Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Vikipedi

İdrar

İdrar, sidik veya çiş, insanda ve diğer pek çok hayvanda böbreklerde kanın filtrelenmesiyle oluşan sıvıdır. Böbreklerden üreter yoluyla idrar kesesine taşınan sıvı daha sonra üretra vasıtasıyla boşaltılır. İdrar oluşumu, vücutta mineral ve diğer maddelerin dengesinin sağlanmasında etkilidir. Vücutta olması gerekenden fazla olan veya vücuda zararlı olan maddeler idrar yolu ile dışarı atılır. İdrar, içinde erimiş ya da süspansiyon durumunda bulunan birçok maddeyi uzaklaştırır.[1]

İdrar örneği

İdrar, hücresel metabolizmanın suda çözünebilen yan ürünlerini içerir. Azot bakımından zengindirler ve üre, ürik asit ve kreatinin gibi dolaşım sisteminden temizlenmeleri gerekir. Bir idrar tahlili, memeli vücudunun nitrojenli atıklarını tespit edebilir.

İdrar dünyanın azot döngüsünde önemli bir rol oynar. Dengeli ekosistemlerde idrar toprağı gübreleyerek bitkilerin büyümesine yardımcı olur. Bu nedenle idrar gübre olarak kullanılabilir. Tarihsel olarak, yıllanmış veya fermente idrar (lant olarak bilinir) aynı zamanda barut üretimi, ev temizliği, derinin tabaklanması ve tekstillerin boyanması için de kullanılmıştır.

İnsan idrarı ve dışkısı toplu olarak insan atığı olarak anılır ve sanitasyon sistemleri aracılığıyla yönetilir. Hayvan popülasyonu yoğunluğunun yüksek olması durumunda, hayvan idrarı ve dışkısının da uygun şekilde yönetilmesi gerekir.

Fizyoloji

değiştir
Ana madde: Böbrek fizyolojisi

Vas afferens vasıtasıyla nefronda yer alan Malpighi cisimciğine gelen kan burada fenestere tipten damarlardan geçer. Bu endotel kan hücreleri dışındaki glukoz, çözülmüş iyonlar, su ve üre gibi maddelerin geçişine olanak tanır. Buna ek olarak podosit adlı endotelin etrafını saran hücreler özellikle plazma proteinlerine karşı bariyer oluşturur. Endotel ve podositlerin özel bazal laminası albumin gibi plazma proteinlerinin geçişine müsaade etmez. Glomerulusdan Bowman kapsülüne gelen idrar burada proksimal tübüle transfer edilir.

Proksimal tübülde filtre edilmiş glukozun tamamına yakını, sodyum, potasyum, fosfat ve bikarbonatın ise büyük çoğunluğu geri emilir. İdrar daha sonra Henle kulpu, distal tübül ve toplama kanalından geçer. Tübül sisteminin yanında peritübüler kılcallar bulunduğundan reabsorbsiyon ve sekresyon bu damarlarla yapılır. Toplama kanalından idrar kalikslere ve renal pelvise aktarılır.

Yapısı

değiştir

İdrarın %91 ila %96'sı sudan oluşur. Geriye kalan bileşenleri arasında inorganik tuzlar, üre, organik bileşikler ve organik amonyum tuzları yer alır. Üre, katı maddelerin yaklaşık yarısını oluşturur.[2] Ortalama pH değeri 6,2 olan hafif asidik idrarın sağlıklı bir insanda değeri 5,5 ile 7 arasında değişebilir.[3] İdrarın rengi vücudun su seviyesi, alınan besin ve hastalıklara göre değişebilir. İdrara rengini veren birincil madde ürobilindir.

İdrar sanılanın aksine steril değildir. Yapılan araştırmalara göre idrarda idrar kesesindeyken bile bakteri varlığı tespit edilmiştir.[4][4][5]

Patoloji

değiştir

Miktar

değiştir

Yetişkin bir kişi 24 saat içerisinde ortalama olarak vücut ağırlığının kilogramı başına 20 mL idrar atar.

Yetişkin insanlarda sıvı alım durumuna, aktivite düzeyine, çevresel faktörlere, kiloya ve bireyin sağlığına bağlı olarak günde yaklaşık 6 ila 8 kez idrara çıkmayla kişi başı günlük toplam idrar miktarı 1,4 litre (0,31 imp gal; 0,37 US gal) civarı ve normal miktar aralığı ise günde 0,6 ila 2,6 L arasıdır.[3]

Çok fazla veya çok az idrar yapmak tıbbi müdahale gerektirir. Poliüri, aşırı idrar üretimi (> 2,5 L/gün), oligüri < 400 mL ve anüri < 100 mL/gün olması durumudur.

