Ebû Bekir

Ebû Bekir, Kureyş'in Teymoğulları kabilesindendir, Mekke'de doğmuştur. Babası Osman Ebu Kuhafe, annesi Selma Ümmü'l-Hayr'dır.

Peygamber ilk vahyi kendisine haber verdiğinde Müslüman olmuştur. İlk Müslüman tarihçilere göre tüccardı. Kazancının büyük bir bölümünü İslam dini için harcamış, ilk Müslümanlar'ın İslama davet edilmesinde önemli rol almıştır. Muhammed 622 yılında Mekke'den Medine'ye giderken Ebû Bekir ona eşlik etmiştir. Bu konudan Kur'an'da Tevbe Sûresi'nin 40. ayetinde bahsedilmiştir:

Eğer siz ona (Peygamber’e) yardım etmezseniz, (biliyorsunuz ki) inkar edenler onu iki kişiden biri olarak (Mekke’den) çıkardıkları zaman, ona bizzat Allah yardım etmişti. Hani onlar mağarada bulunuyorlardı. Hani o arkadaşına, “Üzülme, çünkü Allah bizimle berâber” diyordu. Allah da onun üzerine güven duygusu ve huzur indirmiş, sizin kendilerini görmediğiniz bir takım ordularla onu desteklemiş, böylece inkar edenlerin sözünü alçaltmıştı. Allah’ın sözü ise en yücedir. Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.
(Tevbe, 9/40)

Fahreddin er-Râzî, Leyl Sûresi'nin

Malını Allah yolunda verip arınan takvâ ehli ise ondan (ateşten) uzak tutulur. O öyle biridir ki, hiç kimsenin kendisi üzerinde karşılığını ödeyeceği bir hakkı olmadığı halde sırf yüce rabbinin rızâsını kazanmak için yardım eder. Ve sonunda hoşnut da olacaktır.

mealindeki 17-21. ayetlerinin, özel olarak Ebû Bekir'den bahsettiğini ve bunun Ebû Bekir'in Müslümanlar'ın en üstünü olduğu fikrini desteklediğini ifade eder.

Hicret sonrasında Medine'de Mescid-i Nebevî'nin inşasına katılmış, yardımcı olmuştur. Bundan sonra birçok gazveye katılmış, Bedir Savaşı'nda oğlu Abdurrahman'a karşı savaşmıştır.

Muhammed'in 632'deki ölümünden sonra yapılan çeşitli müzakerelerde Ebû Bekir'e biat edilmiş, tartışmalı bir şekilde kendisi halife olarak seçilmiştir.

 

Şîa kaynaklarına göre Fâtıma Ebû Bekir'in halifeliği konusunda Ömer ile aralarında geçen tartışma sonucu ölmüştür.

Ebû Bekir döneminde Muhammed'in ölümünden sonra ortaya çıkan dinden dönme hareketlerine, (Asvadu'l-Ansi, Museylema Kezzâb ve Tulayha bin Huvaylid gibi) kendisini peygamber ilan eden çeşitli şahıslara, zekât vermek istemeyen kabilelere karşı savaşılmıştır.

Yeni doğan dinde başlayan dönme ve isyan hareketlerinin önüne geçebilmek için Ebû Bekir Hâlid b. Velîd'i çeşitli baskın ve askeri seferlere göndermiştir. 632-633'te yapılan bu askeri seferler Ridde Savaşları olarak anılır.^[1] Hâlid b. Velîd bu seferde üstün başarı göstermiştir. Orta Arabistan'ın kuzey bölgesinde "Beni Asad" kabilesinin lideri "Tulayha bin Hüvaylid" isyan başlatmıştı ve buna çeşitli kabileler de destek vermekteydi. Orta Arabistan ortasında "Museylema Kezzâb" tarafından yönlendirilen Beni Hanife kabilesi isyanı çıkmış ve bu isyan Beni Asad kabilesince de desteklemekteydi. "Nejd"'de ise "Malik bin Nüveira" komutasında Beni Tamım ve diğer çeşitli kabileler Medine otoritesine karşı ayaklanmışlardı.

