Auşwitz
Kontsentratsion häm ülem lagere Auşwitz (almança Konzentrationslager Auschwitz, poläkçä Obóz Koncentracyjny Auschwitz), Kontsentratsion häm ülem lagere Birkenau (almança Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau, poläkçä Obóz Koncentracyjny Birkenau) - alman kontslagerläre häm ülem lagerläre kompleksı, 1940-1945 yılda Auşwitz şähäre yanında (Krakov qalasınnan 60 km arada) urnaşa.
1939 yılda Adolf Hitler ämere buyınça Auşwitz Öçençe Rayxka quşıla häm yaña isemen "Auşwitz" birelä.
Dönyada yağni faşist Almaniäda qullanılğan "Auşwits" iseme astında tanılğan , läkin sovet häm Rusiä kitaplarında poläk iseme astında - Auşwitz dip yörtelä.
Auşwitz ülem lagerendä 1941-1945 yılda 1 400 000 keşe üterelgän, şul isäptän 1000000 yähüd.
Auşwitz - iñ zur alman natsist ülem lagere, Holokostnıñ töp simvolı bulıp sanala.
Azat itü
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1945 yılnıñ 27 ğinwarında palkawnik Fedor Krasavin citäkçelegenäge Sovet ğäskärläreneñ 263-nçe uqçı tömäne häm yanaral-palkawnik Kuroçkin citäkçelegendä 1-nçe Ukrain frontınıñ ğäskärläre Auşwitz ülem lageren azat itälär.
1945 yılnıñ 27 ğinwarında Qızıl Ärme yanaral-mayor Krasavin citäkçelegendä ğäskärläre Auşwitz ülem lageren azat itälär.
1945 yılda Auşwitz şähäre häm andağı kontslagernı azat itü burıçı quyıla. 4,5 meñ gektar cirne bilägän ülem şähären ike pexota diviziäse, tanklar, ayırım batalionnar, ä lagerne SS batalionı saqlağan. Sovet ğäskärläre artilleriä faydalana almıy, çönki totqınnarğa da zıyan kiterüdän qurqa. Şturm 1945 yılnıñ 27 ğinwarında irtänge säğät 7dä başlana. Töşkä sovet ğäskärläre şähär östenä qızıl bayraq qadap, isän qalğan un meñ totqınnı irekkä çığara. Şturm waqıtında Krasavin diviziäse 67 suğışçısın yuğalta, 119 keşe yaralana. Krasavin üzeneñ xärbi beldermäsendä faşistlar üzläreneñ cinäyätlären yäşerü öçen biş krematoriynıñ dürtesen şartlatırğa, häm yuq itelgän totqınnarnıñ äyberlären, kiem-salımın Germaniägä cibärü öçen saqlağan 35 skladnıñ 29ın yandırırğa ölgerüen xäbär itä. Qalğan skladlarda ğına da 800 meñ xatın-qız kieme, 350 meñ ir-at kieme häm ayaq kiemnäre, 7 tonna xatın-qız çäçe, distälägän meñ altın teş protezları tabıla[1].
Soñraq Krasavin Qazannıñ garnizonı komandirı itep bilgelängän. 1947 yılda Fedor Krasavin ülgännän soñ, Qazannıñ Arça ziratında kümelgän.
Azat itü suğışında 234-350 sovet soldatı wafat bulğan.
1947 yılda Auşwitz lagerendä muzey açıla, ul YUNESKO Bötendönya Mirası isemlegenä kertelgän.
Ädäbiät
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Marty Bloomberg, Buckley Barry Barrett. The Jewish Holocaust: an annotated guide to books in English / Buckley Barry Barrett.. — 2. — Wildside Press LLC, 1995. — 312 p. — (Studies in Judaica and the Holocaust). — ISBN 9780809504060
- Несколько портретов на фоне колючей проволоки 2011 елның 13 июнь көнендә архивланган.
- Концентрационный лагерь Аушвиц. 38 фото. 2013 елның 10 ноябрь көнендә архивланган.
- Освенцим: концлагерь Аушвиц-Биркенау
- Концентрационный лагерь Аушвиц: фотоальбом в музее Яд Вашем 2013 елның 14 март көнендә архивланган.
- Деловая газета Взгляд: Концентрационный лагерь Аушвиц может исчезнуть.
- Аушвиц в глазах СС — djvu версия книги(үле сылтама)
- Комендант К л Аушвиц. Автобиографические записки Рудольфа Гесса (полное издание)(үле сылтама)
- ФСБ обнародовала новые данные о количестве погибших в Освенциме
- Концентрационный лагерь Аушвиц глазами Хесса (Гесса) 2010 елның 13 апрель көнендә архивланган.
- Video Tour AUSCHWITZ — BIRKENAU — Schindler Factory