Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]

Jump to content

Fufu

Kusuka e Wikipedia

Fufu (kumbe fufuo, foofoo, foufou /ˈfuˌfu/ Template:Respell Template:Pronunciation ) i muxaka wa khekhe leri nga tatiwangiki leri endliweke hi vuswa bya cereal kumbe banana na cassava leswi pfanganisiweke na mati ivi swi rhetela, leswi kumekaka eka swakudya eAfrika Vupeladyambu . I rito ra Xitwi leri humaka eka vanhu va Akan va le Ghana . Rito leri ri ndlandlamuxiwile ku katsa tinxaka to hlayanyana leti kumekaka ematikweni man’wana ya Afrika, ku katsa na Sierra Leone, Guinea, Liberia, Ivory Coast, Burkina Faso, Benin, Togo, Nigeria, Cameroon, Riphabliki ra Democratic Congo, Riphabliki ra Afrika Xikarhi, Riphabliki ra Congo, . Angola na Gabon .

Hambi leswi switirhisiwa swosungula swa fufu kunga cassava, banana na taro, yam (Ghana), yitlhela yi endliwa hi tindlela tohambana hambana eka matiko yan’wana ya West Africa. Le Ghana, Ivory Coast na Liberia, va tirhisa ndlela yo hlanganisa na ku ba xiphemu xin’wana na xin’wana xa cassava leyi virisiweke na banana ya rihlaza kumbe taro, kumbe hi ku hlanganisa cassava/banana kumbe taro powder na mati ivi va hlanganisa kahle ehenhla ka xitofu . Kutani ku enta ka khekhe ku lulamisiwa hi ku ya hi leswi munhu a swi tsakelaka naswona ri dyiwa ni supu leyi fanaka ni broth . E Nigeria, fufu (akpu) yi endliwa ntsena kusuka eka cassava leyi virisiweke, hikokwalaho yina kufana loku hlawulekeke loko ku pimanyisiwa na matiko yan’wana yale West Africa. Yi dyiwa na supu yohambana hambana na matsavu, nyama yotala ya homu na nhlampfi. Emalembeni ya sweswinyana, vuswa byin’wana, byo tanihi semolina, cornstarch kumbe mashed banana, byi nga siva tapioca. Leswi swi tolovelekile eka vanhu va le matikweni mambe kumbe mindyangu leyi tshamaka etindhawini ta le madorobeni. Mindyangu yale makaya leyingana misava ya vurimi yaha hlayisa recipe yosungula yo tirhisa cassava. Hi ndzhavuko, Fufu yi dyiwa hi mavoko naswona bolo leyintsongo yinga cheriwa eka supu kumbe sauce leyi fambisanaka na yona.

Le Afrika

[Lulamisa | edit source]

Loko vaxavisi va Maputukezi vanga se nghenisa cassava e Afrika kusuka e Brazil eka lembe xidzana leri 16, fufu yi endliwa ngopfu kusuka eka taro, plantain na yam. Ndlela ya ndzhavuko yo dya fufu i ku pfotlosa fufu yin’wana hi voko ra xinene kutani u yi endla bolo ya xirhendzevutani leyi olovaka ku yi mita, leyi endzhaku yi cheriwa eka supu loko yinga se dya.

Le Ivory Coast

[Lulamisa | edit source]

Rito foutou ri tirhisiwa ngopfu eIvory Coast . Ivorian foufou i plantain yo tsokombela leyi pfanganisiweke hi ndlela yo hlawuleka, kasi foutou i paste leyi fuweke swinene leyi endliweke kusuka eka swakudya swohambana hambana swa nkoka swofana na matamatisi, cassava, plantains, taro kumbe nkatsakanyo wa xin’wana na xin’wana xa swilo sweswo.

Eka tindzhawu leti vulavulaka Xifurwa ta Cameroon, yivuriwa " couscous " (yi pfilunganyeka hiku olova na couscous ya swakudya swa Afrika N’walungu ). [1]

Hambileswi vanhu va le Vuxeni ni le Dzongeni wa Afrika va vonakaka va pfilunganya fufu (kumbe fufuo) ni swakudya swa mavele kumbe swa mavele leswi tiviwaka tanihi ugali kumbe nshima, leswi a swi tano. Hinkwaswo swa fana kumbe ku vula ntiyiso, ugali kumbe nshima swinga kumeka e Ghana, laha swivuriwa akple, nsihoo ( etsew handle ka corn bran) kumbe tuo zaafi, leswi endliwaka hi vuswa bya mavele lebyi nga viriwangiki ku hambana na swin’wana Swakudya swin’wana swa mavele leswi virisiweke swikatsa etsew, . dokuno ( kenkey ), banku, fonfom, exikarhi ka swin’wana eGhana.

