip olduğunu; hem diğer Avrupalı devletlerin konsolosları, hem de Kıbrıs'taki Fransızlar nezdinde mûteber bir şahsiyet olduğunu ifade edelerler11. Benoît Astier'in maiyetinde birkaç adet de tercüman vardı. Bunlar adanın yerlisi Rum ve 8 Anna Pouradier Duteil-Loizidou "La communauté française à Chypre à la fin du XVIIe et au début du XVIIIe siècles" Chypre et la Méditerranée orientale. Formations identitaires: perspectives historiques et enjeux contemporains. Actes du colloque tenu à Lyon, 1997, pp. 71-77. 9 HAT, nr. 157/6569; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 65. 10 Mézin, Les consuls, pp. 107-108; Anna Pouradier Duteil-Loizidou, "État général du commerce de l'île de Chypre (1776-1781)" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 169-170. 11 G. Mariti, Travels in the Island of Cyprus, tranlated by C.D. Cobham, Cambridge 1909, pp. 126-136. 558 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Ermenilerdendi12. Astier bir süre İngiltere'nin Kıbrıs konsolos vekilliğini de yürüttü. 1771 yılında asıl konsolos ölünce Nisan-Aralık ayları arasında bu göreve vekaleten atandı13. Hatta bu görevi nedeniyle kendisine İngiltere kralı tarafından çeşitli hediyeler gönderilmişti14. Astier İngiltere konsolos vekili olduktan bir yıl sonra başından bir de izdivaç hadisesi geçti. Ragusa'nın Kıbrıs konsolosu olan Jean Carmagliese ölünce dul kalan karısı Thomasine Perich ile evlendi. Oldukça zengin olan bu dulla evliliği sadece iki yıl sürmüş, karısı 21 Temmuz 1774'te arkasında yüklü miktarda bir servet bırakarak hayata gözlerini kapatmıştır15. Karısının ölümünün ardından Astier kendisini şiddetli bir miras kavgasının içinde buldu. Söz konusu yüklü bir meblağ olunca Thomasine Perich'in akrabaları hemen harekete geçmişti. Kadıya başvurup aradaki evlilik akdinden hiç söz etmeden Astier'in mirası gasp ettiğini, miktarı 275.000 kuruşa ulaşan mirasının kendilerine iadesinin gerektiğini ifade etmişlerdi. Thomasine Perich her ne kadar sonradan Ragusa konsolosu ile evlenmişse de, aslen Kıbrıs'ın yerlisiydi. O yüzden adada akrabaları vardı. Meselenin taraflarından biri diplomat olduğu için olsa gerek, hadise İstanbul'a intikal ettirildi. Neticede Rumeli kazaskerinin talimatıyla 7 Ocak 1775'te Lefkoşa kadısı konuyu ele aldı. Mahkemede İstanbul'dan gönderilen mübaşir Süleyman Ağa da hazır bulunmuştur. C.HR, 7/321; Özkul, The Consuls, p. 275. Duteil-Loizidou, État général du commerce, pp. 169-170. Literatürde Astier'in İngiltere'nin Kıbrıs konsolos vekilliğini 1771 yılında değil, 1772 yılında üstlendiği yönünde bilgilerde vardır (Maurits H. Van den Boogert, “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflicts of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Friends and Rivals in the East; Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century, Edited by. H. Hamilton, A.H.de Groot, M. H.van den Boogert, Netherlands 2000, pp. 189-190). Ancak bu bilgi doğru olmasa gerektir. Çünkü 1771 yılında Kıbrıs'taki İngiliz konsolosu Baldwin ölmüş, yeni konsolos Turner aynı yıl göreve başlamıştı. Astier bu iki konsolosun arasında yedi-sekiz aylığına görevlendirilmiş olmalıdır. Kıbrıs'taki İngiliz konsoloslar için bakınız: Ali Eftal Özkul, "Kıbrıs'taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri" Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. M.Y.Ertaş, H. Çoruh, M.Z.Köse, İstanbul 2011, s. 303-351. 14 Söz konusu hediyelerin mâhiyeti konusunda yeterince bilgiye sahip değiliz. Ancak Astier'in mallarının zaptı sırasında hazırlanan defterde "İngiltere konsolosu iken kralından hediye gelen tahta sofra (3 aded) 1.091 pâre" ibaresi yer almaktadır (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 31). 15 Paul et Anna Pouradier Duteil, Chypre au temps de la révolution française, Nicosie 1989, pp. 135-136; Mézin, Les consuls, p. 107. Astier'in karısının adı Osmanlı belgelerinde Tomasne binti Piyeri olarak geçmektedir (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 110). 12 13 Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 559 Astier vekil tayin edip mahkemeye gönderdiği tercümanı vasıtasıyla, karısının akrabası olduğunu iddia eden kişilerin yalan söylediğini öne sürmüştür. Diğer tarafında Astier'in Thomasine ile evli olduğunu kabul etmediği anlaşılıyor. Muhtemelen Astier'in mirasa konmak için böyle bir evlilik oyunu tertip ettiğini düşünüyorlardı. Neticede mahkemeye pek çok şahit çağrılmış konuyla ilgili bilgi alınmıştır. Yapılan araştırma sonucunda Thomasine adlı kadının adanın yerlisi olduğu, aile menşeinin Lefkoşa yakınlarındaki Ayos köyüne dayandığı, annesinin iki kızkardeşi bulunduğu, bunlardan toplam üç kuzeni olduğu ortaya çıktı. Mahkemede davacı olanlar bu üç akrabasıydı. Ortaya çıkan bu bilgilerin ardından mahkeme Astier'in aleyhine döndü. Muhtemelen Astier evlilik meselesinde mahkemeyi ikna edememiştir16. Astier'in vekili işlerin kötüye gittiğini görünce Thomasine'nin malları çalınır korkusuyla müvekkili konsolosun bunları kendi evine taşıdığını, mahkeme kararı ve İstanbul'dan gelen emirler doğrultusunda bunları tekrar Thomasine'nin evine göndereceklerini ifade etti. Ayrıca malların sayılıp değerinin tespitini istedi. Ancak malların iadesinin ardından yapılan sayım sonucunda sadece 11.234,5 kuruşluk bir varlık ortaya çıktı. Duruma itiraz eden diğer taraf, rakamın 275.000 kuruş olması gerektiğini, kalan kısma Astier'in el koymuş olduğunu söyleyip tazmin edilmesini istediler. Meselenin geldiği nokta yüzünden büyük sıkıntıya giren Astier İstanbul'daki elçiden yardım istemiş, bunun üzerine İstanbul'daki Fransız elçisi konuya doğrudan müdahil olmuştur. Ölen kişinin Astier'in karısı ve dolayısıyla bir müste'men olduğunu, buna göre muamele edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Durumun daha nazik bir hal alması üzerine, problemin herhangi bir sıkıntıya yol açmadan çözülmesi ve hakikatın ortaya çıkarılması için İstanbul'dan yeni bir mübaşir ve peşpeşe fermanlar gönderilmiştir. Adadaki bütün konsolosların ve diğer ilgililerin çağrılması ve ölen kadının Astier'in gerçekten karısı olup olmadığının belirlenmesi; ayrıca Osmanlı vatandaşı mı, yoksa müste'men mi olduğunun tespit edilmesi talimatı verilmiştir17. Konunun ilerleyen süreçteki safahatını bilemiyoruz. Ancak meselenin uzayıp gittiği, yargılamadan Astier'i memnun edecek bir netice çıkmadığı anlaşılıyor18. Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 100. Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 110. 18 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 135-136. 16 17 560 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Astier'in kariyerindeki önemli olaylardan biri de Zâhir Ömer isyanının bastırılması sürecinde üstlendiği roldür. İsyanı sona erdirmek için Akka bölgesine bir harekât düzenleyen ve bu esnada donanmasıyla Kıbrıs'a uğrayan Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Astier'i mühim bir işle görevlendirdi. Zâhir Ömer'in gasp ettiği ve ardından kaybolan yüklü miktarda para Astier'in 1775 yılı sonlarında Akka'ya gitmesi sayesinde ortaya çıkarıldı. Astier bir süre önce öldürülmüş olan Zahir Ömer'in sarrafıyla temas kurmuş ve böylece söz konusu para bulunup İstanbul'a gönderilebilmiştir. Astier 1798 yılında Lefkoşa'da tutukluyken Osmanlı resmi makamlarına hitaben kaleme aldığı bir yazısında Osmanlı Devleti'ne yaptığı bu hizmeti övünçle anlatmıştır19. Fransız İhtilâli patlak verdiğinde Astier konsolosluk vazifesini sürdürüyordu. İhtilâlin ardından beş yıl kadar daha görevine devam etti. Bu durum cumhuriyet idaresini temsil etmek hususunda kayda değer bir çekince yaşamadığını düşündürmektedir. Adada yaşayan Fransız cemiyeti arasında da devrim kabul görmüştü. Hatta o dönemde Kıbrıs'taki Fransızlar yeni idarenin sembollerini kullanmaya başlamışlardı. Kıbrıs Muhassılı Osman Ağa Lefkoşa'dan Larnaka'ya yaptığı bir seyahatte, 16 Nisan 1791'de Astier'le bir süre sohbet etmiş, sohbet esnasında bu sembollerin ne anlama geldiği konusu da gündeme gelmişti. Benoît Astier bir müddet daha görev yaptıktan sonra 1794 yılında emekli oldu. Emeklilik günlerini Larnaka'da huzur içinde geçirmeyi düşünmekteydi. Ancak beklenmedik bir gelişme buna imkan tanımayacaktı20. Napolyon'un Mısır'ı İşgali ve Kıbrıs'taki Fransızlara Yönelik Uygulamalar Astier'in emekliliğinin ardından Kıbrıs'taki Fransız konsolosluğu birkaç defa el değiştirdi. Üç yıl süren bu istikrarsız dönem Henry Mure'un 1797 yılının Ağustos ayında göreve başlamasıyla sona erdi. Vazifeye başlarken muhassıl tarafından kendisine gösterilen hüsnü kabülden ve giydirilen hil'atlardan çok hoşnut kaldı21. Ancak kısa sürede işler tersine dönecekti. C.HR, nr. 132/6552; Duteil-Loizidou, État général du commerce, p. 170. Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 109-110, 127-131. 