Tatarlar
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Temmuz 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Tatarlar (Tatarca: татарлар, tatarlar, تاتارلار; Kırım Tatarcası: tatarlar; Eski Türkçe: 𐱃𐱃𐰺, romanize: Tatar) veya Tatar Türkleri, "Tatar" ismini taşıyan farklı Türki etnik gruplar için kullanılan bir şemsiye terimdir.[26]
Tатарлар, 𐱃𐱃𐰺 | |
|---|---|
 Kazan'daki Tatarlar, 1870 | |
| Toplam nüfus | |
| İdil Tatarları: 6.4-6.6 milyon | |
| Kırım Tatarları: 500 bin – 6,5 milyon | |
Sibirya Tatarları: 100.000-200.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 5.319.877 [3] |
 Özbekistan | 477.875 |
 Ukrayna | 319.377 [4] |
 Kazakistan | 240.000 [5] |
 Türkiye | 150,000-6,000,000[6][7][8] |
 Afganistan | 100.000 (tahmini)[9] |
 Türkmenistan | 36.355 [10] |
 Kırgızistan | 28.334[11] |
 Azerbaycan | 25.900[12] |
 Romanya | 20.282[13][kaynak belirtilmeli] |
 İsrail | 15,000[kaynak belirtilmeli] |
 Amerika Birleşik Devletleri | 11,000[14][kaynak belirtilmeli] |
 Belarus | 7,300 |
 Fransa | 7,000 |
 Litvanya (çoğunlukla hem Kırım hem de Lipka Tatarlarını içerir) | 3,000-7,200[15][16][17] |
 Çin | 5,100[18] |
 Kanada | 4,825[19] |
 Estonya | 1,981 |
 Polonya | 1,916 |
 Bulgaristan (çoğunlukla Kırım Tatarları) | 1,803[20] |
 Finlandiya | 600-700[21] |
 Japonya | 600-2,000[22] |
 Avustralya | 500+ |
 Çek Cumhuriyeti | 300+[23] |
 İsviçre | 150[24] |
| Diller | |
| |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Diğer Türki halklar | |
Günümüzde Rusya içinde yer alan Tataristan Cumhuriyeti'ndeki İdil Tatarları, de facto olarak Rusya'ya bağlı Kırım Özerk Cumhuriyeti'ndeki Kırım Tatarları gibi etnik gruplar kendilerini Tatar olarak adlandırmaktadır. Bunun dışında Çin'in azınlıklarından biri olan Tatarlar (塔塔尔族 tătăĕr zú) da bilinmektedir. Rusya, Ukrayna, Polonya, Moldova, Litvanya, Belarus, Bulgaristan, Çin, Kazakistan, Romanya, Türkiye ve Özbekistan gibi ülkeler Tatarların yaşadıkları yerlerdir.
"Tatar" sözcüğü, çeşitli zamanlarda değişik anlamlarda kullanılmıştır. Ruslar, yüzyıllar boyunca Rusya Avrupası'nda yaşayan Türk soylu Müslümanlar için, Batılı yazar ve araştırmacılar, Türkistan'da ve Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Türkler için, Osmanlılar ise, 16. yüzyıldan başlayarak Kuzey Türkleri için kullanmışlardır.[27]
Çarlık Rusyası ve Rus İmparatorluğu'nun çoğu asilzade ailesi Tatar asıllıdır.[28][29]
Etimoloji
değiştirKelimenin kökeni eski Türk dillerinde "diğer insanlar" anlamına gelen "Tatar" olup geleneksel olarak Çinceye "韃靼" / "达靼" (pinyin: dádá), Japoncaya "韃靼" (Dattan), Arapçaya تتر, Farsçaya تاتار, Rusçaya Татар, Batı Avrupa dillerine Tartar olarak geçmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Türk kaynaklarında ilk defa 8’inci yüzyılda Orhun Yazıtları’nda devlet ve boy ismi olarak geçmektedir (Dokuz Tatar,Otuz Tatar gibi).