Atılan idrar miktarı patolojik bozukluklara göre yükselebilir, azalabilir veya tamamen kesilebilir.[1]

Bileşenler

değiştir
Ana madde: İdrar analizi
 
Mikroskop altında idrar

İdrarın yaklaşık %91-96'sı sudan oluşur.[3] Geri kalanı genel olarak inorganik tuzlar, üre, organik bileşikler ve organik amonyum tuzları olarak tanımlanabilir.[1] İdrar ayrıca vücuda verilenlere göre değişen proteinler, hormonlar ve çok çeşitli metabolit’leri de içerir[6].

İdrardaki toplam katı madde miktarı kişi başına günlük ortalama 59 gram (2,1 oz) kadardır.[6] Üre katıların en büyük bileşenidir ve toplamın %50'sinden fazlasını oluşturur. İdrarın günlük hacmi ve bileşimi, fiziksel efor miktarına, çevresel koşullara ve ayrıca su, tuz ve protein alımına bağlı olarak kişiye göre değişir.[3]

Sağlıklı kişilerde idrarda çok az protein vardır ve fazla miktarda proteninin aşırısı şekerde olduğu gibi hastalık belirtisidir.[6]

Sağlıklı kişilerde organik maddenin de minerallerden en fazla 1,7 kat daha fazla madde içerdiği rapor edilmiştir.[1] Ancak bundan daha fazlası hastalık belirtisidir.[1]

Taze idrardaki bileşenlerin konsantrasyonları için İsveç ve İsviçre'deki verilere dayanan tipik tasarım değerleri[7]:12[8]
Parametre Değer
pH 6.2
Toplam azot 8830 mg/L
Amonyum/amonyak-N 460 mg/L
Nitrat ve nitrit 0.06 mg/L
Kimyasal oksijen ihtiyacı 6000 mg/L
Toplam fosfor 800 – 2000 mg/L
Potasyum 2740 mg/L
Sülfat 1500 mg/L
Sodyum 3450 mg/L
Mağnezyum 120 mg/L
Klorür 4970 mg/L
Kalsiyum 230 mg/L

Ancak diğer bileşikler ve iyon'lar daha az miktarda ve konsantrasyonda insan idrarında vardır.[6]

Renk

değiştir
 
Tıp uzmanları uzun süredir idrar rengini belirli tıbbi durumlarla ilişkilendirir. Resimde farklı idrar renginin tıbbi sonuçlarını gösteren bir Orta Çağ tablosu görülmektedir.

İdrarın görünümü, esas olarak vücudun hidrasyon düzeyine, ilaçlarla, bileşiklerle ve yiyeceklerde bulunan pigment veya boyalarla veya hastalıklarla etkileşimlerine bağlı olarak değişir.[6] Normalde idrar, renksizden kehribar rengine kadar değişen şeffaf bir çözeltidir, ancak genellikle soluk sarı renktedir.[6] Genellikle idrar rengi öncelikle ürobilin varlığından gelir.[9] Ürobilin, yaşlanan kan hücrelerinin yok edilmesi sırasında hem'in hemoglobin'den parçalanmasından kaynaklanan son bir atık üründür.

Renksiz idrar aşırı hidrasyonu gösterir. Uyuşturucu testlerindeki renksiz idrar, aşırı hidrasyon nedeniyle kan dolaşımında yasa dışı uyuşturucuların tespit edilmesini önlemeye yönelik bir girişimi akla getirebilir.

  • Koyu sarı idrar sıklıkla dehidrasyonun göstergesidir.
  • Sararma urobilinden kaynaklanır. Ölü kırmızı kan hücrelerinden salınan bilirubin bakteriyel enzim bilirubin redüktazın parçalanmasının sonucu olan ürobilinojen'den üretilir.[10][11]
  • Rifampisin ve Fenazopiridin gibi bazı ilaçlar turuncu renkli idrara neden olabilir.
  • Kanlı idrar, çok çeşitli tıbbi durumların belirtisi olan hematüri olarak adlandırılır.
  • Koyu turuncu ila kahverengi idrar sarılık, rabdomiyoliz veya Gilbert sendromunun belirtisi olabilir.
  • Siyah veya koyu renkli idrar, melanüri olarak adlandırılır ve melanom veya melanin dışı akut aralıklı porfiri neden olabilir.
  • Pembemsi idrar pancar tüketiminden kaynaklanabilir (pancarüri)[6]
  • Yeşilimsi idrar, kuşkonmaz veya yeşil pigmentli yiyeceklerin, içeceklerin tüketiminden veya idrar yolu enfeksiyonundan kaynaklanabilir.[6]
  • Kırmızımsı veya kahverengi idrar porfiri’den kaynaklanabilir (beetürinin neden olduğu zararsız,[6] geçici pembe veya kırmızımsı renk tonuyla karıştırılmamalıdır).
  • Mavi idrar, metilen mavisi (örneğin ilaçlarda) veya mavi boya içeren yiyecek veya içeceklerin tüketilmesinden kaynaklanabilir.
  • Mavi idrar lekelerine mavi bebek bezi sendromu neden olabilir.
  • Mor idrar, mor idrar torbası sendromuna bağlı olabilir.
  • Az sıvı alımı nedeniyle koyu renkli idrar. 
    Az sıvı alımı nedeniyle koyu renkli idrar.
  • Kan (hematüri) nedeniyle koyu kırmızı idrar. 
    Kan (hematüri) nedeniyle koyu kırmızı idrar.
  • Kolüri nedeniyle koyu kırmızı idrar. 
    Kolüri nedeniyle koyu kırmızı idrar.
  • Pancar tüketimi nedeniyle pembemsi idrar. 
    Pancar tüketimi nedeniyle pembemsi idrar.
  • Sedatifin propofol uzun süreli infüzyonu sırasında yeşil idrar. 
    Sedatifin propofol uzun süreli infüzyonu sırasında yeşil idrar.