Önce Halid bin Velid Beni Tayy kabilesi lideri Adi'yi kendi tarafına çekti. Eylul 632'de Buzakha Muharebesinde "Tulayha"yı mağlup etti ve geride kalanları da izleyen haftalarda elimine etti. Bundan sonra çok sayıda kabile Ebû Bekir'in otoritesini kabul ettiğini ilan ettiler. Bin Velid sonra Beni Saleem kabilesini de yendi.^[1]

Bu seferlerden sonra Beni Tamım kabilesi ve çok sayıda kabile bağlılıklarını bildirdiler. Ama "Malik bin Nüvayrah" reisliğindeki Beni Yarbu kabilesi Malik bin Nüvayrah bağlılığını bildirmedi. Halid bin Velid Nejd'de Malik bin Nuveira liderliğindeki isyancı kabile üstüne yürüdü, fakat hiçbir organize direniş görmedi. Malik ordusu ve yandaşlarına dağılmalarını emredip çöle çekilmişti. Malik bin Nüveira ailesi ezana cevap vermedikleri gerekçesiyle tutuklandı. Malik Medine'ye para gönderip "aman" diledi ama bu kabul edilmedi. Malik'i yakalayan Halid bin Velid onu hemen öldürttü ve karısını da kendi haremine cariye olarak aldı.^[1][2]

Ebû Bekir "İkrima bin Ebu Cehil" adlı komutanı "Müseylimetülkezzâb" ile temas kurmak üzere Yamama bölgesine gönderdi ve Velid gelmeden ona çatışmaya girmeme talimatı verdi. Fakat Velid'i beklemeyen İkrima Eylül 632'de Musaylıma'ya başarısız bir hücum yaptı ve geri püskürtüldü. Ebû Bekir onu bu komutanlıktan geri aldı. Gönderilen Sürhabil kuvvetleri de Velid'i beklemeden hücum edip Müsaylıma'ye yenildiler. Sonunda Aralık 632'de 13 bin kişilik ordu ile "Musaylıma" ile Yamama Muharebesi'nde karşılaştı ve onu mağlup etti. Musaylama Vahşî b. Harb tarafından öldürüldü. Etrafı surlu Yamama şehri de hemen teslim oldu. Yamama şehrini merkezi olarak kullanan Velid buradan komşu bölgelere yaptığı seferlerle Orta Arabistan'ı Ebû Bekir idaresi altına geçirdi.

632'de Umman'da ve liderleri "Lakit bin Malik" altında Azd kabilesi ayaklandı. Eylül 632'de Ebû Bekir, "Huzeyfe bin Mihsan" komutasındaki birlikleri Umman'daki ayaklanmaları bastırması için gönderdi ve Kasım ayında yapılan "Daba Muharebesi" ile isyan bastırıldı ve Lakit bu muharebede öldürüldü.^[1]

 

Ridde Savaşları sonunda Arabistan'ın tümü Ebû Bekir halifeliği altındaki ilk Müslüman devleti eline geçmişti. Bundan sonra Müslüman orduları İslam dinini yayabilmek için Arabistan dışına hücum etmeleri gerekmekteydi, İki alternatif bulunmaktaydı:

• Kuzeydoğuda bulunan İran Sâsânîler ve Irak;
• Kuzeybatıda bulunan Bizans idaresinde Suriye.

Bu Arabistan dışında bulunan komşu ülkelere yapılabilecek hücumlar nedenleri şöyle açıklanmaktadır:

• Arabistan ile iki büyük imparatorluk sınırlarında göçebelik yapan Arap asıllı kabileler yaşamaktaydı ve bunlar Mecûsîlik dininde olan Sasaniler ve Hristiyan dininde olan Bizans İmparatorluğu arasında tampon bölge rolünü oynamaktaydılar. Ebû Bekir'in bu Arap asıllı kabilelerin kendilerine çok benzeyen diğer Arapların kabul ettikleri Müslüman dinin kabul edeceklerini ve yeni dini daha da yaymaya çalışacaklarına inanmaktaydı.
• Sasani ve Bizans İmparatorlukları'nda vergiler hem belirli kaidelere uygun olmayarak keyfi ve gayri adil hem de gayet yüksektiler. Müslüman zekat ve diğer özel tarım vergileri adil ve düşük olma meyilliydiler. Bu sınır Arap kabilelerinin bu daha adil ve daha düşük vergi sistemini tercih edeceklerini düşünmekteydi. Ayrıca bu sınır Arap kabilelerinin daha zengin ve daha vergi toplamaya elverişli alanlarda yaşamaları ve bu alanlara da iç ve dış ticaretin gayet gelişmiş olması yeni Müslüman devletinin genişlemesine iyi bir mali kaynak olacağını düşünmekte olduğu bildirilmektedir. Ayrıca Irak ve Suriye'de gayet zengin şehirler bulunmakta idi ve buralardan yüksek ganimet toplamak imkânı bulunmaktaydı.
• Yeni kurulan Müslüman devleti ufak, nüfusça ve servetçe zayıf bir devletti ve Sasani ve Bizans İmparatorluklar'ı gayet eski, dayanıklı tarihi geçmişi olan ve gayet güçlü devletlerdi. Ebû Bekir yeni kurulan Müslüman devletinin bu iki güç arasında ezilmesinden korkmaktaydı.^[3]