Le Ghana

[Lulamisa | edit source]

thumb|Ku endla fufu eGhana Hi Twi, fufu kumbe fufuo swivula "ku sila kumbe ku hlanganisa", swakudya swa nkoka leswi olovaka na mushy. Ku tshembiwa leswaku ri sungule laha sweswi ku vuriwaka Ghana, hi vanhu va Ashante, Akuapem, Akyem, Bono na Fante va rixaka ra Akan naswona sweswi ri amukeriwa ngopfu etikweni hinkwaro. Hi ku ya hi n'wamatimu Miller, "rito Fufu hi ku kongoma ri vula mulungu hi Xitwi." naswona swinga endleka yi huma eka muhlovo wo basa wa xiaki xa cassava eka fufu ya swakudya swa le Ghana. E Ghana, yi endliwa kusuka eka cassava leyi virisiweke na/kumbe ti tubers tin’wana tofana na plantain kumbe taro. Ngopfu-ngopfu yi biwa swin’we eka xikontiri xa mapulanga lexi endliwaka laha tikweni (woduro) hi ku tirhisa xibalesa xa mapulanga (woma). Exikarhi ka ti punch, nkatsakanyo lowu wu hlanganisiwa hi mavoko naswona mati ya cheriwa hakatsongotsongo kufikela kuva nkatsakanyo wo olova, wo tsindziyela. Kutani nkatsakanyo lowu wu vumbiwa wuva xirhendzevutani xa plate kutani wu phameriwa. Ku tumbuluxiwa ka muchini wo endla fufu swi endle leswaku ku lunghiselela ku nga lavi ntirho wo tala swinene. Swakudya leswi humelelaka swi dyiwa na supu ya mati (nkwan) kufana na supu yo vevuka (nkrakra nkwan), abenkwan (supu ya ti palm nut), nkatenkwan (supu ya peanut butter) na supu ya abunubunu. Namuntlha, swakudya leswi swi tlhela swi kumeka eka swakudya swa le Benine, swakudya swa le Cameroon, swakudya swa le Guinea, swakudya swa Democratic Republic of Congo, swakudya swa le Nigeria, ni swakudya swa le Togo, leswi phameriwaka ni supu ya chili leyi nga ni swipayisisi, okra kumbe swin’wana leswi swekiweke. Ku duma ka Fufu eka xifundzhantsongo xa Afrika Vupeladyambu swi tsariwile eka matsalwa hi vatsari kusuka eka ndzhawu liya. Xikombiso, ku boxiwile eka Things Fall Apart hi Chinua Achebe : Fufu a ku ri swakudya leswikulu swa Mfumo wa Ashanti . E Ghana, fufu, leyi tivekaka tani hi fufuo, yi basa naswona ya namarhela (loko banana yinga hlanganisiwi na cassava loko yi tshoveriwa).

Le Nigeria

[Lulamisa | edit source]

Le Nigeria, fufu kumbe akpu i swakudya leswi dumeke leswi endliweke hi cassava leyintshwa kumbe leyi virisiweke. Vuhundzuluxeri bya Fufu bya le Nigeria byi hambanile ni bya le Ghana. Hambi swi ri tano i swakudya leswikulu ematikweni lawa hamambirhi. Akpu, leyi peletiwaka kahle akpù, yi vula cassava hi ririmi ra Xiigbo . Swakudya leswi, leswi tekaka masiku yo hlaya ku lulamisiwa, i paste leyi tsakamaka leyi talaka ku dyiwa na supu ya egusi. Hi ndzhavuko, Akpu yi endliwa hiku hlantswa naku hlantswa cassava leyinga swekiwa kufikela yiva yo basa. Kutani, chela cassava ematini kuringana 3–4 wa masiku, cassava yita vila naswona yita olova. Kutani yi sefiwa hiku tirhisa gourd kumbe sieve. Mati lawa yanga hundza ya hatlisa ya khuluka hiku chela nkatsakanyo lowu tsakamaka eka saka, laha ku vekiwaka nchumu wo tika, wa xiphepherhele (e.g. ti bodo na switina). Endzhaku ka sweswo, paste yi tshoveriwa kutani yi vumbiwa kuva yiva swirhendzevutani leswikulu, kutani yi swekiwa kuringana 30–60 wa tisekoni, kutani yi swekiwa kahle kuva yi papalata swirhumbana, yi vumbiwa kuva yiva swirhendzevutani leswintsongo, kutani yi virisiwa kuringana 10–15 wa timinete. Swakudya leswi swi tsakeriwa swinene eNigeria hinkwaro, ngopfu-ngopfu eVuxeni. [2]

  1. DeLancey, Mark W., and Mark Dike DeLancey (2000). Historical Dictionary of the Republic of Cameroon, 3rd ed. Lanham, Maryland: The Scarecrow Press, p. 134.
  2. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named fao.org