Koku

değiştir

İdrar, vücudu terk ettikten bir süre sonra, üreyi amonyak'a parçalayan bakterilerin bulaşması nedeniyle güçlü bir "balık benzeri" koku kazanabilir. Bu koku, sağlıklı bireylerin taze idrarında olmaz; varlığı idrar yolu enfeksiyonu belirtisi olabilir.

Normal insan idrarının kokusu tüketilenleri veya belirli hastalıkları yansıtabilir.[6] Örneğin, diyabet hastası bir kişide şekerli idrar kokusu ortaya çıkabilir. Bu aynı zamanda böbrek taşları gibi böbrek hastalıklarından da kaynaklanabilir. Ayrıca, idrarda amino asit'lerin varlığı (akçaağaç şurubu idrar hastalığı olarak teşhis edilir) idrarın akçaağaç şurubu kokmasına neden olabilir..[12]

Kuşkonmaz yemek, vücudun kuşkonmaz asidini parçalaması nedeniyle sebzeyi anımsatan güçlü bir kokuya neden olabilir.[13] Benzer şekilde, safran, alkol, kahve, ton balığı ve soğan tüketimi, yanıltıcı kokulara neden olabilir.[14] Özellikle baharatlı yiyecekler benzer bir etkiye sahip olabilir, çünkü bunların bileşikleri vücuttan çıkmadan önce tamamen parçalanmadan böbreklerden geçer.[15][16]

pH

değiştir

PH normalde 5,5 ila 7 aralığındadır ve ortalama 6,2'dir.[3] Hiperürikozürisi olan kişilerde asidik idrar, böbreklerde, üreterlerde veya mesanede ürik asit taşlarının oluşumuna katkıda bulunabilir.[17] İdrar pH'ı doktor tarafından veya evde takip edilebilir.[18] Et ve süt ürünlerinden elde edilen protein açısından zengin bir beslenmenin yanı sıra alkol tüketimi de idrarın pH'ını düşürebilirken, potasyum ve organik asitler (mesela meyve ve sebzelerden zengin diyetler) pH'ı yükseltip daha alkali hale getirebilir.[3]