21 Astier'in halefi olarak atanan Augistin Sicard 2 Eylül 1795'te adaya gelip vazifesine başladı. Ancak selefinin aksine çok kısa bir süre görevde kaldı ve beklenmedik bir şekilde öldü. Yerine yeni bir konsolos gelinceye kadar görevi vekaleten Innocent Rey adlı tüccar (Aralık 1795) üstlendi. Asıl konsolos Henry Mure ise 1797 yılı Ağustos ayında gelip görevi 19 20 Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 561 Mure'un göreve başlamasının üzerinden bir yıl geçmeden 1 Temmuz 1798'de Napolyon Mısır'a asker çıkardı. Henry Mure ve Kıbrıs'taki Fransızlar Napolyon'un ihtirası ve saldırganlığı yüzünden büyük sıkıntılar çekecekti. İşgal haberi İstanbul'a Kıbrıs Muhassılı Osman Ağa'nın bir tahriratıyla ulaştı. Osman Ağa bu bilgiyi Henry Mure vasıtasıyla öğrenmişti. Konsolos işgal haberinin yol açabileceği infiali hesaba katarak kendisinin ve adadaki diğer Fransızların emniyetini temin derdindeydi22. İşgal hadisesi Osmanlı Devlet ricali arasında büyük bir tepkiye yol açtı. Ancak ihtiyatlı hareketi elden bırakmadılar. Aceleci davranmak yerine olayların seyrine göre hareket etmeyi ve dönemin diğer büyük güçleriyle ortak bir strateji geliştirmeyi tercih ettiler. Zaten Napolyon'un Mısır'a yönelik mütecaviz tutumunun hedefinde Osmanlı Devleti kadar İngiltere de vardı. Nitekim bir süre bekledikten sonra Osmanlılar Fransa'ya karşı İngiliz Kraliyeti ve Rus Çarlığı ile ittifak kurmuş, karadan ve denizden geniş kapsamlı askerî bir harekata teşebbüs etmişlerdir23. Osmanlıların Fransa'ya tepkisi bununla sınırlı kalmamış, kendi topraklarında yaşayan Fransızlara yönelik cezalandırıcı uygulamalara da girişmişlerdir. Savaştan evvel müste'men statüsünde Osmanlı topraklarında serbestçe yaşayan, diplomatik, ticari ve kültürel çeşitli faaliyetlerde bulunan Fransız vatandaşları, savaşın başlamasıyla birlikte tutuklanmış, malları müsadere edilmiş, kontrollerindeki çeşitli dini ve kültürel müesseseler ellerinden alınmıştır24. Osmanlıların gösterdiği sert tepkide Fransızların Mısır ve Suriye'de sergiledikleri hoyrat tutum da etkili olmuştur. Mısır'da yol açtıkları diğer devraldı [26 Ağustos 1797 (3 Rebiülevvel 1212), C.HR, 38/1899; Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 109-110, 127-131]. 22 Enver Ziya Karal, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul 1938, s. 84; Güven Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. İ. Kurtcephe, Antalya 2010, s. 33, 36. 23 Vakʿanüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seyyid Vakkas Toprak, Ankara 2015, s. 797-824; Kahraman Şakul, "Osmanlılar Fransız İhtilâline Karşı: Adriyatik ve İtalya Sularında Osmanlı Donanması" Nizâm-ı Kādîm'den Nizâm-ı Cedîd'e: III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İstanbul, 2010, s. 255-313. 24 Şenay Özdemir Gümüş, "Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Osmanlı Topraklarındaki Fransızlar", Tarihin Peşinde, 9 (2013), s. 249-278. Bu uygulamalar geleneksel tavrın bir devamı şeklinde değerlendirilebilir. Mesela Prut Seferi'nden önce Rus elçisi hapsedilmiş, yine 1787'de başlayan sefer sırasında Rus elçisi Yedikule'ye gönderilmiş ve Osmanlı limanlarındaki Rus gemileri ile içlerindeki mallara el konulmuştur (A.DVN.DVE.d, nr. 912; Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, hazırlayanlar: A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul, 2013, II, s. 846). 562 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan zararlar bir yana, mescid, medrese ve vakıf kütüphanelerini talan etmiş, buralarda bulunan bütün yazmalara el koymuşlardı. Bu kitaplar şu an Paris'teki Bibliotek National'da bulunmaktadır25. Suriye'deki olaylara yakından tanıklık eden İngiliz doktor William Wittman ise hatıratında Fransız ordusunun gaddarlığına dair daha dokunaklı sahneler sunar. Napolyon ve askerleri Yafa'ya girdiklerinde kadın ve çocukların kulaklarındaki küpelere varıncaya kadar her şeyi yağmalamışlar, ele geçirilen esirleri ise acımasızca öldürmüşlerdi. Wittman Napolyon'un esirleri birkaç gün bekledikten sonra katlettirdiğini özellikle vurgular. Dikkat çekmek istediği husus öldürme kararının ani bir öfkenin sonucu olmadığıdır26. Mısır'ın işgal haberi İstanbul'a ulaştıktan sonra Osmanlı devlet ricâli hemen savaş ilanından ve topraklarında yaşayan Fransızlara karşı sert tedbirler almaktan kaçındı. İlk aşamada Fransızlar sadece gözetim altında tutuldu. Belgelerdeki tabiriyle "müsafereten" evlerinde kalmak mecburiyetinde bırakıldılar. Hareketleri ve haberleşmeleri kısıtlandı. Bu durum Osmanlı Devleti'nin Fransa'ya savaş ilan ettiği 2 Eylül tarihine kadar sürdü. Bu tarihten itibaren önce İstanbul'da, sonra müsadere ve hapis emirleri ulaştıkça vilayetlerde Fransızlara karşı farklı şekilde muameleye başlandı27. 2 Eylül 1798'de İstanbul'daki Fransa maslahatgüzarı Babıâli'ye çağrılarak savaş kararı kendisine tebliğ edildi ve maiyetiyle birlikte tutuklanıp Yedikule'ye hapsedildi28. Hemen ardından Galata'daki Fransız Sarayı'nın basılması emredildi. Bu emir gereği 3 Eylül 1798'de Fransız Sefarethânesi Galata Kadısı, Topçubaşı ve Galata Voyvodası tarafından basıldı. Buradan zapt edilen eşyalar Galata Kolluğu karşısındaki Saatçi Hanı'nda bir odaya konuldu. Böylece Fransızların tutuklanması ve mallarının müsaderesi en üst düzeyde başlatılmış oldu29. Ayrıca bir beyanname yayınlanarak savaş ilanının gerekçesi kamuoyuna duyuruldu. Bu beyannamede Paris'teki Osmanlı Elçisi Ali Efendi ve maiyetindekilerin sağ salim dönüşüne kadar İstanbul'daki Fransız maslahatgüzarının Yedikule'ye kapatıldığı; Osmanlı topraklarındaki bütün Fransız diplomat ve tüccarların hapsedileceği, mallarının müsadare İsmail E. Erünsal, Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2014, s. 49. William Wittman, Osmanlı'ya Yolculuk, 1799-1800-1801, çev. Belkıs Dişbudak, Ankara 2011, s. 76, 79. 27 12 Ağustos 1798 (29 Safer 1213), C.HR, 153/7611; A.DVN, 2278/14; İsmail Soysal, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara, 1999, s. 217-254; Gümüş, Osmanlı Topraklarındaki Fransızlar, s. 255-257. 28 Vakʿanüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, s. 800. 29 Galata Mahkemesi Sicili, nr. 14/542, vr. 43a. 25 26 Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 563 edileceği, bunun Mısır'daki Osmanlı tüccarlarının hapsi ve mallarının gaspına karşılık olarak yapılacağı belirtiliyordu30. Bu çerçevede vilayetlere fermanlar yazılarak Fransızların hapsi ve mallarının zaptı emredildi31. İstanbul'dan gönderilen fermanlar vilayetlere ulaştıkça benzeri uygulamalar oralarda da yapılmaya başlandı32. Konsolos Henry Mure tarafından 8 Eylül 1798'de Larnaka'dan Hariciye Nazırı Talleyrand'a hitaben gönderilen yazıya bakılırsa Kıbrıs'ta durum değişmemişti. Fransızlar on sekiz gündür evlerinde gözetim altında tutulmaktaydı. Henüz müsadere ve hapis işlemleri başlamamıştı. Henry Mure işlerin daha da kötüye gideceğine dair söylentiler dolaştığını söylüyordu. Kendi evinin etrafında kırk civarında yeniçeri vardı. Kimseyle iletişim kuramadığından ve yazışamadığından şikayet etmekte, çok sıkı gözetim altında tutulduklarından bahsetmekteydi33. Ancak Talleyrand'a yazı yazabildiğine ve Mısır'daki ordunun durumu hakkında bilgiler verebildiğine göre söylediği kadar sıkı bir denetim olmasa gerektir. Öte yandan daha sonra kaleme alacağı başka bir yazısında, adadaki bazı Fransız tüccarların mallarını tasfiye edecek fırsata bile sahip olabildiğinden bahsedecektir34. Fransızların tutuklanması ve mallarının müsaderesi için çıkarılan ferman 15 Eylül 1798'de Kıbrıs'a ulaştı35. Gönderilen fermanda hiç vakit kaybedilmeden harekete geçilmesi, Mısır'da yapılanlara ve gasp edilen 30 Hüseyin Sarıkaya, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā'iku'l-Ahbâr'ı, 1209-1219/1794-1805, (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan: Ziya Yılmazer, 2013, s. 310-319. 31 Vilayetlere gönderilen yüzlerce emir için bakınız: Vedat Turgut, 208 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili, 1798-1800 (H. 1213-1215), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Atilla Çetin, 2006. 32 Halep'te Fransızlara karşı yürütülen harekat için bakınız: Hidemitsu Kuroki, "Events in Aleppo during Napoleon's Expedition of Egypt" Bulletin d'études Orientales, 51 (1999), pp. 263-277. 33 Anna Pouradier Duteil-Loizidou bir çalışmasında Henry Mure tarafından kaleme alınmış dört adet belgeyi yayınlamıştır. Bu belgeler konuya dair çok önemli bilgiler vermektedir. Bunlardan biri Fransızların gözetim altında tutulduğu döneme aittir; 8 Eylül 1798'de Larnaka'daki Henry Mure tarafından Hariciye Nazırı Talleyrand'a yazılan mektup ("Le sort des français à Chypre à la sutte de l'invasion de l'Égypte par Bonaparte" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 24-26). 34 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36). 35 27 Mart 1799'da Henry Mure tarafından Lefkoşa'dan Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup ve 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30). 