|
'''Feminizmning birinchi toʻlqini''' butun Gʻarb dunyosida [[XIX asr|19]] -asr va [[XX asr|20-asr]] boshlarida [[Feminizm|feministik]] faoliyat va fikrlash davridir. AsosiyBu to'lqinda asosiy eʼtibor huquqiy masalalarga qaratildi, xususan, [[Ayollarning saylov huquqi|ayollarning saylov huquqini]] taʼminlashtaʼminlashga qaratilgan.
„Birinchi toʻlqin feminizm“ atamasi 1968-yil mart oyida The New York Times jurnalida Marta Lir tomonidan kiritilgan boʻlib, u bir vaqtning oʻzida " ikkinchi toʻlqin feminizmi " atamasini ishlatgan<ref>{{Veb manbasi|til=en|url=http://bccfeministphilosophy.wordpress.com/tag/first-wave-feminism/|sarlavha=Week 14: Davis and Lorde|muallif=Vilchez, Jenny|ish=Berkeley City College – Feminist Philosophy|sana=2012-04-29|qaralgan sana=2020-06-05|arxivsana=2013-07-19|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130719193347/http://bccfeministphilosophy.wordpress.com/tag/first-wave-feminism/}}</ref>.Feminizmning birinchi toʻlqini, asosan, haqiqiy (norasmiy) tengsizlikka qarshi emas, balki ayollarning siyosiy huquqlari uchun kurashishga qaratilgan edi.
== Kelib chiqishi ==
Ayollar huquqlari uchun kurash 20-asrdan ancha oldin boshlangan. [[Simone de Beauvoir|Simone de Bovuar]] oʻzining " Ikkinchi jinsiy aloqa " kitobida „oʻz jinsini himoya qilish uchun qalam olgan“ birinchi ayol [[XV asr|XV asrda]] Pizalik Kristina ekanligini yozgan. XVI asrda nemis gumanisti va olimi Agrippa Nettesxaym va venetsiyalik yozuvchi va shoira Modesta di Potzo di Forzi ayollar huquqlari uchun kurashdilar.
=== AmerikaningAmerikada ilk feminizmifeminizm ===
Qoʻshma Shtatlardagi ilk feminizm [[Abolitsionizm|bekorchilik]]abolitsionizm harakati bilan bevosita bogʻliq edi va koʻplab taniqli feministlar ularni tinglashditinglashgan. Qoʻshma Shtatlardagi ayollar ozodligining dastlabki faollari orasida qulda tugʻilgan Sojourner Truth, sotsiolog va faylasuf Jeyn Addams, jurnalist Doroti Day va tibbiyot ilmiy darajasini olgan birinchi amerikalik ayol Elizabet Blekvell bor edi<ref>{{Veb manbasi|til=en|url=http://www.feministsforlife.org/herstory/|sarlavha=Feminist History|ish=Feminists for Life|sana=2013-07-19|qaralgan sana=2017-02-04|arxivsana=2017-01-29|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170129215002/http://www.feministsforlife.org/herstory/}}</ref>. Feminizmning birinchi toʻlqini asosan oʻrta sinf oq tanli ayollar tomonidan tuzilgan va boshqarilgan va feminizmning ikkinchi toʻlqinida rangli ayollar paydo boʻlgan<ref>{{Veb manbasi|til=en|url=https://www.pacificu.edu/about-us/news-events/four-waves-feminism|sarlavha=Four Waves of Feminism|ish=Pacific University|sana=2015-10-25|qaralgan sana=2017-02-04|arxivsana=2015-11-19|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151119073645/http://www.pacificu.edu/about-us/news-events/four-waves-feminism}}</ref>. Feminizm atamasi oʻsha davrning siyosiy tasviriy mafkurasi sifatida yaratilgan va islohot va demokratiyani teng sharoitda mustahkamlash haqidagi nutqlardan kelib chiqqan<ref>{{Статья|13=Published by: The University of Chicago Press|url=https://www.jstor.org/stable/3174664?seq=1|title=Defining Feminism: A Comparative Historical Approach|archive-date=2020-06-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607014205/https://www.jstor.org/stable/3174664?seq=1}}</ref>.
[[Fayl:Louise_Weiss.jpg|right|thumb| Luiza Vayss parijlik sufrajetlar bilan 1935-yilda Gazeta sarlavhasi: „Fransuz ayoli ovoz berishi kerak“…]]
; 1810-yil
* [[Shvetsiya]] : Parlament turmushga chiqmagan ayolning qirollik dispansatsiyasi tomonidan yoshni eʼlon qilish uchun ilgari norasmiy huquqini rasman tasdiqladi.
; 1811-yil
* [[Avstriya]] : Turmush qurgan ayollarga alohida uy xoʻjaligi yuritish va kasb tanlash huquqi berilgan{{Sfn|Evans|1977}}.
* Shvetsiya: Turmush qurgan tadbirkor ayollarga erining roziligisiz oʻz ishlarini hal qilish huquqi beriladi<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/?id=rfIfkhOcZ7QC&pg=PA56&dq=kvinnor+n%C3%A4ringslivet+1864#v=onepage&q&f=false|автор=Utredningen Om Kvinnor På Ledande Poster i Näringslivet, Sverige|заглавие=Mansdominans i förändring: om ledningsgrupper och styrelser : betänkande – Sverige Utredningen om kvinnor pĺ ledande poster i näringslivet – Google Böcker|год=2003|страницы=56|isbn=9789138219539}}</ref>.