Kuzeybatı Arabistan'da bulunan bir kabile reisi olan Mütenna bin Haritha Ebû Bekir'in halifelik döneminde ilk defa Sasaniler üzerine akınlar yapmaya başladı ve bu akınlardan büyük ganimetler topladığı haberleri tüm Arabistan'a yayıldı. Mütenna bin Haritha Medine'ye giderek akınları ve sonuçları hakkında Halife Ebû Bekir'e bilgiler verdi. Bunları bir gelişme fırsatı olarak gören Halife Ebû Bekir Mütenna bin Harita'ya bir askeri komutan olarak unvan verdi ve onun Irak içinde daha derinlere akınlar yapmasını tavsiye etti. Bu tavsiyeye uyan Mütenna bin Haritha Irak üzerine gayet derin ve gayet başarılı olarak ganimet toplama akınları yapmaya başladı. Bu komutan hafif süvari akını taktikleri kullanarak bir atlı akıncı birliği ile çölün yakınlarında bulunan bir şehir, kasaba veya yerleşkeye gayet çabuk ve atik bir şekilde akın yapıp; ganimet toplayıp; daha Sasaniler ordusu harekete geçemeden yeniden çöl içinde hızla kaybolma taktiğini geliştirdi. Bu taktiğin yeni Müslüman devletinin ordusu tarafından da kullanılabileceği açıkça belli olduğu için Halife Ebû Bekir yeni bir istila hareketinde başarılı olacağını düşünmeye başlamıştı.^[4]

Ebû Bekir bu taktiği önce Irak üzerine Sasani İmparatorluğu üzerine uygulamaya başladı. Fakat Araplar asırlar boyunca İranlılar'ın ileri medeniyeti yakınlarında yaşayıp İranlılar'a ve onların ileri medeniyetine karşı büyük bir gıpta duymakta idiler. Buna karşılık İranlılar ise Arapları medeniyetsiz çölde yaşayan göçebe gibi görüp onları devamlı küçümseme ile karşılamakta idiler. Onun için yeni Arap devletinin mutlaka bir çatışmada galip gelmesi gerekmekte idi; yoksa Arapların kendilerini küçük görme hisleri daha da güçlenecekti. Ebû Bekir galibiyet sağlamak için iki genel prensip kullandı. Akın yapacak Arap ordularının tümüyle gönüllülerden oluşması gerekmekteydi. Bu ordunun en deneyimli Arap komutanı tarafından komuta edilmesi gerekmekteydi. Bu komutan da hiç şüphesiz Halid bin Velid idi. Halid bin Velid sahte peygamber Müsaylime'ye karşı Yamama Muharebesi'nde galibiyet kazanıp onu öldürttükten sonra yine Yamama'da yaşamaktaydı. Ebû Bekir Halid bin Velid'e emir göndererek toplanan gönüllü Arap ordusunun başına geçerek Sasani İmparatorluğu'na ait olan Irak'a hücum edip fethetmesini istedi. Halife Ebû Bekir tüm Arabistan'dan toplanan gönüllü askerleri Halid bin Velid'e gönderip bir Arap ordusu kurdurdu. Kuzeydoğu Arabistan'da bulunan kabile liderleri olan Mutanna bin Haritha, Mazhur bin Adi, Harmala ve Sulma'nın da kendi kabile mensuplarından kurulan kabile birlikleri basında bu orduya destekçi olarak katılmalarına emir verdi. Mart 633'un üçüncü haftası içinde Halid bin Velid 10,000 kişilik bir ordunun başında Yamama şehrinden Irak'a doğru harekete geçti ve Kuzeybatı Arabistan'daki kabilelerinin 2.000'er kişilik ek birlikleri de Irak sınırlarında ona katıldılar. Böylece Halid bin Velid 18,000 kişilik bir hafif süvari ordusu ile Sasanilere Irak'ı fethetmek hedefiyle akıncı hücumuna geçti.^[4]