Yaygın olarak idrarın pH'ını düşürdüğü düşünülen kızılcıkların aslında idrarı asitleştirmediği gösterilmiştir.[19] İdrar pH'ını azaltabilen ilaçlar arasında amonyum klorür, klorotiyazid diüretikler ve metenamin mandelat bulunur.[20][21]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020. 
  2. ^ Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827-1879. doi:10.1080/10643389.2014.1000761 Özgürce erişilebilir . ISSN 1064-3389. PMC 4500995 $2. PMID 26246784.    Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. .
  3. ^ a b c d e f Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827-1879. doi:10.1080/10643389.2014.1000761 Özgürce erişilebilir . ISSN 1064-3389. PMC 4500995 $2. PMID 26246784.    Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. .
  4. ^ a b Hilt, Evann E.; Kathleen McKinley; Meghan M. Pearce; Amy B. Rosenfeld; Michael J. Zilliox; Elizabeth R. Mueller; Linda Brubaker; Xiaowu Gai; Alan J. Wolfe; Paul C. Schreckenberger (26 Aralık 2013). "Urine Is Not Sterile: Use of Enhanced Urine Culture Techniques To Detect Resident Bacterial Flora in the Adult Female Bladder". Journal of Clinical Microbiology. 52 (3): 871-876. doi:10.1128/JCM.02876-13. PMC 3957746 $2. PMID 24371246. 
  5. ^ Ogunshe, Adenike Adedayo O.; Fawole, Abosede Oyeyemi; Ajayi, Victoria Abosede (25 Mayıs 2010). "Microbial evaluation and public health implications of urine as alternative therapy in clinical pediatric cases: health implication of urine therapy". The Pan African Medical Journal. 5: 12. doi:10.4314/pamj.v5i1.56188. ISSN 1937-8688. PMC 3032614 $2. PMID 21293739. 
  6. ^ a b c d e f g h i j Helmenstine, Anne Marie, Ph.D. (2020, August 26). What Is the Chemical Composition of Urine? Retrieved from https://www.thoughtco.com/the-chemical-composition-of-urine-603883 28 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ von Münch, Elisabeth; Winker, Martina (May 2011). Technology review of urine diversion components (PDF). Deutsche Gesellschaft fürInternationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH. s. 12. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  8. ^ Udert, K.M.; Larsen, T.A.; Gujer, W. (1 Aralık 2006). "Fate of major compounds in source-separated urine". Water Science and Technology (İngilizce). 54 (11–12): 413-420. doi:10.2166/wst.2006.921. ISSN 0273-1223. PMID 17302346. 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021. 
  9. ^ John E. Hall (2016). "The liver as an organ". Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology, 13th edition. Elsevier. s. 885. ISBN 978-1455770052. 
  10. ^ Hall, Brantley; Levy, Sophia; Dufault-Thompson, Keith; Arp, Gabriela; Zhong, Aoshu; Ndjite, Glory Minabou; Weiss, Ashley; Braccia, Domenick; Jenkins, Conor; Grant, Maggie R.; Abeysinghe, Stephenie; Yang, Yiyan; Jermain, Madison D.; Wu, Chih Hao; Ma, Bing (January 2024). "BilR is a gut microbial enzyme that reduces bilirubin to urobilinogen". Nature Microbiology (İngilizce). 9 (1): 173-184. doi:10.1038/s41564-023-01549-x. ISSN 2058-5276. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2024. 
  11. ^ Rayne, Elizabeth (27 Ocak 2024). "Gotta go? We've finally found out what makes urine yellow". Ars Technica (İngilizce). 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2024. 
  12. ^ "Maple syrup urine disease". National Library of Medicine (İngilizce). 16 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2022. 
  13. ^ Lison M, Blondheim SH, Melmed RN (1980). "A polymorphism of the ability to smell urinary metabolites of asparagus". Br Med J. 281 (6256). ss. 1676-8. doi:10.1136/bmj.281.6256.1676. PMC 1715705 $2. PMID 7448566. 
  14. ^ Hashemi, Shervin. "Fate of Nitrogen in Urine Separated Toilet Systems" (PDF). s-space.snu.ac.kr. 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mart 2021. Likewise consumption of saffron, alcohol, coffee, tuna fish, and onion can result in telltale scents. 
  15. ^ Stefan Gates; Max La Riviere-Hedrick (15 Mart 2006). Gastronaut: adventures in food for the romantic, the foolhardy, and the brave. Houghton Mifflin Harcourt. ss. 87-. ISBN 978-0-15-603097-7. 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. 
  16. ^ Foods that Affect the Odor of Urine. livestrong.com. December 27, 2010.
  17. ^ Martín Hernández E, Aparicio López C, Alvarez Calatayud G, García Herrera MA (2001). "[Vesical uric acid lithiasis in a child with renal hypouricemia]". An. Esp. Pediatr. (İspanyolca). 55 (3). ss. 273-6. PMID 11676906. 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2008. 
  18. ^ "Urine pH". MedlinePlus Medical Encyclopedia. 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2008. 
  19. ^ Avorn J, Monane M, Gurwitz JH, Glynn RJ, Choodnovskiy I, Lipsitz LA (1994). "Reduction of bacteriuria and pyuria after ingestion of cranberry juice". JAMA: The Journal of the American Medical Association. 271 (10). ss. 751-4. doi:10.1001/jama.1994.03510340041031. PMID 8093138. We did not find evidence that urinary acidification was responsible for the observed effect, since the median pH of urine samples in the cranberry group (6.0) was actually higher than that in the experimental group (5.5). While cranberry juice has been advocated as a urinary acidifier to prevent urinary tract infections, not all studies have shown a reduction in urine pH with cranberry juice ingestion, even with consumption of 2000 mL per day. 
  20. ^ Urine pH: MedlinePlus Medical Encyclopedia 9 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nlm.nih.gov (2011-03-28). Retrieved on 2011-04-27.
  21. ^ Discovery Health "Urine PH – Medical Dictionary" 30 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Healthguide.howstuffworks.com (2007-05-16). Retrieved on 2011-04-27.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İdrar&oldid=34183052" sayfasından alınmıştır