Nar'jan Mar

Vozil 1892−1903 koume mecanümbriradajad tegint oliba saudud ühtel-žo sijal nügüd'aigaižen lidnan territorijal, kaks' paloiba, koumanz' jäi i sen eländpunkt nimitihe Mectegimen žilo. Eländpunktan toine pala mainitase kuti Beloščel'je-külä vl 1922.

Vl 1931 Nar'jan Mard-radnikžilo ühtenzoiti Mectegimen, Kalüš-, Karmanovo (Gorodeckii)- i Nosovo (Kačgort)-žiloid, Beloščel'je- i Jokuš-külid sauvomha meriportad Vorkutan kivihilen täht. Sil-žo vodel udesnimitihe radnikžilod nügüdläižikš hüvän el'gendusen da virkandan täht, heittihe «d»-kirjant. Vl 1932 sirtihe Nencan avtonomižen ümbrikon keskust sihe Tel'visk-žilospäi (ven.: Те́львиска). Nar'jan Mar om lidnaks vn 1935 keväz'kun 10. päiväspäi.

Narjan Mar šingotase sömtegimištol, Nencan kivivoin kompanijal, sauvondan edheotandal, meriportal, lendimportal.

Lidn sijadase Pohjoižen nabapirdan taga, seižub Pečor-jogen alajoksmusen randal, 110 km Barencan meren randaspäi, kuz' metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel.

Mad Moskvaspäi Nar'jan Marhasai om 1500 km, Arhangel'skaspäi Nar'jan Marhasai — 660 km. Lähembaine raudtestancii om Usinskas, 350 km matkad, vspäi 2023 voib sadas sihesai avtotedme, edel sidä tal'vavtote radoi vaiše.

Klimat om subarktine, erasil jäl'gmäižil vozil ven. Voden keskmäine lämuz om −2,4 C°, kezakun-elokun +9,2..+13,8 C°, tal'vkun-uhokun −12,5..−16,8 C°. Ekstremumad oma −47,6 C° (tal'vku, viluku) i +33,9 C° (heinku). Kezaaigan minimum om −7,2 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +6,8 C° (tal'vku). Voib panda halad kezaaigan miččel taht kul (heinkun minimum om −0,3 C°). Paneb sadegid 518 mm vodes, enamba elokus-sügüz'kus (63..71 mm kus), vähemba vilukus-sulakus (23..31 mm kus). Lidn om ümbärtud igähižen rougun zonal, no ei ole rougud lidnan südäimes.

Lidnümbrikon pind om 45,13 km². Nar'jan Mar om üks'jäižeks eländpunktaks lidnümbrikos.

Lidnümbrikon tobmuden pämez' om sen Administracijan pämez'. Vspäi 2017 hän valičese lidnan Nevondkundan 15 deputatal videks vodeks, edel sidä oli kaikel rahvahal. Edeline lidnan pämez' om Tat'jana Födorova (keväz'ku 2012 — keväz'ku 2017). Lidnan Nevondkundan ezimez' om Jurii Sus'kii (Юрий Суський) vn 2020 kül'mkuspäi. Edeline Nevondkundan ezimez' om Denis Gusev (reduku 2019 — sügüz'ku 2020).

Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 338 ristitud, vn 2021 — 23 999 ristitud. Kaik 24 654 eläjad oli lidnas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 25 131 eläjad vl 2020.

Rahvahad (enamba 0,4 % vl 2021): venälaižed — 73,3 %, nencalaižed — 6,6 %, komilaižed — 3,7 %, ukrainalaižed — 1,0 %, tadžikalaižed — 0,4 %, toižed rahvahad — 3,8 %, rahvahuden ozutandata — 11,2 %.

Hristanuskondan Sündun Nägundan puine kafedraline päjumalanpert'^[1] (vspäi 2004, ortodoksine jumalankodikund) i kaks' časounäd puspäi, da Kazanin pühäpert' (vanhuskolaižed) oma avaitud lidnas.

Lapsiden opendusen aluzkundad oma seičeme nimitadud päivkodid, kuz' keskškolad (nomer 1..5 i nencan), specialine (korrekcine) škol-internat, lapsiden da norišton Lider-keskuz, čomamahtoiden škol, olimpižen varan Trud-sportškol («tö»). Nar'jan Maran socialiž-gumanitarine kolledž^[2] i Nencan agrariž-ekonomine tehnikum^[3] oma lidnan professionaližen opendusen aluzkundoikš.

Avtobusad (ühesa maršrutad) oma kundaližeks transportaks lidnas, mugažo taksid. Meriport radab vspäi 1932 kezakuspäi kül'mkuhusai. Voib sadas likutimvenehil eländpunktoihesai kezaaigan. Avtote Usinskaspäi om saudud i avaitud vn 2023 keväz'kus.

Federaližen znamoičendan soda- da civiline Nar'jan Mar-lendimport^[4] (NNM / ННР / ULAM / УЛАМ, 183 tuh. passažiroid vl 2017) sijadase koumes kilometras päivnouzmha lidnaspäi. Tehtas reisid lähembaižihe järedoihe lidnoihe, mugažo Moskvha, Piterihe i Nencan avtonomižedme ümbrikodme.

• Nar'jan Mar kändase nencan kelespäi marin kel'he Joškar-Olaks («Rusked lidn»).

• Venäma  Arhangel'sk, Arhangel'skan agj, Venäma (vspäi 2011)
• Norvegii  Kautokeino-lidn, Norvegii
• Venäma  Uht, Komi, Venäma
• Venäma  Usinsk, Komi, Venäma

•  
  Ümbrikon käskuzkundan sauvuz (2020)
•  
  Sündun Nägundan päjumalanpert', vn 2014 nägu vai sen aigemba
•  
  Kul'turine da azjaline «Arktik»-keskuz vl 2010
•  
  Nar'jan Mar-lendimportan sauvused vn 2014 polärižen päivän aigan (čas öd)
•  
  Meriport (nägu Pečor-jogelpäi vl 2010)

1. ↑ Narjan Maran pühäpertid sobory.ru-saital. (ven.)
2. ↑ Nar'jan Maran socialiž-gumanitarižen kolledžan sait (nmsgc.org). (ven.)
3. ↑ Nencan agrariž-ekonomižen tehnikuman sait (наэт.рф). (ven.)
4. ↑ Narjan Naran aviajoukun sait (avianao.ru). (ven.)

• Lidnümbrikon Nevondkundan oficialine sait (gorsovetnm.ru). (ven.)
• Lidnümbrikon administracijan oficialine sait (adm-nmar.ru). (ven.)