Plazm

Plazm om paloin vai täuzin ioniziruidud gaz, miččes pozitivižiden i negativižiden elektrovägiden kinktuded oma ani ühthejiččed.^[1]

Plazm (grek. πλάσμα «sädud käzil», «čomitanus») om paloin vai täuzin ioniziruidud gaz, kudamb om neitraližiš atomišpäi (vai molekuloišpäi) i vägitadud henegišpäi (ionišpäi i elektronoišpäi). Plazman kaikid tärktamb eričuz om sen kvazineitraližuz. Nece znamoičeb, miše pozitivižiden i negativižiden vägitadud henegiden mülündkinktuded tuleba ani kohtaižushe.

Erašti plazmad nimitase nelländeks (kovan, nozolan da gazanvuiččen jal'ghe) aggregatižeks substancijan olendaks.

Nelländez substancijan olend oli avaitud Uiljamal Kruksal vl. 1879 i oli nimitadud «plazmaks» Irvingal Lengmüral vl. 1928, voib olda, «veren plazman» kartte. Lengmür oli kirjutanu:

«Heittes avarut elektrodoiden ümbri, kus löutase eraz-se elektromoiden lugumär, ionad da elektronad oma ioniziruidud gazas ani kohtaižiš lugumäriš, sen tagut sisteman ühthine elektrovägi om lujas vähä. Mö kävutam «plazm»-tärtuz, miše kuvitelda sidä neitrališt aloveht, mitte om ioniš da elektronoišpäi.»

Antižed filosofad, Empedoklalpäi, vahvištoitiba, miše mir om nelliš paloišpäi: maspäi, vedespäi, il'maspäi da lämoišpäi. Nece vahvištuz erasidenke lähenemidenke ühtes om kožui nügüdläižen tedokacmusenke nelliden aggregatižiden substancijan olendoiden poliš, i plazmale, tetpas, lämoi om sättui.^[2] Plazman eričused oma opendase plazman fizikal.

Nügüdläižiden kacmisiden mödhe, mirun substancijan fazaolend om plazm enambištos (massal läz 99,9 %).^[3]

Kaik tähthad oma plazmaspäi, sen ližaks avaruz niiden keskes om täuttud plazmal, hot' harvetud-ki lujas (muga nimitadud tähtazkeskeine avaruz).

• Plazman fizikan kafedran lekcijad (Novosibirskan valkundaline üläopišt) (ven.)
• Plazm-kirjutuz fizikenciklopedijas (ven.)
• Plazman polhe kinožurnalas «Tahtoin teta kaiked» (ven.)
• Plazmantennad (ven.)

Nece kirjutuz om vaiše ezitegez. Tö voit abutada meile, ku kohendat sidä da ližadat sihe.