564 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Müslüman mallarına bedel olarak adadaki Fransızlar ile onların himayesindeki kimselerin hapsi ve mallarının zaptı isteniyordu. Bu kişiler kimseyle görüştürülmemeli, bütün haberleşme kanalları kesilmeli, mallarını muvazaalı olarak başkalarına devretmelerine imkân tanınmamalıydı. Ardından mal ve mülklerinin miktarı ile alacak ve verecekleri tespit edilmeliydi. Ayrıca Napolyon'un Mısır'a tecavüzü duyulduktan sonra başka ülke tabiiyetine geçen Fransız varsa, bunlar da tespit edilmeli, diğerleri gibi tutuklanıp malları müsadere edilmeliydi. Ancak gerçekten başka ülke vatandaşı olanlara dokunulmamalıydı. Yapılan işlemlerin dikkatlice kayda geçirilmesi ve hazırlanan defterin İstanbul'a gönderilmesi de isteniyordu. Daha sonra gönderilen başka bir emirde ise Kıbrıs liman ve sahillerinde mevcut Fransız gemilerinin zaptı, dümenlerinin alınması, içlerinde bulunan kişilerin tutuklanması talep edilmiştir. Ayrıca adadaki konsolosa ait resmi evrakın da İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir36. Payitahttan gelen emir gereği öncelikle Larnaka'daki evlerinde gözetim altında tutulan yirmi adet Fransız, yüz Yeniçeri'nin refakatinde Lefkoşa'ya nakl edildi. Henry Mure bunlardan üçünün kadın, diğer on yedisinin erkek olduğu bilgisini verir37. Bunların dışında dört kişi daha vardı. Söz konusu dört kişi Napolyon tarafından işgal edilen ve Fransa toprağı kabul edilmeye başlanan İyonya adalarındandı. İyonyalılar da Fransız muamelesi gördü. Lefkoşa'da bir binaya haps edilen Fransızlara, Osmanlı idaresi tarafından 1.800 kuruş harçlık verilmişti. Mahpusların temel ihtiyaçlarının karşılanması için düzenli bir ödenek ayrılıp ayrılmadığını bilemiyoruz. Ancak Fransızların hapsedildiği diğer yerlerde mahpuslar için Osmanlı Devleti düzenli bir tahsisat ayırmıştı. Kıbrıs'ta da bu yapılmış olmalıdır. Fransız hükümeti de çeşitli vasıtaları kullanarak para göndermeye çalışıyordu. Hapsedilmelerinin onuncu ayında İstanbul'daki İspanya Elçisi aracılığıyla bir miktar para ulaştırılmıştı. Bu arada iki mahpus hayatını kaybetmişti. İyonya adaları Osmanlı-Rus ortak harekâtıyla feth edilip, Fransız egemenliğinden çıkarılınca İyonya adalarına mensup dört kişi de serbest bırakıldı. Henry Mure bunların yanına dört Fransız daha kattığını ve böylece onların da özgür kaldığını ifade etmektedir. Bunların da İyonya adalarından olduğu söylenerek Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 5-6; Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 62-63, 72-73. Kıbrıs Şeriyye Sicilinde malları zapt edilen Fransızlara dair bilgi verilirken "hâlâ Fransa Konsolosu Hanri ve selefi Benadito Estir ile ve sâ’ir yigirmi neferin" ifadesi geçmektedir. Burada eski ve yeni konsolos yirmi kişiye dahil mi, yoksa değil mi biraz muğlaktır. Ancak Mure tarafından verilen bilgiyle birlikte düşünüldüğünde Fransızların sayısını yirmi kabul etmek uygun olur (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s.27). 36 37 Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 565 yetkililer ikna edilmiş olmalıdır. Bir süre sonra tutuklu Fransız sayısı daha da azalıp on bir kişiye düştü. Tutuklamadan sonra Henry Mure Muhassıl Osman Ağa ile görüşmek istemiş, bu talebi kabul eden muhassıl kendisine oldukça yumuşak davranmıştır38. Lefkoşa'da hapis hayatı yaşayan mahkumların bir kısmı daha beklenmedik bir gelişmeyle özgürlüğüne kavuştu. Akdeniz'de Osmanlılara destek için bulunan İngiliz Donanması komutanlarından komodor Sydney Smith, Kıbrıs'taki Fransız mahkumların durumunu değiştirecek bir girişimde bulundu. Smith Akdeniz'de yürüttüğü harekat esnasında Kıbrıs'a uğramıştı. Bu sırada Larnaka'da bir süre kalmış, burada görüştüğü bazı kimseler sayesinde Fransız mahpusların durumundan haberdar olmuştu. Daha sonra Lefkoşa'ya giderek onları ziyaret etmiş, Fransa'ya gidebilmeleri için elinden geleni yapacağını ifade etmiştir. Ardından Muhassıl Osman Ağa ve Lefkoşa naibiyle görüşerek Fransız esirlerin kendisine teslimini istemiştir. Muhatapları İstanbul'dan emir gelmeden bunun mümkün olamayacağını söylemişler, ancak Smith Fransız mahpusları alıp İskenderiye'ye götüreceğini, orada bunları Fransızlara karşı kullanacağını söyleyerek ısrarcı olmuştur. Ardından cebren Astier dışındaki Fransız esirleri alıp gemisine götürmüştür. Bu arada konuyla ilgili İstanbul'daki Reisülküttap'a hitaben bir yazı kaleme almıştır. Kıbrıs'taki Osmanlı idarecileri de payitahttaki ilgili mercileri durumdan haberdar etmişlerdir. Mahkumlar altmış altı gün kadar Smith'in gemisinde kalmıştır. Bu arada gerçekten Smith esirleri Mısır açıklarına götürmüş, esir değişimi teşebbüsünde bulunmuştur. Ancak bu girişimi başarısız olmuştur39. 27 Mart 1799'da Henry Mure tarafından Lefkoşa'dan Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup; 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup; 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30, 35-36); Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 134-135. Mahpus Fransız sayısının 11 kişiye düştüğü Lefkoşa naibine ait bir belgeden de anlaşılmaktadır (HAT, 157/6569). 39 Smith'in gemisine götürdüğü esirlerden ismini tespit edebildiklerimiz Fransız Konsolosu Henry Mure ile karısı, kâtibi Mathieu Poussich, Jozef Bernard, kardeşi Victor Bernard, Bernard Sebe, kaptan Jean Baptiste, Saint Amand ve kardeşiydi [1 Temmuz 1799 (27 Muharrem) 1214), HAT, 157/6569; 3 Temmuz 1799 (29 Muharrem 1214), HAT, 158/6594; HAT, 265/15372; 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30)]; Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 52. Fransızların hapsedildiği şehirlerde mahpuslara yeme içmeleri ve diğer bazı masrafları için hususî bir ödenek bağlanmıştır. Osmanlı idarecileri bu tahsisatların karşılanması hususunda çok dikkatli davranmıştır (C.HR, 40/1991). 38 566 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Fransız esirler Smith'in elindeyken İstanbul'dan beklenen ferman gelmiştir. Ancak sadece konsolosun, katibinin ve bir-iki neferin teslimine müsaade edilmiş, kalanların ise İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir40. Payitahttan gelen emir Kıbrıs'taki mahalli idarecileri zor durumda bırakmıştır. Zaten Smith'e de İstanbul'daki İngiliz Sefiri Spencer Smith'ten Fransızları İstanbul'a göndermesi haberi gelmiştir. Smith'e yazan reisülküttap da yaptıklarının doğru olmadığını ifade etmişti. Neticede Smith baskılara direnemeyip konsolosu, karısını ve konsolos kâtibi Poussich'i İzmir üzerinden İstanbul'a yollamıştır. Ardından diğer Fransızları da İstanbul'a göndermek durumunda kalmıştır. Daha sonra bunların önemli bir kısmı İstanbul'da serbest bırakılmışlardır41. Fransızların hapsedilmesi kadar önemli bir diğer husus da mallarının müsadere edilmesiydi. Mısır'ın işgal haberi duyulduğunda Kıbrıs'taki Fransızlar hemen mallarını kurtarma derdine düşmüşlerdi. Tutuklama ve müsadere emri gelmeden önce bazı tüccarlar mallarını tasfiye etmeye imkan bulmuştu. İstanbul'dan gelen ve Fransızların gözetim altında tutulmasını âmir ferman düşünüldüğünde, yetkililerin buna fırsat vermemesi gerekiyordu. Ancak diğer Fransızlar konsolos Mure kadar sıkı denetlenmediği için mallarını tasfiye şansı bulmuşlardı. Mesela Joseph Bernard ve Saint Armand kardeşler mallarının neredeyse tamamını müsadere öncesi tasfiye ederek kurtardı. Sadece evlerindeki az miktarda eşyaya el konulabildi42. Kıbrıs'taki Osmanlı idarecilerinin İstanbul'dan gelen talimatları uygularken gösterdiği bu ciddiyetsizlik ve ihmalkârlık, müsadere işlemlerinin ne ölçüde sağlıklı yürütüldüğü sorusunu akla getirmektedir. Bu soruyu daha da önemli hale getiren bir diğer husus, mahalli idarecilerin yaptığı ilk 40 24 Temmuz-2 Ağustos 1799 (Evahir-i Safer 1214), Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 210. Kıbrıs'taki Fransızların kurtarılması konusunda Napolyon'un da birtakım girişimleri olduğu bilinmektedir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 51-51). 41 16 Kasım 1799 (17 Cemaziyelevvel 1214) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 65; A.AMD, 45/44. Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30). Osmanlı idarecileri Smith'in sadece Kıbrıs'taki faaliyetlerinden değil genel harekât tarzından da rahatsızdı. Napolyon'un Mısır'dan kaçışında rolü olabileceğini, Kıbrıs tarafında gereksiz yere meşgul olmasının Napolyon'un firarını kolaylaştırdığını düşünüyorlardı (HAT, 242/13601; Kemal Ayyıldız, Mısır'ın 1798'de İşgaline Dair Mükâleme Mazbataları Mecmuası (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Muzaffer Doğan, İstanbul 2012, s. LII, 98-101). 42 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36). Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 567 yoklamadan sonra İstanbul'daki yöneticilerin tespit edilen mal miktarını yetersiz bulması ve titizlikle tekrar incelenmesini istemesidir43. Gerçektende yeni bir inceleme yapılmış ve payitahtın beklentileri doğrultusunda müsadere olunan mal miktarında %30'luk bir artış yaşanmıştı. Ancak neticede ortaya çıkan 42.820 kuruş 16 pârelik meblağda çok yüksek bir para sayılmazdı44. Bu arada mahpus Fransızlar birkaç defa sorgulanmış, İstanbul'daki yetkilileri ikna etmek için başka malları olmadığını beyan eden bir senet vermişlerdi45. Kıbrıs sicilinde yer alan Fransızlara ait mal listeleri incelendiğinde dikkate çeken bir husus daha vardır. Listelerde nakit para ile alacak ve borçlara dair çok az kayıt bulunmaktadır. En azından bir kısmı ticaretle uğraşan bu kişilerin alacak ve vereceğinin olmaması şaşırtıcıdır. Aynı dönemde başka vilayetlerde yapılan müsadere işlemlerinde Fransız tüccar ve diplomatların ciddi miktarda nakit parası, alacak ve vereceği tespit edilmiştir. Kıbrıs adasında ortaya çıkan durum müsadere başlamadan evvelki gözetim sürecinde yetkililerin ihmalkâr davranmasıyla bağlantılı olmalıdır46. Fransızlar hapsedildikten sonra yirmi kişiden altısının kayda değer malı olmadığı görülmüştü. Kalan on dört kişiye ek olarak Astier'in akrabasından daha evvel ölmüş olan ve eşyaları Astier'in evinde bulunan Françeska'nın malları da müsadere edilmişti. Fransızların eşyaları sayılıp deftere kaydedildikten sonra bulundukları binalar mühürlenmiş, ardından malları satılıp nakde çevrilmişti. Yükte hafif pahada ağır olan altın ve mücevherat cinsinden varlıkları ise aynî olarak İstanbul'a yollanmıştı. Zapt edilen mallar arasında bir kaç ev, kıymetli takılar, çok sayıda kitap ve çatal gibi henüz Osmanlı toplumuna yabancı ve kullanımı çok yeni olan aletler, kuş ve at gibi canlı hayvanlar vardı. El konulan mallardan bazılarının sahipleri ölmüş veya bir süre önce Kıbrıs'tan ayrılmıştı. Ayrıca konsolos Henry Mure'un ikâmet ettiği konağın içinde bir şapel bulunuyordu. Burdaki eşyalara da el konulmuştu47. Kıbrıs'taki Fransızların mallarının zabtı sonucu elde edilen toplam gelir 42.820 kuruş 16 pâreydi. Bu paradan resim, harcırah ve diğer masraflar Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 29. Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-38. 45 C.HR, nr. 132/6552. 46 Örnek olarak Edirne'de yaşayan Fransızlara ilişkin kayıtlara bakılabilir: Edirne Şeriyye Sicili, nro: 256, vr. 35a, 35b, 36a. 47 26 Haziran 1799 (27 Muharrem 1214), HAT, 157/6569; 1416/57910; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-37, 65, 116. 43 44 568 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan çıkarıldıktan sonra kalan 40.428 kuruş 31 pâresi İstanbul'a gönderilmişti. Söz konusu paranın 808 kuruşu aynî olarak gönderilen mücevher ve altın eşyalardan oluşuyordu. 8.500 kuruşu poliçe yoluyla, kalan para ise nakit olarak İstanbul'a yollandı48. Astier'in Tutuklanması, Mallarının Müsaderesi ve İadesi Mısır'ın işgal haberi duyulduğunda Astier'in herhangi bir tedirginlik yaşamadığı, tutuklanmayı veya olumsuz bir muameleye mâruz kalmayı beklemediği, adadaki geçmişine ve kurduğu ilişkilere güvendiği kaynaklarda ifade edilmektedir. Bu nedenle diğer Fransızlar gibi mallarını saklamak veya tasfiye etmek gibi bir çabası olmamıştır. Fakat İstanbul'dan ferman geldiğinde Kıbrıs'taki vatandaşları gibi Astier de tutuklanmış, Larnaka'daki evinden alınıp tahta bir arabaya konularak Lefkoşa'ya götürülmüştür. Tek ayrıcalığı diğer Fransızlardan ayrı bir eve yerleştirilmek olmuştur49. Burada kaldığı sürece kendisine zorunlu ihtiyaçları için harçlık da verilmişti50. Smith diğer Fransızları Kıbrıs'tan çıkardığında sadece Astier'i adada bırakmıştı. Yaşı nedeniyle uzun yolculuğa dayanamayacağını düşünmüş olmalıdır. Ancak Smith yaşlı konsolosu da ihmal etmemiş, payitahttaki yetkililerden Astier lehine ricacı olmuştur. Bunun üzerine Astier'in rahatının temin edilmesi ve kendisine müdahale olunmaması hususunda Kıbrıs'taki mahalli idarecilere hitaben bir ferman yazılmıştı. Astier'in aslında kral taraftarı 48 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-38. Kıbrıs'ın o dönemdeki durumuna dair kıymetli bir çalışma yapmış olan Güven Dinç, Kıbrıs'taki Fransız mallarının zaptı sonucu elde edilen ve İstanbul'a gönderilen parayı sadece içlerinden birinin (Astier'in akrabası Françeska'nın) mal varlığı zannederek yanlış bir bilgi vermiştir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 53). Bu makalenin sonunda verilen EK-I incelendiğinde görüleceği üzere, Osmanlı resmi makamlarının tespitine göre Françeska'nın mal varlığı sadece 4.281 guruş 30 pâreydi. Bu rakam Kıbrıs Şeriyye Sicilleri arasında yer alan 22 nolu defterin 32. sayfasının son satırında açık olarak kayıtlıdır. Aynı sicilin 37. sayfasındaki kayıt ise 40.428 kuruş 31 pârelik rakamın bütün Fransızların mallarının satılması sonucu ortaya çıkan paradan vergilerin ve harcırahların düşülmesi sonucu elde edildiğini gösterir (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32). Dinç'in yanlış değerlendirmesine yol açan husus mühimme defterindeki muğlak ifadeler olmalıdır. Ancak defterdeki ilgili hüküm dikkatli incelendiğinde kastedilenin sadece Françeska değil, adadaki malları zapt edilen bütün Fransızlar olduğu görülür (Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 125-126). 49 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne yazılan yazı (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36); Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 133-134. 50 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 31. Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 569 olduğunu, cumhuriyet idaresine çok soğuk baktığını öne süren Smith böylece İstanbul'daki yetkililerden fermanı daha kolay alabilmişti51. Astier son günlerini mallarını geri alabilmek için uğraşarak geçirdi. Bu arada ciddi sağlık sorunlarıyla da mücadele etmekteydi. Nihayet 6 Eylül 1803'te Kıbrıs'a gelişinin kırk sekizinci yılında öldü. Cenazesi Santa Maria della Gratia Kilisesi'ne defn edildi52. Seksen dört yıllık ömrünün yarısından fazlasını Kıbrıs'ta geçirmişti. Müsadere işlemleri başlamadan evvel herhangi bir tedbir almadığı için mallarının tamamına yakınına el konuldu. Elimizde Astier'in müsadere edilen mallarına dair iki ayrı kayıt vardır. Bunlardan ilki müsadere sırasında Osmanlı resmi makamlarınca hazırlanmış deftere, ikincisi ise iade süreci başlayınca Astier tarafından hazırlan bir arzuhâle dayanır. İki listenin yekûnu arasında büyük fark vardır. Astier'in iddia ettiği malların değeri diğer listedekinin üç katı kadardır. Resmi makamların hazırladığı liste mufassal bir şekilde hazırlanmış ve bütün malların dökümü yapılmıştı. Astier'in listesi ise kısa bir icmâldi. Yaşlı konsolos aradan uzun zaman geçtiği için ayrıntıları hatırlayamadığı ve müsadere işlemleri sırasında evrakı kaybolduğu için ancak böyle kısa bir icmâl hazırlayabildiğini ifade etmişti. Ayrıca iki listede de Astier'in mallarıyla birlikte Marya Françeska adlı bir kadının eşyaları da kayıtlıydı. Daha evvel ölmüş olan ve eşyaları Astier'in evinde olan bu kadın konsolosun akrabasıydı. Osmanlı resmi makamlarınca hazırlanan listede Astier'in mallarının toplam değeri 17.756 guruş 20 pâre olarak gösterilmiştir. Bunun 8.224 kuruş 20 pâresi ilk yoklamada, 9.531 kuruş 20 pâresi ise payitahttaki yetkililerin elde edilen miktarı az bulması üzerine yapılan ikinci yoklamada tespit edilmiştir. Astier'in akrabası Françeska'nın mallarının değeri ise 4.281 guruş 30 pâreydi. İlk yoklamada 3.701 kuruş 17 pâre tespit edilmiş, ikincisinde ise 580 kuruş 13 pârelik bir tespit daha yapılmıştı. Osmanlı makamların kabul ettiği bu rakamlara iade süreci başladığında Astier itiraz etmiş, mallarının gerçek değerinin çok daha fazla olduğunu ileri sürmüştür. Astier'in iddiasına göre kendi mallarının değeri 51.170 kuruştur. Astier, Osmanlı belgelerinde Marya Françeska olarak zikredilen ve akrabası olan kadını Lobon'un kızı olarak zikreder. O'nun mal varlığının değerini ise 12.000 kuruş olarak gösterir53. 51 26 Haziran 1799 (27 Muharrem 1214), HAT, 157/6569; 1 Eylül 1800 (11 Rebiülahir 1215) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 116. 52 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 135-136. 53 İki listede makalelerin ekinde Ek-I ve Ek-II'de yer almaktadır. Astier'in akrabası olan 570 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan İki liste arasındaki farkın çeşitli sebepleri olabilir. Ancak Astier temel sebebin Kıbrıs'taki mahalli idarecilerin mallarını çalması ve istedikleri kişilere ucuza satıp daha sonra kendi zimmetlerine geçirmesi olduğunu iddia etmekteydi54. Astier'in iddiaları belki doğru olabilir. Ancak sahibi için ne kadar kıymetli olursa olsun, mezata düşen mallar genellikle ucuza gitmiştir. Astier'in iki katlı, çok sayıda odası ve iki bahçesi olan büyük bir evi vardı. Evinin mükemmel bir şekilde döşeli olduğunu söylemekteydi. Söz konusu ev 3.450 kuruşa Anapolitan konsolosuna satılmış, ancak konsolos daha sonra vazgeçtiği için satış gerçekleşmemiştir. Astier ve özellikle Françeska'nın eşyaları arasında önemli miktarda altın ve mücevherden mâmul eşya da vardı. Altın ve mücevherlerin Kıbrıs'ta ucuza gidebileceği gerekçesiyle İstanbul'a gönderilmesi istenmişti. Bu emir gereği kıymetli eşyalar payitahta gönderilmiş, kalanlar adada satılıp nakde çevrilmişti. Eşyaların arasında gümüş sofra takımları, çini eşyalar, saatler, tablolar ve çok miktarda kıymetli şarap vardı55. Osmanlı Devleti ile Fransa arasında 26 Haziran 1802'de antlaşma imzalanınca diğer Fransızlar gibi Astier'de mallarını geri almak için harekete geçti. Antlaşmanın altıncı maddesinde harp sırasında ortaya çıkan zarar ve ziyanın tazmini meselesi karara bağlanmıştı. Bu maddeye göre taraflarca müsadere edilmiş olan mallar mümkünse iade edilmeli, değilse bedeli tazmin edilmeliydi. Bu mesele, İstanbul'da iki taraf arasında hususî olarak ele alınacak, hak ve adalet üzerine çözülecekti56. Osmanlı Devleti iade süreci başladıktan sonra bu konuyla ilgilenmesi için İbrahim Nesim Efendi'yi hususi kadın kadı sicilinde "mesfûrun akribâsı hâlike olan Françeska" olarak anılır (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32). Döneme ait mühimme defterinde ise "Marye Françeska" olarak zikredilir. Vedat Turgut ismi "Marya Franceka" olarak okumuştur. Ancak doğrusu "Marye Françeska" olmalıdır (Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 125-126; A.DVNS.MHM.d, nr. 208, s. 20). Astier'in kaleme aldığı arzuhalin Osmanlı Türkçesi'ne yapılan tercümesinde ise aynı kadın kastedilerek ismi "yirmi sene müddet hemhânesi olan akrabâsından Fransız Lobon'un kızı" olarak zikredilmiştir (HAT 243/13666). Güven Dinç ise bahsi geçen son belgedeki kadını farklı bir kişi olarak, Astier'in kızı olarak değerlendirmiştir. Bu durum belgedeki "Lobon'un kızı" ifadesini "O'nun kızı" olarak okumasından kaynaklanmış olabilir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 53). Ancak doğrusu "Lobon'un kızı" olmalı, bu kadın Marye Françeska'yla aynı kişi olarak kabul edilmelidir. Başka bir belgede ise bu kadının Astier'in akrabasından "Bon" adlı Fransalı'nın kızı olduğu kaydedilmektedir (HAT, nr. 1416/57910). 