Kirumpa qal’asi

Kirumpa qal’asi (estoncha: Kirumpää piiskopilinnus) — Viru shahrining shimoliy chekkasida, Vyxandu daryosining baland qirgʻogʻida joylashgan tosh qal’a xarobalari. Qal’a haqida birinchi yozma eslatma 1322-yilga toʻgʻri keladi.

Qal’a Dorpat yepiskopligining sharqiy chegarasini Tartudan Pskovgacha boʻlgan tarixiy ahamiyatga ega savdo va harbiy yoʻl boʻylab himoya qilish uchun qurilgan. Ehtimol, XIII-asrning oxirida allaqachon mavjud edi.

1343-1345-yillarda Estoniyada dehqonlar urushi paytida Kirumpa qal’asi hududida ham jangovar harakatlar boʻlib oʻtdi. Vastselin jangi paytida qal’ada Ditrix fon Rambuvig boshchiligidagi qoʻmondonlik va boshqaruv joylashgan edi.

Dastlab, qal’a qoʻriq minorasi va turar-joy binosidan iborat kichik istehkom edi. Kelajakda u bir necha bor kengaytirildi va XV-asrning oxiriga kelib, u taxminan 45 kvadrat metr maydonga ega boʻlgan toʻliq qasrga aylandi. Qal’aga kirish gʻarbiy tomonda edi. XVI-asrda tosh qal’a atrofida savdogarlar va hunarmandlarning yirik aholi punkti paydo boʻlgan.

Kirumpa qal’asi Livoniya urushining boshida, orqaga chekinayotgan qoʻshinlar uni yoqib yuborganda, qattiq shikastlangan. Qal’aning soʻnggi vayron qilinishiga mahalliy aholi tomonidan toʻsqinlik qilingan. Qal’a 1655-1660-yillardagi Shimoliy urush paytida butunlay vayron boʻlgan va oʻshandan beri qayta tiklanmagan^[1].

• Hagemeister, Heinrich von. Materialien zu einer Geschichte der Landgüter Livlands T. 1–2. Riga: E. Frantzen, 1836/1837 — lk. 47-bet.