; 1827-yil
* [[Braziliya]] : Qizlar uchun birinchi boshlangʻich maktablar ochildi, maktab oʻqituvchisi kasbi ayollarga taqdim etildi<ref>A companion to gender history by: Teresa A. Meade, Merry E. Wiesner-Hanks</ref>.
; 1829-yil
* [[Hindiston]] : Bengal hukumati va gubernator Lord Uilyam Bentink [[Sati|Sati marosimini]] (bevalarning oʻzini oʻzi yoqib yuborish) rasman taqiqladi.
* Shvetsiya: Doyalarga jarrohlik maqomini berib, jarrohlik asboblaridan foydalanishga ruxsat berildi<ref>Stig Hadenius, Torbjörn Nilsson & Gunnar Åselius: ''Sveriges historia. Vad varje svensk bör veta'' (''History of Sweden'': „What every Swede should know“){{ref-sv}}</ref>.
; 1832-yil
* Braziliya: Dionysia Gonçalves Pinto, taxallusi bilan „Ayollar huquqlari va erkaklar adolatsizligi“ kitobini nashr etdi. Bu Braziliyada ayollarning intellektual tengligi, ularning bilim olish va erkaklar bilan teng ravishda jamiyatda ishtirok etish qobiliyati va huquqlariga bagʻishlangan birinchi kitob edi. Bu koʻpincha Meri Uortli Montaguga tegishli boʻlgan „Ayol erkakdan kam emas“ tarjimasi edi.
; 1833-yil
* Shvetsiya: Turmush qurgan ayollarga mahalliy saylovlarda ovoz berish huquqi berildi<ref name="runeberg.org">{{Veb manbasi|til=sv|url=http://runeberg.org/nfbo/0225.html|sarlavha=417–418 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 15. Kromat – Ledvätska)|ish=Runeberg.org|qaralgan sana=2012-09-28|arxivsana=2019-04-27|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190427202547/http://runeberg.org/nfbo/0225.html}}</ref>.
* Germaniya, Saksoniya : Universitetlar ayollar uchun ochiq.
* Buyuk Britaniya: Ayollar ijtimoiy-siyosiy ittifoqi va aʼzolaridan iborat delegatsiya Bosh vazir ser Genri Kempbell-Bannerman bilan uchrashdi<ref name="autogenerated1900"/>.
* Buyuk Britaniya: [[Deyli meyl|Daily Mail]] birinchi marta ayollar ijtimoiy va siyosiy ittifoq faollarini haqorat qilish uchun " suffragette " soʻzini ishlatgan<ref name="autogenerated6" />.
* Birlashgan Qirollik: Shotlandiya sufragist va kasaba uyushmasi aʼzosi Meri Makartur mehnatkash ayollar federatsiyasiga asos soldi<ref name="autogenerated6" />.
* Norvegiya: Ayollarga ovoz berish huquqi berilgan<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.db-decision.de/CoRe/Norway.htm|sarlavha=Country Report Norway|ish=European Database: Women in Decision-making|sana=1997-05-06|qaralgan sana=2012-10-31|arxivurl=https://www.webcitation.org/6F4DKfIQz?url=http://www.db-decision.de/CoRe/Norway.htm|arxivsana=2013-03-12}}</ref>.
* Yaponiya: davlat universitetlari ayollar uchun ochiq<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/?id=8UD158VM3nMC&pg=PA469&dq=japan+women+education+1874#v=onepage&q&f=false|автор=Robertson, Jennifer|заглавие=A companion to the anthropology of Japan by Jennifer Ellen Robertson|год=2008|isbn=978-1-4051-4145-1}}</ref>.
* Birlashgan Qirollik: Suffragette Emili Davison Derbi Epsoma paytida qirolga tegishli ot bilan toʻqnashuvda jarohat oldi va toʻrt kundan keyin vafot etdi<ref name="autogenerated1910"/><ref>{{Yangiliklar manbasi |date=1913-06-05 |title=Militant Throws King's Derby Colt |work=[[The New York Times]] |format=PDF |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60610F9345E13738DDDAC0894DE405B838DF1D3 |access-date=2013-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131110165957/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60610F9345E13738DDDAC0894DE405B838DF1D3 |archive-date=2013-11-10}}</ref>. Uning vafoti lahzasi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.youtube.com/watch?v=wVrlLKAR1S0|sarlavha=Suffragette, Emily Davison, Killed by King's Horse, 1913 Derby|muallif=Pathé News|ish=[[YouTube]]|qaralgan sana=2013-06-04|arxivsana=2013-06-02|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130602193343/http://www.youtube.com/watch?v=wVrlLKAR1S0}}</ref> filmga tushirilgan va Britaniya jamiyatida sezilarli taassurot qoldirgan<ref>{{Veb manbasi|til=en|url=https://www.telegraph.co.uk/women/womens-politics/10089541/Emily-Davison-was-she-really-a-suffragette-martyr.html|sarlavha=Emily Davison: was she really a suffragette martyr?|muallif=Greer, Germaine|ish=[[The Daily Telegraph]]|sana=2013-06-01|qaralgan sana=2020-06-06|arxivsana=2017-12-03|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171203141442/http://www.telegraph.co.uk/women/womens-politics/10089541/Emily-Davison-was-she-really-a-suffragette-martyr.html}}</ref>. Ayollar saylov huquqi jamiyatlari milliy ittifoqi tomonidan uyushtirilgan ziyoratda qatnashgan 50 000 nafar ayol 26-iyul kuni [[Hyde Park|Xayd-Parkga]] yetib keldi<ref name="autogenerated1910" />.
; 1914-yil
|