Bu ordu Irak'a girdikten sonra Sasani eyalet ordularına karşı arka arkaya dört muharebeye girişerek 4 kesin sonuçlu zafer kazandı: Nisan 633'te (günümüzdeki Kazıma, Kuveyt yakınlarında bir mevkide) Salassıl Savaşı, Nisan 633'un üçüncü haftasında Fırat yanında El-Madhār Nehir Savaşı; Mayıs 633'te tipik bir kıskaca alma stratejisini kullandığı Valaca Savaşı ve Mayıs 633 ortasında Ullays Savaşı veya "Kan Nehri Savaşı". Bu savaşlardan sonra zaten iç kargaşalıklardan zayıf düşmüş olan Sasaniler devlet idaresi büyük bir darbe yemiş oldu. Sasaniler'in Irak eyalet merkezi olan Hira şehri Halid bin Velid'in Arap ordusu tarafından Hira Kuşatma Savaşı'ndan sonra Mayıs 633 sonunda Araplar eline geçti. Halid bin Velid ordusu ile bir müddet burada kalıp orduyu dinlendirdikten sonra Haziran 633'te Anbar şehir üzerine gelip bu şehri kuşattı ve birkaç hafta süren Ambar Kuşatma Savaşı sonucunda Temmuz 633'te (günümüzde Irak El-Ambar vilayetinde Felluce yakınlarında bir harabe şehir olan) Ambar şehri de Arap ordusunun eline geçti.

Buradan Halit bin Velid güneye döndü ve Temmuz 633 de yapılan Ayn El-Tamr Muharebesinde sonunda gelerek Ayn El-Tamr şehrini eline geçirdi. Böylece Halid bin Velid tüm Irak'ın Fırat bölgesini Müslümanlar eline geçirmiş olmaktaydı. Ebû Bekir Ayaz bin Ganam komutasında diğer bir Arap ordusunu kuzey Arabistan'da büyük bir ticaret merkezi olan Davmat El-Candal üzerine göndermişti. Burada ve Suriye'de bulunan büyük Hristiyan "Kalp" aşireti ordusu Ayaz bin Ganam'ın ordusunu bir kalede sıkıştırdılar. Fakat Ağustos 633'un son haftasında Halid bin Velid kendi ordusuyla bu mevkiye gelerek Arap aşiret ordularıyla yaptığı Davmat El-Candal Savaşı'ni kazandı ve asi aşireti geri püskürttü.

Halid bin Velid bundan sonra Arabistan'a döndü. Fakat burada iken Sasani ordularının yeniden kendilerini toplayıp Irak'ı geri almaya hazırlandıkları haberini aldı. Sasani ordusu ve onları destekleyen Hristiyan Arap destek orduları dört grup halinde Hanafiz, Zumiel, Sanni ve Manzieh mevkilerinde toplanmışlardı. Halid bin Velid çok kurnaz ve çok parlak bir askeri düşünce gösteren bir savaş planı hazırladı. Emrindeki Arap ordusunu üç gruba böldü. Kasım 633'te yapılan üç değişik muharebenin her birinde her bir Arap ordu grubu değişik yönden, yani üç değişik yönden, koordineli olarak Sasaniler ve müttefikleri ordusuna gece saldırısına geçtiler. Bu strateji arka arkaya Muzieh Savaşı; Samni Savaşı ve Zumeil Savaşı için Arap ordusu tarafından uygulandı ve bu muharebelerin hepsinde Halid bin Velid galip geldi. Bu üç önemli muharebeyi büyük hezimetle kaybeden Sasani ordusu Irak'ı Araplar'a karşı savunamaz hale gelmişti ve Sasani imparatorluk başkenti olan Tizfon bile korunamaz hale geçip Arap hücumlarına açık kalmıştı.