Osmanlı fermanlarında, Kırım Hanları için ilk defa 1696 yılında Tatar ifadesi geçmektedir. İslâm dünyasında ise, "Tatar" kelimesiyle kastedilen, "Moğol" idi. 13. yüzyılda yaşamış olan Arap tarihçi İbnül Esir, şamanist, kısmen budist Moğollardan bahsederken "Tatarların İslam ülkelerine gelişi", "Tatarların Türkistan ve Maveraünnehir'e çıkışı", "Kafir Tatarların Harzemşah üzerine yürüyüşü" gibi daima "Tatar" kelimesini kullanmaktadır.
Abbasi Halifeliğini 1258'de yıkmış olan, Cengiz Han'ın oğlu olan, Tuluy'un oğlu Hülagü ve ordusundan, bütün çağdaş ve sonraki Arap tarihçileri "Tatar" diye bahsetmektedirler. Diğer milletler de, on üçüncü yüzyılda yeryüzünün en büyük devletini kurmuş olan Moğollardan "Tatarlar" diye söz etmektedirler.
Tatar ve Türk kavimleri ilişkisi
değiştirAlm. Tatar (-in f) (m), Fr. Tartare (m), İng. Tatar. Muhtelif zamanlarda, muhtelif anlamlarda kullanılan Tatar kelimesine ilk olarak Orhun kitabelerinde İstemi Hanın bir merasimine gelenler listesinde rastlanmaktadır. Aynı şekilde Kültegin ve Bilge Kağan kitabelerinde de Tatarlar çeşitli vesilelerle anılır. Bu kitabelerde Otuz-Tatarlar olarak geçen kavim, Göktürk ve Uygur kitabelerinde Dokuz-Tatarlar şeklinde geçer. Bayan-Çur Kağan kitabesinde Uygurlarla Tatarların yaptıkları savaşlar anlatılır.
Tatarların Asya'dan batıya yayılmaları iki dalga halinde olmuştur. İlki Attila zamanındaki savaşlar esnasında batıya gitmişlerse de, çoğunluğu geriye dönmüş ve bir kısmı, Kuzey Kafkasya ve Karadeniz'de Bulgar birliğini kurmuşlar. Altıncı asırda bu birlik dağılmış ve Balkanlara doğru göçmüşlerdir. İkinci dalga ise Cengiz Hanın savaşları sırasında meydana gelmiştir. Moğol İmparatorluğunun dağılmasından sonra, batıya gelen Türk çoğunluklu Tatarlar, Altınordu Devleti'ni kurmuşlardır.
Tatarların soyu hakkındaki araştırmalar bitmemekle beraber, Tatarlar Türklerin Kıpçak boyundan gelmektedirler.
Tatar kökenli halklar ve Tatar boyları
değiştirBazı Çin kaynaklarına göre Tatarlar, bulundukları bölgeler, sosyal ve askeri yaşayış şekilleriyle farklılık göstermektedirler.
Kırım Tatarları
değiştirVolga-Ural Tatarları
değiştir2002 istatistiklerine göre;
Sibirya Tatarları
değiştirAk Tatarlar
değiştirÇin sınırına yakın bölgede yaşarlar. Düzgün giyimli, medeni ve aile düzeni olan insanlardı. Uzun yıllar Uygur Türkleri ile iç içe yaşamışlardır. Gelenekleri, Türkistan'da yaşayan Türk topluluklarının gelenekleriyle birebir örtüşmektedir.
Kara Tatarlar
değiştir(Çuvaşlar) Türkistan'ın kuzeyinde, Çin sınırından uzak bölgelerde yaşamaktaydılar. Bir rivayete göre Cengiz Han'ın ataları olduğu düşünülmektedir. Çok ilkel bir hayat sürerler ve Çinliler tarafından Türklerden ayrı bir yapıya sahip olduğunu belirtmek için Kara Tatar adı ile adlandırılırlardı. Kırmızı yüzlü, büyük yanaklı, kirpikleri ve sakalları çok seyrek, belden yukarısı kısa, bacakları uzun, dolgun vücutlu insanlardır.
