Charles T. Kowal
| Charles Thomas Kowal | |
|---|---|
| Tavalludi |
8-noyabr 1940-yil |
| Vafoti |
28-noyabr 2011-yil (71 yoshda) |
| Fuqaroligi | AQSh va Polsha |
| Sohasi | astronomiya |
| Mashhur ishlari | Quyosh tizimining tashqi obyektlarini kashf qilish |
| Mukofotlari | Ilmiy tarix bo'yicha RR Nyuton mukofoti |
Charles T. Kowal(1940-yil 8-noyabr - 2011-yil 28-noyabr) — Quyosh tizimidagi kuzatishlari va kashfiyotlari bilan mashhur amerikalik astronom boʻlgan. 1961-yildan 1984-yilgacha Kaltekdagi Maunt Wilson va Palomar tog'i rasadxonalarida astronom sifatida faoliyat yuritgan. Bu davrda u Quyosh tizimi obyektlarining birinchi sinfini - kentavrlarni topdi, Yupiter sayyorasining ikkita yo'ldoshini kashf qildi kashf etdi. So'ng bir necha asteroidlar, kometalar va o'ta yangi yulduzlarni hammualliflik asosida kashf etdi. U 1979-yilda astronomiyaga qo'shgan hissasi uchun Jeyms Kreyg Uotson medali bilan taqdirlangan.
Tadqiqot
[tahrir | manbasini tahrirlash]1960-yillarda Koval Palomar 48 dyuymli Shmidt teleskopi bilan kuzatuv olib borgan va bu kuzatuvlar asosida taniqli kosmolog Frits Zvikkining olti jildlik "Galaktikalar va Galaktikalar klasterlari" katalogiga hissa qo'shgan. Koval shaxsan 81 ta o'ta yangi yulduzni, shu jumladan SN 1972e ni kashf etdi.
1973-yilda Kaltech astronomlari Eleanor Xelin va Gen Shomeyker ilgari noma'lum bo'lgan Yer yaqinidagi asteroidni izlash va kuzatish bo'yicha kuzatuv dasturini boshlagan. Dastur bo'yicha Palomar 18 dyuymli Shmidt teleskopida Planet-Crossing Asteroid Survey (PCAS) fotografik plitasini o'rganishni boshladilar. Garchi birinchi navbatda Shmidt teleskopi o'ta yangi yulduzlar kuzatish tadqiqotida ishlagan bo'lsa-da, Koval kattaroq teleskop yordamida PCAS dasturi uchun ayniqsa zaif asteroidlarning "muhim kuzatishlarini"[1] amalga oshirdi. U kashf etgan asteroidlarga va birgalikdagi kashfiyotlari qatoriga Aten asteroidi, 2340 Hathor asteroidlari, Apollon asteroidlari, 1981 Midas, 2063 Bacchus, 2102 Tantal va (5660) 1974 MA, Amor asteroidlari, (4596) 1981 QB, (4688) 1980 WF, troyan asteroidlari, 2241 Alcathous va 2594 Acamas asteroidlari kiradi. Keyinchalik PCAS dasturi 48 dyuymli Shmidt telskopiga ko'chib o'tdi va 1995-yil iyunigacha jami 25 yil davom etdi.
Koval 1970-yillar davomida XAI aylanma tizimi orqali Quyosh tizimidagi yangi kashfiyotlar, oʻta yangi yulduzlar haqidagi hisobotlarni kuzatdi[2] va yangi obyektlarni qidirdi. U Yupiterning ikkita yo'ldoshini kashf etdi: 1974-yilda Leda va 1975-yilda Themisto. Bular Yupiterning 13- va 14-yo'ldoshlari edi[3].
1976-yil dekabridan 1985-yil fevraligacha Koval ekliptika tekisligida osmonni uzoqdagi, sekin harakatlanuvchi Quyosh tizimi obyektlarini qidirdi. Yupiterdan tashqarida faqat bitta obyekt topildi: 1977-yilda kashf etilgan 2060 Chiron, asteroid va kometa kabi g'ayrioddiy xususiyatga ega edi. 15 yildan keyin ikkinchisi topilganidan keyin u kentavrlar sinfidagi birinchi obyekt sifatida tan olindi. Kentavrlar - Yupiter va Neptun o'rtasida aylanib yuradigan beqaror orbitalarga ega jismlar. Ular, ehtimol, Koyper belbog'idan kattaroq sayyoralarni izalash orqali jalb qilingan. Koval 99P/Kowal, 104P/Kowal, 134P/Kowal-Vavrova, 143P/Kowal- Mrkos va 158P/Kowal-LINEAR davriy kometalarini, ayrimlarini boshqa olimlar bilan hamkorlikda kashf etgan.
1980-yilda Kovalning astronomik tarix bo'yicha tadqiqotlari 1613-yilda Galileo Galileyning Neptunni Yupiter yaqinida ko'rsatgan chizmasini topdi, bu Neptunning 1846-yilda kashf etilishidan oldin[4]; Koval ushbu "hayratlanarli darajadagi" topilma uchun Ilmiy tarix bo'yicha RR Nyuton mukofoti bilan taqdirlandi.
Mukofotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Koval 1979-yilda "e'tiborga molik astronomik kashfiyotlari, xususan, Chiron, Leda va ko'plab o'ta yangi yulduzlar" uchun Milliy Fanlar Akademiyasining Jeyms Kreyg Uotson medali bilan taqdirlangan[5].
- Plutondagi Koval krateri uning sharafiga nomlangan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Kowal, C. T.; Sargent, W. L. W., Zwicky, F. (June 1970) „The 1969 Palomar Supernova Search“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific..
- ↑ „Author Query: Kowal, C. T. Query Results from the Astronomy Database“.
- ↑ Marsden, Brian G., (7-oktabr 1975-yil) „IAUC 2846: N Mon 1975 (= A0620-00); N Cyg 1975; 1975h; 1975g; 1975i; Sats OF JUPITER“. Central Bureau for Astronomical Telegrams, International Astronomical Union.
- ↑ Kowal, Charles T., (December 2008) „Galileo's Observations of Neptune“. The International Journal of Scientific History.
- ↑ „Awards: James Craig Watson Medal“. "Awards: James Craig Watson Medal. 2011-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-iyun.