54 HAT 243/13666. 55 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 30-32; HAT 243/13666. 56 A.DVN.SNMH.d, nr. 9, s. 449-451; A.MKT, 630/64. Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 571 olarak tâyin etmişti57. Öte yandan Fransa'yla ilişkilerin savaştan evvelki seviyesine gelebilmesi gerekli çalışmalar da yapılıyordu58. Kıbrıs'a yeni bir konsolos gönderilmiş, savaş öncesinde konsolosların sakin olduğu mekanda ve statüde faaliyet gösterebilmesi, gerekli alâmetleri serbestçe kullanabilmesi için izin verilmişti59. İstanbul'daki Fransız maslahatgüzarı mallarının iadesini temin için harekete geçmiş, payitahttan vilayetlere gerekli işlemlerin yapılması için tâlimatlar gönderilmeye başlanmıştı. Öncelikle Astier ve diğer birkaç Fransız'ın satılmayan evlerinin iadesi emredilmişti. Bunun üzerine ilgili kişiler Tuzla (Larnaka) mahkemesine davet edilmiş ve mesele ele alınmıştır. Astier yaşlı ve hasta olduğu gerekçesiyle yerine vekil olarak Fransalı tüccar Bernard'ı mahkemeye yollamıştı. Bunlara evleri iade edilmiş ve işlemi gösteren birer Fransızca senet alınmıştı. Yapılan görüşmeler esnasında Fransızlar müsadere işlemleri sırasındaki uygulamaları nedeniyle dönemin muhassılı Osman Ağa ve Lefkoşa Naibi Ahmed Nazif Efendi'den şikayetçi olmuşlardır. Astier'in vekili müsadere için gelen görevlilerin anahtarları istemek yerine kapı ve pencereleri kırıp içeri girdiğini, bu yüzden evde 2.000 kuruş zarara yol açtıklarını ileri sürmüştür. Astier'in vekili ve diğer Fransızlar başka iddialarda da bulunmuşlardır. Müsadere sırasında hazırlanan defterin gerçeği yansıtmadığını, muhassıl ve naibin malların kıymetli olanlarını zimmetlerine geçirdiklerini, bazılarını istedikleri kişilere çok düşük fiyata satıp daha sonra kendilerine devrettirdiklerini, zapt edilen evleri satışa çıkarmama sözü karşılığı rüşvet aldıklarını, el konulan bazı evleri ise kiraya verip, kira gelirini ceplerine attıklarını ileri sürmüşlerdir. Muhassıl ve naibin müzayedeyle satılmış gibi gösterip kendi üzerlerine geçirdikleri eşyaların bir kısmını sonradan İstanbul'a gönderdiklerini, bir kısmını da yüksek bedelle sattıklarını da eklemişlerdir. Kıbrıs'taki Fransızlar süreç boyunca İstanbul'daki maslahatgüzar ile de irtibatı sürdürmüşlerdir60. Yargılamanın neticesi ve suçlamalarla ilgili tahkikat sonuçlarını bilemiyoruz. Ancak muhassıl ve naibe yönelik iddiaların en azından bir kısmının doğru olmadığını ifade etmeliyiz. Mesela Astier'in vekili, konsolosun C.HR, 118/5881; 137/6829; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 23, s. 50 A.DVNS.DVE.d, nr. 30/5, s. 285, 289. 59 24 Aralık 1802 (28 Şaban 1217) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 24, s. 19; 25 Kasım 1802 (29 Receb 1217) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 24, s. 30. 60 HAT, 243/13661; HAT, 243/13666; HAT, 1416/57910; HAT, 244/13719; 7 Şubat 1803 (14 L 1217), Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 23, s. 53-54. 57 58 572 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Mihal Bişara adlı zimmîde bulunan 3.000 kuruş alacağını, muhassıl ve naibin tahsil edip zimmetlerine geçirdiğini ileri sürmüştü61. Fakat İstanbul'a gönderilen defterin sicildeki sureti incelendiğinde bu paranın neredeyse tamamının tahsil edilip İstanbul'a yollandığı görülür62. Sürecin sonunda Astier'in mallarının ne kadarını geri alabildiği tam olarak belli değildir. Ancak en azından evi kendisine iade edilmiştir. Zaten süreç ikmâl edilmeden Astier 1803 yılında ölmüştür. Napolyon'un Mısır'ı işgalinin en büyük mağdurları arasında Osmanlı topraklarında yaşayan Astier gibi Fransızlar da yer alır. Geçmişte yaşanan bazı problemlere rağmen Osmanlılar Fransa'yı dost ve müttefik olarak kabul ediyor, diğer Avrupalı devletlerden farklı görüyordu. Bu nedenle Napolyon'un mütecaviz tutumu önce hayal kırıklığına, ardından büyük bir öfkeye kapılmalarına yol açtı. Savaş zamanlarında başvurulan ve güvenlik kaygısıyla alınan birtakım geleneksel tedbirler daha geniş bir çerçevede uygulandı. Fransızların işgal ettikleri yerlerde gerçekleştirdiği yağma ve katliamlarda Osmanlıların tepkisini arttırdı. André Benoît Astier'in hikayesi, Napolyon'un Mısır'ı işgaline Osmanlıların gösterdiği reaksiyonu bir şahıs özelinde gözler önüne sermekte, devletlerarası krizlerin sıradan insanların hayatını hiç beklemedikleri anda nasıl kabusa çevirdiğini de göstermektedir. Barış antlaşması imzalandığında iki devlet ticari ortaklıklarını restore etmeye, siyasi ittifaklarını tekrar tesis etmeye girişmiş; Astier gibi kişilerin yaşadığı mağduriyetler ise yeterince telafi edilmeden unutulup gitmiştir. HAT, 243/13661; HAT, nr. 1416/57910. Fransız mallarının iade sürecinden çok önce muhassıl Osman Ağa hakkında başka iddialarda ortaya atılmış ve kendisi görevden alınmıştı. İddialar Fransız mallarının müsaderesiyle ilgili olmamakla birlikte, Osman Ağa hakkında görevi ihmal, ahaliye zulüm, zimmetine para geçirme gibi iddialar ortaya atılmış ve nihayetinde görevden alınmıştı (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 80, 100, 107, 116). 62 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32. 61 Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 573 KAYNAKÇA A-) Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyun Mühimme Kalemi Defterleri (A.DVNS.MHM.d): nr. 208. Bâb-ı Âsafî Defterleri Kataloğu'ndaki Düvel-i Ecnebiye Defterleri (A.DVN.DVE.d): nr. 912. Divan-ı Hümâyûn Defterleri Kataloğu'ndaki Düvel-i Ecnebiye Defterleri (A.DVNS.DVE.d): nr. 30/5. Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A.DVN.SNMH.d): nr. 9. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): nr. 6004; nr. 2747. Bab-ı Âsafi Âmedi Kalemi (A.AMD): nr. 45/44. Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Kalemi (A.DVN): nr. 2278/14. Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi (A.MKT): nr. 630/64. Hattı Hümâyun (HAT): nr. 157/6569; nr. 158/6594; nr. 242/13601; nr. 243/13661; nr. 243/13666; nr. 244/13719; nr. 265/15372; nr. 1416/57910. Cevdet Hariciye (C.HR): nr. 6/283; nr. 7/321; nr. 38/1899; nr. 40/1991; 118/5881; nr. 132/6552; nr. 137/6829; nr. 153/7611. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi Kıbrıs Şeriyye Sicili: nr. 20; nr. 22; nr. 23; nr. 24. İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicili Arşivi Galata Şeriyye Sicili: nr. 14/542. Milli Kütüphane Edirne Şeriyye Sicili: nr. 256. B-) Literatür Ayyıldız, Kemal, Mısır'ın 1798'de İşgaline Dair Mükâleme Mazbataları Mecmuası (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Muzaffer Doğan, İstanbul 2012. Boogert, Maurits H. van den, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi, 18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar, çeviren: A. C. Tuncer, İstanbul 2014. _____, “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflicts of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Friends and Rivals in the East; Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century, 574 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Edited by. H. Hamilton, A.H.de Groot, M. H.van den Boogert, Netherlands 2000, pp. 187- 222. Çiçek, Kemal, "Larnaka" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, XVII, 105-107. Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. İ. Kurtcephe, Antalya 2010. Duteil, Paul et Anna Pouradier, Chypre au temps de la révolution française, Nicosie 1989. Duteil-Loizidou, Anna Pouradier, "La communauté française à Chypre à la fin du XVIIe et au début du XVIIIe siècles" Chypre et la Méditerranée orientale. Formations identitaires: perspectives historiques et enjeux contemporains. Actes du colloque tenu à Lyon, 1997, pp. 71-77. _____, "État général du commerce de l'île de Chypre (1776-1781)" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 169-182. _____, "Le sort des français à Chypre à la sutte de l'invasion de l'Égypte par Bonaparte" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 23-41. Eldem, Ethem, "Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti" Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı İmparatorluğu, 1603-1839, ed. S. Faroqhi, çeviren: F. Aytuna, İstanbul 2011, c. III, s. 341- 396. Erdoğru, M. Akif, "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanları", İkinci Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Tarih ve Kıbrıs Sorunu, yay. İ. Bozkurt, H. Ateşin, M. Kansu, Gazimağusa 1999, c. II, s. 315-328. Erünsal, İsmail E., Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2014. Gümüş, Şenay Özdemir, "Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Osmanlı Topraklarındaki Fransızlar", Tarihin Peşinde, 9 (2013), s. 249-278. Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seyyid Vakkas Toprak, Ankara 2015. Histories of Ottoman Larnaca, Edited by: E. Balta, T. Stavrides, I. Theocharides, İstanbul 2012. Karal, Enver Ziya, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul 1938. Kuroki, Hidemitsu, "Events in Aleppo during Napoleon's Expedition of Egypt" Bulletin d'études Orientales, 51 (1999), pp. 263-277. Mariti, G., Travels in the Island of Cyprus, tranlated by C.D. Cobham, Cambridge 1909, pp. 126-136. Mézin, Anne, Les consuls de France au siécle des lumiéres (1715-1792), Paris 1998. Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 575 Özkul, Ali Efdal, "Kıbrıs'taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri" Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. M.Y.Ertaş, H. Çoruh, M.Z.Köse, İstanbul 2011, s. 303-351. _____, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman Administration (1571-1878)" Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, Volume 8/2, Winter 2013, pp. 239-283. Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, hazırlayanlar: A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul, 2013, III c. Sarıkaya, Hüseyin, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā'iku'l-Ahbâr'ı, 1209-1219/1794-1805, (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan: Ziya Yılmazer, 2013. Savaş, Ali İbrahim, "Konsolos" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2002, XVI, 178-180. Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara, 1999. Şakul, Kahraman, "Osmanlılar Fransız İhtilâline Karşı: Adriyatik ve İtalya Sularında Osmanlı Donanması" Nizâm-ı Kādîm'den Nizâm-ı Cedîd'e: III. Selim ve Dönemi, editör: Seyfi Kenan, İstanbul, 2010. Şişman, Aylin, Osmanlı-Fransız İlişkileri, 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. A. Yaramış, Afyonkarahisar 2011, s. 45. Turgut, Vedat, 208 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili, 1798-1800 (H. 1213-1215), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Atilla Çetin, 2006. Wittman, William, Osmanlı'ya Yolculuk, 1799-1800-1801, çev. Belkıs Dişbudak, Ankara 2011. 576 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan EK-I 22 Numaralı Kıbrıs Şeriyye Siciline Göre André Benoît Astier'in ve Akrabası Marya Françeska'nın Müsadere Edilen Malları1 Sâbık konsolos Benedito Estir'in dâhil-i defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır beyân Sağîr mir’ât Tuzla'da vâki‘ tahtânî ve fevkânî büyût-ı adîde ve iki kıt‘a Şayak yasdık (7 aded), Çalar sâ‘at (9 aded) bağçeyi müştemil mülk menzil (Menzil-i mezbûr 3.540 mak‘ad (1 aded), (1 aded) guruş Anapolitan balyosu üzerinde karâr-dâde iken minder (1 aded) 1.677 pâre 1.800 pâre almamağla tevkîf olundu) 1.440 pâre Diğer sağîr mir’ât (3 aded) İskemle (17 aded) Tahta sofra (2 aded) İskemle (8 aded) Diğer mir’ât (2 aded) 504 pâre 2221 pâre 132 pâre 378 pâre 560 pâre Nuhâs leğen (1 aded) Üstü mermerli tahta Dolab (3 aded) Sîm zarf ma‘a fincan Tabak (5 aded) sofra (1 aded) (12 dirhem/fî 32 pâre) 2 240 pâre 171 pâre 246 pâre 123 pâre 376 pâre Sîm gülâbdân (1 aded) ve Telli kadeh (14 aded) Sîm kaşık (5 aded) Nuhâs sahan (11 aded) Sîm fincan tepsisi buhûrdân (1 aded) (360 200 pâre (117,5 dirhem / fî 22 pâre 1 660 pâre (159 dirhem/fî 18 pâre dirhem / fî 40 akçe) akçe) 2.626 1 akçe) 2968 pâre 4.800 pâre pâre Şişe tuzluk (4 aded) Şam‘dân (3 aded) Perde ma‘a demir Kebîr mir’ât (1 aded) Çalar sâ‘at (1 aded) (2 aded) 220 pâre 53 pâre 185 pâre 1.280 pâre 3.200 pâre Kerevit (1 aded) 279 pâre Kırmızı ihrâm (3 aded) 2.608 pâre İskemle (25 aded) 2.611 pâre Basma yorgan (4 aded) 1.937 pâre Dolab (1 aded) 801 pâre Şam‘dân (3 aded) 359 pâre Diğer iskemle (7 aded) 240 pâre Frengî sac (1 aded) 40 pâre Tahta sofra (1 aded) 220 pâre Beyâz ihrâm (1 aded) 809 pâre Kebîr mir’ât (2 aded) 2.145 pâre Musluk (1 aded) 241 pâre Kâse (1 aded) 82 pâre Ta‘âm bıçağı (6 aded) 100 pâre Basma yasdık (6 aded), basma mak‘ad (1 aded), minder (1 aded) 868 pâre Mir’ât (1 aded) 122 pâre Beyâz nâmusiye (2 aded) 828 pâre Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 30-32. Defterde kıymetli madenden yapılmış malzemelerin birim fiyatı verilmiş ve bu fiyat üzerinden toplam değeri gösterilmiştir. Ancak bazı hesaplamalarda yanlışlıklar vardır. Bunlar genellikle küçük meblağlardır. Ancak bu hataların sehven mi, yuvarlama yapılmasından dolayı mı ortaya çıktığı tam anlaşılamamaktadır. 1 2 Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / İskemle (9 aded) Kebîr mir’ât (1 aded) 601 pâre 1.281 pâre Diğer dolab (1 aded) 800 pâre Tahta sandık (1 aded) 122 pâre Kilim (2 aded) 163 pâre Sağîr mir’ât (1 aded) 200 pâre Frengî çekmece (2 aded) 2.200 pâre Tahta sofra (1 aded) 451 pâre Frengî yasdık (4 aded) şayak mak‘ad (1 aded) döşek (1 aded) 868 pâre Döşek (1 aded) 801 pâre Dürbîn (2 aded) 1.720 pâre Enfiye kutusu (1 aded) 203 pâre Def‘a dolab (1 aded) 721 pâre Nâmusiyelik bürüncek bez (1 top) 1.806 pâre Tehî sağîr sandık (1 aded) 62 pâre Altın yüzük (1 aded) (aynî irsâl) 600 pâre İskemle (11 aded, yedisi çukalı) 1.404 pâre Kebîr mir’ât (1 aded) 1.881 pâre Döşek (2 aded) 841 pâre Elmas yüzük (1 aded) (aynî irsâl) 8.000 pâre Ceviz kerevit (1 aded) 1.800 pâre Tahta sofra (2 aded) 281 pâre Sîm kaşık (4 aded) (240 dirhem / fî 22 pâre 1 akçe) 5.360 pâre Sîm tatlı kaşığı (6 aded) (38,5 dirhem / fî 16 pâre 1 akçe) 616 pâre Diğer sîm süzgü (2 aded) (114 dirhem / fî 22 pâre 1 akçe) 2.546 pâre Vasat sîm kaşık (13 aded) (305,5 dirhem) (fî 22 pâre 1 akçe) 6.811 pâre Sîm kebîr fincan tepsisi (1 aded) (897 dirhem / fî 18 pâre) 16.146 pâre Sîm süzgü (1 aded) (50 dirhem / fî 17 pâre 1 akçe) 855 pâre Sîm kadeh zarfı (10 aded) (303 dirhem / fî 21 pâre) 6.360 pâre Sîm hardelye (1 aded) (39 dirhem / fî 23 pâre) 857 pâre Sîm tuzluk (4 aded) (139 dirhem / fî 22 pâre) 3.063 pâre Sîm şam‘dân (1 aded) (109 dirhem / fî 18) 1.962 pâre Sofra bıçağı, 18 aded 501 pâre Duhân tablası, 16 aded 206 pâre Tel sîm zarf (15 aded) (172 dirhem / fî 23 pâre 1 akçe) 3.995 pâre Bec fincan (15 aded) 383 pâre Fağfûr fincan (4 aded) 124 pâre Sîm vasat şam‘dân (2 aded) (446 dirhem / fî 27 pâre) 12.042 pâre Def‘a sîm şam‘dân (2 aded) (322 dirhem / fî 18 pâre) 5.796 pâre Ceviz kirevit (1 aded) 640 pâre Ceviz dolab (1 aded) 4.280 pâre 577 Diğer çalar sâ‘at (1 aded) 1.202 pâre Çekmece sâ‘ati (1 aded) 10.000 pâre Frengî çekmece (1 aded) 1.440 pâre Sîm çatal (4 aded) (94 dirhem / fî 22 pâre 1 akçe) 2.075 pâre Sîm biberlik (2 aded) (69 dirhem / fî 22 pâre) 1.496 pâre Def‘a sîm tuzluk (2 aded) (57 dirhem / fî 25 pâre) 1.425 pâre Def‘a sîm şam‘dân (2 aded) (210 dirhem / fî 24 pâre) 5.040 pâre 578 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Sîm kebîr kahve ibriği (1 aded) (365 dirhem / fî 20 pâre) 7.421 pâre Kebîr sîm tepsi (1 aded) (788 dirhem fî 17 pâre 1 akçe) 13.658 pâre, 1 akçe Sağîr mir’ât (11 aded) 6.051 pâre Ma‘den mum mikrâsı (1 aded) 136 pâre Sîm mikrâs zarfı (2 aded) (45 dirhem / fî 18 pâre) 825 pâre Sîm kadehlik (1 aded) (263 dirhem / fî 18 pâre) 4.734 pâre Sûretli sîm parça (9 aded) 2.015 pâre Sîm tatlı hokkası (1 aded) (34 dirhem / fî 25 pâre) 850 pâre Def‘a sîm kahve ibriği (1 aded) (133 dirhem / fî 31 pâre 1 akçe) 4.167 pâre 1 akçe Def‘a sîm kahve ibriği (1 aded) (207 dirhem / fî 18 pâre 1 akçe) 3.795 pâre Sîm çay ibriği (1 aded) (326 dirhem / fî 21 pâre 1 akçe) 6.954 pâre 2 akçe Sîmli topuz (1 aded) 1.201 pâre İngiltere konsolosu iken kralından hediye gelen tahta sofra (3 aded) 1.091 pâre Kapaklı sîm kebîr şerbet kâsesi (1 aded) (998 dirhem / fî 17 pâre 1 akçe) 17.298 pâre 2 akçe Kebîr mir’ât (3 aded) 4.172 pâre Tatlı tabağı (19 aded) 520 pâre Fağfûr fincan (15 aded) 401 pâre İskemle (24 aded) 2.541 pâre Tehî sandık (2 aded) 442 pâre Diğer iskemle (2 aded) 800 pâre Tahta sofra (3 aded) 300 pâre Ceviz sandık (1 aded) 443 pâre Musanna‘ çekmece (1 aded) 3.039 pâre Def‘a çekmece (1 aded) 1.484 pâre İskemle (10 aded) 1.000 pâre Döşek (4 aded) 1.476 pâre Kerevit (1 aded) 280 pâre Üstü mermerli kebîr çekmece (1 aded) 2.479 pâre Kebîr perde (2 aded) 582 pâre Minder (3 aded) kadife yasdık (9 aded) mak‘ad (1 aded) 2.370 pâre Kebîr mir’ât (1 aded) 1.000 pâre Nâmusiye (1 aded) 210 pâre Tahta sofra (1 aded) 150 pâre Dolap (1 aded) 900 pâre İskemle (1 aded) 200 pâre Billûr fânûs (3 aded) 342 pâre Tehî dolab (1 aded) 100 pâre Kebîr mir’ât (2 aded) 1.805 pâre Musanna‘ çekmece (1 aded) 3.600 pâre İskemle (6 aded) 465 pâre Frengî kitâb memlû dolab (2 aded) tehî dolab (1 aded) kitâb (800 aded) 24.000 pâre Diğer iskemle (11 aded) 640 pâre Def‘a tahta sofra (1 aded) 400 pâre Kumaş yasdık (5 aded) basma mak‘ad (1 aded) minder (2 aded) 1.600 pâre Döşek (2 aded) yasdık (2 aded) 1.339 pâre Kerevit (1 aded) 384 pâre Kebîr dolab (1 aded) 8.000 pâre Pencere