Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]

Эчтәлеккә күчү

Zur terror

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Zur terror latin yazuında])

Zur terror - 1937-1938 yıllarda SSRBda Stalin oyıştırğan iñ kisken mass-küläm repressiälärneñ çorı. Tarixi fändä repressiälärneñ töp säbäbe turında berdäm fiker älegä yuq.

Mass-küläm repressiälär Politbüro ÜK qararları nigezendä ütkärelgän, älege qararları kapitalistik qatlamnar qaldıqlarına qarşı köräş itü öçen proletariat diktaturasın köçäytü turında Stalin teoriäse buyınça qabul itelgän.

Bar bastıru çaraları "xalıq doşmannarı"n açıqlaw häm cäza birü buyınça "cirle xakimiät qabul itkän plan biremnäre" nigezendä ütkärelgän.

Lev Gumilöv, 1934
Nikolay Vavilov

Älege çorda säyäsi säbäplär buyınça 681 692 keşe atu ülem cäzasına xökem itelgän.

Berençe tapqır "Zur terror" terminın britan tarixçısı Robert Konkvest üz kitabında qullanğan.

Stalinnan soñ waqıtta älege çor "Yejov däwere" (yejovşçina) eçke eşlär komissarı Yejov iseme buyınça atalğan.

Zur terror SSRB iqtisadı, ğäskär, xucalıq, sänğat, fängä zur zıyan kitergän.

Zur terrornıñ iñ mass-küläm waqiğaları:

  • Kirovnı ütereştän soñ terror
  • Mäskäw xökemnäre
  • Ğäskärdä repressiälär
  • NKVD eçendä repressiälär
  • Fändä repressiälär

Bik küp mäşhür ğälimnär Zur terror repressiäläre astına eläkkän:

küp sänğät eşlekläre üterelgän: Osip Mandelştam, Nikolay Zabolotskiy, Vsevolod Meyerxold h.b.

Zur terror waqıtında kürenekle ğäskär başlıqları üterelgän: Mixail Tuxaçevskiy, İona Yakir, İeronim Uboreviç, Vasiliy Blüxer, Pavel Dıbenko h.b.

1930-yıllarda TASSR häm SSCSneñ OGPU-NKVD oyışmaları distälägän yalğn ğäyepläw «eşläre»n başqaralar: «Atlasof» eşe, «İdel-Uralçilar oyışması» eşe, «Trotskiçelärneñ kontrrevolütsion törkeme» eşe, «Kontrrevolütsion fetnäçelär oyışması» eşe, «Millätçelärneñ kontrrevolütsion-fetnäçel oyışması» eşe, «Burjuaz millätçelärneñ Sovet xakimiätenä qarşı oyışması» eşe, «Millätçelärneñ Sovet xakimiätenä qarşı oyışması» eşe, «Soltanğäliefçelärneñ Mäskäw üzäge» eşe, «Trotskiçe millätçelärneñ kontrrevolütsion-terroristik oyışması» eşe, «Trotskiçelärneñ kontrrevolütsion-terroristik oyışması» eşe, «Uñ trotskiçe millätçelärneñ Sovet xakimiätenä qarşı oyışması» eşe, h.b.

SSCB, TASSR xökümätläre häm Yuğarı mäxkämä oyışmaları qaraları belän repressiä qorbannarınıñ küpçelege 1954-1958 häm 1989-1990 yıllarda räsmi aqlana.

Repressiälängän tatar yazuçıları

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Şamil Usmanov , 1937 yılnıñ 3 dekaberendä Qazanda cäzalap üterelgän

Repressiälängän tatar däwlät eşlekleläre

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]