Osmanlı Ordusu ile İlişkiler
değiştirTatarlar Orta Çağ Ermeni müverrihlerince "ok atan millet" olarak tanımlanmıştır.[31] Tatar savaşçılar, 1800'lü yıllarda Osmanlı ordusundaki Deliler adlı askerî birliğin dağılmasından sonra o boşluğu doldurmak amacı ile orduya alınmışlardır.
Tatarlar, Fatih döneminde Kırım hanlığının Osmanlı ordusunun asli kuvvetlerinden biri haline gelmişlerdir.Sultan sefere çıktığında Kırım Hanlığından önemli sayıda savaşçıdan oluşan birlik Osmanlı ordusuna katılır ve sultanın emrinde özellikle vur kaç görevi yapan ve ana savaş öncesinde düşman kuvvetlerini yıldıran işlevi olan savaş birlikleriydi. Tatarlar usta at binicileriydi, dayanıklı atlarıyla kısa sürelerde uzun mesafeleri katedip anî baskınlar vermeleriyle ünlüydüler.
Türkiye'de Tatarlar
değiştirOsmanlının yıkılması ve Karadeniz'in kuzey taraflarının Rus idaresine girmesinden sonra Balkanlardan, Kırımdan, Kafkasya'dan ve Kazan çevresinden Türkiye'ye doğru göç yaşanmıştır. Türkiye'de yaşayan toplam Tatar nüfusu hakkında kesin bir malumat yoktur.Eskişehir, İzmir, Tekirdağ, Bilecik,Kastamonu, Edirne,Sinop, Trabzon, Ordu, Kütahya, Manisa, Ankara, Malatya, Kırıkkale[32],Çorum, Amasya, Ceyhan, Ardahan, Yozgat, İstanbul, Bursa, Balıkesir, Bolu, Osmaniye, Isparta'nın Konya'ya yakın kesimleri, Konya, Erzurum, Mersin (Gülnar) ve Tokat(Artova) [kaynak belirtilmeli]
Ubeydullah Bubi, Haris Feyzi Çistapol, Fatih Kerimî gibi İstanbul’da tahsil görüp geri dönen Tatar gençleri öğretmenlik yaptıkları okullarda İstanbul Türkçesi tabirlerini yaymışlar, yazılarında bu tabirleri kullanmışlardır. Ayrıca Türkiye’den gelen gazete ve dergiler de bilhassa milliyetçi gençler arasında olumlu tesir bırakıyordu.[33]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Tatars facts, information, pictures - Encyclopedia.com articles about Tatars". www.encyclopedia.com. 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2020.
- ^ "Crimean Tatars and Noghais in Turkey". 16 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2020 года" [The population of the Republic of Kazakhstan by individual ethnic groups as of January 1, 2020]. stat.gov.kz. Retrieved 2021-01-29.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Asgabat.net". 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "www.Stat.kg" (PDF). 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "تاتارهای افغانستان در تلاش بازیابی فرهنگ فراموش شدۀ شان". da.azadiradio.com. 13 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
- ^ "Tatar - people". 30 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2020.
- ^ "'Tatarlar kimdir?' Öztürkler sitesi". 31 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2008.
- ^ Thomas Riha, Readings in Russian Civilization, Volume 1: Russia Before Peter the Great, 900–1700, University of Chicago Press (2009), p. 186
- ^ Baskakov: Русские фамилии тюркского происхождения (Russian surnames of Turkic origin) 4 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1979)
- ^ Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам. 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: см. 18 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Müverrih Vardan Areveltsi (2017). Türk Fetihleri Tarihi (Türk Fütuhatı Tarihi). Hrand Der Andreasyan tarafından çevrildi. İstanbul: Post Kitap. s. 99. ISBN 9786059444293.
- ^ [1] 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Crimean Tatars and Noghais in Turkey
- ^ Erdal,ŞAHİN,"OSMANLILARIN KAZAN TATAR TÜRKLERİNİN KÜLTÜRÜ VE DİLİNE ETKİLERİ[ölü/kırık bağlantı]",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.