Osmanlı Batılılaşması

Makalede Kiralık Konak romanı, Batılılaşma ile ortaya çıkan Doğu-Batı mücadelesinin neden olduğu kuşak çatışması bağlamında irdelenecektir. Öncelikle Batılılaşmanın neden olduğu değişim ele alınacak, ardından romanda yaşanan olaylar ve birinci kuşağın temsilcisi Naim Efendi, ikinci kuşağın temsilcisi Servet Bey ve üçüncü kuşağın temsilcisi Seniha incelenecektir.

Osmanlı Sarayı bünyesinde oluşturulan tablo koleksiyonunu konu alan bu tez çalışması, bahsi geçen koleksiyonun II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) geliştirilmesine yönelik faaliyetlere odaklanmaktadır. Araştırma kapsamında öncelikle Saray’la tuval resmi arasındaki ilişki ele alınmış, II. Mehmed dönemine (1451-1481) uzanan bu ilişkinin padişah portreciliğiyle başladığı ve II. Mahmud döneminde (1808-1839) tanım kazanan “Tasvir-i Hümayun” çalışmalarıyla yeniden görünürlük kazandığı belirlenmiştir. Osmanlılar nezdinde modernleşme hedefinin rotası olan Batılılaşma alışkanlığı neticesinde, resim sanatının da kendi işlev alanını oluşturarak birbiri ardına yapılan reformların görsel tezahürünü yaymada yardımcı bir araç olarak konumlandığı görülmüştür.
Abdülmecid devrinde (1839-1861) iktidar merkezinin Topkapı’dan Dolmabahçe Sarayı’na taşınması, mekânsal değişiminin altında yatan yeni bir zihinsel yapılanmaya işaret ederken; dönemin sembol yapısı Dolmabahçe olmuştur. Avrupa saraylarıyla kurulmak istenen denklik fikri ise tefrişat programını doğrudan belirlediğinden, duvarlarda teşhir edilme amacıyla tablo alımlarına başlanmıştır. Alımların, resim sanatıyla uygulayıcı olarak ilgilenen Abdülaziz döneminde (1861-1876) belirgin bir ivme kazandığı ve Saray’ın güzel sanatlar sorumlusu olarak görevlendirilen Şeker Ahmed Paşa’nın II. Abdülhamid için de aynı hizmeti sağladığı anlaşılmıştır.
Çalışma kapsamında üzerinde durulan bir diğer konu ise güzel sanatlar alanında II. Abdülhamid döneminde gerçekleşen gelişmelerdir. Resim odaklı etkinliklerin izlenebildiği Pera, 1800’lerin ikinci yarısı itibariyle oldukça canlı bir kültür ve sanat merkezidir. Resim eğitiminin kurumsallaşması neticesinde Osmanlı’dan yetişen ve XIX. yüzyılın son çeyreğinde İstanbul’a gelen Batılı ressamlar, Pera’nın hazırladığı zeminde beraberce bir resim üretim ortamı geliştirmişlerdir. Dönemin önemli durak noktalarına bakılmış ve koleksiyonun, II. Abdülhamid devrinde yaşanan gelişmelere de bağlı olarak, yeni aktörler yardımıyla, kendine has bir izlekte geliştiği görülmüştür.
Neticede, resim sanatını bir temsil alanı olarak da değerlendiren ve çeşitli kanallar vasıtasıyla himaye eden II. Abdülhamid’in, Saray Tablo Koleksiyonu’nu geliştirirken kentin sanat atmosferinden fazlasıyla istifade ettiği anlaşılmıştır. Bu otuz üç yıllık süreçte koleksiyona giren eserler ile eser sahiplerinin dökümü çıkarılmış ve koleksiyonun, ressamlara gösterilen desteğin izlerini taşıdığı tespit edilmiştir.

Anahtar kelimeler: Saray Tablo Koleksiyonu, II. Abdülhamid, Osmanlı Sarayı, tuval resmi, Batılılaşma.