perdesi (4 aded) 143 pâre Dolab (1 aded) 229 pâre Sandık (1 aded) 240 pâre Elmas traş şişe (16 aded) 688 pâre Kadeh (10 aded) 122 pâre Şişe pûtse (25 aded) 537 pâre Tabak (30 aded) 862 pâre Demir mangal (2 aded) 484 pâre Sabun (10 kıyye) 370 pâre Tahta sofra (1 aded) 64 pâre Katır (1 re’s) 2.800 pâre Nuhâs tâbe (32 aded) 3.436 pâre Hamr lamencâne (5 aded) 1065 pâre İskemle (16 aded) 1.000 pâre Nuhâs tencere (5 aded) 1.003 pâre Tehî lamencâne (21 aded) 1376 pâre Def‘a tehî lamencâne (10 aded) 820 pâre Def‘a bakır sahan (27 aded) 1.830 pâre Kebîr tuc havan (1 aded) 1.200 pâre Siyâh şişe (50 aded) 1217 pâre Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 579 Nuhâs leğen (1 aded), Billûr kâse (2 aded) ibrik (1 aded) 121 pâre 320 pâre Kebîr tabak (150 aded) Küp (8 aded) 3.750 pâre 2.401 pâre Dolab (1 aded) 169 pâre Kebîr kazgan (1 aded) 600 pâre Sitil (1 aded) 306 pâre Hınta (3 keyl) 999 pâre Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe: 328.980 pâre be-hesâb-ı guruş 8.224 ve 20 pâre Mesfûr Konsolos-ı sâbık Benedeto Estir'in hâric ez-defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır. Kendü ismine altun mühür (1 aded) (aynî irsâl) 400 pâre Yüz yasdığı (2 aded) 122 pâre Tahta kerevit (2 aded) 142 pâre Köhne kilim (1 aded) 33 pâre Şeşbeş tavlası (1 aded) 454 pâre Camlı ve sâde sûret (19 aded) 1.022 pâre Sîm başlı asâ (1 aded) 800 pâre Eyer ma‘a takım (1 aded) 660 pâre Süzgü küpü (2 aded) 360 pâre Şişe sürahi (35 aded) 718 pâre Kavanoz (32 aded) 1.092 pâre Terâzu kantârı (1 aded) 382 pâre Piştov kuburu (2 aded) ve harîta (1aded) 140 pâre Kapaklı kâse ve çukur tabak (29 aded) 1.353 pâre Köhne varil (5 aded) 313 pâre Köhne peşgir (23 aded) 105 pâre Kâfûrî (20 aded) kutu (1 aded) 222 pâre Tuç çan (1 aded) 205 pâre Tabak (10 aded) 160 pâre Pûtse (18 aded) 838 pâre Pencere perdesi ma‘a çubuk (6 aded) 837 pâre Küp (3 aded) 323 pâre Ocak demiri (1 aded) ma‘den tabak (2 aded) 311 pâre Musluk (1 aded) 170 pâre 580 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Misk sabunu (24 kıyye / fî 62 pâre) 1488 pâre Tahar (2 aded) 161 pâre Siyâh dolu pûtse (7 aded) 171 pâre Sağîr mir’ât (3 aded) 800 pâre Frengî kitâb (65 cild) 205 pâre Evrâk-ı perîşân (kıymet 50 pâre) Demir (7 parça) teneke kutu (1 aded) 248 pâre Peştahta (1 aded) 1.201 pâre Tahta tavla (1 aded) 121 pâre Frengî kilid (1 aded) 160 pâre Frenk yatağı (1 aded) 600 pâre Kerevit (1 aded) 847 pâre Kahve-i yemenî (23 kıyye) 6049 pâre Sahtiyânlı iskemle (12 aded) 1.451 pâre Frengî ocak (1 aded) 164 pâre Kebâb şişleri ma‘a takım 1079 pâre Kebîr maşa (2 aded) 181 pâre Taş dibek (2 aded) 240 pâre Kantâr (1 aded) 400 pâre Tabak ve kâse (37 aded) 929 pâre Pirinç kandîl (2 aded) 604 pâre Mertek (6 aded) ve köhne halat (2 aded) 262 pâre Şişe (21 aded) 215 pâre Kerevit (1 aded) 560 pâre Döşeme taşı (200 aded) 400 pâre Oturak tahtası (2 aded) 70 pâre Bir mikdâr hatab (kıymet 1.810 pâre) Köhne pargîr (1 aded) 340 pâre Güneş perdesi (6 parça) 162 pâre Maltız ocağı (1 aded) 255 pâre Burçak (5 kafîz) 165 pâre Yeşil oturak tahtası (2 aded) 360 pâre Hamr-ı komandarya (200 desti / fî 103 pâre) 20.600 pâre Tahta sandık derûnunda hasırlı şişe (26 aded) 65 pâre Tehî demirsiz fuçı (4 aded) 1.203 pâre Kebîr tuç çan (1 aded) 401 pâre Evrâk-ı perîşân 40 pâre Köhne sabun sandığı (2 aded) 53 pâre Kebîr funi (1 aded) 80 pâre Ma‘den sahan (6 aded) 400 pâre Kâse (8 aded) 605 pâre Sûret (2 aded) 51 pâre Mir’ât (1 aded) 471 pâre Def‘a sûret (4 aded) 62 pâre Hekîm tulumbası (1 aded) 342 pâre Hokka (4 aded) billûr tuzluk (5 aded) kevgîr (1 aded) 400 pâre Hamr-ı müskire (8 kıyye) (90 desti / beher desti fî 123 pâre) 11.070 pâre Sûret (15 aded) 888 pâre Lahana sûretli tabak (1 aded) 421 pâre Billûr kadeh (12 aded) 333 pâre Kantâr (1 aded) 240 pâre Döşek (2 aded) 941 pâre Güğüm (1 aded) kepçe (1 aded) kevgir (3 aded) 697 pâre El değirmeni (1 aded) 100 pâre Def‘a küp (1 aded) 170 pâre Köhne varil (6 aded) 225 pâre Demirli fuçı (13 aded) 13.000 pâre Hokka (7 aded) 24 pâre Çarşeb (1 aded) makreme (8 aded) 450 pâre Peşgir (2 aded) çarşeb (1 aded) 460 pâre Bıçak (4 aded) ve çatal (6 aded) 211 pâre Peştahta (1 aded) 280 pâre Kavanoz (6 aded) 200 pâre Ayaklı çukalı tavla (1 aded) 400 pâre Keser (1 aded) çakı (2 aded) zar (6 aded) 107 pâre Def‘a sûret (60 aded) 3.626 pâre Harîr yemeni (2 aded) 82 pâre Camlı sûret (5 aded) 1.281 pâre Ocak demiri (2 aded) demir kürek (1 aded) 620 pâre Pirinç kandî (1 aded) teneke kandîl (1 aded) 303 pâre Yasdık (2 aded) 200 pâre Saman dolu döşek (1 aded) 121 pâre Frengî gömlek (59 aded) 10.392 pâre Tarpuş (1 aded) 103 pâre Def‘a sûret (8 aded) 1.320 pâre Enfiye makremesi (16 aded) 1.159 pâre Sağîr tabla (1 aded) 43 pâre Frengî müsta‘mel entâri (33 aded) don (39 aded) yelek (6 aded) 14.739 pâre Peşgir (3 aded) 222 pâre Köhne fular (11 çift) 220 pâre Sağîr tabak (4 aded) bardak (5 aded) 194 pâre Kınakına (2 kîse) 362 pâre Kerevit (2 aded) 1520 pâre Ustura (8 aded) bileği (1 aded) Mikrâs (1 aded) 210 pâre Sîmli meç (1 aded) 680 pâre Bir sandıkda zuhûr eden Fransa riyâli (155 aded) ikilik (2 aded) = 21.875 pâre (Mesfûr ihtiyâr ve alîl olub harçlığı olmamağla iki yüz elli guruşu kendüye verilüb bâkîsi irsâl olundu) 21.875 pâre 10.000 pâre (250 guruş) = 11.875 pâre Def‘a mir’ât (4 aded) 960 pâre Frengî çorab (24 çift) 885 pâre Kâfûrî mum (3 aded) 125 pâre Çukur tabak (1 aded) tatlı tabağı (4 aded) şerbet bardağı (6 aded) 242 pâre Yasdık (1 aded) minder (1 aded) mak‘ad (1 aded) 760 pâre Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 581 Musluk (1 aded) helke Şişe fener (2 aded) (3 aded) 135 pâre 602 pâre Frengî çorab (4 çift) Beyâz perde (1 aded) ma‘a çubuk 291 pâre (1 aded) 229 pâre Şam‘dân (2 aded) demir Çukur kâse kürek (1 aded) (2 aded) bardak (1 aded) 301 pâre 200 pâre Beyâz üsküf (16 aded) Def‘a frengî entâri (8 aded) 273 pâre don (4 aded) 1266 pâre Hind bezinden basma yasdık yüzü (14 aded) 832 pâre Fincan (4 aded) 61 pâre Peştahta (2 aded) 362 pâre Sağîr tabak (15 aded) kebîr tabak (7 aded) 360 pâre Şekerli çay şerbeti (23 aded) 501 pâre Kerevit (1 aded) 685 pâre Def‘a sûret (76 aded) 9.048 pâre Bıçak (6 aded) 100 pâre 582 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Kıbrıs bezi (2 top) 1.007 pâre Abanî kuşak (3 aded) 3.089 pâre Haleb çetârîsi (2 top) 1.600 pâre Çarşeb (13 aded) 3203 pâre Ütü demiri (1 aded) kısaç (1 aded) 196 pâre Frengî kitâb (11 aded) tahta dolap (1 aded) 121 pâre Basma çapıt (10 zirâ‘) 400 pâre Nâmusiyelik bürüncek (1 top) 1.641 pâre Çorab (3 çift) 166 pâre Enfiye kutusu (1 aded) mukaffa kutu (1 aded) 140 pâre Çarşeb (16 aded) 4.085 pâre Tombak zarf ma‘a fincan (1 aded) eldiven (2 aded) 320 pâre Parça bir mikdâr kurşun 165 pâre Kemik haç, 61 aded 142 pâre Defter kîsesi (2 aded) cüzdân (1 aded) 680 pâre Sakız kîsesi (4 aded) 641 pâre Sâde beyâz makreme (20 aded) 1.142 pâre İğneli kutu (1 aded) frengî yelpaze (3 aded) 215 pâre Def‘a sûret (9 aded) 502 pâre Beyâz sağîr peşgir (274 aded) kebîr peşgir (13 aded) 17.446 pâre Perde (8 aded) tahta (4 aded) demir çubuk (4 aded) 1.043 pâre Ağaç tesbîh (28 deste) haç (35 aded) 470 pâre Yağ şişesi (2 aded) Çakı (1 aded) 320 pâre Sağîr billûr fânûs (5 aded) 639 pâre Köhne kilim (1 aded) 141 pâre Seccâde (2 aded) 707 pâre Frengî meç (3 aded) 660 pâre Perdelik mavi bez (1 top) 867 pâre Basma ve beyâz perde ma‘a çubuk (9 aded) 523 pâre Def‘a perdelik satranç yeşilli bez (1 top) 1.620 pâre Frengî beyâz şerit ve bir mikdâr Moskov bezi 602 pâre Bardak(1 aded) şişe (3 aded) tabak (1 aded) kutu (1 aded) 141 pâre Sepet (2 aded) 138 pâre Mir’ât (1 aded) 570 pâre Sağîr çekmece(1 aded) 171 pâre Sandalye (1 aded) 250 pâre Yeşil çuka (1 parça) 326 pâre Kıbrıs kutnîsi (10 zirâ‘) ve yasdık (1 aded) 720 pâre Frengî talıka (1 aded) 6.000 pâre Pirinç kandîl (1 aded) ma‘den şam‘dân (1 aded) ve teneke şam‘dân (9 aded) 203 pâre Beyâz havlu (5 aded) 260 pâre Yelken bezi (3 aded) 800 pâre Çiçek şişesi (1 aded) 78 pâre Panto kâğıdı (24 aded) tası (77 aded) 122 pâre Perde (3 aded) ma‘a çubuk 845 pâre Frengî tombak düğme (350 aded) 301 pâre Sâ‘at camı (9 aded) fırça (2 aded) 82 pâre Kurşun kutu (2 aded) 203 pâre Kebîr tabak (1 aded) 120 pâre Frengî çorab (97 çift) 3.778 pâre Kanarya kafesi (3 aded) 281 pâre Çarşeblik hama bezi (2 top) 1.325 pâre Tabla tahtası (1 aded) 241 pâre Enfiye makremesi (139 aded) 8.483 pâre Kebîr keman (1 aded) 260 pâre Ağaç sehha (87 aded) 2002 pâre Sadef sehba (30 aded) 723 pâre Atlas ve alaca perde (9 aded) 2397 pâre Yasemin çubuk (4 aded) 681 pâre Ütü demiri (1 aded) 101 pâre Sağîr çekmece (1 aded) 360 pâre Sûret (1 aded) 46 pâre Kâğıd harîta (2 aded) 100 pâre Mihail Beşare nâm zimmîde bâ-rehn alacağı olmağla rehni memhûren bulunup tahsîl olunan meblağı 114.000 pâre Sîm tepsi (1 aded) (255 dirhem / fî 20 pâre) 5.185 pâre Altun sâ‘at kösteği (1 aded) 3.282 pâre Altun kalemlik (1 aded) (3 miskal / fî 7 guruş 6 pâre) 1001 pâre Kebîr sîm kaşık (2 aded) (128 dirhem / fî 16 pâre) 2048 pâre Sîm toka (2 çift) (10 dirhem / fî 15 pâre) 150 pâre Sîm hendese mikyâli (1 aded) (3 dirhem) 51 pâre Sîm kaşık ve çatal (30 aded) (333 dirhem / fî 16 pâre) 5.323 pâre Nuhâs düğme (22 aded) Sadef düğme (23 aded) 245 pâre Sîm düğme ve kopça (24 aded) 320 pâre Sîm şişe kapağı (4 aded) (34 dirhem / fî 20 pâre) 680 pâre Mühür taşı (11 aded) 1.610 pâre Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 583 Piştov kuburu (1 çift) Çarşeb (2 aded) 132 pâre 525 pâre Sağîr ve kebîr haç (2.560 aded) 1.360 pâre Def‘a sûret (10 aded) 326 pâre Teneke kutu ma‘a enfiye (2 aded) 100 pâre Altun düğme (5 aded) (3 miskal yarım dirhem / fî 7 guruş 6 pâre) 953 pâre Sîm süzgü (2 aded) (34 dirhem / fî 16 pâre) 589 pâre Sîm pabuç tokası (1 çift) 450 pâre Def‘a mühür taşı (7 aded) 242 pâre Demir ocak ma‘a takım (1 aded) 480 pâre Frengî kilid (1 aded) 81 pâre Çay bardağı (1 aded) 105 pâre Sûretli altun (2 aded) 560 pâre Sîm zarf (10 aded) (73 dirhem / fî 16 pâre) 1.171 pâre Sîm tuzluk (4 aded) (114,5 dirhem / fî 27 pâre) 3.081 pâre Sûretli sîm (3 parça) (14 dirhem / fî 100 pâre) 1400 pâre Sîm pul (54 aded) (65 dirhem / fî 15 pâre) 975 pâre Çubuk zıvanası (2 aded) 150 pâre Yekûn hâric ez-defter: 381.260 pâre. be-hesâb-ı guruş: 9.531 ve 20 pâre Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe ve hâric ez-defteridir: 17.756 guruş3. 