Fakat Halid bin Velid Sasaniler'in başkentine hücuma geçmeden Sasani İmparatorluğu'nun güneyinde ve batısında bulunan tüm İran Sasani ordularını yenip elemine etmeye karar verdi. Bunun için Sasani İmparatorluğu ile Bizans İmparatorluğu arasındaki sınır şehri olan Firaz üzerine geçti ve Aralık 633'te bu mevkiye yetişti. Bu mevkide büyük bir Bizans ordusu ordugahı ve yine büyük bir Sasani ordusu ordugahı bulunmaktaydı. Bu iki ordu birleştiler ve Hristiyan Arap aşiretlerinin yerel ordularını da takviye olarak aldılar. Aralık 633'te bu birleşik Bizans-Sasani-Hristiyan ordusu karşısında Arap Halid bin Velid'in ordusu Firaz Savaşı'na giriştiler. Halid bin Velid ordusu galip geldi. Bu Arapların Irak'ı fethetmelerinin son savaşı olan Kādisiye Savaşı'ndan bir önceki savaş oldu. Halid bin Velid Sasani İmparatorluğu başkenti Tizfon yolu üzerinde Fırat Nehri üzerinde bulunan bir geçiş noktasında bulunan önemli bir kale olan Kadısiye'ye ordusu ile gitmekte iken Halife Ebû Bekir'den bir yeni emir aldı. Bizans İmparatorluğu elinde bulunan Filistin ve Suriye'ye karşı bir istila hücumu için hazırlanan Arap ordusunun komutanlığı kendine verilmişti ve bu ordunun başına biran evvel geçmesi gerekiyordu.^[5]

Suriye'nin önemli şehirleri ele geçirildi. Hâlid b. Velîd komutasındaki İslam ordusuyla Doğu Romalılar'ın Yarmuk'ta yaptığı Yermük Savaşı devam ederken halife Ebû Bekir ölmüştür.

Ebû Bekir, Yemâme Muharebesi'nde hafızların bir bir öldürülmesi üzerine Kur'an'ı derlettirerek mushaf haline getirtmiştir.

Yaklaşık iki yıllık süren halifeliği hastalanıp ölmesiyle son bulmuştur. Son günlerinde yerine Halife olarak Ömer'i atamış, ahitnameyi Osman'a yazdırmıştır.

Ebû Bekir'in dört karısı olmuştur. Birinci karısı Kuteyla bint Abdüluzza olup bu karısından Esma adlı bir kız çocuğu olmuş ve sonra boşanmıştır. İkinci karısı Ümmü Rûmân bint Âmir b. Uveymir b. Abdişems el-Kinâniyye adlı bir kadından Âişe ve Abdurrahman adlı biri kız bir oğlan çocuğu olmuştur. Üçüncü karısı Esmâ bint Umeys bin Ma‘bed (Ma‘d) el-Has‘amiyye olup Muhammed bin Ebû Bekir adlı bir oğlu olmuştur. Dördüncü karısı Ümmü Habîbe (Banu el-Haris bin al-Hazrac kabilesinden) adlı olup Ümmü Külsum bint Ebû Bekir adlı bir kızı olmuştur. Ebû Bekir'in eşlerinden Kuteyla İslam'ı kabul etmemiştir ve Ebû Bekir onunlar İslam'dan önce evlenmiş ve sonradan boşanmıştır.^[6]

• Karısı: Kuteyla bint Abdeluzza (boşandı)

Kızı: Esmâ bint Ebû Bekir

Torunu: Abdullah b. Zübeyr b. Avvâm (Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî tarafından öldürülmüştür.)

Torunu: Urve b. Zübeyr

Oğlu: Abdullah b. Ebû Bekir

• Karısı: Ümmü Rûmân

Evlatlık: Tufail bin Abdullah, Abdullah bin Harith'in oğlu

Oğlu: Abdurrahman bin Ebû Bekir

Kızı: Âişe

Damadı: Muhammed

• Karısı: Ümmü Abdullah Esmâ bint Umeys b. Ma‘bed (Ma‘d) el-Has‘amiyye (Ca'fer b. Ebû Tâlib'in eski eşi)

Oğlu: Muhammed b. Ebû Bekir

• Karısı: Habibe bint Harice bin Zeyd bin Ebu Züheyr (Banu el-Haris bin al-Hazrac kabilesinden)

Kızı: Ümmü Külsûm Bint Ebû Bekir

Sıddık-ı Azam, Câmiu'l Kur'an, es-Sıddîk, el-Atik lakaplarıyla bilinirdi. Ayrıca çok fazla teheccüde kalktığından dolayı "Vaktı Seherde Teheccüd Kılanların Babası" olarak da bilinir.