Öz Bu çalışmada 18. yüzyıl Osmanlı hekimi olan Ömer Şifàì'nin Kitàb-ı Cevherü'l-ferìd fi't-tıbbü'l-cedid adlı eserindeki tıp terimlerine dair söz varlığı incelenmiştir. Eser, otuz bir bölüm ve bir açıklamadan oluşmaktadır. Ömer Şifài, bu eserde genel olarak, çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçların yapım aşamasından ve bu ilaçların hangi hastalıkların tedavisinde kullanılması gerektiğinden bahsetmiştir. İlaç yapım aşamasına gelmeden evvel ilaçların hazırlanmasında kullanılacak olan maddelerin nasıl elde edilmesi gerektiği üzerinde de durmuştur. Madenlerin çıkarılması, suların, yağların, zamkların ve sakızların damıtılması, doğadan tuz elde edilmesi gibi konular da aşama aşama açıklanmıştır. Üzerinde detaylı bir çalışma yapılmamış olan bu eser yazar tarafımdan yüksek lisans tezi olarak incelenmiş olup eserin hacimli olması ve içerik açısından zenginliği sebebiyle eserin tıbbi söz varlığının ayrı bir çalışmada değerlendirilmesine lüzum görülmüştür. Bu makalede eserin bölüm içerikleri ve tıbbi terminolojiye dair kelimeler kökenleri ve anlamları ile verilmiştir. Yapılan bu söz varlığı çalışmasının amacı dönemin tıp alanındaki söz varlığını ortaya koymak ve bu alanda araştırma yapacaklara ve bundan sonra yapılacak olan benzer araştırmalara kolaylık sağlamaktır.

İnsanlık tarihine, devletler için çok uzun sayılabilecek (altı asır) bir deneyimle katkı sunan Osmanlıların en önemli hususiyetlerinden birisi, zamanın ve mekânın kendisine bahşettiği imkânları kendi gerçekliği ölçüsünde kurumsal hafızaya dönüştürebilme yeteneği olmuştur. Mensubu olduğu dünyanın doğrularını zaman/mekân ve her iki varlık içre iş gören öznenin gerçekliğinde tevarüs ederek hissesine düşenleri temellük ve temessül edip eldeki mirası ve müktesebatı hizmet dizgesinde  tecessüm ile taçlandırmanın adı olan kurumsal hafızanın tezahürlerinden biri de konaklama kültüründeki hizmetler olmuştur. Bu kültürün yapı taşlarını teşkil eden han, kervansaray, tekke/zaviye ve bekâr odalarının daha verimli ve güvenli bir şekilde hizmet yürütmelerini sağlama noktasında vakıf geleneğine gösterilen ihtimam mezkûr hafızanın müşahhas bir hasılatıdır.

Özet Yirmisekiz Mehmed Çelebi'nin Fransa Sefaretname'si, Osmanl elçilerinin yazdklar ve sefaretleri hakkndaki raporlarnn bulunduu eserlerin en güzel örnei ve üzerinde en fazla durulanlarndandr. Mehmed Efendi'nin söz konusu sefaretnamesi edebi ve tarihi kymet bakmndan oldukça önemlidir. Osmanl'nn Batllama sürecine önemli katklar bulunduu kabul edilen sefaretname, bu özelliinden dolay XIX. yüzylda geliecek seyahat anlatmlarna da üslûp açsndan oldukça etki etmitir. Abstract France Embassy Mission of Yirmisekiz Mehmed Celebi is one of the best and the most studied pieces of embassy missions containing embassy reports written by Ottoman Ambassadors. The named embassy mission of Mehmed Celebi is considered to be of great importance for literary and historical value. The Embassy Mission considered to have a major influence on the Westernization of Ottoman Empire is affected the style of the XIX century travel writings substantially as a reflection of the said feature.