Via de l'Anbra

Ła Via de l'Anbra ła ze stà na antiga via mercantesca pa'l trasferimento de l'anbra da łe zone costiere de'l Mar de'l Nord e de'l Mar Bàltego a'l Mar Mediteraneo.^[1] Łe vie de comersio preistòreghe tra l'Europa setentrionałe e meridionałe łe ze stàe definìe da'l comersio de l'anbra.

Cofà inportante merce, serte volte nomenà "l'oro de'l nord', l'anbra ła ze stà trasportà da'l Mar de'l Nord e da'l Mar Bàltego via tera traerso i fiumi Vìstoła e Dniepr verso ła Venetia, ła Greghia, el Mar Nero, ła Siria e l'Ezito par un parìodo de mejare de ani.

El pì antigo tràfego de anbra el ze scominsià da ła Sisiłia. El comersio sisiłian el zera dereto verso de ła Greghia, Nord Àfrica e Iberia. L'anbra sisiłiana ła ze stà descoerta anca a Mycenae da l'archeòłogo Heinrich Schliemann, e ła ze stà catà in siti de'l sud de ła Spanja e de'l Portogało. Ła só distribusion ła ze somejante a cheła de l'avorio, donca A ze posìbiłe che l'anbra da ła Sisiłia ła ze zonta in Penìzoła Ibèrega traerso i contati co l'Àfrica de'l Nord. Dapsò de un declin de'l consumo e de'l tràfego de l'anbra a'l prinsipio de l'età de'l bronzo, torno a'l 2000 v.C., l'influensa de l'anbra bàltega ła ga gradualmente ciapà el posto de l'anbra sisiłiana so tuta ła penìzoła ibàrega a scominsiar da'l 1000 v.C. Łe nove evidense łe vien da varie siti archeołòzeghi e zeołòzeghi de ła Penìzoła Ibèrega.   ^{[<span title="This claim needs references to reliable sources. (June 2024)">citation needed</span>]}

Da almanco el 16o sècoło v.C., l'anbra ła se ga moestà da l'Europa de'l Nord fin a l'àrea de'l Mar Mediteraneo.^[2] L'ornamento de'l seno de'l Faraon ezisian Tutankhamen ( v.C.) el contien grose anbre bàlteghe.^[3][4] Schliemann el ga catà perle de anbra bàltega a Mycenae, cofà demostrà investigasion spetroscòpeghe. Ła cuantità de anbra so ła Tonba Reałe de Qatna, Siria, ła ze sensa paragoni fra i siti de'l segondo miłenio v.C. inte'l Łevante e l'Antigo Visin Oriente. L'anbra ła partiva da'l Mar de'l Nord fin a'l Tenpio de Apoło a Delfi cofà oferta. Da'l Mar Nero, el tràfego el podeva seitar fin in Àzia drio ła Via de ła Seda, n'altra rota antiga.

A i tenpi de i Romani, na rota prinsipałe ła coreva verso sud da ła Costa Bàltega (odierna Lituana), l'intiera łonghesa nord-sud de ła moderna Połonia (probabilmente traerso l'insidiamento de l'età de'l fero de Biskupin), drio ła tera de i Boii (odierna Repùblega Ceca e Zlovachia) fin in cao de'l Mar Adriàtego (Acuiłeja de'l moderno Golfo de Venesia). Altre merse łe zera esportàe da i Romani insenbre co l'anbra, cofà pełe e pełisa, miełe e sera, in canbio de vero roman, oton, oro, e metałi mìa ferozi cofà rame e stanjo inportài so ła Rejon Bàltega. Domente che 'sta strada ła jera na rota comersiałe łucradiva che ła coneteva el Mar Bàltego a'l Mar Mediteraneo, łe fortifegasion miłitare romane łe ze stàe costruìe drio ła via par protèzar i mercanti da łe incursion zermàneghe.

Łe vece sità prusiane de Kaup e Truso so'l Bàltego łe zera el ponto de partensa de ła rota verso el sud.^[5][6] In Scandinavia ła strada de l'anbra probabilmente ła ga dà orìzene a ła fiorente cultura de l'Era de'l Bronzo Nòrdega, portando influense da'l Mar Mediteraneo fin a i pì setentrionałi paezi d'Europa.

Ła Oblast de Kaliningrad ła ze sta ocazionalmente ciamà tra i rusi Янтарный край, A sarìa dir "ła rejon de l'anbra" (vedi Muzeo rejonałe de l'anbra de Kaliningrad).^[7]

Ła vecia strada costiera de l'anbra ła va drio l'autostrada E67 da Reiu in Häädemeeste de Pärnumaa Sud, dove che ła sèita cofà strada locałe 331 tra i vighi Rannametsa e Ikla.