3 Toplam miktar defterde 17.756 guruş 20 pâre olarak gösterilmişse de, doğrusu bu şekildedir. Evrâk-ı perîşân Kıymet 1200 pâre Dürbîn (1 aded) 550 pâre Nakd-i mevcûd 20 pâre Yağ şişesi (3 aded) 122 pâre 584 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Mesfûrun akribâsı hâlike olan Françeska'nın dâhil-i defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır Kebîr mir’ât (1 aded) 1.201 pâre Altun sâ‘at kösteği (2 aded) 8.842 pâre Elmas küpe (1 çift) kıymet 8.800 pâre (aynî irsâl) Sîm kaşık (2 aded) (47 dirhem / fî 22 pâre 1 akçe) 1.049 pâre Def‘a altun kutu (1 aded) (20 miskâl / fî 20 guruş) 8.800 pâre Diğer etrâfı hurde taşlı elmas yüzük (1 aded) 3.200 pâre (aynî irsâl) Sîm ayak kopçası (5 çift) (135 dirhem / fî 16 pâre) 2.160 pâre İncülü yüzük (1 aded) 1.200 pâre (aynî irsâl) Sîm tatlı hokkası ma‘a sîm zarf (1 aded) (134 dirhem / fî 18 pâre) 2574 pâre Altun iğne (3 aded) (3 miskâl /fî 7 guruş 6 pâre) 858 pâre Siyâh şerit üzerinde elmas bilezik başlığı (1 çift) 2.000 pâre (aynî irsâl) Sîm çatal (1 aded) (23,5 dirhem / fî 22 pâre 1 akçe) 524 pâre 2 akçe Def‘a altun kutu (1 aded) (14 miskâl / fî 10 guruş 30 pâre) 6.020 pâre Yâkût sarı yüzük (1 aded) 800 pâre (aynî irsâl) Fil dişi kutu (1 aded) 460 pâre Altun frengî mühür (1 aded) 800 pâre (aynî irsâl) Boğaz incüsi (5 dizi) (3 miskâl / fî 7 guruş 6 pâre) 4.000 pâre (aynî irsâl-şod) Frengî altun küpe (1 aded) (1 miskâl) 890 pâre Ma‘den şam‘dân (2 aded) 554 pâre Tombak zarf ma‘a fincan, (1 aded) 133 pâre Sağîr çekmece (1 aded) 477 pâre Selyan (2 dizi) kıymet 210 pâre Elmas toplu iğne (1 aded) 80 pâre (aynî irsâl) Bundan akdem elmas-ı hâss zannıyla muharrer sahte elmaslı küpe (1 çift) 200 pâre (aynî irsâl) Sîm çay ibriği (1 aded) (186 dirhem / fî 22 1 akçe) 4.216 pâre Altun zencir (4 aded) (8 miskâl / fî 7 guruş 6 pâre) 5.168 pâre Sîm kahve ibriği (1 aded) (229 dirhem / fî 22 pâre 2 akçe) 5.190 pâre Sîm fincan tepsisi (1 aded) (246 dirhem / fî 21 pâre) 5.166 pâre Sîm hokka (1 aded) (138 dirhem / fî 20 pâre 1 akçe 3.806 pâre Hindkârî altunlu kutu (1 aded) 2.000 pâre Dört taşlı elmas yüzük (1 aded) 8.800 pâre (aynî irsâl) Diğer etrâfı hurde taşlı elmas yüzük, 1 aded 2.400 pâre (aynî irsâl) Frengî bileziklik incü (2 çift) (17 miskâl / fî 35 guruş) 19.600 pâre (aynî irsâl) Sîm kapaklı sahan (1 aded) (279 dirhem / fî 18 pâre) 5.022 pâre Altun kutu (1 aded) (28 miskâl 1 dirhem / fî 12 guruş 10 pâre) 14.046 pâre 2 akçe Diğer etrâfı hurde taşlı elmas yüzük (1 aded) 3.200 pâre (aynî irsâl) Sırça la‘l renglü altun yüzük (1 aded) 800 pâre (aynî irsâl) Bafa kutu (1 aded) 430 pâre Altun mühr-i Frengî, (3 aded) 2.400 pâre (aynî irsâl) Gök kutu (1 aded) 90 pâre Hurde zümrüd yüzük (1 aded) 400 pâre (aynî irsâl) Def‘a kutu (2 aded) 83 pâre Altun zehgîr (1 aded) 200 pâre (aynî irsâl) Mercân sağîr (1 dizi) 540 pâre Çekmece (1 aded) 820 pâre Hurde yâkût yüzük (1 aded) 1.200 pâre (aynî irsâl) Sîm sürmedân (1 aded) (6 dirhem / fî 20 pâre 1 akçe) 122 pâre İskemle (üçü kadifeli sandalyedir, 9 aded) 3.090 pâre Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / Ceviz kerevit (1 aded) 1.120 pâre Yasdık (4 aded) minder (1 aded) mak‘ad (1 aded) 742 pâre Mir’ât (1 aded) 606 pâre 585 Tahta sofra (1 aded) 280 pâre Yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe-i mesfûre: 148.057 pâre be-hesâb-ı guruş: 3.701 ve 17 pâre. Hâlike-i mersûme Françeska'nın hâric ez-defter-i muhâsebe eşyâsı beyân. Sûretli kebîr altun yüzük (1 aded) 600 pâre (aynî irsâl) Def‘a siyâh şerit üzerine sırça taşlı kopça (1 aded) 80 pâre (aynî irsâl) Beyâz cebe (1 aded) fistan (1 aded) 440 pâre Sîm yüzük (1 aded) kıymet 400 pâre (aynî irsâl) Def‘a sağîr kopça (1 tek) 80 pâre (aynî irsâl) Frengî gömlek (65 aded) 4.925 pâre Selyân taşlı altun küpe (2 çift) 800 pâre (aynî irsâl) Beyâz fistan (19 aded) 2.292 pâre Müsta‘mel makreme (30 aded) 379 pâre Çarşeb (1 aded) 263 pâre Altun yelek düğmesi (2 çift) 400 pâre (aynî irsâl) Fistan (5 aded) don (12 aded) yelek (15 aded) gömlek (2 aded) 2.347 pâre Akçe kîsesi (4 aded) 23 pâre Elmas çelenkli iğne (1 aded) 800 pâre (aynî irsâl) Kumaş ve beyâz fistan (8 aded) üstlük (7 aded) içlik (3 aded) entâri (2 aded) 5.272 pâre Güderi eldiven (3 aded) 121 pâre Sırça kopça (2 aded) 80 pâre Def‘a fistan (3 aded) içlik (10 aded) don (8 aded) yelek (6 aded) başörtüsü (2 aded) önlük (2 aded) entâri (1 aded) 3.430 pâre Def‘a gömlek (2 Kettan aded) ipliği (16 zirâ‘) 310 pâre 170 pâre Yekûn hâric ez-defter-i muhâsebe-i mezbûre 23.213 pâre be-hesâb-ı guruş: 580 ve 13 pâre Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe ve hâric ez-defter-i mersûmedir: 4.281 guruş, 30 pâre 586 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan EK-II André Benoît Astier'in İddiasına Göre Kendisinin ve Akrabası Lobon'un Kızının Müsadere Edilen Mallarının Miktarı 4 Müsadere Edilen Malın Cinsi Mükemmelen donanmış vâsi' bir bab hâneye lâzım olan âlât ve bisât-ı adîde yani döşek ve minder ve yorgan ve yasdık ve suffe ve âyîne ve sofra ve sandalye ve sandık ve dolab ve çekmece ve pîştahta ve döşeme ve çamaşır bahâsı Bedeli (kuruş) Bâzıları zî-kıymet olan basma ve kalemkârî suretler bahâsı Çamaşır ve sofra bezleri ve mikdar-ı vâfî çarşeb bahâsı Sîmin kırk dâne sofra takımı ve sair âlât-ı sofra yani büyük ve küçük kaşık ve çatal ve şurba tabakları ve şeker kabları ve şam‘dân ve tuz kabları ve kahve ibrikleri ve çukulata ibrikleri ve revgan-ı zeyt kabları ve kadeh ve zarf ve kepçeler ve sair bu misillü âlât bahâsı Fağfûrî ve çini tabaklar ve revgan-ı zeyt küpleri bahâsı Esvâb ve kürk ve ipek çorablar ve yağlık ve sair bu misillü melbûsat bahâları Zerrin sâ‘atler ve zincirler ve kutular ve halkalar ve elmas yüzükler ve kopçalar ve sair bu misillü eşyadan ibâret mücevherat bahâsı Devşirilmiş müntehâb kesirü'l-mikdâr atik taş ve sîmin ve zerrin ve pirinç sikkeler bahâsı Mahzen derununda mahfuz eski Kıbrıs şarabı ve misket bâdesiyle meşhun on beş aded varul ve her biri yetmişer müdde şarabı müştemil pek eski şarab fuçıları bahâsı Katı vâfir Fransız ve [İ]talyan kitapları bahâsı Kırk sahan-ı ta‘âm ile donanmış sofraya iktizâ eden levâzımattan ibaret ve her biri üçer takım olan matbah âlâtı bahâsı Hınta ve şa‘îr ve revgan-ı zeyt ve sabun ve odun ve kömür ve şeker ve kahve ve pirinç ve sair hubûbâttan ibaret bir senelik ev zâhîresi bahâsı Bukkal ve damıcanalarda mahfuz kesirü'l-mikdar taşra şarabı bahâsı Hane-[i] m[ezbûr] ehl-i İslâmın yed-i zabtına geçtiği halde be-gayet rahnedâr olduğundan tamir ve termimine sarf ettiğim mebaliğ mikdarı Bir nefer Arab tâcirine idâne etmiş olduğum üç bin kuruş mukâbelesine ber-vechi terhin tarafıma teslim ettiği eşya bahâsı Akrabamdan olub yirmi seneden berü kendi hanemde sakine ve ba‘dehu hâlike olan Fransız Lobon'un kızına müte‘allik esvâb ve çamaşır ve sandık ve çekmece ve âyîne ve suffe ve yatak ve döşeme ve dantele ve sîmin âlât ve elmas ve gayr elmas yüzük ve diğer taş ve zerrin ve dürri gerdanlıklar ve altun saat ve zencir ve kolçak ve sair mücevherat-ı adîde bahâsı Cem‘an yekûn yalnız altmış üç bin yüz yetmiş guruşdur ki zabt olunan bi'l-cümle evraklarım derûnunda mevcud olub aded ve mikdarları hatırımda mahfuz olmayan temessükat-ı adîdenin nâtık oldukları mebâliğden mâadâdır 1.500 3.400 4.700 6.400 1.800 2.600 4.200 3.000 9.500 3.800 2.600 1.520 550 2.600 3.000 12.000 63.170 4 HAT 243/13666. Sicilde adı Françeska olarak geçen kadın burada babasının adıyla anılmıştır. Ayrıca Astier mallarının zaptı sırasında görevlilerce hazırlanan defterin gerçeği yansıtmadığını, mallarının çoğunun gasp edildiğini, kendisinin takdim ettiği listenin ise, eksikleri olmakla birlikte, gerçeğe daha yakın olduğunu ifade etmektedir. Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / Ek-III André Benoît Astier'in el yazısıyla kaleme aldığı bir belge 587 588 / Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan Kıbrıs'taki Osmanlı resmi makamlarının talebi üzerine kaleme aldığı, müsadere edilenlerden başka malı olmadığını ifade ettiği ve Zâhir Ömer isyanı esnasında Osmanlı Devleti'ne yaptığı hizmeti anlattığı belge (C.HR, nr. 132/06552)