Sistinme Feller

Li sistinme Feller^[1], c' est on sistinme di rashidaedje des lingaedjes romans del Walonreye, eplaidî pa si edvinteu, Jules Feller, dins l' Bultén di l' SLLW e 1901 (tome 41, prumire pårteye, 1-235).

Mwaissès dnêyes

Pol walon, li sistinme Feller va esse accepté, mitchote a midjote, a fwait kel 20inme sieke tchereye. Mins tchaeke soce di scrijheus e walon va wårder des ptitès piceures da sinne, pacô å rvier des mwaissès rîles da Jules Feller.

Divant l' succès do "Feller", les sistinmes d' ortografeye do walon di dvant sont sovint lomés "sistinmes pre-Feller".

Todi pol walon, li sistinme Feller n' årè nou shuveu, come sistinme di scrijhaedje des accints do walon.

Cwand l' ortografeye do rfondou walon va rexhe al dilongue des anêyes 1990, ele serè contrêye pa bråmint des waloneus å no do "sistinme Feller", dabôrd ki ci n' est nén l' minme såme.

Li sistinme Feller serè-st atåvlé po scrire eto li gåmès eyet li picård, mins sins adiercî s' côp.

Situdiaedje des ôtes sistinmes

Divant d' atåvler si sistinme, Jules Feller va studyî les bons costés mins eto les crawieustés des sistinmes grafikes k' i gn aveut ddja dvant lu (sistinmes pre-Feller):

Po Lidje :
- Cambresier.
- Remacle (1823)
- Hubert (1857).
- Charles-Nicolas Simonon (1845)
- Charles Grandgagnage (1847)
- Lobet (1854).
- Li SLLW (Bailleux, 1956, Delboeuf, Duchesne, 1889)
- Michiels.
- Henry Forir (1866).
- Eugène Monseur (1895).
- Nicolas Lequarré & Delboeuf (1895).
- Julien Delaite (1893).
- J. Willem (Cavo Lidjwès).
Po Nameur.
- Henri Chavée (1857), shuvou pa Charles Wérotte (1858), et rimimbrêye pa Auguste Vierset.
Po Vervî :
- Astère Denis.
- Jules Feller (prumire saye).
- Soce Le Foyer (1898).
Pol Walonreye prûssyinne.
- Nicolas Pietkin (1899).

Sacwants grand ponts do sistinme Feller

Li sistinme Feller est lomé fonetico-analodjike, la k' il est mitan fonetike, mitan copiant les rîles di scrijhaedje do francès. Il est fwait po des cåzeus natifs do walon ki mwaistrixhèt bén leu-z accint coinrece et ki savèt ddja scrire li francès.

Acceptance, rifuzaedjes et radaptaedjes do sistinme Feller

Li sistinme di rashiaedje Feller si va spåde tot åd dilong do 20inme sieke, tot cominçant pal payis d' Lidje, pol rashiaedje des ouves e walon coinreces eyet pol diccionairaedje.

Mins nerén, viè l' fén do 20inme sieke i gn aveut co des oteurs ki n' eployèt nén co l' sistinme Feller (ou avou sacwants candjmints, come l' eployaedje di "xh", "à", "en" po "an", "aî", li pont sol roye, des noveles letes ås faflotes come ôⁿ, îⁿ, ë, e̊).

Eto, foû des cekes di belès letes, les djins nén scolés continouwèt a scrire li walon sins shure vormint des rîles, ou nén les cenes do sistinme Feller todi.

Come li sistinme Feller n' est nén ene ortografeye do lingaedje walon, mins ene manire di rashir les accints des pårlers coinreces, i va gn aveur, viè les anêyes 1990, on mouvmint po mete so pî ene ortografeye pol walon (dj' ô bén, k' on mot si scrijhaxhe del minme manire tot avå), çou ki dinrè l' ortografeye do rfondou walon.

Sôres d' ortografeye vinant do Feller

Feller-Haust (Lidje)
- Feller-Haust-Stasse (Lidje)
Feller-Sedyn (Måmdey)
Feller-Léonard (Nameur)
Feller-Roman Payis (Roman Payis)
Feller-Fauconnier (Tchålerwè)
Feller-Pierret (Tchestrolès)
Feller-Deprêtre (El Lovire)
Feller-Francard (Bastogne)
- Feller-Francard-Mahin (tocosté)

Mins tchaeke sicrijheu e walon pout edvinter on «Feller prôpe» po scrire si accint tot tchoezixhant dins les relijhas des mwaissès rîles do sistinme Feller.

Sistinme Feller e gåmès

I serè eployî pa les Gåmets ki s' afiyront a l' SLLW (Albert Yande, metans. Eto dins les motîs ki seront replaidî di cisse soce la (metans, li Motî d' Tchespire).

Mins, å djoû d' ouy, mo des bouteus pol gåmès come Georges Themelin ou l' trope di l' Academeye des patwès gåmès ni scrijhèt nén pår e sistinme Feller.