Ła strada pì curta (e fursi ła pì vecia) ła evita łe aree alpine e ła conduzeva da ła costa Bàltega (atuałe Lituania e Polonia), traerso Biskupin, Milicz, Wrocław, ła Val de Kłodzko (manco speso traerso ła Porta Moravia), ła incorzava el Danubio rente Carnuntum inte ła Provinsa de Noricum, ła va vanti guałiva a sudovest oltra Poetovio, Celeia, Emona, Nauportus, e ła riva a Patàvium e Acuiłeja so ła costa Adriàtega. Una de łe pì vece deresion de ła ùltema faze de ła Strada de l'Anbra a sud de'l Danubio, nota so'l mito de i Argonàuti, ła doparava i fiumi Sava e Kupa, finendo co na curta strada continentałe da Nauportus a Tarsòtica a Fiume so ła costa de'l Adriàtego.

Racuante strade łe conteva el Mar de'l Nord e el Bàltego, spesialmente ła sità de Anburgo a'l Paso de Brènero, che ła seitava verso sud fin Brìndizi (odierna Itałia) e Anbracia (deso Greghia).

Ła Rejon Zvìsera ła ìndega un nùmaro de strade alpine, consentràndose torno ła cavedałe Berna e probabilmente oriondi da łe sponde de'l e Rhône e de'l Ròdano.

Na picenina sesion, contenjente Baarn, Barneveld, Amersfoort e Amerongen, ła conetéa el Mar de'l Nord co'l Reno Infariore.

Na picenina sesion ła portava verso sud da Anversa e Bruges fin łe sità de Braine-l'Alleud e Braine-le-Comte, intrame łe gaveva inisialmente nome "Brennia-Brenna".^[8] Ła rota ła seitava drio el Mouse verso Bern in Zvìsera.

Łe rote łe coneteva i siti de l'anbra a Ambares (rente Bordeaux), che i porta a Béarn e ai Pirenèi. Łe rote che łe coneteva i łoghi de descoverzimento de l' anbra so'l nord de ła Spanja e so i Pirenèi łe jera na rota de comersio verso el Mar Mediteraneo.

Łe fonte de i siti archeołòzeghi łe suzerise che łe rote łe podeva anca aver coneso ła Mongołia co l'Europa orientałe durando el Perìodo Kitan/Liao.

A ghe ze na rota turìstega che ła se estende drio ła costa Bàltega da Kaliningrad fin in Łetonia ciama "Via de l'Anbra".

I siti de ła "Via de l'Anbra" i ze:

• Muzèo-Gałarìa de l'anbra Mizgiris a Nida;
• Baja de l'Anbra aJuodkrantė;
• Muzèo de Storia Minore de Łituania;
• Łogo de cołesion de l'anbra a Karklė, Łituania;
• Muzèo de l'Anbra de Palanga ";
• Łaboratorio verto de l'anbra a Palanga;
• Muzèo de l'anbra a Gdańsk;
• Alka samogitiana a Šventoji.^[9]
• Depòzito de anbra de Partynice - Datà da'l I sècoło v.C. Depòzito de anbra catà a Brezlavia. El ze el pì grando reperto archeołòzego de'l mondo de anbra, stimà a 1.240-1.760 kg. Atualmente el ze so'l Muzèo Archeołòzego de Brezlavia.

In Połonia, l'autostrada nord-sud A1 ła ze ofisialmente ciamà Autostrada de l'Anbra.^[10]

EV9 La Via de l'Anbra ła ze na rota siclàbiłe de łonga distansa tra Gdańsk, Połonia e Poła, Croasia che ła ghe va drio el corso de ła Via de l'Anbra.

El moderno Coridoro bàltego-adriàtego el conete i do mari drio łe rote che łe segue in gran parte ła via de l'Anbra.

• Descrizion scientifica da parte de OWTRAD de ła strada de ambro in Polonia
• Progeto de vie tradisionàłi del Vecio Mondo (OWTRAD)
• Joannes Richter - "Die Bernsteinroute bei Backnang" (file pdf)

1. ↑ Graciela Gestoso Singer, "Amber in the Ancient Near East", i-Medjat No. 2 (December 2008). Papyrus Electronique des Ankou.academia.edu.
2. ↑ Anthony F. Harding, Oxford Illustrated History of Prehistoric Europe, Oxford U. Press, 2001.
3. ↑ C.N. Reeves, The Complete Tutankhamun: The king, the tomb, the royal treasure, Thames & Hudson, 1990.
4. ↑ M. Serpico, Ancient Egyptian Materials and Technology, Cambridge University Press, 2000. as cited by Gestoso Singer
5. ↑ Latitude: 54°.2667N, Longitude: 19°.2636Elatitude.to.
6. ↑ Gwyn Jones, A History of the Vikings, Oxford University Press, 2001.
7. ↑ Jennifer Billock, Follow the ancient Amber Road, 28 August 2019.
8. ↑ Encyclopedia of World Trade: From Ancient Times to the Present, Routledge, 2015.
9. ↑ Amber Road Objects | Amber found at the Baltic Sea. Parametro url vuoto o mancante (juto)
10. ↑ (PL) Autostrada Bursztynowa A1msport.gov.pl.